10 นตยสาร สสวท.

รอบรวทย

การเขยนรปดวงจนทรขางขน-ขางแรมนพนธ ทรายเพชร ราชบณฑต ผเชยวชาญพเศษ สสวท.

การเคลอนทของดวงจนทรดวงจนทรเปนดาวบรวารของโลก เปนดาวดวงเดยวท

เคลอนรอบโลก โดยเคลอนไปในทศทางเดยวกนกบการหมนรอบตวเอง และการโคจรของโลกรอบดวงอาทตย คอจากทศตะวนตกไปทางทศตะวนออก

การหมนรอบตวเองของโลกรอบละ 1 วน ทำาใหเกดปรากฏการณ 3 อยางคอ การขน-ตกของดวงดาว ทศ และกลางวนกลางคน

การโคจรรอบโลกของดวงจนทรรอบละ 1 เดอนโดยหนดานเดยวมาทางโลกตลอดเวลา ทำาใหเกดปรากฏการณหลายอยาง เชน การเกดดวงจนทรขางขน-ขางแรม ดวงจนทรขนชาวนละประมาณ 50 นาท และคนบนโลกเหนเฉพาะดานใกลของดวงจนทรเทานน

การเขยนรปดวงจนทรบนกระดาษการเขยนรปดวงจนทรขางขน - ขางแรม ณ ตำาแหนงตาง ๆ

รอบโลก ควรเขยนใหถกตองตามหลกการสะทอนแสงจากดวงอาทตย และทศทางทหนดานนนหรอดานสวางของดวงจนทรเขาหาดวงอาทตย เชน ดวงจนทรขางขนหนดานนนหรอดานสวางไปทางทศตะวนตก สวนดวงจนทรขางแรมหนดานนนหรอดานสวางไปทางทศตะวนออก

ตอไปนเปนการเขยนรปดวงจนทรขางขน-ขางแรมทผเขยนเหนวาถกตอง ดานทหนมาทางโลกของดวงจนทรแบงเปน 4 สวนเทา ๆ กน และแทนดวย ก. ข. ค. ง. สวน O เปนตำาแหนงทอยใกลโลกทสด หรอจดศนยกลางของจนทรเพญ

รปดวงจนทรขางขนขางแรมของผเขยน

รปทปรากฏบนฟาของดวงจนทร

ทางโคจรของดวงจนทรรอบโลก ดวงจนทรไดรบแสงจากดวงอาทตยครงดวงเสมอ

โลกหมนรอบตวเองจากตะวนตกไปตะวนออก

แรม 15 คำาขน 15 คำา

แรม 8 คำา

ขน 8 คำา

ดานสวางของดวงจนทรทมองไมเหน

ดวงจนทรขางขน-ขางแรม เมอมองจากขวโลกเหนอ

ดานสวางของดวงจนทรทเหนเปนเสยว

11ปท 41 ฉบบท 181 มนาคม - เมษายน 2556

ตำาแหนง 1 ดานทหนเขาหาโลกของดวงจนทรไมไดรบแสงจากดวงอาทตย เราจงมองไมเหนดวงจนทร เรยกวาวนเดอนดบตรงกบแรม 15 คำา ภาษาองกฤษใชคำาวา new moon บนทองฟาดวงอาทตยและดวงจนทรอยทางทศเดยวกน ขน-ตกพรอมกน เวลา 18.00 น. อยทางตะวนตก (W) เวลา 06.00 น. อยทางตะวนออก (E)ตำาแหนง 2 ดานทหนเขาหาโลกของดวงจนทรไดรบแสงจากดวงอาทตยเสยวหนง และเสยวนเองทสะทอนแสงมายงโลก ทำาใหเราเหนเปนจนทรเสยว เปนเสยวบางสวนของ ข. และ ค. เรยกวา เสยวขางขนประมาณ 4 คำา ตรงกบภาษาองกฤษวา waxing crescent moon ดานนนหรอดานสวางของดวงจนทรซงเปนสวนหนงของ ข. และ ค. หนไปทางทศตะวนตก เชน เมอเวลา 18.00 น. ดวงอาทตยอยทขอบฟาตะวนตก และดวงจนทรกหนดานนนไปทางนน เหนเปนรปรมฝปากกำาลงยม อยสงจากขอบฟาตะวนตกประมาณ 45° ณ ตำาแหนงนดวงจนทรอยหางไปทางตะวนออกของดวงอาทตยประมาณ 45° ขอบฟาตะวนออกพบดวงจนทรหรอดวงจนทรขนเมอเวลา 09.00 น.ตำาแหนง 3 ครงหนงของสวนสวางของดวงจนทรหนเขาหาโลก เราจงเหนดวงจนทรบนฟาเปนรปครงวงกลมหรอครงดวง เหนทกสวนของ ข. และ ค. รวมทงเหนจดใกลโลกทสด (O) ดวย อยสงสดบนฟาในเวลาหวคำา หนดานนนไปทางทศตะวนตก ตรงกบขางขน 8 คำา ภาษาองกฤษเรยกวา first quarter moon คอเปน 1 ใน 4 แรกของดวงจนทรทปรากฏใหเหน ขอบฟาตะวนออกสมผสดวงจนทรหรอดวงจนทรขนเมอเวลา 12.00 น. เมอโลกหมนพาเราไปอยทเวลา 24.00 น. ขอบฟาตะวนตกจะชไปทางดวงจนทร นนคอดวงจนทรขางขน 8 คำาตกเมอเวลาประมาณเทยงคน ตำาแหนงนดวงจนทรอยหางดวงอาทตยไปทางตะวนออก 90° ตำาแหนง 4 ดวงจนทรหนดานสวางมาทางโลกมากขน เหนทกสวนของ ข. และ ค. เหนบางสวนของ ก. และ ง. รวมทงเหน O ดวงจนทรจงเปนรปคอนดวงขางขน ดานสวางหนไปทางตะวนตก ดวงจนทรขนจากขอบฟาตะวนออกเมอเวลา 15.00 น. ซงเปนเวลากลางวน ตำาแหนงนเปนดวงจนทรขางขนประมาณ 11-12 คำา อยทางตะวนออกดวงอาทตย 135° ดวงจนทรคอนดวงขางขนตรงกบภาษาองกฤษวา waxing gibbous moon ตำาแหนง 5 ดานทหนมาทางโลกของดวงจนทรไดรบแสงแดดเตมทเพราะอยตรงขามกบดวงอาทตย เราจงเหนเปนรปวงกลมหรอจนทรเพญ (full moon) เหนทกสวน ก. ข. ค. ง. และ O ตรงกบขางขน 15 คำา เหนเวลากลางคนตลอดทงคน เพราะขนเวลาหวคำาและตกเวลารงเชาของวนใหม

ตำ าแหนง 6 ดวง จนทรอ ย หางไปทางทศตะวนตกของดวงอาทตยเปนมม 135° ดานทหนมาทางโลกเสยวหนงไมไดรบแสงแดด เราจงเหนดวงจนทรเปนรปคอนดวงโดยเหนทกสวนของ ก. ง. และเหนบางสวนของ ข. ค. รวมทงเหน O เปนคอนดวงคลายตำาแหนง 4 แตไมเหมอนกนเพราะตำาแหนง 4 คนบนโลกเหน ข. ค. ทงหมด และเหนบางสวนของ ก. ง. ดวงจนทรในตำาแหนง 6 เปนดวงจนทรขางแรมประมาณ 4 คำา หนดานสวางไปทางดวงอาทตยคอ ทศตะวนออกตรงขามกบดวงจนทรขางขนคอนดวงซงหนดานสวางไปทางตะวนตก ดวงจนทรคอนดวงขางแรมตรงกบภาษาองกฤษวา waninggibbous moon ดวงจนทรขางแรม 4 คำา ขนประมาณ 21.00 น. ขนกอนดวงอาทตย เมอดวงอาทตยขนเวลา 6.00 น. จะเหนดวงจนทรคอนดวงแรม 4 คำา อยสงจากขอบฟาตะวนตกประมาณ 45° ถาทองฟาแจมใสไมมเมฆจะเหนดวงจนทรแรม 4 คำาไปถงเวลา 9.00 น.ตำาแหนง 7 ดวงจนทรหางดวงอาทตยไปทางตะวนตกเปนมม 90° เพราะดวงจนทรขางแรมจะปรากฏวงเขาหาดวงอาทตย ทำาใหดวงจนทรมมมหางไปทางตะวนตกดวงอาทตยลดลง ณ ตำาแหนงนดวงจนทรหนดานสวางครงหนงมาทางโลก เราจงเหนดวงจนทรเปนรปครงวงกลม หรอครงดวง คลายตำาแหนง 3 แตเปนคนละสวน ตำาแหนง 7 เหน ก. ง. ทงหมด และ O สวนตำาแหนง 3 เหน ข. ค. และ O ดวงจนทรตำาแหนง 7 ตรงกบดวงจนทรขางแรม 8 คำา หนดานนนหรอดานสวางไปทางทศตะวนออก ขนเวลากลางคนเมอเวลาประมาณเทยงคน ครนถงเวลาเชาตรดวงจนทรแรม 8 คำาจะอยสงสดบนฟา หนดานสวาง (ดานนน) ไปทางดวงอาทตยหรอทศตะวนออก ถาทองฟาแจมใสจะเหนดวงจนทรแรม 8 คำาในเวลากลางวนตงแตเชาไปจนถงประมาณเทยงวน โดยเหนคลอยตำาลงไปทางทศตะวนตกและลบขอบฟาเมอเวลาเทยงวน ดวงจนทรแรม 8 คำาตรงกบภาษาองกฤษวา last quarter moon

12 นตยสาร สสวท.

ขอสงเกตของผเขยนตอการเขยนรปดวงจนทรขางขน-ขางแรมของ Mooncennection.com

ตำาแหนง 8 ดานใกลของดวงจนทรสวางลดลงเพราะดานไกลสวางมากขน ดวงจนทร ณ ตำาแหนงนจะปรากฏเปนเสยวคลายตำาแหนง 2 แตเหนคนละสวน ตำาแหนง 2 เหนบางสวนของ ข. ค. แตตำาแหนง 8 เหนบางสวนของ ก. ง. ดวงจนทรตำาแหนง 8 ปรากฏอยใกลดวงอาทตยมากขน โดยอยหางไปทางทศตะวนตกของดวงอาทตยเพยง 45° ตรงกบแรม 11-12 คำา ขนกอนดวงอาทตยประมาณ 3 ชวโมง เหน

เปนรปคนยมทางทศตะวนออกในเวลารงเชา ดานนนของดวงจนทรหนไปทางทศตะวนออก ขนประมาณ 3.00 น. เมอเวลา 6.00 น. จะอยสงจากขอบฟาตะวนออกประมาณ 45° เหนในเวลากลางวนไดจนถง 9.00-10.00 น. ซงจะขนไปอยสงบนฟา ทงนทองฟาตองแจมใส ไมมเมฆบง ดวงจนทรแรม 11-12 คำาปรากฏเปนเสยวตรงกบภาษาองกฤษวา waning crescent moon

รปดวงจนทรขางขนขางแรมของ Mooncennection.com

ผเขยนเหนวารปรางของดวงจนทรบนฟา ณ ตำาแหนง (1) ถง (5) เปนรปรางทถกตอง เปนตำาแหนงทดวงจนทรอยทางตะวนออกของดวงอาทตย ดานนนหรอดานสวางหนไปทางทศตะวนตกซงเปนลกษณะของดวงจนทรขางขน แตรปรางของดวงจนทร ณ ตำาแหนง (6) ถง (8) เปนดวงจนทรขางแรม มลกษณะไมถกตอง เพราะในรปดานสวางหรอดานนนหนไปทางทศตะวนตก ลกษณะดวงจนทรขางแรมบนฟาจะตองมดานสวางหรอดานนนหนไปทางทศตะวนออกตรงขามกบดวงจนทรขางขนทหนดานสวางไปทางทศตะวนตก ลกษณะของดวงจนทรบนฟา ณ ตำาแหนง (6) ถง (8) ในรปขางบนหนดานสวางออกจากดวงอาทตยจงไมถกตอง

ทศในอวกาศเอาไปจากโลก ทศเกดจากโลกหมนรอบตวเองจากตะวนตกไปตะวนออก ขณะทเปนเวลา 18.00 น. คนบนโลกจะเหนดวงอาทตยอยทางตะวนตก ดวงจนทรขางขน (ตำาแหนง 2-5) ลวนหนดานสวางไปทางตะวนตก และอยสงจากขอบฟาตาง ๆ กน เชน ดวงจนทรตำาแหนง 2 อยสงจากขอบฟาตะวนตก 45° ดวงจนทรตำาแหนง 4 อยสงจากขอบฟาตะวนออก 45° และเราจะเหนดวงจนทรขางแรมทกตำาแหนงบนฟาในเวลาเชาตรซงดวงอาทตยกำาลงขนทางตะวนออกเมอเวลา 6.00 น. เชน เหนดวงจนทรตำาแหนง 8 เปนเสยวอยสงจากขอบฟาตะวนออก 45° โดยหนดานสวางไปทางตะวนออก แตในรปของ Moonconnection.com ดวงจนทรเสยวหนดานสวางไปทางตะวนตกซงไมถกตอง

ตำาแหนงดวงจนทรบนฟาเมอเวลาเชาตรของตำาแหนง 6 คออยสงจากขอบฟาตะวนตก 45° โดยหนดานสวางไปทางตะวนออก แตในรปของ Moonconnection.com ดวงจนทรคอนดวงขางแรมหนดานสวางไปทางตะวนตกซงไมถกตอง เชนเดยวกนกบดวงจนทรแรม 8 คำา (ตำาแหนง 8) กตองหนดานนนหรอดานสวางไปทางตะวนออกดวยจงจะถกตอง

(3)

(2)

(1)

(8)

(7)

(6)

(5)

(4)