คมอการจดการองคความร และพฒนาระบบการเพมผลผลต มลคา มาตรฐาน และ Brand ปลาหนง

ลกผสมส าหรบวสาหกจชมชน

ฐานเรยนรปลาบกและปลาลกผสมบกสยามฯ เชงบรณาการ คณะเทคโนโลยการประมงและทรพยากรทางน า

มหาวทยาลยแมโจ

ก

สารบญ

หนา สารบญ ก ค าน า ข บทน า 1 การพฒนาระบบการเพมผลผลต มลคา มาตรฐานและ Brand ปลาหนงลกผสมส าหรบวสาหกจชมชน

3

1. การคดพนธและปรบปรงพนธปลาหนงลกผสม 4 1.1 ลกษณะเดนของปลาบก ปลาสวาย และปลาหนงลกผสม 4 1.2 การเลยงพอและแมพนธปลาหนงลกผสม 6 1.3 การเพาะผสมเทยมเพอขยายพนธปลาหนงลกผสม 6 1.4 การอนบาลลกปลา 8

2. การปฏบตทางการประมงทดส าหรบฟารมเลยงสตวน า (Good Aquaculture Practice; GAP)

9

2.1 GAP คออะไร และส าคญอยางไร 9 2.2 มาตรฐานและหลกเกณฑส าหรบฟารมเลยงสตวน า 9 2.3 การยนขอรบการรบรอง 10 2.4 การรบรอง 10 2.5 การตรวจตดตามผล (Surveillance) และการตรวจตออายการรบรอง (Re-assessment)

10

2.6 การเลยงปลาและการผลตอาหารปลาส าหรบชมชน 11 3. การแปรรปเพมมลคาและการสราง brand 16

3.1 การออกแบบและพฒนาฉลากบรรจภณฑ 17 3.2 การแลเนอปลา 17 3.3 การท าไสกรอกปลา 18 3.4 การท าไสอวปลา 19 3.5 การท าปลาสมจากเนอคางและเนอครบทอง 21

4. ความรวมมอกบภาคเอกชนดานการตลาด 23 5. การสนบสนนดานวชาการแหลงเรยนรและการตดตาม 24

ข

ค ำน ำ

ปลาลกผสมบกสยามแมโจเปนทรพยากรทสามารถสรางความมนคงดานอาหารและดานเศรษฐกจของประชาชนในประเทศและภมภาคลมแมนาโขง อกทงยงสามารถสรางประโยชนในเชงเศรษฐกจระดบชมชนและประเทศ คมออบรมนไดมาจากการรวบรวมความร การศกษาวจย การศกษาดงาน และประสบการณจรงของวทยากร เพอใหคมอเลมนสามารถนาไปปฏบตใชใหเกดประสทธภาพสงสดกบผทเขารวมอบรม โดยเรมจากบทนา หลกการและเหตผล ทมาและความสาคญของการคดเลอกสายพนธ การปรบปรงพนธ การเลยงพอแมพนธ การเพาะขยายพนธ และการอนบาลลกปลาลกผสมบกสยามฯ รวมถงความสาคญของอาหารปลาทใชวตถดบทองถนและอนทรย ตลอดจนการรบรองมาตรฐานการเพาะเลยงสตวนาทดมงสมาตรฐานอนทรย นอกจากนยงมการสงเสรมการเพาะเลยงใหกบเกษตรกรในเครอขาย เพอการพฒนาและเพมมลคาผลตภณฑเนอปลาลกผสมบกสยามฯ พฒนาศกยภาพในการแขงขน ลดการนาเขาและเพมการสงออกกลมปลาหนงลกผสม สามารถสรางอาชพ รายไดใหกบเกษตรกร ชมชน และประเทศชาตไดอกทางหนงดวย คณคาและประโยชนของค มอน ผ เขยนยนดมอบให เกษตรกรและผท สนใจ ขอขอบคณ ผประสานงานนกศกษาปรญญาตร โท และเอก และบคลากรทมสวนรวมในผลงานฯ ของคณะเทคโนโลยการประมงและทรพยากรทางนา อกทงแหลงทนทใหการสนบสนน เชน สานกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต สานกวจยและสงเสรมการเกษตร มหาวทยาลยแมโจ และครอบครวขาพเจาทชวยใหการสนบสนน ใหเวลา และใหกาลงใจตลอดมา สดทายนหากผอานไดพจารณาแลวมขอผดพลาดประการใด โปรดใหคาแนะนาทเปนประโยชน ผเขยนยนดนอมรบไวเพอปรบปรงในโอกาสตอไป และขอขอบพระคณอยางยง ณ โอกาสน

รองศาสตราจารย ดร.เกรยงศกด เมงอาพน หวหนาโครงการ

1

บทน ำ

การเพาะเลยงปลาหนงลกผสมเนอขาวมากขนในประเทศไทย ป 2550 ตลาดมความตองการประมาณ 3.5-4 พนตน/ป สวนในตลาดตางประเทศ เชน กลมประเทศแถบยโรป อเมรกา รสเซย จน มาเลเซย สงคโปร พบวามความตองการปลาหนง ประมาณ 1-2 ลานตน/ป ในป 2555 ประเทศไทยมการสงออกสนคาประมงไปยงสหรฐอเมรกาประมาณ 3,393.3 ตน/ป โดยสวนใหญ 97 เปอรเซนต เปนปลาสวาย แตประเทศไทยมการน าเขาปลาสด ปลาแชแขง และปลามชวต ปรมาณ 1,455,122 ตน/ป คดเปนมลคา 76,660 ลานบาท สวนใหญเปนปลาสวาย ประมาณ 12,000 ตน/ป จากขอมลดงกลาวพบวา ประเทศไทยยงไมสามารถผลตปลาหนงลกผสมทมสายพนธดและมเนอขาวมคณภาพและไดมาตรฐานใหเพยงพอตอความตองการของตลาดทเพมมาก และสามารถใหเกษตรกรจ าหนายไดรายไดเพมตลอดจนการเพาะเลยงปลาน าจดยงไมมการเพมมลคาของปลาเปนผลตภณฑทมความหลากหลายมากและท ารายไดหรอมลคาเพมได

คณะผวจยจงไดด าเนนการปรบปรงคดเลอกสายพนธปลาหนงลกผสมบกสยามฯ โดยไดรบทนสนบสนนจากส านกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต (วช.) ในป 2553, 2554 และ 2555 และงานวจยตอยอดใชประโยชนในป 2556 และ 2557 ตามล าดบ ท าใหสามารถเพาะพนธปลาลกผสมสายพนธใหม รนท1 (F1) ระหวางพอปลาบกและแมปลาสวาย และไดพอแมปลาลกผสม (F1) ทสามารถเจรญพนธได ไดเปนรนลกปลาหนงลกผสมรนท 2 (F2) หรอปลาบกสยาม ทเจรญเตบโตและเจรญพนธไดดทงในกระชงและบอดน เนอม สขาวอมชมพตามความตองการของตลาด ไมมกลนโคลน รสชาตด และใหปรมาณเนอมาก อกทงเปนปลาทเลยงงาย โตเรว และทนตอโรค จากนนไดท าการถายทอดเทคโนโลยการเลยงปลาบกสยามใหกบเกษตรกรและผสนใจ เพอพฒนารปแบบการเพาะเลยงปลาบกสยามในเชงพาณชยใหมประสทธภาพมากขน โดยสามารถผลตไดปละประมาณ 10,000 ตว และพฒนาแปรรปเปนผลตภณฑเพมมลคา เชน ปลาแลเนอ และไสอวปลา โดยพบวาผลตภณฑไสอวปลามกรดไขมนกลมโอเมกา 3, 6 และ 9 ในปรมาณ 0.62, 0.60 และ 1.14 กรม/100 กรม ตามล าดบ ปลาหนงลกผสม มคณคาทางโภชนาการสง มกรดไขมนจะมผลดตอสขภาพ จากการสกดน ามนปลาจากกอนไขมนในทองปลาลกผสมบกสยามฯ พบวาในน ามนปลาปรมาณ 100 กรม มกรดไขมนอมตว (saturated fatty acid) ทงหมด 44.00 กรม ปรมาณกรดไขมนไมอมตว (unsaturated fatty acid) ทงหมด 51.09 กรม ซงประกอบดวย monounsaturated fatty acid (MUFA) 37.60 กรม กรดไขมน omega-9 เชน กรดโอเลอก (oleic acid) ในปรมาณ 34.47 กรม สวน polyunsaturated fatty acid (PUFA) มปรมาณทงหมด 13.49 กรม และเปนกรดไขมน omega-3 ไดแก ALA 0.93 กรม EPA 0.65 กรม และ DHA 2.72 กรม มกรดไขมน omega-6 ไดแก กรดไลโนเลนก (γ-linolenic acid, cis-9, 12-linolenic acid) 8.47 กรม ซงปรมาณกรดไขมนไมอมตวเชงเดยวในกลมโอเมกา 9 (กรดโอเล-อก) ในน ามนปลาทสกดไดมปรมาณสงกวาน ามนปลาจากปลาทะเล 2-3 เทา นอกจากนยงพบวาน ามนปลาดงกลาวมฤทธชวภาพทเปนประโยชนตอสขภาพ สามารถลดระดบน าตาลกลโคสในเลอด และลดภาวะดอตอฮอรโมนอนซลนทควบคมระดบน าตาลในเลอด ชวยลดระดบไขมนคอเลสเตอรอล และไตรกลเซอรไรดในเลอด เมอท าการทดสอบในหนขาวทมภาวะเบาหวาน โดยการใหน ามนปลาจากปลาหนงลกผสมในปรมาณ 1 กรมตอน าหนกตว 1 กโลกรมตอวน เปนเวลา 12 สปดาห นอกจากนยงพบวาการใหน ามนปลาจากปลาหนงลกผสมยงมผล ลดระดบอนมลอสระในเลอดอกดวย (ดวงพร และคณะ, 2557) ผลตภณฑจากเนอปลาบกสยามทอดมดวยโปรตนและกรดไขมน โอเมกา 3, 6 และ 9 ทมฤทธชวภาพ และเปนผลดตอสขภาพของผบรโภค

จากผลการวจยและพฒนาสายพนธปลาหนงลกผสมดงกลาวมาอยางตอเนอง การเพาะเลยงเพอผลตปลาแบบเดมๆ มมลคานอยไมไดคณภาพมาตรฐานและไมเปนทตองการของตลาด ทมวจยจงไดพฒนา

2

กระบวนการเพาะเลยงสตวน าครบวงจร ม 5 ขนตอนท 1. การคดพนธและปรบปรงปลาลกผสม ขนตอนท 2. มการเลยงและตรวจรบรองทไดมาตรฐานสตวน าทด (GAP) สอนทรย ขนตอนท 3. การแปรรปเพมมลคาจากเนอปลา ขนตอนท 4. ความรวมมอทดกบภาคชมชนภาครฐและภาคเอกชน ดานการตลาดเพอไหรายไดทมนคงแกเกษตรกรเพมขน 3-10 เทา 5. การสนบสนนดานวชาการถายทอดองคความรและเทคโนโลยการตดตามประเมนผลงานอยางตอเนอง ท าใหคณะผวจยไดรบรางวลทงในระดบชาตและนานาชาต แสดงใหเหนศกยภาพของปลาหนงลกผสมในการพฒนาเปนผลตภณฑทมคณภาพในระดบอตสาหกรรมอาหาร เปนการสรางมลคาเพมและน าไปสการใชประโยชนจากจากปลากลมนไดอยางเปนรปธรรม ปลาลกผสมบกสยามฯ สามารถน ามาใชทดแทนปลาสวายเนอขาว (Pangasius dory) ซงสวนใหญน าเขาจากตางเทศ ปลาทะเลหาไดยากซงมราคาแพง และชวยเพมมลคาทางเศรษฐกจใหกบประเทศไดอกทางหนงดวย และผลตภณฑแปรรปดงกลาวยงไดรบการยอมรบจากผบรโภคเปนอยางด จงมศกยภาพเหมาะสมในการพฒนาเปนปลาหนงเศรษฐกจตวใหม เพอการเลยงเชงวสาหกจชมชนใหกบเกษตรกรและสนบสนนอตสาหกรรมอาหารของประเทศได

3

การพฒนาระบบการเพมผลผลต มลคา มาตรฐานและ Brand ปลาหนงลกผสมส าหรบวสาหกจชมชน การเพาะเลยงปลาหนงนาจดซงเปนอาชพทมความสาค ตออความมนคงทางอาหารเรรฐ กจและ

สขภาพของชมชนตเนองจากอาหารสวนาจากธรรมชามจานวนลดลงตมากกวอานนปลาหนงทเพาะเลยงเดมๆตมมลคอานอยไมอไดคณภาพตและไมอเปนทองการของลาดตจงไดคดคนระบบการเพาะเลยงสวนาครบวงจรตงแอการคดพนธและปรบปรงพนธปลาลกผสมรอนท ต1ต(F1) อายต2-3ตป ตจนไดเปนสายพนธใหมอ ตคอตตตตตตตตตตปลาลกผสมตรอนทต2ต(F2)ตโดยการวเคราะหรปรอางและพนธกรรมทจาเพาะต(โดตเนออรออยตและดออสขภาพ)ตกบระบบการเลยงทไดมาร านสวนาทด โดยมการคดคนระบบการเลยงปลาแบบครบวงจรตมวถประสงคเพอตเพอหาวธการขนอนการเพาะเลยงปลาหนงแบบทเลยงงอายตโไวตทาใหไดเนอปลาทมคณภาพดตมสและกลนของเนอปลาทดตเหมาะสาหรบเปนปลานาจดเรรฐ กจออไปตการเพาะเลยงสวนาเปนอาชพทมความสาค มากตซงการเพาะเลยงเพอผลปลาแบบเดมๆตมมลคอานอยไมอไดคณภาพมาร านและไมอเปนทองการของลาดตทมวจยจงไดพฒนากระบวนการเพาะเลยงสวนาแบบครบวงจรตมต5ตขนอนตดงนตขนอนทต1.ตการคดพนธและปรบปรงปลาลกผสมตขนอนทต2.ตมการเลยงและรวจรบรองทไดมาร านสวนาทด (GAP) สออนทรยตขนอนทต3.ตการแปรรปเพมมลคอาจากเนอปลาตขนอนทต4.ตความรอวมมอทดกบภาคชมชนตภาคร ตและภาคเอกชนตดานการลาดเพอใหรายไดทมนคงแกอเกฐรกรเพมขนต3-10ตเทอาตขนอนทต5.ตตตตตตการสนบสนนดานวชาการถอายทอดองคความรและเทคโนโลยการดามประเมนผลงานอยอางออเนองตตตตตตตตตดงภาพทต1

ภาพท 1ตการพฒนาระบบการเพมผลผลตมลคอาตมาร านและตBrand ปลาหนงลกผสมสาหรบวสาหกจชมชน

4

1. การคดพนธและปรบปรงพนธปลาหนงลกผสม 1.1 ลกษณะเดนของปลาบก ปลาสวาย และปลาหนงลกผสม

ปลาบกต(Pangasianodon gigas) เปนปลานาจดประเภทไมอมเกลดทมขนาดให อทสดในโลกตมถนกาเนดเดมในลอมแมอนาโขงตเปนปลาทมการเจร เบโดมากตจดอยอในวงรเดยวกนกบปลาสวายตปลาเทพาตตปลาเทโพตลกฐณะภายนอกทแกอางจากปลาหนงขนาดให อชนดอนตไดแกอตลกฐณะของฟนและหนวดตตตตตปลาบกไมอมฟนและเกอบจะไมอมหนวดตโดยทปลาวยอออนมฟนและกนปลาอนเปนอาหารตแอเมอโขนฟนจะหลดไปตและมาซงจะอยอากวอามมปากตเนอปลาบกนอกจากมรสชาดแลวตยงมคณคอาทางโภชนาการสงอกดวยตโดยประกอบไปดวยตโปรนตคารโบไฮเดรตวามนตและกรดไขมนหลายชนดทเปนประโยชนออรอางกายตจงทาใหเกฐรกรจาหนอายไดราคาดต

ปลาสวายต(Pangasius hypophthalmus) เปนปลาทเลยงในประเทรไทยมานานตแอมขอจากดในเรองการเจร เบโชาตส เนอมส เหลองตไมอคออยไดรบความนยมในการบรโภคตแอมขอดในเรองของตตตตตตตตตตตการเจร พนธตและความดกไขอทดตจงมกนามาผสมกบปลาหนงชนดอนตเชอนตปลาบกตปลาสวายตเพอเพมผลผลและปรบปรงสเนอใหขาวออกชมพ การคดพนธและปรบปรงพนธปลาลกผสมรอนท 1 (F1) อายต2-3 ปตจนไดเปนสายพนธใหมอ ตคอตตตตตตตปลาลกผสมรอนทต2 (F2) โดยสามารถแยกรปรอางและพนธกรรมจาเพาะของปลาลกผสมฯตมลกฐณะเดอนตเชอนตเจร เบโดตเนออรออยตเจร พนธไดดตเปนทยอมรบของเกฐรกรและผบรโภคต(ภาพทต2ตและารางทต1)ต ตต

ภาพท 2 ทมาปลาหนงลกผสมบกสยามแมอโจ

ปลาหนงลกผสม รนท 2 (F2)

5

ตารางทต1ตความเปนนวกรรมของสายพนธปลาหนงลกผสม

การเพาะเลยงปลาลกผสมเชงพาณชยอยอางยงยนตซงปจจบนนยมเลยงกนมากขนตทงในบออดนและตตต

ในกระชงตสงทควรองใหความสาค ในเรองการคดเลอกพออแมอพนธทดเพอผลลกปลาทมสายพนธทดตและมคณลกฐณะเปนทองการของลาดตจาการางทต2ตแสดงใหเหนถงความแกอางของลกฐณะปลาบกตตตตตตตปลาสวายตและปลาหนงลกผสมระหวอางพออปลาบกและแมอปลาสวายตอาทเชอนตนาหนกของปลาอายต1 ปตขนไปตทเลยงในฟารมตพบวอาตนาหนกปลาบกมคอามากสดต5 กโลกรมตปลาหนงเนอขาวต3 กโลกรมตปลาสวายต1.5 กโลกรมตปลาบกมเนอต45 เปอรเซน ปลาหนงเนอขาวต40 เปอรเซน ปลาสวายต35 เปอรเซน และพบวอาปลาหนงลกผสมเจร เบโและเจร พนธไดดกวอาปลาสวาย สอวนลกฐณะของจดนาหมกหรอจดดาามลาวจะพบไดเฉพาะปลาบกทมขนาดให อกวอาต1 กโลกรมขนไปตซงสามารถใชเปนดชนบองชความแกอางระหวอางปลาบก ปลาหนงเนอขาวตและปลาสวายตดลกฐณะฟนทปลาบกไมอมฟนตปลาหนงเนอขาวจะมฟนลอางรงกลางเลกนอยตสอวนดานบนไมอมฟนตสอวนปลาสวายมทงฟนบนและฟนลอางตสอวนหวและลาวของปลาบกกวางกวอาตตปลาหนงเนอขาวตและปลาสวายตหนวดบรเวณขากรรไกรบนจะสนกวอาปลาสวายประมานต1.5 เทอาตครบหางปลาบกจะเวากวางและหนากวอาปลาสวาย

องคประกอบ ปลาสวาย ปลาหนงลกผสมฯ

1. คณคอาสายพนธ 1.ตราคาถกตเลยงในระบบไมอไดมาร านตGAP

1.ตราคาเพมขนต3ตเทอาตเลยงในระบบไดมาร านตGAPตสามารถนาแปรรปเพมมลคอาไดหลากหลาย

2.ตลกฐณะเดอน 2. เนอเหลองมกลนโคลนตมเนอตตตต35-40% เขาสอลาดต1-2ตป

2. เนอมสขาวอมชมพตอดมไปดวยกรดไขมนโอเมกาต3, 6ตและต9ตมเปอรเซนเนอต45-50%ตการเจร พนธดตและชอวงการเจร พนธยาวตและมการเจร เบโเรวเขาสอลาดต6-12ตเดอนต

3.ตสายพนธปลา 3.ตไมอแนอนอนหลายสายพนธ 3.ตสายพนธใหมอทงรปรอางและพนธกรรม

4. ฤทธชวภาพออสขภาพต(ของนามนในเนอปลา)

4.ตไมอมการทดสอบ 4. มการทดสอบมผลดออสขภาพตเชอนปองกนและลดอนมลอสระตลดไรกล-เซอรไรตการอกเสบตและปองกนเบาหวานต(ดวงพรตและคณะต2553ตและต2558)

6

ตารางท 2ตแสดงลกฐณะเดอนทแกอางของตปลาบก ปลาสวายตและปลาหนงลกผสมขนาด 1.5-2 กโลกรม

ชนดปลา ลกษณะ

หว ลกษณะ

ฟน ต าแหนง

ตา ความยาว

หนวด %เนอ

สเนอ การ

เจรญเตบโตในบอดน

อตราการรอดและ

ตานทานโรค ปลาบก

หวกวางตปาน

ไมอม

ใเสนขอบปาก

สน 35-40 ชมพแดง

ดมาก ดมาก

ปลาสวาย หวเรยวตแคบยาว

มทงฟนบนและฟนลอาง

บนเสนขอบปาก

ยาว 30-35 เหลอง ปานกลาง ด

ปลาหนงลกผสมต

หวปานเลก

มฟนลอางรงกลางเลกนอย

บนเสนขอบปาก

ปานกลาง 40-45 ขาวชมพ

ด ดมาก

6

1.2 การเลยงพอและแมพนธปลาหนงลกผสม บออเลยงพออแมอพนธตปลาลกผสมทเปนพออแมอพนธไดองมอายกวอาต3 ปขนไปตไมอควรมากกวอาต10ตปตตตตต

มนาหนกกวอาต3 กโลกรมตโดยปกจะปลออยต300 ว/ไรอตบออทเลยงควรมขนาดให อและมความลกกวอาบออเลยงปลาเนอธรรมดาตอยอางนอยควรมขนาดต1ตไรอตความลกต2-3 เมรตมระบบทออสองนาและระบายนาเพอชอวยการเจร เบโและการเจร พนธ การใหอาหารโปรนต30 เปอรเซนตใหอราต2ตเปอรเซนตนาหนกออวนตอาหารทนยมใชจะมสอวนประกอบของตปลายขาวมต22 เปอรเซน ปลาปนต22 เปอรเซน กากถวเหลองต18 เปอรเซน ราละเอยดต33ตเปอรเซน และวามนหรอใชสาหรอายสไปรลนอาต5 เปอรเซนตคณสมบของนาเหมาะสมโดยเฉพาะคอาออกซเจนตความเปนกรดตนาทมออกซเจนาตและมความเปนกรดสงตจะมผลออความอดมสมบรณตการพฒนาตและปรมาณของไขอและอสจตขนอนทกาหนดความสาเรจในการเพาะพนธปลาตคอตบออปลาควรอยอกลางแจงตอณหภมทเหมาะสมควรมคอาต30-35ตองราเซลเซยส มการถอายเทนาสมาเสมอ ตตตตตตการคดเลอกพออ-แมอพนธทเจร เบโดตอายนอยตสมบรณเพรตแขงแรงตและรปรอางสมบรณตโดยทวไปหลกในการคดเลอกตสงเกลกฐณะทองปลาวอามการพฒนาของไขอและนาเชอตโดยดจากแมอปลาทองจะอมนมเมอกดดทองเบาๆตจะมไขอตสอวนวผจะมนาเชอสขาวขอนไหลออกมาตแสดงถงความพรอมทจะฉดฮอรโมนเพอการผสมเทยมไดตควรงดอาหารปลากออนการผสมเทยมต1ตวนตโดยพออ-แมอพนธปลาทมความพรอมสาหรบการผสมเทยมมกจะเรมในเดอนมถนายนตถงตสงหาคม ปลาพออ-แมอพนธทมความสมบรณเพรหรอเจร พนธเมทตแสดงดงภาพทต3ตซงไดจากการเลยงในบออดนแลวนามาฉดฮอรโมนเพอการผสมเทยมต

ภาพท 3 ลกฐณะพออพนธต(บน)ตและแมอพนธต(ลอาง)ตทมความสมบรณพรอมผสมเทยม

1.3 การเพาะผสมเทยมเพอขยายพนธปลาหนงลกผสม การเพาะขยายพนธดวยการฉดฮอรโมนเปนการกระนการกไขอใหหลดจากฟอลลเคลลงในชอองวอางตตต

รงไขอตสอวนการวางไขอจะามมาในธรรมชาตกออนการผสมเทยมองงดอาหารต1-2ตวน องรวจสอบการพฒนาของไขอและนาเชอกออนตโดยการรดพออพนธทมรปรอางเรยวยาวและมสครบทองสเหลองอออนตงเพรจะเรยวแหลมตเมอรดทองเบาๆตจะมนาเชอสขาวขอนออกมาตสอวนวเมยทองจะอมนมกวอาและครบทองจะมสขาวอออนตเมอรดทองเบาๆตหรอใชสายยางขนาดเลกสอดเขาชอองเพรจะมไขอออกมาขนาดต1-1.5ตมลลเมรตแสดงวอามตตการพฒนาเจร พนธพรอมทจะผสมเทยมตโดยการฉดฮอรโมนโดยทวไปวเมยจะฉดตเขมทต1 ดวยตLHRHa 10-20 ไมโครกรมออนาหนกปลาต1ตกโลกรม (µg/kg) ชอการคาตSuprefact ผสมกบตdomperidone 5 มลลกรมออนาหนกปลาต1ตกโลกรม (mg/kg) ชอการคาตMothelium โดยฉดเขมทต2 หอางกนต6 ชวโมงตLHRHa 20-30 ไมโครกรมออนาหนกปลาต1ตกโลกรม (µg/kg) ผสมกบ domperidone 5 มลลกรมออนาหนกปลาต1ตกโลกรม

7

(mg/kg)ตสามารถรดไขอและนาเชอปลา หลงจากฉดไดประมาณต6-ต8ตชวโมงตในบางกรณอาจองใชฮอรโมนจาเปนองฉด ต1 หรอต3 เขม ตท งนขนอยอกบความสมบรณ ของพออแมอ พนธปลาและปจจยแวดลอม domperidone เปนยาทออกฤทธยบยงการทางานของโดปามนต(dopamine) ซงมฤทธเหมอนฮอรโมนตGRIF โดยมฤทธยบยงการหลงฮอรโมนตGnRH หรอตLHRHa จากการวจยพบวอาตถามการใหตdomperidoneตจะทาใหปลามการอบสนองออฮอรโมนตGnRH หรอตLHRHa มากขน ปกแลวฮอรโมนตLHRHa ทวางจาหนอายทวไปมลกฐณะของเหลวตบรรจขวดขนาดต10 มลลลร (cc) ราคาต2,000-3,000 บาทตความเขมขนต10,000 ไมโครกรมต(µg)ตอราการใชโดยทวไปต10-40 ไมโครกรมออปลาหนกต1 กโลกรม (µg/kg)ตใชรอวมกบยาตdomperidone มลกฐณะเปนเมดสขาวแผงละต100-200ตบาทตขนาดต10 มลลกรมต(mg) อราการใชต5-10 มลลกรมออปลาหนกต1 กโลกรมต(mg/kg) การใชควรแบองฮอรโมนต1 มลลลร ผสมกบนากลนต9 มลลลร จะมความเขมขนต1,000 ไมโครกรม ควรเกบฮอรโมนในเยน ขนอนการเพาะผสมเทยมปลา 1. คดเลอกปลาพออแมอพนธทมความสมบรณเพรขนมาพกในบออหรอกระชงทงอายออการเพาะผสมเทยมตโดยทาการชงนาหนกและจดบนทก 2. การกระนการเจร พนธเพอใหปลามความพรอมทจะผสมพนธเพมมากขนต วอยอางทต1ตกรณฉดปลาทมนาหนกเทอากนวผและเมยอยอางละต2ตวตเชอนต4 วๆตละต3 กโลกรม นาหนกปลาทงหมดต12 กโลกรม อราเขมขนต10 ไมโครกรม/กโลกรม เนองจากทองปลามไขอและนาเชอพฒนาด ฮอรโมนใชทงหมด = 12x10 = 120 µg ฮอรโมนต1,000 µg ในการละลาย = 10 cc ฮอรโมนตตตตต120 µg ในการละลาย = 10 x 120 1,000 = 1.2 cc ต- เรยมนากลนตโดยกาหนดใหใชสารละลายต(นากลน)ต1 มลลลร ออปลาต1 กโลกรม ดงนนองใชนากลนต= 12 - 1.2 เทอากบต10.8 มลลลร ต- เรยมยาเสรมฤทธต(Mothelium) โดยกาหนดใหใชต1 กโลกรม ใชต5 มลลกรม ปลาหนกต12 กโลกรมตใชต60 มลลกรม (6 เมด) นาไปบดใหละเอยดแลวละลายผสมในนากลนและฮอรโมนตามลาดบ 3. นาสอวนผสมทงหมดผสมใหเปนสารลายเดยวกนตจากนนเขยอาสอวนผสมกออนนาไปฉดปลาามนาหนกแอละวๆตละต3 มลลลร สารละลายทผสมแลวจะหมดพอด 4. หลงจากฉดฮอรโมนแลวต10-12 ชวโมงตทาการรดไขอและนาเชอปลาต(ควรเชคความพรอมของแมอปลากออนทจะรดไขอตประมาณต6-8ตชวโมง)ตและระวงอยอารดไขอปลากออนไขอสกหรอชาเกนไปตจะทาใหนาเขาชอองทองของแมอปลาเพราะจะทาใหไขอปลาเสยตโดยเรมจากการจบแมอปลาขนมารดไขอและามดวยการรดนาเชอของพออปลาตขณะรดไขอและนาเชอองระวงไมอใหมนาปนตแอถายงไมอสามารถรดไขอไดตอาจจาเปนองฉดเฉพาะวเมยในเขมทสองโดยเพมความเขมขนของฮอรโมนเปนต1.5-2ตเทอา 5. ทาการผสมนาเชอกบไขอปลาในภาชนะทแหงตอราสอวนนาเชอต1 มลลลรต: ไขอปลา 10 กรมตใชขนไกอคนใหทวตประมาณต1 นาทตจากนนลางนาเชอทไมอไดรบการผสมทงประมาณต1-2 ครงตดวยนาเปลอา 6. นาไขอปลาทไดรบการผสมโรยบนแผงฟกไขอตโดยใชสายยางขนาดเลกดดไขอตทงไวประมาณต28-32 ชวโมงตลกปลาจะฟกออกเปนวตและเขาสอกระบวนการอนบาลออไป

8

1.4 การอนบาลลกปลา การอนบาลหลงจากผสมตอราการฟกเปนวหลงผสมต30ตชวโมงตจะอนบาลในบออซเมนขนาดต4ตารางเมรตนาลกต1ตเมรตเมอลกปลาอายต3-6ตวนตใหไขอแดงตอารทเมยตและไรแดงต(อราต100ตเปอรเซนตของนาหนกว)ตอายต7-10ตวนตจานวนต10,000ตวตใหไรแดงตปลาปนตและราละเอยดตอราสอวนต1:2:1ต(อราต30ตเปอรเซนตของนาหนกว)ตหลงจากนนยายอนบาลในบออดนตขนาดต100ตารางเมรตใหปลาปนผสมราละเอยดตปลายขาวตและอาหารลกกบตและอายต11-30ตวนตใหอาหารลกกบต(อราต10ตเปอรเซนตของนาหนกวออวนๆตละต3ตครง)ตจนครบต30ตวนตจะไดลกปลาขนาดประมาณต5-10ตกรมตมความยาวประมาณต3ตนวตซงสามารถนาไปเลยงออในบออดนหรอกระชงใหไดขนาดลาดตและมอรารอดายหลงการผสมและอนบาลมากสดเฉลยต20ตเปอรเซนตไดลกปลาขนาดต2-5ตนวตอายต1-2ตเดอนตสาหรบผลลกปลาใหกบบออสาธตและเกฐรกรทผอานการอบรมทสนใจองการเลยงปลา

ภาพท 4 การเรยมพออแมอพนธต(ซาย)ตและการเพาะผสมเทยมเพอผลลกพนธปลาฯต(ขวา)

ภาพท 5 การรดไขอแมอพนธปลาต(ซาย)ตการรดนาเชอพออพนธปลาต(กลาง)ตและลกปลาอายต30ตวนต(ขวา)

2. การปฏบตทางการประมงทดส าหรบฟารมเลยงสตวน า (Good Aquaculture Practice; GAP) 2.1 GAP คออะไร และส าคญอยางไร มาร านตการปฏบทางการประมงทดสาหรบฟารมเลยงสวนาต(GAP สาหรบสวนา)ตเปนสอวนหนงของมาร านและหลกเกณฑสาหรบกระบวนการผลเพอใหไดผลผลทมคณภาพดรงามมาร านทกาหนดตไดผลผลสงคมคอาการลงทนและขบวนการผลจะองปลอดภยออเกฐรกรและผบรโภคตมการใชทรพยากรทเกดประโยชนสงสดตเกดความยงยนทางการเกฐรและไมอทาใหเกดมลพฐออสงแวดลอมตโดยหลกการนไดรบการกาหนดโดยองคการอาหารและเกฐรแหองสหประชาชาต(FAO) ผลผลและผลภณฑประมงทไดถกประการไวในตประการกรมประมงตเรองตมาร านกระบวนการผลตผลผลและผลภณฑ

9

ประมงตซงเปนนโยบายของร บาลทองควบคมคณภาพมาร านสนคาเกฐรและอาหารตเพอใหกระบวนตตการผลตผลผลตและผลภณฑประมงของผประกอบการประมงเปนไปามมาร านสากลตดงนนกรมประมงจงไดประการกาหนดมาร านและหลกเกณฑสาหรบกระบวนการผลตผลผลและผลภณฑประมงขน ดงนนสนคาทางการเกฐรทผอานการรบรองวอาไดรบมาร านตGAP กเปนทเชอถอไดในระดบหนงวอาเปนสนคาทมคณภาพและปลอดภยออการบรโภคตเพราะสถานทผลตวธการและขนอนการผลตไดผอานตตตการรวจสอบมาแลวจากทางราชการ 2.2 มาตรฐานและหลกเกณฑส าหรบฟารมเลยงสตวน า

สถานทเลยงองมการขนทะเบยนฟารมเปนเกฐรกรผเพาะเลยงสวนาจากกรมประมงของแอละจงหวดอยอางถกอง อยอหอางหรอไมอไดรบผลกระทบจากแหลองกาเนดมลพฐ มระบบการถอายเทนาทด มการคมนาคมสะดวก และมสาธารณปโภคขนพน านทจาเปน มการบนทกขอมลและปฏบามคอมอการเลยงสวนาทถกองามหลกวชาการ มแผนทแสดงทงและแผนผงของฟารมเลยง นาทงจากบออเลยงเปนไปามเกณฑมาร านทกฎหมายกาหนด ปจจยการผล เลอกใชลกพนธทดตมความแขงแรงไมอเปนโรค วถดบทใชในการผสมอาหารสวนาทผลใชเองในฟารมตองปรารจากยาและสารองหามปลอดภยออสวนาและผบรโภค และมคณภาพเหมาะสมกบความองการทางโภชนาการของสวนาทเลยง การจดการดแลสขภาพสวนา มการเรยมบออและอปกรณอยอางถกวธเพอปองกนโรคทจะเกดกบสว เมอมการระบาดของโรคตองแจงหนอวยงานทมอานาจหนาทตและมวธการจดการทเหมาะสม ระบบนาทงจากบานเรอนองแยกจากระบบการเลยง หองสขาแยกเปนสดสอวนและสงปฏกลไมอมโอกาสปนเปอนเขาสอระบบการเลยง มระบบการจดอปกรณตเครองมอตในบรเวณฟารมใหเปนระเบยบตสะอาดตถกสขลกฐณะและมการบารงรกฐาใหพรอมใชงานอยอเสมอ มระบบการจดเกบและกาจดขยะทดตมการเกบวอยอางนาและเนอปลาวเคราะหตองไมอมสารปนเปอนและโลหะหนกทเปนอนรายออผบรโภคสอวนการพฒนาสอระบบการเพาะเลยงแบบอนทรยตผเลยงจาเปนองมใบรบรองทมาของสายพนธทไดจากการเพาะเลยงจากการทไมอใชฮอรโมนผสมเทยมหรอเปนสายพนธทไมอมการดดแปลงทางพนธกรรมตอาหารทใชเลยงองมาจากวสดทเปนฟารมอนทรยต70 เปอรเซน มแนวปองกนการปนเปอนตเชอนตนไมหรอรวรอบๆตบออตมบออพกนาหรอออางเกบนาตและบออนาทงกออนปลออยสอธรรมชาตเปนน

2.3 การยนขอรบการรบรอง การยนขอรบการรบรองระบบการผลและผลผลสวนาามมาร านฟารมเพาะเลยงสวนาตGAPสามารถขอรบเอกสารแบบฟอรมในการยนขอรบรองไดทกรมประมงของแอละจงหวดทฟารมเลยงสวนางอยอตเพอกรอกขอมลและยนเอกสารออกรมประมงตจากนนกรอการดออกลบจากกรมประมงสาหรบรวจประเมนเพอการรบรองมาร านตGAPตโดยสามารถแบองออกเปนต3ตกรณตดงน 1. การขอรบการรบรองรายฟารมโดยผผลซงเปนบคคลธรรมดาตคลอบคลมผผลแอละรายททาการเพาะเลยงสวนาามมาร านตGAP 2. การขอรบการรบรองรายฟารมโดยนบคคลตคลอบคลมนบคคลแอละรายททาการเพาะเลยงสวนาามมาร านตGAP 3. การขอรบการรบรองแบบกลอมตคลอบคลมกลอม/องคกรตททาการเพาะเลยงสวนาามมาร านตGAP และ/หรอมการจดการระบบการผลตหรอควบคมตบรหารจดการดานการเพาะเลยงสวนาของกลอมรอวมกน

10

2.4 การรบรอง ดาเนนการใหการรบรองระบบการผลและผลผลสวนาามมาร านฟารมเพาะเลยงสวนาตGAP ามขอบขอายทกรมประมงประการเทอานน กออนการรวจประเมนเพอการรบรองตผยนคาขอรบการรบรององมการนาระบบการผลและผลผลสวนาามมาร านฟารมเพาะเลยงสวนาตGAP ปฏบแลวตรวมทงมการดาเนนกจกรรมในทกขอกาหนดในมาร านฟารมเพาะเลยงสวนาของกรมประมงตไดแกอตมาร านการปฏบทางการเพาะเลยงสวนาทดต(Good Aquaculture Practice; GAP) 2.5 การตรวจตดตามผล (Surveillance) และการตรวจตออายการรบรอง (Re-assessment) ผรวจประเมนจะสอมรวจดามผลเพอดามการรกฐาระบบการผลและผลผลสวนาามมาร านฟารมเพาะเลยงสวนาตGAP ทไดรบการรบรองอยอางนอยปละต1ตครงตโดยนบจากการรวจประเมนเพอการรบรองครงแรกเสรจสนตการรวจอออายการรบรองจะดาเนนการทกต2 ปตโดยรวจประเมนระบบทงหมด

2.6 การเลยงปลาและการผลตอาหารปลาส าหรบชมชน บออทใชเลยงปลาลกผสมบกสยามฯตควรมพนทขนาดต400 ารางเมรตถงต2 ไรอตหรอกระชงขนาดต

30-60 ารางเมรตควรอยอใกลแหลองนาให อและมนาใหลอดปตเชอนตแมอนาตหรอคลองชลประทานตทไมอมป หานาทอวมตพนทควรมความลาดเทเลกนอยปองกนนาทอวมขงตลอดจนเพอความสะดวกตและประหยดคอาใชจอายในการระบายนาเขาและออกตระดบความลกประมาณต2.5-3 เมรตเนอดนควรเปนดนเหนยวหรอดนเหนยวปนลกรงตควรงอยอหอางลาดสดตชมชนแออดตแหลองโรงงานอสาหกรรมตการคมนาคมสะดวกตและไฟฟาเขาถงต ตตตในกรณทเปนบออเกอาตกออนปลออยปลาลงเลยงตควรมการเรยมบออตเพอกาจดรรปลาและทาใหปลามอรารอดสงสดตทาการระบายนาออกจนแหงตแลวโรยปนขาวในอราต50 กโลกรม/ไรอตจากนนสบนาเขาบออโดยมถงกรองททาดวยผามองเขยวตชอวยกรองไขอหรอวอออนของสวนาอนๆตเมอสบนาเขาบออจนไดระดบลกทองการแลวตควรรวจคณสมบของนากออนนาพนธปลาลงเลยงตความหนาแนอนในการเลยงปลาเปนปจจยหนงทสาค ตเนองจากปลาหนงลกผสมทลาดองการมขนาดงแอต1.2-3ตกโลกรมตซงองใชเวลาเลยงต6ตเดอนตถงต2ตปตเปนปลาทโคออนขางดตอราการปลออยปลาลกผสมขนาดต3ตนวในบออดนตเพอการอนบาลควรปลออยประมาณต30 ว/ ารางเมรตระยะเวลาต2ตเดอนตใหอาหารลกปลาดกอราต5 เปอรเซนตของนาหนกวปลาตเมอปลามขนาดโต5-10ตนวตขนกควรยายบออเพอลดความหนาแนอนควรปลออยในอราต2ตว/ารางเมรตเลยงนานต6 -8ตเดอนตกจะไดปลาขนาดต1.5ตกโลกรม/วตหากองการลดนทนและเพมคณภาพเนอทาใหเนอแนอนและลดกลนโคลนและเพมปรมาณโอเมกาตควรใชสรอาหารทผสมห าเนเปยรหรอสาหรอายตและนามนปลาตดงวอยอางภาพท 6

การใชอาหารเมด เพอลดนทน ในการเล ยงปลาลกผสมอาย ต6ตเด อน ตเล ยงนานต6ตเด อนตตตตตตตตตตตตตตตตสรอาหารเมดจมผสมห าเนเปยรบดต10ตเปอรเซนตปลาปนต10ตเปอรเซน กากถวเหลองต30ตเปอรเซนตตตตตตตตราละเอยดต35ตเปอรเซนตปลายขาวต15ตเปอรเซนตอราการใหอาหารต3 เปอรเซนของนาหนกว/วนๆตละต2 ครง พบวอาไมอมความแกอางทางดานการเจร เบโตแอดานนทนคอาอาหารสรอาหารททดแทนปลาปนดวยห าเนเปยรตมราคาถกกวอาสรอาหารปกตมสเนอไมอเหลองและมกลนโคลนนอยกวอาชดทใชปลาปนและเปนทยอมรบของผบรโภคมากกวอา นอกจากนอาหารปลาทประกอบดวยตปลาปนต15 เปอรเซน กากถวเหลองต34.5 เปอรเซน ปลายขาวต30 เปอรเซน ราละเอยดต9ตเปอรเซนตสาหรอายเาต10 เปอรเซน และนามน

11

ปลาต1.5 เปอรเซน ผลทาใหคณภาพของเนอตไมอมกลนโคลนสะสมในเนอตจนไดเปนอาหารปลาทอดมไปดวยโอเมกาต3, 6 และต9 เพมการเจร เบโตการเจร พนธตและคณภาพเนอปลาทด

นทนและผลอบแทนของการเลยงปลาบกและปลาหนงลกผสมบกสยามแมอโจตเพอประเมนคอาอบแทนทไดรบจากการเลยงตหากเกฐรกรไดรกฐาเรองดงกลอาวตจะทาใหไดขอมลทสามารถนาไปใชประโยชนในการวางแผนประกอบการดสนใจในการประกอบอาชพไดตอกทงยงไดใหวอยอางผลการรกฐานทนและผลอบแทนการเลยงปลาบกและปลาลกผสมเนอขาวในบออดนและกระชงสาธตเพอใหเกฐรกรมการบรหารจดการทเหมาะสมตใหมรายไดเหลอจากการลงทนเลยงปลาตและสามารถยดเปนอาชพหลกไดต ตตตตจากการวเคราะหนทนและผลอบแทนการเลยงปลาในนาขาวพบวอาตสามารถใหผลอบแทนไดต33.45ตเปอรเซนตโดยคดเปนนทนผนแปรต85.11ตเปอรเซนตนทนคงทรอยละต14.89ตเปอรเซนตซงมคอาพนธปลาและคอาอาหารปลาเปนนทนผนแปรทมอราสอวนมากทสดตคอต24.3ต เปอรเซนตและต20ตเปอรเซนตามลาดบ วอยอางการวเคราะหนทนและผลอบแทนในการเลยงปลาหนงลกผสมบกสยามในกระชงและบออดนสาธตโดยการเลยงในบออดนสามารถสรางรายไดอยอางมากใหกบเกฐรกรตคอต87.05 ตเปอรเซนตตของนทนทงหมดตแอถาเลยงในรปแบบกระชงอาจจะใหผลกาไรในสดสอวนทนอยกวอาตคอต48.95ตเปอรเซนตอยอางไรกามเกฐรกรสามารถลดนทนคอาอาหารโดยเลอกใชอาหารนทนาตแอมคณภาพดตจะทาใหผลอบแทนสทธทเกฐรกรจะไดรบเพมมากยงขนตสอวนการเพมขนาดบออและความลกตการเพมระยะเวลาในการเลยงใหนานขนตเพอใหไดปลาทมขนาดให อเปนทองการของลาดตอาจทาใหผลอบแทนสทธของเกฐรกรเพมขนได

วอยอางการเลยงปลาลกผสมบกสยามฯตลกปลาบกตและลกปลาสวายตขนาดต6-10 นวตในกระชงขนาดต 1 x 1 x 1 เมรตอราการปลออยต10 ว/ารางเมรตใหอาหารระดบโปรนต30 เปอรเซนตในอราต5 เปอรเซนของนาหนกวตหลงจากการเลยงนานต4 เดอนตพบวอามนาหนกเพมขน และมอรารอดดทสดตเนองจากปลาลกผสมเมอมขนาดให อและอายมากขนตจะกนพชหรอสาหรอายเปนหลกจงไดรกฐาการใชอาหารเมดในการเลยงปลาบกลกผสมอายต6ตเดอนตเลยงนานต6ตเดอนตการผลอาหารปลาคณภาพจากวสดทองถนตเชอนตปลาปนตผสมห าเนเปยรหรอสาหรอายนาจดและนามนปลาตสาหรบเกฐรกรในเครอขอายโดยตตตการใชอาหารเมดจมผสมห าเนเปยรบดแทนปลาปนต50ตเปอรเซนตอราการใหอาหารต3 เปอรเซนของนาหนกว/วนตวนละต2 ครง พบวอาไมอมความแกอางทางดานการเจร เบโตแอดานนทนคอาอาหารสรอาหารททดแทนปลาปนดวยห าเนเปยรตมราคานทนถกกวอาสรอาหารปกตมสเนอไมอเหลองและมกลนโคลนนอยกวอาชดทใชปลาปนและเปนทยอมรบของผบรโภคมากกวอา (นสราตและคณะ,ต2557)

ภาพท 6ตอาหารเมดจมไมอผสมและผสมเนเปยรทดแทนปลาปนและสเนอปลาต(นสราตและคณะ,ต2557)

50% 100%

ชดควบคม

12

ภาพท 7 ลกฐณะอาหารต3ตสรตสาหรบการผลเนอปลาทอดมดวยโอเมกาอาหารปลาผสมนามนปลาต(ซาย)ตสาหรอายเาต(กลาง)ตและนามนปลากบสาหรอายเาต(ขวา)ต

ภาพท 8ตอาหารปลาผสมนามนปลาต(ซาย)ตสาหรอายเาต(กลาง)ตและนามนปลากบสาหรอายเาต(ขวา)ต

ภาพท 9 การเลยงปลาลกผสมฯตในกระชงของเกฐรกรชมชนหนองมะจบตาบลแมอแฝกตจงหวดเชยงใหมอ

วอยอางการเลยงในกระชงตณตชมชนบานจอมแจงตาบลขเหลกตอาเภอแมอแงตจงหวดเชยงใหมอตกระชงขนาดประมาณต30ตารางเมรตปลออยปลาหนงลกผสมตอายประมาณต2ตเดอนตอราการปลออยประมาณต1ตารางเมร/วตใหอาหารปลาเมดลอยโปรนต30ตเปอรเซน ในอราต3ตเปอรเซนของนาหนกว/วนตการเจร เบโของปลาในกระชงและบออดน พบวอามนาหนกและอราการเจร เบโ/วนเพมขน

การเลยงปลาบกและลกผสมบกสยามในบออดนขนาดต300ตารางเมรตความลกต1.8ตเมรตจานวนต2ตบออๆตละต400ตวตปลออยปลาขนาดต2ตนวตในอราต2ตว/ารางเมร ใหอาหารเมดทเกฐรกรทาเองมระดบโปรนประมาณต30 เปอรเซน อราการใหอาหารต2 เปอรเซน ออวนตเปนการเลยงต2ตรปแบบตคอตปลออย

13

ปลาลกผสมรอนท ต2ตบกสยามฯตนาหนกเฉลยต16ตกรมตอยอางเดยวต1ตบออตหลงจากเลยงนานต12ตเดอนตตตตตตตตตปลาลกผสมบกสยามมนาหนกเฉลยต1.1ตกโลกรมตสอวนบออทต2ตปลออยปลาลกผสมบกสยามนาหนกเฉลยต16ตกรมตรอวมกบปลาบกขนาดต22ตกรมตเมอเลยงนานต11ตเดอนตปลาลกผสมบกสยามฯตมนาหนกเฉลยประมาณต1ตกโลกรมตสอวนปลาบกมนาหนกเฉลยต1.2ตกโลกรมตอราการเจร ออวนออวประมาณต4ตกรมตและไมอพบการายของปลาต

ภาพท 10ตการเลยงปลาบกและปลาลกผสมบกสยามตณตชมชนบานหนองมะจบตอ.สนทรายตจ.เชยงใหมอ

การเลยงปลาลกผสมบกสยามในกระชงสาธตณตบานทงเสยวตอาเภอสนปาองตจงหวดเชยงใหมอตตตผลการเลยงในกระชงทกางในบออดนตขนาดต30ตารางเมรตความลกต1.5ตเมรตอราการปลออยปลาขนาดประมาณต4ตนวต30ตว/ารางเมร ใหอาหารเมดสาเรจรปตจานวนต3ตมอ/วนตอราการใหอาหารประมาณต4.5ตเปอรเซนของนาหนก/วนตเมอปลาอายต1ตปตใหอาหารเมดมอเชาตมอเยนใหผกบงสบละเอยดตหลงจากเลยงนานต16ตเดอนตปลามนาหนกเฉลยต2ตกโลกรมตอราการเจร เบโออวนต4-5ตกรมตไมอพบอราการายตปลามเนอสขาวปนชมพต

ตตตตตตต

ภาพทต11 การเลยงปลาบกสยามทในกระชงตและสเนอปลาเมออายต16ตเดอน

การเลยงปลาลกผสมบกสยามในกระชงสาธตณตบานเจดยแมอครว .แมอแฝกตอ.สนทรายตจ.เชยงใหมอตเลยงในกระชงขนาดต5X5x2 เมรตปลออยปลาบกสยามขนาดต100ตกรมตจานวนต80ตวตใหอาหารปลาดกกลางตอราต3 เปอรเซนของนาหนกปลาต3ตครงออวนตมอเยนเสรมดวยผกบงสบละเอยดตเลยงนานต4ตเดอนตไดปลาขนาดเฉลยต1.5ตกโลกรมตอรารอดต100ตเปอรเซนตไดผลอบแทนการเลยงประมาณต25ตเปอรเซน/ป

14

ภาพทต12 ปลาลกผสมบกสยามแมอโจตอายต4ตเดอนตขนาดต1.3ตกโลกรม ตารางท 3ตการเจร เบโและนทนคอาอาหารในการเลยงปลาลกผสมต(พออปลาเทโพตx แมอปลาสวาย)ตและปลาลกผสมบกสยามฯตในบออดนตณต านเรยนรปลาบกฯตคณะเทคโนโลยการประมงฯตมหาวทยาลยแมอโจ

ขอมลการเลยงปลา ปลาลกผสมบกสยามฯ ปลาลกผสมเทโพสวาย

จานวนต(ว) 117.00 169.00

ขนาดบออต(ารางเมร) 100.00 300.00

ระยะเวลาการเลยงต(วน) 240.00 360.00

นาหนกสดทายรวมต(กโลกรม) 81.90 256.88

ปรมาณอาหารทกนต(กโลกรม) 288.64 1,387.80

ปรมาณอาหารทกนต(กโลกรม/วน) 1.64 5.14

นทนคอาอาหารปลาต(บาท) 7,216.00 34,695.00

การเจรญเตบโต

นาหนกเรมนต(กรม/ว) 15.00 40.00

ความยาวเรมนต(เซนเมร/ว) 6.75 18.00

นาหนกสดทายต(กรม/ว) 700.00 1,520

ความยาวสดทายต(เซนเมร/ว) 48.00 54.00

อราการเจร เบโต(กรมออวน, ADG) 2.85 4.11

อราการเปลยนอาหารเปนเนอต(FCR) 3.52 5.40

15

ตารางท 4 ประมาณคอาใชจอายในการเลยงปลาลกผสมบกสยามฯตในกระชงและบออดนตของเกฐรกรในเครอขอายตณตฟารมบรฐทบานนอกคอกนาตจงหวดเชยงใหมอ

รายการ ราคา/หนวย

(บาท) รายรบ (บาท)

รายจาย (บาท)

คงเหลอ (บาท)

งบประมาณในการดาเนนโครงการ

60,000

60,000 คอาพนธลกปลาจานวน 1,000 ว 20

20,000 40,000

คอาอาหารขนาดกลางจานวน 2 กระสอบ 400

800 39,200 คอากระชงจานวนต3 กระชง 3,000

9,000 30,200

อปกรณการกางกระชง

390 29,810 คอาแรง

500 29,310

คอาพนธปลาจานวน 180 ว 50

9,000 20,310 คอาแรง

700 19,610

หมายเหต: นทนการเลยงปลาในบออดนและกระชงไมอรวมคอาเสอมตการขนลงของราคาอาหารปลาและพนธปลา

3. การแปรรปเพมมลคาและการสราง brand จากกระแสรกสขภาพของผบรโภคในปจจบนตผลภณฑอาหารสขภาพกาลงไดรบความนยมเปนอยอาง

มากตซงเปนโอกาสทางลาดทดของผลภณฑอาหารจากปลาตจากคณภาพและองคประกอบของเนอปลาบกลกผสมตโดยอาหารทบรโภคจะองมความสะอาดตสะดวก มคณภาพตและรปแบบทมความหลากหลายมากขนตผบรโภคองการความสะดวกสบายในการบรโภคอาหารทเรยมหรอปรงงอายตใชเวลานอยในการเรยมจงองการอาหารทพรอมจะบรโภคได (ready to eat) และอาหารพรอมปรงต(ready to cook) นอกจากจะองมการพฒนาผลภณฑใหมอแลว ปรบปรงผลภณฑทมอยอเดมทคนยอมรบอยอแลวใหมรปแบบหลากหลายมากขนตเพอใหผบรโภคมโอกาสเลอกมากขนชอวยเพมมลคอาผลผลปลาและชอองทางการลาดตอาหารเลยงรบรองแขกในงานขนโกตและตผลภณฑเหลอานสามารถซอเปนของฝากไดอกดวยตในรปของอาหารสขภาพตไดแกอตเนอปลาสไลดลวกจมตและไสอวปลาตนอกจากนยงมการเพมมลคอานามนปลาจากปลาลกผสมเปนผลภณฑอาหารเสรมในรปนามนปลา นามนปลาต(fish oil) ทจาหนอายในทองลาดจะมกรดไขมนทใชกาหนดมาร านต2ตวตคอตกรดไขมนชนดตDocosahexaenoic Acid (DHA) 12ตเปอรเซนตและตEicosapentaenoic acid (EPA) 18ตเปอรเซนตโดยต1ตแคปซลตขนาดต1,000ตมลลกรมตประกอบดวยตDHA 120ตมลลกรมตและตEPA 180ตมลลกรมตไขมนไมออมวกรด กรดไขมนตโอเมกา ชนดตดตเอชตเอต(DHA) กรดไขมนโอเมกา 6ตและกรดไขมนโอเมกา 9ตการรบประทานปลาชอวยลดความเสยงอางๆตในการเกดโรคตเชอนตโรคหลอดเลอดและความดนตโรคความจาเสอมตเปนนตปลาลกผสมมสอวนประกอบของไขมนในชอองทองมากซงยงไมอมการนาไปเพมมลคอาตจงมการตรกฐาฤทธทางชวภาพของนามนปลาทสกดไดจากกอนไขมนดงกลอาวตพบวอาตมฤทธานอนมลอสระตชอวยลดระดบไขมนตตตไมอดชนดคลอเลสเอรอลตไรกลเซอไรดตเพมระดบไขมนด นอกจากนผลภณฑแปรรปเพอเพมมลคอาและชอองทางการลาดของปลาหนงลกผสมตไดแกอตปลาสกพรอมทานตไสกรอกปลาตไสอวปลา และปลาสมตซงเปนอาหารสขภาพและอาหารหลกของผทนยมบรโภคในภาคเหนอตลอดจนมขนอนและวธการทาทไมอยากจงเปนทางเลอกทเกฐรกรและกลอมแมอบานสามารถทาและจาหนอายไดทงในลาดชมชนหรอลาดในเมอง

16

3.1 การออกแบบและพฒนาฉลากบรรจภณฑ การแปรรปเพมมลคอาและการสรางตbrand จากเนอปลาขนาดลาดทนยมบรโภคตขนาดต1.5-ต2ตกโลกรมตเปนผลภณฑปลาลกผสมต4 ชนดตไดแกอตปลาแลอเนอตไสกรอกตไสอวตและปลาสม

ภาพท 13 วอยอางผลภณฑแปรรปจากเนอปลาลกผสมฯตเนอแลอตไสกรอกตไสอวตและปลาสม ต

3.2 การแลเนอปลา ลางทาความสะอาดวปลาแลวนาไปแชอนาแขงเปนเวลาต2-4ตชวโมงตจากนนแลอเนอปลาทงสองขางต(ซายและขวา)ตจะไดเนอประมาณต40-45ตเปอรเซนตการทาปลาสไลดหลวกจมตทาไดโดยการสไลดเนอปลาเปนชนบางๆตจากนนมนาใหเดอดใสอขงแกอตใบมะกรดตะไครตลงไปเพอดบกลนคาวของปลาหรออาจใชนาซาวขาวตนาเนอปลาทสไลดแลวไปลวกไมอควรลวกใหสกหรอดบจนเกนไปตหรอนาไปบรรจถงส าการเพอเปนวถดบในการทาเมนอาหารพรอมทานตเชอนตทอดกระเทยมตมยาตผดฉอาตและสเกปลา

ภาพท 14 การแลอเนอปลาลกผสมบกสยามฯ

ต3.3 การท าไสกรอกปลา เรยมเครองบดผสมเนอปลาตโดยการผสมนาแขงเพอใหใบมดและออางบดผสมเยนวตจากนนใหก

นาแขงออก ทาการสบผสมโดยใสอเนอปลาทผอานการบดแลวตเกลอไนไรทตเกลอฟอสเฟตเกลออรทโทรเบตและนาแขงบดผสมลงไปในเครองตจากนนบดผสมใหเปนเนอเดยวกนจนสอวนผสมเรมเหนยวตและใสอมนหมลงในเครองบดผสมตทาการบดผสมจนสอวนผสมมเนอเนยนจงใสอหอมให อตกระเทยมตเครองเทรรวมตนาาลตผงชรสตและปาปรกาตลงไปในเครองบดผสมตเมอไดเนอไสกรอกทมคณภาพแลวจะทาการบรรจไสกรอกใสอในไสทเรยมไวตแลวผกไสกรอกเปนทออนตประมาณต6ตนว ทาใหสกโดยการอบทอณหภมต80 องราเซลเซยส ประมาณต1 ชวโมงต45 นาท

17

วตถดบ (6ตกโลกรม) 1. เนอปลาบดพรอมหนง 3.0 กโลกรม 2.ตมนแขง 1.8 กโลกรม 3.ตนาแขง 1.2 กโลกรม เครองปรง 1.ตเกลอไนไรทต(ผงเพรก) 70 กรม 2.ตเกลอฟอสเฟ 30 กรม 3.ตเกลออรโทรเบท ตต5 กรม 4.ตผงชรส 5 กรม 5.ตนาาลทราย 35 กรม 6.ตหอมหวให อสบ ตตตตตตตตต120 กรม 7.ตกระเทยมสดสบ ต60 กรม 8.ตเครองเทรรวม ตตตตตตตตต 120 กรม 9.ตปาปรกา ต15 กรม

ภาพท 15 ขนอนการแปรรปผลภณฑไสกรอก

ภาพท 16 ผลภณฑไสกรอกปลาลกผสมบกสยามฯ

18

3.4 การท าไสอวปลา โดยการใชเนอปลาสอวนทดกระดกต(เนอขด)ตและเนอปลาตเรยมเนอปลาามสรตแลวนาไปบดดวยเครองบดเพอใหเนอปลาเปนเนอเดยวกนตจากนนนาวถดบในการทาไสอวทเรยมไวนวดผสมกบเนอปลาใหเขากนตทาการบรรจไสอวใสอในไสทเรยมไวตแลวผกไสอวเปนทออนตประมาณต5-6ตนว ทาใหสกโดยการยอางไฟตหรอตทอดจนอณหภมใจกลางต69ตองราเซลเซยสตหรอตประมาณต30-45ตนาท

วตถดบ 1. เนอปลาบดละเอยด 1.5 กโลกรม 2. เกลอ 15 กรม 3.ตนาปลาแท 15 กรม 4.ตผงชรส ต8 กรม 5. นาาลทราย 8 กรม 6.ตพรกแกง ต100 กรม 7. ใบมะกรดหนฝอย ต40 กรม 8.ตะไครหนฝอย ต100 กรม

สวนผสมเครองแกง 1.ตพรกแหงต 70 กรม 2.ตขอา 15 กรม 3.ตกระเทยม ตตตตตตต 50 กรม 4.ตหอมแดงต 80 กรม 5.ตผวมะกรด ตตตตตตตต 30 กรม 6.ตะไคร ตตตตตตตต 80 กรม 7.ตกะป 30 กรม

ภาพท 17ตขนอนการแปรรปผลภณฑไสอวปลา

19

3.5 การท าปลาสมจากเนอคางและเนอครบทอง โดยการนาเนอคางและเนอครบทองปลามาลางดวยนาใหสะอาดตจากนนนาไปแชอในนาเกลอต(ประมาณต1-2 ชวโมง) เมอครบามเวลากนาขนมาลางดวยนาเปลอาตและงทงไวจนสะเดดนาตทาการลางขาวเหนยวสกดวยนาเปลอาประมาณต2 นาตและเรยมกระเทยมบดละเอยดตจากนนนาขาวเหนยวสกตกระเทยมบดตเนอคางและเนอครบทองมาคลกเคลาใหเขากน ปลาสมทหมกเสรจแลวนาไปบรรจในถงพลาสกตและซลดวยเครองส าการตทงไวประมาณต2ตวนตจากนนเกบในแชอแขงไดนานต1-2ตเดอน

ภาพท 18 ขนอนการแปรรปผลภณฑปลาสม

สวนผสมและขนตอนการผลตผลตภณฑปลาสม ตารางท 5 วถดบในการทาปลาสม

สตรดงเดม สตรสมนไพร สตรพรกไทยด า วถดบทใช จานวนต(g) วถดบทใช จานวนต(g) วถดบทใช จานวนต(g)

เนอครบทอง 1000 เนอครบทอง 1000 เนอครบทอง 1000 เกลอสนเธาว 40 เกลอสนเธาว 40 เกลอสนเธาว 40 ขาวเหนยวสก 100 ขาวเหนยวสก 100 ขาวเหนยวสก 100 กระเทยมบด 100 กระเทยมบด 100 กระเทยมบด 100

ขง, ขอา, ะไคร 150 พรกไทยดา 100

20

วธการ 1. นาเนอคางและเนอครบทองปลามาลางดวยนาใหสะอาดต

2. จากนนนาไปแชอในนาเกลอต(ประมาณต1-2ตชวโมง)ต

3. เมอครบามเวลากนาขนมาลางดวยนาเปลอาตและงทงไวจนสะเดดนา

21

4. นาวถทเรยมไวของแอละสรคลกเคลาใหเขากน (ลางขาวเหนยวดวยนาเปลอาประมาณต2 นาตเพอลดรสกลนเปรยว)

5. ปลาสมทหมกเสรจแลวนาไปบรรจในถงพลาสกตและซลดวยเครองส าการตทงไวประมาณต2ตวนต

6. จากนนเกบในแชอแขงไดนานต1-2ตเดอน

4. ความรวมมอกบภาคเอกชนดานการตลาด ลาดในประเทรตมการนาเขาปลาหนงเนอขาวประมาณต10,000ตน/ปตสอวนในลาดอางประเทรเชอนต

กลอมประเทรแถบยโรปตอเมรกาตมาเลเซยตสงคโปรตพบวอาตมความองการปลาเนอขาวและปลาสวายเนอขาวประมาณต5ตแสนต-ต1ตลานน/ปตโดยมมลคอาหลายแสนลานบาทในรปปลาแลอเนอตอยอางไรกามในปจจบนยงไมอสามารถผลปลาลกผสมเนอขาวและปลาสวายทมสายพนธดไดเพยงพอออความองการทเพมมากขนของผบรโภค ทาใหองมความจาเปนในการจดอบรมเพอถอายทอดองคความรใหกบเกฐรกรและผเกยวของในตตตตการเพาะเลยงปลาหนงลกผสมเนอขาวเพอพฒนาอาชพใหแกอเกฐรกรตปจจยสาค ทจะเลยงปลาใหประสบ

22

ความสาเรจเปนทองการของลาดตคอตบคคลากรองมคณสมบทดตเชอนตมความรและเขาใจระบบการลาดปลาตรการทาบ ชนทนผลอบแทนตมคณสมบของนกวชาการตมการสงเกตและรจกคดวเคราะหตสามารถใชทรพยากรอยอางฉลาดตขยนตประหยดตและทางานเปนตแกบ หาเกองตและกลาทจะมองมนสอความสาเรจภายใขอมลและปจจยทสาค ทางวชาการสนบสนนตคอ

1) การจดการเรองสายพนธปลาทดต 2) การจดการเรองคณภาพนาและอาหารต 3) สามารถลดนทนการผลแอไดคณภาพและปรมาณผลผลดเทอาเดมต 4) การจดการผลผลและลาดใหสามารถมผลอบแทนทเหมาะสมอยอางสมดลต การลาดและการออกแบบและพฒนาผลภณฑ ให เปนทนยมและสามารถซ อไดสะดวกตตตตตตตตตตตตตตตต

นอารบประทานออผบรโภคเปนสงจาเปนองนามาประยกใชตดงนนรปแบบผลภณฑและการลาดจะขนอยอกบปจจยหลายอยอางตเชอนตการสรางผลภณฑทดตรงความสนใจตผบรโภคสามารถหาซอไดสะดวกตราคาเหมาะสมตโดยทางคณะผวจยไดแปรรปเพอเพมมลคอาและชอองทางการลาดของปลาหนงลกผสมตไดแกอต ตตตตตตตไสกรอกปลาตไส อวปลาตปลาแลอเนอตและนามนปลาตจะนาไปสอการพฒนาใหปลาหนงลกผสมวใหมอมตตตตตตตตตการเพาะเลยงปลาเชงอาชพอยอางยงยน การทาไสอวและปลาแลอเนอลกผสมบกสยามแมอโจตการขยายกจการตความรอวมมอของเอกชนตกบตเชฟรานอาหารหรอภาคารตโดยชอวยสองเสรมใหความรอวมมอในการรบซอเนอปลาลกผสมบกสยามฯตเพอมาแปรรปทาไสอวตการลาดและการวางจาหนอายรอวมกบตบรฐทตวนสนนทตและตบรฐทตเอสตแอนดตพตซนดเคทตจากดต(มหาชน)ตทงนจาเปนองวางแผนการผลลกปลาและระบบการเลยงทใหไดปรมาณและคณภาพเพยงพอออความองการตปลอดภยของผบรโภคและสภาพแวดลอมตลอดจนระบบตตตการเลยงของเกฐรกรผเลยงมความมงคงสามารถผลไดเพยงพอไดมาร านและม านะทดขน นอกจากนการวเคราะหความองการของผบรโภคและจดเดอนของผลภณฑปลาลกผสมตลอดจนเพมชอองทางการจาหนอายทางสอตonline หรอตface book ชอวยใหเพมยอดการจาหนอายและมลคอาตอกทงลดนทนดานการลาดใหกบเกฐรกรผผลไดดวย

5. การสนบสนนดานวชาการแหลงเรยนรและการตดตาม

เพอใหระบบการเพาะเลยงปลาลกผสมพฒนาไดอยอางยงยนและมประสทธภาพและมดชนชวด ตเชอนตจานวนเกฐรกรผเลยงปลาฯตมลคอาผลผลตความยงยนของธรกจตการอบสนองของผบรโภคและรนยเรยนรชมชนตมมลคอาและปรมาณเพมขนลอดจนการไดรางวลในระดบประเทรและนานาชา ซงจะใหความรดานการเพาะเลยงปลาหนงลกผสมตการทาอาหารปลาจากวสดทองถนตการเลยงปลาหนงลกผสมใหไดมาร านทดสออนทรยตการรวจวเคราะหนาสาหรบการเพมผลผลตการแปรรปตและออกแบบผลภณฑเพอเพมมลคอาจากปลาหนงลกผสมตการใหคาปรกฐาวางแผนดามใหกบเกฐรกรในพนทตการเปนแหลองรกฐาดงานและตตตตตตตจดอบรมเชงปฏบการอยอางออเนองเปนประจาทกป

23

ภาพท 19 รางวลการสนบสนนดานวชาการและแหลองเรยนร