1

การสอบสวนการระบาดของโรค (Outbreak Investigation)

2

วตถประสงค

เมอสนสดการเรยนแลว ผเรยนสามารถ

1. บอกนยามของการระบาดได

2. ระบชนดการระบาดของโรค

3. อธบายหลกการและขนตอนการสอบสวนทางระบาดวทยา

4. ตระหนกความส าคญของการประยกตความรการสอบสวน

การระบาดในงานเวชปฏบต

2

ท าไม???

ตองสอบสวนการระบาดของโรค

เพอการควบคมและปองกนโรค

เปนโอกาสในการวจย สรางความรใหม

ประเมนมาตรการปองกนและควบคมโรคทด าเนนไปแลว

3

การสอบสวนการระบาดของโรค

คออะไร???

– เปนการคนหาขอเทจจรงของเหตการณการระบาด

โดยการรวบรวมขอมลตาง ๆ อธบายรายละเอยดของ

ปญหา คนหาสาเหต เพอน าไปสการควบคมปองกน

ปญหาการระบาดครงนน ๆ และครงตอไป

– ตอบค าถาม - What, Who, Where, When, Why,

How

4

3

ผปวย รายแรก

มาพบ แพทย

รายงาน โรค

ทราบผล การตรวจ

สงตรวจ Lab

ด าเนนการ ควบคมโรค

จ านวนวน

ชวงเวลาทมโอกาส

ในการควบคมโรค จ านวน ผปวย

ล าดบเวลาเหตการณ “ทมกจะพบ”

จ านวนผปวย ทปองกนได

ผปวย รายแรก

ด าเนนการ ควบคมโรค

จ านวนวน

จ านวน ผปวย

0

20

40

60

80

100

ล าดบเวลาเหตการณ “ทอยากใหเปน”

4

เมอไร ???

จงจะเรยกวามการระบาด

7

1. มผปวยดวยโรคใดโรคหนง มากกวาปกต ในสถานท

และเวลานน

2. มผปวยเกดขนในลกษณะ cluster และเชอมโยงไดวา

อาจมาจาก exposure เดยวกน

3. มผปวยดวยโรคทไมเคยปรากฏมากอนหรอเคยมในอดต

และไมปรากฏในปจจบนอกเลย

อยางไร ??? คอ “ มากกวาปกต ”

8

• โดยทวไปใชวธเปรยบเทยบกบคาเฉลยยอนหลง 5 ป ในชวง

เวลาเดยวกน อาจใชคามธยฐาน (median) หรอคาเฉลยเลข

คณต (mean) + 2 S.D.

• บางครงถงแมจ านวนผปวยไมไดสงกวาปกตแตพบกลมผปวยท

มความสมพนธกบปจจยเสยงเดยวกนกถอวาเปนการระบาด

• ผปวยดวยโรคใหมทไมเคยพบมากอนในพนท

5

แหลงขอมลทชวยบงชวามการระบาด

1. การเฝาระวง

- การเฝาระวงโดยบตรรายงาน

- การเฝาระวงทางหองปฏบตการ

2. การสงเกตของบคลากร / ประชาชน

3. สอตางๆ เชน หนงสอพมพ โทรทศน ฯลฯ

9

ชนดของการสอบสวนทางระบาดวทยา

การสอบสวนผปวยเฉพาะราย

(Individual case investigation)

การสอบสวนการระบาด

(Outbreak investigation)

10

6

ขนตอนการสอบสวนการระบาด

1. เตรยมการปฏบตงาน

2. ตรวจสอบยนยนการระบาด

3. ตรวจสอบยนยนการวนจฉยโรค

4. ก าหนดนยามผปวย และคนหาผปวยเพมเตม

5. ศกษาระบาดวทยาเชงพรรณนา

- ขอมลผปวยตาม เวลา สถานท บคคล

6. สรางสมมตฐานการเกดโรค

7. ศกษาระบาดวทยาเชงวเคราะห

- ทดสอบสมมตฐาน

8. ศกษาเพมเตม (ถาจ าเปน)

9. ควบคมและปองกนโรค

10. น าเสนอผลการสอบสวน 11

1. เตรยมการปฏบตงาน

เตรยมความรเกยวกบโรค และการสอบสวนโรค

เตรยมทมสอบสวนโรค / จดแบงบทบาทหนาท

– แพทย/แพทยผเชยวชาญ

– นกระบาดวทยา

– พยาบาล

– นกวชาการควบคมโรค

– เจาหนาทหองปฏบตการ

– ฯลฯ

12

7

ทบทวนความรเกยวกบโรคนน

Natural history of disease

Epidemiological triad

– Host agent environment

Mode of transmission

– Direct

– Indirect

13

2. ยนยนการระบาดของโรค

เปนขนตอนทจ าเปน เพอใหแนใจวาเปนการระบาดจรง

แหลงขอมลเพอชวยในการตรวจสอบการระบาด

- การเฝาระวงโดยบตรรายงาน

- การเฝาระวงทางหองปฏบตการ

- การสงเกตของบคลากร / ประชาชน

- สอตางๆ เชน หนงสอพมพ โทรทศน ฯลฯ

14

8

3. ยนยนการวนจฉยโรค

ในกรณทยงไมรวาเปนโรคอะไร การพยายามตรวจ

ใหทราบชนดของโรค ตองเปนวตถประสงคหนงใน

การสอบสวน

15

4. ก าหนดนยามผปวย & คนหาผปวยเพมเตม

ควรก าหนดนยามผปวย (Case definition) ส าหรบการสอบสวนโรคนนๆ

– ควรระบวาเปนใคร ทไหน และชวงเวลาใด ใหชดเจน

(person, place, time จ าใหแมน)

– อาจก าหนดค านยามผปวย โดยแบงเปน

• Confirmed case

• Probable case

• Possible case

คนหาผปวยเพม (Active case finding) เพอใหไดภาพของการระบาดท

สมบรณทสด Icebreg Phenomenon

16

9

17

นยามผปวย (Case definition)

Confirmed case : อาการ/อาการแสดงชดเจน

รวมกบมผลการตรวจทางหองปฏบตการยนยน

Probable case : อาการ/อาการแสดงชดเจน

Suspected case : อาการ/อาการแสดงไม

ชดเจนมากนก

ตวอยาง: โรคคอตบ (Diphtheria)

Confirmed case: ผปวยทมไข มแผนเยอสขาว

เทาในล าคอ รวมกบผลเพาะเชอจากล าคอพบ

C. diphtheriae, toxigenic strain

Probable case : ผปวยมไขและแผนเยอสขาว

เทาในล าคอ

Suspected case: ผปวยมไข เจบคอ คอแดง 18

10

5. ศกษาระบาดวทยาเชงพรรณนา

การกระจายของผปวยตาม บคคล เวลา สถานท

o บคคล: อาย เพศ อาชพ ประวตกจกรรม ฯลฯ

o เวลา: epidemic curve มลกษณะเปนการระบาด

ชนดใด ประมาณระยะเวลาการไดรบเชอ

o สถานท: พนทใดมอตราปวยสงสด พนทใดมการปวย

กอนหลง สมพนธกบกจกรรมใดหรอไม

19

Epidemic curve

การแจกแจงจ านวนผปวยตามวน/เวลาทเรมมอาการในรป Histogram

ประโยชน

1. บอกชนดแหลงโรคของการระบาด

- แหลงโรครวม (common source)

- point source

- continuous source

- แหลงโรคแพรกระจาย (propagated source หรอ person to person)

2. คาดคะเนชวงเวลาทไดรบเชอ (exposure period) กรณการระบาดเปน

แบบ point source

20

11

21

Food

การระบาดชนดมแหลงโรครวม (Common source)

22

จ านวนผปวย

พย.50 ธค. 50 มค. 51

วนเรมปวย (Date of onset)

ลกษณะกราฟเสนโคงการระบาด (Epidemic Curve)

แหลงโรครวม

12

การระบาดชนดแหลงโรคแพรกระจาย (Propagated source)

23

ลกษณะกราฟเสนโคงการระบาด (Epidemic Curve)

24 วนเรมปวย

จ านวนผปวย

แหลงโรคแพรกระจาย

13

25

ผปวย Hepatitis A ในชมชนแหงหนง

ระยะฟกตว ทสนทสด(15วน)

ระยะฟกตวเฉลย (30 วน)

จ านวนผปวย

พย.50 ธค. 50 มค. 51

วนเรมปวย (Date of onset)

คาดคะเนชวงเวลาทไดรบเชอ

Cases

Evaluate information

Pathogen? Source? Transmission?

Person Place Time

27 จากขอมลทงหมดของการระบาด ตงสมมตฐาน

6. สรางสมมตฐานการเกดโรค

14

7. ศกษาระบาดวทยาเชงวเคราะห

พสจนสมมตฐานทไดจากการศกษาเชงพรรณนา

เปรยบเทยบปจจยเสยงทสงสยวาจะเปนสาเหต

ของการระบาด ระหวางกลมผปวยและกลมทไมปวย

27

Cohort study

Ate Not eat

Diarrhea

No diarrhea

Vet. Salad diarrhea no diarrhea total

ate 9 6 15

not eat 4 36 40

RR = 6.0 95%CI = 2.2-16.6

ตวอยางขอมลสมมต Food poisoning outbreak

Hypothesis: อาหารประเภทสลดผกเปนสาเหตของการ

ปวยทองรวง

แปลผล: คนทกนสลดผก มความเสยงทจะปวยทองรวงเปน 6 เทา เมอ

เปรยบเทยบกบคนทไมกนสลดผก

Diarrhea

No diarrhea

15

Case-control study

Respiratory hygiene Flu. No Flu. Total

Poor 9 16 25

Good 7 113 120

OR = 9.08, 95%CI = 2.62 - 32.20

แปลผล: บคลากรทม Poor respiratory hygiene มความเสยงทจะเกด Influenza

เปน 9 เทา เมอเปรยบเทยบกบบคลากรทม Good respiratory hygiene

Good hygiene

Poor hygiene

Good hygiene

Poor hygiene

ตวอยางขอมลสมมต Influenza outbreak

Hypothesis: Poor respiratory hygiene เปน

สาเหตของการเกด Flu.outbreak ในบคลากร

Flu. No Flu.

8. ศกษาเพมเตม

การศกษาทางหองปฏบตการ

- การเพาะเชอ

- การตรวจทางซโรโลย ฯลฯ

การศกษาทางสภาพแวดลอม

- การตรวจคณภาพของอปกรณ เครองมอ

- การส ารวจพนท ฯลฯ

30

16

9. มาตรการควบคมและปองกนโรค

มาตรการเฉพาะ/ระยะสน

แกทสาเหตการระบาด

มาตรการทวไป / ระยะยาว

เปนการปองกนการระบาดใหม

31

หลกการควบคมโรค

Control the source of pathogen:

• remove source

• remove person from exposure

• isolation and treatment

• neutralize the pathogen

Interrupt transmission:

• sterilize environment

• control vector

• improve personal sanitation

Modify host response:

• vaccine or prophylactic Rx

32

17

10. น าเสนอผลการสอบสวน

น าเสนอผลการสอบสวนใหกบผเกยวของ

การน าเสนอผลการสอบสวน ควรมความชดเจน

และมขอเสนอแนะตอการด าเนนการตอไดอยาง

เหมาะสม

33