การศกษาทวไปเพอสรางบณฑต

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

สพพทาน ธมมทาน ชนาตการใหธรรมเปนทาน ชนะการใหทงปวง

การศกษาทวไปเพอสรางบณฑต© พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)ISBN 978-974-11-0773-5

รวมเลมจาก - การศกษาเพอสรางบณฑต หรอ การศกษาเพอเพมผลผลต- ศลปศาสตรแนวพทธ

พมพครงแรก มถนายน ๒๕๕๐มหาวทยาลยมหดล คดเลอกและเรยบเรยง เพอใชเปนหนงสออานประกอบการศกษารายวชา การศกษาทวไปเพอการพฒนามนษย

พมพครงท ธนวาคม ๒๕๕๖ จำานวนพมพ ๐,๐๐๐ เลม

(ขอมลสถตการพมพอยระหวางการรวบรวมขอมลเกาตวเลขทใชเปนจำานวนขนตำา เทาทปรากฏหลกฐานในปจจบน)

พมพเผยแพรเปนธรรมทาน โดยไมมคาลขสทธหากทานใดประสงคจดพมพ โปรดตดตอขออนญาตทวดญาณเวศกวน ต.บางกระทก อ.สามพราน จ.นครปฐม ๗๓๒๑๐http://www.watnyanaves.net/

แบบปก พระชยยศ พทธวโร

พมพท สำานกพมพทอย

อนโมทนา

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

การศกษาเพอสรางบณฑต หรอ การศกษาเพอเพมผลผลต

พฒนาคน หรอพฒนาทรพยากรมนษย

พฒนาคนใหเปนบณฑต หรอใหเพมผลผลต

เอาปราชญมาสอนใหนำสงคมได เอาผเชยวชาญมาสอน

ใหตามสนองสงคมทน

อาการฟยบในวงวชาการ

ตววชากมปญหา ตองรเทาทน

การปรบตวปรบความคดใหมในวงวชาการ

จะพฒนาคน แตความคดกยงพราสบสน

พฒนาอยางไรจะไดคนเตมคน

รอยางไรวาพฒนาแลวเปนคนเตมคน

กระแสโลกาภวตนทไทยตองปรบตวใหทน

จะปรบตวอยางไร ไทยจงจะฟนตวทน

พฒนาทงใหเปนคนไทยและใหเปนคนทสรางสรรคอารยธรรม

ศลปศาสตรในฐานะเปนวชาพนฐาน

แงท ๑ ศลปศาสตร มองโดยความสมพนธกบวชาชพและ

วชาเฉพาะตางๆ

ศลปศาสตรมจดมงหมายปลายทางเพอสรางบณฑต

ศลปศาสตรมจดมงหมายในระหวางเพอสรางนกศกษา

องคประกอบ ๓ ประการของความเปนบณฑต

สงทมนษยเกยวของ เพอใหดำรงชวตอยดวยด

๗

๗

๑๑

๑๓

๑๖

๑๙

๒๓

๒๖

๓๑

๓๕

๓๘

๔๑

๔๕

๔๘

๔๙

๔๙

๕๒

๕๔

๕๕

สารบญ

๑๑๕

๗๑๐๑๓๑๗๒๐๒๕๒๙๓๒๓๕๓๙๔๒

๔๓๔๓๔๖๔๘

การศกษาทวไปเพอพฒนามนษย

องคประกอบ ๓ แหงการดำรงอยของมนษย

ปญหาทกระทบตอการดำรงอยของมนษย

วถทางทจะแกปญหา

แงท ๓ ศลปศาสตร มองโดยสมพนธกบกาลเวลา ยคสมย

และความเปลยนแปลง

ความเปลยนแปลงเออประโยชนแกมนษยอยางไร ?

มนษยควรปฏบตอยางไรตอกาลเวลาและ

ความเปลยนแปลง?

จะเปนคน “ทนสมย” จะตองทำอยางไร?

แงท ๔ ศลปศาสตร มองในแงเทศะ

รเขา รเรา คออยางไร?

จะรเขาจรง ตองรถงเหตปจจย

ทวารเขา รเรานน รไปเพออะไร?

แงท ๕ ศลปศาสตร มองในแงการพฒนาศกยภาพของมนษย

ศลปศาสตรเปนเนอเปนตวของการศกษา

ศลปศาสตรเปนทงเครองพฒนาและเครองมอรบใช

ศกยภาพของมนษย

แงท ๖ ศลปศาสตรมองในแงการพฒนาปญญาทเปนแกน

ของการพฒนาศกยภาพ และการเขาถงอสรภาพ

ปญญาในฐานะแกนกลางของการพฒนาศกยภาพ

คดเปนและคดชดเจน เปนสาระของการพฒนาปญญา

การพฒนาปญญามจดหมายเพออสรภาพ

ศลปศาสตรเพอการพฒนาปญญาทไดผล

๕๕

๕๗

๖๐

๖๑

๖๑

๖๒

๖๔

๖๗

๖๗

๖๙

๗๐

๗๒

๗๒

๗๓

๗๕

๗๕

๗๖

๗๘

๗๙

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

สารบญ

การศกษาเพอสรางบณฑต หรอ การศกษาเพอเพมผลผลต

พฒนาคน หรอพฒนาทรพยากรมนษย

พฒนาคนใหเปนบณฑต หรอใหเพมผลผลต

เอาปราชญมาสอนใหนำสงคมได เอาผเชยวชาญมาสอน

ใหตามสนองสงคมทน

อาการฟยบในวงวชาการ

ตววชากมปญหา ตองรเทาทน

การปรบตวปรบความคดใหมในวงวชาการ

จะพฒนาคน แตความคดกยงพราสบสน

พฒนาอยางไรจะไดคนเตมคน

รอยางไรวาพฒนาแลวเปนคนเตมคน

กระแสโลกาภวตนทไทยตองปรบตวใหทน

จะปรบตวอยางไร ไทยจงจะฟนตวทน

พฒนาทงใหเปนคนไทยและใหเปนคนทสรางสรรคอารยธรรม

ศลปศาสตรในฐานะเปนวชาพนฐาน

แงท ๑ ศลปศาสตร มองโดยความสมพนธกบวชาชพและ

วชาเฉพาะตางๆ

ศลปศาสตรมจดมงหมายปลายทางเพอสรางบณฑต

ศลปศาสตรมจดมงหมายในระหวางเพอสรางนกศกษา

องคประกอบ ๓ ประการของความเปนบณฑต

แงท ๒ ศลปศาสตร มองโดยความสมพนธระหวางมนษยกบ

สงทมนษยเกยวของ เพอใหดำรงชวตอยดวยด

๗

๗

๑๑

๑๓

๑๖

๑๙

๒๓

๒๖

๓๑

๓๕

๓๘

๔๑

๔๕

๔๘

๔๙

๔๙

๕๒

๕๔

๕๕ ๔๙๔๙๕๑๕๔

๕๕๕๕

๕๖๕๘๖๑๖๑๖๓๖๔๖๖๖๖

๖๗

๖๙๖๙๗๐๗๒๗๓

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

* ปาฐกถาพเศษ ในการสมมนาทางวชาการ เรอง “วชาศกษาทวไปของหลกสตรการศกษา

ระดบปรญญาตร” จดโดยทบวงมหาวทยาลย ๑๔ กนยายน ๒๕๓๘

การศกษาเพอสรางบณฑต หรอการศกษาเพอเพมผลผลต*

ขอเจรญพร ทานนกการศกษา ทานอาจารย ผทรงคณวฒ และผเขา

รวมสมมนาทกทาน

วนนอาตมภาพไดรบนมนตใหมาพดแกทประชม ในเรองสำคญเกยวกบ

การศกษาของชาต เรามาพจารณาเรองวชาศกษาทวไป ซงกอนนเรยกวา

วชาพนฐาน แตเวลานมการใชในมหาวทยาลยตางแหงในชอทตางกนไป

สำหรบชอนเปนการกำหนดของทบวงมหาวทยาลย

พฒนาคน หรอพฒนาทรพยากรมนษย

ขอพดในประเดนทสำคญวา วชาทจดใหศกษากนอยนสามารถแบงเปน

๒ ประเภทใหญๆ คอ

๑. วชาศกษาทวไป

๒. วชาเฉพาะและวชาชพตางๆ

แตกอนนนเราเรยกวชาศกษาทวไปวาวชาพนฐาน คลายกบวากอนจะไป

ศกษาวชาเฉพาะหรอวชาชพทงหลาย เรากใหศกษาวชาประเภทพนฐานกอน

เปนการเตรยมตวบคคลใหพรอมทจะไปศกษาวชาเฉพาะทเจาะลก วชาชพ

ทงหลายโดยมากจะเปนประเภทเฉพาะอยางนน และอกแงหนงกเปน

การเตรยมพนฐานตวบคคลเพอใหเปนคนทด

ถาจะพดให สน เราอาจจะเปรยบเทยบระหวางวชา ๒ ฝาย คอ

วชาศกษาท วไปนฝ ายหน ง และวชาเฉพาะวชาชพอกฝายหน งวา

วชาศกษาทวไป มจดมงหมายอยทการสรางคน คำวาสรางคน ถาพดถง

การศกษาในระดบมหาวทยาลย กคอสรางบณฑตนนเอง หมายความวา

๗

การศกษาเพอสรางบณฑต หรอ การศกษาเพอเพมผลผลต*

การศกษาทวไปเพอสรางบณฑต2

การศกษาทวไปเพอพฒนามนษย

วชาศกษาทวไปมจดหมายอยทการสรางบณฑต สวนวชาเฉพาะ

วชาชพ เปนเหมอนการสรางเครองมอใหบณฑต

ทงนเพราะวาคนทจะไปทำงานทำการ ไปดำเนนชวตใหไดผลดกจะ

ตองมเครองมอ วชาชพวชาเฉพาะตางๆ เปนเหมอนเครองมอ แตคนทจะไป

ใชเครองมอนน เราตองการใหเขาเปนบณฑต เพอวาเขาจะไดใชเครองมอนน

ในทางทถกตองตามวตถประสงค เพอความดงาม สรางสรรคชวตและสงคม

ถาเราไมสามารถสรางคนใหเปนบณฑต แมวาเราจะสรางเครองมอ

และพฒนาเครองมอนนอยางดเหลอเกน มประสทธภาพมาก แตคนใช

เครองมอไมเปนบณฑต กอาจจะนำเครองมอนนไปใชในทางทเปนโทษ

อยางทโบราณกลาววา “ยนดาบใหแกโจร” เพราะฉะนน การสรางคนใหเปน

บณฑตจงเปนเรองทสำคญมาก และเรากนำคำวาบณฑตมาใชสำหรบ

ผสำเรจการศกษาในระดบมหาวทยาลยดวย จบปรญญาตรเรยกวาบณฑต

จบปรญญาโทเรยกวามหาบณฑต จบปรญญาเอกเรยกวาดษฎบณฑต

ความเปนบณฑตอยทไหน กอยทคณสมบตในตวคน และการสราง

คณสมบตของตวคนนแหละทเปนเปาหมายของวชาศกษาทวไป เราเอาคำวา

บณฑตมาใช แสดงวาเราใหความสำคญแกคณสมบตในตวคน ทจะใหเขา

เปลยนแปลงจากคนเปลาๆ ทไมมคณสมบต หรอจากคนดบ ทไมพรอมจะอย

จะทำอะไร มาเปนคนทมคณสมบตเปนบณฑต

เปาหมายแทจรงของวชาศกษาทวไป คอการสรางบณฑต หรอสรางคน

ใหเปนบณฑต สวนวชาเฉพาะวชาชพทงหลายเปนการสรางเครองมอใหแก

บณฑต และบอกวธทจะทำใหเขาสามารถใชเครองมอได แตคนใชเครองมอนน

จะตองเปนคนทด จะไดนำเครองมอไปใชเพอสรางสรรค ทำใหเกดประโยชนสข

แกชวตและสงคม ไมใชนำเครองมอไปเพยงเพอแสวงหาประโยชนสวนตน

ดวยความเหนแกตว แลวทำรายเบยดเบยนผอนหรอกอความเสยหายทำลาย

สงคม ตลอดจนมนษยชาต ซงเปนปญหาสำคญในปจจบน

๘

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) 3

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

เวลานเรามกพดถงคำวา “พฒนาทรพยากรมนษย” ซงมองไดวาเขากบ

สมยนยม คอ การพฒนาสงคม และพฒนาประเทศชาตในยคปจจบนน

เปนผลมาจากการพฒนาในยคทผานมา ซงบดนยอมรบกนแลววาเปนการ

พฒนาทไมถกตอง เพราะไปเนนแตความมงหมายในทางเศรษฐกจ มงความ

เจรญพรงพรอมทางดานวตถมากเกนไป จนเกดผลรายแกจตใจและแกสงคม

โดยเฉพาะแกสงแวดลอม ปจจยสำคญในการสรางสรรคความเจรญและ

พฒนาเศรษฐกจนนกคอวทยาศาสตรและเทคโนโลย

เมอเหนวาการพฒนาแบบนนผด กเลยหนมาคดกนใหมวาจะตอง

เปลยนแนวคดในการพฒนา จนไดเกดมแนวคดทเรยกวา “การพฒนาแบบ

ยงยน” หรอ sustainable development ปรากฏขนมาใน พ.ศ. ๒๕๓๐ และ

ใกลกนนนกมการประกาศแนวความคด “การพฒนาเชงวฒนธรรม” หรอ

cultural development ดงทไดกำหนดให พ.ศ. ๒๕๓๑-๒๕๔๐ เปนทศวรรษ

โลกแหงการพฒนาเชงวฒนธรรม ซงเหลออก ๒ ปจะจบ

การพฒนา ๒ ชอนเปนแนวความคดใหมในการพฒนา ซงเปลยน

จดเนนของการพฒนาจากเศรษฐกจไปอยทจดอน สำหรบ การพฒนาแบบยงยน

กหนไปเนนเรองการดำรงอยของสงแวดลอม ใหควบคกนไปกบการพฒนา

เศรษฐกจ หมายความวา ใหเปนการพฒนาทสงแวดลอมกอยดเศรษฐกจก

ดำเนนไปได หรอวาเศรษฐกจกไปดธรรมชาตแวดลอมกอยได สวน การพฒนา

เชงวฒนธรรม กเนนทตวคน ซงเปนการเปลยนกระแสความคดในการพฒนา

ประเทศไทยเรามแผนพฒนาเกดขนครงแรกเมอประมาณ ๓๔ ป

มาแลว แผนพฒนาฉบบแรกเปนแผนพฒนาเศรษฐกจอยางเดยว ตอมากเตม

“และสงคม” เขาไป พอผานมาสก ๔ แผนกหนมาเนนจตใจมากขน แลวก

เอาเรองปญหาสงแวดลอมเพมเขาไป ตอนหลงนกเนนเรองคนมากขนๆ

จนกระทง มาวางแผน ๘ ขณะนกเนนเรองคนมากเปนพเศษ

เวลานเราพดกนมากเรองการพฒนาคน แตพดถงการพฒนาคน

ในลกษณะทพดกนบอยวา พฒนาทรพยากรมนษย เรองนจะตองมความ

๙

การศกษาทวไปเพอสรางบณฑต4

การศกษาทวไปเพอพฒนามนษย

ชดเจนวา เราจะพฒนาคนในฐานะอะไร คอ ในฐานะทเปนคนหรอเปนมนษย

หรอในฐานะทเปนทรพยากรมนษย สองอยางนคงไมเหมอนกน

คำวา “ทรพยากรมนษย” เกดขนเมอราวป ๒๕๐๔ เปนศพทใหม

ซงเกดขนในยคทกระแสการพฒนาทเนนเศรษฐกจกำลงแรง จนกระทงเรา

มองคนเปนทรพยากร คอเปนทรพยสน เปนทน เปนเครองมอ หรอเปน

ปจจยทจะนำไปใชเพอพฒนาเศรษฐกจตลอดจนสงคมอกทหนง สาระสำคญคอ

มองคนเปนทนหรอเปนสงทจะจดสรรเอาไปใชเพอพฒนาเศรษฐกจและสงคม

คำวา “ทรพยากรมนษย” นกใชกนตดมาหลายป จนถงปจจบนน

เราเปลยนแนวความคดใหม เราบอกวาการพฒนาทเนนเศรษฐกจนน

ไมถกตอง แตศพทคอคำวา “ทรพยากรมนษย” กยงตดอย จนกระทงเวลาน

เราชกสบสน ทง ๆ ทหนมาเนนการพฒนาตวคน แตศพททใชกอยในสาย

ความคดทเนนการพฒนาเศรษฐกจ เราชอบใชวา “พฒนาทรพยากรมนษย”

แสดงวาเรายงตดในแนวความคดทมงเอาคนไปใชเปนทนในการพฒนาเศรษฐกจ

และสงคม หรอสกวาพดไปโดยไมคด หรอไมกใชโก ๆ ไปอยางนนเอง

โดยไมมความชดเจนอะไรเลย

ในเรองนเราจะตองมความชดเจน จะตองมการแยกวาจะพฒนาคน

ในฐานะทเปนมนษยหรอเปนตวคน หรอจะพฒนาคนในฐานะทเปนทรพยากร

สองคำนคนละอยาง แตทวานกไมใชหมายความวาจะเลกพฒนาคนในฐานะท

เปนทรพยากร มนษยในแงหนงกเปนทรพยากรทางสงคมและทางเศรษฐกจ

เพราะคนมคณภาพดกเอาไปใชพฒนาเศรษฐกจและสงคมไดผลด แตเราคง

ไมหยดแคนน คอในขนพนฐาน เราตองพฒนาคนในฐานะทเปนคน เพอ

ความเปนมนษยทสมบรณ

ความเปนคนทสมบรณ หรอมนษยทสมบรณนนอยางหนง ซงไมจำเปน

ตองเปนเครองมอของการพฒนาเศรษฐกจและสงคม หมายความวาคนสามารถ

มความสมบรณในตวของเขาเอง การพฒนาคน คอการทำใหเขามชวตทด

งดงาม ประณต มอสรภาพ มความสข มความเปนคนเตมคนในตว

๑๐

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) 5

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

การพฒนาคนในความหมายสองอยางน นาจะทำใหเกดความชดเจน

ถาเราแยกอยางนได คอรวาพฒนาคนในฐานะทเปนการพฒนามนษย คอ

พฒนาตวมนษยใหมความเปนมนษยทสมบรณ มชวตทดงาม มความสข

มอสรภาพ อยางหนง และพฒนาคนนนในฐานะทเปนทรพยากรมนษย คอ

เปนทนทจะนำไปใชในการพฒนาเศรษฐกจและสงคม อกอยางหนง เรากจะ

มองเหนไดวา

ก) วชาศกษาทวไป เปนวชาสำหรบพฒนามนษย หรอพฒนาคน

ในฐานะทเปนตวคน จนกระทงใหคนนนเปนบณฑต อยางทวาสกครน

ข) สวนวชาประเภทวชาเฉพาะวชาชพเนนการพฒนาคนในฐานะท

เปนทรพยากรมนษย

พฒนาคนใหเปนบณฑต หรอใหเพมผลผลต

ไหนๆ พดถงทรพยากรมนษยกนแลว กมาดคำนกนใหชดสกหนอย

เปนททราบกนดวา คำวา “ทรพยากรมนษย” น เราแปลมาจาก

คำภาษาองกฤษวา human resources

ไดกลาวแลววาคำนเกดขนเมอประมาณ พ.ศ. ๒๕๐๔ ในยคทกระแส

การพฒนาทมงเนนความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจมกำลงแรง และคำนก

เกดขนในประเทศสหรฐอเมรกา ซงเปนผนำของประเทศทพฒนาแลว

(ประเทศอตสาหกรรม)

พจนานกรมภาษาองกฤษของออกซฟอรด คอ The Oxford English

Dictionary ฉบบตรวจชำระครงท ๒ พมพครงท ๒ ค.ศ. ๑๙๙๑ (พ.ศ. ๒๕๓๔)

ซงเปนพจนานกรมภาษาองกฤษทใหญทสดในโลก (๑ ชด ม ๒๐ เลม รวม

๒๑,๔๗๕ หนา) แสดงประวตของคำ “human resources” ไวในเลม ๗ หนา

๔๗๔ โดยยกหลกฐานมาใหดวา มคำนอยในเอกสารตพมพ เลขท ๗๒๐๕

ของกระทรวงการตางประเทศสหรฐอเมรกา เมอ ค.ศ. ๑๙๖๑ (พ.ศ. ๒๕๐๔)

๑๑

การศกษาทวไปเพอสรางบณฑต6

การศกษาทวไปเพอพฒนามนษย

พจนานกรมใหญฉบบหนงของอเมรกา ชอ Random House Webster’s

Unabridged Dictionary วา คำนเกดขนระหวาง ค.ศ. ๑๙๖๕-๑๙๗๐ (พ.ศ. ๒๕๐๘-๒๕๑๓)

อกฉบบหนงไมใหญนก แตนยมใชกนมากในหมนกศกษาและนกวชาการ

คอ Merriam-Webster’s Collegiate Dictionary (ฉบบตรวจชำระครงท ๑๐)

วาคำนเรมใชกน ใน ค.ศ. ๑๙๗๕ (พ.ศ. ๒๕๑๘)

พจนานกรมของออกซฟอรดทกลาวถงขางตนนน ใหความหมายของ

human resources (ทรพยากรมนษย) วา ไดแก “คน (โดยเฉพาะบคลากร

หรอคนงาน) ซงถอวาเปนทรพยสนทสำคญอยางหนงของธรกจ หรอองคกร

อยางอน ตรงขามกบทรพยากรวตถ (material resources) เปนตน; กำลงคน

(manpower)...” (เลม ๗ หนา ๔๗๓)

คำทพจนานกรมตางๆ มกใชอธบายความหมาย หรอบางทใชเปน

ไวพจนของ human resources ไดแก personnel (บคลากร) manpower

(กำลงคน) และ labour force (กำลงแรงงาน)

พจนานกรมของ Random House ฉบบใหญทกลาวถงขางตนนน

ใหความหมายวา “ทรพยากรมนษย ไดแก ๑. คน โดยเฉพาะบคลากรทจางงาน

โดยบรษท สถาบน หรอกจการทำนองเดยวกนนน ๒. ด human resources

department” และ “human resources department ด personnel

department” และ “personnel department ไดแก สวนงานในองคกร ซง

ทำงานในเรองราวทเกยวกบลกจาง เชน การจาง การฝกอบรมแรงงานสมพนธ

และผลประโยชน เรยกอกอยางหนงวา human resources department”

เพยงเทานกเพยงพอและชดเจนแลววา คำวา “ทรพยากรมนษย” เปน

เรองของการมองคนเปนทน เปนองคประกอบ หรอเปนปจจยทจะนำไปใชใน

การพฒนาทางเศรษฐกจและทางสงคม เฉพาะอยางยงทเดนชดมากคอใน

ทางเศรษฐกจ โดยอาจจะถอเปนเพยงปจจยในการผลตอยางหนง ซงจะตอง

พฒนาใหมคณภาพและประสทธภาพ เพอจดมงหมายในการสรางความเจรญ

เตบโตหรอขยายตวทางเศรษฐกจ เรมตงแตการเพมผลผลต

๑๒

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) 7

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

เมอไดความหมายอยางนแลว กจะมองเหนวาวชาศกษาทวไปกบวชาเฉพาะ

และวชาชพ มบทบาทและหนาทแตกตางกน (อยางนอยในแงจดเนน) คอ วชาศกษาทวไป

ทำหนาททำคนใหเปนบณฑต หรอสรางบณฑต มบทบาทโดยตรงในการพฒนาคน

เพอใหบคคลแตละคนเปนคนทสมบรณ มชวตทดงาม ประณต ประเสรฐ สมกบความ

เปนมนษย หรออาจจะเรยกวาเปนคนเตมคน เปนชวตทมอสรภาพ และมความสข

สวนวชาเฉพาะและวชาชพ มหนาทสรางเครองมอและความสามารถ

ทจะใชเครองมอนนใหแกคน (ทจะเปนบณฑต) โดยพฒนาคนนนในฐานะ

ทเปนทรพยากรของสงคม เพอใหเขาเปนทน เปนองคประกอบ หรอเปน

ปจจยทมคณภาพและมประสทธภาพ ในการรวมสราง (หรอทจะถกนำไป

ใชสราง) ความเจรญทางเศรษฐกจ และความเจรญดานอนๆ ของสงคม

สรปวา เราสามารถนำเอาบทบาทและหนาทของวชาศกษาทวไป กบ

วชาเฉพาะและวชาชพ มาเทยบกนไดดงน

(คำวา “เพมผลผลต” ในทน มใชมความหมายจำกดตามตวอกษร แตใช

เชงตวอยาง ใหเปนคำแทนเปาหมายของการพฒนาทมงเนนเศรษฐกจเปนใหญ)

ทเทยบกนอยางน มใชหมายความวาจะแยกจากกน หรอจะเลอกเอา

อยางใดอยางหนง แตจะตองประสานใหเกอหนนกน โดยทวาการสรางบณฑต

จะตองเปนแกน คอ สรางบณฑตผมเครองมอทมประสทธภาพ และสามารถ

ใชเครองมอนนในทางทเปนการสรางสรรคใหเกดประโยชนสขทแทจรงแกชวต

และสงคม ทจะดำรงอยดวยด ทามกลางธรรมชาตแวดลอมทรนรมยเกอกล

เอาปราชญมาสอนใหนำสงคมได เอาผเชยวชาญมาสอนใหตามสนองสงคมทน ถาเรามองการพฒนาคนเพยงในแงของการพฒนาทรพยากรมนษย

กแนนอนวาจะทำใหเราใหการศกษาประเภททสนองความตองการของสงคม

๑๓

วชาศกษาทวไป gพฒนาคน = สรางบณฑต gชวตทดงามประเสรฐ

วชาเฉพาะวชาชพ gพฒนาทรพยากรมนษย = สรางเครองมอใหบณฑต gเพมผลผลต

การศกษาทวไปเพอสรางบณฑต8

การศกษาทวไปเพอพฒนามนษย

หรอตามสงคม เชน สงคมตองการพฒนาเศรษฐกจ หรอตองการพฒนาสงคม

ในดานนน ตองการกำลงคนในดานนมาก เรากจะผลตคนใหสำเรจวชาชพ

ดานนน ๆ มาใช คอเราจะผลตคนมาเปนกำลงคนสำหรบสนองความตองการ

ทางเศรษฐกจและสงคม เราอาจจะมบญชวา เวลานประเทศชาตตองการ

กำลงคนในดานน ในวชาการน จำนวนเทานๆ แลวกผลตคนออกมาให

สอดคลองกน การใหการศกษาแบบนจงเนนการสนองความตองการของ

สงคม พดสนๆ กเปนการศกษาทตามสงคม

แตการทจะตามสงคมอยางเดยวคงไมถกตอง การศกษาควรทำหนาท

ไดดและมากกวานน คอ การศกษานนแทจรงแลวตองนำสงคม ไมใชคอย

ตามสงคม หมายความวา สงคมนอาจจะเดนทางผดพลาดกได ถาเราไดแค

ผลตคนมาสนองความตองการของสงคม ใหไดกำลงคนมาในดานนนๆ

ถาสงคมเดนทางผดพลาดการศกษากผดพลาดดวย กำลงคนทไดมาเปนผล

ของการศกษากผดพลาด เหมอนอยางในระยะทแลวมา เราผลตคนมาใน

ฐานะเปนทรพยากร และกระแสการพฒนาผดพลาด สงคมกเลยผดซำเขาไป

คนจะตองมความดพเศษยงกวานน ตองมคณภาพสงกวานน ตองมสต

ปญญาความรคดมากกวานน เชน จะตองรเทาทนสงคม รกระทงวาสงคมเดน

ทางผดหรอเดนทางถก แลวจะแกไขอยางไร ซงจะทำไดกดวยการพฒนาตวคน

ใหเปนผนำการเปลยนแปลงได ซงเขาจะตองเกงกวาการทจะเปนเพยงทรพยากร

แนนอนและนกคอการพฒนาตวมนษยแทๆ ซงวชาศกษาทวไปนาจะทำหนาท

นได ในขณะทวชาชพตางๆ คงทำไมได เพราะวชาชพวชาเฉพาะเหลานนจะทำได

กเพยงสนองความตองการของสงคม ดวยการผลตกำลงคนมาให

จากการเปรยบเทยบวชา ๒ ฝายน เราจะเหนความสำคญของวชา

การศกษาทวไปไดมาก นเปนแงคดบางอยาง และเรองนจะเลงไปถงตวผสอนดวย

การหาผสอนวชาศกษาทวไปใหไดผลดจงเปนเรองใหญมาก

แตกอนเมอเราเรยกวาวชาพนฐาน บางคนอาจจะนกวาเปนวชาขนตนๆ

คำวา “พนฐาน” นนมองไดหลายอยางหลายความหมาย ความหมายหนงกคอ

๑๔

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) 9

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

เปนขนตนๆ หรอขนเตรยมการ กเลยชวนใหนกวาวชาอยางนจะเอาคร

อาจารยทยงไมเกงมาสอนกได ทไหนได วชาพนฐานนแหละเปนการสรางตว

บณฑต เปนการสรางคนใหมคณภาพขนาดทจะไปนำสงคมได เพราะฉะนน

วชาศกษาทวไปนจงเคยพดไววาตองใชคนทเปนปราชญ สวนวชาประเภทวชา

เฉพาะวชาชพนนใชผเชยวชาญ

“จะสอนวชาเฉพาะวชาชพ ใหใชผเชยวชาญ

แตจะสอนวชาพนฐาน ตองใชนกปราชญ”

วชาชพวชาเฉพาะตองใชผเชยวชาญเฉพาะดาน ใครกสอนได ขอให

ถนดในเรองของตน แตผทจะมาสอนวชาศกษาทวไป ตองสอนใหคนเขาใจ

สถานการณของโลก รโลกและชวต เขาถงสจธรรมความจรง รวาอะไร

เปนอะไร มคณโทษดเสยเปนตนอยางไร สามารถทจะนำการเปลยนแปลงได

อยางนอยกสามารถมชวตทดงาม การทจะมชวตทดงาม สามารถดำเนนชวต

อยางถกตอง และสรางสรรคสงคมไดนน คนนนตองมคณสมบตดจรงๆ และ

คนทสอนยงตองมคณสมบตมากหรอสงขนไปอก เพราะฉะนนจงใชคำวา

“ตองเปนนกปราชญ” และดวยเหตนนวชาศกษาทวไปนจงมความสำคญเปน

อยางมาก นคอขอสงเกตทวไปทขอพดในเบองตน

อยางไรกตาม เราตองยอมรบความจรงกอนวาการจดแบงวชาตางๆ เหลาน

แมแตในวชาศกษาทวไป ยงมความสบสนไมนอย บางทกเกดความขดแยงกน

เปนการดททบวงมหาวทยาลยปจจบนยงใหโอกาส ทวาทางสถาบนแตละแหง

มความเปนอสระทจะจดเขามาตามทตนเหนสมควร ไมเฉพาะจะตองเปน

ไปตามกำหนดตายตว นกเปนแนวความคดทเรยกไดวาขยายกวางขน

แตในการทขยายกวางขนนนกกลบกลายเปนวาผทจดตองมความรบผดชอบ

มากขน และตองมสตปญญามองเหนกวางไกลมากขน มฉะนนจะไมไดผล

ตามวตถประสงค จงมทงขอดและขอเสย

ทพดมานหมายความวา แบบเกาทานจดมาเสรจโดยวางตายตวไปเลย

วาอยางนๆ คงถอวาผทวางนนคดวาตวเองมองดทสดแลว แตในการวางตายตว

๑๕

การศกษาทวไปเพอสรางบณฑต10

การศกษาทวไปเพอพฒนามนษย

กมจดออน เชน ปญหาเกยวกบสถานการณความเปนไปของโลกปจจบนนท

เปลยนแปลงเรวมาก และสภาพทองถนทไมเหมอนกน เปนตน เพราะฉะนน

ถาไมยดหยนไวกอาจจะมขอบกพรองและความไมเหมาะสมบางประการ

จงตองมการยดหยนขนมา แตเมอยดหยนขนมากตองการสตปญญาเพมขน

ในการทจะทำใหไดผล เพราะฉะนนจงกลายเปนวาการขยายโอกาสในการจด

กกลายเปนวาทำใหมความยากมากขน ถาทำดกดไปเลย ถาพลาดกเสยมาก

เหมอนกน จงตองตระหนกในความสำคญและตงใจทำดวยความรอบคอบใหดทสด

อาการฟยบในวงวชาการ

ทนแนวความคดในเรองเหลานกมาจากภมหลงทมความสบสนพรามว

พอสมควร เราตองรบรวา แนวความคดในการจดวชาตางๆ โดยแบงหมวด

วชาอยางในปจจบนเปน ๓ คอ มนษยศาสตร สงคมศาสตร และวทยาศาสตร

และคณตศาสตรน เปนแนวความคดทเกดขนในตะวนตก และจดกนเขารปปจจบน

ในมหาวทยาลยของอเมรกา เมอไมนานมานเอง คอในศตวรรษนแหละ

ไมใชเรองยาวไกลอะไร และการจดแมแต ๓ หมวดนกยงหาลงตวเดดขาดไม

เรองนเรมมาตงแตสมยทมการจดวชาการเปน liberal arts ทไทยเราเรยกวา

ศลปศาสตร ซงมประวตสบมาตงแตยคสมยกรก หมายความวาเมอ ๒๕๐๐ ป

กมมาแลว และแนวความคดในการจดวชาการศกษาทวไปททบวงมหาวทยาลย

ตงความมงหมายไววา ใหพฒนาผเรยนใหมความรอบรอยางกวางขวาง

มโลกทศนทกวางไกล มความเขาใจธรรมชาตของตวเอง ของผอน และสงคม

เปนผใฝร สามารถคดอยางมเหตผล สามารถใชภาษาในการตดตอและสอ

ความหมายไดด เปนคนทสมบรณทงรางกายและจตใจ มคณธรรม ตระหนก

ในคณคาของศลปวฒนธรรมทงของไทยและของประชาคมนานาชาต สามารถนำ

ความรไปใชในการดำเนนชวตและดำรงตนอยในสงคมไดเปนอยางด แนวความคดน

ถาเราไปดวตถประสงคของวชา liberal arts ในสมยกรกกจะเหนวาคลายคลงกน

๑๖

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) 11

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

ทพดมานกเพอใหเหนวา ความคดในเรองนกเปนสงทด แตยงม

ความพรามวขดแยงตลอดมา และตองคอยเปลยนแปลงกนอยเรอยๆ

เดมความคดของกรกทจดเปนวชา liberal arts นน เขาหมายถงวชา

ของเสรชน คอคนทไมใชขาทาส

ทงนเพราะกรกแบงคนเปน ๒ พวก คอ พวกเสรชน กบคนทเปนทาส

วชา liberal arts เปนวชาสำหรบเสรชน เปนของคนชนสง เปนผด เปน

ผนำสงคม คกบวชาของขาทาส คอ servile arts ซงไดแกวชาใชแรงงานหรอ

ฝมอ สมยกอนเขาแบงอยางนน

เรองนถาเรานำมาเปรยบเทยบกบปจจบนกเปนแงคดทนาพจารณา

วชาชพเมอเทยบสมยกรกกจะมความหมายใกลกบวชาขาทาส หรอวชาประเภท

แรงงาน สวนวชาสำหรบเสรชน คอ liberal arts นน สำหรบฝกฝนพฒนาคน

ใหเกดความดงามลำเลศทางปญญาและศลธรรม เปนวชาการทยกระดบจตใจ

และปญญา และแคบเขามากมงสรางความชำนาญในการใชภาษาสอสาร

รจกพด รจกคดหาเหตผลไดด นกเกอบเหมอนกบความมงหมายททบวง

มหาวทยาลยไดระบสำหรบวชาศกษาทวไป

วชาประเภท servile arts หรอวชาขาทาสนน ใชแรงงานและฝมอ

มงผลตอบแทน หรอมงผลประโยชนทางวตถ สวนวชาของเสรชน มงพฒนา

สตปญญาใหเปนคนทดงาม รจกคด รจกรบผดชอบ เพราะฉะนนวชาทเขากบ

liberal arts กคอวชาศกษาทวไป

เปนอนวา liberal arts เปนศพททยงคงอยโดยทมววฒนาการมาตงแต

สมยกรก ในความหมายวาเปนวชาของเสรชน คกบวชาขาทาส เมอประมาณ

๒,๕๐๐ ปมาแลว และประมาณ ๔๐๐ ปตอมา จงมความชดเจนขนในเรองวชา

liberal arts หรอวชาเสรชน ทเราเรยกเปนภาษาไทยวาวชาศลปศาสตร คอม

การระบแยกเปน ๗ วชา แลวพอมาถงสมยกลางในยโรป เกอบ ๒.๕๐๐ ปมาแลว

กมการจดเปน ๒ กลมวชา คอกลม ๓ (trivium) กบ กลม ๔ (quadrivium)

ถาจบกลม ๓ กไดปรญญาตร ถาจบกลม ๔ กไดปรญญาโท

๑๗

การศกษาทวไปเพอสรางบณฑต12

การศกษาทวไปเพอพฒนามนษย

เรองนเปนมาจนกระทงถงสมยฟนฟวชาการ คอ Renaissance จง

ขยายแนวความคดเกยวกบเรอง liberal arts หรอศลปศาสตรออกไปใหกวาง

เปนวชาทว ๆ ไป ทจะเสรมใหคนมสตปญญาความรความสามารถด ใกลคำวา

general education ครนมาถงปจจบนกมความนยมแบงวชาเปน ๓ หมวด

คอ มนษยศาสตร วทยาศาสตรธรรมชาต และสงคมศาสตร

การแบงวชาการเปน ๓ หมวดน เกดขนในยคทวทยาศาสตรมอทธพล

พดไดเลยวาการแบงวชาเปน ๓ หมวดอยางน เกดจากอทธพลของ

วทยาศาสตร เพราะเมอวทยาศาสตรเกดขนมาและเจรญรงเรอง กไดทำให

เกดกระแสใหม กลายเปนวาคนมความเชอถอชนชมนยมวทยาศาสตรเปน

อยางสง จนกระทงถอวาศตวรรษท ๑๙ เปนยคทคนนยมวทยาศาสตร หรอถง

กบคลงวทยาศาสตร (ยค scientism) นยมหรอคลงวทยาศาสตรอยางไร ตอบวา

นยมหรอคลงไคลในลกษณะ ๒ ประการ คอ

๑. เอาวทยาศาสตรเปนมาตรฐานวดความจรง อะไรทไมเปนไปตามแนวคด

วทยาศาสตร กถอวาไมเปนความจรง คอผดหมด ตอนนนถอกนขนาดน

๒. วทยาศาสตรเปนเปาหมายแหงความใฝฝนของมนษย หมายความวา

มนษยคดวาดวยวทยาศาสตรนแหละ จะทำใหมนษยบรรลความสขสมบรณ

สามารถพชตธรรมชาตไดสำเรจ แลวมนษยจะมความพรงพรอมทกอยาง

นเปนความคดหมายและความใฝฝนของมนษย ในยคศตวรรษท ๑๙

ซงกไดเปนมาเรอยจนกระทงถงปจจบนนจงเรมเปลยน เวลานคนเชอถอและ

ฝากความหวงไวในวทยาศาสตรนอยลง โดยเฉพาะในประเทศตะวนตก

แตกอนทวทยาศาสตรจะมาถงยคเสอม ไดเกดอะไรขน ในยคนยม

วทยาศาสตรนน บรรดาวชาการทงหลายตางกอยากใหวชาของตนมความเปน

วทยาศาสตรกบเขาดวย เชน วชาเศรษฐศาสตร และวชาการเมองการปกครอง

หรอรฐศาสตร กพยายามเอาวธวทยาศาสตรมาใช จนเกดมวชาสาขาใหม

ขนมา คอวชาสงคมศาสตร ซงเกดขนมาได ๒๐๐ ปนเอง หลงจากม

วทยาศาสตรแลว หมายความวาวชาการตางๆ พากนอยากจะเปนวทยาศาสตรบาง

๑๙๑๘

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) 13

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

เพราะวทยาศาสตรเปนมาตรฐานวดความจรง กเลยเกดมสงคมศาสตรขนมา

สงคมศาสตรกมาจากสายมนษยศาสตร ซงเดมกอยในพวกศลปศาสตร

ทงหลายนนเอง เชนวชาการเมองการปกครอง สมยเพลโต และอรสโตเตล

เมอเกอบ ๒๕๐๐ ปมาแลวกม แตไมเปนสงคมศาสตร จนกระทงเมอมาใชวธ

วทยาศาสตรเขาสก ๒๐๐ ปมาน กจงมาเขาหมวดใหมทเรยกวาสงคมศาสตร

นเปนแนวโนมททำใหเกดมการแบงวชาเปน ๓ หมวด เนองจากวชาตางๆ

พยายามไปเปนวทยาศาสตรกนโดยเปนสงคมศาสตร แตวชาหลายอยางใชวธ

วทยาศาสตรไมได กถกจดเปนมนษยศาสตร วชามนษยศาสตรซงมาจาก

วชาของเดม เมอไมเขามาตรฐานของวทยาศาสตร กเลยลดสถานะตกตำลง

ไปมาก คนไมคอยเหนความสำคญ นเปนสภาพฟยบในวงวชาการอยางหนง

อยางไรกตาม แมจะมการแบงวชาการเปน ๓ หมวดอยางนแลว กยง

ไมยตลงไป อยางวชาประวตศาสตร และวชาจตวทยากยงหาทลงชดเจนไมได

บางทานกจดเขาในหมวดสงคมศาสตร บางทานกจดเขาในหมวดมนษยศาสตร

แมแตในมหาวทยาลยเมองไทย เดยวนกหาความลงตวไมได เชนจตวทยาน

บางพวกพยายามจดใหไปเขาอยในวทยาศาสตรบรสทธหรอวทยาศาสตร

ธรรมชาต บางแหงกจดเปนสงคมศาสตร บางแหงกจดอยในมนษยศาสตร

ตววชากมปญหา ตองรเทาทน

ปจจบนน ในหลกสตรอดมศกษาของมหาวทยาลยหลายแหงในอเมรกา

คำวา วชาศกษาทวไป (general education) กด ศลปศาสตร (liberal arts)

กด หมวดวชา ๓ สาขา คอ มนษยศาสตร สงคมศาสตร และวทยาศาสตร

ธรรมชาต (the humanities, social sciences and natural sciences) กด

ถอไดวามความหมายเปนอนเดยวกน กลาวคอ ในการจดวชาศกษาทวไปกคอ

จดใหเรยนศลปศาสตร และศลปศาสตรนนกขยายขอบเขตออกไปครอบคลม

หมวดวชาทง ๓ สาขาทกลาวมา

การทมาจดเขารปบรรจบกนอยางน กเพงยตเมอกลางครสตศตวรรษ

๑๙๑๘

การศกษาทวไปเพอสรางบณฑต14

การศกษาทวไปเพอพฒนามนษย

ปจจบน คอ ครสตศตวรรษท ๒๐ ไมนานนเอง ซงทจรง วชาการแตละอยาง

แตละหมวดนนไดมมากอนชานานแลว แมแตสงคมศาสตรทเปนนองสดทอง

กเรมเกดขนมาแลวประมาณ ๒๐๐ ป

การทมาจดอยางน เหตผลสำคญกคอ จะฟนฟกฐานะกลบใหความ

สำคญแกมนษยศาสตร ทไดตกตำดอยคาดอยฐานะลงไปนานแลว (ดคำ

“HUMANITIES” ใน Encyclopedia Britannica, 1959, vol. 17, p. 878)

ในระยะนแหละทรฐสภาสหรฐไดตรารฐบญญตมลน ธศลปะและ

มนษยศาสตรแหงชาต ค.ศ. ๑๙๖๕ (พ.ศ. ๒๕๐๘) ขน ซงไดใหกำเนดแก

“กองทนแหงชาตเพอมนษยศาสตร” (National Endowment for the

Humanities) และถอยหลงไปกอนนน ๓ ทศวรรษ เมอมลนธฟอรด (Ford

Foundation) ตงขน ใน ค.ศ. ๑๙๓๖ (พ.ศ. ๒๔๗๙) กไดกำหนดวตถประสงค

ขอ ๔ วา “เพอพฒนาทรพยากรในดานมนษยศาสตร และศลปะ”

การพยายามใหความสำคญแกมนษยศาสตร ไมไดหมายความวาจะเลก

ใหความสำคญแกวทยาศาสตรและสงคมศาสตร เพยงแตใหลดการเนนทเอยง

หนกไปขางใดขางหนงมากเกนไปจนเสยดล และจดใหไดสดสวนทเหมาะสม

พอด พรอมกนนนกไมไดหมายความวา ความพยายามนนจะตองประสบ

ความสำเรจ เพราะการเนนวทยาศาสตรและเทคโนโลยในแงทหนนความเจรญ

ทางเศรษฐกจระบบผลประโยชน แมจะรวาเปนโทษ อเมรกาและประเทศ

พฒนาแลวทงหลายกลดไมได เพราะตวตดพนผกแนนอยกบระบบแขงขน

ถงขนทอาจจะทำใหตองยอมทำลายโลก เพอรกษาชยชนะของตวไว

นอกจากนน การพยายามฟนฐานะของมนษยศาสตร กมใชหมายความ

วาจะตองสำเรจผลดวยด โดยเฉพาะในชวงทศวรรษน วงวชาการมนษยศาสตร

ของสหรฐไดประสบปญหาปนปวนขดแยงเปนอยางมาก เนองจากการเฟอง

ขนมาของแนวคด “หลงสมยใหม ” (postmodernism) และปญหาอนๆ จน

กระทงอดตประธานกองทนแหงชาตเพอมนษยศาสตร (Lynne V. Cheney

เปนประธานระหวาง ค.ศ. ๑๙๘๖-๑๙๙๒) ถงกบกลาววา “สามทศวรรษท

๒๑๒๐

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) 15

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

รฐบาลอดหนน ไมไดชวยใหมนษยศาสตรดขน แตตรงขามชวงเวลานกลบได

เหนมนษยศาสตรตกตำดงลงไป”* แตนนกเปนเรองภายในของอเมรกา ทเกด

จากปญหาทเปนภมหลงเฉพาะตวของเขาเอง

แมวาวชาการทงหลายเหลานจะมความสำคญ และเปนประโยชนอยางยง แต

เรากควรจะศกษาหรอเกยวของอยางรเทาทน โดยมองเหนทงขอดและขอดอย

ไมเฉพาะมนษยศาสตรเทานน ทประสบชะตากรรมฟยบ ทจรงทกหมวดทง

๓ สาขาตางกประสบภาวะไมมนคงดวยกนทงนน แตในลกษณะทแตกตางกน

มนษยศาสตรทมมาเกากอน และครองความยงใหญตลอดมานน เมอ

วทยาศาสตรเกดขน ผคนหนไปชนชมและฝากความหวงไวกบวทยาศาสตร

กทำใหมนษยศาสตรอบแสงดอยคาลงไป ยงวชาบางอยางไปเอาวธวทยาศาสตร

มาใช และแยกตวออกไปเกดเปนกลมใหมท เรยกวาสงคมศาสตรแลว

มนษยศาสตรกยงตกตำ มนษยศาสตรอบรศมในวงวชาการมาชานานอยางท

กลาวแลววา จนถงกลางครสตศตวรรษท ๒๐ น

ฝายสงคมศาสตร ทเกดขนมาไดประมาณ ๒๐๐ ป เมอทำตวเปน

วทยาศาสตรแลวกรงเรองขนมาเปนอนมาก วชาเศรษฐศาสตร และรฐศาสตร

เปนตน ไดมบทบาทสำคญยงตลอดยคแหงการพฒนาทผานมา แตกระนนก

มความภมใจไดไมเตมท นอกจากความไมลงตวในการจดเขาหมวดของ

บางวชา ซงกยงไมแนนอนจนบดนแลว กยงมผแคลงใจตงขอสงสยเกยวกบ

การนำเอาวธวทยาศาสตรมาใช วาเขากนไดกบวชาสงคมศาสตรจรงหรอไม

(ด คำ “social sciences” ใน The New Grolier Multimedia Encyclopedia,

1993) ยงในยคน เมอแนวคดองครวมเฟองขนมา สงคมศาสตรกเปนเปาของ

การถกวจารณวามความบกพรอง เนองจากอยใตอทธพลแนวคดแบบแยกสวน

(reductionism)

สวนวทยาศาสตร เมอเกดขนมาแลวกเฟองฟขน ๆ จนเปนตวชแหงยคสมย

และโดดเดนทสดในครสตศตวรรษท ๑๙ โดยไดรบความนยมเชอถอในฐานะ

๒๑๒๐* Lynne V.Cheny, Telling the Truth (New York: Simon & Schuster, 1995) p.115.

การศกษาทวไปเพอสรางบณฑต16

การศกษาทวไปเพอพฒนามนษย

เปนมาตรฐานวดความจรงของทกสงทกอยาง และเปนทหวงวาจะนำมนษยไปส

ความสขสมบรณดงไดกลาวแลว แตเมอมาถงศตวรรษปจจบน ฐานะของวทยาศาสตร

กกลบสนคลอนลง ในเมอวทยาศาสตรกาวหนาไปแลว กลบคนพบวาศาสตร

ของตนไมสามารถเขาถงความจรงแทได จนกระทงนกฟสกสชนนำบางทาน

ประกาศออกมาเองถงความจรงน (เชน เซอร เจมส จนส / Sir James Jeans

กลาววา “วทยาศาสตรจะไมสามารถนำมนษยเขาถงความจรงขนสดทายได”

และเซอร อาเธอร เอดดงตน / Sir Arthur Eddington กลาววา “...แตนำให

เขาถงไดแคโลกแหงสญลกษณทเปนเพยงเงาแหงความจรงเทานน”)

ยงเมอความหวงทจะพชตธรรมชาต ซงเปนพลงผลกดนอยเบองหลง

ความเจรญกาวหนาของวทยาศาสตรเอง ตองสะดดชะงกลง ความฝนของ

มนษยทวาวทยาศาสตรจะนำความสขสมบรณมาใหกสลายลงดวย และวงการ

วทยาศาสตรกสญเสยความภมใจและความมนใจ พรอมกบทความนยมเชดช

วทยาศาสตรจากภายนอกกลดถอยลง

อยางไรกตาม วทยาศาสตรแมจะตกตำลงไปบาง ความสำคญทเหลออย

กยงมมหนต โดยเฉพาะในฐานะทอยเบองหลงความกาวหนาของเทคโนโลย

(พรอมกบทพลอยถกตเตยนเพราะโทษภยของเทคโนโลยดวย) และขณะน

เมอวทยาศาสตรขยายขอบเขตแหงการแสวงหาความรออกมาสแดนของนามธรรม

ดวย วทยาศาสตรกมททาวาจะตตนฟนฐานะสงขนอก

แตกลาวโดยทวไป ยคสมยปจจบนน เปนชวงเวลาทวงวชาการสบสน

และสญเสยความภมใจและความมนใจลงไปอยางมาก บางคนเรยกวาเปน

วกฤตการณทางปญญา เปนจดเปลยนแปลง จดหกเลยว หรอหวเลยวหวตอ

ทวงวชาการจะตองปรบตวปรบความคดใหม

นอกจากน ยงมปญหาอนอก ทงปญหาเกาทสบเนองมาจากเดม และ

ปญหาใหม เชน ความขาดสามคคในวงวชาการ อยางในอเมรกาและองกฤษ

ปจจบน ปญญาชนสายมนษยศาสตร กบนกวชาการชนนำฝายวทยาศาสตร

กไมคอยลงรอยกน อดอดตอกน วจารณหรอถงกบดถกดแคลนกน และยงม

๒๓๒๒

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) 17

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

ปญหาอนๆ อก ซงเปนสวนรวมซำเตมวกฤตการณของโลกยคปจจบน* การรเรองราวและปญหาเหลานเปนสงจำเปน เพอการเปนอยและดำเนนกจการ

ตาง ๆ ดวยความรเทาทน เพอความไมประมาท ไมหลงตามเรอย ๆ เปอย ๆ และจะได

รวมแกไขปรบปรงอยางมอะไรเปนของตนเอง ทจะใหแกอารยธรรมของมนษยชาต

การปรบตวปรบความคดใหมในวงวชาการ

ขอยอนกลบไปพดถงความเปลยนแปลงในวงวชาการทวา คนชกไมมอง

วทยาศาสตรเปนมาตรฐานวดความจรง เพราะวทยาศาสตรเองกเขาไมถง

ความจรงแท เมอมองอยางน มนษยศาสตรกเรมตตนขนมา กลายเปนวา

วธวทยาศาสตรไมเปนตวตดสนในการเขาถงความจรง แตมวธการอนอกใน

การเขาถงความจรง และเมอความหวงจากวทยาศาสตรลดลง คนกยอมเหน

คณคาของมนษยศาสตรมากขน

นอกจากนน เมอมองในแงหนง มนษยศาสตรนกวางทสด ยดหยนทสด

เพราะวชาอะไรทเขาแนววธวทยาศาสตรไมได กเขาหมวดวทยาศาสตรบรสทธ

หรอวทยาศาสตรธรรมชาตและเขาหมวดสงคมศาสตรไมได เมอเขา ๒ หมวดนน

ไมไดกยงอยในมนษยศาสตร เพราะฉะนนมนษยศาสตรจงครอบคลมหมด จะ

เหนไดวาความจรงอะไรตางๆ ทแมแตนกวทยาศาสตรชนนำผกาวหนา คดขนมา

แตยงใชวธวทยาศาสตรพสจนไมได กเปนวชาสายมนษยศาสตร เชนอยาง

ความคดของไอนสไตน กมมากมายทกาวเลยไปกวาทวทยาศาสตรจะคนถง

และพสจนได ความคดของไอนสไตนอยางนนทเปนวทยาศาสตรไมได กไป

เปนปรชญา แตอาจจะเรยกวาปรชญาวทยาศาสตร หรอปรชญาธรรมชาต

เปนตน ในแงน ปรชญากเลยหนาวทยาศาสตรไปอก

๒๓๒๒

* ตวอยางหนงสอทชวยใหเหนสภาพปจจบนของวงวชาการอดมศกษาของอเมรกา Bennett, William J. The De-valuing of America. New York : Summit Books, 1992. Brockman, John. The Third Culture. New York : Simon & Schuster, 1995. Gingrich, Newt. To Renew America. New York : Harper Collins Publishers, 1995. Roche, George. The Fall of the Ivory Tower. Washington, D.C.: Regnery Publishing, Inc., 1994.

การศกษาทวไปเพอสรางบณฑต18

การศกษาทวไปเพอพฒนามนษย

ตกลงวาในทสด มนษยศาสตรกวางขวางยดหยนทสด ครอบคลมหมด

กลบกลายเปนวาวทยาศาสตรธรรมชาตกบสงคมศาสตรแคบ เพราะวาไดเฉพาะ

สวนทเขากบวธวทยาศาสตร แลวเทานน

โดยเฉพาะเวลาน สงทวทยาศาสตรเคยปฏเสธกลบยอนมาเปนจดสนใจ

ของวทยาศาสตรอก ขณะทในทางตรงกนขามวชาอยางเชนวชาจตวทยา เคย

พยายามทำตวเปนวทยาศาสตร ถงขนาดทในระยะหนง จตวทยาปฏเสธ

ไมศกษาแลว ไมเอาแลวเรองจตใจ เรองวญญาณ เพราะไมสามารถพสจน

ดวยวธการทางวทยาศาสตร กเลยศกษาแตเพยงพฤตกรรม จนกระทงบางท

เรยกวชาจตวทยาเปนวชาพฤตกรรมศาสตรอะไรทำนองน แตเสรจแลวมาถง

ยคนเจาตววทยาศาสตรเอง ในหมนกฟสกสใหมกลบไปสนใจเรองจตใจ

หนไปสนใจเรอง mind เรอง consciousness อะไรทำนองน ศกษาวาคอมพวเตอร

ม mind ไดไหม ม consciousness ไดไหม เรองอยางนกลบกลายเปน

จดสนใจของวทยาศาสตร นแหละเปนความเปลยนแปลงในวงวชาการ

เปนอนวา ตอนนในการพฒนาของวงวชาการไดมความเปลยนแปลงใหม

ความเชอถอและความหวงในคณคาของวทยาศาสตรไดเสอมหรอออนกำลง

ลง ฉะนนมนษยศาสตรนแหละควรจะมความสำคญมากขน พรอมนน ในเวลา

เดยวกน กระแสการพฒนาของโลกกเปลยนแปลงไปอยางทไดบอกแลว

เมอสกครนวา คนไดเหนพษภยของการพฒนาทมงเนนทางดานความเจรญ

เตบโตทางเศรษฐกจแลว ในเมอเหนวาการพฒนาทเนนเศรษฐกจเปนโทษ

การพฒนาโดยใชวทยาศาสตรและเทคโนโลยเปนปจจยสำคญกพลอยลด

ความสำคญลงไปดวย คนกหนมาเนนการพฒนาทจะรกษาสงแวดลอม

แลวกมาเนนการพฒนาคน บทบาทของมนษยศาสตรกนาจะเดนขน

จะเหนวาการพฒนาแนวใหมกสอดคลองกบความเจรญทางวชาการ

เหมอนกน คนหนมามองวาจะตองลดบทบาทของวทยาศาสตรและเทคโนโลยลง

และเบนจดเนนของการพฒนาจากการพฒนาเศรษฐกจมาทการพฒนาคน

หรออยางนอยกใหประสานสอดคลองกน โดยมงใหนำไปสการดำรงอยรวมกน

๒๕๒๔

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) 19

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

ดวยดอยางเกอกลกนขององค ๓ อยางน คอ

๑) ตวคน หรอชวตมนษย

๒) สงคม

๓) ธรรมชาตแวดลอม

คนยคปจจบนและตอไปนจะตองคดกนมากวาทำอยางไรจะใหองคประกอบ

๓ สวนนอยดวยกนอยางดโดยสอดคลองประสานกลมกลน แตเมอแนว

ความคดเปลยนไป ปฏบตการกไปไมทน ไมสอดคลอง จงยงมความขดแยง

โดยเฉพาะประเทศทกำลงพฒนา กระแสความนยมวทยาศาสตรและ

เทคโนโลยยงสงอย ขณะท ในประเทศทพฒนาแลว กระแสความนยม

วทยาศาสตรและเทคโนโลยลดลงไปนน ประเทศทกำลงพฒนากยงตนเตน

คลงไคลเทคโนโลย นอกจากนนความจำเปนของประเทศ เชน การพฒนา

อตสาหกรรม กเขามาบบบงคบอกวาเราจะตองอาศยวทยาศาสตรและเทคโนโลย

จะเหนวา ในประเทศกำลงพฒนาอยางประเทศไทย วชาประเภท

มนษยศาสตรกยงอย ในฐานะทตำตอยดอยอย ทงๆ ท โดยกระแสของ

ความเจรญทางวทยาการมนนาจะเจรญขนมา

ประเทศไทยเรา เวลานตองเนนมากในเรองการพฒนาประเทศ (ในดาน

เศรษฐกจอตสาหกรรม) เพราะเรายงลาหลงไมทนประเทศตางๆ ทพฒนาแลว

เราจงเนนใหมการศกษาหนกไปทางวทยาศาสตรและเทคโนโลยเพอหนน

อตสาหกรรม ทงทพอจะรเขาใจวาอตสาหกรรมอยางทเปนอยมพษภย

อยางไร และในขณะทในกระแสของการพฒนาใหม ควรจะเนนความสำคญของ

มนษยศาสตรมากขน แตประเทศไทยเรากลบไมคอยใหความสำคญ มนกเกด

ความไมสอดคลอง

ถาประเทศไทยมองกวางมองไกลในแงทคดจะทำตวใหเปนผนำในโลก

กคงยากทจะสำเรจ เพราะเรายงเปนผตามชนดทลาหลงอยไกล คอยงอยในกระแส

การพฒนาของยคทผานไปแลว ทยงเนนเรองการพฒนาอตสาหกรรม ในขณะท

ประเทศทพฒนาแลวชนนำเขาเขายคทผานพนอตสาหกรรม (postindustrial age)

การศกษาทวไปเพอสรางบณฑต20

การศกษาทวไปเพอพฒนามนษย

ไปแลว เราแทบไมมเวลาคดถงการแกปญหาความไมสมดลทางวชาการเพราะ

ตองมววนกบการเรงการศกษาวทยาศาสตรและเทคโนโลยทยงหางเขาไกล

ทำอยางไรคนไทยเราจะรเทาทนและประสานความคดใหเกดความพอด

เพอทประเทศไทยของเราจะไดมาถงระดบทสามารถเปนผนำหรออยางนอยก

อยในระดบททนสากลเขาจรงๆ

เรองวชาศกษาทวไป ถาตกลงตามทวามานกเปนอนวา เราจะสรางคนและจะ

สรางบณฑต สวนวชาเฉพาะวชาชพกใหเปนเครองมอของคนทเปนบณฑตนน

ในการจดการศกษาวชาศกษาทวไปน คงจะตองมองวาเราจะ เอาคน

เปนหลก ไมใชเอาวชาเปนหลก เอาคณภาพของคนเปนเปาหมาย ไมใช

เอาการรเนอหาวชาเปนเปาหมาย หมายความวาจดหมายอยทวาคนอยางไร

ทเราตองการจะสรางขน จะใหเขามคณภาพอยางไร แลววชาอะไรกตามท

จะใหไดคณสมบตทจะสรางคนไดอยางน เรากเอาอยางนน

เทาทผานมา บางทเราไปเนนทวชาการวาจะจดวชาการใหครบตามนน

ใหวชาหมวดนเทานนหมวดนนเทานกสวน คราวนจะตองจดใหไดทง

๒ ประการ คอ ใหไดคณภาพของคน และใหไดเกณฑทางวชาการ วาทำ

อยางไรจะใหเกดความพอด ประสานเปนอนหนงอนเดยวกน หมายความวา

เมอความนยมในปจจบนทแบงวชาการเปน ๓ หมวดเปนอยอยางน เรากจะ

ตองใหไดสดไดสวนในเชงวชาการดวย แตจะตองใหสดสวนนนประสานเขากบ

เปาหมายทเนนคนเปนหลก เอาคนเปนเปา ตกลงกนวา การศกษายกคน

เปนเปาหมาย เปนหลก แลวในดานตววชาการกจดสรรมาจากหมวดมนษยศาสตร

หมวดสงคมศาสตร หมวดวทยาศาสตรธรรมชาตและคณตศาสตร เอามาจด

ใหลงตวพอดทจะใหคนเปนอยางนน แตจะอยางไรกตามตองเอาคนเปนหลก

ไวกอน ไมใชเอาแตวชาวาจะตองจดใหครบหมวดตามนนตามน

จะพฒนาคน แตความคดกยงพราสบสน จะขอยกตวอยางเกยวกบความพราสบสนในทางวชาการและความคด

๒๗๒๖

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) 21

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

อกเรองหนง ซงเปนปญหาเกยวกบการพฒนาคนมากดวย คอในการพฒนา

คนนมองคประกอบสำคญอยางหนง ไดแก จรยธรรม ระยะนกมการประชม

สมมนาอะไรตางๆ เพอพจารณาเรองจรยธรรมกนมาก และในยคปจจบนน

ปญหาจรยธรรมกมทงทางสงคมและธรรมชาตแวดลอม

แตกอนนเราถอวาปญหาสงคมสำคญ และปญหาสงคมกมาก เราบอกวา

มนษยขาดจรยธรรม เวลานมปญหาสงแวดลอมขนมาอก กบอกวา มนษย

ขาดจรยธรรมเชนเดยวกน การพฒนาจรยธรรมจงขยายกวางออกไป เดยวน

ฝรงมคำวา environmental ethics คอจรยธรรมสงแวดลอม ซงถอวาเปน

เรองสำคญมาก แตเราควรรทนวาจรยธรรมทผานมานเปนอยางไร

แนวความคดจรยธรรมนเปนแนวความคดของตะวนตก เพราะคำวา

จรยธรรมเปนศพทบญญตในประเทศไทย เพงเกดขนประมาณ ๓๐ ป กอนนน

เมองไทยไมมคำวา “จรยธรรม” ในเมองไทยเรากระแสความคดเรองนออกจาก

คำวา ศลธรรม มาสคำวา จรยธรรม แตคำวาจรยธรรมเปนเพยงศพทบญญต

เพอจะใหตรงกบคำวา ethics ของฝรง นกคอแนวความคดมาจากเมองฝรง

แนวความคดของฝรงนนมความแคบและสบสนในเรองจรยธรรม

ตลอดมา และเวลานกยงสบสนอย เพราะวาเดมนนจรยธรรมของฝรงมาในระบบ

ศาสนาของตะวนตก ซงเปนศาสนาทเชอในพระผเปนเจา จรยธรรมแบบนน

เรยกวาจรยธรรมเทวบญชา คอเปนคำสงหรอพระโองการของพระเจา

ซงสงมาวาตองทำอยางน ตองไมทำอยางนน ถาปฏบตตามกไดรบรางวล

แตถาฝาฝนละเมดกจะถกลงโทษ

เมอวทยาศาสตรเกดขนมา วทยาศาสตรกบอกวา จรยธรรมนนไมเปน

ความจรง ไมเปนวทยาศาสตร จรยธรรมอะไรเปนเรองพระเจาสงมทไหน

จรยธรรมกมสถานะตกตำลงทนท เพราะเวลานนวทยาศาสตรกำลงไดรบ

กระแสความนยมสงมาก และถอเปนมาตรฐานวดความจรง จรยธรรมไมเปน

วทยาศาสตร เพราะฉะนนกไมเปนความจรง

พอจรยธรรมลดสถานะลงไป คนกไมคอยสนใจจรยธรรม แลว

๒๗๒๖

การศกษาทวไปเพอสรางบณฑต22

การศกษาทวไปเพอพฒนามนษย

วทยาศาสตรกทำใหคนมองจรยธรรมไปอกแบบหนง คอใหมองไปวา ในเมอ

ไมใชเปนบญชาพระเจา ไมใชเปนเทวโองการ แลวจรยธรรมเปนอะไร

ในสงคมตะวนตกกมองจรยธรรมวาเปนเพยงบญญตของมนษยในสงคม

หมายความวา หมมนษยมาตกลงกนวา นเปนหลกความประพฤตทด นควร

ประพฤต นนไมควรประพฤต ดงจะเหนไดวาสงทบญญตในสงคมนวาดสงคม

อนวาไมด ทวาดในสงคมอนสงคมนกลบวาไมด เพราะฉะนนจรยธรรมจง

เอาแนไมได เปนเพยงบญญตของสงคมมนษย แลวแตจะตกลงกนวาอยางไร

กเลยเกดกระแสของการมองจรยธรรมเปนเพยงคณคา ซงไมมความจรงใน

ธรรมชาต แตเปนเพยงคานยมอยางหนงเทานน

ในเมอจรยธรรมไมเปนวทยาศาสตร คนทนยมวทยาศาสตรเขาก

ไมเอาใจใสจรยธรรม ตอมาเมอเรองจรยธรรมกลบมความจำเปนขนมาเพราะ

สงคมมความเสอมในเรองความประพฤต ศลธรรมของมนษยตกตำลงไป

นกวชาการกมาคดกนในเรองจรยธรรมสากลวา หลกความประพฤตอะไรท

สงคมตาง ๆ ทงทโนนและทนยอมรบ เชน สงคมจนกยอมรบ สงคมฝรง

กยอมรบ องกฤษกยอมรบ อเมรกนกยอมรบ ควรจะเอาจรยธรรมอยางนน

แลวกมาเรยกกนวา จรยธรรมสากล

นแหละฝรงมแนวความคดจะหาจรยธรรมขนมาใหม กเพราะถอวา

จรยธรรมเปนเรองบญญตของสงคมมนษย ดหรอชวกแลวแตจะตกลงกน

ถาจะเอาบญญตในสงคมใดสงคมหนงกไมแนนอน จงตองหาทางคดเอาสงท

ยดกนเปนกลางๆ เหมอนๆ กนมาใช เรยกวาเปน จรยธรรมสากล คอสากล

จากการทวาทนกยอมรบทโนนกยอมรบ เมองไทยเรากเขาสกระแสความคดน

ดวย นกเปนแนวโนมของเรองของจรยธรรม

ทนตอมาเวลาน โลกโดยเฉพาะประเทศทพฒนาแลว มองเหนความ

สำคญของจรยธรรมมากขนอยางทบอกเมอครน จงมการฟนฟจรยธรรม

ขนมา โดยเฉพาะไดเกดจรยธรรมสงแวดลอม จนกระทงในมหาวทยาลยตาง ๆ

พากนเอาวชาจรยธรรมเขาไปศกษา ไดเกดมวชาจรยธรรมตางๆ อาท Business

๒๙๒๘

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) 23

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

Ethics คอ จรยธรรมธรกจ ซงมหาวทยาลยชนนำพากนนำเขาไปศกษา

อยางไรกตาม กยงมปญหาในสงคมตะวนตก เพราะภมหลงทสบสนนน

จงวนวายกนไปหมดวาจะเอาจรยธรรมทไหนมาใชหรอมาศกษา จรยธรรมศาสนา

(ของเขา) กเปนเทวบญชา หรอจะวาจรยธรรมเปนบญญตของสงคมมนษย

กเอาแนไมไดวาของสงคมไหนจะถกตอง จะตองหาจรยธรรมสากล หรอวา

จรยธรรมทมอยทงหมดอาจจะไมถกตอง นกคดในทางการศกษาอยางโกลเบอรก

(Lawrence Kohlberg) และ ซมมอน (Sidney Simon) กมาคดกนอกวาจะ

เอาจรยธรรมอะไรด กเกดการชกเยอยงเถยงกนวนวาจะเอาจรยธรรมแบบไหน

แมแตในประเดนปลกยอย การฟนฟจรยธรรมกยงมปญหาความขดแยง

ระหวางกลมชนทนบถอศาสนาตางลทธนกาย ซงโยงไปถงปญหาการเมอง

การปกครอง อยางประเทศอเมรกาเวลานอยากจะฟนฟจรยธรรม บางพวกคด

จะใหเดกนกเรยนไดสวดมนตหรอสวดออนวอน กเกดปญหา ยงเถยงกน

วาการจดสวดมนตในโรงเรยนผดรฐธรรมนญหรอไม มกรณขนศาลใหตอง

พจารณาวนจฉยกนมาเรอยเปนระยะ เดยวนกยงไมจบ

จะเอาจรยธรรมในศาสนาหรอไม อกพวกหนงบอกไมได ไมถก ตองเอา

จรยธรรมใหม จงมบทความตางๆ ซงแสดงใหเหนสภาพความสบสน

ในทางความคดเกยวกบเรองจรยธรรมวาจะเอาอยางไร ซงกยงตกลงกนไมได

แลวปฏบตการจะเปนไปดวยดไดอยางไร ดงทไดมผเขยนบทความเรอง

“Ethics Without Virtue” * (จรยธรรมโดยไมตองมคณธรรม) ซงมงจะแสดง

สภาพของ “Moral Education in America” (ชอรองของบทความนนเอง) คอ

สภาพความสบสนของจรยศกษาในประเทศทถอกนวาเปนผนำในการพฒนา

ของโลกปจจบน

ไทยเรากพลอยวนไปดวย ดงทกระแสความคดไดเบนจากศลธรรมมา

เปนจรยธรรมราวๆ ๓๐ ปมาแลว ทนในเมองไทยเวลาน เราเองกเหนความสำคญ

ของจรยธรรม จงมการจดประชมเกยวกบการพฒนาจรยธรรมกนขนบอยๆ

๘* ตพมพใน The American Scholar, Volume 53, Number 3, Summer, 1984.

การศกษาทวไปเพอสรางบณฑต24

การศกษาทวไปเพอพฒนามนษย

ตอมาเราเหนวาจรยธรรมเปนเรองของความประพฤตภายนอก เกยวกบ

การแสดงออกในสงคม และการอยรวมกน จรยธรรม (อยางทวา) น จะดไมได

ถาสภาพจตใจไมด จงจะตองมจตใจทมคณธรรมดวย เพราะฉะนนจะพฒนา

จรยธรรมอยางเดยวไมพอ ตองพฒนาคณธรรมดวย

ฉะนนตอมาตอนหลงๆ น จะเหนวาเวลามการจดประชมสมมนา

เกยวกบเรองจรยธรรม จะตองเตมคำวาคณธรรมเขาไปดวย เปนการประชม

สมมนาเกยวกบการพฒนาจรยธรรมและคณธรรม แมจะไมเอาชอเขามาเปน

หวขอแตเวลาบรรยายกตองพดถงคณธรรม แสดงวาเราเหนวาจรยธรรมน

เปนอยางหนง และคณธรรมเปนอกอยางหนง คอ จรยธรรม เปนพฤตกรรม

ภายนอก โดยเฉพาะในการอยรวมกนในสงคมมนษย สวนคณธรรม เปน

สภาพความดในจตใจ หรอเปนคณสมบตภายในจตใจ

ทเปนเชนนเพราะเราเหนวาคณธรรมนสำคญ จะตองมในจตใจเปน

พนฐาน ถาจตใจไมมคณธรรมแลวจรยธรรมกจะดไมได เพราะไมมพนฐาน

และจะไมมความมนคง แตหารไมวาความคดความเขาใจนแสดงวาเราไมม

ความชดเจนในเรองการพฒนามนษย เราไดตกลงไปในหลมแหงความคด

แยกสวนของตะวนตก และพลอยมความคบแคบสบสนในเชงจรยธรรมไปกบ

ฝรงดวย จรยธรรมของเรากเลยพลอยไมชดเจน

เมอพดวาพฒนาจรยธรรม เราบอกวาไมพอ ตองพฒนาคณธรรมดวย

แตถามอกวาพฒนาคณธรรมพอหรอไม ตอไปกจะรวาพฒนาคณธรรมกยง

ไมพอ เพราะวาจรยธรรมทจะเกดขนในคนนน ตองมปญญาดวย คอตอง

มความรความเขาใจ ตองรเหตรผลวาทำไมเราจงตองมความประพฤตอยางน

ความประพฤตดงาม หรอหลกความประพฤตจรยธรรมน มประโยชน

มคณคาเปนผลดตอชวตและสงคมอยางไร เมอรเขาใจเหตผล รคณคาแลว

เราจงจะมความเตมใจทจะประพฤตปฏบตและปฏบตไดถกตอง เมอเตมใจ

จะประพฤตปฏบตและปฏบตไดถกตอง จรยธรรมจงจะมความมนคงได

เพราะฉะนนจะตองมองคประกอบดานปญญาดวย

๓๑๓๐

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) 25

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

นอกจากนน ถาคนมจตใจไมเปนสข มความทกข มความฝนใจ จรยธรรมก

ไมมนคง กตองใสความสขดวย แลวทน เมอจรยธรรมกไมพอ เตมคณธรรมกไมพอ

ตองเตมปญญาดวย ตองใหมความสขดวย ตอไปคงตองตงชอการสมมนา

จรยธรรมใหมวา “การประชมสมมนาเรองการพฒนาจรยธรรม คณธรรม ความสข

และปญญา” อะไรทำนองน รวมความกคอวาเราไมมความชดเจนในเรองน

เพราะฉะนนจะตองยอมรบวาเวลานเรามความสบสน แมในตะวนตกเอง

เรากตองรดวยวา ขณะนเขามาถงจดทสบสนมากในทางวชาการ แมแตการแบงวชา

เปน ๓ หมวดทเราเอามาใชเปนแบบน แมเราจำเปนตองใชเพอเขากบโลกได

จะเรยกวาเพอความเปนสากลหรออยางไรกตาม แตเราจะตองรตระหนกดวยวาระบบน

กยงไมถงจดทมความชดเจนลงตว และวงวชาการเองกมปญหาอยางทวาแลวขางตน

ยงกวานน แมแตความเปนสากลกไมพอ เวลานเราตองพนเลยขนไปเหนอ

ความเปนสากลดวยซำ โดยเฉพาะจรยธรรมจะตองเหนอความเปนสากลจากการ

ยอมรบตรงกน ขนไปสความเปนจรงทตรงกบธรรมชาตของมน นเปนเพยงตวอยาง

ใหเหนวาการศกษาของเรานไดมปญหาจากความสบสนของพฒนาการในวงวชาการ

พฒนาอยางไรจะไดคนเตมคน

อกอยางหนง เราพดกนวาจะพฒนาคนทงคน เพราะตอนนความคดองครวม

กำลงเดน แตการพฒนาทผานมาเปนการพฒนาแยกสวน เชนอยางจรยธรรม

กเปนจรยธรรมแยกสวนอยางชดเจน เพราะไปมงพฤตกรรมการแสดงออก

ภายนอก การอยรวมสงคม และการปฏบตตอสงแวดลอม แตคนนเปนระบบของ

องคประกอบทมาประชมกนเขา คอเปนระบบองครวมนนเอง กจงยงมความลกลน

ขดแยงกนเองอยในตว จำเปนจะตองทำความเขาใจในเรองนใหชดลงไป มฉะนน

คำวา “พฒนาคนทงคน” กจะเปนเพยงคำพดลอยๆ ไปตามนยมเทานนเอง

ในระบบองครวมนนกมองครวม องครวมตางๆ หรอองคประกอบตางๆ นน

จะตองมความสมพนธตอกนอยางไดสดสวนมดลยภาพ อยางทเรยกวาบรณาการ

เมอมความสมพนธกนอยางถกตอง เกดความพอดขน กทำใหองครวม

๓๑๓๐

การศกษาทวไปเพอสรางบณฑต26

การศกษาทวไปเพอพฒนามนษย

ดำรงอยและดำเนนไปดวยด

การพฒนาแบบองครวมจะเกดขนไดอยางไร ไดบอกเมอสกครนวา

ตองพฒนาคนทงคน ทวาคนทงคนนนกดวาคนเรานดำเนนชวตอยางไร

การดำเนนชวตของเรานนเปนระบบอยางหนง ระบบการดำเนนชวตนน

ประกอบดวยดานตางๆ ของการดำเนนชวต ซงม ๓ ดาน และทง ๓ ดานนน

จะตองสมพนธซงกนและกน โดยมการพฒนาทประสานเสรมซงกนและกน

เปนบรณาการ จะแยกสวนไปพฒนาอยางเดยวไมได

คนเรานดำเนนชวตอยดวยระบบการดำเนนชวตทแยกไดเปน ๓ ดาน

ดานท ๑ ดานพฤตกรรม คอ ดานความสมพนธทแสดงออกตอสงแวดลอม

ไดแกสงแวดลอมทางสงคมคอเพอนมนษยอยางหนง และสงแวดลอมทางวตถ

เชน ปจจย ๔ สงบรโภค เครองใช อปกรณเทคโนโลย และธรรมชาตแวดลอม

ทงหลาย ซงเปนสงแวดลอมทเราเขาไปสมพนธดวยพฤตกรรมทางกายและ

วาจา พรอมทงอนทรยคอตา ห จมก ลน และกาย นเปนดานหนงของชวตมนษย

มองเผนๆ ในชนนอก ชวตมนษยเรากเปนอยโดยมพฤตกรรมในการ

สมพนธกบสงแวดลอม แตเมอมองลกลงไปอกดานหนง การทเราจะมพฤตกรรม

อยางนกมสภาพและอาการของจตใจเปนอทธพลอยเบองหลง ฉะนน

ดานท ๒ ดานจตใจ คอในการมพฤตกรรมนน ถาใจเรามความสข จตใจ

ของเราสบาย เรากมพฤตกรรมอยางหนง ถาใจเราชอบ พฤตกรรมกเปนอยางหนง

ถาใจเราไมชอบ พฤตกรรมกเปนอกอยางหนง ในการทำพฤตกรรมทกครง

เรามเจตจำนง มความจงใจ ตงใจ พฤตกรรมนนเปนไปตามความตงใจ และแรง

จงใจ โดยโยงไปถงสภาพจตใจทมคณธรรมหรอมสงทตรงขามกบคณธรรม

คอมกเลส มความชวราย ซงพฤตกรรมจะเปนไปโดยสอดคลองกน

ขอยกตวอยางเชน เราตองการใหคนมพฤตกรรมทางสงคมดงามทเรยกวา

จรยธรรม วาคนไมควรเบยดเบยนกน ควรชวยเหลอเกอกลกน ถาสภาพจตใจ

มคณธรรม มเมตตากรณา มความรกเพอนมนษย การไมเบยดเบยนหรอการ

ชวยเหลอนน กทำไดงายอยางเปนไปเอง และทำใหเกดความสข เพราะจตใจ

๓๓๓๒

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) 27

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

พอใจ อกทงพฤตกรรมนนกจะมนคงดวย แตในกรณทจตใจโกรธอยากทำราย

งนงาน ถาจำเปนจะตองมพฤตกรรมทไมเบยดเบยน ตองเกอกล ใจกไมเอาดวย

ตองฝนใจ ใจมนกทกข เมอใจทกข พฤตกรรมกไมมนคง อาจจะละเมดเมอไรกได

เพราะฉะนนจงตองพฒนาจตใจมาเปนฐานใหสอดคลองกน

ดานท ๓ ดานปญญา ถามปญญา มความรความเขาใจ รวาทำไมเรา

ตองไมเบยดเบยนกน ทำไมเราตองชวยเหลอเกอกลกน เมอชวยเหลอเกอกลกน

ไมเบยดเบยนกน จะเปนผลดตอชวตของเราอยางไร เปนผลดตอสงคมอยางไร

พอเราเหนคณคาเหนประโยชนและเหนเหตผลแลว เรากเกดความพอใจมากขน

ในการทจะแสดงพฤตกรรมทไมเบยดเบยน และเมอมพฤตกรรมทไมเบยดเบยน

เรากเกดความพอใจ กมความสขในการมพฤตกรรมอยางนน ฉะนนความร

ความเขาใจเหตผล คอปญญา จงทำใหจตใจมความพรอมและมความสขใน

การทจะมพฤตกรรมนน

อยางนเรยกวา เปนระบบประสานกลมกลนสามดานของชวต คอ พฤตกรรม

สภาพจตใจ และปญญา ทง ๓ สวนนสมพนธเปนปจจยตอกนและดำเนนไปดวยกน

ในระบบการดำเนนชวต ฉะนนในการพฒนาคน ทง ๓ สวนจงตองพฒนาไปดวยกน

เมอเรามองดพฤตกรรมของคนทแสดงออกมาคลาย ๆ กน แตสภาพ

จตใจเหมอนกนไหม คนหนงอาจแสดงพฤตกรรมนนดวยจตใจทฝนทนดวย

ความทกข แตอกคนหนงทำดวยความเตมใจมความสข คนหนงไมมความร

ความเขาใจ กทำฝนๆ ไปอยางนนเอง แตอกคนหนงทำดวยความรเขาใจเหตผล

กเอาจรงเอาจงทำตรงจด ฉะนนพฤตกรรมเดยวกน แมจะเปนพฤตกรรม

ทางจรยธรรม แตมความหมายในระบบชวตไมเหมอนกน มผลและคณคา

ตางกนไปหมด เราจงบอกวาตองพฒนาคนทงคน

การพฒนาคนในแดนพฤตกรรม แยกยอยออกไปเปนหลายสวน แต

พฤตกรรมสวนใหญออกมาในการประกอบอาชพหรอในการทำมาหากน

เพราะฉะนนการทำมาหาเลยงชพของมนษยจงเปนแดนสำคญทระบบชวต

ของมนษยจะดำเนนไป ระบบชวตทงดานพฤตกรรมดานจตใจและดานปญญา

๓๓๓๒

การศกษาทวไปเพอสรางบณฑต28

การศกษาทวไปเพอพฒนามนษย

สามารถใชการประกอบอาชพทำมาหากนนเปนทฝกฝนพฒนาไดทงหมด

• เรมตงแตอาชวะคอการประกอบอาชพของคนไมกอความเบยดเบยน ไมกอ

ความเดอดรอนทำลายสงคมและสงแวดลอม แตเปนไปในทางสรางสรรคเกอกล

• พรอมกนนน การประกอบอาชพกเปนโอกาสใหเขาพฒนาตวเองของเขา

ดวย ทงพฤตกรรมจตใจและปญญา เพราะอาชพทดจะทำใหคนไดพฒนาพฤตกรรม

เชนในการอยรวมกบเพอนมนษยวา เราจะอยรวมและทำงานรวมกบคนอนอยางไรจงจะ

อยกนไดด ทงงานกไดผล ตวเองกเปนสข ชวตกเจรญกาวหนา และสงคมกมสนตสขดวย

• ในดานจตใจ เขากจะพฒนาความรสกรบผดชอบ พฒนาความขยน

หมนเพยร ความอดทน ความมสตยงคดควบคมตนเองได และความมสมาธ

จตใจแนวแนในการงาน เปนตน

• พรอมกนนเขากจะพฒนาความรความเขาใจ ความถนดจดเจน จาก

การทประสบปญหาแลวพยายามหาทางแกไข ตลอดจนการทจะหาทาง

บรหารจดการและสรางสรรคใหสำเรจ ทำใหพฒนาปญญาความรความเขาใจ

ความรคด และความหยงรใหมๆ ขนมา

เราจะตองหาทางใชวชาชพเปนแดนพฒนามนษยใหได เวลานเราสอน

วชาชพโดยมงเพยงวาใหเขารและมความเชยวชาญในวชานนเพอเอาไปทำมา

หากน แตเราไมตระหนกในเรองทวาเราจะอาศยวชาชพเปนแดนพฒนาคนได

อยางไรบาง เพราะฉะนนจงเกดเปนปญหาขนมาจากการพฒนาคนแบบ

แยกสวน เชน เอาวชาชพไปเปนเรองหนง เอาวชาจรยธรรมไปเปนเรองหนง

เอาเนอหาวชาอะไรตาง ๆ ทเรยนไปเปนเรองหนง โดยไมสมพนธซงกนและกน

ฉะนนในการพฒนามนษยทบอกวาจะพฒนาคนทงคนน เราจะตองนำความคด

แบบองครวมทแทจรงมาใชบรณาการ

แนวคดของตะวนตกทผานมาน ตะวนตกเองกยอมรบวาเปนแนวความคด

แบบแยกสวน ดงทเขาเรยกยคทแลวมาวาเปนยค reductionism คอเปนยค

แนวความคดแบบแยกสวน ไมเปนบรณาการ เวลานแนวความคดแบบองครวม

กำลงเปนทนยมกนขนมา แตขอสำคญกคอเราจะใชไดจรงหรอไม

๓๕๓๔

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) 29

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

ตกลงวา ขณะนเราพดกนในแงของหลกการวาจะตองพฒนาคนทงคน

การพฒนาคนทงคน กคอ การพฒนาระบบองครวมแหงการดำเนนชวต

ของคน ใหทง ๓ ดาน คอ พฤตกรรม จตใจ และปญญา เจรญงอกงามขน

อยางประสานสมพนธสอดคลองสงผลเกอกลตอกนไปดวยดทงระบบ

นแหละคอบรณาการทแทจรงของการพฒนาคนทงคนใหเปนคนเตมคน

รอยางไรวาพฒนาแลวเปนคนเตมคน

ตอไป จดหมายของการพฒนาใหเปนคนเตมคน คอเปนคนทสมบรณ

คนทสมบรณมมาตรฐานวดอยางไร คนทสมบรณเปนคนเตมคนแลว ในทาง

การศกษากมวธการวดทอาจจะยกมาเปนตวอยาง ซงคลายกบทางพระพทธศาสนา

ในพระพทธศาสนานน ทานใหดการพฒนาของมนษยวาเปนไปครบ ๔ ดาน

ไหม หลกเกณฑนใชวดแมแตพระอรหนต ถาถามวาพระอรหนตคอใคร

กตอบวาพระอรหนตคอคนทพฒนาตนสมบรณทง ๔ ดาน คอ

๑) พฒนากาย (ความสมพนธทางกาย)

๒) พฒนาศล (ความสมพนธทางสงคม)

๓) พฒนาจตใจ (คณธรรม ความมนคง ความสข)

๔) พฒนาปญญา (ความร-คด-เขาใจ-หยงเหน)

ดานท ๑ พฒนากาย ไมใชหมายถงทำใหรางกายเจรญใหญโต แตหมายถง

พฒนาความสมพนธกบสงแวดลอมทางกายภาพ เชนวา เขารจกใชปจจย ๔

เปนไหม กนเปน บรโภคเปนไหม กนแลวไดคณภาพชวตไดสขภาพด หรอไมรจกกน

กนไมเปน ไมรจกประมาณในการบรโภค ไมรจกพอดในการกน กนแลวไดโทษ

ใชอปกรณเทคโนโลยตางๆ เปนไหม ดเปน ฟงเปนไหม อยางนเปนตน อยาง

เดกดทวเปนไหม ดแลวไดประโยชน หรอไดโทษ ดแลวไดคณภาพชวต ไดความร

ไดสตปญญาหรอไดความลมหลง มวเมา เสยเวลา เสยสขภาพ เสยการศกษา

เลาเรยน และไดตวอยางทไมด ฟงเปนไหม ฟงแลวไดความรไหม ฯลฯ อะไร

ตางๆ เหลาน รวมทงความสมพนธกบสงแวดลอมทางธรรมชาต

๓๕๓๔

การศกษาทวไปเพอสรางบณฑต30

การศกษาทวไปเพอพฒนามนษย

ดานท ๒ พฒนาศล หมายถงพฒนาความสมพนธกบสงแวดลอมทาง

สงคมคอกบเพอนมนษยวาอยรวมกบเพอนมนษยไดดขนไหม มพฤตกรรม

ทวไปและการประกอบอาชพทกอความเดอดรอนเบยดเบยน หรอเปนไปใน

ทางชวยแกปญหาและสรางสรรคสงคม อะไรอยางน

ดานท ๓ พฒนาจตใจ เชนวา จตใจมคณธรรมไหม มเมตตากรณาไหม

มศรทธาไหม มความเคารพ มความกตญญกตเวท มหรโอตตปปะ มคณธรรม

ตางๆ ทจะมาเปนฐานของพฤตกรรมทเราเรยกวาจรยธรรมททำใหเกดความมนคง

และความสอดคลองในระบบชวตทางจรยธรรม รวมทงการทวาจตใจมความสข

หรอมความทกข มความขนมว เศราหมอง มความกระวนกระวาย ถาพฒนา

ในทางทดกตองมจตใจทเบกบาน ผองใส สงบ มความสข ถาคนยงไมมความสข

แตยงมความทกขมาก กถอวาขาดการพฒนาเหมอนกน

ดานท ๔ พฒนาปญญา เชนวา มความรความเขาใจสงทงหลายถกตอง

ตามความเปนจรงไหม เขาถงความจรงของสงตางๆ มความรบรโดยไมมอคต

สามารถพจารณาวนจฉยปญหาตาง ๆ อยางไมเอนเอยง สามารถนำความร

ความคดมาประยกตในการแกปญหาและในการสรางสรรคตางๆ รวมทงใน

การบรหารจดการดำเนนการตางๆ ตลอดจนทำจตใจของตนใหเปนอสระเหนอ

การกระทบกระทงของสงแวดลอมไดหรอไม เปนตน

ทงหมดนเปนเรองทเราจะตองวดออกมา ซงโดยหลกการกคอ เราจะ

ตองมแนวความคดบางอยางในการวางมาตรฐานวาจะพฒนาคนใหเปน

อยางไร คนทถอวาสมบรณควรจะมคณสมบตอยางไร ทงนกพดไดแตเพยง

แนวความคดทเปนหลกการ

แมจะตงหลกการใหญๆ ไดแลว กตองไมลมความเปนจรงทอยตอหนาวา

เราจดการศกษานทามกลางยคสมยและสภาพแวดลอมในปจจบน

การจดการศกษา โดยเฉพาะวชาศกษาทวไปทเปนการพฒนาตวคน

ทจะใหเปนบณฑตน จะตองมการแยกระดบความมงหมาย โดยตองม

จดมงหมาย ๒ ระดบ ทงโดยกาละและโดยเทศะ คอ

๓๗๓๖

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) 31

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

ก) โดยกาละ

๑. การศกษาเพอยคสมย คอการทจะพฒนาคนใหสอดคลองหรอรบมอ

ไดทนกบสภาพแวดลอมของยคสมยทเปนอย วาทำอยางไรจะใหคนมคณภาพ

ทจะไปดำเนนชวตทด สามารถทำการสรางสรรคไดในสภาพสงคมอยางน

มนษยเกดมาในยคสมยใดกตองมสภาพแวดลอมของยคสมยนนทเขาจะตอง

เขาไปเกยวของและดำเนนชวตใหไดผลด และพรอมกนนน

๒. การศกษาทเหนอยคสมย อยางทศพทพระเรยกวา อกาลโก คอ

การพฒนาความเปนมนษยทไมขนตอกาลสมย ไดแกการศกษาเพอสงเสรม

คณคาทมโดยธรรมชาตของมนษย หมายความวา วชาการศกษาทวไปนจะ

สรางคนใหเปนอยางไร เพอความเปนคนทสมบรณ ซงไมขนตอกาลสมยหรอ

ไมเกยวกบสภาพของยคสมย พรอมกบการทวาเขากเปนคนทมประสทธภาพ

สำหรบยคสมยน ซงจะทำใหเขาดำเนนชวตจนเขาถงจดมงหมายทสมบรณนน

ไดดวย เพราะวาถาเขาไมสามารถจดการกบยคสมยไดด เขาจะเขาถงความ

เปนมนษยทสมบรณทพนยคสมยกยอมไมได คอไมสำเรจดวยเหมอนกน

ฉะนนตองใหไดจดหมายทง ๒ ระดบน ทเรยกวา โดยกาละ

ข) โดยเทศะ

๑. การศกษาทสอดคลองกบสภาพแวดลอมของถน เชนวาเราอยใน

สงคมไทย สงคมไทยกไมเหมอนสงคมอเมรกน เราจะตองสรางคนของเรา

ใหพรอมทจะมาอยในสงคมไทยไดด และสามารถเปนสวนรวมทจะพฒนา

สงคมไทยอยางไดผลดวย ไมใชวาเรยนมาเรยนไปกลายเปนคนทจะไปพฒนา

สงคมอเมรกน เดกของเราบางทเรยนจบแลวกลายเปนคนสำหรบไปอยใน

สงคมอเมรกน แทนทจะเตรยมมาอยในสงคมไทย อยางนเรยกวาผดเทศะแลว

เพราะฉะนน ในแงเทศะ การศกษาทวไปจะตองทำใหคนของเรามาอยในเทศะ

เฉพาะของตนนไดอยางด

๒. การศกษาทพนจากเทศะเฉพาะเพอความเปนคนของโลก ในแงหนง

คนทกคนเปนสมาชกของโลก ยงโลกยคนกแคบเขามาดวย กลายเปน global

๓๗๓๖

การศกษาทวไปเพอสรางบณฑต32

การศกษาทวไปเพอพฒนามนษย

village เปนประดจหมบานเดยวกน หรอเปนประชาคมเดยวกนเลกๆ มอะไร

เกดขนกถงกนหมด ดงทเราเรยกวาเปนโลกาภวตน มนษยทกคนเปนสมาชก

ของโลก เปนผมสวนรวมในอารยธรรมของโลก ตลอดจนสงแวดลอมโลก

ถาเปนสมาชกทดของเทศะไมได กเปนสมาชกทดของโลกไมไดดวย

แตพรอมกนนนถาเราลมความเปนสมาชกของโลก เรากจะเขากบสภาพ

ปจจบนทเปนอยไมได ไมทน และชวยเทศะของเราไมไดจรง

กระแสโลกาภวตนทไทยตองปรบตวใหทน

สภาพปจจบนของโลกเปนอยางไร เวลานทงโลกคดแตจะเอาชนะกน

ลองดซ ในเวทการแขงขนระดบโลก ญปนกจะเอาชนะอเมรกา อเมรกากจะ

เอาชนะญปนใหได ทง ๆ ทรแลววาเวลานมปญหารายแรงรวมกน ซงเปน

ปญหาระดบโลก เชน ปญหาสงแวดลอม เปนตน แตไมมประเทศใดสามารถ

กาวขามพรมแดนของประเทศ คอ ทองถนหรอสงคมตนเอง เพราะการหวง

ความยงใหญและความเปนผนำในเวทโลก คดแตวาทำอยางไรจะเอาชนะเขาได

เชน อเมรกนกมวฒนธรรมใฝสำเรจ ความใฝสำเรจของเขามความหมายเฉพาะ

คอ ทำอยางไรจะชนะการแขงขนเอาผลประโยชนมาใหตนไดมากทสด แมแต

ระบบความคด reengineering เกดขนมากเพยงเพอสนองความมงหมาย

อนน ไมไดมอะไรใหม ใหมแตในแงระบบวธ แตเพอสนองแนวความคดอนเกา

คอแนวความคดทจะเอาชนะการแขงขนเพอชงผลประโยชน

เพราะอะไรจงเกด reengineering กเพราะในอเมรกาบรรษทตางๆ

ลมละลาย ธรกจอตสาหกรรมลมเหลว แมการแขงขนในเวทโลก ญปนกขนมา

นำในทางเศรษฐกจ แยแลวจะทำอยางไร เขากคดคนกระบวนการทำงานขน

มาใหม บอกวาวธทำงานแบบเดมทแบงงานกนทำแมวาเคยไดผลในยคกอน

แตปจจบนใชไมไดแลว ยคนถาจะใหไดผล จะตองปรบเปลยนวธ ใหม

คณแฮมเมอร (Michael Hammer) กบเพอน กคด reengineering ขนมา

เพอทจะฟนฟพวกบรรษท และกจการธรกจอตสาหกรรมในอเมรกาขนมา

๓๙๓๘

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) 33

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

ใหกลบประสบผลสำเรจ สามารถเอาชนะในเวทการแขงขนทางธรกจ นแหละ

เกงและสำคญ แตกเทานนเอง คอแคสนองความคดในระบบเดม

สวนแนวความคดทจะแกปญหาของโลกทแทจรง ยงไมมใครเดนหนา

ไปไดเลย เชน ความคดในเรอง sustainable development (การพฒนา

ทยงยน) กมแตความคดและหลกการ แตปฏบตการไมคบหนา จงไดแคเพยง

นำเอาระบบ reengineering มาใชเพอสนองแนวความคดเดมทจะเอาชนะใน

ระบบการแขงขนแบบเกา ทำอยางไรจะเอาระบบวธ reengineering ไปใช

ประโยชนสนองระบบความคดใหมทจะแกปญหาของโลก ซงขณะนไมม นคอ

ปญหาของมนษยชาตในปจจบน ทวาไมพนเทศะ

สำหรบสงคมไทยเรา เวลานตองคดทงสองขนวา ในการอยในกระแส

โลกาภวตนปจจบน ทำอยางไรสงคมไทยเราจะเอาชนะเขาไดในการแขงขน

ซงอนนเรากทงไมได เพราะเราตกอยในกระแสคานยมของโลกปจจบน ทวา

เปนกระแสโลกาภวตนแหงระบบเศรษฐกจแบบทนนยมทมงเนนการแขงขน

“ทำอยางไรจะชนะการแขงขน” ทกชาตคดอยางเดยวกน รวมทงประเทศไทย

ดวย กจะตองเอาชนะในการแขงขน อยางนอยไมใหถกครอบงำ นเปนขนท ๑

แตเอาชนะการแขงขนอยางเดยวไมพอ จะตองพฒนาใหเหนอการแขงขนดวย

คอตองขนไปเหนอกระแสโลกาภวตน เพราะกระแสโลกาภวตนปจจบนนม

แนวโนมทจะนำโลกไปสหายนะมากกวา อยาไปนยมชมชอบโลกาภวตน

ปจจบนน เพราะโลกาภวตนอยใตกระแสนทงหมด คอกระแสระบบการแขงขน

กระแสการพฒนาอตสาหกรรมเพอการพฒนาทางวตถ ภายใตระบบความคดท

ถอวาการพชตธรรมชาตเปนความสำเรจของมนษย โดยใชเทคโนโลยเปนเครองมอ

มนษยพชตธรรมชาตเพออะไร เพอจะไดเอาธรรมชาตมาเปนวตถดบ

เขาสกระบวนการผลตดวยอตสาหกรรม มนษยจะไดมสงบรโภคพรงพรอม

แลวมนษยกจะมความสขจากการมสงเสพบรโภคพรงพรอม ความคดทวา เรา

จะมความสขมากทสดเมอเสพมากทสดนน เปนแนวคดทครองโลกปจจบน

รวมเปนฐานความคดใหญ ๒ อยาง คอ

๓๙๓๘

การศกษาทวไปเพอสรางบณฑต34

การศกษาทวไปเพอพฒนามนษย

๑. การพชตธรรมชาตเพอใหมนษยเปนเจาใหญ มอสรภาพโดยเปน

นายใหญเหนอธรรมชาต

๒. มนษยจะมความสขมากทสดจากการเสพมากทสด

แนวความคด ๒ อยางน ครอบงำโลกอยในปจจบน วาทจรงพวกทอย

ในประเทศพฒนาแลวกรตวแลววา เวลานแนวความคดพชตธรรมชาตไดกอ

ใหเกดปญหาคอธรรมชาตแวดลอมเสย เพราะฉะนนจะตองแกไขปญหานวา

ทำอยางไรมนษยจะอยได โดยทวาแทนทจะพชตธรรมชาตกเปลยนเปนมา

อยรวมกบธรรมชาตดวยด เรยกวาอยรวมกนอยางสนตกบธรรมชาต เปน

การพฒนาแนวความคดทจะอยรวมกนอยางสนต

แตกอนนแนวคดทจะอยรวมกนอยางสนตนนสำหรบใชกบมนษย

ดวยกน แตเวลานเขาเอามาใชกบธรรมชาตดวย เมอจะอยรวมกนอยางสนต

กบธรรมชาต กตองมองธรรมชาตอยางไมเปนศตร ไมมองมนษยแยก

ตางหากออกจากธรรมชาต แตใหมองมนษยเปนสวนหนงของธรรมชาต เวลาน

ตะวนตกหนมาเนนความคดนกนมาก ตำราฝรงทางดานเกยวกบสงแวดลอม

มกเขยนเนนวาตอไปนตองใหมองมนษยเปนสวนหนงของธรรมชาต เพราะอะไร

เพราะฝรงแตเดม ๒ พนกวาปแลว ไดมองมนษยแยกตางหากจากธรรมชาต

และคดทจะพชตธรรมชาตมาตลอด

อยางไรกตาม มาถงตอนนฝรงกเกดความขดแยงกน คอ ทงทรตววา

การทจะแกปญหาของโลกได เราจะตองเลกแนวความคดพชตธรรมชาต

เราจะตองไมเบยดเบยนธรรมชาต ไมผลาญทรพยากรธรรมชาต ไมสราง

มลภาวะ ไมทำธรรมชาตและสงแวดลอมใหเสอมโทรม แตกระแสการแขงขน

ในระบบธรกจมนไมอนญาต เพราะการทเราจะยงใหญในเวทแขงขนทาง

เศรษฐกจ เราจะตองใชทรพยากรมาก จะตองมระบบอตสาหกรรม จะตองระบาย

สนคา แตอตสาหกรรมหนก ใชทรพยากรธรรมชาตมาก และกอมลภาวะมาก

กเอาแคพนตวกอน ปญหาของโลกกผลดไวกอน จงหาทางขยบขยายโดย

ตวเองไมทำในประเทศของตนเอง แตยายอตสาหกรรมหนกไปยงประเทศท

๔๑๔๐

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) 35

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

ดอยพฒนา ใหพวกนนรบเคราะหไป แตจะอยางไรกตาม เมอผลตออกมา

และเมอบรโภค ปญหาสงแวดลอมกเปนปญหารวมกนของโลกทงหมด

นเปนตวอยางปญหาของโลกปจจบน วชาการศกษาทวไปจะมอง

แคทจะตามคานยมของโลก ในการเอาชนะการแขงขนในเวทโลก ในระบบการ

แขงขนของระบบธรกจอตสาหกรรมจงไมพอ แตจะตองมองกวางเลยตอไปอกวา

ทำอยางไรจะกาวไปสการแกปญหาของโลก เพอสรางสรรคอารยธรรมทแทของ

มนษยชาตใหสำเรจ ซงเปนปญหาทตอนนประเทศตางๆ กตดขดกนทงนน

ในการทจะทำอยางนไดสำเรจ คนไทยเรามความพรอมแคไหน แมแตใน

ระดบท ๑ ทวาพรอมจะเอาชนะในเวทการแขงขนหรอไม ไมตองถงระดบโลกหรอก

เพยงแคในภมภาคน คนของเรามคณภาพพอทจะเอาชนะไหมในการแขงขน

กบประเทศเพอนบาน คนทจะเอาชนะไดจะตองมคณภาพอยางไร แลวดภมหลง

ของเราวา เรามความพรอมแคไหน คนของเราขณะนมคณภาพอยางไร

ในสภาพแวดลอมปจจบนแหงโลกาภวตน เรามองเนนไปทความเจรญ

ตางๆ โดยเฉพาะความพรงพรอมทางวตถ ททำใหมความสะดวกสบาย แตพอ

มองมาทสภาพของจตใจ ในแงทวาชอบสะดวกสบาย กปรากฏวาแนวโนม

ของคนไทยจะเปนไปในทางทออนแอลง เปนคนใจเสาะเปราะบาง ชอบหวง

พงปจจยภายนอก และถายโอนภาระ ทนสงคมในระบบการแขงขนน ไมวาใน

สงคมยอยของประเทศไทย หรอกวางออกไปจนกระทงถงเวทโลกกตาม ระบบ

ชวตและสงคมปจจบนมความซบซอนมาก คนออนแอจะอยไมได จะทน

ไมไหว ยงถาจะเอาชนะเขา กยงตองมความเขมแขง จงเกดมกระแสขดแยง

ในตวเอง ซงเปนปญหาในการพฒนามนษย

จะปรบตวอยางไร ไทยจงจะฟนตวทน

ทพดนหมายความวา สภาพแวดลอมทางวตถปจจบนมความพรงพรอม

สะดวกสบาย ชวตในยคน เปนชวตยคกดปม ฝรงบอกวาเดยวน ใชแต

กลามนว ไมตองใชกลามเนอ สมยกอนเราจะทำอะไรลำบาก ตองใช

การศกษาทวไปเพอสรางบณฑต36

การศกษาทวไปเพอพฒนามนษย

กลามเนอมาก เวลานไมตองใชกลามเนอ ใชแคกลามนว กดปมเอากไดแลว

ในสภาพเชนนคนทเหนแกความสะดวกสบายจะออนแอลง ไมอยากทำอะไร

อยากทำแตงายๆ พบอะไรกไมอยากทำ ไมอยากส มปญหาอะไรกไมอยากคดแกไข

แตพรอมกนนน ระบบชวตและระบบสงคมกซบซอนยงขน ทำใหคนจะตองม

ความเขมแขงขน เมอสภาพแวดลอมทางวตถทำใหคนออนแอลง คนทเปน

ผลตผลของสงคมนนกจะสกบระบบความซบซอนในชวตและสงคมไมได พอ

ออนแอ สระบบในสงคมของตนเองกไมไหว ยงออกไปในระบบการแขงขนของ

เวทโลกกยงไมไหว จะตองแกไขใหคนทออนแอนนเปนคนทเขมแขงใหได

มสงสำแดงหลายอยางทแสดงวาคนไทยเรามความออนแอ เราจะตอง

พรอมทจะพฒนาคนของเราขนมา เรมตงแตสภาพแวดลอมเดมในสงคมไทย

ทมความอดมสมบรณ “ในนำมปลา ในนามขาว” กทำใหคนไทยมจตใจโนมไป

ในทางเหนแกความสะดวกสบาย ตอไปประการทสอง ในยคทแลวมาเมอเรม

ตดตอกบตะวนตก (ทจรงตองวาเมอแรกทฝรงเขามา) เราไดรบเทคโนโลย

สำเรจรปโดยไมตองผลต และเปนเทคโนโลยสำเรจรปประเภทบรโภค ซงกมา

เสรมความสะดวกสบายใหแกเรา ทำใหคนไทยสะดวกสบายยงขน เลยมความ

โนมเอยงทจะเหนแกความสะดวกสบาย และออนแอลงไปอก

สภาพภมหลงนตางจากสงคมตะวนตกทวาธรรมชาตแวดลอมบบคน

กวาเรา และเทคโนโลยกเปนเทคโนโลยทเขาผลตจากนำมอหรอฝมอของเขา

เขาผลตมนขนมา และพฒนาเทคโนโลยมากวาจะสำเรจสกอยางเปนเวลา

รอย ๆ ป เทคโนโลยทกวาจะผลตมาสำเรจอยางทเหนในสภาพปจจบนน ทได

เหนวาเจรญอยางน ตองผานชวงของการเพยรพยายามคดคนสรางสรรค

มาเปนรอย ๆ ป ฝรงตองผานทง วฒนธรรมวทยาศาสตร เพราะเขาอาศย

วทยาศาสตรมาสรางเทคโนโลย และพฒนาวทยาศาสตรขนมาพรอมกบ

การเพาะนสยใฝร มความคดเปนเหตเปนผล ชอบทดลอง ชอบพสจน และ

ตองผานกระบวนการอตสาหกรรม เพอทำการผลตดวยอตสาหะ จนเกดม

วฒนธรรมอตสาหกรรม แหงความขยนอดทนบากบนสสงยาก ฝรงตอง

๔๓๔๒

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) 37

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

พฒนาอตสาหกรรมมาเปนรอย ๆ ป กวาจะพฒนาเทคโนโลยอยางนได และ

เอาเทคโนโลยนไปใชในการพฒนาอตสาหกรรมนนดวย

จะเหนวาเทคโนโลยในประเทศตะวนตก ทพฒนามาถงขนาดนนน

มความหมายวาไดผานกระบวนการสรางสรรคพฒนามา ดวยวฒนธรรม

วทยาศาสตรและวฒนธรรมอตสาหกรรม ททำใหเขาไดนสยจตใจเปน คนใฝร

และ สสงทยาก มความเขมแขงขยนหมนเพยร เปน นกคด และเปน นกผลต

ซงตอนนเพงกำลงมาตกตำเสอมถอยลง

เวลานฝรงเองกกำลงโอดครวญวา คนรนใหมของเขา ซงเกดมา

ทามกลางความพรงพรอม กเหนแกความสะดวกสบาย เปนคนหยบโหยง

สำรวย แตนสยทเขาไดมาเปนรอยปนนกยงคงอยพอสมควร

การทเราเสยเปรยบกเพราะวา หนง ในนำมปลาในนามขาว สอง ไดใช

เทคโนโลยสำเรจรป โดยตวเองไมตองผลต ไมผานกระบวนการพฒนา

วทยาศาสตรและอตสาหกรรมมา จงไมไดนสยใฝร-สสงยาก สาม แถมม

วฒนธรรมนำใจทคอยชวยเหลอเกอกลซงกนและกนอก ไมเหมอนวฒนธรรมฝรง

แบบตวใครตวมนทตองรบผดชอบตวเอง ถอกฎเกณฑกตกา ซงทำใหตองดนรน

ขวนขวาย วฒนธรรมนำใจของไทยเราทพรอมจะชวยเหลอกน เมอใชโดยประมาท

กทำใหคนจำนวนมากออนแอ คอยหวงพงผอน ไมพงตนเอง แลวมาปจจบนน

ส เรายงหวงพงสงศกดสทธ ไสยศาสตรอะไรตาง ๆ อก ไมอยากเผชญความ

ยากลำบาก ไมอยากคดแกปญหา กไปหาสงศกดสทธใหทานชวย เอาเครอง

เซนสงเวยไปออนวอนทานเพอใหทานชวยทำแทน ซงขอเรยกวาระบบถายโอนภาระ

คอโอนภาระจากตวเองไปใหสงศกดสทธทำให

คนไทยชอบสะดวกสบาย ไมตองพยายาม ไมเปนคนหมนเพยร ขาดความ

ใฝร-สสงยาก เปนคนไมมความเขมแขง ตองระวงใหด นเปนเรองทใหญมาก

สำหรบสงคมไทย ถาจะเอาชนะในเวทการแขงขนของโลก เราจะตองเปนคนเขมแขง

ใฝร-สสงยาก นเปนหนาทอยางหนงของวชาศกษาทวไปทจะตองทำใหได

เราจะตองมจดเนน เชนวา สำหรบกาลเทศะของยคน สงคมไทยเปนอยางไร

๔๓๔๒

การศกษาทวไปเพอสรางบณฑต38

การศกษาทวไปเพอพฒนามนษย

โดยเทศะกคอสงคมไทยของเราในประชาคมโลก โดยกาละ กคอสภาพและ

สถานการณปจจบน ภมหลงของคนไทยเปนอยางน เราจะแกไขเตรยมคนของเรา

อยางไร เราจะใหคนของเราเปนอยางไร หรอเราตองการคนอยางไร นกระดบหนง

สวนในอกระดบหนง คอเทศะระดบโลก ความเปนสากลของปจจบน

ยงใชไมได เพราะเปนโลกาภวตนทมปญหา เราจะตองสรางมนษยชาต และ

สรางสรรคอารยธรรมของโลกใหม ใหเปนอารยธรรมทยงยน

เรองนเปนเรองทใหญมาก เราไมมเวลาทจะลงรายละเอยด แมแตเรอง

ความใฝร-สสงยาก กมปญหาโยงมาแมกระทงประชาธปไตย เวลานเราจะสราง

ประชาธปไตยใหสำเรจไดอยางไร ถาคนไทยเรายงมวแตหวงพงสงศกดสทธ

มแนวโนมดานจตใจทจะไมพงตนเอง เวลาจะทำอะไร ไมใชปญญาพจารณาคด

แกปญหา แตเอาภาระไปโยนใหกบสงศกดสทธ จตทหวงพงสงศกดสทธน

เปนการหวงพงอำนาจดลบนดาลจากภายนอก

ผมอำนาจภายนอกอยางหนงกคอ อำนาจเหนอธรรมชาต และอยางท

สองคออำนาจของมนษยทมอทธพลความยงใหญ แตจตใจทหวงพงอำนาจ

ภายนอกทงสองอยางน จะเปนจตใจแบบเดยวกน คอ เวลามอะไรกไมตองคด

ไมตองพยายามเอง แตใหผมอำนาจคดใหทำให แทนทจะพงตนเองและ

ใชปญญา เมอเปนอยางนการพฒนาสงคมประชาธปไตยจะสำเรจไดอยางไร

เรองทวามานสมพนธกนหมด ถาเราพฒนาคนไมสำเรจ ประชาธปไตย

กไมสำเรจ เวลานในสงคมไทย คนไมอยากใชความคดของตนเอง ไมอยากใช

ความเพยรพยายามของตนเอง แตไปหวงพงอะไรตอมอะไรภายนอก อำนาจ

เรนลบบาง อำนาจไมเรนลบบาง อำนาจมนษยบาง อำนาจเหนอธรรมชาตบาง

ในดานผลทตองการ กโยนไปใหอำนาจภายนอกบนดาลให สวนในดาน

เหตปจจย วาเปนเพราะอะไรและเพราะใคร กซดทอดกน ซดกนไปซดกนมา ซดจน

ทรดไปดวยกน เรองนมขอปลกยอยทจะพดกนในรายละเอยดมากมาย

ขอยำวา ตองมแนวความคด และมจดมงหมายทง ๒ ขนทวา ทงโดยกาละ

และเหนอกาละ ทงโดยเทศะ และเหนอเทศะ ทงเพอความเปนมนษยทสมบรณ

๔๕๔๔

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) 39

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

และเพอความเปนมนษยทมประสทธภาพทามกลางสภาพเฉพาะหนา

นอกจากนนเราจะตองไดทงขนท ๑ สเขาไดในเวทการแขงขนของโลก

ตามทนโลก ชนะเขาได และขนท ๒ ตองเหนอการตามโลก เหนอกระแส

โลกาภวตนปจจบน เหนอการแขงขน เพราะวาโลกปจจบนนมใชเพยงยงเขาไมถง

สนตสข แตกลายเปนโลกในยคทเสยงภยพบตมากทสด และในการแกปญหา

นน แมแตประเทศทพฒนานำสงสดแลวกยงตดกนอย ยงคดไมออก ยงหาทาง

กนอย หรอแมบางทเหนทางบางแลว กทำไมไดตามทรเหน เพราะฉะนนถาเราจะ

ตามเขาอย ไมมทางแกปญหาของโลกและของมนษยชาตได เราจะตองเหนอ

ขนไป จะตองมอะไรทคดไดดเหนอกวาทเขารและทำไดในปจจบน

พฒนาทงใหเปนคนไทยและใหเปนคนทสรางสรรคอารยธรรม

ในแงจดหมายระยะยาว การศกษาจะตองพฒนาคนใหเปนคนเตมคน ผมชวต

ทสมบรณ ใหเปนบคคลทพฒนาแลว ทงดานพฤตกรรม ไมวาจะเปนพฤตกรรมในการ

สมพนธกบสงแวดลอมทางวตถ (รวมทงธรรมชาต) หรอพฤตกรรมในการสมพนธ

กบสงแวดลอมทางสงคมคอเพอนมนษยทงดานจตใจ และดานปญญา อยางนอยใหได

คณสมบตเหลานในฉบบงายทพดไดสนๆ วา ใหเปนคนท เกง ด และ มความสข

ขอยกเปนขอสรปวา จะตองผลตคน ใหไดคณสมบตทง ๓ อยาง

คอ หนง เกง สอง ด สาม มความสข ไมใชวาจะเนนเกงอยางเดยว เนนเกง

ไมพอ ตองดดวย แตดกยงไมพอ ตองมความสขดวย

เวลานแมแตเกงเรากยงไมได อยาไปนกวาเราเกงแลว เดมนนเนนท

เกง แตตอมาเราบอกวาไมถก ตองมดดวย เสรจแลวเรากเพมจดเนนวาดดวย

เหมอนกบวาตวเองเกงแลว แตหนไปดทวาเกงนน เกงพอทจะเอาชนะในเวท

การแขงขนโลกไหม ตอบไดเลยวาเดยวนกยงเกงไมพอ และดกตองเขามา

เพอใหความเกงเปนไปในทางสรางสรรค แลวเพอใหความเกงและความด

มนคงยงยนกตองมความสข เพราะถาไมมความสข ความดไมมทางยงยน

๔๕๔๔

การศกษาทวไปเพอสรางบณฑต40

การศกษาทวไปเพอพฒนามนษย

ถาเดกสำเรจการศกษาไปไมมความสขเปนคณสมบตในตว กจะเปน

นกหาความสข กจะเขาระบบฝนอเมรกน (American dream) ฝรงอเมรกน

พฒนาประเทศมาเปนรอย ๆ ป เขามฝนอเมรกน ซงประการหนงกคอ

การแสวงหาความสข แตเปนความสขทอยขางนอก วฒนธรรมของเขาม

แนวความคดหลกประการเดยว คอถอวาความสขอยทการเสพวตถ นกวาม

วตถพรงพรอมแลวกมความสขทสด อยางทวาเมอสกครน

ทนเมอเปนนกแสวงหาความสขกตองกลายเปนคนขาดความสข คนท

หาความสข คอคนทขาดความสข สำเรจการศกษาไป ไมมความสขในตวเอง

แตเปนผมความสามารถในการหาความสข กโลดแลนไปในสงคมดวยความ

หวโหยกระหายความสข เมอหวโหยกระหายความสข หาความสขใหกบ

ตนเอง กตองเบยดเบยนสงคม กอความเดอดรอน เพราะฉะนนจะตองสราง

ความสขใหเปนคณสมบตในใจของเขา

การศกษาจะตองทำหนาทนใหได คอ เมอเรยนอยกตองมความสขเปน

คณสมบตในใจ เมอเขามความสข ถาเขาเปนคนเกง เมอออกไปในสงคม เขา

ไมตองเบยดเบยนคนอนในการหาความสข เขากสามารถระบายความสขออก

ไป คนทมความทกขกระบายทกข คนทมความสขกระบายความสขใหแก

สงคม และใชความเกงในการสรางสรรคเพอประโยชนสขรวมกนทวสงคม

เพราะฉะนนจะตองสรางคนใหมคณสมบตทง ๓ คอ ทงเกง ด และมความสข

พรอมกนนนในกระบวนการนกตองสรางคณสมบตทเนนเปนพเศษ ซงจะ

ตองทำใหได สำหรบกาละและเทศะทเปนอยเฉพาะหนา คอ ความใฝร สสงยาก

หรอขยายใหเตมวา ใฝร (วฒนธรรมวทยาศาสตร) ใฝสรางสรรค (วฒนธรรม

เทคโนโลย ในความหมายทแท) และ บากบนสสงยาก (วฒนธรรมอตสาหกรรม)

อยางนอยเพออยไดดในสภาพโลกาภวตนปจจบน และเอาชนะการแขงขนใหได

ทงน จะตองระลกตลอดเวลาวา การศกษาจะตองใหคนกาวไปไกลกวา

นน คอม ใช เพยงพฒนาเขาใหเปนทรพยากรมนษยท ม คณภาพและม

ประสทธภาพ เพอหนนการพฒนาเศรษฐกจดวยการเพมผลผลตเปนตน

๔๗๔๖

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) 41

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

เทานน แตจะตองพฒนาเขาในฐานะเปนตวคน ใหเปนบณฑต ผมชวตทดงาม

เปนอยดวยปญญาอยางรเทาทนโลกและชวต มจตโปรงใส เปนสข

ความรเทาทนนน รวมทงรขอดขอเสย สวนดสวนดอย ของวทยาศาสตร

เทคโนโลย และอตสาหกรรม ทพดถงไปแลวนนดวย เพอกาวไปสการแกปญหาท

แทจรงของโลก อนอยสงไกลเกนกวาทระบบการแขงขนของโลกปจจบนจะ

เออมถง เพอจะสรางสรรคอารยธรรมทยงยนของมนษยชาตใหสำเรจไดตอไป

ในสวนรายละเอยดเกยวกบเรองของระบบการพฒนาคน เชนวา ทำไม

สงคมไทยเราจงสรางคนมาไดแบบน ใหมระบบนำใจ ระบบวฒนธรรมชวยเหลอ

เกอกล แลวระบบนมคณมโทษ มขอดและขอบกพรองอยางไร เราผดหรอ หรอเรา

เพยงแตไมครบ บางทเราคดวาเราผด เรานกวาสงคมฝรงด เพราะสงคมฝรงตวใคร

ตวมน ทำใหคนเขมแขง ดงนเปนตน ยงมอะไรทควรจะพดอกมาก

ในทนจะเพยงตงขอสงเกตวา ถาเรามองวาสงหนงด สงหนงไมด

สงหนงถก สงหนงผด เราอาจจะพลาด เพราะการมองเพยงสงหนงดหรอไมด

ยงไมพอ สงหนงไมด แตอกดานหนงอาจจะด ทำอยางไรจงจะสมบรณ ตอง

เตมใหเตม นเปนจดสำคญ โดยมากวธคดของคนออกมา ๒ อยาง เปนสดขว

คอ ผดกบถก พอสงนผด ไมเอาแลว พอถอวาผด อกสงหนงตองถก คดวา

สงโนนถกสมบรณแลว แตเปลา สงนนถกกไมจรง สงทผดกไมจรง วาโดย

สมบรณไมเตมทงค ฉะนนตองมวธคดเพอทจะทำใหเกดองครวมทสมบรณ

ในทนหมดเวลาพด เพราะฉะนนจงขอฝากไวเปนแงคดตอไป

เรองวชาศกษาทวไปเปนเรองสำคญดงทไดกลาวมาแลวนน ทานท

ดำเนนการเกยวกบวชาการนสำคญมาก มความรบผดชอบสง เพราะอยางทวา

เมอสกครนวา คนทจะสำเรจวชาศกษาทวไปนนเปนบณฑต คนทจะสอนบณฑตได

ตองเปนนกปราชญ

ขออนโมทนาทกทานทมาประชม ขอใหการประชมน ซงมเปาหมาย

เปนกศล เปนความดงาม จงสมฤทธผลดวยด เพออำนวยประโยชนสขแก

สงคมและมวลมนษยชาต ขอทกทานจงประสบจตรพธพรชยโดยทวกน

๔๗๔๖

การศกษาทวไปเพอสรางบณฑต42

การศกษาทวไปเพอพฒนามนษย

ศลปศาสตรในฐานะเปนวชาพนฐาน*

ตอนแรกไดเรมบรรยายเกยวกบถอยคำเพอใหเหนความเปนมาของ

คำวา “ศลปศาสตร” แลวตอมากไดยตทคำวาศลปศาสตรอยางทใชในความ

หมายปจจบน คอ ท ใชสำหรบเรยกวชาการอยางทกำหนดใหเรยนใน

มหาวทยาลยตางๆ โดยเฉพาะทคณะศลปศาสตร คอ เปนวชาจำพวก Liberal

Arts เปนอนวาเรากหวนกลบมาหาความหมายในปจจบนตามแนวคดทรบมา

จากตะวนตก ซงหมายถง การศกษาเลาเรยนวชาการทเปนพนฐาน กอนทจะ

เลาเรยนวชาชพหรอวชาเฉพาะ

อยางไรกตาม การทพดวาเปนวชาพนฐานนน คำวา วชาพนฐาน

กเปนคำทนาสงสยวาจะมความหมายอยางไร ทวาเปนพนฐานของการศกษา

วชาชพและวชาเฉพาะนน เปนพนฐานอยางไร

มหลายคนทเดยวเขาใจคำวาพนฐานในแงทเปนวชาเบองตน กอนท

จะกาวขนไปเรยนวชาชนสง คอ วชาชพ และวชาเฉพาะตางๆ ซงเหมอนกบ

เปนวชาทสงขนไป การเขาใจเชนน เปนการมองอยางงายเกนไป

ทจรง คำวา วชาพนฐาน มความหมายอยางหนงทสำคญ คอ เปน

วชาทเปนพนฐานรองรบวชาการอนๆ ซงจะทำใหการเลาเรยนวชาอนๆ มนคง

เปนไปไดถกทศถกทาง โดยมผลจรงและมผลดตามความม งหมาย

หมายความวา ถาไมมวชาการเหลานเปนพนฐานแลว วชาการอนๆ ทศกษา

จะไมมความมนคง จะไมไดผลด ไมไดผลจรงตามความมงหมาย ตลอดจน

อาจจะพดวา วชาพนฐานนน เปนวชาการซงใหความหมายทแทจรงแกการ

เรยนวชาการอนๆ ทเดยว

* คำบรรยายเนองในวนคลายวนสถาปนาคณะศลปศาสตร ครบรอบ ๒๗ ป วนองคารท ๑๕ สงหาคม ๒๕๓๒ ณ หองประชมชน ๔ ตกอเนกประสงค มหาวทยาลยธรรมศาสตร ศลปศาสตร หรอวชาพนฐานทกลาวไวในหนงสอสวนนหมายถงวชาศกษาทวไป

๔๙๔๘

ศลปศาสตรในฐานะเปนวชาพนฐาน*

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) 43

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๔๙๔๘

ถามองในความหมายแงท ๒ น การเปนวชาพนฐานนนกมความ

สำคญเปนอยางยง เปนสงทขาดไมได เพราะถาขาดพนฐานเสยแลว การศกษา

วชาอนๆ ทเปนวชาชพ และวชาเฉพาะ กเทากบขาดรากฐาน งอนแงน คลอนแคลน

เลอนลอย ไมมเครองรองรบ แลวกจะไมสมฤทธผลตามความมงหมายของมน

ทวาศลปศาสตรเปนวชาพนฐาน โดยมความหมายตาง ๆ อยางนอย

๒ ประการน กตองเนนในความหมายท ๒ ซงทจรงแลวเรยกไดวาเปน

ความหมายทแทจรงของมน และเปนความหมายททำใหการเปนพนฐานนนม

ความสำคญเปนอยางยง ความสำคญของการเปนวชาพนฐานนมอยางไรบาง

ขอใหมองดในแงตางๆ ดงตอไปน

แงท ๑ ศลปศาสตร มองโดยความสมพนธกบวชาชพ และวชาเฉพาะตางๆ

ศลปศาสตรมจดหมายปลายทางเพอสรางบณฑต กอนอนขอใหระลกไวในใจวา วชาศลปศาสตรมอะไรบาง ลองทบทวนกน

วชาศลปศาสตร ไดแก วชาวรรณคด ศาสนา ภาษา ปรชญา ประวตศาสตร

(อารยธรรม) ศลปะ (ประณตศลป) สงคมวทยา การปกครอง (รฐศาสตร)

เศรษฐศาสตร กฎหมาย (นตศาสตร) จตวทยา วทยาศาสตร คณตศาสตร

เปนตน วชาเหลานมจำนวนเกอบจะเทากบวชาศลปศาสตรโบราณ ๑๘ ประการ

เ บองแรกขอใหดความแตกตาง โดยเปรยบเทยบระหวางวชา

ศลปศาสตรกบวชาเฉพาะและวชาชพวา วชาสองหมวดนทำหนาทตางกน

อยางไร ตามทเราใหการศกษากนอยในปจจบนน พดไดวาวชาพนฐานเปน

วชาทสรางบณฑต คนจะเปนบณฑตหรอไมอยทวชาศลปศาสตร ถาไมม

ศลปศาสตรเปนพนฐานแลว จะไมสรางความเปนบณฑตได

ถาอยางนน วชาชพและวชาเฉพาะอนๆ มไวสำหรบทำอะไร ในเมอ

วชาศลปศาสตรเปนวชาสำหรบสรางบณฑตแลว หนาทของวชาชพและวชา

การศกษาทวไปเพอสรางบณฑต44

การศกษาทวไปเพอพฒนามนษย

เฉพาะอนๆ นนกคอ เปนวชาสำหรบสรางเครองมอหรออปกรณใหแกบณฑต

หมายความวา เราจะตองทำคนใหเปนบณฑต แลวเรากใหเครองมอหรอ

อปกรณแกบณฑตสำหรบเอาไปใชทำงานหรอทำประโยชนตามวตถประสงค

ของวชา หรอกจกรรมนนๆ วชาการสองพวกนจงมความสมพนธซงกนและ

กน วชาชพและวชาเฉพาะตางๆ นนเปนอปกรณ หรอเครองมอสำหรบ

บณฑตจะไปใชทำงาน

ตอนแรกนนเรายงไมมบณฑต เราจะตองสรางคนใหเปนบณฑตขนมา

กอน บณฑตนนหมายถงคนมสตปญญา มคณธรรม และความดงามอน ๆ

พรอมอยในตว กลาวคอ มสตปญญาทไดพฒนาแลว มคณธรรม มจรยธรรม

ทไดพฒนาแลว คนทไดพฒนาแลวเปนมนษยทสมบรณ เรยกวา เปนบณฑต

แมถงคนทพฒนาจวนจะสมบรณ หรออยในระหวางพฒนาเพอเขาถงความ

เปนมนษยทสมบรณ กอนโลมเรยกวาบณฑตได บณฑตนมความเปนมนษย

มคณธรรม มสตปญญา ทจะไปดำเนนชวตใหถกตอง ทจะไปทำหนาทของ

ตนเองตอชวตของตน ตอสงคม และตอโลก แปลอยางสนวา บณฑตคอ

ผดำเนนชวตดวยปญญา

แตบณฑตนนจำเปนตองมเครองมอทจะไปทำงาน คอ จะตองใชวชาชพ

หรอวชาเฉพาะตางๆ ทเรยกวา วชาชำนาญพเศษ เปนเครองมอ จะเหนวา

วชาชพและวชาเฉพาะตางๆ นเป นเครองมอจรงๆ มนไมไดใหอะไรมากมาย

ใหแตความถนดจดเจนเฉพาะดาน เพราะเปนอปกรณหรอเปนเครองมอเฉพาะ

ถาเราไมสรางคนใหเปนบณฑต เราใหเพยงอปกรณหรอเครองมอ

เขากอาจใชอปกรณไปในทางทผดพลาด หรอเลวราย ทำการทกอผลราย เปน

โทษแกสงคมและแกเพอนมนษยได เพราะฉะนน ถาเราไมสามารถสรางคน

ใหเปนบณฑต เราอาจใหการศกษาไปโดยกลายเปนอยางทคนโบราณกลาววา

“ยนดาบใหแกโจร” ซงหมายความวา วชาการตางๆ ทเปนวชาชพและวชา

เฉพาะนน มอปมาเสมอนเปนดาบ หรอจะเปนอปกรณอนกได ซงเมอใหไป

แลวอาจจะนำไปใชในทางทดหรอเลวกได ดงนนในการใหการศกษาแกผเขาเรยน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) 45

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๕๑๕๐

เราจะตองสราง ๒ อยาง คอ

๑. สรางความเปนบณฑต

๒. สรางอปกรณ หรอเครองมอใหบณฑตไปใชทำประโยชน

วชาการทจะสรางความเปนบณฑตกคอ วชาพนฐาน ไดแกวชา

ประเภทศลปศาสตรน ขอใหไปวเคราะหดเอาเองวาจรงหรอไม

ศลปศาสตร หรอวชาพนฐาน เปนวชาทสรางบณฑต โดยพฒนาคนให

มความเปนมนษยทแทจรง สวนวชาการอนๆ จำพวกวชาเฉพาะและวชาชพ

เปนวชาการทสรางเครองมอหรอสรางอปกรณใหแกบณฑต เพอผทเปน

บณฑตนน จะไดใชความเปนบณฑตของตนทำการสรางสรรคประโยชนสขให

เกดขนแกชวตและสงคมไดอยางแทจรง หรอมความสามารถ และม

ประสทธภาพในการทจะทำงานทตนประสงคใหไดผลดโดยสมบรณ

วชาศลปศาสตรจงเปนวชาททำคนใหเปนคน ทำใหมความเปนมนษย

โดยสมบรณ เปนผมความสามารถ และมความพรอมทจะไปดำเนนชวตทด

รจกใชวชาชพ และวชาชำนาญเฉพาะดาน ในทางทเกอกลเปนประโยชนแก

ชวตและสงคมอยางแทจรง

อนง วชาศลปศาสตรแตละอยางนน นอกจากเปนวชาพนฐานแลว ยง

อาจเลอกเอามาศกษาเปนวชาเฉพาะหรอเปนวชาชพไดดวย โดยศกษาให

ชำนาญพเศษจำเพาะในวชานนๆ ในกรณทเลอกแยกออกมาศกษาเพอความ

ชำนาญพเศษ หรอเพอเปนวชาชพอยางนน กจดเขาในจำพวกวชาทเปน

อปกรณสำหรบบณฑตจะนำไปใชในการดำรงชวตและสรางสรรคทำประโยชน

ดวยเชนกน

ตามทกลาวมาแลวน เปนการพดถงจดหมายปลายทางระยะยาวจนถง

จบการศกษา ซงเมอเรยนจบอดมศกษาแลวกเปนบณฑต ดงทกลาวแลววา

เปนบณฑตกดวยศลปศาสตร โดยวชาชพและวชาเฉพาะเปนอปกรณ

การศกษาทวไปเพอสรางบณฑต46

การศกษาทวไปเพอพฒนามนษย

ศลปศาสตรมจดมงหมายในระหวางเพอสรางนกศกษา อยางไรกตามวชาศลปศาสตรในฐานะทเปนวชาพนฐานนน มใชจะทำ

หนาทสรางสรรคบณฑตเมอจบการศกษาตลอดกระบวนการพฒนาบคคลแลว

เทานน แมในระหวางทกำลงศกษาอย วชาศลปศาสตรกทำหนาทอยางสำคญ

ตลอดกระบวนการศกษานนดวย

ในระหวางกระบวนการศกษานน กอนทจะจบเปนบณฑตนเราเปน

อะไร? เราเปนนกศกษา อยในกระบวนการเรยนการสอน หรอกระบวนการ

พฒนา ในระหวางน วชาการประเภทไหนสรางความเปนนกศกษา? วชา

จำพวกศลปศาสตรนแหละ เปนวชาทสรางความเปนนกศกษา

ความเปนนกศกษากคอ ความเปนบคคลผพรอมทจะไปเลาเรยน

วชาการตางๆ และมทาททถกตองในการเลาเรยนวชาการเหลานน เมอ

ผเรยนมความเปนนกศกษาแลว เขาจงเปนผพรอมทจะศกษาเลาเรยน

วชาการทงหลาย เชน วชาชพและวชาเฉพาะทงหลายอยางถกตองและ

ไดผลด การเปนผพรอมทจะเรยน และมทาททถกตองในการเรยนนเปนสง

สำคญมาก และมความหมายกวางทเดยว

ในบรรดาองคประกอบตางๆ ทจะทำใหผเรยนเปนนกศกษา คอ เปน

ผพรอมและมทาททถกตองในการเรยนนน สงสำคญยงอยางหนง กคอ

ความมแรงจงใจทถกตองในการศกษาเลาเรยน เปนธรรมดาวา คนเราจะ

ตองมแรงจงใจกอนทจะศกษาเลาเรยน แรงจงใจ ในการศกษาเลาเรยนม

๒ ประเภท คอ

ประเภทท ๑ คอ ความอยากไดผลประโยชน และสถานะทางสงคม

โดยอาศยการศกษาเลาเรยนนนเปนทางผาน หรอเปนเครองมอทจะนำไปส

การมอาชพ รายได และผลประโยชนตอบแทนตางๆ

ประเภทท ๒ คอ ความใฝ ร ความรกวชาการนนๆ อยากจะร

มความสนใจใฝรวาอะไรเปนอะไร อยากรความจรงของวชาการนนๆ วาเปน

อยางไร และอยากทำใหผลดเกดขนตามวตถประสงคของวชาการนนๆ

๕๓๕๒

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) 47

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๕๓๕๒

ตวอยางเชน คนทจะเปนคร เรยนครเพออะไร ถาเรยนดวยแรงจงใจ

ประเภทท ๑ กคอ เรยนเพอจะไดมงานทำ มรายได อยากไดยศไดตำแหนง

สวนแรงจงใจประเภทท ๒ คอ รกความเปนคร รกวชาและรกการทำหนาท

ของคร อยากจะฝกอบรมสอนเดกใหเปนคนดมความร อยากจะรวชาการตางๆ

ทจะไปสอน และรกทจะใหความรแกผอน

การทจะศกษาเลาเรยนอยางถกตอง จะตองมแรงจงใจทถกตอง

ซงเปนแรงจงใจทตรงไปตรงมาตามธรรมชาต มงไปยงผลโดยตรงของสงท

เราจะทำ แรงจงใจทถกตองตรงตามธรรมชาต สำหรบการศกษาเลาเรยนนน

กคอ ความใฝร ความรกวชาการนนๆ ทเราจะไปศกษา

การสอนวชาพนฐานนนมความประสงคอยางหนงคอ เพอสรางความ

เปนผพรอมทจะศกษาเลาเรยน และมทาททถกตองตอการศกษาเลาเรยน

คอ ทำใหผเรยนมความใฝรใฝศกษา รกวชาการ นอกจากนจะตองเตรยมให

เขาเปนคนทเรยนเปน จงจะไดความรจรง การทจะเรยนเปนกตองรจกคดเปน

คนควาเปน คอ ตองเปนคนใฝรชอบคนควาและตองรวธคนควา จงตองเตรยม

สงเหลานเพอใหเขาเปนคนทเรยกไดวา เปนผพรอมทจะศกษาเลาเรยน

วชาศลปศาสตรนนเปนวชาการสำหรบสรางคนใหเปนนกศกษา คอ

ใหเปนผมความพรอมและมทาททถกตองในการทจะศกษาเลาเรยน เมอเขา

มความพรอมและมทาททถกตองแลว เขากจะสามารถไปเลาเรยนวชาชพ

และวชาเฉพาะตางๆ อยางไดผลด และเลาเรยนไดอยางถกตองตรงตาม

วตถประสงค เพอเขาจะไดไปพฒนาชวตและพฒนาคณภาพชวตแกตนเอง

และแกสงคม ใหเกดประโยชนสขทแทจรง ตามความมงหมายของวชาชพ

และวชาเฉพาะนนๆ มใชเลาเรยนเพยงเพอผลประโยชนอยางเดยวในทาง

ทเหนแกตว ซงเรยกไดวาเปนเครองมอทใชในทางทผดพลาด

รวมความทเปนสาระสำคญในตอนนวา วชาศลปศาสตรนนเปน

วชาชพท ถามองในแงจดหมายระยะยาว กเปนวชาสำหรบสรางความเปน

บณฑต หรอถามองชวงสนในระหวางกระบวนการ กเปนวชาสำหรบสราง

การศกษาทวไปเพอสรางบณฑต48

การศกษาทวไปเพอพฒนามนษย

ความเปนนกศกษา สวนวชาชพและวชาเฉพาะตางๆ นน กเปนวชาสำหรบ

สรางอปกรณใหแกบณฑต และเปนสงทนกศกษาผมความพรอมและมทาท

ทถกตองแลวนนจะมาศกษาเลาเรยน

พดยำอกครงหนงวา ศลปศาสตรหรอวชาพนฐาน

ก) มจดหมายในระหวาง เพอสรางนกศกษา คอ ผมความพรอมและ

มทาททถกตองในการพฒนาตน และในการเลาเรยนฝกฝนวชาชพและวชา

เฉพาะทงหลาย

ข) มจดหมายปลายทาง เพอสรางบณฑต คอผดำเนนชวตดวย

ปญญาทจะนำวชาชพและวชาเฉพาะนนๆ ไปใชเปนอปกรณสำหรบสรางสรรค

ประโยชนสขแกชวตและสงคม

องคประกอบ ๓ ประการของความเปนบณฑต บณฑตหรอมนษยทสมบรณ ซงสรางขนดวยการศกษาตามหลกแหง

วชาศลปศาสตร ซงเปนวชาพนฐานนน จะมคณสมบตสำคญ ๓ ประการดง

ตอไปน

๑. เปนผมปญญา รสจธรรม สอดคลองกบจดหมายอนดบแรกของ

การศกษา กลาวคอ การทเราเลาเรยนศกษาสงตางๆ กเพอทจะเขาถง

ความจรงของสงนนๆ

๒. เมอรสจธรรมดวยปญญาแลว กปฏบตตอชวตและสงคมไดถกตอง

โดยใชปญญาทรสจธรรมนนมาดำเนนชวตของตนเอง และปฏบตตอสงทง

หลาย ใหเกดผลเกอกลไรโทษ การดำเนนชวตและปฏบตตอสงทงหลายอยาง

ถกตองน เรยกวาเปนจรยธรรม พดงายๆ คอ เมอปฏบตถกตองตามสจธรรม

ใหเกดผลด กเรยกวาจรยธรรม

๓. เมอดำเนนชวตและปฏบตตอสงทงหลายอยางถกตอง คอ ทำตาม

หลกจรยธรรมแลว กแกปญหาไดสำเรจถงจดหมาย เปนบคคลทสามารถแก

ปญหาและปองกนปญหาได พนทกข พบความสข และบรรลอสรภาพ

๕๕๕๔

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) 49

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๕๕๕๔

เทาทกลาวมา จะเหนวาวชาศลปศาสตรในความหมายทถกตองอยางน

ไมใชเรองงายๆ มนเปนวชาพนฐานในฐานะทรองรบวชาการอนๆ ไวใหมความหมาย

และมผลทแทจรง ฉะนน ในการสอนวชาศลปศาสตรหรอวชาพนฐานน จงม

คตอยางหนงซงคเคยงกบการสอนวชาเฉพาะวา “สอนวชาชพวชาเฉพาะใหใช

ผเชยวชาญ แตจะสอนวชาพนฐานตองใชนกปราชญ”

แงท ๒ ศลปศาสตร มองโดยความสมพนธระหวางมนษยกบ สงทมนษยเกยวของ เพอใหดำรงชวตอยดวยด

องคประกอบ ๓ แหงการดำรงอยของมนษย การทมนษยชาตจะดำรงอยดวยดในโลกนไดนน จะตองมองคประกอบ

อะไรบาง ทมาเกยวของสมพนธกนอยดวยด ปจจบนนเปนทยอมรบกนแลว

วาองคประกอบเหลานนมอย ๓ อยาง คอ

๑. ตวมนษยเอง (ชวต)

๒. สงคม (หมมนษยทสมพนธเกยวของกน)

๓. ธรรมชาตแวดลอม (ระบบนเวศ)

การทมนษยจะดำรงอยดวยดในโลกนไดนน องคประกอบทง ๓ น

จะตองประสานสมพนธเกอกลซงกนและกน ในลกษณะทเปนความกลมกลน

และสมดล ในทางตรงขาม ถาองคประกอบทง ๓ นขดแยงกน ไมเกอกลกน

เปนปฏปกษตอกน ทำลายซงกนและกน และไมมความสมดล กจะเกดผลราย

แกระบบการดำรงอยของมนษย แลวกจะเปนผลรายแกมนษยทกคน ทงแตละ

บคคลจนกระทงถงมนษยชาตทงหมด

ปญหาปจจบน คอ เรากำลงสญเสยสมดลในระบบความสมพนธ

ระหวางองคประกอบ ๓ ประการน และกำลงวตกกนวามนษยชาตอาจถงกบ

พนาศสญสนไป ทงนเหตปจจยกเนองมาจากการกระทำของมนษยนนเอง

เรองนจะมาสมพนธกบศลปศาสตรอยางไร ขอใหพจารณาตอไป

การศกษาทวไปเพอสรางบณฑต50

การศกษาทวไปเพอพฒนามนษย

กอนอนจะตองรตระหนกวา เรากำลงพดถงเรองทสำคญอยางยงสำหรบโลก

มนษยสมยปจจบน ตามปกตนนองคประกอบทง ๓ ประการน กเปนสงทเรา

ตองเอาใจใสเปนอยางยงอยแลว แตปจจบนนองคประกอบทง ๓ อยางนน

กำลงอยในภาวะทมปญหาอยางรายแรง ถงขนทเสยงภยตอความอยรอดของ

มนษย จงเปนเรองทตองเอาใจใสเปนพเศษ

มนษยจะดำรงอยดวยด มชวตทสมบรณเปนปกตสขทงสวนตวและ

สวนรวมของมนษยชาต โดยเฉพาะในระยะยาว จะตองใหองคประกอบทง

๓ อยาง ของการดำรงอยของมนษยนน ประสานกลมกลนสมดลกน ไดแก

มนษย สงคม และธรรมชาตแวดลอม

๑. มนษย นนกยงแยกออกไปเปนสวนประกอบ ๒ อยาง คอ

กาย กบ ใจ

๒. สงคม นอกจากหมมนษยแลว กรวมไปถงวฒนธรรม และระบบ

การตางๆ สำหรบจดสรรการดำรงอยของมนษยดวย

๓. ธรรมชาต นอกจากพชสตวสงมชวตทงปวงแลว กครอบคลมถงสง

ไมมชวตทวไป ทชวตเหลานนตองพงพาอาศยดวย

ในสวนของตวมนษยเอง ชวตกตองหมายถงทงกายและใจรวมกน

ไมใชมองเฉพาะดานใดดานหนงอยางเดยว และกายกบใจนนจะตองสมพนธ

ประสานเกอกลซงกนและกน พรอมทงมสมดลดวย แลวกายกบใจนน

กไปสมพนธกบสงคมและธรรมชาตแวดลอม ในลกษณะทประสานเกอกล

และมสมดล เชน มนษยตองมสขภาพด ทงทางรางกายและทางจตใจ

เมอสขภาพดกชวยใหจตใจสขสบายไดงาย จงควรตองมสขภาพกายทดไว

กอน แตเพยงเทานนยงไมพอและยงไมแนนอน จตใจกจะตองมสขภาพด

ดงาม มคณธรรมดวย ซงจะทำใหเคลอนไหวไดคลอง สบายในทามกลาง

สงคม โดยมสมพนธทดกบผอน อยกบธรรมชาตได สามารถซาบซงและ

มความสขกบธรรมชาต

แตปจจบนโลกกำลงประสบปญหามากจากความสมพนธทไมประสาน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) 51

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

เกอกลและขาดความสมดล ระหวางองคประกอบทง ๓ อยางนน ซงทำให

องคประกอบแตละอยาง เกดความกระทบกระเทอนขดของระสำระสายและ

เสอมโทรม แลวสงผลยอนกลบมาใหระบบการดำรงอยทงหมดนนระสำระสาย

และมนษยเองนนแหละทประสบอนตรายรายแรง ถาไมถงกบสญสนพนาศไป

กเสยงตอการทจะมชวตทดตอไปไดยาก ขอยกตวอยาง

ปญหาทกระทบตอการดำรงอยของมนษย ในดานปญหาทางจตใจ มนษย ในปจจบนมความเครยดมาก

ความเครยดกำลงเปนปญหาใหญทงทางดานการแพทย ทางดานจตวทยา

และทางอาชญาวทยา ตลอดจนวชาอนๆ หลายอยาง

ในแงของการแพทยนน กเหนกนวาความเครยดเปนตวการกอใหเกด

โรคภยไขเจบมากมาย เชน โรคหวใจ และโรคความดนโลหตสง เปนตน

ในแงสงคม เมอมนษยระบายความเครยดออกมา หรอตดตอ

เกยวของกนในขณะทอยในภาวะทมอารมณเครยด กอาจทำใหเกดปญหา

การกระทบกระทงกน และเรองอาจขยายใหญโต จนกระทงกลายเปนปญหา

ขดแยงระหวางหมชนกได

อกดานหนง คนทมความเครยดในใจจำนวนมาก หาทางออกดวยการ

หนไปหาสงเสพตด ตงแตสราไปจนถงโคเคน อยางทกำลงเปนปญหาหนกอย

ในอเมรกาขณะน ซงสงผลกระทบกวางไกล เปนปญหาทงทางเศรษฐกจและ

ทางสงคม ตงแตการสญเสยประสทธภาพในการทำงาน ไปจนถงปญหา

อาชญากรรมระหวางประเทศ

ในทางกลบกน สงคมใหญทมความสบสนวนวายมาก มการแขงขน

กนมาก กสงผลกระทอนกลบตอจตใจของบคคล ทำใหมนษยมความเครยดมาก

เมอมนษยเครยดกสงผลยอนมาสสงคมอก สงคมกยงสบสนวนวายเดอดรอน

นอกจากนยงมปญหาทางคณธรรมในใจของคน เชน ความโลภ

ความเกลยดชง เปนตน ซงทำใหเกดการเบยดเบยน การแยงชง การเอารด

๕๗๕๖

การศกษาทวไปเพอสรางบณฑต52

การศกษาทวไปเพอพฒนามนษย

เอาเปรยบซงกนและกน กลายเปนปญหาแกสงคมอกเหมอนกน เมอมนษย

ขาดคณธรรมและไมมความยบยงชงใจ เกดความอยากไดผลประโยชน

และละโมบมาก บางทกไปทำลายสภาพแวดลอม เพอหาผลประโยชนของ

ตนเอง เมอธรรมชาตแวดลอมถกทำลาย กเกดปญหาตกลบมายงมนษยอก

ทงปญหาสขภาพทางกาย สขภาพจต และปญหาสงคม

ธรรมชาตแวดลอมในปจจบน กำลงเสอมโทรมเปนอยางยง เปน

ปญหาทยงใหญทสดสำหรบประเทศทพฒนาแลว ปญหาสภาพแวดลอมอาจ

จะมาในรปของสารเคมตางๆ ทเปนพษ เชน สารเคมในยาฆาแมลง ซงตด

หรอซมแทรกอยในพชในผก มนษยกนพชผกนนกตาม สตวบางอยางกน

พชผกนนหรอกนแมลงทถกสารเคมนนแลวมนษยเอาสตวนนมากนกตาม

มนษยทดมนำทมสารเคมนนละลายปนอยกตาม สารเคมนนกกลบมาทำลาย

รางกายมนษย ทำใหเปนโรคอก สารเคมบางอยางกทำใหเปนมะเรง หรอ

ทำใหเปนโรคอะไรอนบางอยาง อยางนอยกทำใหเปนคนออนแอ หรอชาวบาน

ทไมรจกระมดระวงตว ใชสารเคมโดยเฉพาะยาฆาแมลงไมถกตองตาม

วธการ ตายไปกไมนอย

มองไปในบรรยากาศกมอากาศเสย คารบอนไดออกไซดทออกจาก

โรงงานบาง รถยนตบาง ลอยขนไปทำใหอากาศเสย เปนมลภาวะ ทำใหเกดม

ฝนนำกรด (acid rain) ขนมา ฝนนำกรดนกไปทำลายปา ทำลายนำในทะเล

และทำลายปลาและสตวนำในทะเลเหลานน แลวสงผลกลบมาแกมนษยทำให

เสยสขภาพและสญเสยแหลงทำมาหาเลยงชพ อยางนอยกทำใหกลายเปน

สภาพแวดลอมทไมรนรมย ไมนาอยอาศย

อกดานหนง ชนโอโซน (ozone layer) ในบรรยากาศกมชองโหว

กวางขนๆ ระยะนมการประชมเกยวกบเรอง ozone layer กนตงหลายครง

ประชมกนอยางหนกเพราะเหนวาเปนปญหาสำคญ ถงขนทอาจจะทำให

มนษยชาตสญสนไปกได

พรอมกนนน คารบอนไดออกไซดทขนไปสะสมอยมากในชนบรรยากาศ

๕๙๕๘

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) 53

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

กทำใหเกดปญหาทเรยกวา greenhouses effect ทำใหอากาศบนผวโลกอน ขนมา

ทำใหอณหภมในโลกสงขน เมออณหภมในอากาศสงขนกอาจจะไปละลายนำ

แขงทขวโลก นำแขงทขวโลกละลายลงมานำทะเลกสงขน เกดปญหาวานำ

อาจจะทวมโลกกได นอกจากนน เมอความรอนในบรรยากาศสงขน กทำให

นำในทะเลมอณหภมสงขนดวย นำทะเลเปนมวลสารขนาดใหญมหมา พอม

ความรอนขนมากขยายตว เมอนำในทะเลขยายตวระดบนำสงขน กนากลววา

บานเมองชายฝงทะเลจะถกทวม ตอไปอาจจะจมอยใตทะเลกได

ทงหมดน กเปนปญหาเกยวกบธรรมชาตแวดลอม ซงในปจจบนม

มากมายเหลอเกน

รวมความวา ปจจบนนเรากำลงประสบปญหาเนองจากการขาดสมดล

ขององคประกอบ ๓ ประการของการดำรงอยของมนษย มนษยทมปญหา

ทางจตใจ เนองจากขาดคณธรรมกตาม เนองจากปญหาสขภาพจต เชน

ความเครยดกตาม ยอมกอใหเกดปญหาแกสงคมและสภาพแวดลอม

ในเวลาเดยวกน สงคมทวนวายมปญหากสงผลยอนกลบมาหาบคคล และ

สงผลกระทบตอธรรมชาต สวนธรรมชาตเมอมปญหากสงผลรายแกมนษย

พงสงเกตวา ปญหาแตละเรองแตละดานในขณะนนนลวนแตเปน

ปญหาขนาดใหญทเรยกวา ถงขนทจะทำใหมนษยชาตสญสนไดทงนน

โรคกายทเกดจากปญหาทางดานจตใจ เชนจากความเครยดกม เกดจาก

ปญหาสงคม เชน ความประพฤตเบยงเบนจากศลธรรมกม รวมทงโรคเอดส

ซงเปนโรครางกายทรายแรงมาก เปนทหวนวตกกนวา แมแตโรคทางกาย

กอาจจะทำใหมนษยชาตสญสนได

ในทางจตใจ ประเทศทพฒนาแลวกลบมปญหาทางโรคจต โรคประสาท

เพมขนมากมาย จนกระทงมคนฆาตวตายมากขน โดยเฉพาะคนทฆาตวตาย

เดยวน เปนคนหนมคนสาวมากขนดวย ในประเทศทเจรญแลว เชน ประเทศ

อเมรกา ประเทศญปน ปรากฏวาเดกวยรนฆาตวตายมาก เปนทนาประหลาดใจ

ทำใหเหนวาปญหาจตใจนอาจจะนำไปสความพนาศสญสนของมนษยกได

การศกษาทวไปเพอสรางบณฑต54

การศกษาทวไปเพอพฒนามนษย

นอกจากนน ในแงปญหาสงคม มนษยกขดแยงกนมาก และมนษย

กไดพฒนาอาวธสำหรบประหตประหารกน จนกระทงสามารถทำอาวธทม

ความรายแรงมาก คอ อาวธนวเคลยร และคนในประเทศทพฒนาแลว กกลว

กนมากวาสงครามนวเคลยรอาจจะเกดขน มนษยชาตอาจจะสญสน ไมตอง

พดถงปญหาอาชญากรรม ปญหาสงเสพตด ปญหาความยากไร ปญหา

อบายมขตางๆ และความเสอมโทรมทางศลธรรมโดยทวไป ซงเมอบานเมอง

เจรญขน แทนทจะลดนอยหรอเบาลง กลบเพมมากและรนแรงยงขน

เปนอนวา มนษยในประเทศทพฒนาแลว ในสงคมทเจรญอยางสง

แลวน สามารถทจะพนาศสญสนได ดวยเหตปจจยมากมายเกยวกบองค

ประกอบทง ๓ ประการทกลาวมา

วถทางทจะแกปญหา ในการทจะปองกนและแกไขปญหาน เราจะตองพฒนามนษย คอ

พฒนาตวคน ซงกคอ ตองใหการศกษาทางดานวชาศลปศาสตร เพราะเหต

วาการศกษาวชาพนฐานเหลานเมอดำเนนไปอยางถกตองกคอ การทำให

มนษยพฒนาสตปญญา มความรความเขาใจเหตปจจยในธรรมชาต รความ

สมพนธระหวางมนษยธรรมชาตและสงคม เพอทจะไดดำเนนชวตและปฏบต

ตนใหถกตองในโลก

เราจะตองอาศยการศกษาวชาศลปศาสตร ทเรยนกนอยางถกตอง

มาเปนเครองมอฝกสอนใหมนษยร เขาใจเทาทนในเรองเหลาน ตองสอนให

มนษยรจกตนเอง รจกธรรมชาต และรจกสงคม แลวปฏบตตนใหถกตอง เพอ

รกษาสมดลและความสมพนธทประสานเกอกลกนระหวางองคประกอบ ๓ ประการ

การสอนศลปศาสตรทถกตอง จะตองใหเกดผลทกลาวมานเปน

ประการสำคญ

๖๑๖๐

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) 55

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๖๑๖๐

แงท ๓ ศลปศาสตร มองโดยสมพนธกบกาลเวลา ยคสมย และความเปลยนแปลง

ความเปลยนแปลงเออประโยชนแกมนษยอยางไร ? กาลเวลาเกดจากอะไร กาลเวลาเกดจากการเปลยนแปลง ถาไมม

การเปลยนแปลง กไมมกาลเวลา แตทกสงทกอยางเปลยนแปลงอยตลอดเวลา

ภาวะนตรงกบหลกสำคญในทางพทธศาสนา ทเรยกวา หลกอนจจง ซงแสดง

ความจรงวา ทกสงทกอยางไมเทยง ไมคงท จงมความเปลยนแปลงตลอดเวลา

อยางไรกตาม ความเปลยนแปลงนนไมไดเปนไปโดยเลอนลอย ทวา

ไมเทยงไมคงทนน คอเกดดบอย เสมอ สบทอดตอเนองกนไป ความ

เปลยนแปลงจงไมไดเปนไปอยางเรอยเปอยเลอนลอย แตเปนไปตามเหต

ปจจย เมอมนเปนไปตามเหตปจจย มนกขนตอปญญาของมนษยทจะเขาใจ

ได อนนเปนจดทสำคญมาก

ทำอยางไรกฎธรรมชาตคอความเปลยนแปลง หรอหลกอนจจงจะมา

สมพนธกบมนษย ในลกษณะทเกอกลเปนประโยชนตอมนษย และในลกษณะ

ทมนษยจะทำอะไร ๆ กบมนได? คำตอบกคอ การทความเปลยนแปลงไมได

เปนไปโดยเลอนลอย แตเปนไปตามเหตปจจยนแหละ มนจงเออประโยชนแก

มนษยและมนษยจงทำอะไรๆ กบมนได เพราะเหตปจจยนนเปนสงทรไดดวย

ปญญาและมนษยกสามารถทจะมปญญานน

ดงนน ถามนษยพฒนาปญญาขนมา จนรเขาถงความจรงของ

ธรรมชาตทมความเปลยนแปลง รเขาใจถงธรรมชาตของความเปลยนแปลง

และศกษาใหรถงเหตปจจยของการเปลยนแปลงนนแลว มนษยกจะใชความร

ในกฎธรรมชาตนนมาสรางสรรค หนเห และปฏบตตอเหตปจจยตาง ๆ

ในทางทจะทำใหเกดประโยชนแกชวต และสงคมของตนได นเปนจดสมพนธ

ระหวางกฎธรรมชาตกบปญญาของมนษย

ความเปลยนแปลงน เปนไปตอเนองตลอดเวลา เมอจะกำหนดความ

การศกษาทวไปเพอสรางบณฑต56

การศกษาทวไปเพอพฒนามนษย

เปลยนแปลงนน กเกดเปนกาลเวลา เปนยคสมยขน โดยเอามาเทยบกบขณะ

ทมนษยดำรงอยเปนหลก เรองของมนษยในขณะทเปนอยน กเรยกวาเปน

ปจจบน ถอยหลงไปกเปนอดต ถามองไปขางหนากเปนอนาคต

โดยนยน ความดำรงอยของมนษยทวาเกยวของสมพนธกบธรรมชาต

และสงคมอะไรตางๆ กเปนเรองทขนกบเงอนไขของกาลเวลานดวย คอ เหต

ปจจยจะแสดงผลตองอาศยกาลเวลา และความเปนเหตเปนผลกนนนกปรากฏ

ออกมาในรปของความเปลยนแปลง เรองของมนษยกจงตองมาสมพนธกบ

เรองของกาลเวลา และปญญาของมนษยกจะตองมาหยงรเกยวกบเหตปจจย

ทสมพนธกบกาลเวลา ตามทปรากฏในรปของความเปลยนแปลงนน

มนษยควรปฏบตอยางไรตอกาลเวลาและความเปลยนแปลง? เมอมนษยเขาใจสงเหลาน โดยเขาใจชวตของตนเอง เขาใจสงคม

และเขาใจธรรมชาตแวดลอมในแงของความเปลยนแปลงตามเหตปจจย

ภายในกรอบของกาลเวลาแลว มนษยกจะมองเหนภาพรวมของสงตางๆ คอ

ของโลกและชวตนอยางกวางขวาง และชดเจนขน นเปนอกแงมมหนงทจะ

เขาใจโลกและชวตและการทจะสมพนธกบโลกและชวตนนอยางถกตอง

แมจะไดบอกแลววา องคประกอบของการดำรงอยดวยด ม ๓ อยาง

คอ มนษย ธรรมชาต และสงคม แตนนเปนเพยงองคประกอบลวนๆ ลอยๆ

เหมอนอยนงๆ เราจะยงไมเหนอะไรชดเจน ถาไมมององคประกอบทง ๓ นน

ในภาวะของความเปลยนแปลงโดยสมพนธกบกาลเวลา พอเรามองโดย

สมพนธกบกาลเวลา วาในชวง ๓ กาลน ความสบทอดตอๆ มาขององค

ประกอบทง ๓ นนเปนอยางไร ตอนนเราจะเหนภาพตางๆ ไดอยางชดเจน

วชาศลปศาสตรนขอใหไปดเถด จะเปนวชาทใหเรารเรองของชวต

สงคม และธรรมชาต ตามเงอนไขของกาลเวลาทง ๓ น ตวอยาง เชน

วชาประวตศาสตร : ใหเรารอารยธรรมของมนษย ประวตความเปน

มาตงแตอดต จนถงปจจบน

๖๓๖๒

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) 57

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

วชาปรชญา : ใหเราใชสตปญญา ศกษาคนเหตปจจยของสงตางๆ สบมา

จากอดต จนถงปจจบนและเลงอนาคต

วชาศาสนา : ใหเราปฏบตตามวถทางทเชอวาจะทำใหดำรงชวตอย

ดวยดในโลกปจจบนนและมความหวงเกยวกบชวตใน

โลกหนาในอนาคต

ศลปศาสตรเปนวชาทมงใหเกดความรทจะทำใหมนษยมความสมพนธ

กบความเปลยนแปลงในเงอนไขของการเวลานอยางถกตอง ทำใหมนษยมความร

เขาใจเทาทนตอความเปลยนแปลง สามารถ “หยงรถงอดตแลวกรเทาทน

ปจจบน และรทนอนาคต” อนเปนความประสงคของการศกษาศลปศาสตร

ประการหนง เมอมนษยเขาใจสงเหลานและเขาใจโลกนดแลว กจะปรบตวไดด

มนษยจะตองมการปรบตว การปรบตวสมพนธกบการเปลยนแปลงและกาลเวลา

การทเราจะปรบตวไดถกตอง กตองมความรความเขาใจถกตองเฉพาะอยายง

รเขาใจเทาทนความเปลยนแปลง คนไมมความรในสภาพทเปลยนแปลง กไม

สามารถปรบตวได

สงคมเปลยนแปลง วฒนธรรมเปลยนแปลง วฒนธรรมภายนอกเขา

มา มการกระทบทางวฒนธรรมเกดขน เปนตน ผศกษาศลปศาสตรหากเขา

ถงวชาการ กจะหยงรในสงเหลาน จะศกษาโดยเขาใจความหมายและจดมง

หมาย ศกษาโดยรความเปนมาและความสบทอดตอเนอง รเทาทนสภาพ

ความเปลยนแปลง รเหตปจจยของความเปลยนแปลง รขอดขอเสย เชน รจก

วฒนธรรมทเขามาวา มเหตปจจยเปนมาอยางไร ดชว มคณโทษอยางไร

รจกคดพจารณา ไมตนไปตาม กปรบตวไดด

สวนคนทไมมการศกษา ไมมการพฒนาตน ไมร เขาใจความ

เปลยนแปลงตามเหตปจจย กจะถกความเปลยนแปลงกระทำเอา โดย

ตวเองเปนผถกกระทำฝายเดยว กลายเปนหนถกชกถกเชด เปนทาสของ

การเปลยนแปลง แตหากไดศกษาอยางถกตองแลว จะกลบเปนผกระทำตอ

ความเปลยนแปลง คอ รจกถอเอาประโยชนจากการเปลยนแปลงนน ทำให

การศกษาทวไปเพอสรางบณฑต58

การศกษาทวไปเพอพฒนามนษย

ความเปลยนแปลงเกดคณประโยชน ไมเปนผลรายแกชวตและสงคม และ

สามารถเปนตวนำการเปลยนแปลงไปในทางทถกตอง

การศกษามการมงหมายประการหนง คอ ไมใหคนเปนทาสของความ

เปลยนแปลง แตใหเปนผสามารถนำการเปลยนแปลงได คอ ใหเปนอสระ

อยเหนอการถกกระทบกระแทกชกพาโดยความเปลยนแปลง และกลบ

นำความรเทาทนตอเหตปจจยของความเปลยนแปลงนน มาชนำจดสรร

ความเปลยนแปลงใหเปนไปในทางทเปนผลดแกตนได

ขณะนสงคมของเรากำลงประสบปญหา คอ เปนทาสของความ

เปลยนแปลง เราถกสงทเขามากระทบจากภายนอก เชน วฒนธรรมจาก

ตะวนตก เปนตน หลงไหลเขามา แลวเราไมรเทาทนกตงตวไมตด จงเปนไป

ตางๆ ตามทมนจะบนดาลใหเปน ไมสามารถจะเปนตวนำการเปลยนแปลงได

การรจกความเปลยนแปลง หมายรวมถง การรจกกาลเวลาและ

ยคสมย ศลปศาสตรนนแลนรอยโยงกาลสมยตลอดทงอดต ปจจบน และ

อนาคต โยงกาลทง ๓ เขาดวยกน หยงถงอดต รทนปจจบน รทนอนาคต

และดวยความหยงรเทาทนอยางน กจะมลกษณะอยางหนงเกดขนแกผศกษา

วชาศลปศาสตร คอ เปนคนทนสมย ทนเหตการณ

จะเปนคน “ทนสมย” จะตองทำอยางไร? คนจำนวนมากเขาใจคำวา “ทนสมย” หรอ “ทนเหตการณ” ในความ

หมายทวา มอะไรเกดขนฉนกร เขามอะไรใชใหมๆ ฉนกไดใชอยางนน

เขาทำอะไรแปลกใหม ฉนกไดทำอยางนน เขานยมกนอยางไรฉนกไดทำตาม

นยมอยางนน มอะไรเขามาใหมจากเมองนอก ฉนรฉนมฉนรบไดเรวไว

คนจำนวนมากเขาใจวาอยางนคอกทนสมย ตวอยางทเดนชดกคอ “แฟชน”

เขามอะไร นยมอะไรกน ฉนกไดกมอยางนน ไดทำตาม ไดเปนไปตามอยาง

นนดวย การททนสมยอยางนเปนการทนสมยทแทจรงหรอเปลา ขอใหเรา

ศกษาความหมายของคำวาทนสมย

๖๕๖๔

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) 59

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

ถาเราเตมคำวา “เทา” เขาไปขางหนาอกหนอย จะชวยใหความหมาย

ชดขนไปอกนดวา “เทาทนสมย” แตกยงไมพอ ถาเตม “ร” เขาไปดวยจงจะ

เตมสมบรณ คอกลายเปน “รเทาทนสมย” หรอ แมจะตด “เทา” ออกเหลอแค

รทนสมยกยงด “รทนสมย” นหมายความวา ไมใชแคเปนไปตามสมยอยางทวา

เขาเกดมอะไรขนมากเปนไปตามนนเทานน การทวาอะไรเกดขนกเปนไปตามนนน

เรามกจะเขาใจวาทนสมยแลว แตทจรงมนไมไดเปนไปดวยปญญาทรเขาใจ

ไมไดมความรทนอะไรเลย ทวารทนสมยนนจะตองรเขาใจวาทำไมเรองนจง

เกดขน เรองนมเหตปจจยเปนอยางไร เกดขนแลวมคณและโทษอยางไร

อยางนจงจะเรยกวา รทนสมย คนทรเทาทนสมยจะตองรอยางน

ทนสมยทแทจรงนน จะทำใหเปนนายเหนอกาลสมย แตคนททนสมย

ในความหมายแรกจะกลายเปนทาสของสมย ความเปนทาสของสมยจะ

เหนไดในความทนสมยอยางทเขาใจกนทวไป คอถกปลกถกปนใหวงไปตาม

ใหโดดโลดเตนไปตาม

คนทเขารเทาทนสมยพอสมควร เขาสามารถหาผลประโยชนจากคน

ทนสมยประเภทท ๑ ได เชน คนทรวาความนยมของโลกนจะเปนอยางไร

ตอไปขางหนา คนจะนยมกนอยางไร แนวโนมของสงคมทวไปตอนนกำลง

เปนอยางไร เขาอาจไปออกแบบกำหนดแฟชนทำอะไร เอามาโฆษณา ลอให

คนพวกนวงโลดเตนไปตามได คนททำเชนนกมความรเทาทนสมยในระดบ

หนง แตนำเอาความรนนไปใชประโยชนในทางสนองความเหนแกตว สวน

ความรเทาทนสมยทแทจรงนน จะเปนไปเพอประโยชนแกชวตและสงคม คอ

การทเรารเทาทนสงทกำลงเกดขนในปจจบนวา มนคออะไร มนเกดขนได

อยางไร มเหตปจจยเปนมาอยางไร มคณและโทษอยางไร ถารอยางนแลว

เราจะเปนนายของกาลสมยได และเรากจะสามารถหนเหเบยงเบนความ

เปลยนแปลงตางๆ ได โดยหลกเลยงสงทเปนโทษและเสรมสรางสงทเปนคณ

สงทเกดขนในปจจบนน ไมใชวาถาเปนสงทสนองคานยมแลวจะถก

ตองเปนคณประโยชนเสมอไป คนทรเทาทนสมยในความหมายท ๒ เทานน

การศกษาทวไปเพอสรางบณฑต60

การศกษาทวไปเพอพฒนามนษย

จงจะเลอกสรรจดการกบเรองนไดอยางมผลดทแทจรง แกชวตและสงคม

ถาไมมความรเทาทนสมยในความหมายท ๒ แลว การศกษากไมชวยอะไรใหดขน

ถาการศกษา เปนเพยงการทำใหเปนคนทนสมยในความหมายท ๑ ก

เทากบวา การศกษานนทำคนใหเปนทาสของกาลเวลา หรอเปนทาสของ

ยคสมยและคอยตามเขาอยเรอยไปเทานนเอง ซงเปนความทนสมยท

ไมประกอบดวยความร ไมประกอบดวยปญญา

ยงกวานน บางคนวา มอะไรเกดขนใหม มอะไรเขามาใหมจากเมองนอก

เขารกอนใคร เขาทำกอนคนอน เขาเปนคนนำสมย แตทจรงนน เขาตามฝรง

เขาตามแบบทอนอยแทๆ จะเรยกวานำสมยไดอยางไร

ความทนสมยและนำสมยทแท จะตองประกอบดวยปญญา เพราะ

ทน นนกคอการรทน และ นำ กคอ เปนตนคด เปนผรเรม เปนผนำทางการ

เปลยนแปลง

วชาศลปศาสตรทถกตองตามความหมาย จะทำใหเราเปนคนทนสมย

ทนเหตการณ ตลอดจนนำสมย นำเหตการณในความหมายทถกตอง ทประกอบ

ดวยปญญา ทจะทำใหเกดคณประโยชน แกชวตและสงคมอยางแทจรง

รวมความวา ความทนสมยและนำสมยในความหมายท ๑ นน

มลกษณะหรออาการทสำคญ ๒ อยางคอ ประการทหนง ไมประกอบดวย

ความร ไมไดศกษาสบคนใหเหนเหตปจจย เหตผลและคณโทษของเรองนนๆ

ประการทสอง เปนผคอยตาม หรอถกชกจงปลกปนใหเปนไปอยางนนๆ

อยางทเรยกงายๆ วาตกเปนทาสของยคสมย

สวนความทนสมยและนำสมยในความหมายทสอง มลกษณะ ๒ อยาง

ทตรงกนขาม คอ

ประการท ๑ ประกอบดวยความร เปนการรทนหรอรเทาทน หยงเหน

ลงไปถงเหตปจจยของเรองนนๆ คณและโทษของสงหรอการกระทำนนๆ และ

ประการท ๒ เปนอสระอยเหนอความนยม หรอความเปนไปนน

ไมถกชกจงปลกปนใหวงตามไป แตตรงขามกลบใชความรในเหตปจจย

๖๗๖๖

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) 61

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๖๗๖๖

เปนตนนน มาจดสรรดำเนนการนำทางการเปลยนแปลง ใหเปนไปดวยปญญา

ทจะใหบรรลจดหมายทดงาม เปนผลดแกชวตและสงคม เรยกไดวา เปนนาย

ของยคสมยหรอเปนนายของเหตการณ

ยคปจจบนน เ ปนยคขาวสารขอมล ขาวสารขอมลเกดขนและ

ไหลเวยนแพรหลายอยางรวดเรวมาก ปรมาณเพมขนอยางมหาศาล ในแงท

เกยวกบขาวสารขอมลน คนททนสมยเพยงแตรเหตการณตามขาวทาง

สอมวลชนไดรวดเรวทนควน เกดอะไรขนกรไปตามนน คนทนสมยแมจะ

ทนขาว แตไมรทน อาจถกยใหคลอยตามขาวนนได ถาผ เสนอขาวม

ความประสงคทเปนเจตนาแอบแฝง อยางนอยแมจะไมถกชกจงปลกปนไป

กมความเชอโดยไมประกอบดวยปญญา คอ เชอเรอยเปอยและอาจจะเปน

คนขยายขาวอยางทเรยกวา เปนกระตายตนตม

สวนพวกรเทาทนกจะศกษาสอบสวนขาว พจารณาไตรตรองสบคน

ใหถงตนสาย หาเหตปจจยวเคราะหสบสาวใหรความจรงทแทแลว กจะทำให

เกดประโยชนเกดผลดทแทจรงและปองกนผลรายได จะนำสมย แกไข

เหตการณได นคอการเปนนายของขาวสารขอมล นเปนความหมายใน

ดานความสมพนธกบกาลเวลาและยคสมย ซงกเปนความมงหมายอยางหนง

ของวชาศลปศาสตร ทจะใหเกดประโยชนน

แงท ๔ ศลปศาสตร มองในแงเทศะ

รเขา รเรา คออยางไร? การมองในแงเทศะ คอ พจารณาเรองราวนนๆ โดยสมพนธกบ

สภาพแวดลอม ทตง หรอแหลงแหงท เชน มองวาภายในหรอภายนอก มอง

ในแงสงคมไทยกบสงคมตางประเทศ หรอมองในแงวาเปนวฒนธรรมไทยกบ

วฒนธรรมอน

การศกษาวชาศลปศาสตร จะตองใหเกดความรความเขาใจในแงมม

การศกษาทวไปเพอสรางบณฑต62

การศกษาทวไปเพอพฒนามนษย

เหลาน จะตองใหรจกตนเอง รจกสงคมของตนเอง รจกวฒนธรรมของตนเอง

วาเปนมาสบตออยางไร อยในสภาพอยางไร และรจกวฒนธรรมอน รจก

สงคมอนวาเขาเปนมาอยางไร ขณะนมสภาพเปนอยางไร

การศกษาศลปศาสตรจะตองใหไดประโยชน ในทางทจะสรางสรรค

สงคมทตนอยรวม และมสวนรบผดชอบ โดยเฉพาะในยคปจจบนทมการหลง

ไหลของวฒนธรรมตะวนตกมาก จะตองมความรเทาทนเกยวกบความเปนมา

เปนไป ตลอดจนสภาพทเปนอย รวมทงจดออนจดแขง ขอดขอเสย ขอเดน

ขอดอยของวฒนธรรมเหลานน ยงในปจจบนนวฒนธรรมไทยถกทอดทง

ละเลย เพกเฉย เรากยงจะตองใชสตปญญาศกษาใหมาก

ในขนของการมองในแงเทศะน การมองในแงกอนๆ จะถกนำมาใช

ประโยชน คอ พจารณาองคประกอบทงสามของการดำรงอยดวยดดวย และ

พจารณาสบสาวเหตปจจยโดยสมพนธกบกาลเวลาและยคสมย ทงอดต

ปจจบน และอนาคตดวย เพอใหรเขาใจเทศะ คอ ถนฐาน ชมชน สงคม

ตลอดจนวฒนธรรมนนๆ อยางถกตองชดเจน

เราตองรจกตนเอง ซงหมายถงวาตองรจกวฒนธรรมของตวเอง

โดยเฉพาะในแงทวาอะไรเปนคณคาแทจรง อะไรเปนสงทควรปรบเปลยน

แกไข ควรทง หรอควรเสรมเพมขนมา

ในแงของวฒนธรรมอน กตองรจกวาทเขาเจรญนนเปนอยางไร

แยกแยะวเคราะหออกดวา สวนไหนแนทเปนความเจรญ กบสวนอนทไมเปน

ความเจรญออกไป อะไรเปนความเสอม ทามกลางสภาพของความเจรญนน

และสบคนวาอะไรเปนเหตปจจยของความเจรญ อะไรเปนเหตปจจยของ

ความเสอมนน ๆ ของเขา

ไมใชเหนวฒนธรรมตะวนตกเขามา เมอยอมรบกนหรอนยมกนแลววา

อนนเปนวฒนธรรมของประเทศทเจรญแลว กตองวาดและรบเอาไปเสยหมด

ซงจะกลายเปนวาไมไดใชสตปญญากนเลย ยกตวอยาง เชน เมอนยมกนวา

สงคมอเมรกนปจจบนเปนสงคมทเจรญสงพฒนามาก กตองมองดวาทวา

๖๙๖๘

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) 63

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๖๙๖๘

เจรญนนเขาเจรญในสวนไหน และสวนนนเจรญมาไดอยางไร และถาจะคนหา

วาอเมรกาเจรญมาไดอยางไร กตองมองยอนไปในอดต ไมใชมองเดยวน

ถาใครมองวาอเมรกาเจรญแลว ไปควาเอาสงทกำลงเปนอยในปจจบนนมาทำ

ตามโดยไมไดเลอกเฟนใหด อาจจะตองผดหวงและกลายเปนการสรางโทษ

กอผลรายใหแกสงคมของตนเอง

ถาจะเอาตวอยางจากเขามาถอตาม จะตองพจารณากลนกรอง

เรมตนดวาสวนไหนเปนคณสวนไหนเปนโทษ ทวาเจรญนน สวนไหนแน

ทเปนความเจรญ และสวนนนเกดจากเหตปจจยอะไรในอดต และสวนไหนใน

ปจจบน จะนำอเมรกาไปสความเสอมความพนาศในอนาคต เราแยกไดหรอเปลา

ถาไมรจกแยก อะไรมาจากประเทศเจรญกรบหมดดวยความตนเตน

อยางนเรยกวาไมใชสตปญญา โดยเฉพาะไมใชผทไดชอวาไดศกษาศลปศาสตร

จะรเขาจรง ตองรถงเหตปจจย

นกศกษาศลปศาสตรนน ไมมองเฉพาะสงปจจบนทจะนำไปสผลใน

อนาคต แตมองดวยวาสงทเปนผลในปจจบนมเหตปจจยอะไรมาจากอดต

ทำไมอเมรกามผลปรากฏทเราเรยกวาความเจรญ กตองไปสบคนดใน

อดต ซงจะทำใหตองหยงลงไปถงการศกษาประวตความเปนมาของสงคม

อเมรกน วาทำไมอเมรกาจงเจรญขนมาเปนสงคมอตสาหกรรม ถามองด

เฉพาะปจจบนจะปะปนพราไป เพราะสงคมอเมรกนปจจบน กลายเปนสงคม

บรโภคไปแลว

คนทจะทำสงคมของตนใหเปนสงคมอตสาหกรรมไดนน จะตองม

นสยผลต ความเปนนกผลตน เกดขนในอเมรกามานานมากแลว ถาจะด

อเมรกาในแงน จะตองมองถอยหลงไป ๗๐-๘๐ ป หรอรอยกวาป และถาจะ

มองใหชดยงขน กตองยอนไปถงบรรพบรษของคนอเมรกนในยโรป เชน

ในองกฤษ มองยอนอดตตลอด ๒๐๐ ป รวมความวาจะตองพจารณา ๒ ขน

การศกษาทวไปเพอสรางบณฑต64

การศกษาทวไปเพอพฒนามนษย

ขนท ๑ ความเจรญแบบสงคมอตสาหกรรมอยางอเมรกนนนเราควร

จะรบเอาจรงหรอไม มนดแนหรอเปลา มขอดขอเสยอยางไรบาง

ขนท ๒ ถามนดเราจะเอา หรอแมจะเสยบางแตจะตองเอากตองเลอก

ใหไดสวนด

แลวกตองศกษาสงคมของอเมรกา ตลอดเวลา ๗๐-๘๐ ป หรอ

รอยกวาปมาแลว เอารากฐานเกามาวเคราะหวา อะไรทำใหเขาเจรญดวย

อตสาหกรรม ไมใชเอาสภาพแบบนกบรโภคปจจบนมาใช ซงทจรงเปนตว

สลายอตสาหกรรม

พรอมกนนน อะไรทเปนสวนเสย อะไรทเปนบทเรยนจากเขา กตอง

ศกษาเพอปองกนไมใหเราตองเดนซำรอยความผดพลาดของเขานน

สำหรบประเทศทเขามวฒนธรรมเปนของตวเอง สบทอดกนมาจาก

อดตนน ในปจจบนเขาอาจจะมสงทเปนภาพปรากฏในดานอน ทตางจาก

วฒนธรรมซงสบมาแตเดมบางกได แตสงทเขาสะสมปลกฝงมาแตเดมยงไม

หมดไป ซงจะตองแยกใหด เชน ความเปนนกบรโภคในปจจบนกบการเปนผ

ผลตทสบมาจากอดต

ปจจบนน สงคมอเมรกนเขาเรยกวาเปนสงคมทฟมเฟอย แตความ

เปนผฟมเฟอยนน เปนสภาพการเสวยผลของสงทสรางสรรคสะสมสบมาแต

อดต เมอมองลกลงไปเบองหลง กจะเหนนสยแหงความเปนนกผลต ซงสะสม

กนมานานแลว เปนเหตจากอดต รวมทงการสงสมนสยรกงาน ความใฝร

ความประหยด เปนตน ซงลวนแตตองสรางมาแตอดตในระยะเวลายาวนาน

และยงคงเหลอเรนอย มไดหายหมดไป

ทวารเขา รเรานน รไปเพออะไร? การวเคราะหอยางทกลาวมาน ซงเปนสวนสำคญของการรจกตน

และรจกผอนอยางแทจรงนน เปนทงความหมายของวชาศลปศาสตร และ

เปนจดมงหมายของการศกษาศลปศาสตร ขอใหสำรวจตรวจสอบวชา

๗๑๗๐

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) 65

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

ศลปศาสตรด จะเหนวาประกอบดวยวชาการทมเนอหาสาระทำนองน นคอ

การมองในแงเทศะ หากทำไดตามนแลวเรากจะ

๑. ไมหลงตนเอง แตกไมลมตนเอง (ลมในแงวาละเลยทอดทง) คน

จำนวนมาก ไมรจกวฒนธรรมของตวเอง ไมเขาใจความเปนมาเปนไปและ

ความหมายทแทจรง พวกหนงกสละละทงเลย สวนอกพวกหนงกยดมน

หลงใหลตวเองวา ถาเปนไทยละกจะตองดทงนน จะเอาแตศรทธา คอ เชอวา

เปนอยางนนอยางน แลวยดมนกนไป เปนการปฏบตทไมถกตอง จะตอง

ศกษาวเคราะหใหเหนดวยปญญาวาสวนใดดสวนใดไมด และมเหตปจจยเปน

อยางไร

๒. ไมหลงใหลหลงตามผอน แตกไมใชปฏเสธไปหมด นกเชนดยวกน

ตองรจกเขาตามทเปนจรง ไมยดมนยนทอ แตกไมเลยนแบบตนตามอยางไร

สตปญญา

ปญหาของเราปจจบนนกคอ พวกหนงยดมนยนทออย สวนอก

พวกหนงกเลยนแบบเขาดยไป ทงสองอยางนกลายเปนปญหาของสงคมไทย

เราควรศกษากนจรงๆ และศกษาความเปนจรง เมอไดศกษาเรองของ

เราแลว เหนสวนใดดทตนม กมความมนใจในตนเอง

ปจจบนน เรากำลงพดกนมากถงภมปญญาทองถน พดกนวา

ภมปญญาทองถนกำลงสญสลาย แลวเรากบอกกนวา เราจะตองฟนฟ

ภมปญญาทองถนนน อนนกเปนนมตดอยางหนง เปนเรองทจะตองศกษา

โดยใชสตปญญาอยางถกตอง ถาเราเหนภมปญญาทองถนทถกตองแทจรง

เหนประโยชนเหนคณคา แลวเรากมความมนใจในตวเอง และเกดความ

ชดเจนกบตนเองวาควรจะทำอะไร อยางไร ในเวลาเดยวกน เรากสามารถท

จะศกษาสงคมอน และวฒนธรรมอน โดยแยกแยะเลอกรบเอาสวนทดจาก

ภายนอกมาเสรมใหกบตนเอง และปรบใชใหเปนประโยชน การรจกเลอกรบ

จากภายนอก กจะมาประสานกบการรจกสบทอดของดภายใน ทำใหเกด

ประโยชนทเปนคณคาทแทจรงแกสงคม

๗๑๗๐

การศกษาทวไปเพอสรางบณฑต66

การศกษาทวไปเพอพฒนามนษย

แงท ๕ ศลปศาสตร มองในแงการพฒนาศกยภาพของมนษย

ศลปศาสตรเปนเนอเปนตวของการศกษา การพฒนาศกยภาพของมนษยน เปนความหมายตามปกตธรรมดา

อยแลวของการศกษาศลปศาสตร เพราะวาวชาศลปศาสตรนน เปนวชา

ประเภทใหการศกษาทแทจรง เรยกไดวา เปนตวเนอแทของการศกษา หรอ

วาวชาศลปศาสตรนน เปนเนอเปนตวทแทของการศกษา สวนวชาการ

อยางอน จำพวกวชาเฉพาะและวชาชพตางๆ ไมใชเปนเนอเปนตวของการ

ศกษา แตเปนเรองของการฝกปรอเพมเสรมความชำนาญ เฉพาะดาน

เฉพาะอยางในการดำรงชพ ในการทำมาหาเลยงชพ หรอในการทจะไปทำการ

แกไขปญหาหรอสรางสรรคอะไรบางเรองบางอยางใหแกสงคม เปนการพเศษ

ออกไป

ความหมายอยางหนงของการศกษากคอ เปนกระบวนการพฒนา

ศกยภาพของมนษย จะเหนวา วชาศลปศาสตรนน เปนวชาจำพวกทจะ

พฒนาศกยภาพพนฐานของมนษย เชน ความรจกคด ความสามารถสอสาร

ความสามารถในการรบรและเรยนร คอ รบรได รบรเปน และรจกเรยนร คน

ทจะพฒนามการศกษาไดนน จะตองเรยนรจนกระทงเกดความรอบรอยางทวา

รบรเรยนรแลวกรอบรยงกวานน จะตองสามารถสอความหมายถายทอดแก

ผอนอยางไดผลดวย สงเหลานไมไดเกดขนมาลอยๆ ตองอาศยการฝกฝน

พฒนา และจำเปนตองพฒนา เพราะเปนสวนสำคญของความพรอมทจะ

ดำเนนชวต และปฏบตตอสภาพแวดลอมอยางถกตอง

พดรวบรดวา ความพรอมทจะดำเนนชวต และปฏบตตอสงอนคนอน

ไดโดยทวไป การรจกความด รจกความงาม การทจะมชวตอนเปนสข อะไร

ตางๆ เหลาน ลวนเปนเนอหาสาระของวชาศลปศาสตรทงสน เพราะฉะนน

การพฒนาศกยภาพของมนษยจงมศนยรวมอยทวชาศลปศาสตร

๗๓๗๒

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) 67

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๗๓๗๒

ศลปศาสตรเปนทงเครองพฒนาและเครองมอรบใชศกยภาพของมนษย นอกจากวชาศลปศาสตรจะเปนเครองพฒนาศกยภาพของมนษยแลว

มนยงมความหมายพเศษอกอยางหนง คอ เปนเครองมอรบใชศกยภาพของ

มนษยดวย คอ มนเปนเครองพฒนาศกยภาพ เสรจแลวกมาเปนเครองมอรบ

ใชศกยภาพ เมอเราพฒนาศกยภาพของมนษยขนมาแลว เรากเอาสงทใช

พฒนาศกยภาพนนแหละมารบใชศกยภาพของเรา ในการทจะสรางสรรค

ทำใหเกดคณคาเปนประโยชนแกชวตและสงคมตอไป แตทงนจะตองม

การเรยนศลปศาสตรอยางถกตอง โดยเขาใจความหมายและความมงหมาย

แลวนำไปใชประโยชนตามคณคาของมน มฉะนนกจะมการเรยนรศลปศาสตร

แตพอโกๆ ไป กลายเปนการเรยนรอยางเลอนลอย ไมเกดประโยชนสม

คณคาของมน

ขอยกตวอยางสกเรองหนง เชน วชาภาษา เราเรยนภาษาตางๆ

เรมดวยภาษาแรกของเราคอ ภาษาไทย ซงทำใหเราสามารถเรยนรสงตางๆ

สามารถถายทอดสอความหมายกบคนอนได แลวเรากพฒนาตวเองในความ

สามารถทจะสอความหมายถายทอดกบคนอนน ใหไดผลดยงขนในการพด

และในการเขยน เปนตน

ตอมาเราไปเรยนวชาภาษาตางประเทศเพมขน เมอเราเรยนภาษาอน

เรากขยายศกยภาพของเรา ในการทจะสอสารถายทอดรบรเรยนรและ

แสดงออกไดมากขนไปอก สมมตวา เราไปเรยนภาษาองกฤษ พอเราได

ภาษาองกฤษเพมเขามา เรากรบรไดกวางขวางขน เรยนรไดกวางขวางขน

สอสารถายทอดไดกวางขวางมากขนไปอก

ถาเราเรยนภาษาองกฤษไมเปน เราไมถงความหมายของวชาศลปศาสตร

เรากอาจจะเรยนเพยงดวยความรสกโกวา ไดรภาษาองกฤษซงเปนภาษาของ

ฝรง เปนภาษาของประเทศทเจรญแลว พอเรยนดวยความรสกวา เปนการ

เรยนภาษาของประเทศทเจรญแลว ไมเขาใจความหมายทแทจรงของการ

การศกษาทวไปเพอสรางบณฑต68

การศกษาทวไปเพอพฒนามนษย

เรยนนน และขาดความรตระหนกตอความมงหมายของการเรยนภาษา กจะเรยน

อยางขาดจดหมาย เลอนลอย และทำใหเกดปม คอ ปมดอย และปมเดน

ปมดอย คอ ความรสกวาเราไดเรยนภาษาของประเทศทเจรญกวา

มองวฒนธรรมของเราวาดอย แลวเรากเกดความรสกทเปนปมดอยในตวเอง

วา เราเปนคนทดอย แลวไปรภาษาของคนทเจรญ มความรสกแฝงลกอย

ในใจ โดยรตวบาง ไมรตวบาง วาสงคมของฝรงเจรญ สงคมของเราดอย

วฒนธรรมของเขาเจรญ วฒนธรรมของเรานดอย

สวนปมเดนกคอ พอมาเทยบกบพวกคนไทยดวยกนเอง เรารสกวา

เราเปนคนเดน เพราะวาในขณะทภาษาและวฒนธรรมของเราดอยนน ตวเรา

นเปนผทรภาษาทเดน รวฒนธรรมทเดนของคนทเจรญแลว

ผลของการเรยนภาษาองกฤษกออกมา ในแงความรสกวา เรานเดน

ในหมพวกทดอย แลวกไปดอยในพวกทเดน กกลายเปนปมขนมา เพราะไมวา

จะดอยในพวกทเดน หรอจะเดนในพวกทดอย กเปนปมทงนน และกยอมเปน

ปญหา อยางนอยการเรยนรภาษาองกฤษกไมเกดประโยชนแกชวตและสงคม

เทาทควรจะเปน และการเรยนภาษาองกฤษนนกจะไมกาวหนาไปไดมาก

แตถาเราตระหนกในความหมาย และความมงหมายของวชา

ศลปศาสตร เรากจะเรยนภาษาองกฤษในฐานะเปนวชาทพฒนาศกยภาพ และ

รบใชศกยภาพของเรา ตอนทวาขยายศกยภาพนชดแลว เพราะเราสามารถ

รบรขาวสาร เรยนรแลวกถายทอดสอสารไดกวางขวางขน แตนอกจากนน

แลว มนจะเปนเครองมอสำหรบใชศกยภาพของเราทขยายออกไปนน ใน

ความหมายทสำคญ ๒ ประการ คอ

ประการท ๑ ภาษาองกฤษนนเปนเครองมอรบใชเราในการทจะกาว

ออกไปเรยนรสงตางๆ ทสงคมตะวนตกไดสงสมถายทอดตอกนมาไดอยาง

มากมาย ขมปญญา ขมอารยธรรมตะวนตกนน บดนเราสามารถเขาถงไดแลว

เรากอาศยความรในภาษาองกฤษนน ไปเอาสงทเปนประโยชนจากขมปญญา

และขมอารยธรรมตะวนตกนนมา เรากาวออกไปศกษาวเคราะหวจยเขาได

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) 69

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๗๕๗๔

ไมใชเพยงแตตนเตนทไดรภาษาองกฤษ วชาภาษาองกฤษมความหมายทมา

เปดชองทางใหเราเขาใจถงสงคมของเขา วฒนธรรมของเขา วทยาการของ

เขา เรากใชเครองมอนในการจะไปเรยนรไปสบคน ไปดง ไปเอาสงทเขา

สะสมนนมา เพอนำเอามาใชประกอบในการทจะสรางสรรคสงคมของเราได

ประการท ๒ เรามดอะไร เรามสงทดในวฒนธรรมของเราซงเปน

คณคา มภมปญญาทเปนของไทยสะสมไวซงวฒนธรรมอนไมม เรารแลวเรา

กมความมนใจ พอเราไดภาษาองกฤษมา เรากมเครองมอรบใชทจะถายทอด

สงดทเรามอยนแกคนอน นำไปบอกแกคนอน เผยแพรสงดในภมธรรมภม

ปญญาของเราใหเขาไดรบรกวางขวางออกไปได

อนน เปนการเอาภาษามาเปนเครองมอรบใชศกยภาพของเรา ซงขอ

พดไวเปนตวอยาง การเรยนภาษาองกฤษทมความหมายถกตองควรจะเปน

อยางน

แงท ๖ ศลปศาสตรมองในแงการพฒนาปญญาทเปนแกน ของการพฒนาศกยภาพ และการเขาถงอสรภาพ

ปญญาในฐานะแกนกลางของการพฒนาศกยภาพ ในศกยภาพของมนษยนน สงทเปนแกนกลางทเราตองการแทจรงคอ

อะไร แกนกลางแหงศกยภาพของมนษยทเราตองการแทจรงคอ ปญญา

ปญญาเปนองคธรรมททำใหเรารความจรงของธรรมชาต ทำใหเราเขาถงสจธรรม

เมอเราเขาถงสจธรรม รความจรงของสงทงหลายแลว เรากจะไดเอา

ความรในความจรงนนมาใชประโยชน เชน เมอเรารเหตปจจย รองคประกอบ

ของสงตางๆ ถกตองแลว เรานำความรนนมาใช เรากปฏบตตอสงทงหลาย

ถกตอง รวมทงปฏบตตอชวตถกตองดวย เรากแกปญหาไดถกตอง คอ

แกปญหาสำเรจ และทำอะไรๆ ไดสำเรจ เพราะฉะนนปญญาจงเปนแกนของ

การพฒนาศกยภาพ

การศกษาทวไปเพอสรางบณฑต70

การศกษาทวไปเพอพฒนามนษย

เราพฒนาคณสมบตอนๆ ขนมามากมาย กเปนตวประกอบเปนบรวาร

แวดลอมปญญาน ปญญาเปนตวแททตองการ เปนแกนเปนแกนแทจรง

อยางทกลาวมาแลววา ทเราศกษาศลปศาสตรนน กเพอใหรเรองเหตปจจย

ภายในเงอนไขของกาลเวลา รความเปลยนแปลงทเปนมาซงสบตอจากอดต

ถงปจจบน และสงทอดไปยงอนาคต โดยรในแงเทศะ ทงตวเองและผอน

สงคมนและสงคมอน แลวจงจะทำใหเกดประโยชนทแทจรง เปนความสำเรจ

ผลของการศกษาศลปศาสตร จะเหนวาตวแกนของเรองทพดมาทงหมดนน

กคอ การร และทวารนนกคอ ปญญา

คดเปนและคดชดเจน เปนสาระของการพฒนาปญญา ทน การทจะเขาถงตวปญญาทแทจรงไดนน กจะตองมปจจยทเรายำ

เนนกนมากในปจจบน คอ การคดเปน เพราะฉะนน ในตอนนเมอมาถงตว

ปญญาทแทน แลวเราจะตองมาเนนในเรองคณลกษณะสำคญทตองการของ

ปญญา คอ การคดเปน

นอกจากคดเปนแลวจะตองเนนเพมขนอกวา การคดไดชดเจนกเปน

เรองสำคญเชนกน เพราะถงแมจะบอกวาคดเปน แตถาคดไมชดเจน การคด

เปนนนกไมสมบรณและไมเกดประโยชนเตมท

การคดชดเจนเปนปญหาใหญของสงคมปจจบน สงคมปจจบนเปน

สงคมทกาวเขาสยคขาวสารขอมล มขาวสารขอมลมาก มทงขาวสารขอมล

ทเกะกะรกรงรง เปนขยะขอมล และขาวสารขอมลซงเปนตวเนอแททตองการ

คนทไมรจกเลอก ไมรจกใชปญญา ไมรจกพจารณา คอ ไมรจกสบสวน

คนควา ไมรจกเลอกสรร ตวเองตกอยทามกลางกองขอมล กเกบเอาขยะ

ขอมลมาใชแลวกเกดความผดพลาด ไมสำเรจผลทตองการ เพราะฉะนน

เรมตนจะตองมความสามารถในการทจะเลอกรบขอมล เมอเลอกเฟนขอมล

กชวยใหไดขอมลทถกตองและไดความรจรง เมอมความรจรงกสามารถทจะ

คดใหชดเจน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) 71

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

การคดชดเจนนกมเปนขนเปนตอน ตอนแรกคดชดเจนเปนเรองๆ

และคดชดเจนในแตละเรอง ปรากฏการณทงหลายโดยทวไป ไมใชเปนเรอง

เฉพาะเรองหนงเรองเดยว ปรากฏการณหนงๆ เหตการณหนงๆ สถานการณ

หนงๆ จะประกอบดวยกรณหรอเหตการณยอยหลายอยางหรอหลายเรอง

มาประมวลกนขน เมอชดเจนในเรองยอยแตละเรองแลว จากนนกจะตองม

ภาพรวมทชดเจนอกชนหนง

การทจะไดภาพรวมทชดเจน กเกดจากการคด เหน เขาใจ ชดเจนใน

เรองทเปนสวนยอยแตละสวน ความชดเจนในแตละสวนกตองอาศยการรจก

คดอยางมระเบยบวธ โดยเฉพาะการวเคราะหองคประกอบ และการสบสาว

เหตปจจย เมอความรในแตละสวนแตละอนชดเจนแลว กมาโยงเขาหากน

เมอโยงเขาจากสวนแตละสวนทชดเจนกไดภาพรวมทชดเจนขน

คนทพลาดตงแตขนขอมล คอ เลอกขอมลไมเปนแลว ไมรจกคนควา

สบสวนขอมล กไมไดความรจรง แลวกคดไมชดเจนในเรองนนๆ เมอคด

ไมชดเจนในแตละเรองแลวกโยงเขามาในสภาพทพราและสบสน กไดภาพท

ไมถกตองไมชดเจน กแกปญหาไมได

เพราะฉะนน จะตองมการฝกฝนในเรองความคด ในการใชปญญา

และในการพฒนาปญญาใหมาก อนนคอจดทเปนหวใจ ซงในทสดแลวการ

ศกษาวชาศลปศาสตรจะมาเนนทจดน คอ ทการพฒนาปญญาของมนษย

การทจะใหเกดความรจรง การทจะคดไดชดเจน แลวผลทสดกเหนรอบดาน

หมายความวา เมอศกษาเรองราว หรอปญหาอยางใดอยางหนงนน

ไมใชเหนในแงมมเดยว แตเหนรอบดาน แตไมใชเหนรอบดานชนดพราและ

สบสน จะตองเปนการเหนรอบดาน ทเกดจากความชดเจนในแตละเรอง

แตละดาน แลวมาโยงกนเปนภาพรวมทสมบรณ ชดเจนอกครงหนง

๗๗๗๖

การศกษาทวไปเพอสรางบณฑต72

การศกษาทวไปเพอพฒนามนษย

การพฒนาปญญามจดหมายเพออสรภาพ ปญหาพนฐานของชวตและของมนษยทงหมด ไดแก ความตดขดคบ

ของบบคน ซงเกดจากความไมรทคำเดมใชวา “ทกข”

ขยายความวา มนษยจะตองดำเนนชวตเคลอนไหวเปนไปเพอสบตอ

ชวตและสงคมของตน กจงตองเกยวของสมพนธและปฏบตตอสงทงหลาย

เรมตงแตชวตของตนเองไปทเดยว เมอไมรหรอยงไมรจกวา สงนนๆ คออะไร

เปนอยางไร กปฏบตตอสงนนๆไมถกตอง เมอไมรทจะปฏบตอยางถกตอง

กไมลลวงผานพนปลอดโปรงไป แตกลายเปนวา เกดความตดขดคบของบบ

คน เปนปญหาขน หรอ เรยกวาแกปญหาไมได รวมพดสนๆ วา เพราะไมร

ความจรงของโลกและชวต จงทำใหเกดความทกข

ดวยเหตนมนษยจงตองพฒนาปญญาขนมา เพอใหเขาใจสงทงหลาย

จนเขาถงความจรง เมอรจกและเขาใจสงทงหลาย คอรความจรงของชวตและ

โลกนแลว กปฏบตตอสงเหลานนไดถกตอง เมอปฏบตไดถกตอง กไมเกด

ความตดขดบบคน แกปญหาได หรอไมเกดเปนปญหาขน กเกดความลลวง

ทะลปรโปรงปลอดพนไป เปนอสระ ซงจะเรยกวาอสรภาพ หรอภาวะไรทกข

กได เมอถงภาวะน มนษยจงจะมความสขทแทจรง จงเหนไดวา อสรภาพ

การดบปญหาได หรอ ภาวะลลวงปลอดพนปญหา หรอภาวะไรทกข เปน

จดหมายของชวต และเปนจดหมายของมนษยทงหมด และกจงเปน

จดหมายของการพฒนาปญญาดวย การศกษาศลปศาสตรในความหมายท

เปนแกนทสด จงหมายถงการพฒนาปญญา เพอใหเขาถงอสรภาพน และ

วชาตาง ๆ ในศลปศาสตร กเปนองคประกอบดานตาง ๆ ของกระบวนการ

พฒนาปญญาน แตจะตองปฏบตตอวชาศลปศาสตรอยางถกตองดวย

การพฒนาปญญาจงจะเกดขน และจงจะไดความรตามเปนจรง ทจะนำไปส

อสรภาพได

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) 73

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๗๙๗๘

ศลปศาสตรเพอการพฒนาปญญาทไดผล เพราะฉะนน ความสามารถในการแสวงหาความรโดยเลอกรบขอมล

ใหไดความรจรงน เปนความสำคญประการท ๑ ความสามารถในการคดให

ชดเจนในแตละเรองเปนความสำคญประการท ๒ และสดทายความสามารถ

ในการโยงความรและความคดแตละดานเขามาหากนใหเกดภาพรวมทชดเจน

เปนความสำคญประการท ๓ ทจะตองเนนไวนเปนเรองของการฝกฝนพฒนา

ศกยภาพ ในสวนทเปนแกนเปนแกนคอ การพฒนาปญญา

เรองทไดพดมา ๖ แง ๖ ดานดวยกน มาถงแงสดทาย กเปนแงทเปน

แกนเปนจดหมายสงสดของการศกษาศลปศาสตร

ปจจบนนเรากำลงอยในยคขาวสารขอมล ไดกลาวแลววา การพฒนา

ศกยภาพนน ตวแกนตวแกนอยทปญญา ยงมาอยในยคขาวสารขอมลดวย

แลว ปญญากยงมความสำคญมากขน เพราะปญญาเปนตวทำงานตอขาวสาร

ขอมล ตงแตรบเขามา จนกระทงเอาออกไปใช อยางถกตองสำเรจผล

ในยคขาวสารขอมลน ขาวสารขอมลไดเพมขนมามากมายอยาง

ทวมทน และแพรหลายไดอยางรวดเรวยงนก ถาคนไมรจกปฏบตตอขาวสาร

ขอมลอยางถกตอง กจะถกขอมลนนทวมทบครอบงำเอา ไมสามารถนำไป

ใชประโยชนในการแกปญหา หรอสรางสรรคสงคมมนษยได แลวกจะ

กลายสภาพเปนอยางทกลาวมาแลวขางตน คอ เปนผถกกระทำโดยขาวสาร

ขอมล เชนเดยวกบทเปนผถกกระทำโดยความเปลยนแปลง

ในทางทถก เราจะตองปรบเปลยนตวเองดวยการศกษา ใหตวเรา

กลายมาเปนผกระทำตอขาวสารขอมล รวมทงเปนผกระทำตอความ

เปลยนแปลง ใหถงขนเปนผนำการเปลยนแปลงนน ในขณะทสงคม กำลง

กาวเขาสยคขาวสารขอมลและกปรากฏวา มความไมพรอมเปนอยางยง

ในการทจะเขาสยคขาวสารขอมลดงกลาว โดยมปญหาตางๆ มากมาย

เนองจากการปฏบตไมถกตองตอขาวสารขอมลนน ถาการศกษาศลปศาสตร

จะเพยงแคมาชวยใหคนยคปจจบนมความสามารถทจะปฏบตตอขาวสาร

การศกษาทวไปเพอสรางบณฑต74

การศกษาทวไปเพอพฒนามนษย

ขอมลทงหลายอยางถกตอง ทงในการผลต นำเสนอ หรอเผยแพร และในการ

รบ บรโภค หรอใชประโยชน โดยใหรจกเลอกคด ประมวล จดสรร รจก

วเคราะหสบสาว สามารถคดไดชดเจน และมองเหนรอบดาน ดวยอาศยแรง

จงใจใฝรแจงจรง ใฝสรางสรรค และดวยการใชปญญา ทมงจะเขาถงความจรง

แทโดยซอตรง และทจะใชความรในความจรงนนสรางประโยชนสข ดวยความ

ปรารถนาดตอชวตและสงคมอยางแทจรง ถาทำไดแมเพยงเทาน กนบวา

การศกษาศลปศาสตรไดทำหนาทของมนแลวอยางสมคณคา และไดทำ

ประโยชนแกสงคมในชวงหวเลยวหวตอนแลวอยางคมคา

วชาศลปศาสตร ดงเชน ปรชญา เมอเรยนและสอนอยางถกตอง

จะเปนเครองพฒนาปญญา ดวยการฝกใหรจกคด รจกวเคราะหสบสาว

เหตปจจย เปนตน ซงเปนการไดผลตามความมงหมายของการศกษา

ศลปศาสตรนน แตบางทเรากเผลอลมการปฏบตเพอความมงหมายนไปเสย

เชน เมอเรยนปรชญา กมกจะมวมงแตมองดเขาถกเถยงกน หรอกาวพรวด

เขารวมการถกเถยง ดวยทาทดงวาตนไดเขารวมกบฝายโนนหรอฝายน

แทนทจะหยบยกเอาประเดนทเปนขอถกเถยง และความคดของผถกถกเถยง

มาวเคราะหสบสาวอยางทวถงตลอดสายและรอบดาน ใหไดทงความเขาใจ

ชดเจนในประเดน การเขาถงความคดของผถกเถยงทกฝาย พรอมทงมขอ

เสนอทางความคดทแตกตอออกไปใหมของตนเอง ซงทำใหมการพฒนา

ปญญาของตนเอง และทำใหเกดพฒนาการทางปญญาของสงคม ไปพรอม

กบการศกษาวชาศลปศาสตร

การศกษาศลปศาสตร จะตองทำใหเกดการพฒนาปญญาในความ

หมายทกลาวมานขนใหได จงจะเปนการเรยนการสอนทถกตอง และจงจะ

บรรลความมงหมายของการศกษาศลปศาสตร แลวเมอนน ความเปนผ

กระทำตอขาวสารขอมล ไมใชถกกระทำโดยขาวสารขอมล ความเปนผกระทำ

ตอความเปลยนแปลง มใชถกกระทำโดยความเปลยนแปลง ตลอดจนความ

เปนผนำทางการเปลยนแปลง จงจะสำเรจผลเปนความจรงขนได

๘๐