คูมือ่phc.moph.go.th/ไตค ออะไร? ในระบบ ม หน าท ไร? อะ อย ทางด านหล งของท องและด

คมออาสาสมครประจ�าครอบครว (อสค.)กลมดแลผปวยโรคไตเรอรง (CKD)

คมออาสาสมครประจ�าครอบครว (อสค.)กลมดแลผปวยโรคไตเรอรง (CKD)

คมออาสาสมครประจ�าครอบครว (อสค.)กลมดแลผปวยโรคไตเรอรง (CKD)พมพครงท 1 สงหาคม 2560

จ�านวน 15,000 เลม

พมพท โรงพมพชมนมสหกรณการเกษตรแหงประเทศไทย จ�ากด

อสค. เปนผท�ำงำนดแลสขภำพของครอบครวตนเอง ดวยควำมรก

เปนผมจตวญญำณอำสำสมคร มคณธรรม จรยธรรม

ในกำรใหมำกกวำกำรรบเปนพนฐำน

ถอเปนหนำทของตนเองในกำรดแลสขภำพ

โดยไมรบคำตอบแทนใดๆ และไมหวงสงตอบแทน

รวมถงจะไมเรยกรองสงตอบแทนใดๆ

นอกเหนอไปจำกกำรไดชวยเหลอคนในครอบครว

และผอนใหพนทกข มควำมสขและมสขภำพด

ดวยจตเมตตำเปนส�ำคญ

คมอ อาสาสมครประจ�าครอบครว (อสค.)กลมดแลผปวยโรคไตเรอรง (CKD)4

คมอ อาสาสมครประจ�าครอบครว (อสค.)กลมดแลผปวยโรคไตเรอรง (CKD) 5

ค�าน�า ประเทศไทยไดรบการยกยองจากองคการอนามยโลกและประเทศสมาชกทวไปวา เปนประเทศทสรางระบบการสรางความรในชมชน เพอใหคน มความรเรองสขภาพสามารถดแลสขภาพของประชาชนในระดบชมชน ไดเปนอยางด ดวยการสรางการมสวนรวมของประชาชนในรปแบบอาสาสมครสาธารณสขประจ�าหมบาน (อสม.) ทดทสดแหงหนงของโลก สวนในระดบครอบครว ซงเปนแกนกลางของสงคมทเปนรากฐานส�าคญยงตอการด�ารงชวตหากมการสรางเครอขายความรดานสขภาพตอยอดจากชมชนเขาส ครวเรอน จะท�าใหประชาชนมความรและทกษะในการวเคราะหและจดการปจจยเสยง ภยสขภาพ สามารถดแลสขภาพคนในครอบครวตนเองได ครอบครวเปนกล มบคคล ทมความผกพนและใชชวตร วมกน มปฏสมพนธเกยวเนองกน ไมวาจะเปนพอแมญาตพนอง ซงแตละคน จะมพฤตกรรมสขภาพทแตกตางกน มปญหาดานสขภาพทอาจจะเหมอนกนหรอตางกนแลวแตสขภาวะของแตละบคคล การทจะท�าใหครอบครวนนๆ มสขภาพด มชวตยนยาว และสามารถอย ในสงคมไดอยางปกตสขนน จะตองไดรบการดแล แนะน�า สงเสรม ปองกน จดการความเสยงและ ภยสขภาพ ไมใหเกดปญหาดานสขภาพขน หากมผปวยหรอผทมภาวะพงพงในครอบครวตองไดรบการดแล ซงบคคลทดและเหมาะสมทสดกคอ สมาชกในครอบครวนนๆ เอง กระทรวงสาธารณสข โดยกรมสนบสนนบรการสขภาพ จงไดด�าเนนงานอาสาสมครประจ�าครวบครว (อสค.) ดวยการน�าลก หลาน ญาต พนองหรอสมาชกในครอบครว รวมถงเพอนบานหรอบคคลทครอบครวไววางใจ ใหมาเปนผดแลสขภาพของครอบครว น�ามายกระดบ ปรบทศนคต และ


เพมเตมความรรวมกบการน�าเทคโนโลยสารสนเทศมาใชมากขน เพอน�าบคลากรเหลานนมาเปนพลงและเปนเครอขายเขาสครวเรอน ใหมคนรวธ ในการดแลสขภาพคนในครอบครวได โดยการเรยนรจากเจาหนาทสาธารณสข จตอาสา และการเรยนรดวยตนเอง ในปงบประมาณ 2560 กระทรวงสาธารณสขมงเนนใหมการดแลสขภาพระดบครอบครวหรอการสงเสรมใหครอบครว มศกยภาพในการดแลสขภาพตนเอง โดยให อสค. แสดงบทบาท สมาชก ในครอบครวมการประพฤตปฏบตตนในการดแลสขภาพตนเอง และเกดผลจากการประฤตปฏบตในการดแลสขภาพของคนในครอบครว เชน สมาชก ในครอบครวเปนผสงอายตดบานตดเตยง ชวยเหลอตวเองมากขน หรอลด การตดเตยงมาเปนตดบานมากขน หรอครอบครวทมสมาชกปวยดวยโรค ไมตดตอเรอรง โดยเฉพาะโรคความดนโลหตสงและเบาหวานสามารถควบคมความดน เบาหวานได ไมมภาวะแทรกซอน หรอครอบครวทมสมาชกอยปวยเปนโรคไตเรอรง ลดระยะการปวยจากระยะท 4 เปนระยะท 3 หรออยในภาวะคงทระยะท 4 จงไดจดท�าคมอ อสค. ขน เพอใชงานการดแลสขภาพครอบครว เพอชะลอไตเสอม กระทรวงสาธารณสข โดยกรมสนบสนนบรการสขภาพ จงไดจดท�าค มอ อสค. ในการดแลสขภาพครอบครว เพอดแลผ ป วยโรคไตเรอรง ใหมอาการดขน หวงวาเอกสารฉบบนจะเปนประโยชนกบอาสาสมครประจ�าครอบครว (อสค.) ทจะน�าไปใชเพอการดแลครอบครวใหมสขภาพดมชวตยนยาว มคณภาพชวตทด สามารถอยในสงคมไดอยางปกตสข เปนพลง ในการเสรมการเสรมสรางศกยภาพการดแลสขภาพตนเองระดบครอบครว ใหมประสทธภาพมากขนตอไป

กรมสนบสนนบรการสขภาพ กระทรวงสาธารณสขตลาคม 2559


สารบญ หนำ

l สวนท 1 อาสาสมครประจ�าครอบครว (อสค.) 9

l สวนท 2 การดแลสขภาพครอบครวเพอชะลอไตเสอม 13

l ไตคออะไร ? 13

l มหนาทอะไร ? 14

l สาเหตของโรคไตเรอรงทพบบอย 15

l อาการของโรคไตเรอรง 16

l ชะลอการเสอมของไตเสอมท�าอยางไร ? 17

1. ควบคมความดนโลหตและเบาหวาน 18

2. ดแลเรองอาหารการกนและการดม 19

3. ดแลเรองการใชยา 24

4. ออกก�าลงกาย 25

5. บ�ารงรกษาจตใจ 31

l เอกสารอางอง 32

l ภาคผนวก 35

l คณะผจดท�า 47

คมอ อาสาสมครประจ�าครอบครว (อสค.)กลมดแลผปวยโรคไตเรอรง (CKD)8 คมอ อาสาสมครประจ�าครอบครว (อสค.)กลมดแลผปวยโรคไตเรอรง (CKD)8


ไมมใครดแลตวเราไดดเทากบเราดแลตวเราเอง

เรองสขภาพ

สวนท 1อาสาสมครประจ�าครอบครว (อสค.)



การดแลสขภาพระดบครอบครว

“คนในแตละครอบครว ดทสด เหมาะสมทสด

ทจะท�าหนาทในการดแลสขภาพคนในครอบครวของตนเอง”



มาเปน อสค. ดแลสขภาพคนในครอบครวเรากนเถอะ

อาสาสมครประจ�าครอบครว หรอ อสค. คอ คนในครอบครว

ของแตละครอบครว หรอเพอนบานทไดรบการคดเลอกและผานการเรยนร และฝกปฏบตตามทกระทรวงสาธารณสขก�าหนด

ใหมาท�าหนาทดแลสขภาพของสมาชกในครอบครวตนเอง



อสค. มบทบาทหนาท 3 ประการหลก คอ

อสค. ตองท�าอะไร

3.ประสานงานพฒนา

สขภาพครวเรอน และเปนเครอขายใยแมงมมกบ อสม. โดยไมซ�าซอน

บทบาทกน

1.เปนแกนน�าปฏบตตน

ดานสขภาพทมพฤตกรรมเปนแบบอยางใหครอบครวและเปนผดแลสขภาพของ

คนในครอบครวตนเอง

2.ถายทอดความรให

คนในครอบครวตนเองและชวยเหลอผทอยใน

ภาวะพงพง



ไตคออะไร ?

~ 2 ~

การดแลสขภาพครอบครวเพอชะลอไตเสอม

ไตคออะไร ?

มหนาทอะไร ?

อยทางดานหลงของทองและดานหลงของ

ไขสนหลงบรเวณเหนอเอว

• กรองของเสยออกทางปสสาวะ

• ควบคมปรมาณนาและเกลอแรในรางกายใหพอเหมาะ

• ควบคมความดนโลหตใหคงท

• สรางฮอรโมนบางอยางทมประโยชนตอรางกาย

- ฮอรโมนกระตนการสรางเมดเลอดแดง

- ฮอรโมนวตามนด

• ขบถายสารแปลกปลอมทรางกายรบมา

ไตเปนอวยวะสาคญชนดหนง

ในระบบขบถาย

มรปรางคลายเมลดถวแดง

มขนาดเทากาปน

คนปกตจะมไตอย 2 ขาง คอ

ขางขวา และขางซาย

ถาไตพการหรอทางานไดไมเตมท

รางกายจะขบของเสยลาบาก

ไตเปนอวยวะส�าคญชนดหนงในระบบขบถาย

มรปรางคลายเมลดถวแดง มขนาดเทาก�าปน

คนปกตจะมไตอย 2 ขาง คอ ขางขวา และขางซาย

อยทางดานหลงของหองและดานหลงของไขมนสนหลงบรเวณเหนอเอว

สวนท 2การดแลสขภาพครอบครว

เพอชะลอไตเสอม


มหนาทอะไร ?

l กรองของเสยออกทางปสสาวะ

l ควบคมปรมาณน�าและเกลอแรในรางกายใหพอเหมาะ

l ควบคมความดนโลหตใหคงท

l สรางฮอรโมนบางอยางทมประโยชนตอรางกาย - ฮอรโมนกระตนการสรางเมดเลอดแดง - ฮอรโมนวตามนด

l ขบถายสารแปลกปลอมทรางกายรบมา

ถำไตพกำรหรอท�ำงำนไดไมเตมทรำงกำยจะขบของเสยล�ำบำก


สาเหตของโรคไตเรอรงทพบบอย

โรคควำมดนโลหตสง

โรคเบำหวำนภำวะไตเสอม

ตำมอำย

โรคไตอกเสบ

โรคนวในทำงเดนปสสำวะ

โรคไตอกเสบเรอรงจำกกำร

ตดเชอ

~ 3 ~

สาเหตของโรคไตเรอรงทพบบอย

โรคเบาหวาน


เรอรงจากการ

ตดเชอ

โรคนว

ในทางเดน

ปสสาวะ


ภาวะไตเสอม

ตามอาย

โรคความดน

โลหตสง


~ 4 ~

อาการของโรคไตเรอรง

รางกาย

ซบซด

บวมทหนงตา

ใบหนา

ขา และเทา

มกอนแขง

บรเวณเอว

หรอบรเวณไต

ปวดทอง

บรเวณเอว

อยางรนแรง

ปสสาวะผดปกตหรอ

เปนเลอด

อาการของโรคไตเรอรง

ปวดทองบรเวณเอวอยำงรนแรง

มกอนแขงบรเวณเอว

หรอบรเวณไต

บวมทหนงตำใบหนำ

ขำ และเทำ

รำงกำยซบซด

ปสสำวะผดปกตหรอเปนเลอด


ชะลอการเสอมของไตเสอมท�าอยางไร ?

วธชะลอไตเสอม

• ควบคมความดนโลหตใหนอยกวา 130/80 มลลเมตรปรอท• ควบคมน�าตาลใหต�ากวา 130 มลลกรมตอเดซลตร หรอน�าตาลสะสม (ฮโมโกลบนเอวนซ) ใหนอยกวา 7%• ดมน�าวนละ 8 – 10 แกว (ยกเวนเมอแพทยสงจ�ากดน�า)• หลกเลยงยาแกปวดกลมเอนเสด ยาซอมเสน ยาชดและยาสมนไพร• ออกก�าลงกายวนละ 30 นาท• งดดมสราและงดสบบหร• ตรวจสขภาพอยางสม�าเสมอ• ควรพบหมอโรคไต


1. ควบคมความดนโลหตและเบาหวาน

ความดน เบาหวาน ตองควบคมเทาไหรด

~ 6 ~

1. คมความดนโลหตและเบาหวาน

ความดน เบาหวาน ตองคมเทาไหรด

ระดบความดนโลหต คาบน คาลาง คาแนะนา

ระดบอนตราย สงกวาหรอเทากบ 160 สงกวาหรอเทากบ 100 พบแพทยดวน + ลดเคม

สงมาก 140 - 159 90 - 99 พบแพทย + ลดเคม

คอนขางสง 121 - 139 80 - 89 ปรกษาแพทย + ลดเคม

ปกต ตากวาหรอเทากบ 120 ตากวาหรอเทากบ 80 วดความดนสมาเสมอ

ควบคมนาตาลในเลอด

ใหตากวา 130 (มลลกรมตอเดซลตร)

หรอ นาตาลสะสม (ฮโมโกลบนเอวนซ)

ใหนอยกวา 7 เปอรเซนต


2. ดแลเรองอาหารการกนและการดม

กน แบบลดหวาน

~ 7 ~

2. ดแลเรองอาหารการกนและการดม

กน แบบลดหวาน


กน แบบลดมน

~ 8 ~

กน แบบลดมน


กน แบบลดเคม

~ 9 ~

กน แบบลดเคม


กน แบบลดเนอ

~ 10 ~

กน แบบลดเนอ


เพมผกและผลไมรสไมหวานจด

การดม

~ 11 ~


การดม

~ 11 ~


การดม

~ 11 ~

การดม

3. ดแลเรองการใชยา ผปวยโรคไตเรองรง ควรใชยา ดงน 1. กนยาทแพทยสงอยางเครงครด


3. ดแลเรองการใชยา

ผปวยโรคไตเรองรง ควรใชยำ ดงน

1. กนยาทแพทยสงอยางเครงครด

2. หากมอาการขางเคยงจากการใชยา ควรปรกษาแพทย – พยาบาล

3. กอนซอยามากนเอง ควรปรกษาแพทยกอน

4. อย าซอยาสมนไพร ยำชดแก ปวด (ยำซ อมเส น) หรอ

ยาโฆษณาบ�ารงไตมากนเอง

~ 12 ~

3. ดแลเรองการใชยา ผปวยโรคไตเรองรง ควรใชยา ดงน




4. อยาซอยาสมนไพร ยาชดแกปวด (ยาซอมเสน) หรอยาโฆษณาบารงไตมากนเอง

ระวง ! ถกคนหลอกลวง ยากนลางไต ไมมในโลกน

ยากนลางไต เปนนาสผสมกบสมนไพรทมฤทธขบปสสาวะ

ไมมยาสมนไพร ทไดรบการพสจนวาบารงไต

~ 12 ~

3. ดแลเรองการใชยา ผปวยโรคไตเรองรง ควรใชยา ดงน




4. อยาซอยาสมนไพร ยาชดแกปวด (ยาซอมเสน) หรอยาโฆษณาบารงไตมากนเอง

ระวง ! ถกคนหลอกลวง ยากนลางไต ไมมในโลกน

ยากนลางไต เปนนาสผสมกบสมนไพรทมฤทธขบปสสาวะ

ไมมยาสมนไพร ทไดรบการพสจนวาบารงไต


4. ออกก�าลงกาย

การออกก�าลงกายดวยยางยด เปนตวอยางรปแบบหนงของการ

ออกก�าลงกายทเหมาะสมกบผทมภาวะโรคไต

การบรหารกลามเนอรางกายดวยยางยด คอ การใหรางกายไดยดเหยยด

เพราะคนเรามกจะท�างานดวยทาทางซ�าๆ เดมๆ แตไมคอยบรหารกลามเนอ

ยางยดท�าหนาทเปนแรงตานทท�าใหเราตองออกแรงเอาชนะ กลามเนอ

จงจะแขงแรง และสามารถชวยลดน�าหนก รกษาอาการปวดขอ หรอกระดก

รวมทงเสรมสรางกลามเนอสวนตางๆ ใหแขงแรงมากขน

อนเครองยดเหยยด

กลำมเนอ

เบำเครองยดเหยยด

กลำมเนอ

เรมบรหำรกลำมเนอมดตำงๆ

ทำละ 10-12 ครง ปรบควำม

หนกเบำ โดยจบยำงใหสน

หรอยำวขน


~ 13 ~

4. ออกกาลงกาย การออกกาลงกายดวยยางยด เปนตวอยางรปแบบหนงของการออกกาลงกายทเหมาะสมกบ

ผทมภาวะโรคไต

การบรหารกลามเนอรางกายดวยยางยด คอ การใหรางกายไดยดเหยยด เพราะคนเรามกจะ

ทางานดวยทาทางซาๆเดมๆ แตไมคอยบรหารกลามเนอ ยางยดทาหนาทเปนแรงตานททาใหเราตอง

ออกแรงเอาชนะ กลามเนอจงจะแขงแรง และสามารถชวยลดนาหนก รกษาอาการปวดขอ หรอ

กระดก รวมทงเสรมสรางกลามเนอสวนตางๆ ใหแขงแรงมากขน

เรม บรหารกลามเนอมดตาง ๆ ทาละ

10-12 ครง ปรบความหนกเบา

โดยจบยางใหสน หรอยาวขน

อนเครอง

ยดเหยยด

กลามเนอ

เบาเครอง



ทาบรหารกลามเนออก

~ 13 ~

4. ออกกาลงกาย การออกกาลงกายดวยยางยด เปนตวอยางรปแบบหนงของการออกกาลงกายทเหมาะสมกบ

ผทมภาวะโรคไต

การบรหารกลามเนอรางกายดวยยางยด คอ การใหรางกายไดยดเหยยด เพราะคนเรามกจะ

ทางานดวยทาทางซาๆเดมๆ แตไมคอยบรหารกลามเนอ ยางยดทาหนาทเปนแรงตานททาใหเราตอง

ออกแรงเอาชนะ กลามเนอจงจะแขงแรง และสามารถชวยลดนาหนก รกษาอาการปวดขอ หรอ

กระดก รวมทงเสรมสรางกลามเนอสวนตางๆ ใหแขงแรงมากขน

เรม บรหารกลามเนอมดตาง ๆ ทาละ

10-12 ครง ปรบความหนกเบา

โดยจบยางใหสน หรอยาวขน

อนเครอง



เบาเครอง



ทาบรหารกลามเนออก

ทำบรหำรกลำมเนออก

โปรดระวง ยำงยดดดถกตำ


~ 14 ~

ทาบรหารกลามเนอหวไหล ทาบรหารกลามเนอตนแขนดานหนา

ทาบรหารกลามเนอตนแขนดานหลง ทาบรหารกลามเนอหลงสวนหนา

ทาบรหารกลามเนอหนาทอง ทาบรหารกลามเนอตนขา

ทาบรหารกลามเนอ กลามเนอตนขา

~ 14 ~





ทำบรหำรกลำมเนอตนแขนดำนหนำ

ทำบรหำรกลำมเนอหวไหล


~ 14 ~





~ 14 ~





ทำบรหำรกลำมเนอตนแขนดำนหลง

ทำบรหำรกลำมเนอหลงสวนหนำ


~ 14 ~





~ 14 ~





ทำบรหำรกลำมเนอหนำทอง

ทำบรหำรกลำมเนอตนขำ


~ 14 ~





~ 14 ~





ทำบรหำรกลำมเนอ กลำมเนอตนขำ


5. บ�ารงรกษาจตใจ

จากงานวจย คนไทยทเปนโรคไตเรอรงและโรคไตวายเรอรงระยะ

สดทายทตองรกษา โดยการฟอกเลอดดวยเครองไตเทยม สามารถควบคม

ความดนโลหต ชพจร และคณภาพชวตดขน โดย

1. รจกปลอยวางเสยบาง

2. ท�าจตใหสงบวนละ 10 – 15 นาท

3. สวดมนตตามศาสนาของตนเองใหสม�าเสมอทกวน

กรณผมยารกษาโรคความดน เบาหวานหรอโรคประจ�าตวอนๆ

ใหดแลการกนยาตรงเวลาและพาไปพบแพทยตามนด


กองการพยาบาลสาธารณสข ส�านกอนามย กรงเทพมหานคร. (2558). ค มอผ ดแลผ ทไมสำมำรถดแลสขภำพพนฐำนดวยตนเองได. กรงเทพมหานคร: โรงพมพพระพทธศาสนาแหงชาต.

กองสนบสนนสขภาพภาคประชาชน.(2558). คมอประกอบกำรเรยนรกำรพฒนำศกยภำพ อสม.และชมชน ในกำรป องกนโรคไต เพอสนบสนนระบบบรกำรสขภำพ. กรงเทพฯ: บรษทบอรน ท บ พบลซง.

_____ . (2558) . ค มอแกนน�ำสขภำพประจ�ำครอบครว (กสค.) เพอกำรสงเสรมบทบำทของครอบครวในกำรดแลสขภำพตนเอง. มปท.

_____ .(มปพ.). ก�ำหนดกำรอบรมตำมหลกสตรกำรพฒนำศกยภำพเครอขำยระดบ อ�ำเภอ/ต�ำบล เรองกำรดแลปองกนโรคไต โครงกำรพฒนำศกยภำพ อสม.และชมชนในกำรปองกนโรคไต เพอสนบสนนระบบบรกำรสขภำพ ปงบประมำณ 2558 วนท 3,6,9,23,24 มนำคม 2558.

การดแลผปวย CKD. สบคนจากเวบไซต http://www.sunpasit.go.th/booking/docs

ขอควรระวงในการออกก�าลงกาย.สบคนจากเวบไซต https://goo.gl/JMvzzsทกษณา ไกรราชและคณะ. บทควำมวจยกำรพฒนำรปแบบกระบวนกำร

พฒนำแกนน�ำสขภำพชประจ�ำครอบครวในกำรดแลผดอยโอกำสและผปวยโรคเรอรง เขต 12 สบคนจากเวบไซต http://www.thaksinaclinic.com/15371563

ธงโภชนาการ.สบคนจากเวบไซต http://5groups.blogspot.com/ 2011/08/blog-post_7195.html

เอกสารอางอง


น.ต.บญเรอง ไตรเรองวรวฒน.(2559). ประชมเชงปฏบตกำรจดท�ำ แผนยทธศำสตร กรมสนบสนนบรกำรสขภำพระยะ 10 ป (พ.ศ. 2560 – 2565). เอกสารประกอบการประชม.

ปราณ ลคนาจนทโชต, ปยวรรณ เหลองจรโณทย. Progression in the movement in DM Pharmacist.

สบคนจากเวบไซต http://hp.anamai.moph.go.th/main.php?filename= index5

ธญญารตน ธรพรเลศรฐ. ความรเรองโรคไตส�าหรบประชาชน. สบคน จากเวบไซต http://www.brkidney.org/download/knowledgekidney

สกานต บนนาค. กนอยำงไรไมใหไตเสอม. โรงพยาบาลราชวถ. เอกสารประกอบการสอน.

_____ .สทธรกษำผปวยโรคไต สปส. โรงพยาบาลราชวถ. เอกสารประกอบการสอน.

_____ .สทธรกษำผ ปวยโรคไต สปสช. โรงพยาบาลราชวถ. เอกสารประกอบการสอน.

_____ .เบำหวำนกบโรคไต . โรงพยาบาลราชวถ . เอกสารประกอบ การสอน.

_____ .ควำมดนโลหตสงกบโรคไต. โรงพยาบาลราชวถ. เอกสารประกอบการสอน.

สถาบนโรคไตภมราชนครนทร. (2558) “ไตของเรำ เรำตองร” กนอยอยำงไรหำงไกลเครองลำงไต เพอกำรดแลผปวยโรคไตเรอรง ระยะกอนกำรลำงไต.

ส�านกงานเขตสขภาพท 12 รำยงำนผลกำรแลกเปลยนเรยนร ในกำรพฒนำศกยภำพแกนน�ำสขภำพ ประจ�ำครอบครวในกำรดแลผปวยเรอรงและดอยโอกำส. เอกสารอดส�าเนา.

ขอมลจากการสมภาษณบคลากรโรงพยาบาลเชยงรายประชานเคราะห

จงหวดเชยงราย


ภาคผนวก




การประเมนครอบครวทมศกยภาพในการดแลสขภาพตนเองตามเกณฑทก�าหนด

2. กำรปฏบตตนของสมำชกในครอบครว

1) คมอาหารอยางเปนรปธรรม l ลดหวาน l ลดมน l ลดเคม l ลดเนอ l เพมผกและผลไมรสไมหวานจด l ดมน�าเปลา2) ดแลการกนยาให ตรงเวลาและพาไป พบแพทยตามนด3) ออกก�าลงกาย เชน ใชยางยด4) บ�ารงรกษาจตใจ

ผลทตองกำรใหเกดจำกครอบครวทมศกยภำพในกำรดแลสขภำพตนเอง

ชะลอไตเสอม

ผปวยตดเตยงลดลง

ประชำชนลดปวยสขภำพด

1. อสค. แสดงบทบำท

1) เปนแกนน�าปฏบตตนดาน สขภาพทมพฤตกรรมเปน แบบอยางใหครอบครวและ เปนผ ดแลสขภาพของคน ในครอบครว2) ถ า ยทอดความร ใ ห คน ในครอบครวตนเอง และ ชวยเหลอผทอยในภาวะพงพง3) ประสานงานพฒนาสขภาพ ครวเรอน และเปนเครอขาย ใยแมงมมกบ อสม. โดย ไมซ�าซอนบทบาทกน


คณธรรม จรยธรรมของอาสาสมครประจ�าครอบครว (อสค.)

คณธรรมพนฐำนส�ำหรบอำสำสมครประจ�ำครอบครว (อสค.) คอ อาสาสมครประจ�าครอบครว (อสค.) จะตองเปนผ มจตวญญาณ อาสาสมคร ประกอบไปดวยคณธรรมเบองตน 4 ประการ คอ 1. ชอบใหมากกวารบ ไมเอารดเอาเปรยบคนอน มความสบายใจ ทจะใหดวยจตเมตตา 2. มความสามารถในการโนมนาวจตใจคนใหมารวมมอรวมใจกน 3. ยดมนปฏบตตนตามพรหมวหาร 4 ไดแก เมตตา คอ รกโดยไมแบงแยก กรณา คอ ลงมอชวยเหลอใหผอนพนทกขและมความสข มทตา คอ มจตใจออนโยน ยมแยมแจมใส ลดความเหนแกตว ลดตนอยตลอดเวลา อเบกขา คอ ให โดยไมหวงสงตอบแทนใดๆ ยตธรรม ไมล�าเอยงและท�าตนใหมประโยชน มกรยาทาทของความพยายามจะท�าประโยชนอยตลอดเวลา เปนผทใชเวลาทกนาท ใหมประโยชน 4. ท�าตนสม�าเสมอ ท�าดวยอดมการณ ท�าดวยจตเมตตา โดยไมหวงสงตอบแทน ไมเอนเอยงไปตามกระแส


วธประเมนคนในครอบครวเปนโรคไตหรอไมคนในครอบครวของทาน มอาการดงน หรอไม ?

• ปสสาวะขน (หากมเพยงอาการเดยวอาจเกดจากดมน�านอย)

• ปสสาวะขด อาจมเลอดปน

• ปวดหลง/เอว/สขางเปนประจ�า

(หากมเพยงอาการเดยวอาจเกดจากการท�างานหนก)

• เทาบวม/หนาบวม/หนงตาบวม

หากมอาการตงแต 2 ขอขนไป

แสดงวา

“คนในครอบครวของทานอาจมปญหาโรคไต”


สทธประกนสขภาพถวนหนากบการรกษาพยาบาลผปวยโรคไต

สทธกำรฟอกเลอดดวยเครองไตเทยม (ใชสทธไดเฉพาะในศนยทเซนสญญา

กบกบ สปสช. เทานน)

ประเภทผปวย กำรสนบสนน ผปวยจำยเพม จ�ำนวนครง/

สปดำห

ผปวยใหมทลางไตทางชองทองไมได หรอผปวยเกาทเคยลางไตทางชองทองมากอนแตไมสามารถท�าตอไดและไดรบการเหนชอบจากกรรมการ สปสช. ระดบจงหวดใหฟอกเลอดดวยเครองไตเทยม

• ทวไป 1500 บาท/ครง• อาย > 60 ปและมโรคเรอรง 1700 บาทตอครง (เฉพาะโรงพยาบาลทม ICU)

ไมตองจายเพม ไมจ�ากด (ตามมาตรฐานและขอบงชทางการแพทย)

ผ ป วยใหม ท เรมฟอกเลอดด วยเครองไตเทยมตงแต 1 ต.ค. 2551 ทไมสมครใจรบการรกษาดวยการลางไตทางชองทองและไมไดไดรบการเหนชอบจากกรรมการ สปสช. ระดบจงหวดใหฟอกเลอดดวยเครองไตเทยมถาวร

ผปวยตองรบผดชอบคาใชจายเองทงหมด

หมำยเหต 1. สปสช. เหมาจายใหกบโรงพยาบาลทเขารวมโครงการ ผปวยและผบรจาคไมตองรวมจายในกรณทมคาใชจายเกนวงเงนทเหมาจาย 2. แตละหนวยบรการหรอแตละโรงพยาบาลอาจจะไมไดเขารวมโครงการในทกการรกษา เชน บางแหงอาจรบเฉพาะการฟอกเลอดดวยเครองไตเทยม แตไมรบการลางไตทางชองทองและการปลกถายไตกได 3. สทธการรบยา erythropoietin จะไดมาพรอมสทธการฟอกเลอดโดยอตโนมต 4. การยนขอใชสทธในการปลกถายไตตองยนแยกกบการขอใชสทธฟอกเลอด


สทธประกนสงคมกบการรกษาพยาบาลผปวยโรคไต

ผทมสทธในการรบการรกษาดวยการบ�าบดทดแทนไต 1. ไมเปนโรคไตวายเรอรงระยะสดทายกอนเรมประกนตนในกรณ

ปลกถายไต

2. ความหมายของโรคไตวายเรอรงระยะสดทายตามประกาศของ

ส�านกงานประกนสงคมคอ การท�างานของไตเสยไปอยางถาวรเกน 95% โดย

พจารณาไดจาก

1) คา BUN > 100 มก./ดล. อย ตลอดเวลา และ คา Cr

ในเลอด > 100 มก./ดล. อยตลอดเวลา

2) อตราการกรองของเสยของไต < 5 มล./นาท อยตลอดเวลา

3. ไตมขนาดเลกทง 2 ขางจากหลกฐานการตรวจทางรงสหรอ

เทคโนโลยทเหมาะสม ยกเวนโรคทไตวายเรอรงแลวอาจไมเลก (เชน เบาหวาน

โรคถงน�าในไต ไตวายจากการอดตนของทอไต โรคไตวายจากมสารหรอ

เซลผดปกตไปสะสมในไต)

4. ในกรณทมขอบงชอนใหอยในดลพนจของคณะกรรมการแพทย

ของส�านกงาน ปกส. โดยอางองจากหลกวชาการแพทย


ขนตอนการขอใชสทธ 1. ผ ประกนตนตองยนค�าร องพรอมหลกฐานตามทก�าหนดตอ

ส�านกงานประกนสงคมเขตพนท หรอจงหวด

2. คณะกรรมการแพทยทได รบมอบหมายเปนผ พจารณาและ

ลงความเหน และเซนอนมตโดยเลขาธการส�านกงาน ปกส. หรอผทไดรบ

แตงตงใหท�าหนาทแทน

3. ก�าหนดวนทเรมใชสทธไดขนกบดลพนจของคณะกรรมการแพทย

แตตอง

1) ไมกอนวนทยนค�ารองเกนกวา 30 วน

2) ยกเวนคาเตรยมเสนส�าหรบฟอกเลอดดวยเครองไตเทยม หรอ

การวางทอรบสงน�ายาเขาออกชองทองส�าหรบการลางไตทางชองทองครงแรก

แตตองไมกอนการฟอกเลอดดวยเครองไตเทยมหรอการลางไตทางชองทอง

ครงแรก เกน 90 วน

หมำยเหต

1. จะใชบรการไดเฉพาะสถานพยาบาลท ส�านกงาน ปกส. ก�าหนด

เทานน

2. คาใชจายสวนเกนผประกนตนตองรบผดชอบเอง


ความสมพนธของการเสอมของไตจากโรคเบาหวาน

อตราความเสอมของไตจากโรคเบาหวาน n คนปกต อตราการกรองของไต = 90-120 มล./นาท

หลงอาย 30 ป อตราการกรองจะลดลงเฉลยปละ 1 มล./นาท

n ผปวยเบำหวำนทควบคมระดบน�ำตำลไมด

อตราการกรองจะลดลงเฉลยปละ 8-12 มล./นาท

ระยะของโรคไตเสอมจากเบาหวาน

ระยะทระยะเวลำนบจำก

เรมเปนเบำหวำนกำรกรอง

โปรตน

ในปสสำวะขนำดไต

1 เมอเรมเปน เพมขน ปกต ใหญขน

2 2-3 ป เพมขน ปกต

3 5-10 ป ปกต เพมจากการตรวจ

อยางละเอยด

ปกต

4 10-20 ป ลดลงตอเนอง > 1 + จากการ

ตรวจทวไป

ปกตหรอเลก

5 25-30 ป <10 มล./

นาท

> 1 + จากการ

ตรวจทวไป

เลก


ผลของโรคไตตอเบาหวาน - เพมควำมเสยงของกำรเกดโรคหวใจและหลอดเลอด ท�าให

ควบคมความดนโลหตไดยากขน ฟอสเฟตในเลอดสงท�าใหหลอดเลอดแขง

และมสารทท�าใหหลอดเลอดแขงเพมขน

- ยำเบำหวำนบำงชนดจะถกขบออกจำกรำงกำยไดนอยลง หรอ

มผลขำงเคยงงำยขน ท�าใหการใช อนซลนและยานอยลง เกดภาวะน�าตาลใน

เลอดต�าไดงายและยาวนานขนในผใชยาบางชนด เกดภาวะเลอดเปนกรด

รนแรงได และผทใชอนซลน อาจเกดภาวะน�าและเกลอคงไดงายขน

การชะลอความเสอมไตในผปวยเบาหวาน - กำรควบคมระดบน�ำตำลใหด ในกรณทยงไมมความเสอมของ

อวยวะตางๆ ทรนแรง ระดบน�าตาล กอนอาหาร 90-130 มก./ดล. ระดบ

น�าตาลเฉลย (ฮโมลโกลบนเอวนซ) <6.5 % สวนในกรณทยงมความเสอม

ของอวยวะตางๆ ทรนแรงแลว ระดบน�าตาลกอนอาหาร 110-140 มก./ดล.

ระดบน�าตาลเฉลย <7 %

- กำรควบคมระดบควำมดนโลหตใหด โดยควรควบคมใหต�ากวา

130/80 มม.ปรอท งดกนเคม (กนอาหารทมเกลอโซเดยมต�า) ลดน�าหนก

(ในรายทอวน) งดบหรและแอลกอฮอล ออกก�าลงกายสม�าเสมอ และควรได

รบยา

- กำรควบคมระดบไขมนในเลอดใหด ควรควบคมระดบไขมนเลว

ใหต�ากวา 100 มก./ดล. ควบคมอาหารทไขมนสง ออกก�าลงกายสม�าเสมอ

และอาจตองใชยาลดไขมนรวมดวย


ผลของโรคไตตอเบำหวำน ในผปวยทฟอกเลอดดวยเครองไตเทยม ท�าให

เสนเลอดพเศษส�าหรบการฟอกเลอดโตและแขงแรงชา มโอกาสตดเชองาย

ความดนขณะฟอกเลอดตกหรอมาวะแทรกซอนทางหวใจไดงาย และมน�าตาล

ต�าขณะฟอกเลอดไดงาย

ผลของโรคไตตอเบำหวำน ในผปวยทฟอกเลอดดวยการลางไตทางชองทอง

ท�าใหเกดการตดเชอไดงาย และน�าตาลจากน�ายาลางไตทางชองทองจะท�าให

ระดบน�าตาลในเลอดสงขน

ผลของโรคไตตอเบาหวาน ตอการปลกถายไต 1. หลงการปลกถายไตเบาหวานจะกลบมา 100% และอาจเปน

สาเหตใหไตทถกปลกถายเสอมได

2. หลอดเลอดทแขงท�าใหการตอเสนเลอดท�าไดยากขน

3. ผทมโรคหลอดเลอดหวใจมความเสยงตอการดมยา

4. ระดบน�าตาลในเลอดทสงท�าใหแผลหายชา และตดเชองาย


ความสมพนธของการเสอมของไตจากโรคความดนโลหตสง

ความดนโลหตสงท�าใหไตเสอมไดอยางไร • ท�าใหเสนเลอดทไปเลยงเนอไตตบตน

• ท�าใหความดนในเสนเลอดฝอยไตสง และ มโปรตนรวออกมาทาง

ปสสาวะ ท�าใหเยอบหลอดไตฝอยเสอม

โรคไตมผลตอความดนโลหตสงอยางไร • มการคงของน�าและเกลอมากขน

• ตอบสนองตอยาลดความดนทมฤทธขบปสสาวะลดลง

• ในกรณทเกดจากหลอดเลอดแดงทไตตบจะกระต นการสราง

ฮอรโมนทมผลเพมความดนโลหต

• เกดผลขางเคยงจากยาลดความดนบางอยางไดงายขน

คมควำมดนยำกขน ใชยำมำกขน เกดผลขำงเคยงจำกยำ

มำกขน


คณะผจดท�า

คณะทปรกษานพ.โสภณ เมฆธน ปลดกระทรวงสาธารณสข

นพ.สมศกด อรรฆศลป รองปลดกระทรวงสาธารณสข

พญ.ประนอม ค�าเทยง รองปลดกระทรวงสาธารณสข

นพ.สวรรณชย วฒนายงเจรญชย รองปลดกระทรวงสาธารณสข

นพ.เกยรตภม วงศรจต รองปลดกระทรวงสาธารณสข

นพ.วศษฎ ตงนภากร อธบดกรมสนบสนนบรการสขภาพ

นพ.ธรพล โตพนธานนท อธบดกรมการแพทย

นพ.วชระ เพงจนทร อธบดกรมอนามย

นพ.เจษฎา โชคด�ารงสข อธบดกรมควบคมโรค

น.ต.นพ. บญเรอง ไตรเรองวรวฒน อธบดกรมสขภาพจต

นพ.สเทพ วชระปยานนท อธบดกรมการแพทยแผนไทย

และการแพทยทางเลอก

นพ.สขม กาญจนพมาย อธบดกรมวทยาศาสตรการแพทย

ผตรวจราชการกระทรวงสาธารณสขเขต 1-13

สาธารณสขนเทศกเขต 1-13


คณะผจดท�านพ.ปพนธ ตงศรเกยรตคณ รองอธบดกรมการแพทยนพ.ภาสกร ชยวานชศร รองอธบดกรมการแพทยนพ.ณฐพร วงษศทธภากร รองอธบดกรมอนามยนพ.ประภาส จตตาศรนวตร รองอธบดกรมสนบสนนบรการสขภาพนพ.ภานวฒน ปานเกต รองอธบดกรมสนบสนนบรการสขภาพนางอญธกา ชชวาลยางกร ผอ�านวยการกองสนบสนนสขภาพ ภาคประชาชนนายชาตชาย สวรรณนตย รองผอ�านวยการกองสนบสนนสขภาพ ภาคประชาชนนายจรพนธ วบลยวงศ กองสนบสนนสขภาพภาคประชาชน กรมสนบสนนบรการสขภาพนางวรณศร อารยวงศ กองสนบสนนสขภาพภาคประชาชน กรมสนบสนนบรการสขภาพนางนตกล ทองนวม สถาบนเวชศาสตรสมเดจพระสงฆราชญาณสงวร เพอผสงอาย กรมการแพทย นพ.สกานต บนนาค งานโรคไต กลมงานอายรศาสตร โรงพยาบาลราชวถ กรมการแพทยนพ.ธรวฒน ธนชยานนท โรงพยาบาลสถาบนไตภมราชนครนทร นางวมล บานพวน ส�านกอนามยผสงอาย กรมอนามยนางสาวธดารตน อภญญา ส�านกโรคไมตดตอ กรมควบคมโรคนางชอเพญ นวลขาว กองสนบสนนสขภาพภาคประชาชน กรมสนบสนนบรการสขภาพนายศวะณฐ โฮมวงค กองสนบสนนสขภาพภาคประชาชน กรมสนบสนนบรการสขภาพ

Documents

คูมือ่phc.moph.go.th/ไตค ออะไร? ในระบบ ม หน าท ไร? อะ อย ทางด านหล งของท องและด