คณภาพชวตในการท างานของขาราชการฝายปกครอง กรณศกษา ส านกงานเขตพญาไท* กนกวรรณ ซาเหลา**

บทคดยอ

การวจยนมจดประสงคเพอศกษาองคประกอบคณภาพชวตในการท างานของขาราชการ ฝายปกครอง ส านกงานเขตพญาไท ใชวธวจยเอกสารและวจยสนาม เกบรวบรวมขอมล โดยการสมภาษณแบบมโครงสราง กลมตวอยาง ไดแก ขาราชการระดบช านาญการพเศษ ช านาญการ ปฏบตการ และช านาญงาน ในฝายปกครอง สงกดส านกงานเขตพญาไท จ านวน 7 คน ผลการศกษาพบวา องคประกอบคณภาพชวตในการท างาน ไดแก คาตอบแทน การพฒนาความร ความสามารถ ความกาวหนาในหนาทการงาน สวสดการ สภาพแวดลอมทวไป

บทน า

ปจจบนการบรหารจดการและบรหารทรพยากรมนษยมส าคญเพมมากขนเรอยๆ ตอองคการตางๆ เพราะไมวาองคการจะปรบปรงเปลยนแปลงไปในทางใด ยอมตองเกยวของกบตวบคคลทงสน จงอาจกลาวไดวา ตวชวดความส าเรจอยางยงยนขององคการนนอยท "คณภาพของคน" ในองคการนนๆ โดยองคการใดทตองการประสบความส าเรจ สงหนงทตองค านงกคอการใชทรพยากรทมอยจ ากดใหคมคาและมประสทธภาพมากทสด “คน” เปนทรพยากรทมคณคาทสดในองคการ การทองคการมทรพยากรบคคลทมความร ความสามารถ มทกษะ และความช านาญนนบคลากรจะเปนตวจกรส าคญในการขบเคลอนใหองคการเจรญกาวหนา และประสบความส าเรจในทสดดวยเหตนการดแลเอาใจใสตอทรพยากรมนษยจงเปนเรองทผบรหารขององคการตองตระหนกและใหความส าคญ ไมวาจะเปนเรองของการพฒนา การรกษา การสรางแรงจงใจและขวญก าลงใจ การดแลเอาใจใสตอกระบวนการท างาน สงอ านวยความสะดวกตางๆ ตลอดจนสภาพแวดลอมทเออตอคณภาพชวตการท างานจงเปนสงส าคญ ทงนเมอบคลากรมคณภาพชวตในการท างานทดยอมสงผลใหเกดความรกและผกพนตอองคการ ท าใหบคลากรท างานอยางเตมศกยภาพ ซงสงผลใหภารกจทท าประสบความส าเรจตามทองคการไดตงเปาหมายไว

ส านกงานเขตพญาไท ไดเลงเหนความส าคญในเรองการบรหารทรพยากรบคคลซงสอดคลองกบแผนยทธศาสตรการบรหารทรพยากรบคคลของกรงเทพมหานคร ฉบบป พ.ศ. 2561 – 2565 ททางกรงเทพมหานครไดจดท าขน เพอใหสอดรบและสนบสนนการปฏบตงานตามภารกจและการบรหารราชการของกรงเทพมหานครใหสมฤทธผลตามเปาหมายทก าหนดไว การศกษาและวเคราะหจดออนจดแขง (SWOT) โดยเฉพาะยทธศาสตรท 5 ดานการสงเสรมคณภาพ ชวตและการท างาน ใหมประสทธผล โดยมเปาหมาย พฒนาและยกระดบมาตรฐานคณภาพชวตของบคลากร ในดานตาง ๆ อาท สวสดการ สภาพแวดลอม และ สขภาวะอยางมประสทธภาพ เสรมสรางความผกพนของ บคลากรในองคการ

ทงน ส านกงานเขตพญาไท เปนองคการทอยในสงกดกรงเทพมหานคร ซงเปนองคการปกครองสวนทองถนรปแบบพเศษ การบรหารราชการกรงเทพมหานครในฐานะองคกรปกครองสวนทองถนทมภารกจหลากหลายในการใหบรการประชาชน ตงขนครงแรกโดยแบงพนทการปกครองบางสวนมาจากเขตพญาไท ตาม “พระราชกฤษฎกาแบงเขตกรงเทพมหานคร พ.ศ. 2516” เมอวนท 16 สงหาคม พ.ศ. 2516 โดยเปนเขตปกครองล าดบท 24 ของกรงเทพมหานคร ประกอบไปดวยฝายตางๆ 10 ฝาย ไดแก ฝายทะเบยน ฝายโยธา ฝายสงแวดลอมและสขาภบาล ฝายรายได

*บทความนเรยบเรยงจากการศกษาอสระเรอง คณภาพชวตในการท างานของขาราชการฝายปกครอง กรณศกษา ส านกงานเขตพญาไท

**นกศกษาหลกสตรรฐประศาสนศาตรมหาบณฑต มหาวทยาลยรามค าแหง

2

ฝายรกษาความสะอาดและสวนสาธารณะ ฝายการศกษา ฝายการคลง ฝายเทศกจ ฝายพฒนาชมชนและสวสดการสงคม และฝายปกครอง

อาศยอ านาจตามความในมาตรา 68 และมาตรา 69 แหงพระราชบญญตระเบยบบรหารราชการกรงเทพมหานคร พ.ศ. 2528 ผอ านวยการเขตพญาไทจงมอบหมายหนาทและความรบผดชอบแกขาราชการและลกจางในสงกดฝายปกครองถอปฏบต ดงตอไปน

กลมงานปกครอง มหนาทรบผดชอบเกยวกบการปกครองทองทตามทกฎหมายก าหนดการท าประชามตและประชาพจารณ การสอบสวนรบรอง การปองกนและบรรเทาสาธารณภย งานการเลอกตง งานฌาปนกจสงเคราะห งานทะเบยนปกครอง ไดแก ทะเบยนพนยกรรม ทะเบยนมลนธ ทะเบยนสมาคม ทะเบยนมสยด ทะเบยนศาลเจา ทะเบยนสตวพาหนะ ทะเบยนนตกรรม การจดทะเบยนพาณชยกจ งานอาสาสมครปองกนภยฝายพลเรอน งานมวลชน งานเขตเคลอนท งานตรวจพนท งานยาเสพตด งานจตอาสา งานลกเสอชาวบาน งานราชการสวนภมภาค งานตามนโยบายทไดรบมอบหมายและปฏบตหนาทอนทเกยวของ

กลมงานประชาสมพนธ มหนาทเกยวกบการประชาสมพนธของเขต การรบเรองราวรองทกข การรวบรวมและจดท าขอมลสารสนเทศ ดแลระบบคอมพวเตอร การคมครองผบรโภค การส ารวจและรวบรวมความคดเหนของประชาชน การวเคราะหจดระบบรปแบบขอมลสารสนเทศ เพอเปนศนยขอมลขาวสารของเขต การบรหารและการบรการขอมลขาวสารของทางราชการ การอ านวยความสะดวกแก ผมาตดตอ งานสารสนเทศ งานพธการ และงานอนทเกยวของ

กลมงานบรหารทวไป มหนาทรบผดชอบเกยวกบงานสารบรรณ งานธรการทวไป การเงน การงบประมาณ การพสด การบรหารงานบคคล งานสวสดการ การควบคมดแลรกษาความปลอดภยอาคารสถานท ยานพาหนะ การประชม งานพธการ การจดท าแผน/โครงการพฒนาเขตงานยทธศาสตรนโยบายและแผน การตดตามประเมนผล งานชวยอ านวยการและเลขานการ การสอสารและการรบ - สงวทยสอสาร งานราชการทวไปของส านกงานเขต งานทไมไดก าหนดไว เปนหนาทของกลมงานใดโดยเฉพาะ และหนาทอนทเกยวของหรอไดรบมอบหมาย

จากความเปนมาดงกลาว ผศกษาจงสนใจทจะศกษาวาคณภาพชวตในการท างานของขาราชการฝายปกครอง กรณศกษา ส านกงานเขตพญาไท เพอใหทราบถงคณภาพชวตของขาราชการวาเปนอยางไร มปจจยใดบางทมผลตอคณภาพชวตในการท างาน ตลอดจนศกษาแนวทางการพฒนาคณภาพชวตในการท างานของขาราชการฝายปกครอง ส านกงานเขตพญาไท

การทบทวนวรรณกรรม

ความหมายและแนวคดเกยวกบคณภาพชวตการท างาน คณภาพชวต นบเปนปจจยทมความส าคญตอการด ารงชวตของบคลากรซงมาจากฐานคต ทวา “ถาคนมคณภาพชวตทด การพฒนาดานตางๆ กจะท าไดด และรวดเรวขน” ดงทนกวชาการหลายทานใหความหมายของคณภาพชวต ดงน UNESCO (อางถงใน วรชยา ศรวฒน, 2561, หนา 143) ไดใหความหมายคณภาพชวตไววา คณภาพชวตเปนความรสก พงพอใจของบคคลตอองคประกอบตางๆ ของชวต เชน การด ารงอยในสภาพแวดลอมทด มความสข ความสมบรณทงรางกายและจตใจ สามารถปรบตวใหเขากบสภาพแวดลอม และสงคมทตนอยไดดสามารถเผชญปญหาตางๆ ไดอยางเหมาะสมรวมทงสามารถใชศกยภาพสวนบคคลสรางสรรคพฒนาตนเอง และสงคมใหอยรวมกนไดอยางสนตสข ตวชวดพจารณา (1) รายไดของครอบครวทพอเพยงกบการด ารงชวตขนตน (2) การมงานท า (3)

3

การศกษาและอตราการเรยนรหนงสอของประชาชน (4) โอกาสการมสวนรวมในการปกครองประเทศ และ (5) การมเอกราชของชาตทปราศจากการแทรกแซง และครอบง าจากรฐบาลอน นศารตน ศลปเดช (อางถงใน วรชยา ศรวฒน, 2561, หนา 143) กลาววา คณภาพชวต หมายถง สภาพการด ารงชวตทบคคลเกดความสขทงทางรางกายและจตใจ อนเนองมาจากการไดรบการตอบสนองความตองการในดานตางๆ อยางเพยงพอและเหมาะสม ศภลกษณ วฒนาวทวส (อางถงใน วรชยา ศรวฒน, 2561, หนา 144) กลาววา คณภาพชวต หมายถง สภาวะความพรอมของบคคล ทงในดานรางกายและจตใจ และดานอนๆ เชน อาหาร ทอยอาศย รายไดและจ านวนบตร เปนตน ทมความเหมาะสม และเพยงพอทจะด ารงชวตอยในสงคมอยางมความสข สนนท บราณรมย (อางถงใน วรชยา ศรวฒน, 2561, หนา 144) กลาววา คณภาพชวต หมายถง การด ารงชวตในระดบทเหมาะสมของมนษย ตามสภาพความจ าเปนพนฐานในสงคมซงสนองตอสงทตองการทางรางกาย ทางจตใจ ทางอารมณ ทางสงคม และทางความคด อยางเพยงพอ จนกอใหเกดความสขกายและสขภาพจตด จากความหมายของคณภาพชวตดงกลาวขางตน สามารถสรปความหมายไดวาคณภาพชวต หมายถง การทบคคลสามารถด ารงชวตและด าเนนกจกรรมทงหลายดวยความปลอดภยในชวต และทรพยสน และสามารถปรบตวใหเขากบการเปลยนแปลงของธรรมชาต สงแวดลอมและสงคมไดอยางมความสข วรชยา ศรวฒน (2561, หนา 146) กลาวถง คณภาพชวตการท างาน (Quality of Work Life : QWL) เปนทรจกกนทวไปในประเทศทพฒนาแลว ประเทศในแถบยโรปไดใหความส าคญในตวผปฏบตงานวาเปนทรพยากรทส าคญขององคการ การใหความเอาใจใสตอทรพยากรมนษย สงทควรกระท า นกวชาการไดใหความหมายของคณภาพชวตการท างานไวหลายความหมาย ดงน Walton (อางถงใน วรชยา ศรวฒน, 2561, หนา 146) กลาววา คณภาพชวตการท างานเปนลกษณะการท างานทตอบสนองความตองการและความปรารถนาของบคคล มใชเพยงแตก าหนดแตเวลาในการท างานสปดาหละ 40 ชวโมง หรอก าหนดเพยงกฎหมายคมครองแรงงาน หรอใหคาตอบแทนทคมคาเทานน แตจะตองค านงถงสภาพของบคคล หรอสงคมขององคการทท าใหงานประสบความส าเรจวธการปฏบตงานและการเพมผลผลต โดยมจดมงหมายทจะบรรลเปาหมาย 2 ประการ คอ การเพมพนประสทธภาพในการผลตขององคการและการปรบปรงคณภาพชวตทดใหแกบคลากร Davis and Newstrom (อางถงใน วรชยา ศรวฒน, 2561, หนา 146) ไดใหความหมายของคณภาพชวตการท างานไววา เปนเรองของความชอบหรอไมชอบเกยวกบสภาพแวดลอมในการท างานของคนเรา โดยมพนฐานมาจากเรองการพฒนาสภาพแวดลอมการท างานใหไดดทสดและเหมาะสมกบสภาวะเศรษฐกจขององคการ Huse and Cummnings (อางถงใน วรชยา ศรวฒน, 2561, หนา 147) ไดใหความหมายของคณภาพชวต การท างานไววา เปนประสทธผลขององคการซงมาจากความผาสกในงานของบคลากร กบการรบรประสบการณ ในการท างานเปนผลท าใหบคลากรเกดความพงพอใจในงาน Cascio (อางถงใน วรชยา ศรวฒน, 2561, หนา 147) ไดใหความหมายคณภาพชวตการท างานไว 2 แนวทางคอ (1) ความเทาเทยมของคณภาพชวตการท างานเปนกระบวนการทองคการ ก าหนดขนเพอตอบสนอง ความตองการของบคลากรทงทางดานรางกายและจตใจ เชน ความกาวหนา ในหนาทการงาน การบงคบบญชา แบบประชาธปไตย สภาพการท างานทปลอดภย (2) ความเทาเทยมกน ของคณภาพชวตการท างานกบความตองการ ความกาวหนา และความสามารถพฒนาความสามารถ ในฐานะทเปนทรพยากรบคคลในองคการ บญเจอ วงษเกษม (อางถงใน วรชยา ศรวฒน, 2561, หนา 147) กลาววาคณภาพชวต การท างาน หมายถง ขดหรอ ระดบทคนแตละคนพอใจในหนาท การงาน เพอนรวมงาน และสภาพ แวดลอมในการท างาน เชยวชาญ อาศวฒนกล (อางถงใน วรชยา ศรวฒน, 2561, หนา 147) สรปความหมายของคณภาพชวต การท างานไววา การปรบปรงคณภาพชวตของการท างานจะมจดเนนหนกอยทการเพมความพงพอใจในการท างานใหบคลากร โดยใหความส าคญกบความเปนมนษย ความจ าเรญเตบโต และการมสวนรวม ทงนเพอน าไปสประสทธผลขององคการและคณภาพในการท างานของบคลากร

4

สทธโชค วรานสนตกล (อางถงใน วรชยา ศรวฒน, 2561, หนา 147) กลาววา คณภาพชวตการท างาน หมายถง การปรบปรงงานในองคการใหสมาชกใหตอบสนองความตองการสวนตนผานประสบการณจากการท างานในองคการ วรชยา ศรวฒน (2561, หนา 149) สรปไดวาคณภาพชวตการท างานหมายถง การทบคลากรมคณภาพชวตการท างานทดเปนผลใหเกดความพงพอใจในการท างาน พฒนางานมความคดสรางสรรคและอทศเวลาในการท างานเพอใหงานบรรลวตถประสงค และเปาหมาย ดงนนผบรหารองคการตางๆ จงตองใหความส าคญกบการสรางคณภาพชวตการท างานใหกบบคลากร การพฒนาคณภาพชวตในการท างานของบคลากรในองคการถอเปนปจจยหนงทส าคญอยางหนง ทชวยใหบคลาการปฏบตงานไดอยางเตมศกยภาพ จากการศกษาพบวามนกวชาการหลายทานใหความหมายของค าวา คณภาพชวตในการท างาน ดงน ศรนนท กตตสขสถต และคนอนๆ (2557, หนา 11 – 16) กลาววา คณภาพชวตมบทบาทส าคญในแงความผาสกของมนษย ซงคณภาพชวตเปนสงทเกยวกบสวสดการมนษยและความสข พฒนาการทางดานแนวคดและความหมายของคณภาพชวต มความเปนมาอยางตอเนอง ในชวงป พ.ศ. 2493-2502 (ทศวรรษ 195) มาสโลว (1954) ไดพฒนา ทฤษฎล าดบขนความตองการของมาสโลว (Maslow’s Hierarchy of Needs Theory) เปนทฤษฎการจงใจทนกการจกการใหความสนใจ เนองจากเปนการศกษาความตองการของพนกงาน โดยน ามาเปนสงจงใจใหพนกงานมความตงใจท างานอยางเตมท เพอใหบรรลเปาหมายสงสดขององคการ และสวนหนงเพอตอบสนองความตองการของพนกงานเชนกน เนองจากมนษยยอมมความตองการ และเมอความตองการยงไมไดรบการตอบสนอง กจะเกดความเครยด น าไปสการกระตนใหเกดแรงขบเคลอน เพอหาวธการหรอพฤตกรรมทน าไปสสงทตนเองตองการ เพอลดความตงเครยดนน ล าดบขนความตองการของมนษยตาม ทฤษฎล าดบขนความตองการของมาสโลว แบงเปน 5 ระดบ ดงน

1. ความตองการทางดานรางกาย (Physiological Needs) เชน ความตองการอาหาร น าดม ทพกอาศย ความตองการทางเพศ เปนตน

2. ความตองการความปลอดภย (Safety Needs) เชน ความตองการความมนคง ความตอง การความคมครองจากอนตรายทงทางรางกายและจตใจ เปนตน

3. ความตองการทางสงคม (Social Needs) เชน ความตองการความรก ความใสใจ ความเปนสวนหนง ของสงคมการไดรบการยอมรบ เปนตน

4. ความตองการเกยรตยศ (Esteem Needs) เชน ชอเสยง เกยรตยศ ต าแหนง อ านาจ การยกยองสรรเสรญ เปนตน

5. ความตองการใหความฝนของตนเปนจรง (Self-Actualizaton Needs) เชน ความเจรญ รงเรองในลาภยศสรรเสรญ เปนตน

ผบรหารองคการทจะใชทฤษฎของมาสโลวในการจงใจพนกงานควรทราบความตองการของ พนกงานวามความตองการอยในล าดบขนใด แลวจงจงใจใหพนกงานไดรบการตอบสนองเพอใหไดความตองการในล าดบทตองการหรอล าดบทสงกวา โดยความตองการทง 5 ระดบ/ขนของมาสโลว จะแบงไดเปน 2 กลม คอความตองการล าดบตน(Lower-Order Needs) เปนความตองการตอบ สนองภายนอกประกอบดวยความตองการดานรางกายและความตองการความปลอดภย เชน การจดสถานทท างาน ชวโมงการท างานอยางเหมาะสม การจายคาจางสวสดการ ความมนคงความปลอดภยในการท างาน

ความตองการในล าดบทสงกวา (Higher-Order Needs) เปนความตองการตอบสนองภายในหรอจตใจ ประกอบดวย ความตองการทางสงคม ความตองการ เกยรตยศ และความตองการใหความคดความฝนของตนเปนจรง เชน หวหนาใหความ สมพนธทดกบลกนอง การจดกจกรรมสนทนาการใหกบพนกงานการยกยองพนกงานการเลอนต าแหนง การใหอสระในการตดสนใจ ทเกยวกบการท างานการใหมสวนรวมในการตดสนใจการเปดโอกาสใหพนกงานมความคดสรางสรรคในการท างาน เปนตน

5

การวจยทางดานคณภาพชวตมความสขกวางขวางมาก ในชวงแรกนกวจยสวนใหญไดใชทฤษฎล าดบขนความตองการของมาสโลวเปนพนฐานในการวจย สงเกตไดจากงานวจยสวนใหญทด าเนนการในชวงป พ.ศ. 2513 - 2522 เชน งานวจยของฮารแลนด (Harland,1972) ในป พ.ศ.2515 ทใหนยามคณภาพชวตวา เปนความตองการในดานอาหารขนพนฐานของมนษย เชนเดยวกบงานวจยลย (Lui, 1975) ในป พ.ศ. 2517 ทแบงคณภาพชวตออกเปนในดานกายภาพและในดานจตใจ ลยอธบายวาปจจยปอนเขา (Input) ทางดานกายภาพ ไดแก อาหารทมคณคาทางโภชนาการ การบรการทดสงของเครองใชทมคณภาพ และความร ารวย สวนปจจยปอนเขา (Input) ทางดานจตใจทวดไมไดจะเปนเรองของจตวญญาณทเกยวของกบความรก ความนบถอ และความเปนตวตน

แมคคอล (อางถงใน ศรนนท กตตสขสถต และคนอนๆ 2557, หนา 13) ไดขยายประเดนล าดบขนความ ตองการของมาสโลวออกไปในเรองของประสบการณชวตแมคคอลเสนอเกณฑการวด คณภาพชวตเปนมตตางๆ ตามประสบการณชวตของคนทงในแงความพงพอใจและไมพงพอใจ รวมถงความชอบและความเจบปวด ความสขและความทกข นยามอนๆ อกในเรองของความผาสก ความพงพอใจ และไมพงพอใจในชวต หรอความสขและ ความทกข แมคคอลยงไดชใหเหนวา รากฐานของคณภาพชวตคอ ความผาสกทเกยวกบสขภาพและความสข เซอรก (1976) ไดศกษาทฤษฎคณภาพชวตทพฒนาตอจากมาสโลว โดยใหความส าคญในมตทางวฒนธรรมและชใหเหนวาล าดบขนตอนความตองการของมาสโลวนนไดใหจดเรมตนของการวเคราะหเพอคนหาประเดนตางๆ ทเกยวของกบคณภาพชวต ในแงสขภาพจตนนมความชดเจนในการท าวจยอยางมาก โดยเฉพาะอยางยงความสขสวนบคคล กรนและคณะ ไดศกษาคณภาพชวตในแงสขภาพจตและความบกพรองทางจตขนเปนครงแรกในป พ.ศ. 2503 ผลการศกษาออกมาในแงของทมาของความสขและความทกข รวมถงสงทสงผลตอความกงวลและการประมาณการความสขในอนาคตงานวจยชนนไดศกษาในเชงวทยาการระบาดสขภาพจต แคมปเบลและคณะ (อางถงใน ศรนนท กตตสขสถต และคนอนๆ 2557, หนา 14) ไดกลาววา นอกจากความสขและสขภาพแลว กยงมมตอนๆ อก ชวตทดสามารถวดไดจากสงของอปโภคบรโภค และสนนษฐานวาเปาหมายระดบชาตไดเพมความสนในไปทคณภาพชวตมากกวาการมทรพยสมบตมากมาย แมวาคณภาพชวตมกจะจดจากสงของอปโภคบรโภค แตในระดบชาต ตองมการเปลยนมมมองจากในแงเศรษฐศาสตร ไปเปนมมมองในแงจตวทยาทเนนในดานความผาสกเปนส าคญ แคมปเบลและคณะยงไดวเคราะหและทดลองวา ความตองการขนพนฐานคอ การมอาหารเพยงพอ การมทอยอาศยมสงของจ าเปนอนๆ และสงทเปนนามธรรมตางๆ นอกจากน งานวจยชนนยงไดรวมถงความพงพอใจในการความงามของธรรมชาตและศลปะดวย แคมปเบลและคณะไดศกษาถงค าวา “สวสดการ” โดยไดใหความหมายทวา ความสามารถทบคคลมอ านาจเหนอทรพยากร และการทรฐบาลไดจดตงโครงการตางๆ ขนมาเพอประโยชนของประชาชน ในชวงระยะ เวลาแรก การศกษาทเกยวกบคณภาพชวตไดแสดงใหเหนวา ความพงพอใจและสวสดการเปนสงส าคญตอการด ารงอยของชวตมนษย จากแนวความคดและนยามดงกลาว คณภาพชวตไดรบการพจารณาในแงของแนวคดทมหลากมต ซงมกจะเปนแนวคดของการไดรบบรการ สวสดการ ความพงพอใจ เศรษฐกจ คานยมและประสบการณชวตของบคคล งานวจยในปจจบนแสดงใหเหนวาคณภาพชวตในแงของความผาสกของมนษยนนเปนวตถประสงคของการพฒนา ขณะทคณภาพชวตในแงของทรพยากรมนษยเปนเครองมอวดการพฒนา ในการศกษาของคมมนส (อางถงใน ศรนนท กตตสขสถต และคนอนๆ 2557, หนา 15-16) ไดพยายาม ทจะเสนอนยามลาสดของค าวาคณภาพชวต โดยอธบายคณภาพชวตจากสงหลากมตทแยกกนอยมาเปนมตใน เชงภาวะวสย เชน ความร ารวยทรพยสนเงนทอง การมสขภาพด ความสมพนธสวนตว เปนตน และมตในเชงอตวสย เชน ความรสก ความพงพอใจ หรอความสข เปนตน นอกจากนยงอธบายวา บรรทดฐานทางวฒนธรรมมผลตอความผาสกและบคคลตางๆ ยอมประเมนชวตของตนเองแตกตางกนออกไป

6

ศรนนท กตตสขสถต และคนอนๆ (2557, หนา 21-23) กลาวถง คณภาพชวตกบการท างานมตดานการท างาน เปนมตส าคญมตหนงทเกยวของกบคณภาพชวตจงมหลายหนวยงาน แยกการวดคณภาพชวตการท างาน (Quality of Working Life) ออกจากการวดคณภาพชวตโดยทวๆ ไป เนองจากชวตการท างานมชวงเวลาท างานและชวงเวลาสวนตวทคาบเกยวกน ส าหรบประชากรวยแรงงานทมงานท า การศกษาคณภาพชวตเพอใหวดไดอยางแทจรงควรศกษาคณภาพชวตการท างานเพอน ามาประกอบการจดท าตวชวดคณภาพชวตดวย ดงท Brief (1981) กลาววาคณภาพชวตการท างานเปนสวนหนงของคณภาพชวต นยาม “คณภาพชวตการท างาน” ตามท Davia ซงเปนบคคลทน าค าวาคณภาพชวตในการท างานมาศกษา ไดใหนยามดงน คณภาพชวตสมพนธระหวางผปฏบตงานกบสงแวดลอมโดยสวนรวมในการท างานของเขาและเนนมตเกยวกบความสมพนธระหวางมนษย ซงมกจะถกละเลยจากปจจยทางเทคนค และปจจยทางเศรษฐศาสตรในการออกแบบการท างาน นอกจากน Merton ยงไดเพมมตดานจรยธรรมเขาไปในนยามของคณภาพชวตการท างานดวย ดงน คณภาพชวตเปนค าทมความหมายกวางครอบคลมทกเรองเกยวกบจรยธรรมในการท างานและสภาพในการท างาน โดยมวตถประสงคเพอประเมนสภาพการท างานความพอใจและความไมพอใจในการท างานของคน การจดการ เพมประสทธภาพของผลผลต และการไดรบการยอมรบอยางกวางขวางวามสวนตอความมนคง และเสถยรภาพของสงคม การศกษาของ Marcel และ Dupuis (อางถงใน ศรนนท กตตสขสถต และคนอนๆ 2557, หนา 22) สรปวา คณภาพชวตการท างาน ควรใหความส าคญทบทบาทการท างาน ไดแก นายจาง ลกจาง และสภาพแวดลอมในการท างาน นอกจากน จากการประชมของ European Council ซงจดขน ณ กรงบรสเซลส ใน พ.ศ. 2548 ไดมการกลาวถงค าวาคณภาพชวตการท างานไวเชนกน โดยมการก าหนดกรอบการวเคราะหคณภาพชวตการท างานเปน 10 มต โดยสวนใหญเปนการวดในเชงอตวสย ( Subjective) ดงน

1. คณภาพทแทจรงของงานทท า (Intrinsic Job quality) 2. การพฒนาทกษะ/ การเรยนรตลอดชวต และความกาวหนาในอาชพ (Skills, life-long

learning and career development) 3. ความเทาเทยมทางเพศ (Gender equality) 4. สขภาพและความปลอดภยในการท างาน (Health and safety at work) 5. ความยดหยนและความมนคง (Flexibility and security) 6. การมสวนรวมและการเขาถงตลาดแรงงาน (Inclusion and access to the labour

market) 7. โครงสรางการท างานและความสมดลในชวตการงาน (Work organization and work-

life balance) 8. การสนทนาเชงสงคมและการมสวนรวมของคนท างาน (Social dialogue and worker

involvement) 9. ความหลากหลายและไมแบงแยก (Diversity and non-discrimination) 10. ผลการปฏบตงานโดยรวม (Overall work performance)

ประเดนทนาสนใจของ Delamotte และ Takezawa (1984) ในเรองคณภาพชวตการท างาน มดงน 1. ความพงพอใจตอสภาพการท างานมผลตอคณภาพชวตคนท างาน เชน การมโอกาส

ตดสนใจในเรองเกยวกบการท างานความพงพอใจในการท างาน เปนตน 2. นยามคณภาพชตการท างาน คอ ความพงพอใจกบคาตอบแทนทไดรบ ชวโมงการท างาน

สภาพแวดลอมการท างาน ผลตอบแทนทไดรบจากการท างาน ความกาวหนาในหนาทการงาน ความสมพนธกบเพอนรวมงาน

7

วรชยา ศรวฒน (2553, หนา 102 – 103) กลาวถง แนวคดเกยวกบคณภาพชวตการท างาน (Quality of work life Program : QWL) แนวคดนมความเชอวา การทพนกงานมคณภาพชวตในการท างานทดจะสงผลใหการท างานมประสทธภาพ ดงนนคณภาพชวตในการท างานจงหมายถงการท าใหพนกงานมความพงพอใจในชวต ดงท Huse และ Cummings ไดใหค านยามของค าวา “คณภาพชวตการท างาน” ไวใน 8 มตคอ

1. การใหผลตอบแทนทเหมาะสมและเพยงพอตอการครองชพ (Adequate and Fair Compensation) เชน เงนเดอน (มโครงสรางเงนเดอนทเปนระบบชดเจน) สวสดการสทธประโยชน การปรบอตราเงนเดอน และคาครองชพทสอดรบกบสภาพเศรษฐกจ

2. การสรางสภาพแวดลอมการท างานทปลอดภย (Safe and Healthy Environment) ดวยการจดหา ตดตง และมอปกรณทเอออ านวยตอการปฏบตงาน และไมมอนตรายใดๆ มแผนระวงภยทด

3. การพฒนาศกยภาพและความสามารถของพนกงาน (Human Resource Development) มการประเมนความรความสามารถของพนกงาน และจดอบรมในรปแบบตางๆ ทงในหอง นอกหอง ศกษาดงาน และการใหรางวล

4. การสงเสรมใหพนกงานมความกาวหนาในงาน (Growth and Career Development) ดวยการจด เลอนต าแหนง เพมเงนเดอน และการโยกยายสลบสบเปลยนหนามการท างานทเหมาะสมกบศกยภาพและความสามารถของแตละคน

5. การสรางความสมพนธทดภายในองคกร (Social Integration) การใหรจกแบงปน การจดกจกรรม รวมกน และการท างานเปนทม เพอใหเกดความสมพนธทด

6. การมระบบทดมความยตธรรม (Constitutionalism) มระบบงาน วธปฏบตงานและแผนงานทชดเจน เพอใหทกคนไดปฏบตตามอยางถกตองมชองทางรองเรยน หรอแสดงความคดเหน

7. การมภาวะอสระจากงาน (Total Free Space) ใหทกคนไดมเวลาสวนตว เพอผอนคลายความตงเครยด จากการท างาน

8. ความภาคภมใจในองคการ (Organizational Pride) ท าใหแตละบคคลมความรสกรกและภาคภมใจ ทไดท างานในองคการ เพอใหเกดความผกพนตอองคการ จากองคประกอบของคณภาพชวตในการท างานทกลาวมาขางตน ผศกษาพบวา ปจจยทเปนองคประกอบของคณภาพชวตในการท างานทส าคญ ไดแก 1) รายไดและผลตอบแทน 2) ความปลอดภยและการสงเสรมสขภาพ 3) การพฒนาขดความสามารถของบคล 4) ความกาวหนาและความมนคงในงาน 5) การบรณาการทางสงคม 6) รฐธรรมนญในองคการ 7) สมดลระหวางชวตการท างานกบชวตดานอนๆ

องคประกอบของคณภาพชวต

องคประกอบของคณภาพชวตการท างานตามแนวคดของ Huse and Cummings (อางถงใน วรชยา ศรวฒน, 2561,หนา 149-150) ม 8 ประการ ดงน

1. ผลตอบแทนทยตธรรมและเพยงพอ (adequate and fair compensation) เปนการใหคาตอบแทน อยางเพยงพอ และยตธรรม

2. สภาพท างานทปลอดภยไมเปนอนตรายตอสขภาพ (safe and healthy environment) การใหบคลากรใหปฏบตงานในสภาพแวดลอมทเหมาะสมสภาพการท างานทดตอสขภาพและปลอดภย

3. การพฒนาศกยภาพของผปฏบตงาน (development of human capacities) หรอ “โอกาสพฒนาศกยภาพ” การใหบคลากรไดมโอกาสพฒนาขดความสามารถของตนจากงานทท า โดยพจารณาจากลกษณะของงานทปฏบต ไดแก งานทใชทกษะและความสามารถหลากหลาย งานทมความทาทาย มความเปนอสระ และงานทมความส าคญ

4. ความกาวหนาและความมนคง (growth and security) การใหบคลากรมโอกาสทจะกาวหนาในอาชพ และทมความมนคง

8

5. การบรณาการดานสงคมหรอสงคมสมพนธ (social integration) บคลากรเปนทยอมรบของผรวมงาน บรรยากาศเปนมตร มความอบอนเอออาทรไดรบการยอมรบและมโอกาสปฏสมพนธกบผอน

6. ลกษณะการบรหารงาน (constitutionalism) การปฏบตตอบคลากรดวยความ เปนธรรม เคารพสทธของ ปจเจกบคคล การรบฟงความคดเหนของบคลากร บรรยากาศ ขององคการ มความเสมอภาคและยตธรรม

7. ความสมดลระหวางชวตกบการท างาน (the total life space) การทบคคลมความสมดลในชวงของชวต ระหวางการปฏบตงานกบความเปนอสระจากกงาน มเวลาไดผอนคลายเครยดจากงาน เชน มเวลาสวนตวกบครอบครวสงคมและตนเอง

8. ความภมใจในองคกร (organization pride or social relevance) ความรสกของบคลากรทมความภมใจ ทไดปฏบตงานองคการทมชอเสยงและรบรวาองคการของตนไดอ านวยประโยชนและมสวนรบผดชอบตอสงคม เชน การมสวนรวมในการรณรงคดานการเมอง การรณรงคดานการอนรกษ สงแวดลอมและอนๆ เปนตน ชาญชย อาจนสมาจาร (อางถงใน วรชยา ศรวฒน, 2561,หนา 150) กลาววา คณภาพชวตการท างานทดม 17 ประการ คอ (1) ความมนคง (2) ปลอดจากระบบราชการและความเขมงวดในการควบคมงาน (3) ความยตธรรมในสถานทท างาน (4) งานมความหมายและนาสนใจ (5) ความเสมอภาคในเรองคาจางและรางวล (6) กจกรรมและงานหลากหลาย (7) ไดรบการสนบสนนทางสงคม (8) ควบคมตวเอง งาน และสถานทท างาน (9) งานมลกษณะทาทาย (10) โอกาสการเรยนรและความเจรญกาวหนา (11) มอนาคต (12) มขอบเขตการตดสนใจของตนเอง (13) ผลสะทอนกลบเกยวกบผลลพธ (14) ไดรบการยอมรบจากการท างาน (15) อ านาจหนาทในงาน (16) สามารถสมพนธงานกบสงแวดลอมภายนอก และ (17) มโอกาสเลอก ทงนขนอยกบความชอบ ความสนใจและความคาดหวง เนตรพณณา ยาวราช (อางถงใน วรชยา ศรวฒน, 2561,หนา 151) กลาววา คณภาพชวตการท างานประกอบดวย ความพงพอใจดานตางๆ 8 ดาน ดงน (1) การท างานทไดมการพฒนาขดความสามารถ (2) การใหสทธและความชอบธรรมแกบคลากร (3) การใหบคลากรมโอกาสกาวหนาและมนใจในงาน (4) ความเทาเทยมและความเปนธรรมในคาตอบทไดรบ (5) การมสภาพแวดลอมทางสงคมทด (6) สภาพความปลอดภยและสขภาพในการท างานทด (7) การท างานทมเวลาใหแกครอบครว มการพกผอน และ (8) งานทองคการมความรบผดชอบตอสงคม บญแสง ชระภากร (อางถงใน วรชยา ศรวฒน, 2561,หนา 151) กลาววา การจดสภาพ แวดลอมของการท างานใหสะอาดถกสขลกษณะตอรางกาย ทงในดานแสงสวาง เสยง ตลอดจนความสะอาดทวๆ ไป และมมาตรการในการรกษาความปลอดภยในการท างาน พะยอม วงศสารศร (อางถงใน วรชยา ศรวฒน, 2561,หนา 151) กลาววา การสงเสรมสขภาพบคลากรสามารถด าเนนการ ดงน (1) จดใหมเวลาและวนหยดพกผอน (2) จดบรการรกษาพยาบาลซงท าใหบคลากรรสกวาตนมผคมครองดแลเอาใจใส (3) จดบรรยากาศการท างานทเอออ านวยใหบคลากรไดรบความมนคงปลอดภย เพราะความมนคงปลอดภยจะสงผลกระทบตอสขภาพ (4) จดกจกรรมบนเทงใหบคลากรรวมกลมสงสรรคกนตามโอกาสอนสมควร และ (5) จดหนวยงานใหค าปรกษาเมอบคลากรประสบปญหาดานตางๆ

ปจจยทมความสมพนธกบคณภาพชวตการท างาน Werther and Davis (อางถงใน วรชยา ศรวฒน, 2561,หนา 151-152) กลาววา ปจจยทมผลตอคณภาพชวตการท างาน 3 ประการคอ

1. ปจจยดานพฤตกรรมของบคคล ซงพจารณาจากสงทมผลตอความพงพอในงาน ความตองการของ บคคล และการจงใจบคคลในการท างาน ไดแก องคประกอบพฤตกรรมบคคล คอ การรบร คานยม ทศนคต และการจงใจ

2. ปจจยดานองคการ เปนลกษณะทท าใหแตละองคการมความแตกตางกน ไดแก จดมงหมาย วตถประสงค การบรหารจดการ หนวยงาน ลกษณะงาน กจกรรมการท างาน ความกาวหนาในต าแหนงหนาท ระเบยบขอบงคบ และบรรยากาศในองคการ พฤตกรรมการแสดงออกของผบรหารทแตกตางกนซงคนสามารถรบรไดในการปฏบตงาน

3. ปจจยดานสงแวดลอม เปนสภาพสงแวดลอมในองคการทครอบคลมไปถงสถานท คนระบบวฒนธรรม

9

ในองคการ และสงแวดลอมภายนอกองคการ ไดแก นโยบายของรฐ สงคม เศรษฐกจ เทคโนโลยทมผลตอประสทธภาพและประสทธผลของการท างาน และเปนสภาพแวดลอมทท าใหคนอยากท างาน และไมอยากท างาน สภาพแวดลอมจงนบเปนสวนทมความส าคญอยางยงของคณภาพชวตการท างาน Harper (อางถงใน วรชยา ศรวฒน, 2561,หนา 152) กลาววา ปจจยทมผลตอคณภาพ ชวตการท างาน 3 ปจจย คอ

1. ปจจยดานบคคล ประกอบดวย อาย สถานภาพ การศกษาตอเนอง การฝกอบรม ประสบการณการ ท างาน ต าแหนงหนาท ลกษณะสายงาน เหตผลในการเขาสวชาชพ

2. ปจจยดานองคการ ไดแก ปจจยการผลต ขอตกลง ระเบยบขอบงคบบรรยากาศในองคการ และการบรหารจดการทแตกตางกนออกไป

3. ปจจยดานงาน ไดแก งานทรบผดชอบ เชยวชาญ อาศวฒนกล (อางถงใน วรชยา ศรวฒน, 2561,หนา 153-154) กลาววาวธการทท าใหเกด

คณภาพชวตการท างาน ไดแก 1. การปรบปรงบรรยากาศขององคการทพวกเขาสงกด มผลตอความรสกนกคดของบคลากรเปนผล

มาจาก สภาพแวดลอมในการท างาน ท าใหบคลากรมความพงพอใจ ดงนน จงตองมการปรบปรงบรรยากาศองคการใหเอออ านวยตอแรงจงใจในการท างาน ซงประกอบดวยการวเคราะหถงสงตางๆ ไดแกการวเคราะหถงระบบรางวลตอบแทนมความยตธรรมและเพยงพอตอมาตรฐานการครองชพหรอไม โครงสรางในการท างานทเปนอปสรรคหรอบนทอนจตใจในการท างาน บคลากรมความรสกเปนอสระในการแสดงออกซงความคดและการตดสนใจ การทบคลากร ไดรบความอบอนและการสนบสนน ในเรองของความขดแยงระหวางสมาชกและความรกในหมคณะ การไดรบการยอมรบ ซงบรรยากาศองคการเหลานมผลกระทบตอความพงพอใจและคณภาพชวตในการท างาน

2. การออกแบบงานใหม ส านกพฤตกรรมศาสตรไดคดคนวธการออกแบบงานใหม เปนทนยมใชในการ ปรบปรงคณภาพชวตในการท างานไวหลายวธ เชน การท าใหงานขยายกวางขน (job enlargement) การท าใหงานมความหมาย (job enrichment) และอกวธหนงทเชอวาจะน าไปสความพงพอใจในการท างาน ไดแก การท างานสปดาหละ 4 วน แตวนหนงจะตองท างาน 10 ชวโมง แทนทจะท างานปกตวนละ 8 ชวโมง ซงจะตองท าทง 5 วน รวมทงก าหนดเวลาการท างานทยดหยน โดยอนญาตใหบคลากรท าแผนการท างานทยดหยนได โดยก าหนดเวลาเรมตนและสนสดของการท างานในแตละวน

3. การบรหารแบบมสวนรวม หมายถง ระบบการจดการทบคลากรในองคการเขามามสวนรวมในการตดสนใจ เกยวกบการบรหารงาน มผลกระทบทงตอตวบคลากรและงาน ซงจะชวยในการสนองตอบตอความตองการและคานยมของบคลากรได ท าใหมแรงใจในการท างานมากขน

4. การสรางกลมคณภาพ หมายถง กลมของบคลากรทจดตงขนมาโดยความสมครใจ โดยการสนบสนนจากฝายบรหารระดบสง และมการพบปะและประชมกนเพอรวมกนในการก าหนด วเคราะห และแกปญหาในขอบเขตของงานทท า สามารถเขามามสวนรวมในการแกไขปญหา จะท าใหแรงจงใจในการท างานมากขน และมผลท าใหเกดความพงพอใจในการท างานดวย การพฒนามนษยดานแรก คอ ดานท 1 นน เราอาจเรยกวา เปนการพฒนาทรพยากรมนษยในแงของเศรษฐกจได เนองจากเปนการพฒนาในลกษณะทเปนปจจยหนง ใหเกดการพฒนาดานผลผลต เศรษฐกจ และสงคม สวนการพฒนามนษยขอท 2 นบวาเปนการพฒนามนษยเพอประโยชนแกมนษยเอง จงเปนการพจารณาในแนวทตองกระท า

การพฒนาทรพยากรมนษย โชตชวล ฟกจกาญนจ (อางถงใน อภชต เหมอยไธสง, 2560, หนา 120) ไดสรปความหมายของการพฒนาทรพยากรมนษยวา หมายถงการกระท าเพอปรบปรง (Improve) และเปลยนแปลง (Change) มนษยใหมศกยภาพในการปฏบตงานทสงขนทงในระยะสนและระยะยาว การพฒนาทรพยกรมนษยจงชวยใหมนษยด าเนนงาน

10

ไดอยางปลอดภย ประหยดเวลา คาใชจายและทรพยากร พรอมกบไดผลผลตทมคณภาพ และเปนทตองการของผอปโภคบรโภคไปในขณะเดยวกนหลายองคกรในปจจบนจงไดหนใหความส าคญกบการพฒนาทรพยากรมนษยมากขนเพอความส าเรจขององคกรอยางยงยน ณฏญพนธ เขจรนนทน (อางถงใน อภชต เหมอยไธสง, 2560, หนา 120) การจดการทรพยากรมนษย หมายถงกระบวนการทผบรหาร ผมหนาทเกยวกบงานบคลากรหรอบคคลทตองปฏบตงานเกยวของกบบคลากรขององคการรวมกนใชความร ทกษะและประสบการณในการสรรหาการคดเลอกและบรรจบคคลทมคณสมบตเหมาะสมใหเขาปฏบตงานในองคการพรอมทงด าเนนการธ ารงรกษาและพฒนาใหบคลากรขององคการมศกยภาพทเหมาะสมในการปฏบตงานและมคณภาพชวตการท างาน (Quality of Work Lift : QWL) ทเหมาะสมตลอดจนเสรมสรางหลกประกนใหแกสมาชกทตองพนจากการรวมงานกบองคการใหสามารถด ารงชวตในสงคมไดอยางมความสขในอนาคต สมฤทธ ยศสมศกด. (อางถงใน อภชต เหมอยไธสง, 2560, หนา 120) ไดสรปความหมายของการบรหารทรพยากรมนษยวา หมายถงกระบวนการท าการบรหารขององคการเพอทจะใหไดมาซงพนกงานทด มคณสมบตตรงตามทองคการตองการสงเสรมพฒนาพนกงานทมอยใหมศกยภาพเพมขนตลอดจนการธ ารงรกษาไว ซงพนกงานขององคการทงนเพอใหพนกงานท างานใหกบองคการอยางมประสทธภาพและประสทธผล อยางไรกตามเรยมอนด โน และคณะ ไดใหความหมายของการบรหารทรพยากรมนษยทกวางขวางออกไป โดยมความหมายรวมถงนโยบาย วธปฏบตงานและระบบการบรหารงานดานทรพยากรมนษยขององคการซงเปรยบเสมอนตวแปรตน อนมอทธพลทสงผลกระทบตอพฤตกรรม ทศนคต และผลการด าเนนงานของพนกงานในองคการทเปนตวแปรตามและหากพฤตกรรม ทศนคต และผลการด าเนนงานของพนกงานเปนไปตามทองคการพงประสงคแลว ยอมสงผลใหการบรหารงานขององคการบรรลเปาหมายทตงไวอยางมประสทธภาพ วชย โถสวรรณจนดา (อางถงใน อภชต เหมอยไธสง, 2560, หนา 121) ไดสรปความหมายของการบรหารทรพยากรมนษยวา หมายถงกระบวนการทผบรหารใชศลปะและกลยทธด าเนนการสรรหา คดเลอกและบรรจบคคลทมคณสมบตเหมาะสมใหปฏบตงานในองคการพรอมทงสนใจการพฒนาการบ ารงรกษาใหสมาชกทปฏบตงานในองคการสามารถเพมพนความรความสามารถ เพอการทมเทการท างานใหกบองคการและสามารถด ารงชวตในสงคมไดอยางมความสข สมชาย หรญกตต (อางถงใน อภชต เหมอยไธสง, 2560, หนา 121) ไดสรปความหมายของการจดการทรพยากรมนษยวา หมายถงการบรหารทรพยากรมนษย ใหปฏบตงานจนบรรลวตถประสงคขององคการซงตองใชการวางแผนเชงกลยทธดานการบรหารทรพยากรมนษยเขามาชวย ศรวรรณ เสรรตน (อางถงใน อภชต เหมอยไธสง, 2560, หนา 121) ไดใหความหมายของการพฒนาทรพยากรมนษยวาหมายถงการวางแผน การใชความพยายามทตอเนองของฝายการจดการทจะปรบปรงระดบความสามารถของพนกงานและการท างานขององคการ โดยอาศยโปรแกรมการฝกอบรม การศกษาและการพฒนา อนวช แกวจ านงค (อางถงใน อภชต เหมอยไธสง, 2560, หนา 121) ไดสรปความหมายของการจดการทรพยากรมนษยวา หมายถงกระบวนการหรอขนตอนการท างานทเกยวของกบคนองคการตงแตการวางแผน สรรหา คดเลอก จดวางในต าแหนง การดแล ธ ารงรกษาและการออกจากต าแหนงเพอใหองคการบรรลผลส าเรจตามเปาหมายและวตถประสงค วทยา จนทรศร (อางถงใน อภชต เหมอยไธสง, 2560, หนา 121) ไดสรปความหมายของการพฒนาบคลากรวา หมายถง กระบวนการทน ามาฝกฝนบคลากรเพอเพมพนความร ความสามารถ ทกษะ ทศนคต คานยม

11

เพอใหสามารถปฏบตงานไดอยางมประสทธภาพและการพฒนาตนเองเปนกระบวนการในการเรยนร ซงน าเอาความรและแนวคดทไดรบรไปประยกตใชและสามารถปรบตวเขากบการเปลยนแปลงของวทยาการเทคโนโลย ค านยม และวฒนธรรมทางสงคมใหมมาตรฐานและเปนทยอมรบของสงคม สรปไดวา การพฒนาทรพยากรมนษย หมายถง กระบวนการด าเนนงานทสงเสรมใหบคลากรเพมความร ทกษะ มความเจรญ และมพฤตกรรมการท างานทเหมาะสมกบงานทรบผดชอบ ซงเปนการเพมศกยภาพของบคลากรใหสามารถปฏบตงานไดอยางมประสทธภาพมากขน จนกลายเปนทรพยากรทมคาในสงคมและในประเทศ ตลอดจนเสรมสรางหลกประกนใหแกสมาชกในการรวมงานกบองคการใหสามารถด ารงชวตในสงคมไดอยางมความสขในอนาคต

วธด าเนนการวจย

ในการวจยครงน ใชวธการวจย 2 วธ ดงน 1. การวจยเอกสาร (Documentary research) โดยการศกษาเอกสารตางๆ ทเกยวของกบคณภาพชวตในการท างาน 2. การศกษาวจยสนาม (Field research) ดวยการสมภาษณแบบมโครงสรางหรอแบบทางการ

ประชากรและกลมตวอยาง 1. ประชากร ไดแก ขาราชการระดบช านาญการพเศษ ช านาญการ ปฏบตการ ช านาญงาน

ในฝายปกครอง ส านกงานเขตพญาไท 2. กลมตวอยางทใชในการศกษาวจยครงน เปนการสมตวอยางแบบเจาะจง ซงเปนการเลอก

ตวอยางโดยก าหนดคณลกษณะของประชากรทตองการศกษา (วโรจน กอสกล, 2561 หนา 45) จงใชวธการเกบขอมลจากผใหขอมลส าคญ จ านวน 7 คน

เครองมอทใชในการวจย 1. วธการเกบรวบรวมขอมลจากเอกสาร เปนวธการศกษาคนควาเกบรวบรวมขอมลทวไป โดยการ

รวบรวมเอกสารซงเปนขอมลทมการบนทกไวแลวโดยผอน ไดแก 1.1 หนงสอทวไป ไดแก ต ารา คมอ เอกสารประกอบการบรรยาย รวมถงเอกสารทางวชาการ วารสาร สงพมพ เปนตน 1.2 หนงสออางอง ไดแก สารานกรม พจนานกรม เปนตน 1.3 งานวจย วทยานพนธ เปนงานทผวจยไดท าการศกษาคนควาในเรองนน ๆ อยางละเอยด 1.4 เอกสารของทางราชการ เปนเอกสารทสวนราชการจดท าขนเพอประโยชนในการปฏบต เชน นโยบาย กฎระเบยบ พระราชบญญต คมอปฏบตงาน ประกาศ ค าสง เปนตน 2. วธการรวบรวมขอมลจากภาคสนาม ผวจยจะเกบขอมลโดยวธการสมภาษณ โดยผวจย เลอกวธการสมภาษณตามวตถประสงคของการศกษาวจย ซงใชวธการสมภาษณแบบมโครงสราง (Structure interview) โดยทผวจยตองท าการสมภาษณไปตามค าถามทก าหนดไวในแบบสมภาษณ ซงผวจยจะสมภาษณตามขอทก าหนดไวเทานน และผวจยจะใชแบบสมภาษณซงเปนค าถามในการสมภาษณและจดบนทกขอมลและบนทกเสยงตามค าบอกของผถกสมภาษณ

12

การวเคราะหขอมล การวเคราะหขอมลในการท าการศกษาครงน เปนการวเคราะหขอมลเชงคณภาพ ผวจยมขนตอนใน

การวเคราะห ดงน 1. ผวจยจะน าขอมลทไดจากการสมภาษณมาแยกประเดนตามแตละประเดน 2. น าขอมลทไดจากการสมภาษณมาแยกประเดนค าถาม แลวน ามาเปรยบเทยบความเหมอนหรอความแตกตางของผใหสมภาษณแตละคน กอนจะน าขอมลนนไปวเคราะห 3. น าขอมลทไดจากการสมภาษณมาแยกประเดนค าถาม แลวน ามาเปรยบเทยบกบขอมลเอกสารทเกยวของ.... ผลการวจยและการอภปรายผล

ผลการวจย ผลการวจยเอกสารและการวจยสนาม พบวา

1. ศกษาองคประกอบคณภาพชวตในการท างานของขาราชการฝายปกครอง ส านกงานเขตพญาไท จากการศกษาพบวาองคประกอบทมความสมพนธกบคณภาพชวตของขาราชการฝายปกครอง ส านกงานเขตพญาไท ประกอบดวย

1) คาตอบแทน เปนปจจยแรกททกคนใหความส าคญเปนอยางมาก เพราะการทบคลากรในองคการ ไดรบคาตอบแทนทเปนธรรม เหมาะสมกบคาครองชพทสงขน ยอมเปนแรงจงใจทท าใหบคลากรเกดความกระตอรอรนในการท างาน ตงใจท างาน และท างานอยางเตมความสามารถ

2) ความกาวหนาและความมนคงในงาน โอกาสในการกาวหนาในต าแหนงงานทท าเปนเหมอน แรงผลกดนใหเกดผลการปฏบตงานทด บคลากรมเปาหมายในการท างาน ท างานดวยความมงมน ตงใจ ใหประสบผลส าเรจ เพอเปนโอกาสในการเลอนเงนเดอน คาตอบแทน และเลอนต าแหนง ส าหรบความมนคงในงานทท า ขาราชการมความคดเหนวาระบบราชการมความมนคงเปนอยางมาก เพราะประเดนนจงเลอกทจะเขาท างานในหนวยงานของรฐ

3) การพฒนาความร ความสามารถ สงเสรมใหเกดการพฒนาทงตนเองและการปฏบตงาน สงผลตอ ภาพลกษณองคการ ดานงานทปฏบต การมโอกาสไดรบฝกอบรมในงานทปฏบต จะสงผลใหเกดความเชยวชาญ ช านาญงานมากขน สงผลใหเกดประสทธภาพในการท างาน และตอบสนองนโยบายของหนวยงาน

4) สภาพแวดลอมในการท างาน เปนปจจยสนบสนนใหเกดคณภาพชวตทดอกประการหนง 5) สภาพแวดลอมในการท างาน ไมวาจะเปนเครองมอในการท างาน เชน คอมพวเตอร เครองถาย

เอกสาร เปนตน มสงอ านวยความสะดวกในการปฏบตงานอยางครบครน สถานทท างานสะอาด และมการรกษาความปลอดภยในสถานทท างาน

2. ศกษาแนวทางการพฒนาคณภาพชวตในการท างานขาราชการฝายปกครอง ส านกงานเขตพญาไท จากการศกษาพบวาแนวทางพฒนาคณภาพชวตในการท างาน มดงน

1) ควรปรบอตราเงนเดอนหรอคาตอบแทนใหเหมาะสมกบความรความสารถ หรอสภาวะเศรษฐกจ ในยคปจจบน และเงนรางวลเพอใหเกดขวญและก าลงใจในการปฏบตงาน

2) ควรมการฝกอบรม ใหความรเกยวกบวธการปฏบตงานใหแกขาราชการอยางตอเนอง 3) ควรสงเสรมและสนบสนนใหมโอกาสกาวหนาในต าแหนงงานทท า

13

4) ควรจดใหสวสดการทตอบสนองความตองการของขาราชการในยคปจจบน อยางทวถงและ เพยงพอ

5) ควรจดใหมบรรยากาศในสถานทท างานทเอออ านวยตอการปฏบตงาน 3. ศกษาปญหาและอปสรรคการพฒนาคณภาพชวตในการท างานของขาราชการ ฝายปกครอง

ส านกงานเขตพญาไท จากการศกษาพบวาปญหาและอปสรรคการพฒนาคณภาพชวตในการท างาน มดงน

1) เงนเดอน คาตอบแทน และสวสดการตางๆ ไมเพยงพอตอสภาวะเศรษฐกจในยคปจจบน 2) วสด อปกรณ หรอสงอ านวยความสะดวกไมเพยงพอหรอไมเออตอการปฏบตงานในยคปจจบน

เชน Internet Wifi 3) ปรมาณงาน ภาระหนาททหนวยงานตองด าเนนการตามนโยบายและงานของหนวยงานอน

นอกเหนอจากงานประจ าตามอ านาจหนาท ท าใหเกดคาใชจายทเพมขนจากการตองไปปฏบตงานตามภารกจพเศษ สงผลท าใหเกดความไมสมดลคาตอบแทนทไดรบ ท าใหบคลากรตองแบกรบภาระทเพมขน เกดภาระหนสน การอภปรายผล

จากผลการวจยทคนพบ มประเดนทน ามาอภปรายผลได ดงน 1. องคประกอบคณภาพชวตในการท างานของขาราชการฝายปกครอง ส านกงานเขตพญาไท มประเดน

ทน ามาอภปรายดงน องคประกอบของคณภาพชวตการท างานตามแนวคดของ Huse and Cummingsn (อางถงใน

วรชยา ศรวฒน, 2561,หนา 149-150) ม 8 ประการ ดงน ผลตอบแทนทยตธรรมและเพยงพอ (adequate and fair compensation) เปนการใหคาตอบแทนอยางเพยงพอ และยตธรรม สภาพท างานทปลอดภยไมเปนอนตรายตอสขภาพ (safe and healthy environment) การใหบคลากรใหปฏบตงานในสภาพแวดลอมทเหมาะสมสภาพการท างานทดตอสขภาพและปลอดภยการพฒนาศกยภาพของผปฏบตงาน (development of human capacities) หรอ “โอกาสพฒนาศกยภาพ” การใหบคลากรไดมโอกาสพฒนาขดความสามารถของตนจากงานทท า โดยพจารณาจากลกษณะของงานทปฏบต ไดแก งานทใชทกษะและความสามารถหลากหลาย งานทมความทาทาย มความเปนอสระ และงานทมความส าคญ ความกาวหนาและความมนคง (growth and security) การใหบคลากร มโอกาสทจะกาวหนาในอาชพ และทมความมนคง ซง Cascio (อางถงใน วรชยา ศรวฒน, 2561, หนา 147) ไดใหความหมายคณภาพชวต การท างานไว 2 แนวทางคอ (1) ความเทาเทยมของคณภาพชวตการท างานเปนกระบวนการ ทองคการ ก าหนดขนเพอตอบสนองความตองการของบคลากรทงทางดานรางกายและจตใจ เชน ความกาวหนา ในหนาท การงาน การบงคบบญชาแบบประชาธปไตย สภาพการท างานทปลอดภย (2) ความ เทาเทยมกนของคณภาพชวต การท างานกบความตองการ ความกาวหนาและความสามารถพฒนาความสามารถ ในฐานะทเปนทรพยากรบคคล ในองคการ

2. แนวทางการพฒนาคณภาพชวตในการท างานขาราชการฝายปกครอง ส านกงานเขตพญาไท มประเดนทน ามาอภปรายดงน วรชยา ศรวฒน (2553, หนา 102 – 103) กลาวถง แนวคดเกยวกบคณภาพชวตการท างาน (Quality of work life Program : QWL) แนวคดนมความเชอวา การทพนกงานมคณภาพชวตในการท างานทดจะสงผลใหการ

14

ท างานมประสทธภาพ ดงนนคณภาพชวตในการท างานจงหมายถงการท าใหพนกงานมความพงพอใจในชวต ดงท Huse และ Cummings ไดใหค านยามของค าวา “คณภาพชวตการท างาน” ไวใน 8 มตคอ 1. การใหผลตอบแทนทเหมาะสมและเพยงพอตอการครองชพ (Adequate and Fair Compensation) เชน เงนเดอน (มโครงสรางเงนเดอนทเปนระบบชดเจน) สวสดการสทธประโยชน การปรบอตราเงนเดอน และคาครองชพทสอดรบกบสภาพเศรษฐกจ 2. การสรางสภาพแวดลอมการท างานทปลอดภย (Safe and Healthy Environment) ดวยการจดหา ตดตง และมอปกรณทเอออ านวยตอการปฏบตงาน และไมมอนตรายใดๆ มแผนระวงภยทด 3. การพฒนาศกยภาพและความสามารถของพนกงาน (Human Resource Development) มการประเมนความรความสามารถของพนกงาน และจดอบรมในรปแบบตางๆ ทงในหอง นอกหอง ศกษาดงาน และการใหรางวล 4. การสงเสรมใหพนกงานมความกาวหนาในงาน (Growth and Career Development) ดวยการจดเลอนต าแหนง เพมเงนเดอน และการโยกยายสลบสบเปลยนหนามการท างานทเหมาะสมกบศกยภาพและความสามารถของแตละคน 5. การสรางความสมพนธทดภายในองคกร (Social Integration) การใหรจกแบงปน การจดกจกรรมรวมกน และการท างานเปนทม เพอใหเกดความสมพนธทด 6. การมระบบทดมความยตธรรม (Constitutionalism) มระบบงาน วธปฏบตงานและแผนงานทชดเจน เพอใหทกคนไดปฏบตตามอยางถกตองมชองทางรองเรยน หรอแสดงความคดเหน 7.การมภาวะอสระจากงาน (Total Free Space) ใหทกคนไดมเวลาสวนตว เพอผอนคลายความตงเครยดจากการท างาน 8. ความภาคภมใจในองคการ (Organizational Pride) ท าใหแตละบคคลมความรสกรกและภาคภมใจทไดท างานในองคการ เพอใหเกดความผกพนตอองคการ

3. ปญหาและอปสรรคการพฒนาคณภาพชวตในการท างานของขาราชการ ฝายปกครอง ส านกงาเขตพญาไทมประเดนทน ามาอภปรายดงน

เชยวชาญ อาศวฒนกล (อางถงใน วรชยา ศรวฒน, 2561,หนา 153-154) กลาววาวธการทท าใหเกดคณภาพชวตการท างาน ไดแก

1) การปรบปรงบรรยากาศขององคการทพวกเขาสงกด มผลตอความรสกนกคดของบคลากรเปนผลมา จากสภาพแวดลอมในการท างาน ท าใหบคลากรมความพงพอใจ ดงนน จงตองมการปรบปรงบรรยากาศองคการใหเอออ านวยตอแรงจงใจในการท างาน ซงประกอบดวยการวเคราะห ถงสงตางๆ ไดแกการวเคราะหถงระบบรางวลตอบแทนมความยตธรรมและเพยงพอตอมาตรฐานการครองชพหรอไม โครงสรางในการท างานทเปนอปสรรคหรอบนทอนจตใจในการท างาน บคลากรมความรสกเปนอสระในการแสดงออกซงความคดและการตดสนใจ การทบคลากร ไดรบความอบอนและการสนบสนน ในเรองของความขดแยงระหวางสมาชกและความรกในหมคณะ การไดรบการยอมรบ ซงบรรยากาศองคการเหลานมผลกระทบตอความพงพอใจและคณภาพชวตในการท างาน

2) การออกแบบงานใหม ส านกพฤตกรรมศาสตรไดคดคนวธการออกแบบงานใหม เปนทนยมใชในการ ปรบปรงคณภาพชวตในการท างานไวหลายวธ เชน การท าใหงานขยายกวางขน (job enlargement)การท าใหงานมความหมาย (job enrichment) และอกวธหนงทเชอวาจะน าไปสความพงพอใจในการท างาน ไดแก การท างานสปดาหละ 4 วน แตวนหนงจะตองท างาน 10 ชวโมง แทนทจะท างานปกตวนละ 8 ชวโมง ซงจะตองท าทง 5 วน รวมทงก าหนดเวลาการท างานทยดหยน โดยอนญาตใหบคลากรท าแผนการท างานทยดหยนได โดยก าหนดเวลาเรมตนและสนสดของการท างานในแตละวน

3) การบรหารแบบมสวนรวม หมายถง ระบบการจดการทบคลากรในองคการเขามามสวนรวมในการตดสนใจ เกยวกบการบรหารงาน มผลกระทบทงตอตวบคลากรและงาน ซงจะชวยในการสนองตอบตอความตองการและคานยมของบคลากรได ท าใหมแรงใจในการท างานมากขน

4) การสรางกลมคณภาพ หมายถง กลมของบคลากรทจดตงขนมาโดยความสมครใจ โดยการสนบสนนจากฝายบรหารระดบสง และมการพบปะและประชมกนเพอรวมกนในการก าหนด วเคราะห และแกปญหาในขอบเขตของงานทท า สามารถเขามามสวนรวมในการแกไขปญหา จะท าใหแรงจงใจในการท างานมากขน และมผลท าใหเกดความพงพอใจในการท างานดวย

15

ขอเสนอแนะ

จากผลการศกษาครงน ผวจยมขอเสนอแนะ เกยวกบคณภาพชวตในการท างานของขาราชการ ฝายปกครอง กรณศกษา ส านกงานเขตพญาไท ดงน

1. คาตอบแทนทเหมาะสม กรงเทพมหานครควรใหความส าคญกบเรองอตราเงนเดอนหรอคาตอบแทน ของเจาหนาท ควรปรบอตราเงนเดอนใหเหมาะสมกบปรมาณงานทรบผดชอบและคาครองชพในปจจบน เพราะกรงเทพมหานครเปนเมองหลวงของประเทศมภารกจทตองดแลหลายดานรวมทงยงม คาครองชพสง

2. การพฒนาบคลากร กรงเทพมหานครควรใหความส าคญกบการพฒนาบคคล ควรสงเสรมใหเจาหนาท ไดรบการศกษาอบรม เกยวกบระเบยบกฎหมาย และขอบงคบตาง ๆ ตามต าแหนงหนาท ทรบผดชอบใหเกดความร ความเขาใจ เพอสามารถตอบขอสงสย ขอซกถาม และสามารถตอบปญหาและแกไขได เพราะกรงเทพมหานครเปนองคกรปกครองสวนทองถนรปแบบพเศษทอยใกลชดประชาชนการถายทอดความรตางๆ กสามารถสอความหมายไดเขาใจมากทสด

3. กรงเทพมหานครจะตองมมาตรการจงใจ เชน สทธประโยชนหรอสวสดการตางๆ เพอเปนการพฒนา และสงเสรมใหคณภาพชวตของบคลากรดขน เมอคณภาพชวตด กจะสงผลท าใหประสทธภาพในการท างานดดวย

เอกสารอางอง

คณาจารยกลมวชาบรหารรฐกจ (2561). ในการบรหารรฐกจเบองตน (PA200) . กรงเทพมหานคร. ส านกพมพมหาวทยาลยรามค าแหง.

เฉลมพล ศรหงส (2561). เอกสารประกอบการบรรยายกระบวนวชา PAD 6101 ขอบขายและแนวคดเชงทฤษฎรฐประศาสนศาสตร. กรงเทพมหานคร: มหาวทยาลยรามค าแหง, โครงการรฐประศาสนศาสตรมหาบณฑต.

ชลดา ศรมณ (2561). เอกสารประกอบการบรรยายกระบวนวชา PAD 7302 การพฒนาทรพยากรมนษย. กรงเทพมหานคร: มหาวทยาลยรามค าแหง, โครงการรฐประศาสนศาสตรมหาบณฑต.

ทศนย ชาตไทย (2559). คณภาพชวตการท างานของบคลากรในมหาวทยาลยธรกจบณฑตย. คนเมอ 20 กนยายน 2561, จาก http://libdoc.dpu.ac.th/research/159565.pdf. มหาวทยาลยรามค าแหง สาขาวทยบรการเฉลมพระเกยรตจงหวดตรง (2551). คณภาพชวตในการท างานของลกจาง

ชวคราวรายป. คนเมอ 20 กนยายน 2561, จาก http://www.trang.ru.ac.th/rutranginfo/research/2551/2-2551.pdf. ยทธนา พระยทธ (2551). คณภาพชวตในการท างานของพนกงานระดบปฏบตการ บรษท อารเอส จ ากด (มหาชน).

คนเมอ 20 กนยายน 2561, จาก http://eprints.utcc.ac.th/1876/19/1876fulltext.pdf. วรชยา ศรวฒน (2561). เอกสารประกอบการบรรยายกระบวนวชา PAD 6201 องคการและนวตกรรมในองคการ.

กรงเทพมหานคร : มหาวทยาลยรามค าแหง, โครงการรฐประศาสนศาสตรมหาบณฑต. วรชยา ศรวฒน (2553). การพฒนาระบบราชการ. กรงเทพมหานคร : มหาวทยาลยรามค าแหง. วณา พงววฒนนกล (2561). เอกสารประกอบการบรรยายกระบวนวชา PAD 6301 การจดการทรพยากรมนษยรวม

สมย. กรงเทพมหานคร : มหาวทยาลยรามค าแหง, โครงการรฐประศาสนศาสตรมหาบณฑต. ศรนนท กตตสขถต, เฉลมพล แจมจนทร, การญจนา ตงชลทพย, จรยพร โหล ายอง (2557). คณภาพชวต การ

ท างานและความสข. โครงการจบตาสถานการณความสขของคนท างานในประเทศไทยสถาบนวจยประชากรและสงคม (พมพครงท2). มหาวทยาลยมหดล.

16

ส านกงานคณะกรรมการขาราชการกรงเทพมหานคร (2561). แผนพฒนาทรพยากรบคคลของกรงเทพมหานคร

(พ.ศ. 2561 – 2565). ส านกงานคณะกรรมการขาราชการพลเรอน (2550). การบรหารทรพยากรบคคล โฉมหนาทเปลยนไป. บรษท แอรบอรน พรนด จ ากด อภชต เหมอยไธสง (2560). การบรหารงานบคคลในภาครฐกจ. คณะสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหากฎราชวทยาลย

วทยาเขตอสาน