ACTIVE Place 546

กระบวนการมสวนรวมในการออกแบบสงแวดลอมทเออตอกจกรรมทางกาย

กรณศกษาโครงการลานกฬาพฒน1ชมชนเคหะคลองจน

Supportive Environment for Physical Activity Participatory Design Process:

A Case Study of Lan Keela Pat I Project – Klong Chan Housing Community

ประยงค โพธศรประเสรฐ, อสรยา ปณโณปถมภ และปาสตา อดลทฐพชร Prayong Posriprasert, Isariya Poonnopatham and Pasita Adunthithiphat

บทคดยอ

การศกษากระบวนการมสวนรวมในการออกแบบปรบปรงภมทศนและสรางสานกความเปนเจาของรวม เพอพฒนาสงแวดลอมทเออตอกจกรรมทางกายในบรบทชมชนอยอาศยหนาแนนในเขตเมองผานกรณศกษา โครงการลานกฬาพฒน 1 ชมชนเคหะคลองจนบนฐานแนวคดการวจยเชงปฏบตการ (Action

Research) มเปาหมายเพอใหชมชนเกดความเปนเจาของ รวมดแลบรหารจดการ รวมถงการปลกฝงทศนคตดานการสบสานกฬาไทยอยางยงยน ประกอบดวยขนตอนการดาเนนงาน ไดแก 1) กระบวนการมสวนรวมในการออกแบบปรบปรงภมทศน 2) การสรางกจกรรมการมสวนรวมในระหวางการกอสราง 3) กระบวนการมสวนรวมเพอสงเสรมกจกรรมการใชพนท

จากสรางการมสวนรวมในการออกแบบและจดกจกรรมโครงการ พบวา 1) ชมชนและกลมเปาหมาย เขารวมกจกรรมของโครงการไดอยางตอเนอง ทาใหเกดความรสกเปนเจาของรวมกนของผทเกยวของมผลลพธจากดาเนนงาน ทาใหภมสถาปนกผออกแบบไดรบรความตองการ ของชมชนอยางเปนรปธรรม ชมชนและกลมเปาหมายไดมโอกาสรบรความคบหนาของโครงการอยางใกลชด มสวนรวมตดสนใจอยางเสมอภาคเทาเทยม นาไปสความกระตอรอรนทจะเขารวมกจกรรมของโครงการ 2) การวางแผนกจกรรมระหวางการกอสราง ไดขยายความรบรและการมสวนรวมไปสสมาชกชมชนทวไป ทาใหเกดความเขาใจโครงการ ชมชนเหนถงโอกาสในการใชพนทเชอมโยงกบวถชวตและวฒนธรรมชมชน รวมถงสรางสานกความเปนเจาของพนท และการมจตอาสามารวมดแลจดการพนท ชมชนเกดความมนใจในศกยภาพของตนเอง 3) การจดกจกรรมการมสวนรวมหลงการเปดใชโครงการ ทาใหชมชนเกดการรวมตวเพอบรหารจดการพนทอยางเปนระบบ เกดการรวมตวของกลมกจกรรมตางๆ เพอจดกจกรรมในพนทอยาง เกดการยอมรบและความรวมมอจากหนวยงานทองถนโดยมการแตงตงใหชมชนเปนสวนหนงของคณะกรรมการบรหารโครงการ

การดาเนนการโครงการเปนการวางแผนการปฏบตงาน (Action planning) ซงเนนการเปลยนแปลงในพนท จงมขอจากดในการวางแผนรวบรวมขอมลเชงสถตอยางเปนระบบ ซงควรใหความสาคญและปรบปรงใหดขน และควรมศกษาวจยโครงการในลกษณะใกลเคยงกน เพอเปนกรณศกษาเปรยบเทยบ และพฒนาองคความร เกยวกบกระบวนการมสวนรวมในการออกแบบสงแวดลอมเพอสงเสรมสขภาวะในอนาคต

ACTIVE Place 547

ค าส าคญ: กระบวนการมสวนรวม, สงแวดลอมทเออตอกจกรรมทางกาย, พนทสขภาวะ, การออกแบบสงแวดลอมเพอสงเสรมสขภาวะ, การวจยเชงปฏบตการ, การออกแบบพนทชมชน, การสรางความรสกเปนเจาของ

ACTIVE Place 548

Abstract

This study examined the participatory design process of the Lan Keela Pat I Project -

Klong Chan Housing Community landscape design as a case study for medium density

residential areas in urban context. Through the methodology of action research, the aim of

the project was to promote the sense of ownership of dwellers and target groups in

developing a supportive environment for physical activities, to take part in the management

of the proposed facilities and to stimulate people motivations in conserving Thai traditional

plays and sports. The main actions of the project include; 1) the participatory design process

of the landscape development, 2) the participatory activities during the project construction

3) the participatory activities to promote the utilization of the facilities after project

establishment.

The outcomes of the participatory design process and participatory activities were; 1)

dwellers and target groups had constantly participated in the activities and curtain level of

the sense of ownership was developed. This resulted in the specific knowledge of the

landscape architects on people needs and preferences. Dwellers and target groups had

opportunity to closely observe the progress of project and be equally involved in decision

making. As a consequence, active partnerships of people were obtained in following project

activities. 2) The arrangement of participatory activities during project construction had

expanded the perception of the project to wider group of dwellers with better

understanding. The community realized the opportunity to make use of the facilities to

support their lifestyle and culture. This also resulted in community’s volunteer staff, the

sense of ownership and capacity building. 3) The participatory activities after project

establishment had effectively created the union of community leaders and volunteers to

work on project operation and management. Various activity groups had organized events

and activities in the area. Recognition and cooperation with local administration could be

obtained while the community’s representatives were officially appointed the members of

the project administrative board.

This study was carried out in the character of action planning with the focus on

actual development on the field. Therefore, a main limitation occurred was the lack of

systematic collection and analysis of Quantitative data and statistics which should be greatly

improved. There should be also more studies and researches on similar projects and topics

in order to get more information and case studies in the area of participatory design process

and supportive environment for physical activity.

ACTIVE Place 549

Keywords: participatory process, supportive environment for physical activity, healthy space,

environmental design for health promotion, action research, community design, ownership

building

หลกการและเหตผล

สานกราชเลขาธการ ซงเปนหนวยงานทรบผดชอบงานเลขานการในพระองคพระมหากษตรย และพระบรมวงศานวงศ มภารกจในการปฏบตงานถวายสนองพระราชประสงคในดานการสงเสรมคณภาพชวตของราษฎร โดยรเรมโครงการกอสรางลานกฬาสาหรบประชาชน ภายใตชอ ”โครงการลานกฬาพฒน” อนหมายถง “ลานกฬาเพอความเจรญ” (กองทนลานกฬาพฒน สานกราชเลขาธการ, 2558) เพอสนบสนนการรวมกลมกจกรรมนนทนาการ การกฬา การพฒนาชมชน และกจกรรมเพอสาธารณะประโยชนอนๆ ใหเกดการพฒนาคณภาพชวตทดของบคคลและชมชนอยางยงยน ในการดาเนนโครงการ ไดมการพฒนาโครงการนารองในพนทชมชนเคหะคลองจน การเคหะแหงชาต เพอเปนตนแบบในการเรยนรและขยายผลไปสชมชนอนในอนาคต โดยไดรบการสนบสนนงบประมาณการกอสรางจากหนวยงานทงภาครฐและเอกชน รวมถงความรวมมอในการออกแบบจากกรงเทพมหานคร และควบคมงานกอสรางโดยกรมโยธาธการและผงเมอง เรมดาเนนการกอสรางปรบปรงพนท ตงแตเดอนพฤษภาคม 2557

ดวยเจตนารมณของสานกราชเลขาธการ ทตองการใหโครงการลานกฬาพฒน เปนพนทกจกรรมทเกดประโยชนตอชมชนอยางแทจรง โดยชมชนมความรสกเปนเจาของ เกดการมสวนรวมในการใชงาน การบรหารจดการ และการดแลรกษาพนท จงไดประสานความรวมมอกบสานกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ (สสส.) ซงมยทธศาสตรหลกทสอดคลองกบโครงการ ในการสงเสรมกจกรรมทางกาย (Physical

Activities) โดยสถาบนอาศรมศลป ในฐานะภาคยทธศาสตรของ สสส. ไดเขามามบทบาทในการสรางกระบวนการมสวนรวมกบชมชน มเปาหมายเพอสรางพนทสรางสรรคสขภาวะของเมอง ทภาคประชาชนมสวนรวมเปนเจาของและรวมดแลบรหารจดการพนทอยางยงยน

ทงนสถานการณขณะทสถาบนอาศรมศลป เรมลงพนทศกษาในเดอนกนยายน 2557 ไดมการดาเนนงานกอสรางโครงการ ตามแบบของกรงเทพมหานคร ไปแลวประมาณ รอยละ 80 เหลอเพยงงานปลกตนไม (Soft scape) และงานพนดาดแขง (Hard scape) บางสวน แตจากการหารอรวมกนระหวางสานกราชเลขาธการ และคณะผวจย มความเหนทตรงกนวา การจดกระบวนการใหชมชนไดมสวน รวมในการใหความเหนและตดสนใจ ในการออกแบบพนทและภมทศน จะเปนจดเรมตนสาคญในการสรางความรสกเปนเจาของโครงการและรวมเรยนรในการทางานรวมกน จงเปนทมาของการดาเนนงาน กระบวนการมสวนรวมในการออกแบบสงแวดลอมทเออตอกจกรรมทางกาย กรณศกษา โครงการลานกฬาพฒน 1 ชมชนเคหะคลองจน ซงมลกษณะเปนการวางแผนการปฏบตงาน (Action planning) โดยใชกรอบแนวคดพนฐานของ การวจยเชงปฏบตการ (Action Research) ซงเปนกระบวนการทมการตงโจทย จากสถานการณทเผชญอย ดวยการนาความรทมอยไปสรางการมสวนรวมในบรบทของพนท (Hamdi and Goethert, 1997)

ACTIVE Place 550

การดาเนนงานมเปาหมายสาคญเพอใชกระบวนการมสวนรวมของชมชน ในการออกแบบพนทสขภาวะใหสอดคลองกบความตองการของชมชน พรอมไปกบการสรางการเรยนรและจตสานกความเปนเจาของโครงการ ใหกบชมชนและกลมเปาหมาย ตามกรอบแนวคดในการดาเนนงาน (Conceptual Framework) ดงแผนภาพท 1 โดยมโจทยวจย (Research Question) คอ การสรางกระบวนการมสวนรวมเพอสรางความรสกความเปนเจาของ ในชมชนซงมรปแบบการอยอาศยเปนอาคารแฟลตหนาแนนในเขตเมอง ควรมแนวทางอยางไร และสามารถดาเนนการไดในระดบใด

แผนภาพท 1 กรอบแนวคดการดาเนนงานกระบวนการมสวนรวม โครงการลานกฬาพฒน 1

วตถประสงค 1. สรางกระบวนการมสวนรวมในการออกแบบปรบปรงภมทศน เพอใหเกดกจกรรมการใชพนท ซง

สอดคลองกบความตองการของชมชน และสรางสานกความเปนเจาของรวมกน

2. ออกแบบและจดกจกรรมนารองในพนทโครงการ เพอกระตนใหเกดการใชงานพนทอยางสรางสรรค รวมถงการมสวนรวมในการดแลรกษาและบรหารจดการ เพอเปนตนแบบของลานกฬาทชมชนรวมเปนเจาของ

3. ศกษาและประเมน สถานการณ เงอนไขปจจยความสาเรจ ในการออกแบบสงแวดลอมทเออตอกจกรรมทางกาย รวมถงกจกรรมการสรางการมสวนรวมเพอกระตนการใชงานและการบรหาร

ดวยกจกรรมทางกายทเหมาะสมทกชวงวย

• กฬาหลายชนด • กฬา ครอบครว อนบาล • งานศลปะและดนตร

พนทสขภาวะ

พนทสรางสรรคของคนทกวย

พนทซงใชงานไดหลากหลาย

สรางคน

Active People

สรางพนท

Active Place

โครงการรบรความตองการของชมชน

เกดความเขาใจระหวาง

โครงการและชมชน

ถงขอจ ากดและโอกาส

เกดการสรางความรวมมอ

ในการดแลรกษาและ

จดกจกรรมในอนาคต

กระบวนการมสวนรวม

กบชมชนและกลมเปาหมาย

การออกแบบสงแวดลอมเพอสงเสรมสขภาวะ Active Design: Built Environment Solution to Improve Public Health and well

Being โครงการลานกฬาพฒน 1

ACTIVE Place 551

จดการพนท ในบรบทของชมชนอยอาศยหนาแนนในเขตเมอง เพอเปนแนวทางในการขยายผลโครงการในอนาคต

แนวคดทฤษฎและงานวจยทเกยวของ แผนสงเสรมกจกรรมทางกาย ระยะเวลา 3 ป (2558-2560) ของสานกงานกองทนสนบสนนการ

สรางเสรมสขภาพ (สสส.) มจดเนนในการผลกดนใหเกดพนทสขภาวะ (Healthy Space) ในพนทชมชน และสถานบรการสขภาพทบรณาการทกชวงวย เพอสงเสรมใหมปจจยแวดลอมและพนทสขภาวะ (Built

Environment/ Healthy Space) ทเออตอการมกจกรรมทางกายในชวตประจาวน นาไปสการมวถชวตสขภาวะแบบองครวม (Healthy Lifestyle)

โดยแนวความคดในการออกแบบพนทชมชน ของ Handy, S (2004) มองคประกอบ 3 สวน คอ 1) การใชทดน (Land use) ไดแกการจดสรรพนท เพอรองรบกจกรรมการใชงาน 2) ระบบขนสง

(Transportation system) หรอการเชอมตอทางกายภาพระหวางพนทกจกรรมตางๆ 3) การออกแบบ (Design) ซงหมายถงสนทรยภาพและความงามของสภาพแวดลอม อาคารและภมทศนของพนท

ในขณะท Smart Growth Online (2011) ไดนาเสนอ หลกการออกแบบพนทชมชน เพอสงเสรมการดาเนนชวตทกระฉบกระเฉง (Active living) ใหเกดชมชนทมชวตชวา มความรสกเปนถนท (sense of

place) มหลกการสาคญ ประกอบดวย การใชทดนแบบผสมผสาน ทางเลอกของทอยอาศยและระบบขนสงทหลากหลาย ทางสญจรทสงเสรมการเดนเทา การสรางพนทเพอการพบปะทางสงคม รวมถงกระบวนการตดสนใจทชดเจน เปนธรรม และการสนบสนนใหชมชนและผมสวนไดสวนเสยไดมสวนรวมตดสนใจเลอกแนวทางการพฒนาพนท สอดคลองกบหลกการออกแบบเปลยนทวางสาธารณะใหเปนพนทสาคญสาหรบชมชน 11 ขอ ของ Project for Public Spaces (PPS) ซงใหความสาคญกบชมชน ในฐานะผเขาใจปญหาและความตองการของตนเอง การสรางความรสกรวมเปนเจาของโครงการ การสรางความรวมมอกบหนวยงานทองถน สถาบนการศกษา และองคกรทเกยวของ รวมถงการทดลองทากจกรรม เพอทดสอบและปรบปรงการออกแบบพนทใหสอดคลองกบความตองการจรง

โครงการลานกฬาพฒน 1 ชมชนเคหะคลองจน มแนวคดพนฐานสาคญในการดาเนนงาน ไดแก การสรางกระบวนการมสวนรวมกบชมชน โดยจากการศกษาทฤษฎเกยวกบการมสวนรวมของ เจมศกด ปนทอง (2526) สวฒนา ธาดานต (2543) ชวณฏฐ ลวนเสง (2553) ชยวฒน รกอ (2553) สรบไดวา กระบวนการมสวนรวม คอ การททาใหชมชนไดเขาไปมสวนรวมในกระบวนการปรบปรงโดย รวมแลกเปลยนความคดเหน รวมทา รวมตดสนใจ รวมใชความคดสรางสรรคและความรรวมกบเจาหนาททเกยวของเพอกาหนดความตองการของชมชนและแกปญหาตางๆ ทเกดขน

ทงน Hamdi, N. and Goethert, R. (1997). ไดนาเสนอกรอบวธคดในการประเมนระดบการมสวนรวมกบชมชน โดยแบงเปน 5 ระดบ ตงแต 1) ไมมการมสวนรวมเลย 2) การมสวนรวมทางออม 3) การขอคาปรกษาจากชมชน 4) การรวมกนควบคม (Shared control) จนถง 5) ชมชนเปนผควบคมทงหมด (Full

control) โดยระดบการมสวนรวมทแตกตางกนน ยงสามารถชใหเหนถงบทบาทความเปนเจาของโครงการท

ACTIVE Place 552

แตกตางกนของชมชน และผเกยวของจากภายนอก ดงแผนภาพท 2 โดยในสามระดบแรก ชมชนจะมบทบาทความเปนเจาของโครงการนอยกวาผเกยวของจากภายนอก ในขณะทระดบท 4 ชมชนและผเกยวของจากภายนอกมบทบาทเทาเทยมกน ในฐานะของผมสวนไดสวนเสย สวนในระดบท 5 ชมชนเปนผมบทบาทหลก โดยทผเกยวของจากภายนอกทาหนาทเปนผชวย (Resource) ใหแกชมชน

แผนภาพท 2 บทบาทของชนและผทเกยวของจากภายนอกกบระดบการมสวนรวม

ทมา: Hamdi, N. and Goethert, R. (1997). วธการศกษา และขนตอนการด าเนนงาน

การดาเนนงานโครงการลานกฬาพฒน 1 ชมชนเคหะคลองจน เปนการสรางกระบวนการมสวนรวมกบชมชน และหนวยงานทเกยวของ บนฐานแนวคดการวจยเชงปฏบตการ (Action Research) ในกรอบระยะเวลาดาเนนงาน 1 ป ตงแตวนท 1 กนยายน 2557 ถง 31 สงหาคม 2558 มเปาหมายเพอใหชมชนเกดความเปนเจาของ รวมดแลบรหารจดการ รวมถงการปลกฝงทศนคตดานการสบสานกฬาไทยอยางยงยน ประกอบดวยขนตอนการดาเนนงาน ดงตอไปน

1. กระบวนการมสวนรวมในการออกแบบปรบปรงภมทศน

จากแนวความความคดของคณะผวจย ทตองการใหชมชนไดมสวนรวมใหความคดเหนและตดสนใจในการออกแบบพนทและภมทศน เพอเปนจดเรมตนในการสรางความรสกเปนเจาของโครงการและเรยนรการทางานรวมกน โดยไดรบความรวมมออยางดจากผรบเหมากอสรางโครงการ แตทงนตองรบดาเนนการกระบวนการมสวนรวมและพฒนาแบบภายในระยะเวลา 1 เดอนครง เนองจากกาหนดการกอสรางจะตองแลวเสรจภายในเดอนมกราคม 2558 โดยมบรษทฉมาโซเอน จากด สานกงานภมสถาปนกทสนใจกระบวนการออกแบบอยางมสวนรวม เปนผออกแบบปรบปรงภมทศนโครงการ ใหสอดคลองกบความตองการของชมชน

ในการดาเนนงานคณะผวจยเรมทางานผานแกนนาชมชนทเปนครอขายของสานกราชเลขาธการ เพอชกชวนผแทนชมชนทอยโดยรอบ กลมกจกรรม กลมกฬา และหนวยงานทองถนเขารวม โดยจดประชมเชงปฏบตการ (workshop) รวมกบผแทนชมชน 2 ครง ประกอบดวย

ACTIVE Place 553

1) เวทระดมความคดเหน เพอกาหนดกจกรรมและโปรแกรมความตองการในการออกแบบสานกฬาพฒน วนท 20 กนยายน 2557 มชาวชมชนเขารวม 31 คน

2) เวทรบฟงความคดเหน ตอแบบปรบปรงลานกฬาพฒน ซงคณะผวจยจดทาขนจากผลการจดเวทครงแรก วนท 12 ตลาคม 2557 มชาวชมชนเขารวม 20 คน

การจดประชมเชงปฏบตการทงสองครง ไดมการจดกจกรรมใหเกดการพดคยแลกเปลยนความคดเหน ทหลากหลาย เชน การนาเสนอเปาหมายและคณคาของโครงการ นทรรศการแสดงแบบทศนยภาพการปรบปรงโครงการ กจกรรมและการพดคยกลมยอย รวมถงการสะทอนความคดเหนในเวทใหญ ซงผลการดาเนนงานทาใหคณะผวจยทราบถงความตองการกจกรรมการใชงาน ทหลากหลายและเปนประโยชนตอการออกแบบ ทงดานกจกรรมการออกกาลงกาย การพกผอน กจกรรมเยาวชน รวมถงกจกรรมทางสงคม โดยมการระบตาแหนงทตงของกจกรรมตางๆ รวมถงปญหาและขอกงวลของชมชนอยางเปนรปธรรม นอกจากนคณะวจยยงไดเหนถงความตงใจของชมชน ทตองการใหลานกฬาพฒน 1 เปนพนทเพอการสรางความสมพนธอนดของคนชมชน ตลอดจนไดเหนกลมคนทมความสนใจในการรวมขบเคลอนกจกรรม และดแลจดการพนทในอนาคต

แนวความคดในการออกแบบลานกฬาพฒน 1

จากการประชมเชงปฏบตการครงแรก บรษท ฉมาโซเอน จากด ไดพฒนาแบบการปรบปรงภมทศนโครงการ โดยจดพนทกจกรรม ใหสอดคลองกบความตองการของชมชน และไดนาเสนอแนวความคดการออกแบบพนทโครงการใหเปน “สวน ชาน บาน” ทเนนความเปนพนทสขภาวะ บรรยากาศความเปนมตร อบอน สามคค การสบสานภมปญญา และความเปนไทยททนสมย โดยจดพนทกจกรรม เปนชานตางๆ 9 พนท ไดแก 1. ชานตอนรบ 2. ชานเฉลมพระเกยรต 3. ชานสงวย 4. ชานสงบ 5. ชานสนก 6. ชานสมนไพร 7. ชานกฬาไทย 8. ชานสขภาวะ 9. ชานเอนกประสงค

ซงจากการประชมเชงปฏบตการครงท 2 พบวาชาวชมชนมความพงพอใจกบแบบทนาเสนอ โดยเหตผล คอ ออกแบบไดตรงกบความตองการ และมพนทสาหรบคนทกวย โดยเฉพาะเดกและผสงอาย สวนดมความรมรน สวยงาม นอกจากนทมวจยยงพบวา ชมชนเรมมความรสกเปนเจาของโครงการ และมความกระตอรอรนทจะเขามามสวนรวมมากขน โดยมความคดรเรมทจะใชพนทลานกฬาพฒน เพอจดกจกรรม และเหนดวยในการใหชมชนรวมบรหารดแลพนท

2. การสรางกจกรรมการมสวนรวมในระหวางการกอสราง จากการจดกจกรรมการมสวนรวมในการออกแบบรวมกบชมชน และไดเหนถงพฒนาการของชมชน

ทชดเจน คณะผวจยไดวางแผนงานตอเนอง เพอกระตนใหชมชนเขามามสวนรวมในการทดลองใชและพฒนาพนท ระหวางทการกอสรางยงดาเนนอย ประกอบดวย

1) กจกรรม “ลอยกระทงตามประเพณ ลานกฬาพฒนคลองจน” วนท 6 พฤศจกายน 2557 โดยชมชนมบทบาทหลกในการจดงานรวมกบหนวยงานทเกยวของ เปนการประชาสมพนธโครงการ

ใหเกดการรบร พรอมกบประเมนศกยภาพในการบรหารจดการของชมชน ซงความสาเรจจากการจดกจกรรมทาใหแกนนาชมชนรสกเปนเจาของพนทมากขน โดยไดเปลยนสถานท จดงานตกบาตรวนขนปใหมของชมชน

ACTIVE Place 554

เคหะคลองจน จากพนทสวนกลางของชมชนมาจดทลานกฬาพฒน และทมงานไดรบการยอมรบจากแกนนาชมชนมากขน

2) กจกรรม “ปลกตนไมถวายเพอพอหลวง” วนท 5 ธนวาคม 2557

เนองจากในวนท 5 ธนวาคม ของทกป ชาวชมชนเคหะคลองจน จะจดกจกจกรรม ทาบญตกบาตรถวายแด พอหลวง บรเวณสนามบาสเกตบอล แฟลต 9 ชมชนเคหะคลองจน คณะผวจยจงไดรวมกบชมชนจดกจกรรมรวมกนปลกตนไม ในพนทลานกฬาพฒน 1 โดยไดรบความรวมมอจากสานกงานเขตบางกะป ในการสนบสนน ตนไม ดนและปย รวมทงเจาหนาสนบสนนในการจดกจกรรม มผเขารวมกจกรรมกวา 250 คน ทงจากชมชนเคหะคลองจน ชมชนใกลเคยง และหนวยงานทเกยวของ

ทงนจากการรเรมจดกระบวนการ สงผลใหชาวชมชนทวไปใหความสนใจโครงการ และตองการเขารวมกจกรรม มากขน ในขณะทคณะกรรมการชมชน มความกระตอรอรนในการจดกจกรรม และแสดงใหเหนถงศกยภาพในการประสานงานกบหนวยงานตางๆ โดยเฉพาะเครอขายโรงเรยนและเยาวชนในพนท นอกจากนยงเปนจดเรมตนของการทางานรวมกบหนวยงานทเกยวของ เพอเปนพนฐานในการขอความรวมมอในอนาคต

3. กระบวนการมสวนรวมเพอสงเสรมกจกรรมการใชพนท

1) พธเปดใชลานกฬาพฒน 1 โดยสมเดจพระเทพรตนราชสดา วนท 29 มกราคม 2558

หลงการกอสรางโครงการแลวเสรจ สานกราชเลขาธการ ไดจดพธเปดลานกฬาพฒน 1 อยางเปนทางการ โดยสมเดจพระเทพรตนราชสดา สยามบรมราชกมาร ทรงเปนประธาน ซงถอเปนกจกรรมสาคญททาใหเกดการรบรและความรวมมอจากทกภาคสวนอยางเปนรปธรรม สรางความเชอมนและความภาคภมใจใหกบชมชน สงผลตอความสนใจในการเขามารวมใชพนทโครงการ

2) การจดตงคณะกรรมการบรหารลานกฬาพฒน 1 เพอใหชมชนไดมสวนรวมในการบรหารจดการพนทลานกฬาพฒน 1 สานกราชเลขาธการ ได

สนบสนนใหเกดการตงคณะกรรมการบรหารลานกฬาพฒน 1 โดยคาสงแตงต งจากสานกงานเขตบางกะป ประกอบดวย ผแทนชมชนเคหะคลองจน ผแทนเขตบางกะป ผแทนเยาวชน ซงเปนโครงสรางทเปดโอกาสใหชมชนไดเขามารวมบรหารดแลพนท และสนบสนนใหเกดการใชพนทโครงการอยางสรางสรรค ทาใหเกดชองทางการพดคยแลกเปลยน และตดสนใจรวมกนระหวางหนวยงานทองถนและชมชน รวมถงเปนเวทเรยนรในการทางานและบรหารจดการรวมกนของชมชน

เมอการกอสรางลานกฬาพฒน 1 ไดเปดบรการใหชมชน และประชาชนทอยโดยรอบ สนามกฬาตางๆ มผมาใชพนทเปนจานวนมาก โดยเฉพาะสนามแบดมนตน สนามบาสเกตบอล สนามฟตซอล รวมถงลานอเนกประสงค AEC โดยชมชน และนกกฬาซงเขามาใชพนท ไดจดกลมอาสาสมครเพอจดการดแลพนทในแตละกจกรรมรวมกน เชน กาหนดระเบยบ กตกาการเลน การดแลทาความสะอาด และการจดคอรส สอนเทคนคการเลนกฬา เปนตน

3) กจกรรมสงเสรมและสบสานภมปญญากฬาไทย

ACTIVE Place 555

เนองจากโครงการลานกฬาพฒน มแนวพระราชดารใหอนรกษการละเลนพนบานไทย ทางคณะวจยจงไดจดกจกรรมเพอสงเสรมกฬาไทย และการละเลนพนบาน ประกอบดวย การจดกจกรรมเชงปฏบตการ (Workshop) สอนการทาเครองเลนกฬาภมปญญากฬาไทย ใหกบโรงเรยนวฒนานนทวทยา ซงมพนทตดกบโครงการ ในวนท 21 มกราคม 2558 มนกเรยนและครผสอน เขารวม จานวน 25 คน สงผลใหครและนกเรยน เหนคณคาของการละเลนภมปญญากฬาไทย โดยโรงเรยนมแนวคดทจะประยกตเขาในหลกสตรการเรยนการสอน

นอกจากนยงไดจดอบรมการออกกาลงกายดวยผาขาวมายดเหยยด ใหกบกลมผสงอาย โดยอาจารยลกษณ เอกบตร ผเชยวชาญดานภมปญญากฬาไทย จากสถาบนอาศรมศลป ซงประสบความสาเรจจนเกดเปนกลมผเขารวม ออกกาลงกายอยางตอเนอง ประมาณ 30 คน มอาสาสมครจากชมชนมานาการยดเหยยดไดดวยตวเอง เปนกลมจตอาสา ทพรอมเผยแพร สาธตการออกกาลงกายใหแกผทสนใจ

4) กจกรรมการสงเสรมการใชพนทอยางสรางสรรค

คณะผวจยมเปาหมายในการจดกจกรรมในพนทลานกฬาพฒน 1 ใหเกดความตอเนอง โดยไดรวมกบชมชน ในการจดกจกรรมทชมชนสนใจรวมกน ใหเกดความหลากหลาย ทงดานกฬา ดนตร ศลปะและวฒนธรรม ไดแก กจกรรมกฬาครอบครวอนบาล ครงท 1 วนท 17 กรกฎาคม 2558 มโรงเรยนอนบาลเขารวม 9 โรงเรยน เยาวชนเขาแขงขนและรวมกจกรรม 450 คน คณะคร ผปกครอง ชาวชมชน และหนวยงานทเกยวของประมาณ 160 คน และไดมการจดกจกรรมศลปะและดนตรในสวน วนท วนท 25 กรกฎาคม 2558 มเยาวชนเขารวมเปนแกนนาในการจดกจกรรมประมาณ 25 คน และเขารวมแสดงในงาน 45 คน มผเขาชมและรวมกจกรรมประมาณ 400 คน ชวงอาย 2-75 ป มทงเดกและผใหญมากนเปนครอบครวทงเดกเลกและเดกโต ผปกครอง และผสงอาย

ผลการจดกจกรรมทง 2 ครงน ประสบความสาเรจ เปนทยอมรบและใหการสนบสนนจากหนวยงานทเกยวของ สงผลใหกรรมการบรหารลานกฬาพฒน 1 เกดความเชอมนในศกยภาพในการทางานของตนเอง โดยมเปาหมายทจะจดกจกรรมดงกลาวอยางตอเนอง โดยวางแผนจดกจกรรมกฬาครอบครวอนบาล ทกป และจดงานศลปะและดนตรในสวน ทกๆ 3 เดอน

ขอคนพบ

จากการดาเนนงานกระบวนการมสวนรวมในการออกแบบและจดกจกรรม โครงการลานกฬาพฒน 1 ชมชนเคหะคลองจน คณะผวจยพบวา สามารถทาใหชมชนและกลมเปาหมายของโครงการ เขารวมกจกรรมของโครงการไดอยางตอเนอง ทาใหเกดความรสกเปนเจาของรวมกนของผทเกยวของ โดยมผลลพธจากดาเนนงานในขนตอนตางๆ ดงน

กระบวนการมสวนรวมในการออกแบบปรบปรงภมทศน

เปนจดเรมตนของกจกรรมการมสวนรวมของชมชน ทาใหภมสถาปนกผออกแบบไดรบรความตองการ ปญหา และความคดเหนของชมชนและกลมเปาหมาย ทชดเจนเปนรปธรรม สงผลใหการออกแบบ

ACTIVE Place 556

ปรบปรงพนทไดรบการยอมรบจากชมชน ในขณะทชมชนและกลมเปาหมายไดมโอกาสรบรความคบหนาของโครงการอยางใกลชด โดยสามารถเสนอความคดเหนและเกดการรบฟงอยางเสมอภาคเทาเทยม รวมถงมสวนรวมตดสนใจในขอบเขตทยอมรบได ทงฝายชมชนและผดาเนนโครงการ ซงนาไปสความสนใจและความกระตอรอรนทจะเขารวมกจกรรมของโครงการในระยะตอมา

ทงนการนาเสนอสอทางสถาปตยกรรม เชน ทศนยภาพแสดงการปรบปรงภมทศนโครงการ ใหเหนรปธรรมการเปลยนแปลงทชดเจน เปนเครองมอสอสารทสามารถสรางแรงบนดาลใจใหกบชมชนและผเกยวของไดเปนอยางด ขณะทการสอสารเกยวกบแนวความคดในการออกแบบ รวมถงเปาหมายและคณคาของโครงการ เปนปจจยทสามารถทาใหชมชนยอมรบขอจากดและเงอนไขในการออกแบบโครงการไดดขน

การสรางกจกรรมการมสวนรวมในระหวางการกอสราง

การวางแผนกจกรรมอยางตอเนองในระหวางการกอสราง ทาใหเกดการขยายความรบรและการมสวนรวมไปสสมาชกชมชนทวไปนอกเหนอจากกลมผแทนชมชน สงผลใหเกดความเขาใจถงประโยชนของโครงการตอชมชน และเหนถงโอกาสในการใชพนทโครงการทเชอมโยงกบวถชวตและวฒนธรรมของชมชน รวมถงสรางสานกความเปนเจาของพนท และการมจตอาสามารวมดแลจดการพนทตอไป

โดยลกษณะการจดกจกรรมเรมตนทชมชนดาเนนการไดเอง ชวยใหชมชนเกดความมนใจในศกยภาพของตนเอง สามารถพฒนาไปสการจดกจกรรมทตองมการบรหารจดการทซบซอนขน นอกจากนการทไดมโอกาสรเรมและจดกจกรรมดวยตนเองยงเปนการสงเสรมใหชมชนเก ดความรสกเปนเจาของพนทรวมกบภาครฐและทองถนอกดวย

กระบวนการมสวนรวมเพอสงเสรมกจกรรมการใชพนท ผลจากการจดกจกรรมการมสวนรวมหลงจากการเปดใช โครงการลานกฬาพฒน 1 อยางเปน

ทางการ สงผลใหชมชนและกลมเปาหมายเกดการรวมตวกนเพอบรหารจดการพนทโครงการอยางเปนระบบ ทงในสวนของการจดระเบยบการใชพนทและการดแลรกษาของกจกรรมกฬาประเภทตางๆ การสอดสองดแลสภาพการใชงานและแจงความเสยหายของสถานทและสงอานวยความสะดวก รวมถงการเสนอแนะขอปรบปรงตางๆ กบผรบผดชอบ

นอกจากนผลของการดาเนนงานยงทาใหเกดการรวมตวของกลมกจกรรมตางๆ เพอจดกจกรรมในพนทอยางหลากหลาย ทงในมตของ กลมกฬาและการออกกาลงกาย กลมผสงอาย กลมกจกรรมเยาวชน เกดการรบร มผเขามาใชพนทโครงการ ทงชาวชมชน ครอบครว โรงเรยนในพนท รวมถงประชาชนทวไป

การจดตงคณะกรรมการบรหารลานกฬาพฒน 1 เปนสวนสาคญททาใหเกดกลไกการทางานรวมกนของชมชนอยางเปนระบบ และทาใหเกดการยอมรบและความรวมมอจากหนวยงานทองถนและภาครฐ โดยการแตงตงใหชมชนเปนสวนหนงของคณะกรรมการ ซงมบทบาทและหนาทในโครงการรวมกบภาครฐ ทาใหชมชนเกดความมนใจและมกาลงใจในการทางานมากขน

ACTIVE Place 557

รปท 1 ภาพมมสงโครงการลานกฬาพฒน 1 ชมชนเคหะคลองจน

รปท 2 ภาพกระบวนการมสวนรวมในการออกแบบลานกฬาพฒน 1

ACTIVE Place 558

รปท 3 ภาพบรรยากาศชานเฉลม มมมองไปสอาคารเรอใบ

รปท 4 ภาพบรรยากาศกจกรรม “ปลกตนไมถวายเพอพอหลวง”

รปท 5 ภาพบรรยากาศกจกรรม “สงกรานต”ของชมชนเคหะคลองจน

ACTIVE Place 559

รปท 6 ภาพบรรยากาศกจกรรมภาพบรรยากาศกจกรรม “กจกรรมกฬาครอบครวอนบาล”

รปท 7 ภาพบรรยากาศกจกรรม “ศลปะและดนตรในสวน”

รปท 8 ภาพการออกกาลงกายดวยผาขาวมายดเหยยด

ACTIVE Place 560

ขออภปราย

ผลจากการดาเนนงานโครงการลานกฬาพฒน 1 ชมชนเคหะคลองจน ชใหเหนถงความเปนไปไดในการสรางกระบวนการมสวนรวม เพอกระตนให ชมชนเกดความรสกความเปนเจาของและมบทบาทรวมกบโครงการในบรบทของชมชนซงมรปแบบการอยอาศยเปนอาคารแฟลตหนาแนนในเขตเมอง โดยสามารถดาเนนการใหเกดบทบาทการมสวนรวมของชมชน ใน 4 ระดบ ดงน

1) มสวนรวมในการใหขอมล คนหาปญหาและความตองการของชมชน

2) มสวนรวมในการกาหนดเปาหมาย และสรางทางเลอกในการดาเนนการ

3) มสวนรวมดาเนนกจกรรมในรปแบบตางๆ ในโครงการ

4) มสวนรวมในการตดสนใจ และประเมนผลการออกแบบ รวมถงกจกรรมตางๆ ของโครงการ ทงนความสาเรจของโครงการ มปจจยพนฐานสาคญ 2 ประการ คอ 1) โครงการลานกฬาพฒน 1 ม

เปาหมายทสอดคลองกบความตองการ พนทเพอการออกกาลงกายและนนทนาการของชมชนคลองจน ซงมความหนาแนนสง มสภาพความเปนอยทแออด ประกอบกบทาเลทตงของโครงการ ซงเออตอการใชงานของชมชน เนองจากอยภายในบรเวณชมชน เปนพนทปดลอม มพนทรมนายาวตลอดโครงการ มความรมรนจากตนไมใหญเดม 2) หนวยงานผรเรมโครงการ คอ สานกราชเลขาธการ มสถานภาพเปนทยอมรบของทงหนวยงานทเกยวของและชมชน โดยเฉพาะอยางยงพธเปดพนทโครงการ โดยสมเดจพระเทพรตนราชสดา ซงสงผลตอความเชอมนและความภาคภมใจของผเกยวของทกฝาย

โดยกระบวนการมสวนรวมของชมชน นบเปนเงอนไขสาคญของโครงการเชนกน โดยปจจยทสงผลตอผลลพธของโครงการ ประกอบดวย

1) การเปดโอกาสใหชมชน กลมเปาหมาย และผสวนไดสวนเสย มสวนรวมแสดงความคดเหน นาเสนอความตองการ และเขารวมกจกรรมตางๆ อยางเทาเทยมกน

2) บรรยากาศและเงอนไขการทางานรวมกนอยางเสมอภาคเทาเทยม รวมถงกรอบการมสวนรวมตดสนใจทชดเจน และเปนทยอมรบรวมกนตงแตจดเรมตนของการทางาน

3) ความตอเนอง สมาเสมอในการจดกจกรรมจากความคดรเรมและความตองการของชมชน และกลมเปาหมาย โดยพฒนากจกรรมจากงายไปหายาก เพอสรางการเรยนรและความมนใจใหกบชมชน

4) การสรางความเชอมนและกาลงใจใหกบชมชนและกลมเปาหมาย ไดเหนถงศกยภาพของตนเอง รวมถงความยอมรบ และความรวมมอจากหนวยงานทองถนและภาครฐ

ขอเสนอแนะ

1) การดาเนนการโครงการลานกฬาพฒน 1 ชมชนเคหะคลองจน มลกษณะเปนการวางแผนการปฏบตงาน (Action planning) โดยเนนเปาหมายเพอสรางความเปลยนแปลงในพนท ทาใหมขอจากดในการวางแผนรวบรวมขอมลเชงสถตอยางเปนระบบ สงผลตอการประเมนความเปลยนปลงในเชงปรมาณ

(Quantitative Assessment) ซงผศกษาวจยดานการมสวนรวมของชมชน ควรคานงถงในการดาเนนงานเพอแกไขขอจากดดงกลาว

ACTIVE Place 561

2) ปจจบนการศกษาวจยดานการมสวนรวมของชมชนในลกษณะเดยวกนกบโครงการ ลานกฬาพฒน 1 ยงมจานวนนอย ทาใหขาดกรณศกษาเปรยบเทยบในบรบททใกลเคยงกน ดงนนจงควรมศกษาวจยโครงการอนๆ ในลกษณะใกลเคยงกน เพอพฒนาองคความร และแนวทางการสรางกระบวนการมสวนรวมในการออกแบบสงแวดลอมเพอสงเสรมสขภาวะในอนาคต

ACTIVE Place 562

บรรณานกรม

รายการอางองภาษาไทย

เจมศกด ปนทอง. (2526). การบรหารการพฒนาชนบท. กรงเทพฯ : โอเดยนสโตร ชวณฏฐ ลวนเสง. (2553). สถาปนกชมชนกบสถาปตยกรรมในความหมายใหม. [ออนไลน] [อางเมอ 20

กนยายน 2558]เขาถงไดจาก http://article.tcdcconnect.com/ideas/architecture-for-

humanity-chawanut

ชยวฒน รกอ. (2553). สถาปนกชมชนกบการทางานของสถาบนพฒนาองคกรชมชน. [ออนไลน] [อางเมอ 20

กนยายน 2558] เขาถงไดจาก http://www.facebook.com/note.php?note_id=162621580440644

สวฒนา ธาดานต. (2543). สภาพปญหาและววฒนาการแนวคดการจดหาทอยอาศยสาหรบกลมผมรายไดนอยในเมอง.เอกสารบทความวชาการประกอบการสมมนาครงท 1 เรอง“มหานครเมอง” ภาควชาการวางแผนภาคและเมองคณะสถาปตยกรรมศาสตรจฬาลงกรณมหาวทยาลย, 89 – 96.

กรงเทพฯ : ม.ป.ท.

สานกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ (สสส.) (2558). แผนสงเสรมกจกรรมทางกาย ระยะเวลา 3 ป (2558-2560)

รายการอางองภาษาตางประเทศ Hamdi, N. and Goethert, R. (1997). Action Planning for Cities. England: John Wiley & Sons Ltd.

Handy, S. (2004). Community Design and Physical Activity: What Do We Know? – and what

DON’T we know? [Online] [September 27, 2015]

from http://www.des.ucdavis.edu/faculty/handy/Handy_NIEHS_revised.pdf

Project for Public Spaces (PPS). Eleven Principles for Creating Great Community Places

from http://www.pps.org/reference/11steps/ [Online] [September 27, 2015]

Smart Growth Online, (2011) Smart Growth Online.

from http://www.smartgrowth.org/network.php [Online] [September 29, 2015]