ÖABT TARİH - Pegem.Net · 2019-09-24 · iii ÖN SÖZ Merhaba Sevgili Tarih Öğretmeni Arkadaşlarım, ÖABT sınavı, dört yıllık lisans eğitim hayatınızda kazandığınız

ÖABT

TARİHALAN BİLGİSİ - ALAN EĞİTİMİ

KONU ANLATIMLI

VİDEO DERSLERÜCRETSİZDİR.

Uygulamasını indir

VİDEO DERSLERİ HEMEN İZLELütfen detaylı bilgi için ön sözü okuyunuz.

6275

KPSS 2020

Komisyon

Coşkun ÇEBİTÜRK (Alan Bilgisi)Komisyon (Alan Eğitimi)

ÖABT Tarih Öğretmenliği Konu Anlatımlı

ISBN 978-605-241-891-8

Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.

© Pegem AkademiBu kitabın basım, yayım ve satış hakları

Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. AŞ’ye aittir.Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri,kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıtya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz.

Bu kitap T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır.Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında

yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınlarısatın almamasını diliyoruz.

10. Baskı: Ekim 2019, Ankara

Proje-Yayın: Ümit Dilaver

Dizgi-Grafik Tasarım: Gamze Şahin Oral

Kapak Tasarımı: Pegem Akademi

Baskı: Sage Yayıncılık Reklam Matbacılık San Tic. Ltd.Şti.Kazımkarabekir Cad. No:97/24 İskitler - Ankara

0312 341 00 02

Yayıncı Sertifika No: 36306Matbaa Sertifika No: 14721

İletişim–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay/ANKARAYayınevi: 0312 430 67 50 - 430 67 51Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08

Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60İnternet: www.pegem.netE-ileti: [email protected]

WhatsApp Hattı: 0538 594 92 40

iii

ÖN SÖZ

Merhaba Sevgili Tarih Öğretmeni Arkadaşlarım,

ÖABT sınavı, dört yıllık lisans eğitim hayatınızda kazandığınız yeterlilikleri ölçmek amacıyla yapılmaktadır. Sahip olduğu soru sayısı az ise de soruların atanma puanındaki etki oranı hayli yüksektir. Öğretmen adayı arkadaşlarımızın mesleki hayatı açısından çok önemli olan ÖABT Tarih Hazırlık kitabını yazmak düşündüğünüzden daha zor oldu. Öncelikle yazacağım ÖABT Tarih kitabının sistematiğini oluşturmak gerekliydi ve “tarih” doğası gereği sistematiği oluşturulması zor bir branştır. Tarihin bazı konuları hakkında, bilim insanlarının fikir birliği içinde olmadığını görmekteyiz. Yine ÖSYM sorularının dahi geçmişteki bazı sorularda verdiği bilgilerle çelişir tutum içinde olduğunu bilmekteyiz. Tarihin diğer pozitif bilimlerdeki gibi bilimsel standartları tam olarak oturmamıştır. Belge ve bulgular değiştikçe bilgiler de değişebilmektedir. Neredeyse ülkemizde bulunan her üniversitede bir “tarih” bölümü bulunmaktadır. Peki, öğrenci arkadaşlarımızın üniversitelerde gördüğü tarih bölüm müfredatları aynı mıdır? Hayır! Hatta öğrenci arkadaşlarımız aynı üniversite gördüğü seçmeli dersler itibarıyla dahi farklı dersler almaktadır. ÖSYM, öncelikle farklı nitelikteki bu öğrencileri aynı potada birleştirmeli. Sorduğu soruların, öğrencilerin eğitim gördüğü üniversitelerin ders durumlarından kaynaklı farklılıkları sebebiyle mağduriyet oluşturmaması gereklidir. İşte ifade ettiğim bu konular, kitabın yazımı sırasında oluşturulacak sistematiğin önemli sorunlarındandır.

Yazım sürecinde kuşkusuz ki ilk kılavuzumuz ÖSYM olmuştur. ÖSYM’nin günümüze kadar sorduğu soruların tümünü inceleyerek kitabın altyapısını oluşturduk. Kitabımızı, ÖSYM sorularının bilgi ve yorumları eşliğinde yapılandırdık. Kitabımızın şekillenmesinde etkili olan bir diğer veri Millî Eğitim Bakanlığı ders kitaplarıdır. Öyle ya, Millî Eğitim Bakanlığına personel almak için yapılan sınav sorularında, Bakanlığın okullarda okuttuğu ders kitaplarından da faydalanmak mantıken gereklidir. Nitekim ÖABT Tarih sorularını incelediğimizde, MEB’in açık ve örgün eğitim ders kitaplarına gönderme yapan soru örneklerini çokça görmek mümkündür. Bunun dışında akademik camiada genel geçerliği olan Halil İnalcık, İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Enver Ziya Karal, Şerafettin Turan, Rifat Uçarol, Türk Tarih Kurumu ve Anadolu Üniversitesi Açık Öğretim Fakültesi Yayınları gibi çoğaltılabilecek bazı köşe taşı yazarlar ve eserler de kitabımız için temel dayanak olmuştur.

“Tarih” içine girdikçe küçüldüğümüzü hissettiğimiz bir alan. Okudukça bilgileniyor fakat bilgilendikçe “azlığımızı” hissediyoruz. Kitabı yazarken, öğrenci arkadaşlarımızın akademik derinliklerde boğulmasını önlemek amacıyla olabildiğince ince eleyip sık dokuduk. Üniversite ders kitaplarının sıkıcı sayfalarında, sizlerin sorumluluğunu taşıyor olmanın verdiği mesleki sorumlulukla motivasyonumuzu sağladık. Kitabımızın akademik derinliğini pekiştirmek amacıyla son bölüme genişletilmiş “kronoloji” koyduk. “Kronoloji” bölümünün de alan hâkimiyetini tamamlayan bir unsur olarak 2019 Yılında ÖSYM tarafından yapılan düzenlemelerle ÖABT Tarih dersi konularına "Osmanlı Türkçesi" ünitesi de dahil edilmiştir. Kitabımızı bu duruma uygun olarak güncelledik. Gelen soruların sizleri çok yormayacak düzeyde olduğunu gördük. Bununla beraber tedbiren akademik derinliği özellikle ÖABT Tarih Soru Bankası kitabımızda biraz daha derin tuttuk.

Öğretmen olma yolunda emin adımlarla yürüyen sizlerin yanında olmak ve eksiklerinizi tamamlamak adına bu yayını hazırladık. Yoğun bir araştırma ve çalışma sürecinde hazırlanmış olan bu kitapla ilgili görüş ve önerilerinizi [email protected] adresini kullanarak ya da 0538 594 92 40 numaralı telefona WhatsApp üzerinden iletmeniz yeterli olacaktır.

Geleceğimizi güvenle emanet ettiğimiz siz değerli öğretmenlerimizin hizmet öncesi ve hizmet içi eğitimlerine katkıda bulunabilmek ümidiyle...

Başarılar...Coşkun ÇEBİTÜRK

Aktivasyon Kodu kitabınızın ilk sayfasında yer almaktadır.Aktivasyon Kodu ile aktif ettiğiniz video dersler 31 Temmuz 2020 tarihine kadar geçerlidir.

Aktivasyonunu yapmış olduğunuz kitabınızı

“Aktif Kitaplar” sekmesinden görüntüleyebilir ve

videolarınızı izlemeye başlayabilirsiniz.

4. AdımAktif

Kitaplar

Pegem Kampüs Uygulamasını Kullanabilmeniz İçinAşağıdaki Adımları Takip Ediniz:

Pegem Kampüs Web Sitesi Üzerinden VideolarınızaErişebilmek İçin Aşağıdaki Adımları Takip Ediniz:

Üye girişi yaptıktan sonra açılan pencerede sağ altta bulunan aktivasyon menüsünden kitabınız ile birlikte size iletilen aktivasyon kodu ile aktivasyon işlemlerini yapabilirsiniz.

3. AdımAktivasyon

Kitabınızda bulunan QR kodları uygulamamızdaki kamera simgesini ( ) kullanarak kolaylıkla okutabilirsiniz. Kitap kapaklarında bulunan QR kodu okutarak “Pegem Kampüs” uygulamasının indirme linkine, kitapların iç kapaklarında bulunan QR kod ile kitap içeriğindeki ünitelere, ünite başlarında bulunan QR kodları okutarak ünite ile ilgili videolara ulaşabilirsiniz.

5. AdımQR Kod Okutma

Mevcut tarayıcınıza pegemkampus.com yazarak web sitemiz üzerinden erişim sağlayabilirsiniz.

Pegem Kampüs üyeliğiniz yoksa “Kayıt Ol” butonuna tıkladıktan sonra formu doldurarak üyelik işlemlerinizi gerçekleştirebilirsiniz.

Üyelik bilgileriniz ile giriş yaptıktan sonra sağ üst köşede yer alan “ad-soyad” bilgilerinize tıklayarak “aktivasyonlarım” sekmesinden kitabınız ile birlikte size iletilen aktivasyon kodu ile aktivasyon işlemlerini yapabilirsiniz.

Aktivasyon işleminizi tamamladıktan sonra video derslerinizi aynı menü üzerinde yer alan “Aldığım Eğitimler” sekmesinden görüntüleyebilirsiniz.

1

2

3

4

Uygulamamızı

mağazalarından “Pegem Kampüs”yazarak indirebilirsiniz.

1. AdımUygulama

İndirme

2. AdımÜyelik

Üyelik ekranına erişebilmek için;“Hesabın yok mu? Hemen Üye Ol” butonuna tıklayarak, üyelik formunu

eksiksiz doldurduktan sonrauygulamayı kullanmaya

başlayabilirsiniz.

v

İÇİNDEKİLER

ALAN BİLGİSİ

1. Bölüm: Tarih Bilimi

A. TARİH BİLİMİNE GİRİŞ ............................................................ 3Tarih Biliminin Özellikleri ......................................................... 4

B. TARİH YAZICILIĞI ................................................................. 10Tarih Yazım Türleri................................................................. 10Tarih Yazıcılığının Gelişimi ...................................................... 11Türklerde Tarih Yazıcılığı ........................................................ 12

C. TARİHİN FAYDALANDIĞI BİLİM DALLARI ......................... 13Çözümlü Test ......................................................................16Çözümler ............................................................................19

2. Bölüm: Osmanlı Türkçesi

Osmanlı Türkçesi........................................................................ 21Arşiv ve Kütüphanelerde Osmanlı Türkçesi ............................... 21Osmanlı Türkçesi ile Yazılmış Çeşitli Eserler .............................. 22Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Hattatlar ......................................... 23Hat Sanatı Yardımcı Malzemeleri ................................................ 24Osmanlı Türkçesi ve Tarihi Seyri ................................................ 24Osmanlı Türkçesi Alfabesi .......................................................... 24Harflerin Birleşme Durumları ..................................................... 27Osmanlı Türkçesinde Yardımcı İşaretler ..................................... 28Ünlülerin Yazılışı .......................................................................... 29Rakamlar ve Noktalama İşaretleri ............................................... 30Osmanlıca Türkçesinde Okutucu Harfler ................................... 31Osmanlı Türkçesinde Sayılar ile Gün ve Ay Adları ...................... 40Çözümlü Test ......................................................................44Çözümler ............................................................................47

3. Bölüm: Uygarlı�ın Do�uşu ve İlk Uygarlıklar

A. TARİH ÖNCESİ DEVİRLER ................................................... 49Anadolu’nun Tarih Öncesi ...................................................... 51

B. TARİHİN ÇAĞLARA AYRILMASI ........................................... 52İlk Çağ’ın Genel Özellikleri (MÖ 3500-375) .......................... 52Orta Çağ’ın Genel Özellikleri (375-1453) ............................. 53Yeni Çağ’ın Genel Özellikleri (1453-1789)............................. 53Yakın Çağ’ın Genel Özellikleri (1789-?) .................................. 53

C. İLK ÇAĞ UYGARLIKLARI ..................................................... 54Anadolu’da Kurulan Medeniyetler.......................................... 54Mezopotamya Uygarlıkları ..................................................... 58Doğu Akdeniz Uygarlığı ......................................................... 62Ege Uygarlıkları ...................................................................... 64

Çözümlü Test ......................................................................74Çözümler ............................................................................76

4. Bölüm: İlk Türk Devletleri

A. TÜRKLERİN TARİH SAHNESİNE ÇIKIŞI VE İLK TÜRK DEVLETLERİ ........................................................ 77Türk Kelimesinin Anlamı ........................................................ 77Ana Yurtta Kurulan İlk Uygarlıklar .......................................... 77Türklerin İlk Ana Yurdu .......................................................... 78Orta Asya Türk Göçlerinin Sebepleri ve Sonuçları ................................................................................. 78İskitler (Sakalar) ...................................................................... 79

B. İLK TÜRK DEVLETLERİ ........................................................ 80Asya Hun Devleti ................................................................... 80Avrupa Hun Devleti (375-469) ............................................... 82Göktürkler (552-630) ............................................................. 83Kutluk Devleti (İkinci Göktürk Devleti ) (680-745) ................ 85Uygur Devleti (744-840) ....................................................... 86Hazarlar (630-1006) ............................................................... 88Kırgızlar (840-1207) ............................................................... 89Türgişler (659-766) ................................................................ 89

C. DİĞER TÜRK DEVLETLERİ ................................................. 89Avarlar (560-805) ................................................................... 89Bulgarlar (635 - 665) .............................................................. 89Macarlar (896-1526)............................................................... 90Kumanlar (Kıpçaklar) .............................................................. 90Peçenekler (860-1091) ........................................................... 91Oğuzlar (Uzlar) ...................................................................... 91Akhunlar (Eftalit) (350-564) ................................................... 92Sabarlar (Sabirler) (515-576) .................................................. 92Tabgaçlar (386-556) ............................................................... 92Karluklar (665-1221) .............................................................. 92Başkırtlar ................................................................................ 92Kimekler ................................................................................. 92

D. İLK TÜRK DEVLETLERİNDE KÜLTÜR VE UYGARLIK ...... 93

Devlet Yönetimi ..................................................................... 93Ordu (Sü) ............................................................................... 96Sosyal Yaşam ........................................................................... 97Hukuk ..................................................................................... 98Ekonomi ................................................................................. 99Din ve İnanış ........................................................................... 99Yazı, Dil ve Edebiyat ............................................................. 100Sanat ..................................................................................... 103Bilim ..................................................................................... 105Spor ...................................................................................... 105

Çözümlü Test ....................................................................106

Çözümler ..........................................................................108

5. Bölüm: İslam Tarihi

A. İSLAM TARİHİ VE UYGARLIĞI ............................................ 109

İslamiyet Öncesi Dünyanın Genel Durumu .......................... 109İslamiyet’in Doğuşu ve Yayılışı .............................................. 111Dört Halife Devri (632-750) ................................................ 115Emevi Devleti (661-750) ...................................................... 119Endülüs Emevi Devleti (756-1031) ....................................... 122Ben-i Ahmer Devleti ............................................................ 123Abbasi Devleti (750-1250) ................................................... 123Diğer Devletler .................................................................... 126

B. İSLAM KÜLTÜR VE UYGARLIĞI ......................................... 127

Devlet Yönetimi ................................................................... 127Sosyal Hayat ......................................................................... 127İktisadi Hayat ........................................................................ 128Ordu Teşkilatı ....................................................................... 128Yazı, Dil ve Edebiyat ............................................................. 129Eğitim ve Bilim Hayatı .......................................................... 129Sanat ..................................................................................... 132

Çözümlü Test ....................................................................133

Çözümler ..........................................................................135

vi

İÇİNDEKİLER

6. Bölüm: Türk İslam Devletleri (X.-XIII. Yüzyıllar)

A. TÜRKLERİN İSLAMİYET’İ KABULÜ ................................... 137

Talas Savaşı (751) .................................................................. 137B. İLK TÜRK İSLAM DEVLETLERİ ........................................... 138

İtil Bulgarları ........................................................................ 138Sacoğulları ........................................................................... 138Tolunoğulları (868-905) ........................................................ 138İhşidler (Akşitler) (925-969) ................................................. 138Karahanlılar (840-1212) ........................................................ 139Gazneliler (963-1187) .......................................................... 141Büyük Selçuklu Devleti (1040-1157) .................................... 143

C. DİĞER TÜRK – İSLAM DEVLETLERİ .................................. 150

Harzemşahlar ....................................................................... 150Eyyubiler............................................................................... 150Memlûkler ............................................................................ 151

D. TÜRKİYE TARİHİ (11. - 13. YÜZYILLAR) .......................... 151

Anadolu’ya İlk Türk Akınları ................................................. 151Anadolu’da Kurulan İlk Türk Beylikleri ................................. 152Türkiye Selçuklu Devleti (1072-1308) (Anadolu Selçuklu Devleti) .. 154Uçlarda Hayat ve Beylikler ................................................... 163Anadolu Beylikleri’nin Genel Özellikleri ............................... 166

E. TÜRK İSLAM DEVLETLERİNDE KÜLTÜR VE UYGARLIK . 168Devlet Yönetimi ................................................................... 168Hukuk Sistemi ...................................................................... 172Toprak Sistemi ...................................................................... 172Askerî Teşkilat ...................................................................... 174Ekonomi ............................................................................... 175Sosyal Hayat ......................................................................... 177Din ve İnanış ......................................................................... 177Dil, Edebiyat ve Yazı ............................................................. 178Eğitim ve Bilim ...................................................................... 179Sanat ..................................................................................... 183Mimari .................................................................................. 184

Çözümlü Test ....................................................................189

Çözümler ..........................................................................191

7. Bölüm: Türk Dünyası (XIII. - XIX. Yüzyıl)

TÜRK DÜNYASI (13. - 19. YÜZYIL) ....................................... 193

Moğollar ............................................................................... 193Timur Devleti (1369-1507) .................................................. 195Türkistan’daki Gelişmeler ..................................................... 196Hindistan’da Türk Sultanlıkları ve Babürlüler........................ 197Hanlıklar Hakkında Genel Bilgiler ......................................... 199

Çözümlü Test ....................................................................200

Çözümler ..........................................................................202

8. Bölüm: Osmanlı Tarihi

A. BEYLİKTEN DEVLETE (1300-1453) .................................. 204

XIV. Yüzyıl Başlarında Yakın Doğu ve Avrupa ....................... 205Anadolu ................................................................................ 205Memluklar (1250-1517) ....................................................... 205İlhanlı Devleti (1256-1335) ................................................... 205Balkanlar ve Avrupa .............................................................. 206Altınorda Devleti (1227-1502) ............................................. 206Kayıların Anadolu’ya Gelişi ve Yerleşmesi ............................. 206

Osmanlı Devleti’nin Kısa Sürede Gelişimini Sağlayan Nedenler ................................................................ 206

Osman Gazi Dönemi (1299-1326) ....................................... 207

Orhan Gazi Dönemi (1326-1362) ........................................ 208

I. Murat Dönemi (1362-1389) .............................................. 209

Yıldırım Bayezıt Dönemi (1389-1402) .................................. 211

Fetret Devri (1402-1413) ..................................................... 213

Çelebi Mehmet Dönemi (1413-1421) .................................. 213

II. Murat Dönemi (1421-1451) ............................................. 214

Çözümlü Test ....................................................................216

Çözümler ..........................................................................218

B. DÜNYA GÜCÜ: OSMANLI DEVLETİ (1453-1600) ............ 220

Fatih Sultan Mehmet Dönemi (1451-1481).......................... 220

II. Bayezıt Dönemi (1481-1512) ........................................... 225

Yavuz Sultan Selim Dönemi (1512-1520) ............................. 226

Kanuni Sultan Süleyman Dönemi (1520-1566) ..................... 228

II. Selim Dönemi (1566-1574) .............................................. 235

III. Murat Dönemi (1574-1595) ............................................ 235

III. Mehmet Dönemi (1595-1603) ........................................ 236

Çözümlü Test ....................................................................237

Çözümler ..........................................................................239

OSMANLI DEVLETİ KÜLTÜR VE UYGARLIK TARİHİ ............ 241

Devlet Yönetimi ................................................................... 241

Osmanlılarda Ekonomik Hayat ............................................. 258

Osmanlı Toplumu ................................................................. 270

Osmanlı Devleti’nde Hukuk ................................................. 274

Osmanlı Devleti’nde Eğitim .................................................. 275

Osmanlı Devleti’nde Bilim .................................................... 277

Osmanlı Devleti’nde Dil, Yazı ve Edebiyat ........................... 280

Osmanlı Devleti’nde Sanat ................................................... 282

Osmanlı Devleti’nde Mimari ................................................ 283

Çözümlü Test ....................................................................287

Çözümler ..........................................................................289

C. ARAYIŞ YILLARI (XVII. YÜZYIL) ........................................ 291

Arayış Yıllarında Osmanlı Devleti – Avusturya İlişkileri ........ 291

XVII.yy.da Osmanlı Devleti – İran İlişkileri ........................... 292

XVII.yy.da Osmanlı Devleti - Lehistan İlişkileri ..................... 293

XVII.Yüzyılda Osmanlı Devleti-Venedik İlişkileri .................. 293

Osmanlı - Malta İlişkileri ....................................................... 294

Osmanlı - Rusya İlişkileri ....................................................... 294

II. Viyana Kuşatması ve Kutsal İttifak Savaşı .......................... 294

İç İsyanlar .............................................................................. 296

XVII. Yüzyıl İsyanlarının Özellikleri ....................................... 298

Avrupa’nın Gelişimine Seyirci Kalan Osmanlı ....................... 298

XVII. Yüzyıl Islahat Hareketleri ............................................ 299

Çözümlü Test ....................................................................302

Çözümler ..........................................................................304

D. XVIII. YÜZYILDA DEĞİŞİM VE DİPLOMASİ ...................... 306

III. Ahmet Dönemi (1703-1730) ........................................... 306

I. Mahmut Dönemi (1730-1754) .......................................... 308

III. Mustafa Dönemi (1757-1774) ......................................... 309

I. Abdülhamit Dönemi (1774-1789) ..................................... 310

III. Selim Dönemi (1789-1807) ............................................. 311

XVIII.yy.da Osmanlı Devleti’nin Islahatları ............................ 313

Çözümlü Test ....................................................................318

Çözümler ..........................................................................320

vii

İÇİNDEKİLER

9. Bölüm: En Uzun Yüzyıl (1800-1922)

XIX. YÜZYIL SİYASİ TARİH ..................................................... 321

II. Mahmut Dönemi (1808-1839) ......................................... 322

Abdülmecit Dönemi (1839-1861) ........................................ 326

Abdülaziz Dönemi (1861-1876) ........................................... 329

V. Murat Dönemi (1876) ...................................................... 331

II. Abdülhamit Dönemi (1876-1909) .................................... 331

XIX. YÜZYILDA REFORM HAREKETLERİ ............................. 336

II. Mahmut Dönemi Yenilik Hareketleri................................ 337

Sultan Abdülmecit Dönemi Yenilik Hareketleri ................... 339

Sultan Abdülaziz Dönemi Yenilik Hareketleri ...................... 340

II. Abdülhamit Dönemi Yenilik Hareketleri .......................... 342

Osmanlı Devleti’nde Basın Yayın Hareketleri ....................... 345

Çözümlü Test ....................................................................348

Çözümler ..........................................................................350

OSMANLI DEVLETİ’NDE DEMOKRATİKLEŞME HAREKETLERİ ......................................................................... 352

Sened-i İttifak ....................................................................... 352

Tanzimat Fermanı ................................................................. 353

Islahat Fermanı (1856) .......................................................... 355

Kanunuesasi’nin ve I. Meşrutiyet’in İlanı ............................... 356

İstibdad (Mutlakiyet) Dönemi (1878-1908) .......................... 358

II. Meşrutiyet’in İlan Edilmesi ................................................ 359

1909 Anayasa Değişiklikleri .................................................. 360

II. Meşrutiyet Dönemi’nde Siyasal Gruplar ve Partiler ........ 361

Osmanlı Devleti’nde Çalışma Hayatı ................................... 363

Osmanlı Devleti’nde Darbeler ............................................ 363

Çözümlü Test ....................................................................366

Çözümler ..........................................................................368

10. Bölüm: XX. YY. Başlarında Osmanlı Devleti

XX. YÜZYIL BAŞLARINDA OSMANLI DEVLETİ’NDE DAĞILMAYI ÖNLEME ÇABALARI .......................................... 370

1. Osmanlıcılık ..................................................................... 370

2. İslamcılık ........................................................................... 371

3. Türkçülük (Turancılık) ...................................................... 371

4. Batıcılık ............................................................................. 372

5. Teşebbüs-ü Şahsi ve Adem-i Merkeziyetçilik .................... 372

6. Sosyalizm .......................................................................... 373

Dünyanın Genel Görünümü ................................................. 373

31 Mart Vakası ...................................................................... 374

Trablusgarp Savaşı (1911) ..................................................... 375

Balkan Savaşları .................................................................... 376

I. Dünya Savaşı ...................................................................... 380

Çözümlü Test ....................................................................392

Çözümler ..........................................................................394

11. Bölüm: Millî Mücadele Dönemi

I - MİLLÎ MÜCADELE DÖNEMİ .............................................. 396

A. MONDROS ATEŞKES ANTLAŞMASI .......................... 396

İzmir’in İşgali (15 Mayıs 1919) ...................................... 399

Kuvayımiliye Ruhu ........................................................ 400

B. CEMİYETLER ................................................................ 400

Millî Varlığa Yararlı Cemiyetler ..................................... 401

Zararlı Cemiyetler ....................................................... 404

C. MİLLÎ MÜCADELENİN HAZIRLIK DÖNEMİ .............. 406

Mustafa Kemal’in Samsun’a Çıkması (19 Mayıs 1919).... 406

Osmanlı Hükûmeti’nin Millî Mücadele ve Mustafa Kemal’e Karşı Tutumu ..................................... 415

D. MİLLÎ MÜCADELE DÖNEMİ’NDE BASIN HAYATI ... 423

Kurtuluş Savaşı’nın Mali ve Askerî Kaynakları ............... 425

TBMM’ye ve Millî Mücadeleye Karşı Çıkan İsyanlar ..... 426

E. SEVR ANTLAŞMASI (10 Ağustos 1920) ........................ 430

Sevr Antlaşması’nın Özellikleri ..................................... 432

Bilecik Görüşmeleri (5 Aralık 1920) ............................. 432

Çözümlü Test ....................................................................433

Çözümler ..........................................................................435

II - KURTULUŞ SAVAŞI DÖNEMİ ............................................ 437

A. DOĞU VE GÜNEY CEPHELERİ .................................. 437

Doğu Cephesi .............................................................. 437

Güney Cephesi ............................................................ 438

B. BATI CEPHESİ .............................................................. 439

Düzenli Orduların Kurulması ....................................... 440

Gediz Savaşı ................................................................. 440

I. İnönü Savaşı (10 Ocak 1921) .................................... 441

II. İnönü Savaşı (23 Mart-1 Nisan 1921) ....................... 445

Kütahya - Eskişehir Savaşları (10-24 Temmuz 1921) .... 446

Sakarya Savaşı (23 Ağustos-13 Eylül 1921) .................. 447

Büyük Taarruz ve Başkomutanlık Meydan Savaşı (26 Ağustos-9 Eylül 1922) ................................. 450

C. MİLLÎ MÜCADELENİN SANAT VE EDEBİYATA YANSIMALARI .............................................................. 453

Çözümlü Test ....................................................................454

Çözümler ..........................................................................456

12. Bölüm: Atatürk Dönemi

I - TÜRK DIŞ POLİTİKASI ........................................................ 458

LOZAN BARIŞ ANTLAŞMASI ........................................... 458

Saltanatın Kaldırılması ................................................... 458

Lozan Barış Konferansı’na Katılan Devletler ................ 459

Lozan’a Katılacak Türk Delegeleri ............................... 459

Lozan’da Görüşülen Konular ........................................ 460

Lozan Konferansı’nda Karşılaşılan Güçlükler ................ 460

Lozan Antlaşması’nın Önemli Özellikleri ..................... 463

II - ATATÜRK DÖNEMİ DIŞ POLİTİKASI ................................ 464

A. 1923-1932 YILLARI ARASINDA TÜRK DIŞ POLİTİKASI .. 464

Türk - Yunan İlişkileri Nüfus Mübadelesi...................... 464

Fener Rum Patrikhanesi Sorunu ................................... 465

viii

İÇİNDEKİLER

Türkiye - İngiltere İlişkileri Musul Sorunu (Irak Sınırı) ..... 465

Türk - Fransız İlişkileri.................................................. 466

Türkiye - İtalya İlişkileri ................................................ 468

Türk - Sovyet İlişkileri .................................................. 468

B. 1932-1938 YILLARI ARASINDA TÜRK DIŞ POLİTİKASI .. 468

Türkiye’nin Milletler Cemiyetine Üye Olması (1932) .. 469

Türkiye ve Balkan Antantı (9 Şubat 1934) ................... 469

Türkiye ve Akdeniz Paktı (Ocak 1936) ........................ 470

Montrö Boğazlar Sözleşmesi (20 Temmuz 1936) ........ 470

Sadabat Paktı ve Türkiye (8 Temmuz 1937) ................ 471

Nyon Konferansı ve Türkiye ........................................ 472

Hatay’ın Ana Vatan’a Katılması (Sancak Sorunu) .......... 472

Çözümlü Test ....................................................................474

Çözümler ..........................................................................476

III - ATATÜRK DÖNEMİ İÇ OLAYLAR .................................... 478

A. II.TBMM’NİN AÇILMASI (11 Ağustos 1923) ................ 478

B. ANKARA’NIN BAŞKENT OLMASI (13 Ekim 1923) ..... 478

C. CUMHURİYET’İN İLAN EDİLMESİ (29 Ekim 1923).... 478

D. 1924 ANAYASASI’NIN KABUL EDİLMESİ (20 Nisan 1924) ............................................................ 481

E. HALİFELİĞİN KALDIRILMASI (3 Mart 1924) ............... 482

F. ŞERİYE VE EVKAF VEKALETİNİN KALDIRILMASI ....... 483

G. ORDUNUN SİYASETTEN AYRILMASI ....................... 483

H. TEVHİDİ TEDRİSAT KANUNU’NUN KABUL EDİLMESİ .. 484

I. ATATÜRK DÖNEMİ’NDE SİYASİ PARTİLER VE ÇOK PARTİLİ HAYATA GEÇİŞ ÇABALARI ............................. 484

Cumhuriyet Halk Fırkası (9 Eylül 1923) ....................... 485

Terakkiverver Cumhuriyet Fırkası (17 Kasım 1924) .... 486

Serbest Cumhuriyet Fırkası (12 Ağustos 1930) ........... 489

İ. MUSTAFA KEMAL’İN HAYATI ....................................... 493

Çözümlü Test ....................................................................497

Çözümler ..........................................................................499

IV - ATATÜRK İLKE VE İNKILAPLARI ..................................... 501

A. İNKILAP KELİMESİNİN ANLAMI VE ÖZELLİKLERİ .... 501

B. HUKUK ALANINDA YAPILAN İNKILAPLAR .............. 501

Medeni Kanun’un Kabul Edilmesi (17 Şubat 1926) ....... 502

C. EĞİTİM ALANINDA YAPILAN İNKILAPLAR ............... 503

Tevhid-i Tedrisat Kanunu’nun Kabul Edilmesi (3 Mart 1924) ............................................................... 504

Medreselerin Kapatılması (11 Mart 1924) .................... 505

Azınlık Okulları ve Yabancı Okullar Hakkında Yapılan Düzenlemeler .................................................. 506

Maarif Teşkilatı Hakkında Kanun’un Kabul Edilmesi (2 Mart 1926) ............................................................... 506

Yeni Türk Harflerinin Kabul Edilmesi (1 Kasım 1928) .. 507

Millet Mekteplerinin Açılması (11 Kasım 1928) ............ 508

Atatürk Dönemi Tarih Anlayışı ve Türk Tarih Kurumunun Kurulması ................................................. 508

Atatürk Dönemi “Dil” Çalışmaları ve Türk Dil Kurumunun Açılması (1932) ........................................ 509

Üniversite Reformu (1933) .......................................... 510

Halk Eğitimi Alanındaki Faaliyetler ............................... 510

D. KÜLTÜR VE SANAT ALANINDA GELİŞMELER ......... 510

E. SOSYAL YAPIDA ve SAĞLIK ALANINDA YAPILAN İNKILAPLAR ................................................. 512

Şapka İnkılabı’nın Yapılması (25 Kasım 1925) ............... 512

Kılık, Kıyafet İnkılabı (3 Aralık 1934) ............................ 513

Tekke, Zaviye, Türbelerin Kapatılması Hakkında Kanun’un Kabulü (30 Kasım 1925) ............................... 513

Miladi Takvim ve Uluslararası Saat Uygulamasının Kabulü, Ölçü ve Hafta Sonu Tatilinin Değiştirilmesi ..... 514

Soyadı Kanunu’nun Kabulü (21 Haziran 1934) ............. 515

Unvan ve Lakapların Kullanılmasının Yasaklanması (26 Kasım 1934) ........................................................... 515

Türk Kadınına Verilen Haklar ....................................... 515

Sağlık ve Sosyal Yardım Alanında İnkılaplar .................. 516

F. EKONOMİ ALANINDA YAPILAN İNKILAPLAR ........... 516

İzmir İktisat Kongresi (17 Şubat 1923) ............................ 517

Tarım Alanında Gelişmeler .............................................. 517

Aşar Vergisinin Kaldırılması ............................................. 518

G. TİCARET ALANINDAKİ GELİŞMELER ........................ 519

Kabotaj Kanunu’nun Kabul Edilmesi (1 Temmuz 1926) ... 519

Gümrük Koruma Kanunu’nun Kabul Edilmesi (1929) .. 519

H. SANAYİ ALANINDAKİ GELİŞMELER .......................... 520

Teşvik-i Sanayi Kanunu’nun Kabul Edilmesi .................. 520

Devletçi Ekonomi Modelinin Kabulü ............................ 520

Beş Yıllık Sanayi Planlarının Hazırlanması ..................... 521

I. MADENCİLİK ALANINDAKİ GELİŞMELER .................. 521

İ. ULAŞIM ALANINDAKİ GELİŞMELER ............................ 521

J. BANKACILIK ALANINDAKİ GELİŞMELER ................... 522

İş Bankası (26 Ağustos 1924) ....................................... 522

Sanayi ve Maden Bankası (19 Nisan 1925) ................... 522

Emlak ve Eytam Bankası (22 Mayıs 1926) .................... 523

Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası (11 Haziran 1930) .. 523

Sümerbank (1933) ....................................................... 523

1929 Dünya Ekonomi Bunalımı’nın Türkiye Ekonomisi Üzerine Etkileri ............................................................ 523

Ekonomi Alanındaki Diğer Gelişmeler ......................... 524

V - ATATÜRK İLKELERİ ........................................................... 525

ATATÜRKÇÜLÜK ............................................................. 525

CUMHURİYETÇİLİK İLKESİ ............................................. 525

MİLLİYETÇİLİK İLKESİ ...................................................... 526

LAİKLİK İLKESİ .................................................................. 528

HALKÇILIK İLKESİ ............................................................ 528

DEVLETÇİLİK İLKESİ ........................................................ 529

İNKILAPÇILIK İLKESİ ........................................................ 530

VI - ATATÜRK İLKELERİ VE ANAHTAR KELİMELER .............. 531

İNKILAPLAR VE İKİLİKLERİN KALDIRILMASI ................. 533

VII - ATATÜRK’E GÖRE MİLLÎ GÜÇ UNSURLARI .................. 533

Çözümlü Test ....................................................................535

Çözümler ..........................................................................538

ix

İÇİNDEKİLER

13. Bölüm: Orta Ça�’dan 20. Yüzyıl’a Dünya Tarihi

A. ORTA ÇAĞ TARİHİ ............................................................. 540

Feodalite Sistemi .................................................................. 540

Orta Çağ Avrupasında Sosyal Sınıflar .................................... 540

Orta Çağ’da Kilise ve Siyaset İlişkisi ...................................... 541

Orta Çağ Siyasi Tarihi ........................................................... 542

Coğrafi Keşifler ..................................................................... 544

Yeni Çağ Avrupası’nın Küresel Güçleri ................................. 547

Rönesans Hareketleri (Yeniden Doğuş) ................................ 547

Avrupa’da Reform Hareketleri ............................................. 550

XVII. ve XVIII. Yüzyıllarda Avrupa ........................................ 553

B. YAKIN ÇAĞ’DA AVRUPA .................................................... 564

Fransız İhtilali (1789) ............................................................ 564

Avrupa Dışı Dünya: Batı Karşıtı İlk Hareketler ..................... 573

Sanayi İnkılabı ....................................................................... 575

Çözümlü Test ....................................................................581

Çözümler ..........................................................................583

14. Bölüm: Ça�daş Türk ve Dünya Tarihi

XX. YÜZYIL BAŞLARINDA DÜNYA ....................................... 585

A. I. DÜNYA SAVAŞI ......................................................... 585

Paris Barış Konferansı................................................... 585

I. Dünya Savaşı Sonrasında Yapılan Barış Antlaşmaları.. 586

B. SOVYET SOSYALİST CUMHURİYETLER BİRLİĞİ (SSCB), ORTA ASYA’DAKİ TÜRK DEVLET VE TOPLULUKLARI .. 586

Çarlık Rusyası’nın Yıkılışı ve Bolşevik İhtilali ................. 586

Rusya’nın Orta Asya’yı İstilası ....................................... 588

SSCB Yönetimindeki Türk Topluluğunun Durumu ..... 588

Basmacı Hareketi ........................................................ 589

C. ORTA DOĞU’DA MANDA YÖNETİMLERİNİN KURULMASI ................................................................. 589

İngiltere ve Orta Doğu ................................................. 591

Fransa ve Orta Doğu ................................................... 591

D. UZAK DOĞUDA YENİ GÜÇ: JAPONYA .................... 591

E. 1929 DÜNYA EKONOMİ KRİZİ ................................... 592

Ekonomik Kriz Öncesi Dünya ...................................... 592

Ekonomik Krizin Ortaya Çıkışı (Kara Perşembe) ......... 592

İki Savaş Arası Dönemde Avrupa ................................. 593

Avrupa’da Sosyal ve Ekonomik Hayat .......................... 595

İki Savaş Arası Dönemde Dünya .................................. 597

Atatürk Dönemi Dış Politika ........................................ 598

F. II. DÜNYA SAVAŞI ......................................................... 599

Savaş Öncesinde Gelişmeler ........................................ 599

Avrupa’da Savaş ........................................................... 603

Kuzey Afrika’da Savaş .................................................. 605

Asya ve Pasifik’te Savaş ................................................ 605

Barışa Doğru ................................................................ 606

Savaşın Etkileri ............................................................. 611

Savaş Yıllarında Türkiye ............................................... 613

G. SOĞUK SAVAŞ DÖNEMİ ............................................ 618

Doğu Bloku’nun Kuruluşu ............................................ 618

Batı Bloku’nun Kurulması ............................................. 622

Paylaşılamayan Orta Doğu ........................................... 624

Uzak Doğu’da Gelişmeler ............................................ 626

Asya ve Afrika’nın Kurtuluşu ........................................ 627

Soğuk Savaş Dönemi’nde Türkiye................................ 629

Türkiye’de Hayat ......................................................... 630

Soğuk Savaş Dönemi’nde Dünya ................................. 634

H. YUMUŞAMA DÖNEMİ VE SONRASI .......................... 635

Uluslararası İlişkilerde Değişim Süreci ......................... 635

Yumuşama Dönemi Politikaları .................................... 636

Yumuşama Dönemi Çatışmaları ve Anlaşmazlıkları ...... 637

Barış İçinde Bir Arada Yaşama ...................................... 639

Arap İsrail Savaşları ...................................................... 641

Uluslararası Politikada Petrolün Yeri ............................ 644

Irak - İran Savaşları (1980-1988) .................................. 645

Yumuşama Dönemi Dünya .......................................... 646

Türk Dış Politikası ........................................................ 648

Yumuşama Dönemi’nde Türkiye’nin ABD ve SSCB İle Olan İlişkileri ................................................................ 650

Türkiye’de Bunalımlı Yıllar (1960-1983) ...................... 652

Türkiye Cumhuriyeti’nde Darbeler ve ABD ................ 654

I. KÜRESELLEŞEN DÜNYA .............................................. 656

SSCB’de Politika Değişiklikleri ve Nedenleri ................ 656

Türk Cumhuriyetlerinin Bağımsız Olması .................... 658

Doğu Bloku’ndan Sonra Avrupa’da Yeni Arayışlar........ 661

NATO’nun Avrupa’da Genişlemesi .............................. 662

Avrupa Birliği ve Dünya ............................................... 662

Yeni Oluşum Sürecinde Balkanlar ................................ 664

Orta Doğu, Afganistan ve Arap Baharı ......................... 666

Değişen Dünya ve Türk Dış Politikasının Genel Özellikleri .......................................................... 669

İ. DÜNYADAKİ GELİŞMELER ........................................... 673

Bilimsel ve Teknolojik Gelişmelerin Etkileri ................. 673

Küreselleşme ve Etkileri .............................................. 674

1980 Sonrası Türkiye ................................................... 674

Çözümlü Test ....................................................................682

Çözümler ..........................................................................684

KRONOLOJİ .....................................................................686

KAYNAKÇA ......................................................................727

x

İÇİNDEKİLER

Alan E�itimi

I - TARİH İLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR VE TARİH ANLAYIŞLARI �� 731

A. TARİH NEDİR? �� 731

B. TARİHİN FAYDALANDIĞI BİLİMLER �� 734

C. ROMANTİK TARİH ANLAYIŞI �� 735

D. POZİTİVİST TARİH ANLAYIŞI �� 735

E. ALMAN TARİHSELCİLİĞİ �� 735

F. MATERYALİST TARİH ANLAYIŞI �� 736

Çözümlü Test ��737

Çözümler ��739

II - TARİH EĞİTİMİNİNİN TARİHSEL GELİŞİMİ VE AMAÇLARI �� 740

A. DÜNYADA TARİH EĞİTİMİN TARİHSEL GELİŞİMİ �� 740

B. TÜRKİYE’DE TARİH EĞİTİMİ �� 743

C. TARİH ÖĞRETİMİNİN AMAÇLARI �� 751



III - ÖĞRENME KURAMLARININ TARİH ÖĞRETİMİNE YANSIMALARI VE LİSE TARİH PROGRAMLARI �� 759

A. DAVRANIŞÇI ÖĞRENME KURAMLARININ TARİH ÖĞRETİMİNE YANSIMALARI �� 759

B. BİLİŞSEL ÖĞRENME KURAMLARININ TARİH EĞİTİMİNE YANSIMALARI�� 759

C. YAPILANDIRMACI ÖĞRENME YAKLAŞIMI VE TARİH ÖĞRETİMİNE YANSIMALARI �� 762

D. LİSE TARİH DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMLARI �� 764

E. TARİH DERSİ (9. SINIF) ÖĞRETİM PROGRAMI ÜNİTELERİ, KAZANIM SAYILARI, SÜRELERİ VE ORANLARI �� 768

F. TARİH DERSİ (10. SINIF) ÖĞRETİM PROGRAMI ÜNİTELERİ, KAZANIM SAYILARI, SÜRELERİ VE ORANLARI �� 768

G. TARİH DERSİ (11. SINIF) ÖĞRETİM PROGRAMI ÜNİTELERİ, KAZANIM SAYILARI, SÜRELERİ VE ORANLARI �� 768

H. TÜRKİYE CUMHURİYETİ İNKILAP TARİHİ VE ATATÜRKÇÜLÜK DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI ÜNİTELERİ, KAZANIM SAYILARI, SÜRELERİ VE ORANLARI �� 769

I. ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI ÜNİTELERİ, KAZANIM SAYILARI, SÜRELERİ VE ORANLARI �� 770

2018 Yılında Yayımlanan Tarih Dersi Öğretim Programlarında Değer Eğitimi �� 770



IV - YETKİNLİKLER �� 775

A. TARİHSEL DÜŞÜNCENİN GELİŞTİRİLMESİ �� 776

B. KRONOLOJİK DÜŞÜNME �� 777

C. DEĞİŞİM VE SÜREKLİLİĞİ ALGILAMA�� 779

D. TARİHSEL KAVRAMA BECERİSİ �� 779

E. TARİHSEL ANALİZ VE YORUM BECERİSİ �� 780

F. TARİHSEL SORUN ANALİZİ VE KARAR VERME BECERİSİ �� 781

G. TARİHSEL SORGULAMAYA DAYALI ARAŞTIRMA BECERİSİ �� 782

H. TARİHSEL EMPATİ �� 783

1. Düzey: Aptal Geçmiş �� 784

2. Düzey: Klişe Genellemeler �� 784

3. Düzey: Günlük Empati �� 784

4. Düzey: Sınırlı Tarihsel Empati �� 784

5. Düzey: Bağlama Uygun Tarihsel Empati �� 784

I. NEDEN-SONUÇ İLİŞKİSİ KURMA �� 785

İ. TARİHSEL ÖNEM �� 785

TARİH EĞİTİMİNDE ÇOK PERSPEKTİFLİLİK �� 785

TARİHSEL MEKAN ALGILAMA BECERİSİ �� 786



V - TARİH ÖĞRETİMİNDE KAYNAK MATERYALLERİN KULLANIMI �� 791

A. TARİH ÖĞRETİMİNDE GÖRSEL KAYNAKLARDAN YARARLANMA �� 791

B. TARİH ÖĞRETİMİNDE YAZILI KAYNAKLARDAN YARARLANMA �� 796

C. TARİH ÖĞRETİMİNDE EDEBÎ ÜRÜNLERDEN YARARLANMA �� 799

D. TARİH ÖĞRETİMİNDE TARİHÎ MEKÂNLARDAN VE MÜZELİK MATERYALLERDEN YARARLANMA �� 801



VI - TARİH ÖĞRETİMİNDE DEĞERLER, ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME YÖNTEMLERİ VE ÖĞRETMEN YETERLİLİKLERİ �� 809

A. TARİH ÖĞRETİMİ İLE ÖĞRENCİLERE KAZANDIRILACAK DEĞERLER, VATANDAŞLIK VE KİMLİK �� 809

B. TARİH ÖĞRETİMİNDE YARARLANILAN ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME YÖNTEMLERİ �� 812

C. TARİH ÖĞRETMENLERİNİN YETERLİLİKLERİ �� 817



VII - TARİH ÖĞRETİMİNDE ÖZEL ÖĞRETİM YÖNTEMLERİ �� 825

A. OKUL DIŞI TARİH ÖĞRETİMİ �� 825

B. SÖZLÜ TARİH YÖNTEMİ �� 826

C. YEREL TARİH YÖNTEMİ �� 827

D. PROJE TABANLI TARİH ÖĞRETİM YÖNTEMİ �� 829

E. KANIT TEMELLİ TARİH ÖĞRETİMİ �� 831

F. TARİHSEL CANLANDIRMA/DRAMA YÖNTEMİ �� 833

VIII - TARİH DERSLERİNDE KAVRAMLAR VE ÖĞRETİMİ �� 834

TARİH ÖĞRETİMİNDE KAVRAMLARIN KULLANIMI �� 835



KAYNAKÇA ��844

ALAN BİLGİSİ

1.BÖLÜMTARİH BİLİMİ

3

A. TARİH BİLİMİNE GİRİŞ

Tarih kelimesi, Arapça “verreha” fiilinden türemiştir: “Kamer, ay, zaman” anlamındadır. “Ay”ın tarihi demek-tir. Tarihî olayın gerçekleşme anını belirlemek, hikâye etmek, nakletmek anlamlarında da kullanılır. Kelimenin Batı dillerindeki karşılığı Grekçe “İstoria, İstorien” söz-cüğüne dayanır. Tarih, insanların geçmişte yaşadıkları olayları ve gelişmeleri “yer” ve “zaman” göstererek “se-bep” ve “sonuç” ilişkilerini araştırıp inceleyen bilim dalına denir.

Tarihin tanımı, zaman içerisinde bilim insanları tarafın-dan farklı şekillerde yapılmıştır. Bilim insanlarının tarihin tanımına ilişkin bazı görüşleri şu şekildedir:

Tarihin Tanımı Hakkında Bilim İnsanlarının Görüşleri

Leopold Von Ran-ke

Akademik tarihçiliğin kurucusu olarak kabul edilir. Tarih araştırmalarını ana kaynakla-ra dayalı olarak yürütmüş ve ikinci elden kaynakları incelemelerde kapsam dışı tut-muştur. Ranke: "Gerçeğin ancak belgelerin eleştirisiyle ortaya çıkacağına inanmış belge yoksa tarih de yoktur." demiştir. Tarih araş-tırmalarındaki “özel konuları”, dünya tarihi ile ilişkilendirmiştir. Tenkidçi tarih anlayışıyla Alman tarih ekolününe temel oluşturmuştur.

HerodotTarihi, "İnsanların ve insan topluluklarının başlarından geçenleri kaydetme yoluyla edi-nilen bilgiler" şeklinde tanımlamıştır.

E.H.CarrTarihçi ile olaylar arasında devamlı bir etkile-şim ameliyesi, geçmişle günümüz arasında bitmeyen bir diyalog.

Marc Bloch Zaman içinde insanların ilmi. Bir müşahede ilmi.

Fernand Braudel

Bütün tarihlerin toplamı, geçmiş ve gelecek-teki mesleki kabiliyet ve bakış açılarının bir araya gelmesi.

İbni Haldun

İslam tarihçisi ve sosyoloğudur. “Geçmişler geleceğe, suyun suya benzemesinden daha çok benzer.” sözü ile geçmiş ve gelecek arasındaki ilişkinin önemini ortaya koymuş-tur. Tarihin, gerçeği araştırarak ve olayların sebeplerini ortaya koyacağını ifade eder. Tarihin sadece rivayetlerden ibaret olamaya-cağını olay-olgu zincirinin bulunduğunu ifade etmiştir. Devlet yaşantısının, insan yaşantısı ile benzerlik gösterdiğini ifade etmiştir.

TurnerGeçmişten bize uzanan, günümüzde ortaya çıkan tenkitçi ve yorumcu bir anlayışla ince-lenen kalıntılar.

John Tosh

“Tarihin Peşinde” adlı eserinde tarihçinin gö-revini “İnceleyeceği çağın insanının kimliğine bürünüp dünyayı onun gözünden görerek ve mümkün olduğu kadar onun standartlarıyla değerlendirerek o insanın neyi, niçin yaptığı-nı bulmaktır.” şeklinde tanımlamıştır.

Ahmet Cevdet Paşa

"Tarih" kelimesini "Bir olayın tarihini bilmek değil, olayları değerlendirmek ve ders al-maktır." şeklinde tanımlamıştır.

Halil İnalcık

Gerçek bir tarihe ulaşmak için kaynaklara gi-derek kaynakların tenkit edilmesi gerekliliğini savunmuştur.

Zeki Velidi Togan

Çağdaş hayatın, geçmiş hayatın bir tekamül olarak anlatılması.

Ernest Bernheim

Tarih, insanın evrimlerinin ve bunların yaptık-larının anlatılmasıdır.

Leon Halkin

“Tarih Tenkidinin Unsurları” adlı eserinde “Geçmişi biz ancak başkasının aracılığı sa-yesinde tanımaktayız." sözlerini söylemiştir. Tarihin bilinmesini geleceği düşünmek için zorunluluk olarak görmüştür.

Mübahat Kütükoğlu

Tarih, insanlarda ahlakın ve manevi değerle-rin gelişmesini sağlar.

Ömer Hayyam

"Tarihi, kainatın vicdanıdır." sözüyle tarih bi-liminin, yaşanan gelişmeleri adalet ve taraf-sızlık ekseninde gelecek nesillere aktarma-sının gerekliliğini ortaya koymuştur.

Voltaire

Tarih, milletlerin tarlası olarak görmüş ve her toplumun, ne ekmişse gelecekte onu biçece-ğini ifade etmiştir. Tarihi, bir nesilden diğer nesile aktarılan hikayeler şeklinde tanımla-mıştır.

Karl MarxTarihi, "Büyük adamların değil, toplumsal sı-nıfların arasındaki savaşın anlatımı" şeklin-de tanımlamıştır.

J.J. Rousseau

Tarihi; okuyana, kendi gözünün görme dere-cesine göre, yol gösteren bir kılavuz olarak tanımlamıştır.

Anthony Smith

“Hafıza yoksa kimlik yoktur; kimlik yoksa ulus yoktur.” sözüyle tarihin insan hafızası gibi bir işlev üstlendiğini ifade etmiştir. Tari-hin, toplumun uluslaşma sürecini sağladığı toplumda birlik ve beraberlik ruhunu geliştir-diğini ifade eder. Hafızası olmayan bir insan nasıl yaşamını şekillendiremez, sürdüremez ise tarihini bilmeyen bir toplum da hayatını devam ettirmekte zorlanır.

ÖABT Çıkmış Soru

Tarihin asıl ödevini, “sadece olayların nasıl olduklarını göstermek” biçiminde tanımlayan ve bu metodolojik çerçevede modern tarih yazımı-nın temelini oluşturan tarihçi aşağıdakilerden hangisidir?

A) Ranke B) Herder C) Fichte

D) Schiller E) Michelet

Çözüm:

Tarihin asıl ödevini, “sadece olayların nasıl olduklarını göstermek” biçiminde tanımlayan ve bu metodolojik çerçevede modern tarih yazımının temelini oluşturan tarihçi Ranke’dir. Ranke:

• Tarih araştırmalarının ana kaynaklara dayalı olarak yürütülmesini savunmuş ve ikinci elden kaynakları incelemelerde kapsam dışı tutmuştur.

• Tarih araştırmalarındaki “özel konuları”, dünya tarihi ile ilişkilendirmiştir.

• Tenkidçi tarih anlayışıyla Alman tarih ekolünün teme-lini oluşturmuştur.

Cevap A

4

TARİH BİLİMİ1.BÖLÜM

Annales OkuluFransa’da iki büyük savaş arası dönem-de, 1920-1933 yıllarında ortaya çıkan tarih anlayışıdır. Annales Ekolü, tarihin olduğu gibi yeniden inşasına yönelik gelen eleşti-riler üzerine ortaya çıkmıştır. İsmini Fran-sız dergisi “Annales d’histoire économique et sociale”den almıştır. Önemli temsilcileri arasında: Lucien Febvre, Fernand Braudel, Marc Bloch, Georges Duby, Jacques Le Goff ve Emmanuel Le Roy Ladurie bulunur. An-nales ekolünün önemli fikirleri şunlardır: İlk olarak, olaylardan oluşan geleneksel tarih-çilik anlayışının yerini, sorun odaklı bir tarih anlayışı alır. İkinci olarak, siyasete odaklanan bir tarih anlayışı yerine, insan faaliyetlerinin tamamına eğilen bir tarih anlayışı hâkim olur. Üçüncü olarak, diğer disiplinlerle etkileşim haline geçip, birinci ve ikinci fikirleri gerçek-leştirmeye çaba gösterir. Annales Okulu'nun Türkiye'deki başlıca temsilcileri arasında: Ömer Lütfi Barkan, Halil İnalcık, Mustafa Akdağ, İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Bahaeedin Ögel, Osman Turan, Mehmet Altay Köymen, İbrahim Kafesoğlu bulunur.

Akademik Bakış

Tarih Biliminin Özellikleri

9 İnsanlığın ortak mirası olup ana konusu insanlığın geçmişidir.

9 İnsanlığın hafızası olup geçmiş ve gelecek arasında bir köprüdür.

9 Tarihte gözlem ve deney yoktur. Bu yönüyle pozitif bilimlerden ayrılır.

9 Tekrarlanamaz. Geçmişte yaşanılan olaylardan ders çıkartılması gereklidir.

9 Tarihin laboratuvarı arşivlerdir. Tarihin belgelere dayalı, tarafsız olarak aktarılması tarihe olan güveni artırır. Tarih şahitliklere dayalı olarak yazılır. Tarihin şahitleri vesikalardır. Vesikalar, araştırılmalı, kontrol edilmeli ve de yazılmalıdır.

9 Tarihte yeni belgeler ortaya çıktıkça bilgiler de deği-şir. Örneğin, ilk Türk parasının Türgişler tarafından kullanıldığı bilgisi değişmiştir. Yeni araştırmalarda Göktürkler Dönemi’ne ait paralar ortaya çıkmıştır.

9 Tarihî olaylar arasında sebep – sonuç ilişkisi vardır.

9 Tarihsel empati ile insanların geçmiş yaşamları, de-ğerleri ve hisleri anlaşılabilir.

9 Yer – zaman ilişkisi gözetilmelidir. Olayın geçtiği dönemin koşularını ve zamanı bilmek olayın daha iyi değerlendirilmesini sağlar. Olayın geçtiği zamanın bilinmesi, olaylar arasında sebep sonuç ilişkisinin de kurulmasını sağlar.

9 Anakronizm, “tarihlendirmede yanılgı içerisinde bu-lunma” anlamına gelir. Anakronizm, tarihçilerin tarihî olguları açıklarken yaşadıkları dönemin değer yargı-larını kullanmalarıdır.

9 Tarihî olaylara tarafsız (objektif, nesnel) bir gözle yak-laşılmalıdır. Subjektif (taraflı, öznel) olunmamalıdır.

9 Bir olayın tarihi kayıt altına alınması için üzerinden belirli bir sürenin geçmesi beklenmelidir. Bu durumun sebebi olay hakkındaki tüm belgelerin ortaya çıkması-nı sağlamak ve tarih yazarının üzerinde iktidar baskı-sının oluşmasını engellemektir.

9 Tarihçi geçmişte yaşanan olay ve olguları araştırır, nakleder ve de yorumlar. Tarihçi geçmişin aynası de-ğil, aynayı tutan kişidir.

9 Tarihin konusu insandır. İnsanların siyasi, sosyal, kültürel, ekonomik vb. faaliyetleri tarihin konusu için-dedir; deprem, tufan, salgın hastalıklar, kuraklık vb. gelişmelerin insan yaşantısı üzerindeki etkileri de ta-rihin konusu kapsamındadır.

9 Dinamik ve evrenseldir.

ÖABT Çıkmış Soru

Tarih metodolojisi üzerine yazı yazan bir araştır-macı “Tarihçi, incelediği çağdaki insanın kimliğine bürünmelidir.” şeklinde bir ifadede bulunmuştur.

Bu ifadeyle aşağıdakilerden hangisi vurgulan-mak istenmiştir?

A) Tarihsel gelişmeler arasında neden-sonuç ilişkisi olduğu

B) Tarihî olayları kavrarken dönemin şartlarının gözetilmesi gerektiği

C) Tarihî gelişmelere objektif yaklaşılması gerek-liliği

D) Tarihte yer ve zamanın en önemli unsur olduğu

E) Tarihte birincil kaynakların önemli olduğu

Çözüm:

İnsanların yaşadığı zamana ve mekana göre değer yargılarında değişmeler meydana gelir. Geçmiş çağ-larda yaşanan bir gelişmenin bugünün değer yargıları ile incelenmesi hâlinde, olayın ortaya çıkma gerekçe-leri ve sonuçları tam olarak ortaya koyulamaz. “Tarihçi incelediği çağdaki insanın kimliğine bürünerek” empati yeteneğini geliştirir ve olayı dönemin koşullarına uygun olarak değerlendirir. Böylelikle geçmişte yaşanan bir olayı günümüzde aktarırken daha tarafsız bir değer-lendirme yapmış olur.

Cevap B

Olay (Vaka): Hayat içerisinde tek tek meydana gelen de-ğişmelere verilen isimdir. Olgu (Vakıa): Aynı türden olayların ortak sonucu olarak ortaya çıkan gelişmelerdir.

9 Olgular, olaya göre daha soyut ve geneldir. 9 Olgular belli bir yer ve zaman içinde gerçekleşmez. 9 Olgular, genellik ve süreklilik gösterir. 9 Olgular, olayların neticesinde ortaya çıkar.

5

TARİH BİLİMİ1.BÖLÜM

Örnek

Malazgirt Savaşı ve Miryakefalon Savaşı “olay” iken Anadolu’nun Türkleşmesi “olgu”dur.

Olay Olgu

- Yer ve zaman vardır.

- Somut ve özeldir.

- Anlık değişim vardır.

- Kısa sürelidir.

- Kendine has özellik-leri vardır.

- Yer ve zaman yoktur.

- Soyut ve geneldir.

- Süreklilik vardır.

- Uzun sürelidir.

- Olayların neticesinde ortaya çıkar.

1. Tarih Biliminin Yöntemi

Sosyal bilimler de diğer pozitif bilimler gibi araştırma yön-temlerine sahiptir. Ancak tarih biliminde, pozitif bilimler-den farklı olarak “kanun” yoktur, tekrarlanamaz, deney ve gözlem bulunmaz. Tarih yazım aşamasına gelmeden önce araştırmacının yapması gereken bazı işlemler var-dır. Bu işlem basamakları şunlardır:

Tarih Yazımının Basamakları

4. Tenkit

5. Terkip

3. Tahlil

2. Tasnif

1. Tarama

Birinci Elden Kaynaklar

9 Yazılı Kaynaklar

9 Kalıntılar

9 Çizili, Sesli ve Görüntülü Kaynaklar

9 Hikâye

9 Efsane

9 Mitos

9 Destan

9 Menkıbe

9 Ders kitapları

9 Akademik araştırmalar

İkinci Elden Kaynaklar

Tarih yazımında, öncelikle konu saptanır. Konu saptan-masından sonra konu hakkında kaynak taraması yapılır. Türkiye'de, kütüphanelerde yaygın olarak "Dewey Onlu Sınıflama Sistemi"yle kitap tasnifi yapılmıştır. John De-wey, "Tarih" alanında kod olarak 900-999 sayı aralığını kullanırken "Yakın Doğu ve Türk Tarihi" için kod numara-sı olarak 956'yı kullanmıştır.

a) Tarama:

Araştırma konusuyla ilgili kaynakların toplanması aşa-masıdır. Olayın geçtiği döneme ait ve olayla ilgili her türlü bulgu, Birinci Elden Kaynak’tır (Ana Kaynak). Ferman, emirname, anlaşma metni, olay anısına dikilen taş yapıt vb. belge ve bulgular "Birinci Elden Kaynak" değeri taşır. Olayın geçtiği dönemle doğrudan ilgili olmayan veriler ve

araştırma eserleri ise İkinci Elden Kaynak’tır. Hikâye, efsane, mitos, destan, menkıbe gibi sözlü eserlerde ikin-ci el kaynak değeri taşır.

Kaynaklar, türüne göre de kendi içinde sınıflandırılır.

Yazılı Kaynaklar: Para, mühür, ferman, berat, hüküm, muahedename, kanunname, nizamname, adaletname, takvim, yıllık, seyahatname vekayiname (kronikler), bi-yografi, otobiyografi, gazete, kitap, kitabe, tablet, şece-reler, anallar, noter belgeleri, nüfus cüzdanı, arşiv, tapu, sicil kayıtları.

• Vekayinamelerin en eski örneği Kayseri piskoposu Eusebios'ca 323'te yazılmıştır.

• Transkript: Bir metni yazıldığı alfabeden başka bir alfabeye çevirme işidir. Eksik harflerin yerine özel işaretler kullanılır. Transliterasyon da denilen yazım çevrimi "tercüme" değildir. Zira dil değil, alfabe çevrilir.

• Tarihin ilk süreli yayınları Roma'da bilgilen-dirme amaçlı yazılan "Acta Diurna" veya "Acta Publica" adlı duvar gazeteleridir.

• Salnameler (Yıllıklar), devlet kurumları ve görevlileri hakkında bilgiler verir.

DİKKAT

Sözlü Kaynaklar: Menkıbe (aziz, evliya, şeyh gibi din büyüklerine ait kerametleri anlatır eser), destan, mani, efsane, (mytoslar-çok tanrılı din dönemi efsaneleri), fık-ra, hikâye (kaynağını gerçek hayattan alan tarihi söylen-ce), tarihi şiir, atasözü. Geçmiş dönemlerden dilden dile aktarılarak günümüze gelen "Sözlü kaynaklar" ana kay-nak değeri taşımaz.

Kalıntılar: Kazılar sonrasında elde edilen her türlü arke-olojik buluntular; lahit, balbal, çanak, madalya, hududtaş-ları arma, mühür, dolmen, menhir.

Çizili, Sesli, Görüntülü Kaynaklar: Fotoğraf, mağara resimleri, harita, bant ses kayıtları, video, CD, DVD gö-rüntüleri.

• Tarih araştırmalarında bulunan önemli kü-tüphane malzemeleri şunlardır: Şecereler, takvimler ve yıllıklar, vekayinameler, bi-yografiler (Tercüme-i hâl), otobiyografiler, hatıralar, seyahatnamaler, süreli yayınlar.

• Tarih araştırmalarında bulunan önemli mü-zelik malzemeler şunlardır: Abide, heykel, zafer takıları, lahid, mezar taşları, hudud taşları, madalyalar, para, arma, mühür.

Akademik Bakış

Documents

ÖABT TARİH - Pegem.Net · 2019-09-24 · iii ÖN SÖZ Merhaba Sevgili Tarih Öğretmeni Arkadaşlarım, ÖABT sınavı, dört yıllık lisans eğitim hayatınızda kazandığınız