agird kodu AZE-1 - ICHO 2017 · 2017-07-19 · agird kodu AZE-1 Nəzəri imtahan (rəsmi Azərbaycan versiyası), 49-cu BKO 2017, Tayland 1 İmtahan kitabçasını oxumaq: Sizə imtahan

Şagird kodu AZE-1

Nəzəri imtahan (rəsmi Azərbaycan versiyası), 49-cu BKO 2017, Tayland 1

İmtahan kitabçasını oxumaq: Sizə imtahan tapşırıqları təqdim

edildikdən sonra suallarla tanış olmaq üçün əlavə 15 dəqiqə vaxt

veriləcəkdir. Bu vaxt ərzində yazmaq, qeydlər və ya hesablamalar

aparmaq qəti qadağandır və əks halda imtahandan kənarlaşdırıla

bilərsiniz. Tapşırıqların rəsmi ingilis versiyası yalnız müəyyən

məqamları aydınlaşdırmaq üçün təqdim edilə bilər.

Şagird kodu AZE-1


Nəzəri Tur

"Dünyanı kimya ilə birləşdir"

49-cu BEYNƏLXALQ KİMYA OLİMPİADASI

Nakhon Pathom, TAYLAND

Şagird kodu AZE-1


Ümumi Təlimatlar

Səhifələr: Nəzəri imtahan kitabçası 55 səhifədən ibarətdir. Ümumilikdə 11 məsələ

var.

İmtahan kitabçasını oxumaq: Şagirdlərə təcrübələrə başlamazdan əvvəl imtahan

kitabçasını oxuması üçün 15 dəqiqə vaxt veriləcəkdir. Bu müddət ərzində yazmaq

və ya hesablamaq qadağandır, qaydanı pozduqda imtahandan

kənarlaşdırılacaqsınız. Bu imtahanın rəsmi ingilis dili versiyası yalnız tərcümədə

anlaşılmayan məqamları aydınlaşdırmaq üçün tələb oluna bilər.

İmtahan müddəti: Şagirdlər bütün təcrübi tapşırıqları bitirmək üçün 5 saat vaxta

malikdirlər.

Start/Stop: Tələbələr "Start Command" verildiyi anda işə başlamalı və "Stop

Command" elan edildikdə işlərini dərhal dayandırmalıdırlar.

“Stop Command” elan edildikdən sonra 1 dəqiqə ərzində işinizi

dayandırmasanız bu sizin təcrübi imtahanınızın ləğvinə səbəb olacaqdır.

“Stop Command” verildikdən sonra imtahan vərəqlərinizi imtahan zərfinin

içərisinə yerləşdirin və yerinizdə gözləyin. Laboratoriya nəzarətçisi sizin

imtahan kağızınızı götürəcək.

Cavab kağzızları: Bütün nəticələr və cavablar qiymətləndirmə üçün nəzərdə

tutulmuş müvafiq xanalarda aydın şəkildə yazılmalıdır. Yalnız qələmlə yazılmış

cavablar qiymətləndiriləcək.

Yalnız sizə verilmiş qələmlərdən istifadə edin.

Qaralama kimi kağızların əks tərəfini istifadə edə bilərsiniz. Onlar

qiymətləndirilməyəcək

Hesablamalar üçün sizə verilmiş kalkulyatordan istifadə edin.

Kalkulyator: Hesablamalar üçün yalnız sizə verilmiş 49-cu BKO kalkulyatorundan

istifadı edin.

Köməkçiyə ehtiyac: Əgər köməkçini çağırmaq istəyirsinizsə (daha çox qəlyanaltı, su

və ya tualaetə getmək üçün) , o zaman masanızın üzərindəki narıncı İChO bayrağını

yellədin.

Şagird kodu AZE-1


Tərkib cədvəli

Məsələ

No. Adı Səhifə

Ümumi

balın %

1 Heterogen katalizatorların iştirakı ilə propenin istehsalı 5 6%

2 Kinetik izotop effekti (KIE) və zero-point vibrasiya

enerjisi (ZPE) 9 6%

3 Kimyəvi reaksiyaların termodinamikası 15 6%

4 Elektrokimya 19 5%

5 Torpaqda fosfat və silikatlar 25 5%

6 Dəmir 30 6%

7 Kimyəvi struktur pazzlı 35 6%

8 Silika Səthi 41 5%

9 Bilinməyənə doğru 45 6%

10 Alkaloidlərin ümumi sintezi 48 7%

11 Tvist & Xirallıq 53 2%

Şagird kodu AZE-1


Məsələ 1 A B C

Ümumi A1 A2 A3

Ümumi 4 1 2 7 6 20

Xal

Məsələ 1: Heterogen katalizatorların iştirakı ilə propenin istehsalı

Propen və ya propilen Taylandda və eləcədə dünyada neft-kimya sənayesi üçün ən

qiymətli kimyəvi maddələrdən biridir. Propenin ticari istifadəsinə dair yaxşı bir nümunə

polipropilenin (PP) istehsalıdır.

Hissə A.

Propen heterogen katalizatorun iştirakı ilə propanın birbaşa dehidrogenləşməsi yolu

ilə sintez edilə bilər. Bununla belə, özünün təbiətinə görə belə bir reaksiya iqtisadi cəhətdən

əlverişlı deyildir. Aşağıdakı sualların hər birinə qısa bir izahat verin. Əlavə məlumatlar:

Hbond(C=C) = 1.77Hbond(C-C), Hbond(H-H) = 1.05Hbond(C-H) və Hbond(C-H) = 1.19Hbond(C-C),

burada Hbond göstərilən kimyəvi rabitənin orta entalpiyasıdır.

1-A1) Propanın birbaşa dehidrogenləşmə reaksiyasının entalpiya dəyişməsi nə qədərdir?

Hesablamalarınızı göstərin və cavabınızı Hbond(C-C) ilə ifadə edin.

Hesablama:

1-A2) Sabit temperaturda təzyiqi artıraraq propenin miqdarını artırmaq çətindir. Hansı qanun

və ya prinsip bu fenomeni ən yaxşı izah edə bilər? “” işarəsini qoyaraq düzgün cavabı

göstərin.

Məsələ 1

Ümuminin 6% -i

Şagird kodu AZE-1


⃝ Boyle qanunu

⃝ Çarlez qanunu

⃝ Dalton qanunu

⃝ Raoult qanunu

⃝ Le-Şatelye prinsipi

1-A3) Əvvəlcə sistem tarazlıq halında olur. 1-A1) sualına müfaviq olaraq hansı hallarda

propanın birbaşa dehidrogenləşdirmə reaksiyasına görə sistemin aşağıdakı termodinamik

dəyişənləri üçün əlamətlər düzgün müəyyənləşdirilmişdir? “” işarəsini qoyaraq düzgün

cavabları göstərin.

H S G T*

⃝ - + + aşağı

⃝ - + - yüksək

⃝ - - + aşağı

⃝ - - - yüksək

⃝ + + + aşağı

⃝ + + - yüksək

⃝ + - + aşağı ⃝ + - - yüksək ⃝ Yuxarıda göstərilənlərdən heç biri doğru deyil

* Eyni parsial təzyiqdə ilkin temperatura nisbətən

Şagird kodu AZE-1


Hissə B.

Böyük miqdarda propen istehsal etmək üçün daha yaxşı bir reaksiya molekulyar

oksigen qazı altında vanadium oksid kimi bərk katalizatordan istifadə etməklə oksidləşdirici

dehidrogenləşmədir (ODH). Bu reaksiya üzərində hələ də intensiv tədqiqatlar aparılmasına

baxmayaraq, sənayə miqyasında birbaşa dehidrogenləşmə prossesinə nəzərən daha yüksək

çıxımların alınması gözlənilir.

1-B) Reaksiya zamanı propanın ümumi sərf olunma surəti

283

8

OoxHCred

HC

pk

p

pk

p

1r

3

formulu ilə hesablanır, burada kred və kox müvafiq olaraq metal oksidi katalizatorunun

propanla reduksiya reaksiyasının və molekulyar oksigenlə oksidləşmə reksiyasının sürət

sabitləridir və p isə standart təzyiqdir və 1 bar-a bərabərdir. Bəzi təcrübələr göstərir ki,

katalizatorun oksidləşmə reaksiyasının sürəti propandan oksidləşmə reaksiyasının sürətindən

100000 dəfə çoxdur və 600 K temperaturda təcrübi sürət p

pkr

HC

obsHC3

3

8

8 ifadəsinə uyğun

gəlir, burada kobs müşahidə olunan sürət sabitidir (0.062 mol s-1

). Katalizator olan reaktordan

atmosfer təzyiqində propan və oksigen buraxdıqda kred və kox –u hesablayın. Bu zaman

propenin parsial təzyiqi 0.10 atm-ə bərabər olur.

Hesablamalar:

Şagird kodu AZE-1


Hissə C.

Metal oksidi katalizatoru oksidləşdirici dehidrogenləşmə (ODH) üçün səthində

oksigen saxlayan aktiv sahələrə malikdir. red* kimi göstərilən reduksiya olunan sahə, O(s)

kimi isə katalizator səthində oksigen atomu saxlayan sahə işarələnir və katalizator iştirakı ilə

ODH prossesi üçün aşağıdakı mexanizm yazıla bilər:

C3H8(g) + O(s) 1k C3H6(g) + H2O(g) + red* (1)

C3H6(g) + 9O(s) 2k 3CO2(g) + 3H2O(g) + 9red* (2)

O2(g) + 2red* 3k 2O(s) (3)

Verilir: sayı ümumisahelerin aktiv

sayısahelerin olunmus reduksiya , yuxarıdakı 3 mərhələ üçün sürət

tənlikləri:

)1(8311 HCpkr ,

)1(6322 HCpkr ,

və 233 Opkr .

1-C) Səthdəki oksigen atomlarının miqdarının reaksiyanın istənilən vaxtında sabit qaldığını

fərz etsək, o zaman k1, k2, k3, 83HCp ,

63HCp və 2Op funksiyası olan -nın qiymətini

hesablayın.

Hesablamalar:

Şagird kodu AZE-1


Məsələ

2

A Ümumi

A1 A2 A3 A4 A5 A6 A7 A8

Ümumi 2 2 7 3 3 1 5 1 24

Xal

Məsələ 2: Kinetik izotop effekti (KIE) və zero-point vibrasiya enerjisi (ZPE)

ZPE və KIE hesablanması

Kinetik izotop effekt (KIE) atomlardan birinin öz izotopu ilə əvəz edildikdə

reaksiyanın sürət sabitinin dəyişməsi ilə əlaqədar olan fenomendir. KIE reaksiya zamanı

müəyyən hidrogen rabitəsinin qırılmağını təsdiq etmək üçün istifadə oluna bilər. C-H və C-D

rabitələri arasında aktivləşmənin sürət fərqini müəyyənləşdirmək üçün harmonik osilliator

modeli istifadə oluna bilər (D = ).

Hormonik osilliator modeli üçün vibrasiyanın tezliyi()

k

2

1 ,

burada k güc sabiti və reduksiya olunan kütlədir.

Molekulun vibrasiya enerjisi aşağıdakı düsturla müəyyən olunur:

2

1hnEn

,

burada n=0, 1, 2, ... mümkün qiymətlərində kvant vibrasiyalarının sayıdır. Aşağı vibrasiya

enerji səviyyəsinin (En -nin n= 0-də qiyməti) enerjisi zero-point vibrasiya enerjisi (ZPE)

adlanır.

2-A1) CH və CD –ni atom kütlə vahidində hesablayın. Deyteriumun kütləsinin hidrogenin

kütləsindən iki dəfə çox olduğunu qəbul edin.

Hesablamalar:

Məsələ 2

Ümumi balın 6%-i

Şagird kodu AZE-1


[Əgər siz 2-A1) bəndində göstərilən CH və CD qiymətlərini tapa bilməmisinizsə, o zaman

CH = 1.008 və CD = 2.016 qəbul edərək, bu qiymətlərindən növbəti sualların həllində

istifadə edə bilərsiniz. Nəzərə alın ki, verilən qiymətlər həqiqi qiymətlərə uyğun gəlməyə

bilər.]

2-A2) Nəzərə alsaq ki, C-H gərilmə sabiti (k) C-D gərilmə sabiti (k) ilə eynidir və C-H

gərilməsinin tezliyi 2900 sm-1

olarsa, o zaman C-D üçün gərilmən tezliyini müəyyən edin

(sm-1

-lə).

Hesablamalar:

Şagird kodu AZE-1


2-A3) Bənd 2-A2)-də əldə etdiyiniz C-H və C-D gərilmə tezliyin qiymətlərindən istifadə

etməklə C-H və C-D gərilmələri üçün zero-point vibrasiya enerjisinin (ZPE) qiymətini (kJ

mol-1

) hesablayın.

Hesablamalar:

[Əgər siz 2-A3) bəndində ZPE –nin qiymətini hesablaya bilməmisinizsə, o zaman ZPECH =

7.23 kC/mol və ZPECD = 2.15 kC/mol qəbul edərək sonrakı sualların həllində istifadə edin.

Nəzərə alın ki, verilən qiymətlər həqiqi qiymətlərə uyğun gəlməyə bilər.]

Kinetic izotop effekti (KIE)

Zero-point vibrasiya enerjisinin fərqliliyinə görə, protonlaşdırılmış birləşmə və onun

müvafiq deyteriumlu birləşməsinin reaksiyaya girmə sürətləri fərqlənir.

C-H və C-D rabitələrinin dissosasiya reaksiyalarının enerjisi hər iki aralıq hal və hər

iki məhsul üçün eynidir. O zaman izotop effektinə nəzarət C-H və C-D rabitələrinin ZPE

fərqinə görə həyata keçirilir.

Şagird kodu AZE-1


2-A4) C-D və C-H rabitələrinin dissosasiya enerjilərinin (bond dissociation energy (BDE))

fərqini hesablayın ( CHBDECDBDE , kC mol-1

).

Hesablamalar:

2-A5) Fərz edək ki, C-H/C-D rabitələrinin aktivləşmə enerjiləri (Ea) təxminən onların

dissosasiya enerjilərinə bərabərdir və Arrenius faktoru isə C-H və C-D rabitələrinin hər

ikisi üçün eynidir. 25 oC –də C-H/C-D rabitələrinin qırılma sürətinin sabitlərini (kCH/kCD)

hesablayın.

Hesablamalar:

Şagird kodu AZE-1


Reaksiya mexanizminin öyrənilməsində KİE-dən istifadə

Xrom turşusunun artığında deyteriumlu və tərkibində deyterium olmayan

difenilmetanolun oksidləşməsi öyrənilmişdir.

2-A6) C0 deyteriumlu və ya deyteriumu olmayan difenilmetanolun ilkin qatılığı, Ct isə t

zamanındakı qatılığıdır. Təcrübələrin nəticəsi iki qrafikdə verilmişdir ki, buradan birinci

tərtib surət sabitini hesablamaq olar.

Şəkil 2a Şəkil 2b

Deyteriumu olmayan və deyteriumu olan difenilmetanolun oksidləşməsi üçün düzgün olan

sahə hansılardır?

“” işarəsindən istifadə edərək hər bir hal üçün dairələrin birini qeyd edin.

Deyteriumu olmayan difenilmetanolun oksidləşməsi: ⃝ Şəkil 2a ⃝ Şəkil 2b

Deyteriumlu difenilmetanolun oksidləşməsi: ⃝ Şəkil 2a ⃝ Şəkil 2b

0.00

0.10

0.20

0.30

0.40

0.50

0.60

0.70

0.80

0.90

1.00

0 100 200 300 400 500

ln (

C0/C

t)

Time / min

0.00

0.10

0.20

0.30

0.40

0.50

0.60

0.70

0.80

0.90

1.00

0 15 30 45 60 75 90

ln (

C0/C

t)

Time / min

Şagird kodu AZE-1


2-A7) Bənd 2-A6)-da verilən qrafiklərə əsasən kCH, kCD (dəq-1

), və kCH/kCD qiymətlərini

hesablayın.

Hesablamalar:

2-A8) Mexanizm aşağıdakı kimi təklif edilmişdir:

2-A6) və2-A7) bəndlərindəki məlumatlara əsasən sürəti təyin edən mərhələni göstərin.

“” işarəsindən istifadə edərək dairələrin birini qeyd edin.

⃝ Mərhələ (1)

⃝ Mərhələ (2)

⃝ Mərhələ (3)

Şagird kodu AZE-1


Məsələ 3 A B Ümumi

A1 A2 A3

Ümumi 7 3 8 6 24

Xal

Məsələ 3: Kimyəvi reaksiyaların termodinamikası

Hissə A.

Sənayədə methanol sink oksid/mis oksid katalizatoru üzərində karbon monooksid və

hydrogen qarışığından istehsal olunur:

CO(q) + 2H2(q) CH3OH(q).

Aşağıda otaq temperaturunda (298 K-də) və 1 bar standart təzyiqdə hər üç qazın standart

əmələgəlmə entalpiyası (Hfo) və mütləq entropiyası (S

o) verilmişdir.

Qaz Hfo (kJ mol

-1) S

o (J K

-1 mol

-1)

CO(q) -111 198

H2(q) 0 131

CH3OH(q) -201 240

3-A1) 298 K-də reaksiya üçün Ho, S

o, G

ovə Kp –ni hesablayın.

Hesablamalar:

Ho = ………..……… kJ

So = ………….…….. J K

-1

Go = ………..………. kJ

Kp = ….…………….

Məsələ 3

Ümumi balın 6%-i

Şagird kodu AZE-1


Əgər 3-A1) bəndində 298 K-də Kp –ni hesablaya bilməmisinizsə, o zaman sonrakı

hesablamalarda Kp = 9 × 105 qəbul edin.

3-A2) İstehsal reaktoru 600 K temperaturda istismar olunur. Bu temperaturda Kp –ni

hesablayın. Fərz edin ki, Ho və S

o temperaturdan asılı deyil.

Hesablamalar:

Kp = ………………………..

Əgər 3-A2) bəndində 600 K-də Kp –ni hesablaya bilməmisinizsə, o zaman sonrakı

hesablamalarda Kp = 1.0×10-2

qəbul edin.

Şagird kodu AZE-1


3-A3) Metanolun sənayədə istehsalı reaktordan qaz qarışığının keçirilməsinə əsaslanır. Bu

qaz qarışığında CO-nun hər bir moluna 2.00 mol H2 uyğun gəlir. Reaktordan atılan qazda

metanolun mol fraksiyası 0.18-dir. Tarazlıq halının yarandığı bilinərsə, 600 K temperaturda

ümumi təzyiqi müəyyən edin.

Hesablamalar:

Ümumi təzyiq = ………………………. bar.

Şagird kodu AZE-1


Hissə B.

3-B) Aşağıdakı 300 K-dəki bağlı sistemi nəzərdən keçirin. Sistem kran ilə ayrılmış 2 hissədən

ibarətdir və bu hissələr kiçik həcmə malikdir. A və B hissələri tərkibində eyni təzyiqdə P

müvafiq olaraq 0.100 mol arqon və 0.200 mol azot qazı saxlayır. İki hissənin həcmləri

müvafiq olaraq VA və VB-dir. Qazlar özlərini ideal qaz kimi aparır.

Kranı açdıqdan sonra sistemdə tarazlıq halı yaranır. Fərz edilir ki, iki qaz ideal qaz

qarışığı əmələ gətirir. 300 K temperaturda sərbəst Gibbs enerjisinin dəyişməsini G

hesablayın.

Hesablamalar:

G = ………..………. J

Şagird kodu AZE-1


Məsələ 4

(5%)

A Ümu

mi A1 A2 A3 A4

Ümumi 4 1 5 6 16

Xal

Məsələ 4: Elektrokimya

Hissə A. Qalvanik element

Bu təcrübə 30.00ºC-də baş verir. Elektrokimyəvi element (cell) hidrogen qazı təzyiqi altında

bufer məhluluna batırılmış və özündə platin elektrod saxlayan hidrogen yarım elementindən

[Pt(b)│H2(q)│H+(aq)] ibarətdir. Hidrogen yarım elementi naməlum qatılıqlı M

2+(aq)

məhluluna salınmış (M) metal lövhəsindən ibarət metal yarım elementi ilə birləşdirilib. İki

yarım element Şəkil 1.-də göstərildiyi kimi duz körpüsü vasitəsi ilə birləşdirilib.

Qeyd: Standart reduksiya potensialları Cədvəl 1-də verilmişdir.

Şəkil 1. qalvanik element

Məsələ 4

Ümumi balın 5%

Şagird kodu AZE-1


Cədvəl 1. Standard reduksiya potensialı (298-308 K)

Yarım reaksiya E๐ (V)

Ba2+

(aq) + 2e- Ba(s) -2.912

Sr2+

(aq) + 2e- Sr(s) -2.899

Ca2+

(aq) + 2e- Ca(s) -2.868

Er2+

(aq) + 2e- Er(s) -2.000

Ti2+

(aq) + 2e- Ti(s) -1.630

Mn2+

(aq) + 2e- Mn(s) -1.185

V2+

(aq) + 2e- V(s) -1.175

Cr2+

(aq) + 2e- Cr(s) -0.913

Fe2+

(aq) + 2e- Fe(s) -0.447

Cd2+

(aq) + 2e- Cd(s) -0.403

Co2+

(aq) + 2e- Co(s) -0.280

Ni2+

(aq) + 2e- Ni(s) -0.257

Sn2+

(aq) + 2e- Sn(s) -0.138

Pb2+

(aq) + 2e- Pb(s) -0.126

2H+(aq) + 2e

- H2(g) 0.000

Sn4+

(aq) + 2e- Sn

2+(aq) +0.151

Cu2+

(aq) + e- Cu

+(aq) +0.153

Ge2+

(aq) +2e- Ge(s) +0.240

VO2+

(aq) + 2H+(aq) +e

- V

3+(aq) + H2O(l) +0.337

Cu2+

(aq) + 2e- Cu(s) +0.340

Tc2+

(aq) + 2e- Tc(s) +0.400

Ru2+

(aq) + 2e- Ru(s) +0.455

I2(s) + 2e- 2I

-(aq) +0.535

UO22+

(aq) + 4H+(aq)+ 2e

- U

4+(aq) + 2H2O(l) +0.612

PtCl42-

(aq) + 2e- Pt(s) + 4Cl

-(aq) +0.755

Fe3+

(aq) + e- Fe

2+(aq) +0.770

Hg22+

(aq) + 2e- 2Hg(l) +0.797

Hg2+

(aq) + 2e- Hg(l) +0.851

2Hg2+

(aq) + 2e- Hg2

2+(aq) +0.920

Pt2+

(aq) + 2e- Pt(s) +1.180

MnO2(s) + 4H+(aq) + 2e

- Mn

2+(aq) + 2H2O(l) +1.224

Cr2O72-

(aq)+ 14H+(aq) + 6e

- 2Cr

3+ (aq) + 7H2O (l) +1.360

Co3+

(aq) + e- Co

2+(aq) +1.920

S2O82-

(aq) + 2e- 2SO4

2-(aq) +2.010

Şagird kodu AZE-1


4-A1) Bütöv qalvanik elementin 30.00๐C temperaturda reaksiya sabiti (Q) 2.18 10

-4 ,

elektrik hərəkət verici qüvvəsi (the electromotive force) isə +0.450 V-dur. Standart reduksiya

potensialını (E๐) hesablayın və metalı “M”müəyyən edin.

Qeyd: QRTGG o ln

Hesablamalar

M-in standart reduksiya potensialı……....………..………V

(vergüldən sonra 3 rəqəm)

Beləliklə, metal lövhə …………..………

4-A2) Qalvanik elementdə öz-özünə gedən oksidləşmə-reduksiya reaksiyanın

əmsallaşdırılmış tənliyini yazın.

Şagird kodu AZE-1


4-A3) Qalvanik elementdəki (Şəkil 1) M2+

(aq) məhlulunun qatılığı yodometrik titrasiya

vasitəsi ilə müəyyən oluna bilər. M2+

(aq) məhlulunun 25 ml-i kolbaya keçirilir və artıq

miqdarda KI əlavə olunur. Titrləmənin son nöqtəsinə (equivalent point) çatmaq üçün 25.05

ml 0.8000 M qatılıqlı natrium tiosulfat məhlulu sərf olunur. Titrasiya ilə bağlı bütün

oksidləşmə-reduksiya reaksiyalarını yazın və M2+

(aq) məhlulunun qatılığını hesablayın.

Hesablamalar

M2+

(aq) məhlulunun qatılığı is……….………mol dm-3


Əgər cavab tapa bilməmisinizsə, o zaman sonrakı hesablamalarda M2+

-in qatılığını 0.950

mol dm-3

qəbul edin.

Şagird kodu AZE-1


4-A4) Şəkil 1-də hidrogen yarım elementi 0.360 bar hydrogen qazı altındadır və platin

elektrod tərkibində 0.050 mol süd turşusu (HC3H5O3) və 0.025 mol natrium laktatdan

(C3H5O3Na) ibarət 500 ml bufer məhluluna salınıb. Qalvanik elementin elektrik hərəkət

verici qüvvəsi +0.534 V-a bərabərdir. Bufer məhlulunun pH-nı və 30.00๐C temperaturda süd

turşusunun dissosiyasiya sabitini (Ka) hesablayın.

Bufer məhlulunun pH-nın hesablanması

Bufer məhlulunun pH-ı ……………………………………


Əgər Bufer məhlulunun pH-nı hesablaya bilməmisinizsə, sonrakı hesablamalar üçün pH-ı

3.46 qəbul edin.

Şagird kodu AZE-1


Süd turşusunun dissosiasiya sabitinin (Ka) hesablanması

Süd turşusunun dissosiasiya sabiti ……………………………………


Şagird kodu AZE-1


Problem

5 A

B C

D Ümumi

A1 A2 C1 C2

Ümumi 1 1 3 1 2 2 10

Xal

Məsələ 5: Torpaqda fosfat və silikatlar

Fosforun torpaqda paylanması və hərəkətliyi adətən ardıcıl (sequential) ekstraksiya ilə

öyrənilir. Ardıcıl (sequential) ekstraksiya turşu və ya əsasın istifadəsi ilə torpaqdakı qeyri-

üzvi fosforun fraksiyalaşdırılmasıdır. Torpaq nümunəsi çıxarılıb aşağıdakı kimi analiz

olunmuşdur:

Hissə A. Ümumi fosfat (PO43-

) və silikatların (SiO44-

) təyini

5.00 topaq nümunəsi əridilir və tərkibində ümumi fosfor və silisium həll olmuş 50.0

ml həcmə malik məhlul alınır. Ekstrakt fosfor və silisiumun ümumi qatılıqlarının təyini üçün

analiz edilir. Fosfor və silisiumun qatılıqları müvafiq olaraq 5.16 mg dm-3

və 5.35 mg dm-3

tapılır.

5-A1) 1.00 g torpaqdakı PO43-

-ün kütləsini (mg-la) təyin edin.

Hesablamalar

1 g torpağın tərkibindəki PO43-

= mg (vergüldən sonra 3 rəqəm)

5-A2) 1.00 g torpaqdakı SiO44-

-in kütləsini (mg-la) təyin edin.

Hesablamalar

1 g torpağın tərkibindəki SiO44-

= mg (vergüldən sonra 3 rəqəm)

Məsələ 5

Ümuminin 5% -i

Şagird kodu AZE-1


Hissə B. Mövcud (available) PO43-

-ün turşu ekstraksiyasında təyini

Fosfat molibden mavisi metodu ilə analiz oluna bilər. Bir mol fosfat bir mol molibden

mavisi maddəsinə çevrilir. Bu metod turşu ekstraksiyasında fosfatların təyini üçün istifadə

olunur. Optik sıxlıq -A (absorbsiya, udulma) və keçiricilik-T (transmittance) 800 nm-də

ölçülür. Molibden mavisi maddəsi üçün molyar udulma əmsalı 6720 dm3 mol

-1 sm

-1 –dir və

bütün ölçmələr 1 .00 sm-lik kuvetdə aparılıb.

Keçiricilik (transmittance) və optik sıxlıq (absorbsiya) aşağıdakı ifadələrə bərabərdir:

T = I / Io

A = log (Io / I)

I –keçən işığın intensivliyi, Io isə ilkin işığın intensivliyidir.

5-B1) Yüksək qatılıqlı fosfat saxlayan nümunənin analizi zamanı 7.5 x 10-5

mol dm-3

qatılıqlı

molibden mavisi birləşməsinin məhlulu referans məhlul kimi, yəni sıfır optik sıxlığı

(absorbsiyanı) tənzimləmək üçün istifadə edilir. Nümunə məhlulunun keçiriciliyi

(transmittance) 0.55-ə bərabər olur. Nümunə məhlulunda fosfatın qatılığını (mol dm-3

)

hesablayın.

Hesablamalar

naməlum nümunədə fosfatın qatılığı =

mol dm-3

Şagird kodu AZE-1


Hissə C. Qələvi ekstraksiyasında PO43-

və SiO44-

-ün təyini

Həm fosfat, həm də silikat ionları qələvi mühitdə molibdat ionları ilə reaksiyaya daxil olaraq,

sarı molibdofosfat və molibdosilikat əmələ gətirirlər. Askorbin turşusu ilə sonrakı reduksiya

molibden mavisi maddələrinin parlaq rənginə səbəb olur. Hər iki kompleks 800 nm-də

maksimum absorbsiya gösərir. Tartar turşusunun əlavə edilməsi fosfat ionlarının təyinində

silikat ionlarının müdaxiləsinin qarşısını alır.

İki seriya fosfat standartının tartar turşu ilə və tartarik turşu olmadan, siilikat standartının isə

tartar turşunun iştirakı olmadan absorbsiyası ölçülür. Kalibrasiya xəttlərindən aşaöğıdakı xətti

tənliklər alınır:

Şərtlər Xətti tənlik

Tartar tuşsu və tartaric tuşusuz fosfat y = 6720x1

Tartar turşusuz silikat y = 868x2

y 800 nm,

x1 fosfatın qatılığı, mol dm-3

,

x2 silikatın qatılığı, mol dm-3

Torpaq ekstraktının qələvi fraksiyasının 800 nm-də tartar turşusunun iştirakı ilə və iştirakı

olmadan absorbsiyası ölçülür və müvafiq olaraq 0.267 və 0.510-ə bərabər olur.

5-C1) Qələvi torpaq ekstraksiyasında fosfatın qatılığını (mol dm-3

) və uyğun fosforun

qatılığını (mg dm-3

) hesablayın.

Hesablamalar

PO43-

-ün qatılığı = mol dm-3

P qatılığı = mg dm-3


Şagird kodu AZE-1


5-C2) Qələvi torpaq ekstraksiyasında silikatın qatılığını (mol dm-3

) və uyğun silisiumun

qatılığını (mg dm-3

) hesablayın.

Hesablamalar

SiO44-

qatılığı=

mol dm-3


Si qatılığı = mg dm-3


Şagird kodu AZE-1


Hissə D.Ammonium fosfomolibdatın qatılaşdırılması

100 ml ammonium fosfomolibdat ((NH4)3PMo12O40) maddəsinin sulu nümunəsi 5.0 ml

üzvi həlledici ilə ekstraksiya olunur. Üzvi-su paylanma əmsalının (Kow) qiyməti maddənin üzvi

fazadakı qatılığının (co) su fazasındakı qatılığına (cw) nisbətidir. Ammonium fosfomolibdatın

paylanma əmsalı (Kow) 5.0-dir. Üzvi fazada fosfomolibdatın molyar absorbsiya əmsalı 5000

dm3 mol

-1 sm

-1-dir.

5-D) Üzvi fazada optik sıxlıq (absorbsiya) 0.200 olarsa, orjinal sulu məhlul nümunəsində

fosforun ümumi kütləsini (mg –la) hesablayın. Kuvetin optik yol uzunluğu 1.00 sm-dir.

Hesablamalar

Orjinal sulu məhlulda P-nin (fosforun) ümumi miqdarı = mg

Şagird kodu AZE-1


Məsələ 6

(6%)

A B C Ümu

mi A1 A2 B1 B2 B3 C1 C2

Ümumi 3 8 4 3.5 5 2 4 29.5

Xal

Məsələ 6: Dəmir

Dəmir (Fe) Yer qabığının dördüncü geniş yayılmış elementi olub, 5000 ildən artıqdır ki,

istifadə olunur.

Hissə A.

Təmiz dəmir asanlıqla oksidləşir ki, bu da onun istifadəsini məhdudlaşdırır. Oksidləşməyə

qarşı dəmirin davamlılığını artırmaq üçün ona X elementi qatılır.

6-A1) Aşağıda X elementi haqqında bəzi məlumatlar verilir:

(1) Birinci ionlaşma zamanı kvant nömrəsi n1 = 4 – l1 olan elektron ayrılır.

(2) İkinci ionlaşma zamanı kvant nömrəsi n2 = 5 – l2 olan elektron ayrılır.

(3) X –ın atom kütləsi dəmirin atom kütləsindən kiçikdir.

X elementini tapın?

(Dövri cədvəldən uyğun simvol yazaraq cavab verin.)

Məsələ 6

Ümumi balın 6%-i

Şagird kodu AZE-1


6-A2) Həm Fe, həm də X hər ikisi mərkəzləşmiş kub struktur kristalları əmələ gətirir.

Elementar qəfəsdə Fe atomlarının qəbul edilən ümumi həcmi 1.59x10-23 sm3-dir. X –ın bir

elementar qəfəsinin həcmi 0.0252 nm3. Bərk məhlulun tam əvəz olunması üçün R =

ya 15-dən kiçik ya da bərabər olmalıdır, RX və RFe müvafiq olaraq X və

dəmirin atom radiusudur. X və Fe tam əvəz olunmuş bərk məhlul əmələ gətirə bilərmi?.

Hesablamalar göstərilmədikdə bal verilmir. Kürənin həcmi 4/3r3 bərabərdir.

Cavab (Uyğun çərçivədə işarəsini qoyun)

Bəli (R 15) Xeyir (R > 15)

Hesablamalar

RFe = ...…………...…..nm RX = ………………….nm R = …………..…..

Şagird kodu AZE-1


Hissə B.

Təbii suda dəmir ionu Fe(HCO3)2 şəklində olur və Fe2+

və HCO3- ionlarına dissosiasiya edir.

Sudan dəmir ionlarını çıxarmaq üçün Fe(HCO3)2 həll olmayan Fe(OH)3 -ə qədər

oksidləşdirilir və sonra sudan filtrasiya vasitəsi ilə ayrılır.

6-B1) Fe2+

ionu əsasi mühitdə KMnO4 ilə oksidləşərək Fe(OH)3 və MnO2 çöküntülərini

əmələ gətirir. Əsasi mühitdə bu reaksiya üçün əmsallaşdırılmış ion tənliyini yazın.

Bu şərtə uyğun olaraq HCO3 ionları CO3

2 ionlarına çevrilir. Əsasi mühitdə bu reaksiya üçün

əmsallaşdırılmış ion tənliyini yazın.

6-B2) A kovolent birləşmə olub, tərkibində 2-dən artıq atom vardır, oksidləşdiricidir və

ikiatomlu halogen molekulu (Q2) və NaQO2 birləşməsi arasında gedən reaksiyadan alına

bilər.

1Q2 + xNaQO2 yA + zNaQ burada x+y+z ≤ 7

burada x, y və z reaksiya tənliyinin əmsallarıdır. HQ binar birləşməsi, hidrogen və

halogendən ibarət olan binary birləşmələr arasında ən aşağı qaynama temperaturuna malikdir.

Q –nü müəyyən edin və əgər A-da cütləşməmiş elektron varsa, o zaman onun Luyis

strukturunu çəkin. Çəkdiyiniz strukturda atomların yüksuz olduğunu qəbul edin.

(Dövri cədvələ uyğun simvol yazaraq cavab verin)

Q = ……………........

A birləşməsi üçün Luyis strukturunu çəkin.

A birləşməsinin molekulyar həndəsi quruluşunu gösrərin? (uyğun çərçivədə işarəsi

yazın)

linear bent cyclic tetrahedral trigonal planar other

Şagird kodu AZE-1


6-B3) D birləşməsi davamsız oksidləşdirici agent olub təbii sulardan Fe(HCO3)2

kənarlaşdırmaq üçün istifadə oluna bilər. Onun tərkibində G, Z elementləri və hidrogen

vardır. Z –in oksidləşmə dərəcəsi +1-dir. Bu birləşmədə hidrogen elektromənfiliyi ən yüksək

olan elementlə birləşir. Aşağıda G və Z elementləri haqqında bəzi məlumatlar verilir:

(1) G elementi normal halda ikimolekullu G2 birləşmə şəkilində mövcuddur.

(2) Z elementi E elementindən bir ədəd az protona malikdir. E elementi standart

çərairdə qazdır. Z2 uçucu bərk birləşmədir.

(3) EG3 pramidal quruluşa malikdir.

G və Z elementlərini müəyyən edin və D birləşməsinin molekulyar strukturunu çəkin.

(Dövri cədvəldə uyğun simvol yazaraq cavab verin)

G = …….………….…… Z = ……………….…..

D birləşməsinin molekulyar strukturu

Şagird kodu AZE-1


Hissə B. 59

Fe tibbdə istifadə edilən izotop olub insan dalağında dəmirin metobolizmini öyrənmək üçün

istifadə olunur. Və aşağıda göstərildiyi kimi 59

Co izotopuna parçalanır:

+ a + b (1)

6-C1) (1) tənliyində alınan a və b –nin nə olduğunu göstərin? (Uyğun xanalarda ilə

işarələyin)

proton neytron beta pozitron alfa qamma

6-C2) 59

Fe izotopu (1) tənliyinə uyğun olaraq 178 gün ərzində parçalanır və bu müddət onun

n sayda yarımparçalanma dövrünə uyğun gəlir. 178 gündən sonra 59

Co atomlarının 59

Fe

atomlarına mol nisbəti 15:1 kimidir. Əgər n tam ədəddirsə o zaman 59

Fe üçün bir gündə

yarımparçalanma dövrü nəyə bərabərdir? Hesablamalarınızı yazın.

Calculation:

Yarımparçalanma dövrü 59

Fe = …………………….gün (vergüldən sonra 1 rəqəm)

Şagird kodu AZE-1


Məsələ 7

(6%)

A Ümu

mi

A1 A2 A3 A4 A5

Ümumi 4.5 1.5 6 6 2 20

Xal

Məsələ 7: Kimyəvi struktur pazzlı

Titan kompleksləri şiş əleyhinə aktivliklərinə görə tədqiq olunub. Bir çox faktorlar, eləcə də

izomerlik və ölçü komplekslərin potensialına təsir göstərir. Bu sual bəzi titan komplekslərinin

sintezi və xarakterizə olunması ilə bağlıdır.

7-A1) 75 C-də 2 ekvivalent 2-tert-butilfenol, 2 ekvivalent formaldehid və N,N'-dimetiletilen-

1,2-diamin turş mühitdə reaksiyaya daxil olur və aşağıda göstərildiyi kimi C26H40N2O2

kimyəvi formula malik 3 əsas məhsul alınır. Hər bir məhsulun kimyəvi strukturunu çəkin.

Məhsul 1:

Məhsul 2:

Məsələ 7

Ümuminin 6%-i

Şagird kodu AZE-1


Məhsul 3:

7-A2) Əgər 2,4-di-tert-butilfenol əvəzinə 2-tert-butilfenol istifadə olunarsa ( 7-A1)

bəndindəki stoxiometriyadan istifadə etməklə), yalnız bir X məhsulu əmələ gəlir. X

maddəsinin strukturunu çəkin.

Şagird kodu AZE-1


7-A2) bəndindən alınan X maddəsi inert atmosferdə dietil efirində Ti(OiPr)4 [

iPr = izopropil]

ilə reaksiyaya daxil olaraq koordinasiya ədədi altıya bərabər sarı kristallik Ti kompleksi -Y

və izopropanol əmələ gətirir.

(ifadə 1)

X, Ti(OiPr)4 və Y maddələrindən yalnız Y maddəsi = 370 nm dalğa uzunluğunda

absorbsiyaya malikdir (udulur). Hər biri 0.50 mol dm-3

qatılığa malik X və Ti(OiPr)4

maddələrinin həcmlərini dəyişərək və benzolu helledici kimi istifadə edərək = 370 nm

dalğa uzunluğunda optik sıxlıqlar ölçülüb və aşağdakı nəticələr əldə edilib:

X-in həcmi

(sm3)

Ti(OiPr)4-ün həcmi

(sm3)

Benzolun həcmi

(sm3)

Optik sıxlıq

(Absorbsiya)

0 1.20 1.80 0.05

0.20 1.00 1.80 0.25

0.30 0.90 1.80 0.38

0.50 0.70 1.80 0.59

0.78 0.42 1.80 0.48

0.90 0.30 1.80 0.38

1.10 0.10 1.80 0.17

1.20 0 1.80 0.02

7-A3) Aşağıda verilmiş cədvəli müvafiq qiymətlərlə doldurun.

4

i Pr)Ti(O of mole + of mole

of mole

X

X

Optik sıxlıq

(Absorbsiya)

0.05

0.25

0.38

0.59

0.48

0.38

0.17

0.02

(vergüldən sonra iki rəqəm)

Şagird kodu AZE-1


Aşağıda verilmiş yerdə optik sıxlığın mole of X

mole of X + mole of Ti(Oi Pr)4

kəsrindən asılılıq

qrafikini çəkin.

Y məhsulunun miqdarını maksimum edən mole of X

mole of X + mole of Ti(Oi Pr)4

kəsri Y

maddəsinin kimyəvi formulunda X-in stoxiometriyasını göstərir. Yuxarıdakı qrafikə

əsaslanaraq Y kompleksində Ti:X arasında mol nisbət nə qədər olar?

Y kompleksində Ti:X arasında mol nisbəti ................................................

0.00

0.10

0.20

0.30

0.40

0.50

0.60

0.70

0.80

0.90

1.00

0.00 0.10 0.20 0.30 0.40 0.50 0.60 0.70 0.80 0.90 1.00

Op

tik

sıxl

ıq (

Ab

sorb

siya

)

mole of X mole of X + mole of Ti(OiPr)4

Şagird kodu AZE-1


7-A4) Y –də (Ti kompleksində) titanın koordinasiya ədədi altıdır. Y maddəsinin İQ

spektrində 3200–3600 sm-1

aralığında genişlənmiş pik ( a broad absorption band) müşahidə

olunmur. Y –in üç diastereomeri var. N atomlarının stereokimyasını nəzərə almadan hər üç

diastereomerin qurluşlarını aydın şəkildə çəkin.

Qeyd: Liqandın bütöv strukturunu çəkmək məcburiyyətində deyilsiniz. Ancaq titanium ilə

koordinasiya olmuş donor atomlarını qeyd edin. Donor atomlar arasındakı ligand skeletini

aşağıdakı kimi çəkə bilərsiniz:

Məsələn: çəkilə bilər:

**Əgər 7-A2) bəndində X maddəsini müəyyən edə bilməmisinizsə, X-i göstərmək üçün

aşağıdakı liqand simvolundan istifadə edin (A və Z donor atomlardır):

Diastereomer 1:

Diastereomer 2:

Şagird kodu AZE-1


Diastereomer 3:

7-A5) Müəyyən şərtlər altında ifadə 1 –də verilən reaksiyadan Y-in yalnız bir diastereomeri

əmələ gəlir. Y-in strukturunun sabit oluğu bilinir(molekuldaxili hərəkət yoxdur), və Y-in

CDCl3-də 1H NMR spektri 1.25, 1.30, 1.66, and 1.72-də tert-butil qruplarına aid 4 sinqletə

malikdir. Bu halda Y-in mümkün ola bilən yalnız bir diastereomerinin qurluşunu çəkin.

(Liqandın bütöv strukturunu çəkmək məcburiyyətində deyilsiniz. Ancaq titanium ilə

koordinasiya olmuş donor atomlarını qeyd edin. Donor atomlar arasındakı ligand skeletini 7-

A4) bəndində göstərildiyi kimi çəkin)

Şagird kodu AZE-1


Məsələ 8 A Ümumi

(5%) A1 A2 A3 A4 A5

Ümumi 6 5.5 3 4 1.5 20

Xal

Məsələ 8: Silisium oksid səthi

Silisium oksid (silika) amorf və kristal formalarda ola bilir. Silisium oksid, tetrametoksisilan

(tetramethoxysilane, TMOS) ve tetraetoksisilan (tetraethoxysilane, TEOS) kimi silisium

alkoksidlərdən istifadə olunmaqla sol-gel üsulu ilə aşağıdakı sxemlər üzrə sintez oluna bilər:

:

a. Hidroliz

b. Su kondensləşməsi ilə

c. Spirt kondensləşməsi ilə

Məsələ 8

Ümumi balların 5%-i

Şagird kodu AZE-1


Silikanın həcmində hər silisium atomu 4 oksigen atomu ilə birləşib silisium atomu ətrafında

tetradedr yaradır və bu üçölçülü şəbəkə quruluş əmələ gətirir. Silisium atomunun yaxın ətrafı

aşağıda göstərilib:

8-A1) Silika səthində ümumilikdə silisium atomunun bağlanma çevrəsində (yuxarıdakı

misala uyğun) üç fərqli quruluş müşahidə olunur. Aşağıda verilən qutularda silisium

bağlanma çərçivəsini göstərən üç quruluş çəkilməlidir.

Şagird kodu AZE-1


Silika, sudakı effektiv metal ionlarının adsorbsiyası üçün istifadə oluna bilər. Metal-silika

kompleksi üçün misal göstərilən quruluşlar aşağdakı kimidir.

I

II

8-A2) Cu2+

adsorbsiyasından sonra silikanın rəngi ağ rəngdən solğun maviyə dəyişir.

Görünən spektrdə max = 550 nm də geniş bir absorbsiya piki (bandı) müşahidə olunur. Fərz

edək ki Cu2+

-in silikaya II quruluşa oxşar şəkildə bağlanmışdır. Kompleks quruluşdakı Cu

2+

ionlarının d-orbitallarındakı parçalanmasını göstərən diaqramı çəkin və d orbitallarının

adlarını qeyd edin. Görünən hissə absorbsiyasına qarşılıq verən elektronik keçidi (və ya

keçidləri) qeyd edin.

The splitting diagram:

Elektron keçidinə əsasən daha aşağı enerjili və daha yuxarı enerjili d-orbitalı qeyd edin

8-A3) Əgər ilk sıra keçid metal ionları Cu2+

-yə oxşar şəkildə silika ilə kompleks əmələ

gətirərsə, hansı metal ionu (ya da ionları) Cu2+

dəkinə oxşar elektronik keçidə (ya da

keçidlərə) malikdir? Metal ionu (ya da ionları) +2 və ya +3 oksidləşməyə malik olmalıdır.

Silanol qruplarının (Si-OH) və suyun zəif sahə liqandları olduğunu nəzərə alın.

x

y

z

Şagird kodu AZE-1


Bununla yanaşı, silika fərqli metal ionları ilə təsadüfi əlaqə yaradır. Seçiciliyi artırmaq üçün,

silikanın səthi 3-aminopropyltrimethoxysilane ve 3-mercaptopropyltrimethoxysilane kimi

müxtəlif üzvi biləşmələrlə örtülür.

8-A4) Hg2+

silika-SH quruluşundakı kükürd atomu ilə əlaqə yaradır, simmetrik [Hg(silica-

SH)2]2+

kompleksi əmələ gəlir. [Hg(silica-SH)2]2+

kompleksinin quruluşunu çəkin,

kompleksdə koordinat sisteminin kimyəvi rabitələrə nəzərən istiqamətini qeyd edin və orda

d-orbitalların parçalanma diqramını (splitting) çəkin. (Bütün silika-SH quruluşunu çəkmək

əvəzinə R-SH qısaltmasından istifadə edə bilərsiniz.)

Quruluş: d-orbital splitting diaqramı :

Şagird kodu AZE-1


8-A5) Aşağıdakı ifadələrin doğru və ya yanlış olduğunu müəyyən edin:

a) [(Hg(silica-SH)x)]2+

-də d-d keçidi vardır

Doğru Yanlış

b) Oxşar həndəsi quruluşa malik olan digər mis (II) amin komplekslərinin rənginin

[(Cu(silica-NH2)x]2+

ilə oxşar rəngdə olması gözlənilir.

Doğru Yanlış

c) Görünən hissə absorbsiya spektrinda, [(Cu(silica-NH2)x]2+

-nin max qiyməti

[(Cu(silica-OH)x]2+

-ninkindən daha böyükdür.

Doğru Yanlış

Şagird kodu AZE-1


Məsələ 9 A Ümu

mi A1 A2 A3

Ümumi 6 6 11 23

Xal

Məsələ 9: Bilinməyənə doğru

9-A1) A üzvi xiral maddə olub MW = 149 (tam ədədə qədər yuvarlaqlaşdırılıb) molekulyar

kütləyə malikdir. Bu maddə yalnız üç müxtəlif elementdən ibarətdir.

A maddəsinin 1H NMR spektrində 3 tip aromatik atom siqnalı və

13C NMR

spektrində isə 8 tip siqnal var. 8 siqnaldan dördü 120-140 ppm aralığında yerləşib.

A maddəsi karbonil birləşmənin metilaminlə reaksiyası və daha sonra NaBH3CN-ün

təsiri ilə alına bilər. A maddəsi üçün bütün mümkün ola bilən struktur formullarını çəkin.

Stereokimya tələb olunmur, stereoizomerləri çəkməyin.

Məsələ 9

Ümuminin 6%-i

Şagird kodu AZE-1


9-A2) A maddəsinin quruluş izomerlərindən biri ( A1, A2 və ya A3 strukturlarından biri ) B

və ya C və D maddələrindən aşağıdakı sxem üzrə alına bilər. B-F maddələrinin qurluşlarını

və A-nın quruluş izomerini çəkin.

Şagird kodu AZE-1


9-A3) A maddəsi A1-A3 maddələrindən birinin (R)-stereoizomeridir. O aşağıda göstərilmiş

sxema üzrə visinal X və Y diollarından sintez oluna bilər. Hər iki diol quruluş izomerləridir

və hər birində karbon atomlarının sayı A maddəsindəki karbon atomlarının sayından bir ədəd

azdır. Aşağıda G-N, X, Y və A maddəsinin (R)-stereoizomerinin struktur formullarını çəkin.

Bütün maddələrin stereokimyası göstərməlidir.

Şagird kodu AZE-1


Məsələ 10

(6%)

A B Ümu

mi A1 B1 B2

Ümumi 20.5 4 5.5 30

Xal

Məsələ10: Alkaloidlərin ümumi sintezi

Alkaloidlər tərkibində azot saxlayan təbii məhsullar sinfidir. Onların qurluşlarının

mürəkkəbliyi və bioloji aktivlik potensialları maraq cəlb edir. Bu məsələ alkaloidləri təmsil

edən iki nümayəndənin- “sauristolactam” və “pancratistatin”-in sintezi haqqındadır.

Hissə A

“Sauristolactam” bir sıra xərçəng hüceyrələrinə qarşı sitotoksik təsirə malikdir. Bu molekul

aşağıda verilmiş sxemə əsasən sintez olunur. (1H-NMR spektri CDCl3 -də 300 MHz tezlikdə

çəkilib.)

Məsələ 10

Ümuminin 7%-i

Şagird kodu AZE-1


10-A1) Sxemdəki A-G maddələrinin qurluşlarını cavab kağızındakı müvafiq xanalara çəkin.

Şagird kodu AZE-1


The structures of A-G.

A B

C D

E F

G

Şagird kodu AZE-1


Hissə B

“Pancratistatin” Havay bölgəsinə aid olan hörümçək zanbağı adlanan bitkidən alınır və

mükəmməl antiviral aktivliyindən əlavə, in-vivo və in-vitro mühitdə xərçəng hüceyrələrinin

böyüməsinə qarşı təsir göstərir.

NH

O

O

OH O

HO OH

OH

OH

H

Pancratistatin

“Pancratistatin” uğurla X1 və X2 intermediatlarından alına bilər. İntermediatların sintez

sxemi aşağıda göstərilib.

10-B1) A və B-nin qurluşlarını çəkin.

Şagird kodu AZE-1


10-B2) X1 intermediatı (sxemdə işarələnmiş karbon atomunun stereokimyasını əsas götürün)

deyterium ilə işarələnib. E maddəsinin 3-D kreslo qurluşunu və F maddəsinin qurluşunu

stereokimyanı nəzərə almaqla çəkin. Y proton (1H) yoxsa deyteriumdur (

2H)?

-

Şagird kodu AZE-1


Məsələ 11 A

Ümimi A1 A2

Ümumi 10 2 12

Xal

Məsələ 11: Tvist & Xirallıq

trans-Tsiklookten xiral müstəviyə malik olub, rasemat əmələ gətirmək üçün yüksək baryerə

malikdir. trans-Tsiklooktenin ikiqat rabitəsi tvist olduğundan tsiklobirləşmə reasiyalarında

yüksək reaksiya qabiliyyəti göstərir. .

2011-ci ildə Fox və həmkarları müxtəlif trans-tsikloocten törəmələrinin fotokimyəvi sintezini

hazırladılar. Prosses sterokimya nəzərə alınmadan həyata keçirilir və sintez sxemi aşağıdakı

kimidir.

Məsələ11

Ümumi balın 2%-i

Şagird kodu AZE-1


11-A1) 2 birləşməsinin reduksiyasından alına bilən 3 birləşməsinin bütün mümkün

stereoizomerlərini yazın. R, S konfiqurasiyasını göstərmək vacib lazım deyil.

11-A2) Əgər 3 birləşməsinin stereoizomerlərindən biri 4 birləşməsinə çevrilərsə bu zaman 4

birləşməsinin neçə stereoizomeri alınır?

4 birləşməsinin mümkün stereoizomelərinin formanın sayı =

Əgər birdən çox stereoizomer varsa, o zaman 4 birləşməsinin alınan

stereoizomerlərini axiral xromatoqrafiya ilə ayırmaq mümkündürmü?

Hə Yox

Documents

agird kodu AZE-1 - ICHO 2017 · 2017-07-19 · agird kodu AZE-1 Nəzəri imtahan (rəsmi Azərbaycan versiyası), 49-cu BKO 2017, Tayland 1 İmtahan kitabçasını oxumaq: Sizə imtahan