Naučno-stručni časopis SVAROG br. 9. oktobar 2014. (288-291)

288

UDK 502.131.1(497.6RS) DOI br. 10.7251/SVR1409283P COBISS. SI-ID 4566552

PRIKAZ KNJIGE

„EEKKOOLLOOŠŠKKOO--PPRROOIIZZVVOODDNNII PPOOTTEENNCCIIJJAALLII LLJJEEKKOOVVIITTOOGG II JJEESSTTIIVVOOGG BBIILLJJAA UU ŠŠUUMMAAMMAA II NNAA

ŠŠUUMMSSKKIIMM ZZEEMMLLJJIIŠŠTTIIMMAA RREEPPUUBBLLIIKKEE SSRRPPSSKKEE““ Autori: Srđan Ljubojević, Nada Šumatić, Dane Marčeta, Zorana Hrkić

i Drago Petković

Izdavač: Nezavisni univerzitet Banja Luka, 2014.

Štampa: Grafid Banjaluka

U 2014. godini u izda-nju Nezavisnog univerziteta Banja Luka, izašla je knjiga Ekološko-proizvodni potencijali ljeko-vitog i jestivog bilja u šumama i na šumskim zemljištima Republike Srpske“.

„Prirodni resursi i njihovi potencijali su postali jedna od najznačajnijih pre-okupacija savremenog čovje-čanstva. Ukliješteno između demografske eksplozije, sve manjih rezervi obnovljivih prirodnih resursa i sve drasti-čnijeg ugrožavanja životne sredine, savremeno čovje-čanstvo je najveći dio svojih naučnih potencijala orijenti-salo u smislu iznalaženja načina za

prevazilaženje nastupajuće ekonomske krize. Jedan od najznačajnijih zadataka savremene nauke je sagledavanje obnovljivih prirodnih resursa jestivih, ljekovitih i vitaminoznih biljaka“.

Akademik Radomir Lakušić, 1978. godine

Prikaz: S. Ljubojević: EKOLOŠKO-PROIZVODNI POTENCIJALI...

289

Naše šume smatraju se nepresušnim rudnicima ljekovitog, jestivog i aromatičnog bilja, različitih vrsta divljači, te značajnih resursa mineralnog porijekla, koje nazivamo ostali šumski proizvodi. Sa aspekta rasprostra-njenosti i tržišne vrijednosti, najvažnija grupa ostalih šumskih proizvoda svakako su ljekovite i jestive biljne vrste i gljive. O značaju i upotrebi ovih prirodnih resursa pisali su mnogi autori. Među njima je mali broj onih koji su pokušali da ovo bogatstvo izmjere i da subjektivne sudove o njegovoj veličini pokrijepe naturalnim pokazateljima. Ljubojević i saradnici spadaju među one koji su ne samo pokušali već i uspijeli da na jedan objektivan i naučno fundiran način opišu rasprostranjenost i procijene stvarne zalihe ljekovitog i jestivog bilja u šumama Republike Srpske.

Knjiga sadrži 280 strana teksta sa 147 tabela, 116 fotografija i sedam priloga u tabelarnom prikazu. Većina fotografija su vlasništvo autora ili koautora. Tekst monografije podijeljen je u devet poglavlja, i to:

Uvod u kojem je definisan cilj rada i put kojim su se autori kretali do cilja. Također su navedeni kriterijumi po kojima je izvršen odabir okvira posmatranja, kao u prostornom, tako i u svakom drugom pogledu.

Područje i predmet istraživanja - područje istraživanja su šume i šumska zemljišta u svojini Republike a predmet istraživanja je 155 biljnih vrsta i/ili rodova ljekovitog i jestivog bilja i gljiva. Među njima se 94 vrste mogu smatrati značajnim a 61 manje značajnom u komercijalnom pogledu. Kao kriterijum tržišne važnosti uzeta je istovremena pojava biljne vrste, odnosno biljne droge na više tržišnih mjesta, kako u BiH, tako na Balkanu i šire u Zapadnoj Evropi.

Metodiku istraživanja čine četiri dijela: 1. Uopšte o metodima istraživanja prirodnih potencijala ljekovitog i jestivog bilja i gljiva, 2. Plan uzorka, 3. Rad na plohi, 4. Obrada prikupljenih podataka. U metodici se daje pregled metoda kojima su do sada istraživani prirodni potencijala ljekovitog i jestivog bilja u RS i BiH i područja koja su tim metodima bila obuhvaćena. Zatim se daje plan uzorka koji je korišćen prilikom priku-pljanja materijala na terenu i obrade prikupljene građe. Bitno je istaći da i kada su se istraživanja obavljala u odvojenim vremenskim intervalima, autori su uvijek koristili jedinstvenu metodiku.

Uslovi sredine i broj nađenih vrsta u istraživanom području obrađeni su kroz 18 podpoglavlja, i to: 1. Hrastove šume na kiselim silikatnim supstratima, 2. Hrastove šume na krečnjačko – dolomitnim zemljištima, 3. Hrastove šume na bazičnim i ultrabazičnim supstratima, 4. Bukove šume i mješovite šume bukve, jele i smrče na kiselim silikatnim supstratima, 5. Bukove šume i mješovite šume bukve, jele i smrče na krečnjačko - dolomitnim zemljištima, 6. Bukove šume i mješovite šume bukve, jele i smrče na flišu, 7. Bukove šume i mješovite šume bukve, jele i smrče na bazičnim i ultrabazičnim supstratima, 8. Subalpinske šume bukve, 9. Šume bijelog i crnog bora i drugih četinara na kiselim silikatnim supstratima, 10. Šume bijelog i crnog bora i drugih četinara na krečnjačko - dolomitnim zemljištima, 11. Šume bijelog i crnog bora na bazičnim i

Naučno-stručni časopis SVAROG br. 9. oktobar 2014. (288-291)

290

ultrabazičnim supstratima, 12. Šibljaci i goleti u arealu bukovih i hrastovih šuma na kiselim silikatnim supstratima, 13. Šibljaci i goleti u arealu bukovih i hrastovih šuma na krečnjačko - dolomitnim zemljištima, 14. Stalne šumske čistine, te livade i pašnjaci u arealu šuma, 15. Pojasevi uz šumske komunikacije i prosjeke ispod dalekovoda, 16. Pojasevi uz vodotoke, 17. Područje krša, 18. Raznolikost ljekovitog i jestivog bilja i gljiva u širim ekološko – vegetacijskim zajednicama. Za svaki od 17 izdvojenih stratuma opisani su osnovni uslovi sredine i navedene vrste koje su na njima registrovane. U posljednjem podpoglavlju dat je uporedni pregled raznolikosti ljekovitog i jestivog bilja i gljiva prema uslovima sredine u širim ekološko-vegetacijskim zajednicama.

Procjena prirodnih potencijala komercijalno značajnih vrsta u širim ekološko-vegetacijskim zajednicama prikazana je u tri potpoglavlja: A. Prizemne vrste, B. Drvenaste vrste, C. Gljive. U okviru potpoglavlja „Prizemne vrste“, obrađene su 63 biljne vrste i/ili roda. U okviru potpoglavlja – „Drvenaste vrste“, obrađene su 24 biljne vrste, a u okviru potpoglavlja „Gljive“ – šest komercijalnih vrsta gljiva. Za svaku biljnu vrstu dat je kratak opis sa naglaskom na diferencijalna obilježja i mogućnost zamjene sa drugom, neki put i otrovnom vrstom. Opisani su uslovi sredine u kojima se biljka pojavljuje i na kraju data procjena njenih prirodnih potencijala, iskazana u naturalnim pokazateljima (brojem jedinki i biomasom po jedinici površine, iskazanom u kg/ha).

Zastupljenost komercijalno manje značajnih vrsta u širim ekološko-vegetacijskim zajednicama elaborirana je u tri potpoglavlja: A. Prizemne vrste, B. Drvenaste vrste, C. Gljive. U okviru potpoglavlja „Prizemne vrste“, obrađeno je 37 biljnih vrsta i/ili rodova. U okviru potpoglavlja – „Drvenaste vrste“, obrađeno je 15 biljnih vrsta, a u okviru potpoglavlja „Gljive“ – osam komercijalnih vrsta gljiva. Za svaku biljnu vrstu dat je kratak opis sa naglaskom na diferencijalna obilježja i mogu-ćnost zamjene sa drugom, neki put i otrovnom vrstom, te opisani uslovi sredine u kojima se biljka pojavljuje.

Termini iz oblasti farmacije i medicine koji su korišćeni prilikom definisanja upotrebne vrijednosti pojedinih biljnih vrsta i njihovih dijelova, objašnjeni su u istoimenom poglavlju.

Literatura ima 95 jedinica koje su navedene u tekstu. Priloga ima šest, i to: 1. Katastar površina šuma i šumskog zemlji-

šta u vlasništvu Republike, 2. Zastupljenost komercijalno značajnih vrsta ljekovitog i jestivog bilja u pojedinim stratumima, 3. Zastupljenost komercijalno manje značajnih vrsta ljekovitog i jestivog bilja u pojedinim stratumima, 4. Prikaz gazdinskih klasa u državnim šumama u Republici Srpskoj, izdvojenim prema važećim šumskoprivrednim osnovama, 5. Stratumi i njihovi konstitutivni dijelovi, 6. Jedinične težine svježih biljnih dijelova (Qsvi), koeficijenata prosušenosti (KP) i osušenih biljnih dijelova (Qsui,), koji su korišćeni za procjenu prirodnih potencijala ljekovitog i jestivog bilja u istraživanom području.

Prikaz: S. Ljubojević: EKOLOŠKO-PROIZVODNI POTENCIJALI...

291

Monografija se u dijelu koji se odnosi na procjenu ekološko-proizvodnih potencijala ljekovitog i jestivog bilja u potpunosti zasniva na originalnim (vlastitim) istraživanjima autora i koautora. Ukupan broj objekata posmatranja činilo je 2916 oglednih ploha. U dijelu opisa vrsta i njihovog odnosa prema ekološkim faktorima, korišćena su i saznanja do kojih su prethodno došli drugi autori, uz korektno navođenje citiranog izvora. Korišćeni su izvori koji govore o upotrebnoj vrijednosti pojedinih biljnih vrsta. Monografija je pisana jednostavnim jezikom, uz poštovanje lingvističkih standarda. Strane riječi i izrazi korišćeni su onoj mjeri u kojoj su bili potrebni da ne dođe do gubitka informacije.

Iako se na prvi pogled može smatrati strogo specifičnim djelom, knjiga je namijenjena širokom krugu čitalaca. Ona je korisna literatura studentima ekologije i šumarstva koje zanimaju koristi koje pružaju šume i šumska zemljišta, a koje se ovaploćuju u različitim, tzv. ostalim ili nedrvnim proizvodima. Ona će također biti dobar oslonac svima onima koji se namjeravaju ozbiljnije baviti sakupljanjem, doradom i preradom ovih prirodnih resursa. Sa šireg privrednog aspekta, monografija predsta-vlja polaznu osnovu za donošenje odluke o organizovanom iskorišćavanju ovog prirodnog blaga u odabranom području, i bitno uporište kod planiranja obima i asortimana sakupljanja, kako sa aspekta potrajnosti prirodne produkcije, tako i sa aspekta zaštite pojedinih vrsta.

Pored apilativnog, knjiga ima nesumnjiv naučni značaj jer dopri-nosi boljem i potpunijem sagledavanju složenih odnosa koji vladaju izme-đu biljnih vrsta i uslova sredine u šumama i na šumskim zemljištima. Do sada kod nas nije objavljeno djelo koje se bavi istom ili sličnom problematikom. Zbog toga odluka Nezavisnog univerziteta u Banjoj Luci da objavi ovu knigu zaslužuje svaku pohvalu i dužno poštovanje.

Doc. dr Mirjana Bartula Doc. dr Nada Petrović Univerzitet Banja Luka