ดาวฤกษ์astroeducation.com/wp-content/uploads/2013/01/Unit3... · 2013-12-10 · ดาวฤกษ์จะแผ่พลังงานส่องสว่าง

เอกสารประกอบการสอน ดาราศาสตรและอวกาศ บทท 3 ดาวฤกษ

เรยบเรยงและใชปฏบตการสอนโดย ครศกดอนนต อนนตสข เผยแพรในรปแบบไฟล PDF ท www.anantasook.com

26

บทท 3 ดาวฤกษ

ในแตละกาแลกซมดาวฤกษเปนแสนลานดวง ดาวฤกษมลกษณะเปนทรงกลมใหญของแกสรอน ผลตพลงงานดวยปฏกรยาเทอรโมนวเคลยรแบบฟวชน มขนาดความสวางและสแตกตางกน มการเปลยนแปลงและมจดจบของดาวแตละดวงแตกตางกน การเรยนรท าความเขาใจถงองคประกอบ ววฒนาการ และรจกลกษณะของกลมดาวฤกษ จะชวยใหเราเขาใจโลกของเราในระบบสรยะ ซงเปนสวนหนงของกาแลกซและเอกภพได

3.1 ความหมายและองคประกอบของดาวฤกษ 3.1.1 ดาวฤกษ ดาวฤกษ คอ มวลของกลมแกสรอนรปทรงกลมสองแสงสวางในอวกาศ ภายในใจกลางของดาวฤกษเปนแหลงผลตพลงงานดวยปฏกรยาเทอรโมนวเคลยรฟวชนเชนเดยวกบดวงอาทตย มหลายขนาด ตงแตขนาดเลก เชน ดาวเคราะห และใหญมาก ขนาดวงโคจรของโลกรอบดวงอาทตย นอกจากน ดาวฤกษแตละดวงยงใหพลงงานความสวางและสแตกตางกนดวย

ภาพท 3.1 ดาวฤกษบรเวณกลมดาวกางเขนใต (กลางภาพ) และขางเคยง ดาวฤกษดวงสวางทสดในภาพ คอดาวดวงสวางซายมอ ชอแอลฟาเซนเทาร ซงเปนดาวฤกษทอยใกลระบบสรยะทสด (ทมา : สสวท.)



27

ดาวฤกษจะแผพลงงานสองสวาง ความรอนและรงสตางๆ ไดนน มวลของกลมแกสทกอตวขนเปนดาวฤกษตองมมวลไมนอยกวา 0.08 ของมวลดวงอาทตย คอ ตองมมวลอยางนอยรอยละ 8 ของมวลดวงอาทตย เพราะถามมวลสารนอย ความรอนและความดนทใจกลางจะไมเพยงพอทจะเกดปฏกรยานวเคลยร ฟวชนในกาแลกซทางชางเผอก ดวงอาทตยเปนดาวฤกษขนาดใหญ เนองจากดาวฤกษสวนใหญรอยละ 80 มขนาดเลกกวาดวงอาทตย แตบรรดาดาวฤกษทเราเหนแสงสวางดวยตาเปลาเกอบทงหมดมขนาดใหญกวาดวงอาทตย นกดาราศาสตรไดค านวณขนาดดาวฤกษดวงโตทสดมขนาดเสนผานศนยกลาง 10 ถง 100 เทาของดวงอาทตย ขนาดของมวลของดาวฤกษเปนคณสมบตทแสดงถงววฒนาการ ความสองสวาง อณหภมและสของดาวฤกษ ดาวฤกษในกาแลกซทางชางเผอกตางหมนรอบตวเองและโคจรรอบศนยกลางของกาแลกซดาวฤกษทเราเหนมมากกวารอยละ 50 ทเปนค เชน ค 2 ดวง อยเปนระบบเดยวกนและโคจรมความสมพนธซงกนและกน นอกนยงมกระจกดาวฤกษจ านวนมากทมการหมนรอบตวเองและโคจรไปไมไดหยดนง

3.1.2 องคประกอบดาวฤกษ ดวงอาทตยเปนดาวฤกษดวงหนง ซงองคประกอบของดวงอาทตย คอมวลสารมไฮโดรเจนรอยละ 70 ฮเลยมรอยละ 28 และธาตอนๆ เชน โลหะรอยละ 2 ภายในตวดวงอาทตยมอณหภมสงมาก มวลท งหมดอยในสภาพเปนกลมของแกสรอน ถานบจ านวนอะตอมของธาตพบวา เปนไฮโดรเจนรอยละ 90.8 ฮเลยมรอยละ 9.1 แลธาตโลหะรอยละ 0.1 ซงดาวฤกษดวงอนๆ กจะมองคประกอบทไมแตกตางจากนมากนก ดาวฤกษแตละดวงอยไกลจากโลกเปนอยางมาก ถงแมดาวฤกษจะมการเคลอนทแตถามองจากโลกจะเหนดาวฤกษเปนดาวประจ าทรกษาระยะหางระหวางกนอยเสมอ จงเรยกดาวฤกษเปน ดาวประจ า (Fixed Stars) เปนดาวทเปลงแสงสวางและรงส คอ มความรอนและแสงสวางในตวเอง เมอมองดวยตาเปลาจะเหนเปนแสงกะพรบระยบระยบอยเสมอ หากมองดวยกลองโทรทรรศน จะเหนแสงสวางเทาจดปลายเขม แมจะใชกลองโทรทรรศนทใหญทสดในโลกกยงคงเหนสวางเทาจดปลายเขมเทานน ซงตรงกนขามกบดาวเคราะหถาดดวยตาเปลาจะเหนแสงสวางนวลนงไมกะพรบแสงเพราะอยใกลโลกเรามากกวา หากเราสงเกตดวงดาวดวยตาเปลาขณะททองฟามทศนวสยทด เราจะเหนดาวฤกษประมาณ 2,000-3,000 ดวง แตละดวงอยหางจากโลกแตกตางกนและดาวฤกษทเราเหนสวางกวาไมจ าเปนจะตองอยใกลเรามากกวาเสมอไป



28

3.2 ววฒนาการของดาวฤกษ ดาวฤกษมเกดขน ด ารงอย และมการดบหรอระเบดแตกดบท าลายตวเองไป กลาวคอ มววฒนาการในตวเอง ดวงอาทตยและดาวฤกษทงหลายเมอเรมเกดจะคลายคลงกน คอเกดจากมวลของสสารระหวางดาว คอ กลมเมฆแกสและฝ นขนาดมหมารวมกลมกน เกดยบตวดวยแรงอดทกทศทางเขาสศนยกลางดวยแรงโนมถวงของมวลสาร จนเกดการอดตวเลกลงและยบตวเลกลงเรอยๆ ดวงอาทตยเมอเรมเกดจะมขนาดใหญกวาปจจบน 50 เทา สวางกวา 500 เทา ตอมาเกดยบตวและอดตวแนนเพมขนท าใหใจกลางของดวงอาทตยจะรอนขน 30 ลานปตอมาใจกลางดวงอาทตยรอนขนถง 10 ลานองศาเคลวน ซงเปนอณหภมทสงเพยงพอทท าใหเกดปฏกรยานวเคลยรฟวชนของธาตไฮโดรเจนได การเกดพลงงานภายในดาวฤกษ พลงงานของดาวฤกษจะเกดทแกนกลางของดาวฤกษ เพราะมอณหภมสงถงขนเกดปฏกรยานวเคลยรฟวชนเชน ดวงอาทตยมอณหภมทแกนกลาง 15 ลานองศา เคลวน การเกดปฏกรยานวเคลยรฟวชนทใจกลางของดาวฤกษโดยธาตไฮโดรเจนแตกตวใหนวเคลยส คอโปรตอนจบตวกนเปน “โปรตอน-โปรตอน” เกดนวเคลยสของธาตฮเลยมและเกดการหลอมรวมธาตไฮโดรเจนเปนฮเลยมท าใหมวลสารเปลยนไปเปนพลงงาน คอ มมวลสารหายไปวนาทละ 4,000,000 ตน ฉะนนนกดาราศาสตรจงกลาววา เมอดาวฤกษเกดพลงงานนวเคลยร เปลงแสงและพลงงานออกไปรอบตวนน ดาวฤกษดวงนนจะเรมกลนกนมวลสารของตวเองเพอเปลยนไปเปนพลงงานในทสดจะท าลายตนเองจนดบไป หรอถาเปนดาวฤกษขนาดใหญมากกจะระเบดท าลายตวเองไปในทสด การสนอายขยของดาวฤกษ ม 2 แบบ 1. ดาวฤกษขนาดเทาดวงอาทตยและมขนาดเลกกวาดวงอาทตย เมอถงกาลอวสานสดทายจะเปนดาวดบแสงหรอตายเปนซากดาว ในปจจบนดวงอาทตยมอาย 4,600 ลานปมอายเปรยบเหมอนอยในวยหนมและจะทรงรปอยางปจจบนตอไปอกประมาณ 5,000 ลานป โดยยงคงใหแสงสวางและมขนาดเทาเดม เพราะดวงอาทตยมเชอเพลงคอไฮโดรเจนมากเพยงพอทจะกลนกนตวเอง คอ ใชไฮโดรเจนหลอมรวมเปนฮเลยม มมวลสารหายไปเปนพลงงาน วนาทละ 4 ลานตน ขณะดวงอาทตยไดใชไฮโดรเจนไปนนทแกนกลางจะมฮเลยมเพมขนถงแมจะมไฮโดรเจนทแกนกลางอยางเหลอลน เมอไฮโดรเจนทแกนกลางหมด ปฏกรยานวเคลยรฟวชนจะแผขยายออกไปรอบนอกแกนกลาง ท าใหดวงอาทตยขยายใหญขน สวางมากขน กลายเปน ดาวยกษแดง (ขยายขนาดใหญขน 100 เทา) ซงจะขยายใหญเลยเสนทางโคจรของดาวศกรออกไป ก าลงสองสวางกวาดวงอาทตยปจจบนถง 1,000 เทา ในชวงเวลา 5,000 ลานปจากปจจบน เมอดวงอาทตยกลายเปนดาวยกษแดง ดาวพธ ดาวศกร และโลกจะถกดวงอาทตยกลนกนหมดสน ดาวยกษแดงจะววฒนาการตอไป ใจกลางจะรอนจดยงขนจนเกดปฏกรยานวเคลยรฟวชน ฮเลยมซงเปนแหลงพลงงานใหม ฮเลยมจะหลอมรวมเปนคารบอนทแกนกลางและพรอมกนนนรอบแกนกลางออกไปจะเกดการหลอมรวมฮเลยมกบไฮโดรเจน ในชวงนนดวงอาทตยจะขยายขนาดใหญยงขนกวาดาวยกษแดงเปน 400 เทาของดวงอาทตยปจจบน ความสวางจะ



29

เปน 10,000 เทา ในชวงนนตวดวงอาทตยจะมขนาดใหญเกนแรงโนมถวงภายในทจะยดเหนยวรปทรงไวไดผวชนนอกจะหลดสอวกาศกลายเปนสสารระหวางดาว คอ แกสและฝ นธล สสารผวดานในถดมากจะถกพนกระจายออกไปพรอมกบรอบนอกของแกนกลางบางสวนซงรอนจด มวลสารจะรวมตวกนเปนเนบวลาดาวเคราะห เทหฟากฟาสวางเรอง แกนกลางทยงคงสภาพอยจะกลายเปน ดาวแคระขาว (White Dwarf) ซงเปนดาวฤกษทมขนาดเลกมาก เกดจากการยบตวจะมความหนาแนนสงมากจากนนสจะคอยๆ จางลงจากสเหลองและสแดงในทสดและกลายเปนดาวฤกษทหมดพลงไมมปฏกรยานวเคลยร จากนนจะคอยๆยบตวและมขนาดเลกลง จนใกลวาระสดทายของววฒนาการ ดาวแคระขาวจะคอยๆ เยนตวลง หรแสงลงจนดบแสงเปนกอนถานด า เรยก ดาวแคระด า (black dwarf) ซงเปนซากตายของดาวฤกษ 2. ดาวยกษใหญมมวลสารมาก ดาวฤกษทมมวลสารมากกวาดวงอาทตย มเสนผานศนยกลางยาวกวาดวงอาทตย 10 เทาถง 100 เทา มความสวางมากกวาดวงอาทตย 10 ลานเทาถง 1,000 ลานเทา เรยกวา ดาวยกษใหญ วาระสดทายของดาวยกษใหญนจะเกดระเบดครงยงใหญท าลายตวเอง ทเรยกวา ซปเปอรโนวา

ภาพท 3.2 ววฒนาการของดาวฤกษทมมวลสารตางๆ กน วาระสดทายของดาวฤกษมวลสารมากกวาดวงอาทตยมากๆ จะเปนหลมด า (บน) มวลสารมากกวาดวงอาทตยมาก จะกลายเปนดาวนวตรอน (กลาง) และวาระสดทายของดาวฤกษมวลสารนอย เชน ดวงอาทตย จะกลายเปนดาวแคระ (ลาง) (ทมา : สสวท.)

ซปเปอรโนวา (Supernova) คอ การะเบดยงใหญท าลายตวเองของดาวยกษใหญในวาระสดทายของววฒนาการ เมอดาวยกษใหญใชไฮโดรเจนทแกนกลางหมดจะขยายตวกลายเปนดาวยกษแดง แตเนองจากแกนใจกลางมอณหภมสงยงขน ท าใหเกดปฏกรยานวเคลยรฟวชนหลอมรวมฮเลยม มมวลสารหายไปเกดพลงงานเพมขนเปน 100 ลานองศาเซลเซยส ตอไปจะเกดปฏกรยานวเคลยรฟวชน ธาตทมน าหนกทมวงจรสงขน เชน คารบอน ไนโตรเจน ออกซเจน มวลสารมหาศาลจะถกเปลยนไปเปนพลงงานอยางรวดเรวจากธาตคารบอนหลอมรวมไดแมกนเซยม แมกนเซยมหลอมรวมไดนออน นออน



30

หลอมรวมไดเหลก พลงงานจะเกดอยางมหาศาลและเพมขนเรอยๆ จนวาระสดทายของดาวยกษใหญแดงมาถง เมอเชอเพลงพลงงานนวเคลยรทใจกลางใกลหมด พลงงานทตานแรงโนมถวงของตวเองลดลง ท าใหแกนกลางของดาวยกษใหญแดงจะยบตวลง และจะปลอยพลงงานมหาศาลออกไปอยางทนททนใด ท าใหเกดการระเบดครงยงใหญท าลายตวเองทเรยกวา " ซปเปอรโนวา"

ภาพท 3.3 ซปเปอรโนวาของดาวยกษใหญ

ผลการระเบดครงยงใหญของดาวยกษใหญแดง ท าใหเกดแสงสวางเจดจาในชวงสนๆ สวางวาบเปน 10 ลานเทาถง 100 ลานเทาของแสงดวงอาทตย บรรดาเปลอกภายนอกของดาวยกษใหญและผลของการระเบดท าลายตวเอง ท าใหบรรดามวลสารแพรกระจายออกไปในอวกาศ กลายเปนสสารระหวางดวงดาว คอ เกดกลมแกสและฝ นธลระหวางดวงดาว และการยบตวอยางรนแรงของแกนกลางดวยแรงโนมถวงอยางมหาศาล ท าใหมวลถกอดแนนอยางมากจนท าใหแกนกลางถกอดเลกลงจนเปนกอนกลมเลกทประกอบดวยนวตรอนลวนๆ ท าใหเกดดาวนวตรอนซงสามารถตรวจวดไดเรยกวา พลซาร พลซาร (pulsar) เปนแหลงคลนวทยของเทหฟากฟาทแพรกระจายคลนวทยหรอแมเหลกไฟฟาอนๆ ออกไป มจงหวะเปนชวงๆ ในระยะเวลาสนมากและสม าเสมอ ความถของจงหวะปลอยแถบคลนออกไปเรวเปนอยางมากคอ เรวทสด 30 วนาทตอครง แตถาชากชาทสด 1 วนาท ใน 4 ครง นกดาราศาสตรเชอวา พลซารคอ ดาวนวตรอน ดาวนวตรอน (Neutron Star) เปนดาวฤกษทเกดจากเศษเหลอของแกนดาวยกษใหญท าลายตวเอง กลาวคอใจกลางดาวยกษใหญมมวลมหาศาลคงเหลออยเมอพลงงานวเคลยรทใจกลางหยดปฏกรยาลง พลงงานทตานแรงโนมถวงใหมรปทรงของเดมลดลง ท าใหแกนกลางยบตวอดแนนอยางมากปรมาตรจะถกอดแนนลดลง เนอในมแตนวตรอน เนองจากมมวลสารเบยดอดหนาแนนอยางมาก แตเนองจากม ขนาดเลกมาก จงท าใหเกดการหมนรอบตวเองอยางรวดเรว เชน 30 ครงตอวนาท และในขณะหมนรอบตวเองดาวฤกษนวตรอนนจะปลอยคลนแมเหลกไฟฟาออกมาเปนหวงๆ เรยกวา "พลซาร" หลมด า (Black Hole) ไดแก บรเวณของอากาศทมเทหฟากฟา ซงมมวลสารอดแนนเปนจ านวนมาก มคาความโนมถวงสงมาก เกดจากดาวยกษใหญเกดระเบดท าลายตวเองซงท าใหมวลสารทแกนกลางจ านวนมหาศาลถกอดแนน จนความหนาแนนของมวลมคาอนนตภายใตปรมาตรจ ากด แรงโนมถวงของมวลสารสงมากจนท าใหวตถ พลงงาน หรอทกสงทกอยางทผานเขาไปทหลมด าจะถกดดกลนและไมสามารถหาทออกมาได ดงนนผศกษาดวยตาเปลาและถายภาพจงเหนแหลงวตถทองฟานนเปนหลมด า



31

3.3 ความสวาง สและอณหภมของดาวฤกษ บรรดาดาวฤกษทงหลายทมอยมากมายบนทองฟานน นอกจากมขนาดและอายแตกตาง

กนแลว เมอเรามองดวงดาวบนทองฟาเราจะพบวาดาวฤกษยงมความแตกตางกนในดานความสวาง และสของดาวฤกษ ซงแตละสกจะบอกถงอณหภมของดาวแตละดวงแตกตางกนไป 3.3.1 ความสวางของดาวฤกษ เมอเราดดาวจากโลกจะเหนดาวแตละดวงมความสวางตางๆ กน ความสวางทเหนนนไมใชความสวางทแทจรง บางดวงทสวางมากแตอยไกลจะปรากฏแสงรบหรได ความสวางของดาวทสงเกตจากโลกของเราเรยกวา ความสวางปรากฏ ความสวางของดาวฤกษบอกไดจากตวเลขทเรยกวา อนดบความสวาง หรอ แมกนจด (Magnitude) ของดาว ดาวทมอนดบความสวางตางกน 1 จะสวางมากกวากน 2 เทาครง โดยอนดบความสวางทเปนบวกหรอตวเลขมากๆ จะมความสวางนอยกวาดาวทมอนดบความสวางเปนลบหรอตวเลขนอยๆ เชน ดาวฤกษทมอนดบความสวางเปน -1 จะมความสวางมากกวาดาวฤกษทมอนดบความสวาง 1

ตารางท 1 แสดงอนดบความสวางของดาวดาวบนทองฟา อนดบความสวาง ตวอยาง

-26.7 -4.5 -3.5 -2.7 -2.5 -1.5 -1.5 -1.4 -0.5 -1 0 1

1.2 1.6 2.6 3 6

ดวงอาทตย ดาวศกรเมอสวางทสด ดาวศกรเมอรบหรทสด ดาวองคารเมอสวางทสด

ดาวพฤหสบดเมอสวางทสด ดาวพธเมอสวางทสด

ดาวซรอส ดาวพฤหสบดเมอรบหรทสด

ดาวเสารเมอสวางทสด ดาวฤกษประมาณ 20 ดวง ดาวฤกษประมาณ 20 ดวง ดาวฤกษประมาณ 20 ดวง ดาวเสาเมอรบหรทสด

ดาวองคารเมอรบหรทสด ดาวพธเมอรบหรทสด

ดาวฤกษรบหรทสดอาจมองเหนไดในเมองใหญ ดาวฤกษรบหรทสดอาจมองเหนไดในชนบท



32

3.3.2 สและอณหภมของดาวฤกษ สของดาวฤกษจะขนอยกบอณหภมพนผวของดาวฤกษนน กลาวคอ ดาวทมอณหภมพนผวต าจะมสคอนขางแดง พวกทมอณหภมสงจะมสไปทางขาวหรอขาวแกมน าเงน ดาวฤกษจะมอณหภมทผวแตกตางกนตามสของดวงดาวดงน ดาวทมแสงสแดงจะมอณหภมประมาณ 3,500 องศาเคลวน ดาวทมสเหลอง เชน ดวงอาทตย จะมอณหภมประมาณ 6,000 องศาเคลวน ดาวทมสเหลองงอมขาวจะมอณหภมราว 7,500 องศาเคลวน ดาวทมสขาวจะมอณหภมประมาณ 11,000 องศาเคลวน สวนดาวทมสน าเงนงอมขาวหรอน าเงนจะมอณหภมประมาณ 25,000-35,000 องศาเคลวน นอกจากนดาวแตละประเภทยงจดอยคนละชนสเปกตรมกนอกดวย

ตารางท 2 แสดงความสมพนธระหวางอณหภมทผวกบสของดาวฤกษ สของดาว อณหภม (องศาเคลวน) ตวอยางดาวฤกษ

ขาวอมน าเงน/น าเงน ขาว

เหลองขาว เหลอง สม แดง

25,000-35,000 7,500-11,000 6,000-7,500 5,000-6,000 3,500-5,000 3,000-3,500

สไปกา,ไรเจล,เรกวลส,บตา เซนเทาร วกา,ซรอส,ฟอรมาลโอท,แอลแทร,เดเนป

คาโนปส,โปรซออน,โพลารส ดวงอาทตย,คาเพลลา

อารคตรส,พอลลกซ,อลดบาแรน แอนแทรส,บเทลจส

3.4 การศกษาดดาวและการอานแผนทดาว การศกษาดวงดาวบนทองฟาเปนการศกษาดาราศาสตรเบองตน โดยไมจ าเปนตองจดจ าชอดวงดาวและรายละเอยดทงหมด มความมงหวงเพยงใหเรามความรเบองตนในการดดาว รจกกลมดาว โดยน ามาเปรยบเทยบกบในหนงสอเพอความรความเขาใจมากขน ท าใหเรารสกเพลดเพลน มความสขกบธรรมชาตเมอมองดทองฟาของจรง 3.4.1 หลกการดดาวขนพนฐาน

1) ในประเทศเขตรอน ระหวาง 230 N - 230 S ดวงดาวตางๆ จะขนทางขอบฟาทศตะวนออกและตกทางขอบฟาทศตะวนตก เปนเพราะโลกหมนรอบตวเองและโคจรรอบดวงอาทตย ไปทางทศตะวนออกคอ หมนจากทศตะวนตกไปทางทศตะวนออก โลกหมนรอบตวเองไดชวโมงละ15 องศา ฉะนนดวงดาว ทอย ณ ทองฟาทศตะวนออกเมอเวลาหวค าจะปรากฏมาอยกลางทองฟาหางจากจดเดม 90 องศา ในเวลา 6 ชวโมง หรอประมาณเวลาเทยงคน และจะตกกลบหายไปทางทศตะวนตกเมอเคลอนทได 180 องศา นบตงแตตอนหวค า เปนเวลา 12 ชวโมง คอ เมอเวลาใกลสวาง



33

2) กลมดาวตางๆ ทเหนบนทองฟาในตอนหวค าของแตละเดอนจะหมนเวยนเปลยนไปมดาวกลมใหมมาปรากฏใหเหนทางขอบฟาทศตะวนออก กลมดาวทอยทางขอบฟาตะวนตกจะตกลบหายไปและเปลยนแปลงไปทกเดอน เชน กลมดาวนายพราน (หรอกลมดาวเตาหรอดาวไถ) ส าหรบในประเทศไทยจะปรากฏใหเหนครบทกดวงทางทศตะวนออกในตอนหวค าปลายเดอนธนวาคม สวนตอนหวค าปลายเดอนมกราคมจะอยสงบนทองฟาดานทศตะวนออกตอนหวค าเดอนกมภาพนธ กลมดาวนายพรานจะปรากฏอยในแนวกลางทองฟา และกลมดาวตางๆ ทปรากฏจะตกเรวขนเดอนละประมาณ 2 ชวโมง พอถงปลายเดอนพฤษภาคมเมอเรมมด กลมดาวนายพรานจะเรมตกทางขอบฟาทศตะวนตก ในฤดตางๆ เราจะเหนดาวบนทองฟาไมเหมอนกน ถาเราสงเกตดกลมดาวบนทองฟาดวยการจบเวลาขนและตกจะเหนวากลมดาวนนขนและตกเรวขนทกวนๆ ละ 4 นาท เชน ในวนท 25 มกราคม เวลา 21.00 น. จะเหนกลมดาวนายพรานอยกลางทองฟา ในวนท 26 มกราคม ดาวกลมนจะมาอยตรงกลางทองฟาในเวลาประมาณ 20.56 น. 3) โลกโคจรรอบดวงอาทตยไดวนละประมาณ 1 องศาท าใหคนบนโลกเหนดวงอาทตยปรากฏเคลอนทผานดวงดาวนกขตฤกษตางๆ ตามแนวเสนสรยวถวนละประมาณ 1 องศา เปนผลท าใหดวงดาวบนทองฟาจะปรากฏขนและตกเรวขนวนละ 1 องศา หรอเทากบ 4 นาท ดงนน สรปไดวาดวงดาวบนทองฟาขนและตกเรวขนทกวน วนละ 4 นาท เดอนละ 2 ชวโมง นนคอ กลมดาวทเหนอยกลางทองฟาเวลา 3 ทม ถาเวลาผานไป 1 เดอน จะเหนดาวกลมนนอยกลางทองฟาเมอเวลา 1 ทม 4) การหากลมดาว 12 ราศ สามารถสงเกตไดจากขณะดวงอาทตยตก กลมดาว 12 ราศประจ าเดอนนนๆ จะปรากฏอยบนทองฟาบรเวณใกลดวงอาทตยตก มองสงขนมาบนทองฟาจะเปน กลมดาว 12 ราศประจ าเดอนถดไปเรอยๆ โดยทางขอบฟาดานทศตะวนออกบรเวณดวงอาทตยขนจะเปนกลมดาวประมาณราศท 6 นบจากราศเดอนนนไป 5) การดดาวเพอบอกทศทางนนตองหาทศทแทจรงใหไดกอน การหาทถกตองแทจรงใหดจากดาวเหนอหรอเขมทศ โดยกลมดาวตางๆ บนทองฟาสามารถบอกทศได แตตองอาศยความช านาญและประสบการณในการดดาวบอยๆ กลมดาวในทองฟาทใชเปนเครองชดาวเหนอไดม 2 กลมดาว ส าหรบในประเทศไทยจะเหนไดเพยงคราวละ 1 กลม คอ ถาเหนกลมดาวหมใหญ (หรอกลมดาวจระเข หรอกลมดาวกระบวยใหญ) จะไมเหนกลมดาวแคสสโอเปย (หรอกลมดาวคางคาว) 6) กลมดาวบนทองฟา คอ กลมดาวฤกษซงเปนดาวประจ าทรกษาระยะหางระหวางกนอยเสมอ นกดาราศาสตรจงแบงดาวฤกษบนทองฟาทเหนไดดวยตาเปลาออกเปนกลมเรยกวา กลมดาว (Constellation) ในปจจบนนถานบรวมทงฟาฝายเหนอและฝายใตมกลมดาว 88 กลม กลมดาวทง 88 กลมนสหภาพดาราศาสตรระหวางชาตไดก าหนดขอบเขตของกลมดาวไว อยางแนนอนตงแตป พ.ศ.2473 พวกเรารจกชอกลมดาวเปนอยางดแลว 12 กลม คอกลมดาว 12 ราศ ซงมชอตามชอเดอนทงสบสองเดอนในกลมดาวฤกษทง 88 กลมนมชอเปนมนษย 15 ชอ, แมลง 1 ชอ, สตวบก 22 ชอ, สตวน า 10 ชอ, ง 1 ชอ, นก 9 ชอ และวตถตางๆอก 30 ชอ



34

ดาวฤกษทเหนไดดวยตาเปลา ตงแตดวงทสวางทสดถงดวงทรบหรทสดทตาเปลามองเหนมเพยง 7,200 ดวง แตในชวงขณะหนงหากดดาวดวยตาเปลาทวทองฟา จะเหนดวงดาวไดประมาณอยางมาก 2,000 ดวง สวนดาวเคราะหทเหนไดดวยตาเปลามเพยง 5 ดวงเทานน 7) ประโยชนของกลมดาวบนทองฟา กลมดาวแตละกลมยอมมต าแหนงทแนนอนบนทองฟา กลมของดาวฤกษนใชในการอางองถงต าแหนงทอยของดาวฤกษ หรอปรากฏการณของ เทหฟากฟา เชน ดาวเคราะห ดวงอาทตย ดวงจนทร ดาวหาง ฯลฯ ใชในการบอกต าแหนงทถกตองบนพนโลกได นอกจากนยงใชบอกทศทางการเดนทางของยานอวกาศทไปส ารวจดวงจนทร ดวงอาทตยและดาวเคราะห เพราะเขมทศเมออยนอกโลกเปนเพยงเศษโลหะ ไมสามารถบอกทศทางได 3.4.2 การอานแผนทดาว แผนทดาว คอ แผนทแสดงต าแหนงของดวงดาวบนทองฟา โดยใชกระดาษแทนทองฟาแลวจดต าแหนงดาวไวบนกระดาษ ดงนน การอานแผนทดาวจงตองหาทศใหไดกอน โดยการยกแผนทดาวขนเหนอศรษะ แลวหนทศของแผนทไปตามทศจรง หากมองดดาวจะเหนต าแหนงดาวในแผนทกบบนดาวทองฟาตรงกน

ภาพท 3.4 แผนทดาวทพฒนาขนโดยศนย LESA (ทมา : www.lesaproject.com)

การอานแผนทดาวเปนและถกตองจะชวยท าใหผดดาวรจกกลมดาวบนทองฟาอยางถกตองและทราบวากลมดาวแตละกลมนนมดาวทส าคญอยกดวง จนตนาการเหนเปนรปอะไรและกลมดาวแตละกลมนนอยใกลกนในลกษณะอยางไร แผนทดาวไมเหมอนแผนทโลกเพราะการอานแผนทโลกนนกคอเรายนอยบนผวโลกทเราอยนนเองแตการอานแผนทดาวเราแหงนหนาขนไปบนทองฟาแลวดดวงดาวซงดเหมอนอยทขอบฟาสดสายตา



35

การดดาวมความจ าเปนมากทจะตองอานแผนทดาวเปน เพราะไมสามารถใชมอหรอเครองมอใดๆ ชกลมดาวบนทองฟาใหผอนเหนไดอยางถกตองตรงกน นอกจากจะพดวาดวงดาวนนอยใกลๆ กบดวงสนน สน รปรางเหมอนอยางนนอยางน ซงท าใหคน 2 คน ชดาวดวงเดยวกนแตไมตรงกนได และถาเราลองลากเสนตรงจากมอทใชชดาวของคน 2 คน ไปยงดาวดวงเดยวกนนนจะปรากฏวาเสน 2 เสนนขนานกน ทงนเนองจากวาทองฟาทครอบเราอยนนมรศมเปนอนนต ดงนน เมอเหนแผนทดาวใหสงเกตทศเหนอในแผนทดาวกอน ซงโดยปกตจะอยดานบนของแผนทดาวดานขวามอเปนทศตะวนตก ดานซายมอเปนทศตะวนออก การอานแผนทดาวใหนอนหงายหรอเงยหนาขนดทองฟาแลวยกแผนทดาวขนสงเหนอศรษะแทนทองฟาตงทศตามแผนทดาวและทศจรงของทองฟาใหตรงกน ถายนดดาวแลวตองการจะอานแผนทดาว ใหยกแผนทดาวขนสงเหนอศรษะ หนทศในแผนทดาวใหตรงกบทศทองฟาจรง เมอเงยหนาขนอานแผนทดาว จะเหนดวงดาวบนทองฟากบดวงดาวบนแผนทดาวมต าแหนงและทศตรงกน แผนทดาวประเทศซกโลกฝายเหนอ เชน องกฤษ อเมรกา หรอแผนทดาวทเขยนในประเทศไทยและประเทศทอยเหนอเสนศนยสตร ดานบนจะเปนทศเหนอ ขวามอจะเปนทศตะวนตกซายมอจะเปนทศตะวนออก แตถาเปนแผนทดาวของออสเตรเลย นวซแลนด จะกลบทศกนดานบนของแผนทจะเปนทศใต ขวามอเปนทศตะวนออก ซายมอเปนทศตะวนตก

3.5 กลมดาวฤกษ 3.5.1 กลมดาวฤกษทควรรจก

1) กลมดาว 12 ราศ หรอกลมดาวประจ าเดอน การหมนรอบตวเองของโลกท าใหเกดกลางวนกลางคน และการโคจรของโลกรอบดวงอาทตยท าใหเวลาและฤดกาลผานไป โลกโคจรรอบดวงอาทตยหนงรอบกนเวลา 1 ป ขณะทโลกโคจรรอบดวงอาทตยจากทศตะวนตกไปทางทศตะวนออกนน เมอเราสงเกตดการเคลอนทของดวงอาทตยเราจะเหนดวงอาทตยเคลอนทไปตามกลมดาวกลมตางๆ กลางทองฟา เสนทางทดวงอาทตยปรากฏโคจรไปบนทองฟา ผานกลมดาวตางๆ ในรอบปหนงนน เรยกวา เสนอคลปตค (Ecliptic) หรอเรยกวา เสนสรยวถ เสนนพาดจากขอบฟาทศตะวนออกผานกลาง ฟาเหนอศรษะไปทางขอบฟาทศตะวนตก บรรดาดวงอาทตย ดวงจนทร และดาวเคราะห ตางกเคลอนทอยในแถบเสนสรยวถนทงสน



36

ภาพท 3.5 กลมดาว 12 ราศ (ทมา : www.lesaproject.com)

กลมดาว 12 ราศ คอ กลมดาวฤกษ 12 กลม ทปรากฏอยตามแนวเสนสรยวถ (Ecliptic) คอ เสนทางทดวงอาทตยปรากฏโคจรไปตามทรงกลมฟาผานกลมดาว 12 ราศ ไปปละรอบ ซงเกดจากขยายระนาบทางโคจรของโลกรอบดวงอาทตยไปตดทรงกลมฟา โดยแบงแถบเสนสรยวถซงเปนแถบกวาง 16 องศา (กวางวดจากเสนสรยวถไปขางละ 8 องศา) แบงแถบเสนสรยวถรอบทองฟาออกเปน 12 สวน แตละสวนกวางประมาณ 30 องศาทกราศมดาวฤกษ ประจ าอย 1 กลมจงเรยกวากลมดาว 12 ราศ เวลาดดวงดาวบนทองฟาจะเหนกลมดาว 12 ราศ เรยงตามล าดบจากทศตะวนตกไปทางทศตะวนออก กลมดาว 12 ราศนเปนจกรวงกลมของสตวในจ านวนน 11 กลม เปนกลมดาวทแทนสตวจรงหรอสตวสมมต มเพยงกลมเดยวทไมใชสตว คอ กลมดาวราศตลยหรอกลมดาวคนชง กลมดาว 12 ราศ คอ กลมดาวประจ าเดอนทง 12 เชน กลมดาวราศท 1 คอ ราศเมษ ประจ าเดอนเมษายนเปนกลมดาวแกะตวผ กลมดาวทสวยทสดคอกลมดาวประจ าเดอนพฤศจกายนเปนกลมดาวแมงปอง กลมดาว 12 ราศ บนทองฟาของประเทศไทยนนจะอยในแนวกลางทองฟาพาดจากขอบฟาทศตะวนตกไปทางขอบฟาทศตะวนออก ดวงอาทตยจะปรากฏโคจรเขามาอยในกลมดาว 12 ราศ ประจ าเดอนตามชอเดอนนนๆ ประมาณวนท 15 ของเดอน เมอเรมมดดวงอาทตยก าลงเรมตกลบขอบฟากลมดาวประจ าเดอนนนจะอยทางขอบฟาทศตะวนตก กลมดาว 12 ราศ ประจ าเดอนถดไปจะอยสงในทองฟาจากขอบฟาทศตะวนตกขนไปเรอยๆ จนถงขอบฟาทศตะวนออกในขณะใดขณะหนงจะเหนกลมดาว 12 ราศ ไดไมเกน 6 กลม 2) กลมดาวฤดกาลตางๆ ราศแกะ ราศวว และคนค อกทงป สงห นางงาม อรามสม ตาชง แมงปอง ธน ดนาชม มกราคม โถจาร มปลาเอย



37

2.1) กลมดาวหนาหนาว ฤดหนาวเปนฤดททองฟาปลอดโปรง มทศนวสยดมากทสด เปนฤดทเหมาะอยางยงทจะมาศกษาเรองกลมดาวบนทองฟา และฤดนเราจะเหนกลมดาวทสวยและสะดดตาทสดอยกลางทองฟา โดยเฉพาะเวลาประมาณ 21.00 นาฬกา ในตอนตนฤดหนาว หรอเวลาเรมมดในตอนปลายฤดหนาว สนทรภ จนตกวเอกของไทยไดแตงกลอนชมดาว ตอนทนางสวรรณมาลชดาวใหอรณรศมและสนสมทรชมดาวกลางทะเลวา ดโนนแนะแมอรณรศม ตรงมอชดาวเตา นนดาวไก โนนดาวธงตรงหนาอาชาไชย ดาวลกไกเคยงคเปนหมกน……." ฤดหนาวของประเทศเขตอบอนฝายเหนอ เรมวนท 22 ธนวาคม และสนสดวนท 20 มนาคม ในฤดนจะเหนกลมดาวนายพราน (หรอกลมดาวเตา หรอดาวไถของไทย) กลมดาววว(ดาวธงของไทย) ซงมกระจกดาวลกไกอยในกลมดาววว กลมดาวสนขใหญ กลมดาวสนขเลก กลมดาวสารถ กลมดาวกระดกงเรอ ในแตละกลมดาวดงกลาว มดาวเดนทมความสวางปรากฏอนดบ 1 ซงสามารถเหนไดพรอมกนถง 8 ดวง โดยอยในกลมดาวนายพราน 2 ดวง และอยในกลมดาวอนๆ อกกลมละ 1 ดวง

ส าหรบฤดหนาวของประเทศไทยเรมขนหลงวนลอยกระทง คอตรงกบแรม 1 ค า เดอน 12 ฤดหนาวของไทยมระยะเวลา 4 เดอน คอ ประมาณเดอนพฤศจกายนถงเดอนกมภาพนธ ซงถอวามระยะเวลาใกลเคยงกบการดกลมดาวหนาหนาวของประเทศเขตอบอนฝายเหนอวนเรมตนฤดหนาวเปนวนส าคญทางดาราศาสตร เรยกวา “เหมายน” พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน ใหค าอธบายไววา "พระอาทตยถงจดหยด" คอ จดสดทางใตในวนท 22 ธนวาคม มกลางคนนานกวากลางวน นอกจากน ในหนาหนาวตอนหวค าจะเหนกลมดาว12 ราศ ทสวยเดนหลายกลมทางขอบฟาทศตะวนตก เชน เหนกลมดาวราศเมษ ดาวประจ าเดอนเมษายน อยไกลจากกระจกดาวลกไกและสงเกตดาวสสมอยไมไกลจากกระจกดาวลกไกชอ ดาวโรหณ ซงเปนดาวทสวยงามมาก อยสงขนมาทางขอบฟาทศตะวนตกคอ กลมดาวววตวผ กลมดาวประจ าเดอนพฤษภาคม กลมดาว 12 ราศทสวยเดนสะดดตาคอ ดาวคนค กลมดาวประจ าเดอนมถนายน สวนกลมดาวประจ าเดอนกรกฎาคมเหนไดยากมากจะอยกงกลางระหวางกลมดาวประจ าเดอนสงหาคม คอ กลมดาวสงโตและกลมดาวคนค สงเกตทหวสงโตจะเหนเหมอนเคยวเกยวขาว ตรงดามเคยวจะมดาวฤกษสวางเปนอนดบ 21 บนทองฟา ดาวดวงน คอมาฆะฤกษหรอเรควลส หวใจสงโต ในประมาณเดอนมกราคมซงอยในตอนกลางฤดหนาว ถาเราแหงนหนามองกลางทองฟา จะเหนกลมดาวตางๆ ทสะดดตาหลายกลม เมอแหงนหนาขนไปดดาวในหนานจงนกถงค ากลอนของสนทรภดงกลาวไว จดเดนของกลมดาวหนาหนาว คอ สามเหลยมหนาหนาว ถาลากเสนจากดาวฤกษสวางทสดในทองฟา คอ ดาวซรอส ไปยงดาวสวางเดน ดาวหมายเลข 1 ของกลมดาวนายพราน คอ ดาวบเทลจส และลากไปยงดาวโปรซออน จะไดรปสามเหลยมนนคอสามเหลยมหนาหนาว



38

จากกลมดาวนายพรานใหญเราสามารถหากลมดาวอนๆ ไดอกหลายกลม เชน ถาลากเสนจากหมดาวไถ ดาว 3 ดวงตรงเขมขดนายพราน ชไปทางตะวนออกเฉยงใต จะชไปท ดาวซรอส ดาวฤกษสวางปรากฏทสวางทสดในทองฟา ถาลากชไปทางตะวนออกเฉยงเหนอจะชไปทดาวอลดบาแรน ดาว สสมชมพ หรอดาวตาวว (ดาวโรหณของไทย) ถาลากเสนจากดาวดวงสวางทสดของกลมดาวนายพราน (สวางเปนอนดบ 7) คอ ดาวไรเจล ไปยงดาวหมายเลข 1 สแดงสดใส ดาวบเทลจส (สวางเปนอนดบ 12 จะชไปทกลมดาวคนค ถาลากเสนจากดาวหวเขาขวา ทดาวนายพรานใหญไปหวไหลซายจะชไปท ดาว คาเพลลา (สวางเปนอนดบ 6 ) อยในกลมดาวสารถ นอกจากน สงส าคญในทองฟาทสามารถเหนไดในคนเดอนมดทไมมแสงสวางหรอแสงจนทรรบกวน คอ ทางชางเผอก ซงเปนทางสขาวสลวพาดจาก ขอบฟาทางทศตะวนตกเฉยงเหนอพาดผานกลางทองฟาไปทางทศตะวนออกเฉยงใตไดอกดวย

ภาพท 3.6 กลมดาวนายพราน(ซาย) กลมดาวสนข (กลาง) และกลมดาววว (ขวา)

2.2) กลมดาวหนารอน ฤดใบไมผลของประเทศเขตอบอนจะตรงกบฤดรอนของไทย เรมตงแตวนท 21 มนาคม ซงถอเปนวนส าคญทางดาราศาสตร คอเปนวนทดวงอาทตยปรากฏโคจรผานจดวสนตวษวต(Vernal Equinox) เปนวนราตรเสมอภาค คอมกลางวนเทากบกลางคน ดวงอาทตยขนทจดทศตะวนออก ตกจดทศตะวนตกพอด ตอจากนนไปดวงอาทตยจะขนไปทางเหนอ กลมดาวในฤดนเปนกลมดาวทควรรจกเปนอยางยงเปนกลมดาวทเดนและสะดดตามาก กลมดาวทส าคญไดแก กลมดาวจระเข กลมดาวคนค กลมดาวสงโต กลมดาวหญงพรหมจาร กลมดาว คนลาสตว กลมดาวกางเขนใต กลมดาวทใชส าหรบหาดาวเหนอคอ กลมดาวหมใหญ มกลมดาวยอย คอ หมใหญ, หมเลก, มงกร, สนข, ลาสตว, ผมของเบเรนซเซส, มงกฎเหนอ, ยราฟ, แมวปา และสงโตเลก วนขนฤดรอนของไทยตรงกบวนแรม 1 ค าเดอน 4 มระยะเวลา 4 เดอน ประมาณเดอนมนาคมถงเดอนมถนายน มระยะเวลาใกลเคยงกบการดกลมดาวในชวงฤดใบไมผลของประเทศอบอนฝายเหนอ กลมดาวหมใหญ และกลมดาวหมเลกทมดาวเหนออยทปลายหาง เปนดาวส าคญใชเปนเครองก าหนดทศ เนองจากขวโลกเหนอชไปทดาวดวงน ผยนดดาวทอยเหนอเสนศนยสตรจะเหนอยเหนอขอบฟาตามละตจดทยนอย เชน คนกรงเทพฯ จะเหนอยสงจากขอบฟา 14 องศา เพราะกรงเทพฯ ตงอยทละตจด 14 องศาเหนอ หากดดาวทขวโลกเหนอจะเหนดาวเหนออยกลางศรษะและดาวทกดวงบนทองฟาจะไมมดาวขนหรอตกเพราะดวงดาวจะวนอยรอบดาวเหนอ



39

กลมดาวทสะดดตาและคนไทยรจกดทสด คอ กลมดาวหมใหญ (หรอกลมดาวจระเข) ในฤดนจะเหนดาวจระเขขนตงแตตอนหวค า จากกลมดาวจระเขเราใชหาดาวฤกษทส าคญและควรรจกไดหลายดวง คอ ดาวเหนอ, ดาวเรกลส หวใจสงโตอยในกลมดาวสงโต, ดาวคาสเตอรและดาวพอลลกซ อยในกลมดาวราศมถน และดาวอารคตรส (Arcturus)หรอดาวดวงแกวอยในกลมดาวคนสตว หากมองเลยกลางทองฟาไปทางทศใต จะเหนดาวซรอสซงสวางทสดในทองฟา ทางขอบฟาทศใตจะเหนดาวฤกษคาโนปส สวางเปนท 2 ในทองฟา ดาวดวงนจะอยในแนวเสนตรงเหนอศรษะ เวลาประมาณ 21.00 น. ในวนท 5 เมษายน หากมองไปทางทศตะวนออกเฉยงใตจะเหนกลมดาวกางเขนใต มความสวางอนดบ 1 อย 2 ดวง คอ แอลฟา ครซส ซงมความสวางเปนอนดบท 14 และบตา ครซส มความสวางเปนอนดบท 20 ดาว 2 ดวงนมชอเรยกกนทวไปวา เอครกซและ บครกซ อยใกลๆ กบกลมดาวกางเขนใตทมกลมดาวมาครงคน มดาวเดนอย 2 ดวงคอ แอลฟา เซนเทาร สวางเปนอนดบท 3 และบตา เซนเทาร มความสวางเปนอนดบ 10 ในทองฟา ใตดาวคาโนปสลงไปทางใตมดาวอะเคอรมความสวางเปนอนดบท 9 ในทองฟาเปนดาวสน าเงนสวางเดนมากอยทางขอบฟาทศใตใกลๆ ดาวทง 2 ดวง มกลมแสงสขาวเดนสะดดตา 2 กลม เปนระบบดาวหรอกาแลกซเมฆแมกเจลแลน (Magellanic clouds)

ภาพท 3.7 กลมดาวสงโต (ซาย) และกลมดาวคนค (ขวา)

2.3) กลมดาวหนาฝน หนาฝนของประเทศไทย เรมเมอหลงวนเขาพรรษา คอ วนแรม 1 ค า เดอน 8 มระยะเวลา 4 เดอน ประมาณเดอนกรกฎาคมถงเดอนตลาคม มระยะเวลาใกลเคยงกบการดกลมดาวฤดรอนของประเทศเขตอบอนฝายเหนอ ฤดรอนของประเทศเขตอบอนตรงกบฤดฝนของไทย ฤดนเรมวนท 22 มถนายน (พจนานกรม หมายถง "พระอาทตยโคจรไปถงจดหยด (Solstice)" คอ จดสดทางเหนอในวนท 22 มถนายน เรยกวา ครษมายน (Summer Solstice) เปนจดหนารอน มกลางวนนานกวากลางคน) ในฤดนหากเราอยในประเทศไทยจะเหนกลมดาวเดนสะดดตาหลายกลม โดยเฉพาะกลมดาวแมงปอง ซงเปนกลมดาวทสวยทสดในบรรดากลมดาว 12 ราศ ในตอนดกจะเหนทางชางเผอกเปนทาง สขาวสลวพาดจากขอบฟาทศเหนอผานกลมดาวหงส ผานกลมดาวแมงปองและกลมดาวคนยงธนไปทางทศใต เมอเรมตนฤดจะเหนสามเหลยมหนารอนเรมขน สามเหลยมนเปนสญลกษณของฤดรอนถาสมมตลากเสนจากดาวฤกษวกาสวางอนดบ 5 ในทองฟา ไปดาวแอลแทรสวางอนดบ 11 ไปดาวเดเนปสวางอนดบ 19 จะไดสามเหลยมหนารอนเปนจดสงเกตกลมดาวอนๆ



40

กลมดาวฤดรอนของฝรงหลายกลมเปนกลมดาวสงคญาตเฮอรควลส มกลมดาวตางๆ รวม 19 กลม ไดแก เฮอรควลส, ลกธน, นกอนทร, พณ, หงส, สนขจงจอกเลก,งไฮดรา เครองวดมม, ถวยแกว, นกกา, คนแบกง, ง, โล, มาครงคน, สนขจงจอก, มงกฎใต, แทนบชา, สามเหลยมใตและกมดาวกางเขนใตกลมดาวเฮอรควลสจะปรากฏอยแนวกลางฟาเหนอศรษะ เวลา 3 ทม 21.00 น. ในวนท 22 กรกฎาคม 2.4) กลมดาวชวงปลายป ชวงปลายปของเดอนแบบไทย หมายถง ชวงหลงวนสารทไทย คอสนเดอนสบประมาณเดอนกนยายนถงกอนเขาหนาหนาว พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน ใหความหมายไวดงน "สารทเกยวกบหรอเกดในฤดใบไมรวง เชนเทศกาลท าบญสนเดอน 10 สารทวษวต คอ จดราตรเสมอภาค คอ เมอดวงอาทตยโคจรไปถงในราววนท 24 กนยายน เรยกวา สารทวษวต คกบ วสนตวษวต" วนท 23 กนยายน เปนวนทดวงอาทตยปรากฏตามเสนสรยวถมาถงจดตดกบเสนศนยสตรทองฟา เรยก สารทวษวต วนนดวงอาทตยจะขนทจดทศตะวนออก ตกทจดทศตะวนตกพอด ตอไปดวงอาทตยจะโคจรปดไปทางใต คอ ขนตกเลยจดทศตะวนออกและทศตะวนตกไปทางใต และเวลาเทยงวนจะอยเลยกลางทองฟาไปทางทศใต การดกลมดาวชวงปลายปจะเปนกลมดาวฤดใบไมรวง กลมดาวทเหนในฤดน คอ กลมดาวราชวงศกรกโบราณ เรยก กลมดาวครอบครวของเปอรเซอส มกลมดาวเซเฟอส (กษตรย),กลมดาวแคสสโอเปย (ราชน), แอนโดรามดา (ราชธดา), เปอรเซอส (พระชามาดาหรอลกเขย), มาปก (พาหนะของเปอรเซอส), กลมดาวเซตสหรอสตวทะเลรายในเทพนยาย กลมดาวสารถหรอเทพเจาแหงทะเล "เนจน" และ กลมดาวกงกา กลมดาวตางๆ เหลานจะเหนไดด ระหวางเดอนสงหาคมถงเดอนพฤศจกายน โดยทกลมดาวมาปกจะเหนอยแนวกลางศรษะในวนท 23 ตลาคม เวลาประมาณ 21.00 น. ขอใหสงเกตสเหลยมขนาดใหญ เปนตวมาปก มกลมดาวแอนโดรมดาอยตดกบตวมา และเหนกลมดาว 12 ราศตามแนวเสนสรยวถทขอบฟาทศตะวนตก เชน ในตอนค าจะเหนกลมดาวประจ าเดอนมกราคม คอกลมดาวแพะทะเล ส าหรบกลมดาวประจ าเดอนกมภาพนธคอ กลมดาวคนแบกหมอน า กลมดาวประจ าเดอนมนาคมคอ กลมดาวปลา ทขอบฟาทศตะวนออก นอกจากจะเหนกลมดาวตางๆ ทกลาวมาในชวงฤดใบไมรวง ขอใหสงเกตจดตดของเสนศนยสตรทองฟาตดกบเสนสรยวถ ในการหาดาวเหนอหากไมเหนกลมดาวหมใหญ ใหหาจากกลมดาวคางคาวหรอกลมดาวแคสสโอเปย หรอพระราชนนงเกาอ กลมดาวนอยบนทองฟาตรงกนขามกบกลมดาวหมใหญ การหาดาวเหนอจากกลมดาวคางคาว ใหแบงครงมมระหวางปกกบคางคาวลากผานดาวดวงเลกๆ ดวงหนงทใตปกคางคาวจะชไปทดาวเหนอ ดงภาพท 3.8



41

ภาพท 3.8 กลมดาวแอนโดรเมดา (ซาย) และกลมดาวมาปก (ขวา)

3.6 เครองมอทางดาราศาสตร เครองมอทนกดาราศาสตรใชศกษาสงตางๆในจกรวาล มดวยกน 6 ชนดหลกๆ ทส าคญ คอ 1. กลองโทรทรรศนชนดหกแสง (Refracor Telescope) กาลเลโอไดประดษฐกลองชนดนเปนครงแรกเมอป พ.ศ.2152 กลองชนดนประกอบดวยล ากลอง ซงตดเลนสนนทท าดวยแกวใสไวทปากกลองตรงดานหนา และตดเลนสขยายไวตรงสวนทตามมอง ท าใหสามารถมองเหนสงทอยไกลใหใกลเขามาเปนภาพหวกลบ เชน เหนจดด าบนดวงอาทตย หลกการท างานของกลองชนดนกคอ แสงจากวตถทอยหางไกลจะถกรวมไวทกลองตรงดานหนาแลวน าไปสจดโฟกส เราเหนภาพนนจากสวนทตามเอง เลนสทใชกบกลองชนดนเปนเลนสนนทงค 2. กลองโทรทรรศนชนดสะทอนแสง (reflector telescope) หลกการท างานของกลองชนดนกคอ เราจะใชกระจกเงาเวาเพอรวมแสงกอน แลวมกระจกเงาเลกๆ หลายอนชวยสะทอนแสงไปยงแผนภาพหรอสะทอนแสงผานทมองเขาตาผด กลองชนดนใหญทสดในโลกมเสนผานศนยกลางของกระจกเงาเวา ยาวถง 200 นว (5.1เมตร) ตงอยทภเขาพาโลมารแคลฟอรเนยในสหรฐอเมรกา ขณะนมกลองโทรทรรศนแบบสะทอนแสงขนาดใหญทสดในโลกขนาด 236 นว อยทหอดดาวดาราศาสตรฟสกส ประเทศสหพนธรฐรสเซย กลองโทรทรรศนชนดใชแสงขนาดใหญ มกใชเพอถายรปวตถบนทองฟาทอยไกล เพยง 6-7 พนลานปแสง เฉพาะในเวลากลางคนททองฟาปลอดโปรงถงแมกลองชนดนจะมราคาถกกวากลองหกแสงทมก าลงเทากนแตดแลยากกวา เชน เมอใชไปนานๆ ตองฉาบกระจกใหมเพอใหสะทอนแสงไดด 3. ใชวธศกษาจากเสนสของแสง (the Spectrum)

แสงทสองมาจากดวงดาวนนมสอยหลายส ถาใหแสงนนผานแทงแกวปรซมสตางๆ กนจะหกเหเปนมมตางๆ กน แสงทผานออกไปจะถกแยกเปนเสนสตางๆ สทถกแยกจะมสแดง, สสม, สเหลอง,สเขยว, สน าเงน, สครามและสมวง แถบสตางๆ ทถกแยกออกมานเรยกวา สเปกตรม (Spectrum)



42

การศกษาเสนสของแสงท าใหนกดาราศาสตร สามารถบอกบางสงบางอยางของดาวดวงนนไดเชนเมอแสงดาวจากกลองโทรทรรศนผานเขาเครองสเปกโทรสโคปเรากจะไดสเปกตรมของดาวดวงนน สทงเจดสจากแดงถงมวงนนจะมเสนคล าๆ ตดกนอยหลายเสน ทงนเพราะแกสตางๆ ทพนผวของดาวดวงนนดดกลนแสงสตางๆ ไดไมเหมอนกน ธาตทางเคมแตละธาตท าใหเกดเสนสคล าเหลานนแบบตางๆ กนจงท าใหเราทราบไดวาดาวแตละดวงมธาตอะไรอยบาง นอกจากนเสนสของแสงยงบอกอณหภมของดาวฤกษแกเราไดดวย ดาวฤกษทเยนจะมสแดง ถารอนมากจะมสเหลอง ขาว น าเงน และสน าเงน เสนสยงบอกใหเราทราบวากาแลกซอยหางจากโลกเทาไหรไดดวย

4. การศกษาจากคลนวทย (Radio telescopes) มนษยบนโลกรบรคลนวทยทมาจากอวกาศดวยความบงเอญครงแรกเมอ พ.ศ.2476 โดย

คารล แจนสก (Karl jansky) เปนคนแรกทสามารถรบคลนวทยจากทางชางเผอกได การศกษาจากคลนวทยท าใหเราทราบวาดาวดวงตางๆ ประกอบดวยอะไรบาง เชน ดาวบางดวงประกอบดวยน า และมสารพษไชยาไนดรวมอยดวย ดาวบางดวงมคลนวทยแรงมากแสดงวาเกดการเปลยนแปลงอยางรนแรงบนดาวดวงนนอยตลอดเวลา กลองโทรทรรศน วทยทมชอเสยงตงอยทเมองโจเดรลล แบงค (Jodrell Bank) ในประเทศองกฤษ

5. การศกษาจากยานอวกาศ (Space Probe) มาถงยคปจจบนเราศกษาความลลบของจกรวาลเพมเตมอก โดยการสงดาวเทยม ยาน

อวกาศชนดตางๆ ออกไปนอกโลกเพอศกษารงสตางๆ ทมาจากอวกาศเชน รงสเอกซ รงสอลตราไวโอเลต รงสอนฟราเรด เพราะการศกษารงสเหลาน หากเราท าการศกษาอยบนโลกจะท าไดไมด เนองจากบรรยากาศของโลกไดดดกลนเอาไว แตในปจจบนเมอเราสามารถสงยานอวกาศไปศกษารงสนอกโลกได จงท าใหเราไดรบความรและประโยชนมากขน 6. เครองแยกแสง (Spectroscope) ฮกกนส (William Huggins) เปนคนแรกทท าและใชอปกรณน เมอ พ.ศ.2413 ตอมาไดถายภาพสเปกตรมจากดาวฤกษและบอกคณสมบตไดวาดาวนนมอณหภมเทาใด ประกอบดวยธาตอะไร ในทสดเขาไดแบงดาวฤกษตามสเปกตรมของดาวเปน 6 ล าดบ เรยงตามตวอกษรวา O B A F G K M ซงน ามาเขาประโยคเพอจ างายวา Oh! Be A Fine Girl Kiss Me. โดยการก าหนดล าดบของพวก O และ B มอณหภมสง A เปนพวกสน าเงนขาว (Blue White Stars) มอณหภมทผวราว 35,000 เคลวน (Kelvin) ในแถบสเปกตรมมเสนสวางของไฮโดรเจนตามล าดบ M มสแดงอณหภมทผวราว 3,000 เคลวน เปนตน นอกจากนหอดดาว เปรยบเสมอดวงตาของคนบนโลกทจบจองไปในอวกาศเพอ คนหาสงตางๆ ทางดาราศาสตร หอดดาวในประเทศไทยทส าคญคอ 1) หอดดาวสรนธร จงหวดเชยงใหม 2) หอดดาวเกดแกว จงหวดกาญจนบร 3) หอดดาวบณฑต จงหวดฉะเชงเทรา 4) หอดดาวราชภฏพระนครศรอยธยา จงหวดพระนครศรอยธยา 5) หอดดาวศนยวทยาศาสตรรงสต จงหวดปทมธาน



43

แบบฝกหดทายบทท 3 1) ดาวฤกษแตละดวงมความเหมอนและความแตกตางกนในเรองใดบาง 2) หลมด า คออะไร ตางจากดาวนวตรอน อยางไร 3) เนบวลา คออะไร และเกยวของกบดาวฤกษอยางไร 4) ธาตตางๆในโลกและในตวเรา เกดจากสงใด 5) ดาวฤกษทอยในกลมดาวฤกษเดยวกน อยหางจากโลกเทากนหรอไม



44

แนวตอบค าถามแบบฝกหดทายบทท 3 1) ความเหมอน มดงน 1) ธาตไฮโดรเจนและฮเลยมเปนองคประกอบหลกของดาวฤกษแตละดวง 2) มพลงงานในตวเองจากปฏกรยาเทอรโมนวเคลยร ความแตกตาง มดงน มมวลตางกน อณหภมทผวตางกน ขนาดตางกน อายตางกน ระยะหางจากโลกตางกน มสและความสวางตางกน มววฒนาการตางกน สรางธาตไดตางกน มองคประกอบและระบบทตางกน

2) หลมด า คอบรเวณทมความโนมถวงสง จนไมมสงใดทจะเคลอนทออกจากหลมด าได แมแตแสงสวาง หลมด าเปนววฒนาการขนสดทายของดาวฤกษทมมวลสงมากๆ ซงยบตวลงอยางรวดเรวเพราะแรงโนมถวง จนเกดแรงสะทอนท าใหรอบนอกของดาวระเบดอยางรนแรงทเรยกวา ซเปอรโนวา เกดธาตหนกตางๆ และถกสาดกระจายออกสอวกาศกลายเปนเนบวลารนใหม หลมด าจะมมวลมากและความหนาแนนสงเพราะมขนาดเลกมาก หลมด าตางจากดาวนวตรอน คอ เราไมสามารถสงเกตหลมด าไดโดยตรง แตสามารถสงเกตดาวนวตรอนไดโดยตรง ซงเรยกวา พลซาร และหากดาวฤกษทกลายเปนดาวนวตรอน มมวลสารมากกวาดวงอาทตยมากๆ ดาวนวตรอนจะกลายเปนหลมด าได

3) เนบวลา คอ กลมแกสไฮโดรเจนและฮเลยมทเกดจากบกแบง เรยกวา เนบวลาดงเดมและเกดจากซเปอรโนวา เปนเนบวลารนใหม เกยวของกนกบดาวฤกษ เนองจากเปนแกสทอยระหวางดาวฤกษและบางแหงอาจรวมกบเนบวลาดงเดม กลายเปนตนก าเนดของดาวฤกษรนใหม

4) ธาตตางๆในโลกและในตวเรา ลวนเกดจากดาวฤกษรนตางๆ ทระเบดเปนซเปอรโนวา รวมทงธาตไฮโดรเจนและฮเลยมซงเกดขนมาในภายหลง

5) ไมเทากน เพราะกลมดาวฤกษเปนเพยงภาพทเหนดวยตาในทางเดยวกนเทานน เชน เหนดาวพฤหสบดอยใกลดาวหวใจสงหในกลมดาวสงโต ไมไดหมายความวา ดาวพฤหสบดอยในระยะใกลดาวหวใจสงหดงตาเหน แตอยหางกนมากเกอบ 80 ปแสง



45

แบบทดสอบวดผลสมฤทธทางการเรยน บทท 3 ดาวฤกษ

1. สงทเหมอนกนของดาวฤกษแตละดวงคอขอใด ก. พลงงานและสวนประกอบ ข. แหลงก าเนดและสวนประกอบ ค. พลงงานและแหลงก าเนด ง. สและแหลงก าเนด 2. ดาวฤกษแตละดวงจะมความแตกตางกนในขอใด ก. มวล อณหภมผว ส ข. ระยะหาง ขนาด ความสวาง ค. องคประกอบทางเคม ง. ถกทกขอ 3. ขอใดถกตองเกยวกบดาวฤกษ ก. ดาวฤกษเกดจากการยบรวมกนของเนบลลา ข. ดาวฤกษทกดวงจะมสขาวเหมอนกนทกดวง ค. มวลของดาวฤกษมความสมพนธกบสของดาวฤกษ ง. ดาวฤกษจะใหก าเนดธาตเรเดยม ธาตฮเลยม 4. ขอใดถกตองทสด ก. ดาวฤกษทมมวลนอย แสงสวางมาก จะมชวงชวตยาว ข. ดาวฤกษทมมวลมาก แสงสวางมาก จะมชวงชวตยาว ค. ดาวฤกษทมมวลนอย แสงสวางนอย จะมชวงชวตสน ง. ดาวฤกษทมมวลมาก แสงสวางมาก จะมชวงชวตสน 5. การระเบดอยางรนแรงของดาวฤกษมวลมากกอนจะดบสลาย เรยกวาอะไร ก. เนบลลาดาวเคราะห ข. ซเปอรโนวา ค. กลมกอนแกสยกษ ง. การระเบดครงใหญ 6. เมอดาวฤกษมวลมากเกดการระเบด บรเวณใจกลางของดาวจะยบตวลงกลายเปนสงใด ก. ดาวแคระขาว ข. ดาวนวตรอน ค. หลมด า ง. ขอ ข และ ค ถก 7. ขอใดใหความหมายของค าวา “ หลมด า ” ถกตอง ก. บรเวณทมดสนท ข. บรเวณทแสงสองไมถง ค. บรเวณทมแรงโนมถวงมาก ง. ผดทกขอ 8. ดวงอาทตยจะใหแสงสวางเชนนไปอกกลานป ก. 1,000 ลานป ข. 2,000 ลานป ค. 4,000 ลานป ง. 5,000 ลานป 9. การยบตวลงของแกสเนบลลาเนองจากแรงโนมถวงจะมผลตอขอใด ก. ความดนและอณหภมของแกสสงขน ข. ความดนและอณหภมของแกสต าลง ค. มวลและแสงสวางของแกสเพมขน ง. มวลและแสงสวางของแกสลดต าลง



46

10. ถาอณหภมของแกสทแกนกลางเนบลลาสงเพมขนเปน 15 ลานเคลวน จะท าใหเกดสงใดขน ก. ปฏกรยาเคม ข. ปฏกรยาเทอรโมนวเคลยส ค. ปฏกรยาโพลเมอร ง. ปฏกรยาเทอรโมนวเคลยร 11. ขอใดอธบายการเกดปฏกรยาเทอรโมนวเคลยรไดถกตอง ก. เกดจากนวเคลยสของไฮโดรคารบอน 1 อะตอม เปนนวเคลยสของฮเลยม 4 นวเคลยส ข. เกดจากนวเคลยสของฮเลยม 1 นวเคลยส เปนนวเคลยสของไฮโดรคารบอน 4 อะตอม ค. เกดจากนวเคลยสของไฮโดรคารบอน 4 อะตอม เปนนวเคลยสของฮเลยม 1 นวเคลยส ง. เกดจากนวเคลยสของไฮโดรคารบอน 4 นวเคลยส เปนนวเคลยสของฮเลยม 1 อะตอม 12. ขอใดถกตอง ก. เมออณหภมของแกสทแกนกลางของดาวฤกษเปน 100 ลานเคลวน จะเกดการหลอมรวมนวเคลยสของฮเลยมเปนนวเคลยสของคารบอน ข. จากสมการ E = mc2 ; E หมายถง พลงงาน, m หมายถง มวล, c หมายถงความเรวของแสง ค. เมอเกดปฏกรยาเทอรโมนวเคลยรหลอมไฮโดรเจนเปนฮเลยมอกครง จะท าใหดวงอาทตยใหญขนเปน 100 เทา ของปจจบน ง. ถกทกขอ 13. พลงงานจ านวนมากทไดจากปฏกรยาเทอรโมนวเคลยร ไดจากการเปลยนแปลงในขอใด ก. แสง ข. ความรอน ค. ปฏกรยาเคม ง. มวลสวนทหายไป 14. เราสามารถค านวณหาพลงงานทไดจากปฏกรยาเทอรโมนวเคลยร ไดจากสมการในขอใด ก. E = mgh ข. E = 1/2mv2 ค. E = mc2 ง. ขอ ก และ ข ถก 15. เมออณหภมผวของดวงอาทตยลดลง จะท าใหสของดวงอาทตยเปลยนจากสใดเปนสใด ก. สเหลองเปนสขาว ข. สขาวเปนสเหลอง ค. สเหลองเปนสแดง ง. สขาวเปนสแดง 16. ขอใดถกตองทสด ก. เมอดวงอาทตยมขนาดใหญขนกวาปจจบนท าใหอณหภมทผวมคาสงขน ข. การเกดปฏกรยาเทอรโมนวเคลยร ครงใหม มผลท าใหดวงอาทตยใหญขนเปน 100 เทาของขนาดปจจบน ค. ดาวแคระขาวจะมขนาดเพยง 1 ใน 100 ของดวงอาทตยขนาดปจจบน ง. ขอ ข และ ค ถก 17. ดวงอาทตยทมสแดงมชอวาอะไร ก. ดาวแดง ข. ดาวยกษแดง ค. เนบลลาสแดง ง. ตะวนแดง



47

18. ดาวแคระขาวเกดจากในขอใด ก. แกนกลางของดาวเคราะหยบตวลง เนองจากแรงโนมถวง ข. แกนกลางของดาวฤกษยบตวลง เนองจากแรงเหวยง ค. แกนกลางของดาวยกษแดงยบตวลง เนองจากแรงโนมถวง ง. แกนกลางของดาวยกษแดงยบตวลง เนองจากแรงเหวยง 19. ขอใดใหความหมายความสวางของดาวฤกษไดถกตอง ก. เปนพลงงานแสงจากดาวฤกษดวงนนในเวลา 1 วนาท ข. เปนพลงงานแสงจากดาวฤกษดวงนนในเวลา 1 นาท

ค. เปนพลงงานความรอนจากดาวฤกษดวงนนในเวลา 1 วนาท ง. เปนพลงงานความรอนจากดาวฤกษดวงนนในเวลา 1 นาท 20. ขอใดถกตองทสด ก. ความสวางมหนวยเปนพลงงาน ข. ความสวางของดาวทเราเหนบนทองฟา เรยกวา ความสวางปรากฏ ค. ดาวฤกษทมความสวางมากทสดจะมคาระดบความสวางเปน 6 ง. ขอ ก และ ข ถก 21. ดาวทมอนดบความสวางตางกน 1 จะมความสวางตางกนกเทา ก. 2 ข. 2.5 ค. 3 ง. 5 22. ความสวางปรากฏของดาวฤกษทเราเหนอยบนโลกจะขนอยกบขอใด ก. ปรมาณแสงของดาวดวงนน ข. ก าลงสองสวางของดาวดวงนน ค. ระยะทางของดาวดวงนนทอยหางจากโลก ง. ความเขมของแสงของดาวทอยหางจากโลก 23. นกดาราศาสตรแบงชนดของดาวฤกษ โดยใชเกณฑในขอใด ก. สและมวล ข. สและอณหภมผว

ค. มวลและความสวาง ง. มวลและก าลงสองสวาง 24. นกดาราศาสตรแบงชนดของดาวฤกษเปน 7 ชนด โดยเรยงตามอกษรในขอใดจากอณหภมสงไปต า ก. O A B F G K M ข. A B F G K M O ค. O B A F G K M ง. M K G F B A O 25. การวดระยะหางของโลกถงดาวฤกษจะตองค านวณจากสงใดของดาวดวงนน ก. แพรลแลกซของดาว ข. ระยะหางของดาวฤกษถงดวงอาทตย ค. มมวกฤตของดวงฤกษ ง. ปรมาณแสงและมวลของสาร



48

26. ตนก าเนดของเนบลลาคอขอใด ก. การระเบดของดาวแคระขาว ข. กลมแกสทไดจากการระเบดของดาวแคระด า ค. ซากทเหลอจากการระเบดของดาวฤกษ ง. มวลสารของดวงอาทตยหลงการเกดปฏกรยาเทอรโมนวเคลยร 27. ดาวสไปกาเปนดาวทมสน าเงน และดาวแอนแทเรสมสแดง สวนดวงอาทตยมสเหลอง จากขอมลเหลาน ผลสรปตอไปนขอใดถก ก. ดาวแอนแทเรสมอณหภมสงทสด ข. ดวงอาทตยมอณหภมสงทสดในหมดาวทงสามน ค. ดาวสไปกามอณหภมสงกวาดวงอาทตย และดวงอาทตยมอณหภมต ากวาดาวแอนแทเรส ง. ดาวสไปกามอณหภมสงกวาดวงอาทตย และดวงอาทตยมอณหภมสงกวาดาวแอนแทเรส 28. ถาดาวฤกษดวงหนงแรกเกดมอณหภมพนผว 11,000 องศาเซลเซยส เมอเวลาผานไป อณหภมจะเปลยนเปน 5,600 องศาเซลเซยส 4,000 องศาเซลเซยส และ 3,000 องศาเซลเซยส สของดาวจะเปลยนแปลงจากแรกเกดตามล าดบอยางไร ก. ขาว เหลอง สม สมแดง ข. ขาว สมแดง เหลอง สม ค. ขาว สมแดง สม เหลอง ง. ขาว สม เหลอง สมแดง 29. โลกไดรบพลงงานจากดวงอาทตยในรปของ ก. แสงและความรอน ข. อนภาคและแสง ค. ความรอนและพายแมเหลก ง. คลนแมเหลกไฟฟาและอนภาค 30. ดาวอลฟาเซนจร ( Alfa Centuri ) มความเหลยมของมม 0.760 อารควนาท ดาวดวงนจะมระยะหางจากโลกกพารเสค ก. 1 พารเสค ข. 1.31 พารเสค ค. 2 พารเสค ง. 2.31 พารเสค

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

แบบทดสอบวดผลสมฤทธทางการเรยน บทท 3 ดาวฤกษ

1) ค. 2) ง. 3) ก. 4) ง. 5) ข. 6) ง. 7) ค. 8) ง. 9) ก. 10) ง. 11) ค. 12) ง. 13) ง. 14) ค. 15) ค. 16) ง. 17) ข. 18) ค. 19) ก. 20) ง. 21) ข. 22) ค. 23) ข. 24) ค. 25) ก. 26) ค. 27) ง. 28) ก. 29) ง. 30) ข.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Documents

ดาวฤกษ์astroeducation.com/wp-content/uploads/2013/01/Unit3... · 2013-12-10 · ดาวฤกษ์จะแผ่พลังงานส่องสว่าง