1

UNIWERSYTET EKONOMICZNY W KRAKOWIE

KRAKOWSKA SZKOŁA BIZNESU

STUDIA PODYPLOMOWE

„Mechanizmy funkcjonowania strefy euro”

Adrian Jaworski

Analiza zadłużenia publicznego wybranych państw

Unii Europejskiej, Japonii i USA po kryzysie

finansowo-gospodarczym

Praca pisana pod kierunkiem

dr Katarzyna Stabryła-Chudzio

Kraków 2016

2

Oświadczenie

Ja Adrian Jaworski oświadczam, że składana przeze mnie praca dyplomowa pod tytułem

Analiza zadłużenia publicznego wybranych państw Unii Europejskiej, Japonii i USA po kryzysie

finansowo gospodarczym. została przygotowana samodzielnie i nie narusza praw autorskich

innych osób. W pracy wykorzystałem/łam publikowane materiały i nie ujawniłem/łam

informacji poufnych.

...................................................................................

Podpis

słuchacza

Wyrażam zgodę na złożenie i obronę pracy dyplomowej.

Data.......................................................................................

Podpis promotora pracy......................................................

3

Spis treści

Wstęp .......................................................................................................................................... 4

Rozdział I ................................................................................................................................... 5

Charakterystyka długu publicznego ........................................................................................... 5

1. Definicja długu publicznego ............................................................................................... 5

2. Znaczenie długu publicznego dla gospodarki ..................................................................... 7

3. Czynniki wpływające na występowanie deficytu i długu publicznego ............................ 10

4. Źródła finansowania deficytu publicznego ....................................................................... 11

Rozdział II ................................................................................................................................ 13

Charakterystyka światowego kryzysu finansowo gospodarczego. .......................................... 13

1. Przyczyny kryzysu finansowego ....................................................................................... 13

2. Skutki kryzysu finansowego ............................................................................................. 15

Rozdział III ............................................................................................................................... 18

Analiza gospodarcza w krajach Unii Europejskiej, USA i Japonii .......................................... 18

1. Zarys sytuacji finansów publicznych – wybrane problemy .............................................. 18

2. Dynamika PKB ................................................................................................................. 25

3. Stopa bezrobocia ............................................................................................................... 28

4. Wymiana handlowa .......................................................................................................... 31

Zakończenie ............................................................................................................................. 35

Bibliografia ............................................................................................................................... 36

Publikacje leksykalne ............................................................................................................... 36

Spis tabel .................................................................................................................................. 38

Spis wykresów .......................................................................................................................... 38

4

Wstęp

Liberalizacja gospodarki światowej i związana z nią dobrowolność w

przepływach kapitału niesie ze sobą zagrożenie kryzysami finansowymi. Uważa się, że

narażone są w szczególności kraje o niższym poziomie rozwoju gospodarczego. Tam

najczęściej występuje zjawisko gwałtownej zmiany kierunku przepływu tego kapitału.

Tam również odnotywany jest wyższy udział kapitału o charakterze spekulacyjnym.

Sytuacja staje się niebezpieczna zwłaszcza wówczas, gdy zjawisku temu towarzyszy

duży deficyt w obrotach bieżących.

Rezultatem globalizacji jest wzrost współzależności między gospodarkami

poszczególnych krajów. Dotyczy on w równej mierze sfery realnej jaki i sfery

finansowej. Gospodarka świata stawała się coraz bardziej otwarta, czego konsekwencją

był wzmożony przepływ kapitału.

Tematem pracy jest odpowiedź na pytanie, w jaki sposób zadłużenie państw

wpływa na gospodarkę Unii Europejskiej, USA i Japonii . W poniżej pracy zostanie

również uwzględniony wpływ kryzysu gospodarczo finansowego. Omawiane

zagadnienia dodatkowo przedstawią pozycję euro jako waluty europejskiej. Niniejsza

praca składa się z trzech rozdziałów

W pierwszej części pierwszego rozdziału zostanie omówiona definicja długu

publicznego, następnie znaczenie długu publicznego dla gospodarki. W kolejnej części

rozdziału zostaną opisane czynniki, którymi kierują się państwa przy zaciąganiu

zobowiązań finansowych Na koniec przedstawiono powszechnie obowiązujące źródła

finansowania długu publicznego.

W drugim rozdziale w bardzo dużym skrócie zostanie przedstawiony kryzys

gospodarczo-finansowy z 2007 r. począwszy od przyczynach związanych z jego

wybuchem na arenie międzynarodowej. Na koniec opisano skutki kryzysu finansowego

zwracając szczególną uwagę na państwa Europy Zachodniej, Japonie i USA.

Trzeci rozdział pracy to próba analizy zadłużania się państw i jego wpływ na

sytuację gospodarczą przed wystąpieniem kryzysu gospodarczo-finansowego, przez

jego konsekwencje, kończąc na skutkach jego wystąpienia w omawianych państwach.

W badaniach został uwzględniony deficyt budżetowy, dług publiczny, PKB, stopa

bezrobocia i bilans wymiany handlowej.

5

Rozdział I

Charakterystyka długu publicznego

1. Definicja długu publicznego

Dług publiczny oraz nierozerwalnie związany z nim deficyt budżetowy jest to

zjawisko sięgające początkami istnienia państwowości. Jest to również zdarzenie, z

którym spotykamy się w sporach teoretycznych między zwolennikami różnych

koncepcji ekonomicznych państwa. Jednym z pierwszych ekonomistów, który

postanowił bliżej przyjrzeć się relacji długu publicznego był twórca oraz

najwybitniejszy przedstawiciel szkoły klasycznej A. Smith. Odnosząc się tym samym

do własnych badań dotyczących kwestii związanych z wydatkami wojennymi

wywnioskował on, że dług publiczny w krótkim okresie może uratować gospodarkę

przed bankructwem, ponieważ rządy państw otrzymują dodatkowe środki pieniężne na

finansowanie potrzeb budżetowych. Jednak w długim okresie może być on

niebezpiecznym narzędziem prowadzącym do kryzysu gospodarczego, aż w

ostateczności może skutkować on destabilizacją gospodarczą państwa1.

Z kolei inny angielski ekonomista D. Ricardo stwierdził, „że dług publiczny nie

oddziałuje na aktywność gospodarczą państwa, a zatem jest on dla niego neutralny”.

Uzasadniał wyżej wymienione stwierdzenie na przykładzie władz państwa, które

obniżając podatki, doprowadziły w ten sposób do nierównowagi budżetowej. Zaistniałe

w ten sposób rozchwianie budżetowe doprowadziło do powstania deficytu, który

należało finansować zaciągając zobowiązania. D. Ricardo doszedł do wniosku, że

pomimo zmniejszenia oszczędności publicznych - co skutkowało ograniczonymi

wpływami podatkowymi, poziom oszczędności krajowych nie ulegnie zmianie. Nastąpi

za tą sprawą skłonność gospodarstw domowych do zwiększania swoich obecnych

oszczędności spodziewając się w przyszłości podniesienia podatków, ponieważ trzeba

będzie spłacić dług zaciągnięty przez państwo2.

Natomiast angielski ekonomista J.M. Keynes stwierdził, że zaciąganie

zobowiązania przez państwo może być czynnikiem prorozwojowym i w czasie stagnacji

1 J. Marczakowska-Proczka, Systemy budżetowe, [w:] Współczesne finanse publiczne, A. Alińska,

B.Woźniak(red), wyd. Difin, Warszawa 2015, s. 196. 2 Ibidem, s. 196-197.

6

gospodarczej powinno to prowadzić do pobudzania wewnętrznego popytu na dobra.

Odnosząc się do kwestii związanych z rozwojem interwencjonizmu państwowego po

zakończeniu II wojny światowej, który utwierdził sceptycznych ekonomistów, że

deficyt budżetowy i dług publiczny są czymś normalnm3.

W literaturze polskiej jedną z pierwszych definicji długu publicznego

przedstawił S. Głąbiński, który uzasadnił definicję jako „finansowe zobowiązania

pieniężne państwa i ciał samorządowych zaciągnięte na zaspokojenie potrzeb

skarbowych”. Inną z kolei definicję przedstawił A. Borodo określając dług publiczny

jako „sumę zobowiązań Skarbu Państwa i innych instytucji sektora publicznego

występujących w roli pożyczkobiorcy”4. Natomiast według art. 73 ustawo o finansach

publicznych dług publicznych jest definiowany jako „wartość nominalnych zobowiązań

jednostek sektora finansów publicznych po wyeliminowaniu wzajemnych zobowiązań

między jednostkami tego sektora”5.

Konsekwencją związaną z wystąpieniem zjawiska wzrostu długu publicznego

wzrostem jest konieczność jego finansowania za sprawą emitowania dłużnych papierów

wartościowych. Wraz z wzrostem długu publicznego rządy muszą przeznaczyć większe

środki pieniężne na koszty jego finansowania, co może powodować do zmniejszenia

świadczeń społecznych na rzecz obywateli. Gdy państwo zaczyna tracić w oczach

inwestorów, w przyszłości może mieć problemy ze spłatą swojego zadłużenia6.

Przez wydatki publiczne należy rozumieć przepływ środków pieniężnych

uzyskanych przez państwo i inne instytucje publiczne w celu realizacji określonych

zadań państwa i innych organów publicznych. Charakterystyczną cechą pozwalającą na

wyróżnienie wydatków budżetowych są obok źródła pochodzenia również sposoby ich

wydatkowania oraz obowiązek wyżej wymienionych instytucji przy ich ustanawianiu,

dokonywaniu i kontroli. Rząd sporządza plan wydatkowania środków pieniężnych w

formie projektu budżetu, a zatwierdza, go parlament po wprowadzeniu ewentualnych

poprawek, najczęściej w formie ustawy budżetowej. Ustawa ta jest jednym

3 J. Marczakowska-Proczka, op. cit., s.197.

4 Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych, (Dz.U. 2009 nr 157 poz. 1240).

4 J. Denek, J. Sobiech, B. Wolniak, Finanse publiczne, wyd. PWN, Warszawa 2005, s. 54-55.

5 M. Ajchel, Publiczny system finansowy, [w:] Finanse publiczne, z elementami prawa podatkowego, W.

Grześkiewicz (red.), wyd. Difin, Warszawa 2014, s. 74-75. 6 J. Kozioł, Dług publiczny i jego konsekwencje społeczno-ekonomiczne, Tom VIII, Rocznik

Żyrardowski, Żyrardów 2010, s. 117-118.

7

z najważniejszych aktów prawnych w państwie, gdyż określa możliwości finansowe

państwa na cały rok.7.

Przez dochody publiczne należy rozumieć te środki budżetowe, które

odpowiadają określonym kryteriom. W tym przypadku jest to kryterium definitywności

dochodów budżetowych. Przez kryterium definitywności należy rozumieć tą część

dochodu budżetowego, które pochodzą z (podatków, ceł) Dochodami publicznymi są te

środki finansowe, które nie podlegają zwrotowi. Do dochodów budżetowych nie można

zaliczyć tych środków pieniężnych podlegających zwrotowi, które przede wszystkim

zostały uzyskane na skutek otrzymania pożyczek oraz kredytów łącznie z wpływami

wygenerowanymi przez emisję papierów wartościowych. Ponieważ stanowią one

szczególną formę zaciągnięcia pożyczek, albowiem osiągnięte w ten sposób przychody

podlegają po upływie określonego terminu zwrotowi na skutek wykupu papierów

wartościowych przez ich emitenta8.

2. Znaczenie długu publicznego dla gospodarki

W literaturze finansów publicznych można znaleźć wiele publikacji

poświęconych wpływowi deficytu budżetowego oraz długu publicznego na zmiany

zachodzące w gospodarce. Część badaczy zgadza się z twierdzeniem, że deficyt

budżetowy wpływa na sytuację gospodarczą i finanse publiczne danego kraju.

Charakterystyczną cechą wzajemnych oddziaływań zachodzących między długiem,

deficytem różnią się jednak u poszczególnych autorów9.

Niedawno ekonomiści amerykańscy C. Reinhart i K. S. Roggoff sformułowali

tezę,, że o ile dług publiczny nie przekracza 90% PKB, to nie ma znaczenia dla wzrostu

gospodarczego. Z chwilą przekroczenia tego krytycznego poziomu realny wzrost

gospodarczy istotnie zwalnia. O ile trzeba się zgodzić ze stwierdzeniem, że dopóki dług

nie przekroczy pewnego krytycznego poziomu, dopóty nie ma znaczenia dla wzrostu

gospodarczego, o tyle liczbowe ustalenia tego krytycznego poziomu 90% PKB budzi

już zasadnicze wątpliwości. Zwłaszcza że autorzy opierają swoją tezę na obliczeniach

7 M. Dylewski, Aktywność sektora publicznego w aspekcie gospodarowania środkami publicznymi, [w:]

Finanse publiczne. Aspekty teoretyczne i praktyczne, M. Dylewski, B. Filipiak, M. Gorzałczyńska-

Koczkodaj, M. Zioło, wyd. C.H. Beck, Warszawa 2014, s. 64-65. 8 A. Wernik, Finanse publiczne. Cele, struktury, uwarunkowania, wyd. III zmienione, wyd. PWN 2014,

s.48. 9 J. Ciak, Źródła finansowania deficytu budżetu państwa w Polsce, wyd. CeDeWu, Warszawa

2011, s. 41.

8

ekonometrycznych, nie podejmując analizy kanałów, przez które następuje wpływ

długu na wzrost gospodarczy10

.

Za pierwszy przykład może posłużyć wpływ inflacji na wysokość dochodów

budżetowych. Zmiana cen ma bezpośredni wpływ na dochody budżetowe osiągnięte z

podatków pośrednich, tj. podatku od towarów i usług oraz podatku akcyzowego.

Podatki są ustalane od wartości sprzedaży w cenach bieżących, przy zastosowaniu

stałych stawek procentowych. Jeśli jednak w danym roku budżetowym następuje wzrost

inflacji, a ceny towarów i usług nie uwzględnią korekty stawek podatków od towarów i

usług oraz podatku akcyzowego, to nie wpłynie ona na napływ środków do budżetu

państwa11

.

Inaczej wygląda oddziaływanie inflacji na wpływy budżetowe z podatków

dochodowych o progresywnych stawkach podatkowych, ponieważ zwiększa się one

wraz z wzrostem podstawy opodatkowania, za przykład może posłużyć polski podatek

od osób fizycznych. Wpływ inflacji na dochody osiągnięte z tego podatku zależą jednak

nie tylko od jego konstrukcji, ile od stosowanej polityki fiskalnej. W omawianej

sytuacji duże znaczenie odgrywa przede wszystkim to, czy wraz ze wzrostem cen i

deprecjacją pieniądza zmianie ulega podstawa opodatkowania, której przekroczenie

powoduje zastosowanie wyższych stawek podatkowych, co wpływa na dodatkowy

napływ środków pieniężnych do budżetu państwa12

.

Deficyt budżetowy może wpływać na wzrost PKB. Jeżeli rząd decyduje się

pożyczać pieniądze na rynku, daje to bankom okazję do zarabiania. Przykładem może

być sytuacja w której, banki zamiast udzielać stosunkowo niepewnego kredytu

przedsiębiorstwom, ponieważ chciałyby one dokonać nowych inwestycji, banki

komercyjne postanawiają pożyczać pieniądze na znacznie mniej ryzykowną operację

finansowania rządowego deficytu budżetowego. Stopy procentowe kredytu dla

przedsiębiorstwa rosną, a duża część przedsiębiorców rezygnuje ze starania się o

dodatkowe środki na inwestycje, co wpływa na temp wzrostu PKB. Za przykład może

posłużyć przykład Grecja w latach 1981-198913

.

Wysoki poziom deficytu wywiera wpływ na inflację. Z taka sytuacją mamy do

czynienia, gdy rząd postanawia finansować swój nadmierny deficyt poprzez

10

J. Ciak, op.cit, s. 43. 11

A. Wernik, Finanse publiczne. Cele, struktury, uwarunkowania, wyd. III zmienione, wyd. Polskie

wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2014, s. 43. 12

M. Ajchel, op.cit, s. 71-72. 13

M. Ajchel, op.cit, s. 71.

9

dodrukowanie nowego pieniądza co ma bezpośredni wpływ na podmioty sektora

publicznego, jak i sektora prywatnego. Ponieważ w gospodarce znajduje się więcej

pieniędzy, a rynek nie jest w stanie wyprodukować więcej towarów, więc stopa inflacji

rośnie. Taka sytuacja miała miejsce w Polsce w 1989 r. Obecnie konstytucja z 2

kwietnia 1997 zabrania tego typu postępowania14

.

Kolejnym skutkiem przypisywanym deficytom finansów publicznych jest

wpływ na saldo obrotów bieżących. Deficyt budżetowy może być przyczyną powstania

ujemnego salda handlowego. Sytuacja taka mam miejsce, gdy wzrost stopy procentowej

prowadzi do umocnienia kursu waluty krajowej, a w konsekwencji do hamowania

eksportu i pobudzenia importu. Take zjawisko wpływa negatywnie na wynik sald

obrotów bieżących bilansu płatniczego15

.

Następnym skutkiem deficytu budżetowego jest tzw. pułapka zadłużenia, która

ma miejsce z dwóch powodów: wzrostu rynkowej stopy procentowej lub deficytu.

Wzrost rynkowej stopy procentowej wpływa na wzrost kosztów obsługi długu, co tym

samym może prowadzić do wzrostu deficytu. Przedstawionej sytuacji można jednak

przeciwdziałać, na skutek dobrania odpowiedniej struktury długu. W tym celu należy

zwiększyć udział skarbowych papierów wartościowych o dłuższym terminie

zapadalności, przez co ograniczyć wrażliwość na wzrost przeciętnych stóp

oprocentowania długu na zmiany bieżących rynkowych stóp procentowych, a co za tym

idzie ograniczyć ryzyko pułapki zadłużeniowej16

.

Innym skutkiem występowania deficytu budżetowego to tzw. efekt wypychania.

Przez efekt wypychania rozumie się „zmniejszanie wielkości prywatnego popytu

konsumpcyjnego i inwestycyjnego, spowodowane wzrostem stopy procentowej,

wywołanym przez wzrost wydatków państwa”17

. Występuje on przykładowo w sytuacji

szerokiego wykorzystania skarbowych papierów wartościowych w celu finansowania

niedoboru w budżecie państwa18

.

14

Ibidem, s. 71. 15

J. Ciak, op.cit, s. 48. 16

Ibidem, s. 48-49. 17

http://encyklopedia.pwn.pl/haslo/wypychania-efekt;3998966.html, (02.06.2016 r.). 18

P. Kowalewski G. Tchorka, J. Górski, Mechanizmy Strefy Euro, wyd. Wolters Kluwer Polska,

Warszawa 2014 r., s. 147.

10

3. Czynniki wpływające na występowanie deficytu i długu

publicznego

Skutkiem kryzysu finansowo gospodarczego z 2008-2009 r. w dziedzinie

fiskalnej był wzrost długu publicznego i przyczyną ograniczania wydatków publicznych

oraz bezpośrednia przyczyną podnoszenia podatków. W związku z koniecznością

finansowania obsługi długu państwo zmuszone jest poszukiwać dodatkowego źródła

dochodów, które postanawia uzyskać m.in. z podatków. Za przykład może posłużyć

przypadek Rządu Republiki Federalnej Niemiec w latach 2011-2014, który uchwalił

projekt redukcji wydatków, który miał na celu ograniczenie deficytu budżetowego o 56

mld euro, czyli o 2,5% PKB. Szacuje się, że deficyt do roku 2016 ma spaść o kolejne

0,4% PKB, czyli miałaby wynieść 14 mld euro (0,5% PKB). Do skutków występowania

długu publicznego możemy zaliczyć: ograniczony wzrost gospodarczy czy też

pogłębienie nierówności w dochodach między „bogatymi a biednymi”19

.

Kolejną przyczyną występowania deficytu budżetowego są wysokie wydatki

rządowe. Jednak w tym przypadku nie możliwe jest wycofanie się rządu z ponoszenia

tych wydatków, ponieważ bardzo często są one związane z realizacją celów

społecznych skutkujących powstaniem nadmiernych wydatków w sferze budżetowej,

które są spowodowane zbyt daleko idącą ochroną socjalną lub nadmiernym przyrostem

zatrudnienia w tzw. sferze budżetowej. Zwiększenie efektywności lub zmiana

funkcjonowania sektora publicznego mogłoby przyczynić się do ograniczania

wydatków, a tym samym do zmniejszenia deficytu budżetowego20

.

Następnym przykład powstawania deficytu jest ścisłe powiązanej z podatkami,

których wielkość została zaplanowana na poziomie niezapewniającym pokrycia

wydatków budżetowych. W tym przypadku okazać się może wadliwy mechanizm

ściągania podatków. Znacznie łatwiej jest zapewnić lepszą ściągalność podatków, na

przykład na drodze egzekucyjnej niż podjąć ryzyko próby ich zwiększenia. Spotkałoby

się to zapewne z dużą dezaprobatą społeczeństwa, wywołując negatywne nastroje

społeczne. Zwiększenie podatków mogłoby także w znacznym stopniu wpłynąć na

poniesienie części środków finansowych w obszar tzw. szarej strefy. Wysokie podatki

działają antymotywacyjnie21

.

19

J. Marczakowska-Proczka, op.cit, s. 202. 20

J. Ciak, op.cit, s. 40. 21

J. Ciak, op.cit, s. 39.

11

4. Źródła finansowania deficytu publicznego

Podstawowe składniki długu publicznego stanowiące zobowiązania Skarbu

Państwa z tytułu wyemitowanych skarbowych papierów wartościowych stanowią

praktycznie z wyjątkiem (pożyczek celowych uzyskiwanej na preferencyjnych

warunkach od międzynarodowych instytucji jak bank światowy). Zadaniem

zaciągnięcia kredytu od instytucji międzynarodowych (np. Bank Światowy,

Międzynarodowy Fundusz Walutowy) jest pobudzanie wzrostu gospodarczego państwa

poprzez rozwój handlu oraz zapobieganie kryzysom w gospodarkach narodowych oraz

na rynku międzynarodowym. Udzielanie kredytów podmiotom zagranicznym może

również podlegać restrykcjom związanym z prowadzoną polityka zagraniczną.22

Jednym z instrumentów finansowania deficytu budżetowego są najbardziej

płynne instrumenty rynku pieniężnego czyli tzw. bony skarbowe (weksle). Wekslami

skarbowymi nazywamy „krótkoterminowe papiery wartościowe emitowane przez

państwo w celu pokrycia bieżących potrzeb płatniczych”23

. W praktyce występuje

jednak kilka rodzajów weksli, a charakteryzują je wspólne cechy takie jak, wysoki

nominał emisji (wartość nominalna wynosi 10000 zł), dostępność wyłącznie na rynku

hurtowym oraz termin ich zapadalności (nie może przekroczyć jednego roku). W

praktyce proces emisji, sprzedaży i wykupu bonów skarbowych trwa nieustannie. W

rzeczywistości okazuje się że weksle skarbowe stanowią integralną część źródeł

finansowania deficytu budżetowego24

.

Kolejnym instrumentem finansowania deficytu budżetowego są obligacje

skarbowe. Przez obligacje rozumie się „papier wartościowy, który zawiera

zobowiązanie emitenta do zapłaty posiadaczowi jej nominalnej wartości wraz z

oprocentowaniem, za przedstawieniem kuponów odsetkowych na warunkach podanych

w obligacji lub w ogólnych zasadach subskrypcji”25

. Cechami charakteryzującymi dla

obligacji jest to, że zapewniają one stałe lub zmienne oprocentowanie. Na rynku

22

M. Ajchel, Publiczny system finansowy, [w:] W. Grześkiewicz (red.), Finanse publiczne, z elementami

prawa podatkowego, wyd. Difin, Warszawa 2014, s. 71. 23

S. Owsiak, Finanse publiczne Teoria i praktyka. wyd. III zmienione, wyd. PWN, Warszawa, 2005, s.

344. 24

S. Kozar, Rynek pieniężny, [w:] Finanse: Instytucje, instrumenty, rynki, regulacje, M. Podstawka

(red.), wyd. PWN, Warszawa 2010, s. 529. 25

S. Owsiak, op.cit s. 345.

12

dostępne są tez obligacje, które nie gwarantują ich posiadaczowi oprocentowania stąd

ich nazwa „ obligacje zero-kuponowe”. Premią dla posiadacza takiej obligacji jest

dyskontowanie jej w stosunku do ceny wykupu. Warunki koniecznym przy emisji

obligacji jest określenie wypłaty odsetek (kwartalne, półroczne, roczne). Obligacje

skarbowe są płynnym instrumentem finansowym dzięki dostępności w obrocie

giełdowym.

W przeciwieństwem do weksli obligacje skarbowe można nabyć na okres

dłuższy niż jeden rok. Z punktu widzenia czasu przyjmuje się ze obligacje można

podzielić na trzy rodzaje, którymi są26

:

a) obligacje krótkoterminowe (krótsze niż 5 lat )

b) obligacje średnioterminowe (od 6 do 15 lat )

c) obligacje długoterminowe (dłuższym niż 15 lat)

26

Ibidem, s. 345-346.

13

Rozdział II

Charakterystyka światowego kryzysu finansowo gospodarczego.

1. Przyczyny kryzysu finansowego

W literaturze można znaleźć co najmniej trzy czynniki, które wywarły

decydujący wpływ na wybuch światowego kryzysu finansowego gospodarczego.

Pierwszą przyczyną wybuchu kryzysu finansowo-gospodarczego była błędnie

prowadzona polityka gospodarcza rządów, szczególnie znaczenie odgrywały Stany

Zjednoczone, którym nie udało się przygotować efektywnej regulacji dla bankowości

inwestycyjnej oraz dla rynku instrumentów pochodnych. Zwrócono również uwagę na

nieodpowiednie prowadzoną politykę monetarną w podejmowaniu decyzji przy

ustalaniu wysokości stóp procentowych. Skuterkiem tak prowadzonej polityki

monetarnej przez rządy USA było wystąpienie ”banki” spekulacyjnej na rynku

nieruchomości, której wzrost był spowodowany przez utrzymywanie w latach przed

kryzysowych jednej z najniższego od dziesięcioleci poziomu stóp procentowych.

Zanotować można również błędy w stosunku do polityki fiskalnej, która w latach 2002-

2007 doprowadziły do wzrostu deficytu budżetowego. Utrzymywanie niskiego poziomu

stóp procentowych przez FED było skutkiem powstania tzw. „efektu śnieżnej kuli”,

czyli sytuacji, w której banki centralne, próbując zahamować proces aprecjacji krajowej

waluty, zmuszone były do rozluźnienia polityki pieniężnej27

.

Następną przyczyną światowego kryzysu finansowo gospodarczego był

gwałtowny rozwój rynku nieruchomości w USA, który należało traktować jako „bańkę”

spekulacyjną, ponieważ wpłynęła ona na dynamiczny rozwój nie tylko rynku papierów

wartościowych w jego segmencie, ale i w segmencie instrumentów pochodnych. Wraz z

rozwojem rynku nieruchomości w USA, dynamicznie wzrastał również rynek kredytów

hipotecznych, a w rezultacie ryzyko kredytowe dla banków. Wykorzystując dobrą

koniunkturę na rynku nieruchomości banki dążyły do zwiększenia alokacji kredytowej.

A ponieważ dynamika wzrostu depozytów bankowych nie była w stanie dorównywać

dynamice wzrostu kredytów hipotecznych, banki decydowały się na emisję papierów

27

W. Nawrot, Globalny kryzys finansowy XXI wieku. Przyczyny, przebieg, skutki, prognozy, wyd.

CeDeWu, Warszawa 2009, s. 57-58.

14

wartościowych zabezpieczonych na udzielonych kredytach hipotecznych. Cechami

pozytywnymi tych instrumentów było pozyskiwanie nowego kapitału po stosunkowo

niskiej cenie przy jednoczesnej możliwości udzielenia nowych kredytów, a także –

redukowanie ryzyka kredytowego związanego z portfelem kredytów hipotecznych,

przekazując część ryzyka nabywcom papierów wartościowych emitowanych przez

bank28

.

Innowacje finansowe, które w znacznym stopniu stanowiły derywaty, czyli

instrumenty finansowe, do których zaliczamy opcje, kontrakty terminowe i swapy.

Instrumenty pochodne sprawiły, że ryzyko z nimi związane, które od zawsze było cechą

charakterystyczną instrumentów pochodnych, stało się jeszcze bardziej złożone

ponieważ ani emitenci, ani nabywcy tych instrumentów nie byli w stanie poprawnie

oszacować ich wartości. Konstrukcja papierów wartościowych opartych na portfelu

kredytów hipotecznych zakładała, że ich wartość będzie niezagrożona przez długie lata.

Konstruktorzy instrumentów pochodnych nie byli jednak w stanie odpowiedzieć na

pytanie, jak określić wartość takiego kredytowego portfela. Zakładali że wyceną tych

papierów zajmą się agencję ratingowe. Jednak i one nie były wstanie rzetelnie określić

ich wartości, ponieważ traktowały instrumenty dłużne tak jakby chodziło o zwyczajne

obligacje korporacyjne, nie podejmując decyzji o wycenie poszczególnych kredytów z

portfeli, na którym były one oparte29

.

Ostatnim czynnikiem, który miał wpływ na wybuch kryzysu gospodarczo-

finansowego, było załamanie rynku dla instrumentów inwestycyjnych w segmencie

„tradycyjnym” czyli obejmującym m in. akcje i obligacje, ale równie w segmencie

innowacyjnych instrumentów inwestycyjnych, do których zaliczamy instrumenty

pochodne. Szczególną rolę odgrywały w tym przypadku instrumenty tzw. ARS (ang.

Auction Rate Securities). Są to długoterminowe instrumenty, których stopa procentowa

jest ustalana w drodze przetargu. W 2007 roku wartość niezamkniętych instrumentów

tego wynosiła 330 miliardów dolarów. Zazwyczaj aukcje dają instrumentom typu ARS

płynność zbliżoną do aktywów krótkoterminowych. Głównymi wystawcami

instrumentów ARS były jednostki samorządu terytorialnego, szpitale, muzea, agencje

udzielające kredytów studenckich i zamknięte fundusze inwestycyjne. Kiedy nie

dochodzi do finalizacji przetargu, popyt na obligacje jest mniejszy niż ich podaż. W

28

W. Nawrot, op. cit, s. 44-45. 29

A. J. Szwartz, Przyczyny kryzysu rynku finansowego w 2008 roku, [w:] K. Piech, K. Wierus(red),

Ostatni światowy kryzys finansowy - Przyczyny, przebieg, polityka, przedsiębiorstwa, K. Piech, K.

Wierus(red), Tom III, wyd. Instytut Wiedzy i Innowacji. Warszawa 2012, s. 5.

15

przypadku, kiedy dojdzie do takiej sytuacji, oprocentowanie obligacji osiąga zwykle

maksymalnie dopuszczalny w danym kraju poziom. Oznacza to, że inwestor nie jest w

stanie ocalić swoich pieniędzy, a wystawca musi zapłacić wyższe oprocentowanie, żeby

utrzymać finansowanie. Przed wybuchem kryzysu nieudane przetargi były rzadkością.

Bank przeprowadzając przetarg postanawiał zainwestować swój własny kapitał, by

zapobiec klęsce przetargu. Jednak od jesieni 2007 banki te poniosły znaczne straty na

działalności kredytowej i musiały dokonać znaczących odpisów na kredyty hipoteczne

wskutek załamania na rynku „subprime”, a co za tym idzie stały się niechętne do

poświęcania własnych środków pieniężnych dla uratowania przetargu. Do lutego 2008

obawa przed nieudanym przetargiem pociągnęła inwestorów do wycofania funduszy z

rynku instrumentów ARS. Stopa procentowa kosztów pożyczek wzrosła drastycznie po

nieudanych przetargach. Rynek stał się chaotyczny z różnymi stopami na praktycznie

takie same instrumenty. Ofiarą załamania na rynku instrumentów ARS padło w

konsekwencji wiele sektorów gospodarki30

.

2. Skutki kryzysu finansowego

W początkowej fazie kryzysu finansowego w Stanach Zjednoczonych, sytuacja

gospodarcza krajów Europy Zachodniej wydawała się być w miarę stabilna, jednak

sytuacja ta miała ulec zmianie. W związku z rozwojem kryzysu w Stanach

Zjednoczonych, niektóre państwa z Europy Zachodniej zaczęły odczuwać jego skutki.

Banki europejskie, w porównaniu do amerykańskich, próbowały prowadzić nieco

bardziej odpowiedzialną politykę, dzięki czemu przetrwały najtrudniejszą fazę kryzysu

ze zdecydowanie mniejszymi stratami niż to miało miejsce w USA, choć nie obyło się

bez bankructw. Do bankrutów można zaliczyć - belgijsko-holenderski Fortis, brytyjski

Royal Bank of Scotland, irlandzki Anglo-Irish Bank. Dochodziło do sytuacji, w których

kraje były zmuszone ratować sektor bankowy czego przykładem jest Wielka Brytania

gdzie znacjonalizowano bank Northern Rock, który jak się okazało zbyt dużo

zainwestował w amerykańskie obligacje hipoteczne. Rząd brytyjski postanowił także

udzielić pożyczki bankom znajdującym się w trudnej sytuacji finansowej i przejął

udziały części z nich. W Niemczech podjęto decyzję o ratowaniu banku Hypo Real

Estate. Pakiety ratunkowe sektora finansowego przygotowano również we Francji,

30

W. Szymański, Kryzys globalny. Pierwsze przybliżenie, Wyd. Difin, Warszawa 2009, s. 57-59.

16

Austrii, Włoszech oraz Portugalii, które przewidywały udzielić wsparcia na sumę

blisko 1,85 bln EUR w postaci gwarancji, pożyczek i dokapitalizowania dla banków.

Najpoważniejszym skutkiem kryzysu okazał się jednak zastój gospodarczy w wielu

państwach europejskich. PKB w 2008 roku wyniósł zaledwie 0,3% by rok później spaść

do poziomu –4,3%. Szczególnie dotkliwy spadek PKB odnotowała Irlandia, której

gospodarka skurczyła się w latach 2008 i 2009 o odpowiednio –3,5% i –7,6%.

Niepokojąco wyglądał spadek wskaźnika PKB w Niemczech będących motorem

napędowym gospodarki UE. Niemiecka gospodarka skurczyła się w 2009 roku o –

4,7%. W związku z szybko rozprzestrzeniającym się kryzysem odnotowano spadek

produkcji przemysłowej, eksportu i sprzedaż detalicznej, co skutkowało wzrostem

bezrobocia. Najdrastyczniejsze konsekwencje związane z wybuchem kryzysu

finansowo-gospodarczego odczuło kilka państw Europy Zachodniej: Grecja, Hiszpania,

Irlandia oraz Islandia31

.

Kryzys greckiej gospodarki w głównej mierze związany był z nadmiernym

deficytem finansów publicznych. W momencie tworzenia strefy euro stwierdzono, że

kraj ten nie spełnia kryteriów konwergencji, jednak starania władz i fałszowanie przez

Greków prawdziwego stanu finansów państwa spowodowały, iż ostatecznie Grecja

dołączyła do strefy euro w 2001r. Kluczowymi czynnikami powodującymi obecny

obraz trudności gospodarczych Grecji jest postępujący spadek konkurencyjności kraju

na arenie międzynarodowej oraz nadmierny wzrost płac w sektorze budżetowym przed

rokiem 2008. Szacuje się, że w 2010 roku zagraniczny dług publiczny wyniósł 391 mld

euro, a więc aż 163% PKB. Od 2012 roku Grecja próbując wychodzić z kryzysu będzie

zmuszona przekazać swoim wierzycielom zagranicznym około 9% swojego PKB.

Należy również odnotować, że grecka gospodarka funkcjonowała w ostatnich latach,

finansując potrzeby głównie z pożyczek zagranicznych. Pieniądze pochodzące z

pożyczek wykorzystywane były głównie na pokrycie wynagrodzeń pracowników w

sferze budżetowej. Dodatkowym czynnikiem dla gospodarki Grecji było tolerowanie

przez rząd unikania płacenia podatków przez obywateli. Wybuch kryzysu finansowego

w 2008 roku zaskoczył grecką gospodarkę, która była całkowicie nieprzygotowana na

taki zastój gospodarczy wpływający na sytuację finansową państwa32

.

31

A. Paździor, Kryzys finansowy i jego skutki dla gospodarki Polski i świata, Wyd. Difin Warszawa,

2013, s. 71. 32

http://kpsw.edu.pl/pobierz/wydawnictwo/re4/179_firlej.pdf (26.05.2016 r.).

17

Z kolej inne czynniki miały wpływ na kryzys hiszpańskiej gospodarki ponieważ

w przeciwieństwie do Grecji nie były one związane z wydatkami, a z dochodami. Ponad

50% wpływów do hiszpańskiego budżetu stanowiły środki finansowe z tytułu podatków

związanych z szybko rozwijającym się rynkiem nieruchomości, który w ostatnich latach

przypominał rynek nieruchomości w USA. Łączna wartość inwestycji w nieruchomości

w latach 2006–2007 wyniosła w Hiszpanii około jedną trzecią PKB. „Na skutek

budowlanego boomu w chwili obecnej na ok. 16 mln rodzin przypada 23 mln

mieszkań”. Od chwili pęknięcia tzw. „bańki” na rynku nieruchomości wystąpił spadek

cen nieruchomości o około 15–20%, czego bezpośrednim skutkiem było zaprzestanie

nowych inwestycji w budownictwie mieszkaniowym, dynamiczny wzrost bezrobocia,

szczególnie wśród ludzi młodych oraz spadek wpływów podatkowych do budżetu33

.

Innym przykładem skutków kryzysu gospodarczego dla gospodarki jest Irlandia,

która była jednym z pierwszych krajów strefy euro, ogarniętych przez kryzys

finansowy. Jako przyczyny wskazuje się w tym przypadku finansowanie ze źródeł

zewnętrznych inwestycji w sektorze budownictwa, które było kluczowe dla irlandzkiej

gospodarki. Wpłynęło to na wzrost gospodarczy Irlandii opierający się w znacznym

stopniu na tzw. „bańce” nieruchomości. W związku z wybuchem światowego kryzysu

w irlandzkich firmach następowała redukcja etatów, a pracownicy pozbawieni źródeł

dochodu nie byli w stanie spłacać zaciągniętych kredytów. Na skutek wzrostu

bezrobocia odnotowano drastyczny spadek dochodów podatkowych państwa34

.

Następnym przykładem państwa, u którego odnotowano kryzys gospodarczy

była Japonia. Spadek PKB w Japonii był spowodowany w dużej mierze ograniczeniem

aktywności handlu zagranicznego, który stanowił około 1/3 wartości PKB. W celu

ratowania gospodarki przed głęboką recesją rząd, Japonii jako jeden z pierwszych,

ogłosił plan ratowania dla gospodarki, wyceniony na około 50 mld USD. W ramach

tego programu przewidziano ograniczenia w podatkach, a także obniżenia wypłat w

formie pieniężnych zwrotów podatkowych z przeznaczeniem dla rodzin, niezależnie od

ich dochodów. Program ratowania gospodarki obejmował także gwarancje kredytów

zaciągniętych przez małe i średnie przedsiębiorstwa, a także zapowiedź utrzymania

niskich stóp procentowych35

.

33

http://kpsw.edu.pl/pobierz/wydawnictwo/re4/179_firlej.pdf (26.05.2016 r.). 34

Ibidem. 35

W. Nawrot, op. cit, s. 122-123.

18

Rozdział III

Analiza gospodarcza w krajach Unii Europejskiej, USA i

Japonii

1. Zarys sytuacji finansów publicznych – wybrane problemy

Relacja deficytu budżetowego do PKB w krajach Unii Europejskiej zmniejszyła

się z 3,2 % w 2003 r. do 0,9 % w 2007 r., zaś w strefie euro – z 3,2 % do 1,3 %. Trzy

państwa członkowskie – Finlandia (2,4 %), Irlandia (0,4%), Luxemburg (0,2 %)–

odnotowały w 2003 r. nadwyżki budżetowe. Sześć państw członkowskich UE – Austria,

Belgia, Holandia, Hiszpania, Dania, Szwecja – odnotowały w 2003 r. deficyt, której

nie przekraczał -3,0 % PKB. W 2007 r. u dwunastu państw Unii Europejskiej

zanotowano nadwyżki budżetowe: Belgii, Cyprze, Estonii, Finlandii, Niemczech,

Holandii, Irlandii, Luxemburgu, Hiszpanii, Bułgarii, Dani, Szwecji - (tab. 1).

Relacja deficytu do PKB w krajach Unii Europejskiej zwiększyła się z 2,4 % w

2008 r. do 3% w 2014 r., zaś w strefie euro – z 2,2 % do 2,6 %. Najwyższy deficyt

budżetowy w 2008 r. odnotowała Grecja (10,2 %), w dwunastu państwach wskaźniki

deficytu przekroczyły -3,0 % PKB: Francji, Grecji, Irlandii, Łotwie, Litwie, Malcie,

Portugalii, Hiszpanii, Węgrzech, Polsce, Rumunii, Wielkiej Brytanii. Nadwyżki

budżetowe zanotowano w siedmiu krajach: Bułgaria, Cypr, Dania, Finlandia, Holandia,

Luxemburg, Szwecja. W roku 2014 r. u jedenastu państw deficyt przekroczył 3 % PKB:

Belgii, Cyprze, Finlandii, Francji, Grecji, Irlandii, Portugalii, Hiszpanii, Bułgarii,

Chorwacji, Wielkiej Brytanii, zaś nadwyżki budżetowe zanotowały cztery kraje:

Estonia, Niemcy, Luxemburg, Dania - (tab. 1).

19

Tabela 1. Deficyt budżetowy państw Unii Europejskiej w latach 2003 – 2014 [%]

Źródło: http://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php/International_trade_in_goods, (dostęp 23.05.2016 r.).

GEO/TIME 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

EU (28 countries) -3,2 -2,9 -2,5 -1,6 -0,9 -2,4 -6,7 -6,4 -4,5 -4,3 -3,3 -3 Euro area (19 countries) -3,2 -3 -2,6 -1,5 -0,6 -2,2 -6,3 -6,2 -4,2 -3,7 -3 -2,6 Austria -1,8 -4,8 -2,5 -2,5 -1,3 -1,4 -5,3 -4,4 -2,6 -2,2 -1,3 -2,7 Belgium -1,8 -0,2 -2,6 0,2 0,1 -1,1 -5,4 -4 -4,1 -4,2 -3 -3,1 Cyprus -5,9 -3,7 -2,2 -1 3,2 0,9 -5,5 -4,8 -5,7 -5,8 -4,9 -8,9 Estonia 1,8 2,4 1,1 2,9 2,7 -2,7 -2,2 0,2 1,2 -0,3 -0,2 0,8 Finland 2,4 2,2 2,6 3,9 5,1 4,2 -2,5 -2,6 -1 -2,2 -2,6 -3,2 France -3,9 -3,5 -3,2 -2,3 -2,5 -3,2 -7,2 -6,8 -5,1 -4,8 -4 -4 Greece -7,8 -8,8 -6,2 -5,9 -6,7 -10,2 -15,2 -11,2 -10,2 -8,8 -13 -3,6 Germany -4,2 -3,7 -3,4 -1,7 0,2 -0,2 -3,2 -4,2 -1 -0,1 -0,1 0,3 Netherlands -3 -1,7 -0,3 0,2 0,2 0,2 -5,4 -5 -4,3 -3,9 -2,4 -2,4 Ireland 0,4 1,3 1,6 2,8 0,3 -7 -13,8 -32,3 -12,6 -8 -5,7 -3,8 Italy -3,4 -3,6 -4,2 -3,6 -1,5 -2,7 -5,3 -4,2 -3,5 -2,9 -2,9 -3 Latvia -1,6 -1 -0,4 -0,6 -0,7 -4,1 -9,1 -8,5 -3,4 -0,8 -0,9 -1,6 Luxembourg 0,2 -1,3 0,1 2 4,2 3,4 -0,7 -0,7 0,5 0,3 0,8 1,7 Lithuania -1,3 -1,4 -0,3 -0,3 -0,8 -3,1 -9,1 -6,9 -8,9 -3,1 -2,6 -0,7 Malta -9,1 -4,4 -2,7 -2,6 -2,3 -4,2 -3,3 -3,2 -2,6 -3,5 -2,6 -2 Portugal -4,4 -6,2 -6,2 -4,3 -3 -3,8 -9,8 -11,2 -7,4 -5,7 -4,8 -7,2 Slovakia -2,7 -2,3 -2,9 -3,6 -1,9 -2,3 -7,9 -7,5 -4,1 -4,3 -2,7 -2,7 Slovenia -2,6 -2 -1,3 -1,2 -0,1 -1,4 -5,9 -5,6 -6,7 -4,1 -15 -5

Spain -0,4 0 1,2 2,2 2 -4,4 -11 -9,4 -9,6 -10,4 -6,9 -5,9

Bulgaria -0,4 1,8 1 1,8 1,1 1,6 -4,1 -3,2 -2 -0,3 -0,4 -5,4 Croatia -4,7 -5,2 -3,9 -3,4 -2,4 -2,8 -6 -6,2 -7,8 -5,3 -5,3 -5,5 Czech Republic -6,4 -2,7 -3,1 -2,3 -0,7 -2,1 -5,5 -4,4 -2,7 -3,9 -1,3 -1,9 Denmark -0,1 2,1 5 5 5 3,2 -2,8 -2,7 -2,1 -3,5 -1,1 1,5 Hungary -7,1 -6,4 -7,8 -9,3 -5,1 -3,6 -4,6 -4,5 -5,5 -2,3 -2,6 -2,3 Poland -6,1 -5,1 -4 -3,6 -1,9 -3,6 -7,3 -7,5 -4,9 -3,7 -4 -3,3 Romania -1,4 -1,1 -0,8 -2,1 -2,8 -5,5 -9,5 -6,9 -5,4 -3,7 -2,1 -0,9 Sweden -1,3 0,3 1,8 2,2 3,3 2 -0,7 0 -0,1 -0,9 -1,4 -1,6

United Kingdom -3,4 -3,6 -3,5 -2,9 -3 -5 -10,7 -9,6 -7,7 -8,3 -5,6 -5,6

20

W Japonii relacja deficytu budżetowego do PKB spadła z 7,8 % na koniec 2003

r. do 2,6 % na koniec 2007 r., w tym czasie najwyższy deficyt zanotowano w 2003 r.

(7,8 %), a najniższy w 2007 r. (2,6 %). W latach 2008 – 2014 odnotowano wzrost

relacji deficytu budżetowego do PKB w Japonii: w 2008 r. wynosił on (3,1 %) ,a w

2014 (7,2 %). Największą relację deficytu budżetowego do PKB odnotowano w 2014

r.(7,2 %), a najniższa w 2008 r. (3,1 %) - (wyk. 1).

Wykres 1. Deficyt budżetowy Japonii w latach 2003 – 2014 [%]

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ,

ttp://data.worldbank.org/indicator/GC.BAL.CASH.GD.ZS?page=2, (dostęp 23.05.2016 r.)

W USA relacja deficytu budżetowego do PKB spadła z 5,5 % na koniec 2003 r.

do 3,9 % na koniec 2007 r., w tym czasie najwyższy deficyt zanotowano w 2003 r. (5,5

%), a najniższy w 2006 r. (3,5 %). W latach 2008 – 2014 odnotowano spadek relacji

deficytu budżetowego do PKB w USA: w 2008 r. wynosił on (6,8%) ,a w 2014 (5,1 %).

Największą relację deficytu budżetowego do PKB odnotowano w 2009 r. (11,8 %), a

najniższą w 2013 r. (1,4 %) - (wyk. 2).

7,8

6,4

5

3,1

2,6

3,1

8,9

8,3 8,6

8,2 7,9

7,2

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

% w

sto

sun

ku d

o P

KB

21

Wykres 2. Deficyt budżetowy USA w latach 2003 – 2014 [%]

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ,

ttp://data.worldbank.org/indicator/GC.BAL.CASH.GD.ZS?page=2, (dostęp 23.05.2016 r.).

Relacja długu publicznego do PKB w krajach Unii Europejskiej zmniejszyła się

z 60,7 % na koniec 2003 r. do 57,8 % na koniec 2007 r., zaś w strefie euro – z 68,1 %

do 64.9 %. W 2007 r. dziewięć państw członkowskich zgłosiło relację długu do PKB

przekraczającą 60 % PKB, a były to takie państwa jak Austria, Belgia, Francja, Grecja,

Niemcy Włochy, Malta, Portugalia i Węgry. Najniższe wskaźniki wyrażające relację

długu sektora instytucji rządowych i samorządowych do PKB odnotowano w Estonii

(3,7 %), Luksemburgu (7,8 %), Łotwie (8,4 %). W 2006 r. odnotowano wzrost

zadłużenia ogólnego w stosunku do PKB wśród dwóch członków Unii Europejskiej:

Węgier (0,9 %) i Wielkiej Brytanii (1,1 %) - (tab. 2).

W 2014 r. relacja długu sektora instytucji rządowych i samorządowych do PKB

zwiększyła się do poziomu 86,8 % w porównaniu z 2008 r. 68,8 %, a w strefie euro

odpowiednio z poziomu 68,5 % w 2008 r. do 92 % w 2014 r. W 2013 r. zanotowano

wzrost zadłużenia ogólnego w stosunku do PKB u dwudziestu państwach

członkowskich UE, natomiast spadek odnotowano w ośmiu państwach: Irlandii (-12,5

%), Polsce (-6,1 %), Republice Czeskiej (-2,4 %), na Malcie (-1,5 %), w Słowacji (-1,1

%), na Węgrzech (-0,6 %), i w Luksemburgu (-0,4 %). Pod koniec 2014 r. najniższe

wskaźniki wyrażające relację długu sektora instytucji rządowych i samorządowych do

PKB odnotowano w Estonii (10,4 %), Luksemburgu (22,9 %) i Bułgarii (27%) - (tab.

2).

5,5 5,2 4,4

3,5 3,9

6,8

11,8

6,8

5,3

3,8

1,4

5,1

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

% w

sto

sun

ku d

o P

KB

22

Tablica 2. Relacja zadłużenia państw Unii Europejskiej w stosunku do PKB w latach 2003 – 2014 [%]

GEO/TIME 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

EU (28 countries) 60,7 61,3 61,8 60,4 57,8 60,9 73 78,5 81 83,8 85,5 86,8

Euro area (19countries) 68,1 68,4 69,2 67,3 64,9 68,5 78,3 83,8 86 89,3 91,1 92

Austria 65,5 64,8 68,3 67 64,8 68,5 79,7 82,4 82,2 81,6 80,8 84,3

Belgium 101,1 96,5 94,6 91 87 92,5 99,6 99,7 102,3 104,1 105,2 106,5

Cyprus 63,5 64,5 63,2 59,1 53,9 45,1 53,9 56,3 65,8 79,3 102,5 108,2

Estonia 5,6 5,1 4,5 4,4 3,7 4,5 7 6,6 5,9 9,5 9,9 10,4

Finland 42,8 42,7 40 38,2 34 32,7 41,7 47,1 48,5 52,9 55,5 59,3

France 64,2 65,7 67,2 64,4 64,4 68,1 79 81,7 85,2 89,6 92,4 95,4

Greece 101,5 102,9 107,4 103,6 103,1 109,4 126,7 146,2 172,1 159,6 177,7 180,1

Germany 62,9 64,7 66,9 66,3 63,5 64,9 72,4 81 78,3 79,6 77,2 74,7

Netherlands 49,3 49,6 48,9 44,5 42,4 54,5 56,5 59 61,7 66,4 67,9 68,2

Ireland 29,9 28,2 26,1 23,6 23,9 42,4 61,8 86,8 109,1 120,1 120 107,5

Italy 100,5 100,1 101,9 102,6 99,8 102,4 112,5 115,4 116,5 123,3 129 132,5

Latvia 13,9 14,3 11,8 9,9 8,4 18,7 36,6 47,5 42,8 41,4 39,1 40,8

Luxembourg 6,9 7,3 7,5 7,9 7,8 15,1 16 20,1 19,1 22 23,3 22,9

Lithuania 20,4 18,7 17,6 17,2 15,9 14,6 29 36,2 37,2 39,8 38,8 40,7

Malta 69,1 72 70,1 64,6 62,4 62,7 67,8 67,6 69,9 67,5 68,6 67,1

Portugal 58,7 62 67,4 69,2 68,4 71,7 83,6 96,2 111,4 126,2 129 130,2

Slovakia 41,6 40,6 33,9 30,8 29,9 28,2 36 40,8 43,3 52,4 55 53,9

Slovenia 26,7 26,8 26,3 26 22,8 21,8 34,6 38,4 46,6 53,9 71 81

Spain 47,6 45,3 42,3 38,9 35,5 39,4 52,7 60,1 69,5 85,4 93,7 99,3

Bulgaria 43,5 35,8 26,6 20,9 16,2 13 13,7 15,5 15,3 16,8 17,1 27

Croatia 38,1 40,4 41,3 38,9 37,7 39,6 49 58,3 65,2 70,7 82,2 86,5

Czech Republic 28,1 28,5 28 27,9 27,8 28,7 34,1 38,2 39,9 44,7 45,1 42,7

Denmark 46,2 44,2 37,4 31,5 27,3 33,4 40,4 42,9 46,4 45,2 44,7 44,8

Hungary 57,6 58,5 60,5 64,7 65,6 71,6 78 80,6 80,8 78,3 76,8 76,2

Poland 46,6 45,3 46,7 47,2 44,2 46,6 49,8 53,3 54,4 54 56 50,5

Romania 21,3 18,6 15,7 12,3 12,7 13,2 23,2 29,9 34,2 37,4 38 39,8

Sweden 48,9 47,9 48,2 43,2 38,3 36,8 40,4 37,6 36,9 37,2 39,8 44,8

United Kingdom 37,3 40,2 41,5 42,4 43,5 51,7 65,7 76,6 81,8 85,3 86,2 88,2

Źródło: http://ec.europa.eu/eurostat/tgm/table.do?tab=table&init=1&language=en&pcode=tsdde410&plugin=1, (dostęp 23.05.2016 r.

23

W Japonii relacja długu publicznego do PKB wzrosła z 158,3 % na koniec 2003

r. do 162,4 % na koniec 2007 r., w tym czasie najwyższy dług zanotowano w 2005 r.

(196,9 %), a najniższy w 2003 r. (158,3 %). Również w latach 2008 – 2014

odnotowano wzrost relacji długu publicznego do PKB: w 2008 r wynosił on (171,1 %)

,a w 2014 (201,1 %). Największa relację długu publicznego do PKB odnotowano w

2013 r. (220,3 %), a najniższa w 2008 r. (171,1 %) - (wyk. 3).

Wykres 3. Relacja zadłużenia Japonii w stosunku do PKB w latach 2003 – 2014 [%]

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych,

http://data.worldbank.org/indicator/GC.DOD.TOTL.GD.ZS?page=2, (dostęp 23.05.2016 r.)

W USA relacja długu publicznego do PKB wzrosła z 56 % na koniec 2003 r. do

55,6 % na koniec 2007 r., w tym czasie najwyższy dług zanotowano w 2007 r. (55,6 %),

a najniższy w 2003 r. (56 %). Również w latach 2008 – 2014 odnotowano wzrost

relacji długu publicznego do PKB: w 2008 r. wynosił on 64 % ,a w 2014 97,2%.

Największa relację długu publicznego do PKB odnotowano w 2014 r. (97,2 %), a

najniższa w 2008 r. (64 %) - (wyk. 4).

158,3 166,3 169,6 166,8 162,4

171,1

188,8 193,2

209,4 215,4 220,3

201,1

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

% w

sto

sun

ku d

o P

KB

24

Wykres 4. Relacja zadłużenia USA w stosunku do PKB w latach 2003 – 2014 [%]

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych,

http://data.worldbank.org/indicator/GC.DOD.TOTL.GD.ZS?page=2, (dostęp 23.05.2016 r.)

56 56,4 56,3 55,3 55,6

64

76,3

85,6 90,2

94,3 96,2 97,2

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

% w

sto

sun

ku d

o P

KB

Wysokosć dług publiczny w USA

25

2. Dynamika PKB

PKB w krajach Unii Europejskiej wzrósł z poziomu 1,3 % w 2003 r. do 3,1 % w

2007 r., zaś w strefie euro – z 0,7 % do 3,1 %. Dwa państwa członkowskie: Niemcy (0,7

%), Irlandia (0,9 %), odnotowały w 2003 r. spadek PKB w stosunku do roku

wcześniejszego. W 2003 r. odnotowano najwyższy wzrost PKB na Litwie (10,5 %),

Łotwie (8,4 %) oraz w Grecji (5,8%) . Nie odnotowanego spadku PKB w żadnym z

państw członkowskich UE w 2007 r. Największy wzrost PKB odnotowano na Litwie

(11,1 %), Łotwie (10 %) i w Estonii (7,7 %) - (tab. 3).

W Unii Europejskiej odnotowano wzrostu PKB z poziomu 0,5 % w 2008 r. do

1,4 % w 2014 r., zaś w strefie euro – z 0,5 % do 0,9 %. Dziewięć państw zanotowało

spadek wzrostu PKB w roku 2008: Estonia, Grecja, Irlandia, Włochy, Łotwa,

Luxemburg, Dania, Szwecja, Wielka Brytania, a najwyższy wzrost PKB odnotowano w

Rumunii (8,5 %), Bułgarii (5,6 %), Polsce (3,9%). Cztery państwa członkowskie – Cypr

(2,5 %), Chorwacja (0,4%), Finlandia (0,7%), Włoch (0,3 %), odnotowały w 2014 r.

spadek PKB w stosunku do roku wcześniejszego. W 2014 r. odnotowano najwyższy

wzrost PKB w Irlandii (5,2 %), Luxemburgu (4,1 %), Malcie (3,7 %) na Węgrzech (3,7

%) i w Polsce (3,3 %) - (tab.3).

26

Tabela 3. Dynamika wzrostu PKB w państwach Unii Europejskiej w latach 2003 – 2014 [%]

Źródło: http://ec.europa.eu/eurostat/statistics-

explained/index.php/File:Real_GDP_growth,_2004%E2%80%9314_(%25_change_compared_with_the_previous_year;_average_2004%E2%80%9314)_YB15.png,

(dostęp 23.05.2016 r.)

.

GEO/TIME 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

European Union (28 countries) 1,3 2,5 2,1 3,3 3,1 0,5 -4,4 2,1 1,8 -0,5 0,2 1,4 Euro area (19 countries) 0,7 2,3 1,7 3,2 3,1 0,5 -4,5 2,1 1,6 -0,9 -0,3 0,9 Austria 0,8 2,7 2,1 3,4 3,6 1,5 -3,8 1,9 2,8 0,8 0,3 0,4 Belgium 0,8 3,6 2,1 2,5 3,4 0,7 -2,3 2,7 1,8 0,2 0 1,3 Cyprus 2,8 4,6 3,9 4,5 4,9 3,7 -2 1,4 0,4 -2,4 -5,9 -2,5 Estonia

6,3 9,4 10,3 7,7 -5,4 -14,7 2,5 7,6 5,2 1,6 2,9

Finland 2 3,9 2,8 4,1 5,2 0,7 -8,3 3 2,6 -1,4 -0,8 -0,7 France 0,8 2,8 1,6 2,4 2,4 0,2 -2,9 2 2,1 0,2 0,7 0,2 Greece 5,8 5,1 0,6 5,7 3,3 -0,3 -4,3 -5,5 -9,1 -7,3 -3,2 0,7 Germany -0,7 1,2 0,7 3,7 3,3 1,1 -5,6 4,1 3,7 0,4 0,3 1,6 Netherlands 0,3 2 2,2 3,5 3,7 1,7 -3,8 1,4 1,7 -1,1 -0,5 1 Ireland 3,8 4,4 6,3 6,3 5,5 -2,2 -5,6 0,4 2,6 0,2 1,4 5,2 Italy 0,2 1,6 0,9 2 1,5 -1,1 -5,5 1,7 0,6 -2,8 -1,7 -0,3 Latvia 8,4 8,3 10,7 11,9 10 -3,6 -14,3 -3,8 6,2 4 3 2,4 Luxembourg 1,4 4,4 3,2 5,1 8,4 -0,8 -5,4 5,7 2,6 -0,8 4,3 4,1 Lithuania 10,5 6,6 7,7 7,4 11,1 2,6 -14,8 1,6 6 3,8 3,5 3 Malta 2,5 0,4 3,8 1,8 4 3,3 -2,5 3,5 1,9 2,8 4,1 3,7 Portugal -0,9 1,8 0,8 1,6 2,5 0,2 -3 1,9 -1,8 -4 -1,1 0,9 Slovakia 5,4 5,3 6,4 8,5 10,8 5,7 -5,5 5,1 2,8 1,5 1,4 2,5 Slovenia 2,8 4,4 4 5,7 6,9 3,3 -7,8 1,2 0,6 -2,7 -1,1 3

Spain 3,2 3,2 3,7 4,2 3,8 1,1 -3,6 0 -1 -2,6 -1,7 1,4

Bulgaria 5,1 6,6 7,2 6,8 7,7 5,6 -4,2 0,1 1,6 0,2 1,3 1,5 Croatia 5,6 4,1 4,2 4,8 5,2 2,1 -7,4 -1,7 -0,3 -2,2 -1,1 -0,4 Czech Republic 3,6 4,9 6,4 6,9 5,5 2,7 -4,8 2,3 2 -0,9 -0,5 2 Denmark 0,4 2,6 2,4 3,8 0,8 -0,7 -5,1 1,6 1,2 -0,1 -0,2 1,3 Hungary 3,8 4,9 4,4 3,8 0,4 0,8 -6,6 0,7 1,8 -1,7 1,9 3,7 Poland 3,6 5,1 3,5 6,2 7,2 3,9 2,6 3,7 5 1,6 1,3 3,3 Romania 5,5 8,4 4,2 8,1 6,9 8,5 -7,1 -0,8 1,1 0,6 3,5 3 Sweden 2,4 4,3 2,8 4,7 3,4 -0,6 -5,2 6 2,7 -0,3 1,2 2,3

United Kingdom 3,3 2,5 3 2,7 2,6 -0,5 -4,2 1,5 2 1,2 2,2 2,9

27

Tempo wzrostu PKB w Japonii wzrosło o około 0,5 % z poziomu 1,7 % na

koniec 2003 r. do 2,2 % na koniec 2007 r., w tym czasie najwyższy wzrost PKB

zanotowano w 2004 r. (2,4 %), a najniższy w 2005 r. (1,3 %). W latach 2008 – 2014

odnotowano wzrost PKB z poziomu -1% w 2008 r. do poziomu -0,1 % w 2014 r.

Najwyższy wzrost PKB (4,7 %) w Japonii odnotowano w 2010 r, a najniższy spadek (-

5,5 %) odnotowano w 2009 r. - (wyk. 5).

Wykres 5. Dynamika wzrostu PKB Japonii w latach 2003 – 2014 [%]

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych,

http://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.KD.ZG, (dostęp 23.05.2016 r.).

Tempo wzrostu PKB w USA spadło o około 1 p.p. z poziomu 2,8 % na koniec

2003 r. do 1,8 % na koniec 2007 r., w tym czasie najwyższy wzrost PKB zanotowano

w 2004 r. (3,8 %), a najniższy w 2007 r. (1,8 %). W latach 2008 – 2014 odnotowano

wzrost PKB z poziomu -0,3 % w 2008 r. do poziomu 2,4 % w 2014 r. Najwyższy

wzrost PKB (2,5 %) w USA odnotowano w 2010 r, a najniższy spadek odnotowano w

2009 r. - (wyk. 6).

1,7

2,4

1,3 1,7

2,2

-1

-5,5

4,7

-0,5

1,8 1,6

-0,1 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

sto

pa

%

28

Wykres 6. Dynamika wzrostu PKB w USA w latach 2003 – 2014 [%]

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych,

http://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.KD.ZG, (dostęp 23.05.2016 r.).

3. Stopa bezrobocia

Wysokość stopy bezrobocia w krajach Unii Europejskiej systematycznie spadała

z poziomu 9,2 % w 2003 r. do 7,2 % w 2007 r., zaś w strefie euro – z 9,1 % do 7,5 %.

W siedmiu państwach UE zanotowało wzrost stopy bezrobocia w latach 2003-2007:

Austrii (0,5 %), Belgii ( 0,1 %), Irlandii (0,1 %), Luxemburgu (0,4 %), Portugalii (1,7

%), na Węgrzech (1,6 %) i w Wielkiej Brytanii (0,3 %). W 2003 r. odnotowano

najwyższą stopę bezrobocia w Grecji (9,7 %), Niemczech (9,7 %), Finlandii (9 %), a

najniższą stopę bezrobocia odnotowano w Luxemburgu (3,8 %), Irlandii (4,6 %),

Austrii (4,8 %), Holandii (4,8 %). W 2007 r. najwyższą stopę bezrobocia odnotowano w

Słowacji (11,2 %), Polsce (9,6 %), Portugalii (9,1 %), a najniższą stopę bezrobocia

odnotowano w: Danii (3,8 %), Luxemburgu (4,2 %), Holandii (4,2 %) - (tab. 4).

Wysokość stopy bezrobocia w krajach Unii Europejskiej wzrosła z poziomu 7 %

w 2008 r. do 10,2 % w 2014 r., zaś w strefie euro – z 7,6 % do 11,6 %. W trzech

państwach UE zanotowało spadek stopy bezrobocia w latach 2008-2014: Malcie,

Węgrzech, Wielkiej Brytanii, W 2008 r. odnotowano najwyższą stopę bezrobocia w

Hiszpanii (11,3 %), Słowacji (9,6 %), Portugalii (8,8 %), a najniższą stopę bezrobocia

odnotowano w Danii (3,4 %), Holandii (3,7 %), Austrii (4,1 %), W 2014 r. najwyższą

stopę bezrobocia odnotowano w Grecji (26,5 %), Hiszpanii (24,5 %), Chorwacji (17,3

%), a najniższą stopę bezrobocia odnotowano w: Niemczech (5 %), Austrii (5,6 %)i na

Malcie (5,8 %) - (tab. 4).

2,8

3,8 3,3

2,7

1,8

-0,3

-2,8

2,5

1,6 2,3 2,2 2,4

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

% w

sto

sun

ku d

o P

KB

29

Tabela 4. Stopa bezrobocia w państwach Unii Europejskiej w latach 2003 – 2014 [%]

Źródło: http://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php/File:Table_2_Unemployment_rate,_2003-2014_(%25).png, (dostęp 23.05.2016 r.).

GEO/TIME 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

EU (28 countries) 9,2 9,3 9 8,2 7,2 7 9 9,6 9,7 10,5 10,9 10,2 Euro area (19 countries)

9,1 9,3 9,1 8,4 7,5 7,6 9,6 10,2 10,2 11,4 12 11,6

Austria 4,8 5,5 5,6 5,3 4,9 4,1 5,3 4,8 4,6 4,9 5,4 5,6 Belgium 8,2 8,4 8,5 8,3 7,5 7 7,9 8,3 7,2 7,6 8,4 8,5 Cyprus 4,1 4,6 5,3 4,6 3,9 3,7 5,4 6,3 7,9 11,9 15,9 16,1 Estonia 10,3 10,1 8 5,9 4,6 5,5 13,5 16,7 12,3 10 8,6 7,4 Finland 9 8,8 8,4 7,7 6,9 6,4 8,2 8,4 7,8 7,7 8,2 8,7 France 8,5 8,9 8,9 8,8 8 7,4 9,1 9,3 9,2 9,8 10,3 10,3 Greece 9,7 10,6 10 9 8,4 7,8 9,6 12,7 17,9 24,5 27,5 26,5 Germany 9,7 10,4 11,2 10,1 8,5 7,4 7,6 7 5,8 5,4 5,2 5 Netherlands 4,8 5,7 5,9 5 4,2 3,7 4,4 5 5 5,8 7,3 7,4 Ireland 4,6 4,5 4,4 4,5 4,7 6,4 12 13,9 14,7 14,7 13,1 11,3 Italy 8,4 8 7,7 6,8 6,1 6,7 7,7 8,4 8,4 10,7 12,1 12,7 Latvia 11,6 11,7 10 7 6,1 7,7 17,5 19,5 16,2 15 11,9 10,8 Luxembourg 3,8 5 4,6 4,6 4,2 4,9 5,1 4,6 4,8 5,1 5,9 6 Lithuania 12,4 10,9 8,3 5,8 4,3 5,8 13,8 17,8 15,4 13,4 11,8 10,7 Malta 7,7 7,2 6,9 6,8 6,5 6 6,9 6,9 6,4 6,3 6,4 5,8 Portugal 7,4 7,8 8,8 8,9 9,1 8,8 10,7 12 12,9 15,8 16,4 14,1 Slovakia 17,7 18,4 16,4 13,5 11,2 9,6 12,1 14,5 13,7 14 14,2 13,2 Slovenia 6,7 6,3 6,5 6 4,9 4,4 5,9 7,3 8,2 8,9 10,1 9,7 Spain 11,5 11 9,2 8,5 8,2 11,3 17,9 19,9 21,4 24,8 26,1 24,5

Bulgaria 13,7 12,1 10,1 9 6,9 5,6 6,8 10,3 11,3 12,3 13 11,4 Croatia 14,2 13,9 13 11,6 9,9 8,6 9,2 11,7 13,7 16 17,3 17,3 Czech Republic 7,8 8,3 7,9 7,1 5,3 4,4 6,7 7,3 6,7 7 7 6,1 Denmark 5,4 5,5 4,8 3,9 3,8 3,4 6 7,5 7,6 7,5 7 6,6 Hungary 5,8 6,1 7,2 7,5 7,4 7,8 10 11,2 11 11 10,2 7,7 Poland 19,8 19,1 17,9 13,9 9,6 7,1 8,1 9,7 9,7 10,1 10,3 9 Romania 7,7 8 7,1 7,2 6,4 5,6 6,5 7 7,2 6,8 7,1 6,8 Sweden 6,6 7,4 7,7 7,1 6,1 6,2 8,3 8,6 7,8 8 8 7,9 United Kingdom 5 4,7 4,8 5,4 5,3 5,6 7,6 7,8 8,1 7,9 7,6 6,1

30

Wysokość stopy bezrobocia w Japonii spadła o około (1,4 %) z poziomu

(5,3 %) na koniec 2003 r. do 3,9 % na koniec 2007 r., w tym czasie najwyższa stopa

bezrobocia wynosiła (5,3 %) w 2004 r. ,a najniższy w 2007 r. (3,9 %). W latach 2008 –

2014 odnotowano spadek stopy bezrobocia z poziomu 4% w 2008 r. do poziomu -3,6

% w 2014 r. W tym czasie największa stopa bezrobocia wyniosła (5,1 %) w 2009 i 2010

r., a najniższa stopa bezrobocia wynosiła (3,6 %) w 2014 r. - (wyk. 7).

Wykres 7. Stopa bezrobocia w Japonii w latach 2003 – 2014 [%]

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych, Źródło: http://ec.europa.eu/eurostat/statistics-

explained/index.php/File:Table_2_Unemployment_rate,_2003-2014_(%25).png, (dostęp 23.05.2016 r.).

Wysokość stopy bezrobocia w USA spadła o około 1,4 % z poziomu 6 % na

koniec 2003 r. do 4,6 % na koniec 2007 r., w tym czasie najwyższa stopa bezrobocia

wynosiła (6 %) w 2003 r., a najniższy w 2006 i 2007 r. (4,6 %). W latach 2008 – 2014

odnotowano wzrost stopy bezrobocia z poziomu 5,8 % w 2008 r. do poziomu 6,2 % w

2014 r. W tym czasie największa stopa bezrobocia wyniosła (9,6 %) w 2010 r., a

najniższa stopa bezrobocia wynosiła (5,8 %) w 2008 r. - (wyk. 8).

Wykres 8. Stopa bezrobocia w USA w latach 2003 – 2014 [%]

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych, http://ec.europa.eu/eurostat/statistics-

explained/index.php/File:Table_2_Unemployment_rate,_2003-2014_(%25).png, (dostęp 23.05.2016 r.

5,3 4,7

4,4 4,1 3,9 4

5,1 5,1 4,6

4,3 4

3,6

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

Sto

pa

%

6 5,5 5,1 4,6 4,6 5,8

9,3 9,6 8,9

8,1 7,4

6,2

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

Sto

pa

%

31

4. Wymiana handlowa

W dziewięciu państwach Unii Europejskiej odnotowano dodatnią wymianę

handlową towarami i usługami w latach 2003-2007: Austrii, Belgii, Finlandii,

Niemczech, Holandii, Irlandii, Czechach, Danii, Szwecji. W 2003 r. odnotowano

najwyższą dodatnią wymianę handlową w: Niemczech (129 905 mld EUR), Irlandii

(34 361 mld EUR), Holandii (27 677 mld EUR), a najniższą w Wielkiej Brytanii (-

82 892 mld EUR), Hiszpanii (-46 372 mld EUR), Grecji (-27 820 mld EUR). W 2007 r.

odnotowano najwyższą wymianę handlową w Niemczech (194 259 mld EUR), Holandii

(42 458 mld EUR), Irlandii (27 524 mld EUR), a najniższy bilans handlowy

odnotowano w: Wielkiej Brytanii (-143 329 mld EUR), Hiszpanii (-99 237 mld EUR),

Francji (-51 988 mld EUR) - (tab. 5).

W jedenastu państwach Unii Europejskiej odnotowano dodatnią wymianę

handlową w latach 2008-2014: Belgii, Niemczech, Holandii, Irlandii, Włoszech,

Słowacji, Słowenii, Czechach, Danii, na Węgrzech i w Szwecji. W 2008 r. odnotowano

najwyższą dodatnią wymianę handlową w: Niemczech (177 525 mld EUR), Holandii

(38 742 mld EUR), Irlandii (28 389 mld EUR), a najniższą wymianę odnotowano w

Wielkiej Brytanii (-126 200 mld EUR), Hiszpanii (-94 717 mld EUR), Francji (-68 367

mld EUR). W 2007 r. odnotowano najwyższą nadwyżkę w Niemczech (216 460 mld

EUR), Holandii (62 650 mld EUR), Włoszech ( 41 932 mld EUR), a najniższe saldo

odnotowano w: Wielkiej Brytanii (-139 451 mld EUR), Francji (-72 362 mld EUR),

Hiszpanii (-25 885 mld EUR) - (tab. 5).

32

Tabela 5. Wymiana handlowa w państwach Unii Europejskiej w latach 2003 – 2014 [mld Euro]

Źródło: http://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do, (dostęp 23.05.2016 r.).

GEO/TIME 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

European Union (28 countries)

: : : : : : : : : : : :

Euro area (19 countries) : : : : : : : : : : : : Austria -2 109 -1 553 -1 814 -367 425 -2 043 -4 355 -4 865 -10 050 -9 264 -6 115 -2 829 Belgium 18 274 16 988 12 582 12 034 14 151 3 762 11 619 12 458 6 271 5 301 12 863 13 313 Cyprus -3 156 -3 662 -3 898 -4 456 -5 269 -6 126 -4 716 -5 406 -4 928 -4 324 -3 234 -3 726 Estonia -1 713 -1 935 -2 028 -2 992 -3 406 -2 426 -783 -525 -539 -1 556 -1 610 -1 693 Finland 9 422 8 087 5 407 6 237 6 072 3 178 1 409 539 -3 680 -2 639 -2 359 -1 796 France -6 012 -15 298 -32 770 -36 677 -51 988 -68 367 -56 062 -65 854 -88 761 -82 275 -75 675 -72 362 Greece -27 820 -32 029 -31 556 -35 574 -40 738 -43 538 -34 413 -29 600 -24 178 -21 706 -19 250 -20 783 Germany 129 905 155 354 155 524 160 420 194 259 177 525 138 868 153 964 157 411 191 672 198 655 216 460 Netherlands 27 677 30 166 34 140 37 271 42 458 38 742 39 244 46 339 52 252 53 274 61 636 62 650 Ireland 34 361 34 534 33 025 28 359 27 524 28 389 38 159 42 408 42 481 42 033 33 509 31 071 Italy 1 604 -1 570 -9 458 -20 452 -8 596 -13 035 -5 876 -29 982 -25 524 9 890 29 230 41 932 Latvia -2 070 -2 478 -2 842 -4 290 -5 117 -4 078 -1 512 -1 628 -2 270 -2 425 -2 559 -2 328 Luxembourg -2 535 -3 055 -2 804 -3 274 -3 718 -4 394 -2 862 -4 533 -5 742 -6 778 -6 378 -5 614 Lithuania -2 368 -2 485 -3 005 -4 167 -5 303 -5 067 -1 326 -2 002 -2 675 -1 832 -1 663 -1 528 Malta -862 -903 -1 060 -1 204 -996 -1 237 -1 162 -1 113 -1 370 -1 827 -1 887 -2 926 Portugal -13 652 -15 405 -20 235 -20 654 -21 632 -25 347 -19 682 -21 379 -16 723 -11 161 -9 710 -10 872 Slovakia -625 -1 776 -2 254 -2 488 -1 533 -1 883 310 -273 -9 2 501 3 023 3 393 Slovenia -954 -1 488 -1 003 -726 -1 059 -1 976 -357 -693 -610 100 486 1 524

Spain -46 372 -60 928 -77 294 -91 573 -99 237 -94 717 -47 232 -54 762 -50 327 -32 759 -17 141 -25 885

Bulgaria -2 942 -3 869 -3 317 -3 676 -8 349 -9 890 -5 176 -3 684 -3 142 -4 689 -3 557 -4 075 Croatia -7 074 -7 023 -7 940 -8 853 -9 829 -11 232 -7 702 -6 232 -6 699 -6 586 -7 050 -6 723 Czech Republic -2 675 -930 1 239 1 384 3 159 3 237 5 669 4 774 7 769 12 164 13 564 15 596 Denmark 8 030 7 130 7 654 5 616 3 754 5 140 7 780 10 099 11 639 10 542 10 178 8 685 Hungary -4 167 -4 320 -3 041 -2 395 -121 -297 3 762 5 510 7 092 6 533 5 566 4 288 Poland -12 827 -11 871 -9 807 -12 909 -18 652 -26 072 -9 289 -13 823 -15 733 -10 652 -1 975 -2 651 Romania -5 588 -7 482 -10 366 -14 895 -21 762 -23 469 -9 863 -9 451 -9 659 -9 625 -5 757 -6 062 Sweden 16 411 18 228 15 485 16 124 11 376 10 079 7 818 7 244 7 139 6 156 5 226 1 788

United Kingdom -82 898 -99 027 -103 223 -128 834 -143 329 -126 200 -117 877 -131 526 -123 990 -173 123 -89 917 -139 451

33

Wymiana handlowa w Japonii wzrosła o około 72 355 mld USD z poziomu 139

mld USD na koniec 2003 r. do 211 736 mld USD na koniec 2007 r., w tym czasie

najwyższa nadwyżka wynosiła (211 736 mld USD) w 2007 r., a najniższa w 2003 r.

(139 mld USD). W latach 2008 – 2014 odnotowano spadek wymiany handlowej z

poziomu 142 116 mld USD w 2008 r. do poziomu 24 021 mld USD w 2014 r. W tym

czasie największa wymiana handlowa wyniosła (220 888 mld USD) w 2010 r., a

najniższy wynik wynosił (24 021 mld USD) w 2008 r. - (wyk. 9).

Wykres 9. Wymiana handlowa w Japonii w latach 2003 – 2014 [mld USD]

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych,

http://data.worldbank.org/indicator/BN.CAB.XOKA.CD?page=2, (dostęp 23.05.2016 r.).

Sumy wymiany handlowej w USA spadła z poziomu (-521 342 mld USD) na

koniec 2003 r. do (-718 642 mld USD) na koniec 2007 r., w tym czasie najwyższa

nadwyżka wynosiła (-521 342 mld USD) w 2003 r., a najniższe saldo w 2006 r. (-

718 641 mld USD). W latach 2008 – 2014 odnotowano wzrost wymiany handlowej z

poziomu (- 690 789 mld USD) w 2008 r. do poziomu (-389 525 mld USD) w 2014 r. W

tym czasie największa nadwyżka wynosiła (-377 763 mld USD) w 2013 r., a najniższe

saldo (- 690 789 mld USD) w 2008 r. - (wyk. 10).

139,381

181,994

170,123 174,673

211,736

142,116 145,678

220,888

129,597

60,117

41,132

24,021

0

50

100

150

200

250

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

MLD

US

$

34

Wykres 10 . Wymiana handlowa w USA w latach 2003 – 2014 [mld USD]

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych,

http://data.worldbank.org/indicator/BN.CAB.XOKA.CD?page=2, (dostęp 23.05.2016 r.).

-521,342

-633,768

-745,445

-806,726

-718,641 -690,789

-384,024

-441,963 -460,358 -449,669

-377,763 -389,525

-900

-800

-700

-600

-500

-400

-300

-200

-100

0

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 M

LD U

S $

%

35

Zakończenie

Podsumowując całą powyższą pracę dotyczącą „Analizy zadłużenia publicznego

wybranych państw Unii Europejskiej, Japonii i USA po kryzysie finansowo-

gospodarczym” można stwierdzić, że zwiększenie deficytu w omawianych państwach

w krótkim okresie może okazać się zjawiskiem pozytywnym czy tez nie wpływać

negatywnie na jego funkcjonowanie. Jednak w długim okresie przy możliwości

załamania się gospodarki państwa np. na skutek wystąpienia kryzysu może negatywne

wpływać na gospodarkę, czego przykładem jest Japonia, która znajduje się w recesji.

Wraz z wystąpieniem zjawiska deficytu budżetowego rządy państw zobowiązują

się go pokryć przez emisję instrumentów dłużnych, czego konsekwencją może być

zmniejszenie konsumpcji w gospodarce przez obywateli. W związku z tym

przedsiębiorstwa nie są w stanie zwiększać produkcji, gdyż obawiają się, że nie będzie

zbytu na ich produkty. Przedsiębiorstwa z powodu braku zwiększenia produkcji nie

decydują sią na zwiększenie zatrudnienia w swoich zakładach, co skutkuje utrzymaniem

lub nawet zwiększeniem stopy bezrobocia. Wysoka stopa bezrobocia determinuje

mieszkańców do oszczędzania zgromadzonych środków finansowych na tzw.

„trudniejsze czasy”. Wszystkie te zjawiska mają wpływ w tempo wzrostu

gospodarczego państwa.

Na przykładzie krajów UE, Japonii i USA zauważamy, że ostatni kryzys odegrał

kluczową rolę w ich sytuacji gospodarczej, ponieważ doprowadził do drastycznego

wzrostu deficytu budżetowego, długu publicznego i stopy bezrobocia, czego

konsekwencją był zastój gospodarczy, a nawet recesja gospodarki. Wzrost kosztów

związanych z obsługą długu negatywnie wpływa na badane gospodarki, ponieważ

powoduje mniejszy napływ środków pieniężnych np. na cele inwestycyjne państwa.

Mniejszy wpływ do budżetu państwa powoduje, że rządy decydują się na podwyżkę

podatków, co z kolei skutkuje spowolnieniem wzrostu gospodarczego. W przypadku

wysokiego ryzyka zadłużenia w dłuższym okresie rośnie tzw. premia za ryzyko czyli

wzrost oprocentowania instrumentów dłużnych, ponieważ wyższe jest ryzyko

zaprzestania obsługi zadłużenia.

36

Bibliografia

Publikacje leksykalne

Współczesne finanse publiczne, Alińska A., Woźniak (red.) B., wyd. Difin, Warszawa

2015, s. 196-197.

Źródła finansowania deficytu budżetu państwa w Polsce, Ciak J., wyd. CeDeWu,

Warszawa 2011.

Finanse publiczne, Denek E., Sobiech J., Wolniak J., wyd. PWN, Warszawa, 2005.

Finanse publiczne, z elementami prawa podatkowego, Grześkiewicz W.(red), wyd.

Difin, Warszawa, 2014.

Źródła i przebieg kryzysu finansowego w Stanach Zjednoczonych i Europie Zachodniej,

Polska, Warszawa 2014.

Dług publiczny i jego konsekwencje społeczno-ekonomiczne, Kozioł J., Tom VIII,

Rocznik Żyrardowski, Żyrardów 2010, s. 117-118.

Globalny kryzys finansowy XXI wieku. Przyczyny, przebieg, skutki, prognozy, Nawrot

W., wyd. CeDeWu, Warszawa, 2009.

Kryzys finansowy i jego skutki dla gospodarki Polski i świata, Paździor A., wyd. Difin

Warszawa, 2013.

Ostatni światowy kryzys finansowy. Przyczyny, przebieg, polityka, przedsiębiorstwa,

Piech K., Wierus K.(red), Tom III. wyd. Instytut Wiedzy i Innowacji, Warszawa 2012.

Finanse: Instytucje, instrumenty, rynki, regulacje, Podstawka M. (red.), wyd. PWN,

Warszawa 2010.

Finanse publiczne Teoria i praktyka, Owsiak S., wyd. III zmienione. Wyd. PWN,

Warszawa 2005.

Kryzys globalny. Pierwsze przybliżenie, Szymański W., wyd. Difin, Warszawa, 2009.

Finanse publiczne. Cele, struktury, uwarunkowania, Wernik A., wyd. III zmienione

Polskie wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2014.

37

Akty prawne

Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych, (Dz.U. 2009 nr 157 poz.

1240).

Źródła internetowe

http://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do, (dostęp 23.05.2016 r.).

http://data.worldbank.org/indicator/BN.CAB.XOKA.CD?page=2, (dostęp 23.05.2016

r.).

http://data.worldbank.org/indicator/GC.BAL.CASH.GD.ZS?page=2, (dostęp

23.05.2016 r.).

http://data.worldbank.org/indicator/GC.DOD.TOTL.GD.ZS?page=2, (dostęp

23.05.2016 r.).

http://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.KD.ZG, (dostęp 23.05.2016 r.).

http://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php/International_trade_in_goods,

(dostęp 23.05.2016 r.).

http://ec.europa.eu/eurostat/statisticsexplained/index.php/File:Table_2_Unemployment_

rate,_2003-2014_(%25).png, (dostęp 23.05.2016 r.).

http://ec.europa.eu/eurostat/statisticsexplained/index.php/File:Real_GDP_growth,_2004

%E2%80%9314_(%25_change_compared_with_the_previous_year;_average_2004%E

2%80%9314)_YB15.png, (dostęp 23.05.2016 r.).

http://ec.europa.eu/eurostat/tgm/table.do?tab=table&init=1&language=en&pcode=tsdde

410&plugin=1, (dostęp 23.05.2016 r.).

http://encyklopedia.pwn.pl/haslo/wypychania-efekt;3998966.html, (02.06.2016 r.)

http://kpsw.edu.pl/pobierz/wydawnictwo/re4/179_firlej.pdf (26.05.2016 r.).

38

Spis tabel

Tabela 1. Deficyt budżetowy państw Unii Europejskiej w latach 2003 – 2014 [%]

Tablica 2. Relacja zadłużenia państw Unii Europejskiej w stosunku do PKB w latach

2003 – 2014 [%]

Tabela 3. Dynamika wzrostu PKB w państwach Unii Europejskiej w latach 2003 – 2014

[%]

Tabela 4. Stopa bezrobocia w państwach Unii Europejskiej w latach 2003 – 2014 [%]

Tabela 5. Wymiana handlowa w państwach Unii Europejskiej w latach 2003 – 2014

[mld EUR]

Spis wykresów

Wykres 1. Deficyt budżetowy Japonii w latach 2003 – 2014 [%]

Wykres 2. Deficyt budżetowy USA w latach 2003 – 2014 [%]

Wykres 3. Relacja zadłużenia Japonii w stosunku do PKB w latach 2003 – 2014 [%]

Wykres 4. Relacja zadłużenia USA w stosunku do PKB w latach 2003 – 2014 [%]

Wykres 5. Dynamika wzrostu PKB Japonii w latach 2003 – 2014 [%]

Wykres 6. Dynamika wzrostu PKB w USA w latach 2003 – 2014 [%]

Wykres 7. Stopa bezrobocia w Japonii w latach 2003 – 2014 [%]

Wykres 8. Stopa bezrobocia w USA w latach 2003 – 2014 [%]

Wykres 9. Wymiana handlowa w Japonii w latach 2003 – 2014 [mld USD]

Wykres 10 . Wymiana handlowa w USA w latach 2003 – 2014 [mld USD]