การทองเทยวเชงนเวศ 1

นายสมชย เบญจชย 2

การทองเทยวคออะไร ?การทองเทยวมความสำาคญอยางไร? คอคำาตอบของการ

ทองเทยว ซงมความสำาคญทหลากหลายมาก ดงน (สรเชษฎ, 2546)1. การทองเทยวเปนการใชเวลาวางของมนษยเพอแสวงหา

ความสขและความเพลดเพลน จากแหลงทองเทยวทไปเยอนเปนการชวยผอนคลายความเหนดเหนอยเมอยลาและความเครยด ทำาใหสขภาพทางกายและจตใจสดชนดขน พรอมทจะกลบไปเผชญกบภารกจตางๆ และการดำารงชวตทจำาเจไดอยางมประสทธภาพ

2. การทองเทยวเปดโอกาสใหมการศกษาเรยนรประสบการณความแปลกใหมตลอดเวลาการเดนทาง ชวยเพมพนประสบการณชวตในดานตางๆ และเขาใจสภาพแวดลอมของแหลงทองเทยวทไปเยอนดขน ซงเทากบเปนการเพมจตสำานกทมตอสงแวดลอม

3. หากการจดการแหลงทองเทยวมระบบทด จะสามารถใชเปนเครองมอในการอนรกษสงแวดลอมของแหลงทองเทยวและบรเวณโดยรอบได ซงเรองนในอดตไมไดสนใจกนมากนก จนกระทงกระแสการทองเทยวเชงนเวศในระดบโลกไดเขามามบทบาทในประเทศไทย หลายฝายเรมมองเหนคณคาของการทองเทยวตอการอนรกษสงแวดลอมมากขนตามลำาดบ

4. การทองเทยวเปนกลไกธรรมชาตทกอใหเกดการปฏสมพนธระหวางนกทองเทยวกบชมชนทองถน เปดโอกาสใหมการเรยนรวฒนธรรมของแตละฝายดขน และนำาไปสความเขาใจและมมตรภาพทดตอกน

5. การทองเทยวกอใหเกดรายไดการไหลเวยนของเศรษฐกจและการจางงานทงในระดบทองถนภมภาคและประเทศโดยรวม

การทองเทยวเชงนเวศคออะไร ?

การทองเทยวเชงนเวศ หรอ Ecotourism เปนแนวความคดทพงปรากฏขนเมอไมนานมาน และยงมการใชคำาภาษาองกฤษอนๆ ทใหความหมายเชนเดยวกน ทสำาคญไดแก Nature Tourism, Bio Tourism, Green Tourism เปนตน อยางไรกตาม การทองเทยวดงกลาวลวนแตเปนการบงบอกถง การทองเทยวแบบยงยน (sustainable tourism) ซงจากการประชม Globe 1990 ณ ประเทศแคนาดาไดใหคำาจำากดความของการทองเทยวแบบยงยนวา "การพฒนาทสามารถตอบสนองความตองการของ-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------1-เอกสารประกอบการบรรยาย หลกสตร การบรหารจดการปาชมชนและการพฒนาอาชพดาน“

ปาไม ประจำาปงบประมาณ พ” .ศ.2549 2-เจาหนาทบรหารงานปาไม 7 กลมงานวชาการ สำานกบรหารพนทอนรกษท 16 (เชยงใหม) กรม

อทยานแหงชาต สตวปา และพนธพช (พฤศจกายน 2549)นกทองเทยวและผเปนเจาของทองถนในปจจบน โดยมการปกปองและสงวน รกษาโอกาสตางๆ ของอนชนรนหลงดวย การทองเทยวนมความหมายรวมถงการจดการทรพยากรเพอตอบสนองความจำาเปนทางเศรษฐกจสงคม และความงามทางสนทรยภาพ ในขณะทสามารถรกษาเอกลกษณทางวฒนธรรมและระบบนเวศดวย" (สฤษฎ, 2548)

การทองเทยวเชงนเวศมลกษณะทสำาคญคอ เปนการทองเทยวทดำาเนนการภายใตขดจำากดความสามารถของธรรมชาต และตองตระหนกถงการมสวนรวมของประชากร ชมชน ขนบธรรมเนยม ประเพณ ทมตอขบวนการทองเทยว อกทงตองยอมรบใหประชาชนทกสวนไดรบผลประโยชนทางเศรษฐกจทเกดจากการทองเทยวอยางเสมอภาคเทาเทยมกน และตองชนำาภายใตความปรารถนาของประชาชนทองถนและชมชนในพนททองเทยวนนๆ (สถานบนวจยวทยาศาสตรและสงแวดลอม แหงประเทศไทย, 2539 อางใน สฤษฎ, 2548)

สำาหรบความหมายของการทองเทยวเชงนเวศ ไดมบคคลหรอองคกรตางๆใหความหมายและคำาจำากดความไวมากมาย เปนทยอมรบในระดบหนงและไดรบการอางองถงเสมอ ทสำาคญมดงน

2

Ceballos Lascurain (1991) อาจจะเปนคนแรกทไดใหคำาจำากดความของการทองเทยวเชงนเวศวา "เปนการทองเทยว รปแบบหนงทเกยวของกบการเดนทางไปยงแหลงธรรมชาต โดยไมใหเกดการรบกวนหรอทำาความเสยหายแกธรรมชาต แตมวตถประสงค เพอชนชม ศกษาเรยนร และเพลดเพลนไปกบทศนยภาพ พชพรรณ และสตวปา ตลอดจนลกษณะทางวฒนธรรมทปรากฏในแหลงธรรมชาต เหลานน"

Elizabeth Boo (1991) ใหคำาจำากดความการทองเทยวเชงนเวศวา "การทองเทยวแบบองธรรมชาตทเออประโยชนตอการอนรกษ อนเนองมาจากการมเงนทนสำาหรบการปกปองดแลรกษาพนท มการสรางงานใหกบชมชนหรอทองถน พรอมทงใหการศกษาและสรางจตสำานกดานสงแวดลอม"

The Ecotourism Society (1991) ไดใหคำาจำากดความการทองเทยวเชงนเวศวา "การเดนทางไปเยอนแหลงธรรมชาต โดยมวตถประสงคเพอการเรยนรถงวฒนธรรมและประวตศาสตรดวยความระมดระวง ไมใหเกดการเปลยนแปลงหรอทำาลายคณคาของระบบนเวศและในขณะเดยวกนกชวยสรางโอกาสทางเศรษฐกจทสงผลใหการอนรกษทรพยากรธรรมชาตเกดประโยชนตอประชาชนทองถน"

Western (1993) ไดปรบปรงคำาจำากดความการทองเทยวเชงนเวศของ The Ecotourism Society ใหสนและกระทดรด แตมความหมายสมบรณมากขนคอ "การเดนทางทองเทยวทรบผดชอบตอแหลงธรรมชาตซงมการอนรกษสงแวดลอม และทำาใหชวตความเปนอยของประชาชนทองถนดขน"

The Common Wealth Department of Tourism (1994) ไดใหคำาจำากดความการทองเทยวเชงนเวศคอ การทองเทยวธรรมชาตทครอบคลมถงสาระดานการศกษา การเขาใจธรรมชาตสงแวดลอม และการจดการเพอรกษาระบบนเวศใหยงยน คำาวา ธรรมชาตสงแวดลอมยงครอบคลมถงขนบธรรมเนยมประเพณทองถนดวย สวนคำาวาการรกษาระบบนเวศใหยงยนนนหมายถง การปนผลประโยชนตางๆ “กลบสชมชนทองถนและการอนรกษทรพยากรธรรมชาต”

3

เสร เวชบษกร (2538) ใหคำาจำากดความการทองเทยวเชงนเวศวา "การทองเทยวทมความรบผดชอบตอแหลงทองเทยว ทเปนธรรมชาตและตอสงแวดลอมทางสงคม ซงหมายรวมถงวฒนธรรมของชมชนในทองถน ตลอดจนโบราณสถานโบราณวตถทมอยในทองถนดวย"

กรมปาไม (2548) ใหความหมายของการทองเทยวเชงนเวศวาเปน การทองเทยวรปแบบหนงทเกยวของกบการเดนทางไปยงแหลง“ธรรมชาตและแหลงวฒนธรรมอยางมความรบผดชอบ โดยไมกอใหเกดการรบกวนหรอความเสยหายแกทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม แตมวตถประสงคอยางมงมน เพอชนชม ศกษาเรยนร และเพลดเพลนไปกบทศนยภาพ พชพรรณ และสตวปา ตลอดจนลกษณะทางวฒนธรรมทปรากฏในแหลงธรรมชาตนน อกทงชวยสรางโอกาสทางเศรษฐกจทสงผลใหการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมเกดประโยชนตอชมชนอกดวย”

โดยสรปกอนอนมขอสงเกตจากความหมายของการทองเทยวเชงนเวศ ซงมาจากนยามศพทและความหมายของคำา " Ecotourism" นน ขนอยกบพนฐานอาชพ ความเขาใจ และวตถประสงคของแตละคนหรอองคกร ซงในภาษาไทยอาจเรยกวา "การทองเทยวเชงอนรกษ" แตในทสดราชบณฑตยสถาน ไดพจารณากำาหนดคำาศพท Ecotourism วา การทองเทยวเชงนเวศ“ ”

ขอพจารณาตอมาคอความหมายของการทองเทยวเชงนเวศดงกลาวขางตน เกอบทงหมดใหการยอมรบวาการทองเทยวเชงนเวศเปนเพยงรปแบบหนงของการทองเทยวแบบยงยน (sustainable tourism) ทมลกษณะพเศษเปนของตวเอง และแตกตางไปจากการทองเทยวในรปแบบอน คอ

1. การทองเทยวเชงนเวศ เปนการทองเทยวทอาศยธรรมชาตเปนฐาน (nature - based tourism ) เชน แหลงทองเทยวประเภท อทยาน วนอทยาน เกาะแกง และชายทะเล เปนตน แตอาจ

4

หมายรวมถง ศลปวฒนธรรม ประวตศาสตร และวถชวตของคนทองถน หากสงเหลานปรากฏอยในหรอเกยวของกบระบบนเวศธรรมชาต

2. การทองเทยวเชงนเวศ เปนการทองเทยวทกอใหเกดผลกระทบตอระบบนเวศนอยหรอตำา หรอไมมผลกระทบตอวถทางธรรมชาตและวฒนธรรมทองถน จนทำาใหเกดการเปลยนแปลงไปในทางลบ เพราะฉะนนการปองกนและควบคมผลกระทบอนเกดจากการทองเทยว จงเปนหวใจสำาคญของการบรหารจดการ เชน ไมเนนปรมาณนกทองเทยว ไมสนบสนนใหมการพฒนาสงอำานวยความสะดวกเกนความจำาเปน เนนธรรมชาตและองคประกอบของธรรมชาตเปนสงดงดด เปนตน

3. การทองเทยวเชงนเวศ เปนการทองเทยวทเปดโอกาสใหผมาเยอนไดสมผส เรยนรและเขาใจธรรมชาตและองคประกอบธรรมชาต (รวมทงศลปวฒนธรรม ประวตศาสตร และวถชวตของคนทองถน) ตลอดจนผลกระทบของมนษยทมตอระบบนเวศ เพอใหนกทองเทยวมพฤตกรรมดานสงแวดลอมในเชงบวก เพราะฉะนนการจดระบบบรการขอมลและการสอความหมายธรรมชาต รวมทงการเพมพนศกยภาพของมคคเทศกจงเปนเรองสำาคญลำาดบตน

4. การทองเทยวเชงนเวศ เปนการทองเทยวทสนบสนนใหชมชนทองถนเขามามบทบาทในการคด (วางแผน) การทำา (ปฏบตหรอดำาเนนการ) และการตดตามตรวจสอบประเมนผล รวมกบผเกยวของสวนอนๆ ทงภาครฐและภาคเอกชน พรอมไดรบผลตอบแทนในเชงเศรษฐกจ เพอยกระดบรายไดและคณภาพชวตของทองถนดวยความเหมาะสมเปนธรรม

จากลกษณะดงกลาวขางตน อาจสรปความหมายของการทองเทยวเชงนเวศไดดงน การทองเทยวเชงนเวศ หมายถง การเดน“ ” “ทางทองเทยวไปตามแหลงธรรมชาตทมเอกลกษณ และมการอนรกษสภาพแวดลอม โดยมการควบคมผลกระทบและสรางบรรยากาศของการศกษาเรยนร ธรรมชาตแวดลอม พรอมใหชมชนทองถนเขามามสวนรวมและไดรบประโยชนเพอเพมพนคณภาพชวต”

แหลงทองเทยวเชงนเวศ

5

ตามคำาจำากดความการทองเทยวเชงนเวศของราชบณฑตยสถาน แหลงทองเทยวเชงนเวศจะหมายรวมถง แหลงทองเทยวทมเอกลกษณทกแหงตงแตแหลงธรรมชาต โบราณสถาน ไปจนถงชมชนทองถน เพราะฉะนนแหลงทองเทยวเชงนเวศ ไดแก อทยานแหงชาต วนอทยาน เขตรกษาพนธสตวปา เขตหามลาสตวปา อทยานประวตศาสตร แหลงโบราณคด ไปจนถงชมชนตางๆ ทเปดใหมการทองเทยว

แตปจจบนเรองการปองกนผลกระทบสงแวดลอม และการใหขอมลความรแกผมาเยอน ตามคำาจำากดความกระทำาไดบางในระดบหนง คอยงไมสมบรณหรอไดมาตรฐานเพยงพอ ยกเวนแหลงทองเทยวทเปนอทยานแหงชาตบางแหงเทานน อยางเชน อทยานแหงชาตเขาใหญ ดอยอนทนนท นำาหนาว เขาสก แกงกระจาน ฯลฯ

อยางไรกตาม หากยดความหมายและองคประกอบดานการทองเทยวเชงนเวศทปฏบตกนอยหลายประเทศ เชน คอสตารกา เคนยา และประเทศในทวปอเมรกากลางและอเมรกาใต ลกษณะของแหลงทองเทยวทจดวาเปนแหลงทองเทยวเชงนเวศ จะจำากดวงเฉพาะทเปนแหลงธรรมชาตเทานน (nature-based destinations) โดยเฉพาะแหลงทองเทยวทมการอนรกษธรรมชาตและ วฒนธรรมของชมชนทองถน ทสำาคญไดแก อทยานแหงชาต วนอทยาน เขตรกษาพนธสตวปา และแหลงสงวนธรรมชาตในรปแบบอน

ดงนน ตามความหมายทเปนสากล ชวาแหลงทองเทยวเชงนเวศน ควรจะเนนการพฒนาและการจดการ เฉพาะในแหลงธรรมชาตซงถอกนวาเปนรปแบบการทองเทยวเชงนเวศ เพอสนองตลาดการทองเทยวเฉพาะ (niche market) โดยเฉพาะอยางยงกลมตลาดนกทองเทยวทแสวงหาความรและอยากเขาไปมสวนรวมในการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและระบบนเวศของแหลงทองเทยวควบคไปกบความเพลดเพลนและมปฏสมพนธกบคนทองถน รวมทงใหประโยชนกลบคนไปสแหลงทองเทยวและชมชนทองถน

ลกษณะการทองเทยวเชงนเวศ

6

โดยลกษณะทวไปของการทองเทยวเชงนเวศมดงน1. เปนพนทธรรมชาตทมการอนรกษไว รวมถงแหลง

ประวตศาสตร โบราณคด และวฒนธรรมทปรากฏในพนทธรรมชาตนนๆ2. มงเนนทคณคาของทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

ในแหลงทองเทยวมากกวาการพฒนาสงอำานวยความสะดวกตางๆ3. เนนใหทกฝายมความรบผดชอบตอสภาพแวดลอม

ธรรมชาตและวฒนธรรมของแหลงทองเทยว4. ใหนกทองเทยวไดสมผสเรยนร หรอมประสบการณ

โดยตรงกบสภาพแวดลอมธรรมชาต นอกจากจะไดรบความพงพอใจแลว ยงเปนการสรางเสรมประสบการณดานสงแวดลอม

5. เปนการทองเทยวทคนประโยชนสธรรมชาตและชมชนทองถนทงทางตรงและทางออม

6. เปนการทองเทยวแบบยงยน

วตถประสงคการทองเทยวเชงนเวศวตถประสงคของการทองเทยวเชงนเวศมความแตกตาง

อยางชดเจนจากการทองเทยวทวๆ ไป กลาวคอ การทองเทยวเชงนเวศมงเนนในดานการทองเทยวควบคกบการดแลรกษาและคงไวซงคณภาพสงแวดลอมของแหลงทองเทยว การเพมพนประสบการณทมคณคาใหแกนกทองเทยว การพฒนาจตสำานกและความเขาใจของนกทองเทยวในการทำาคณประโยชนใหแกสงแวดลอมและเศรษฐกจ และการปรบปรงคณภาพชวตของชมชนทแหลงทองเทยวตงอย นอกจากน ยงมงเนนดานการสงเสรมการทองเทยวทเกยวของกบวถชวตความเปนอยทนาสนใจของชมชนทองถนดงเดมทปรากฎในพนทแหลงทองเทยวทางธรรมชาต เพอเปดโอกาสใหมการศกษาเรยนรและสรางความพงพอใจเกยวกบความหลากหลายและววฒนาการทางวฒนธรรมของกลมชนเหลานนดวย

องคประกอบการทองเทยวเชงนเวศ

7

การทองเทยวเชงนเวศมองคประกอบสำาคญทควรพจารณาอย 3 ประการ คอ การสรางจตสำานกเกยวกบการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ความพงพอใจของนกทองเทยว และการมสวนรวมของชมชนการสรางจตสำานกเกยวกบการอนรกษทรพยากรธรรมชาต ธรรมชาตและสงแวดลอมเปนปจจยพนฐานสำาคญของแหลงทองเทยวธรรมชาตและระบบนเวศ หากปจจยขางตนไดรบผลกระทบกระเทอนจากการใชประโยชนในรปแบบใดกตาม โอกาสทจะเกดความเสอมโทรมหรอถกทำาลายจนดอยคณคาไปกมอยสง

1. การใหความรความเขาใจใหแกนกทองเทยว พรอมทงการสรางจตสำานกในการปกปองรกษาธรรมชาตแวดลอมระหวางการเดนทางทองเทยวจงเปนสงจำาเปน รวมถงการสรางจตสำานกดานการอนรกษใหกบราษฎรทองถน มคคเทศก และเจาหนาทของรฐทดแลรบผดชอบแหลงทองเทยวนนดวย วธการสรางจตสำานกในดานการอนรกษสำาหรบการทองเทยวเชงนเวศทนยมใชกนโดยทวไปไดแก การจดทำาโปรแกรมสอความหมายธรรมชาต เชน การจดตงศนยสอความหมายธรรมชาตในแหลงทองเทยว การจดเอกสารสงพมพทจำาเปนตอการศกษาเรยนร การจดนทรรศการ/แผนปายบรรยายตามจดทองเทยวตางๆ การจดทำาเสนทางเดนปาศกษาธรรมชาต รวมถงการฝกอบรมมคคเทศกและเจาหนาทใหสามารถชแนะและอธบายเกยวกบธรรมชาตและนเวศวทยาของสงตางๆ ทนกทองเทยวพบเหน

2. ความพงพอใจของนกทองเทยว นกทองเทยวเชงนเวศสวนใหญเปนผทมความสนใจทจะศกษาเรยนรเกยวกบธรรมชาตในลกษณะตางๆ ทงสภาพภมทศนตามธรรมชาต ตลอดจนแหลงทองเทยวธรรมชาตทยากลำาบากตอการเดนทางและทาทาย นกทองเทยวกลมนจงตองการการบรการและสงอำานวยความสะดวกทใหความรความเขาใจเกยวกบธรรมชาตในแงมมตางๆ ทงในระดบกวางและระดบลกซง ซงเปนเสมอนการเพมพนประสบการณและไดรบความพงพอใจในการทองเทยว

3. การมสวนรวมของชมชนทองถน การทองเทยวมบทบาทสำาคญตอการพฒนาเศรษฐกจและสงคมของชมชนทองถนในระยะยาว

8

และขณะเดยวกนการทองเทยวมผลตอการคงอยของธรรมชาตแวดลอม ดงนนการเปดโอกาสใหชมชนทองถนมสวนรวมในกจกรรมการทองเทยวเชงนเวศจะชวยใหชมชนไดรบผลประโยชนจากการทองเทยวทงทางตรงและทางออม และทำาใหชมชนทองถนตระหนกถงคณคาและความสำาคญของแหลงทองเทยวธรรมชาต และลดการพงพาทรพยากรธรรมชาตลง ซงนบวาเปนวธการหนงในการสงเสรมการอนรกษ ซงมความสำาคญตอสงคมสวนรวมระดบประเทศ

กจกรรมการทองเทยวเชงนเวศการทองเทยวเชงนเวศเปนกจกรรมทเออใหเกดประสบการณ

เรยนรแกนกทองเทยวและไมทำาลายสงแวดลอม อาทเชน กจกรรมการเดนปา กจกรรมศกษาธรรมชาต กจกรรมถายรปธรรมชาต บนทกเทปวดโอเทปเสยงธรรมชาต กจกรรมสอง/ ดนก กจกรรมศกษา/ เทยวถำา หรออาจเปนกจกรรมประเภทตนเตนผจญภยหรอชนชมธรรมชาตกได

ดงทกลาวมาขางตน การทองเทยวเชงนเวศเปนแนวคดทจะทำาใหกจกรรมการทองเทยวชวยสงเสรมการศกษาธรรมชาตและการอนรกษสงแวดลอม การสงเสรมการทองเทยวเชงนเวศจะชวยสรางรายได และยงเปนการสรางงานใหกบประชาชนในทองถนเพอเพมรายได เมอประชาชนในทองถนมรายไดเพมขนจากกจกรรมการทองเทยว กจะชวยลดความจำาเปนในการพงพาทรพยากรธรรมชาตเพอดำารงชพ ดวยเหตผลดงกลาวการทองเทยวเชงนเวศจงเปนวธการหนงทจะทำาใหการพฒนาเศรษฐกจการทองเทยว และการอนรกษสงแวดลอมสามารถดำาเนนควบคกนไปได หรออาจกลาวไดวา การทองเทยวเชงนเวศเปนรปแบบหนงของการพฒนาอยางยงยน

การทองเทยวเชงนเวศกบการพฒนาทยงยนปจจบนการทองเทยวเชงนเวศไดรบการผลกดนและสงเสรม

ใหเปนองคประกอบสำาคญอยางหนงของการพฒนาอยางยงยน และยงสามารถใชเปนเครองมอหรอมาตรการหนงในการสงเสรมเพอการ

9

อนรกษทรพยากรชวภาพซงมแนวโนมวาจะลดนอยหรอเสอมโทรมลง อนเปนผลมาจากการพฒนาทางเศรษฐกจและสงคมของประเทศ

การทองเทยวเชงนเวศเปนแนวคดทมสาเหตจากการบรรจบของแนวโนมในดานการอนรกษและแนวโนมแหงการเปลยนแปลงดานอตสาหกรรมการทองเทยว กลาวคอ ในชวงทศวรรษทผานมาประเทศตางๆ โดยเฉพาะประเทศทกำาลงพฒนาทงหลายไดพยายามผสมผสานเรองของการอนรกษกบการพฒนาเศรษฐกจโดยการใชประโยชนพนทอนรกษใหเปนแหลงพฒนาทางเศรษฐกจและสงคม ควบคไปกบการสงวนรกษาระบบนเวศตามธรรมชาต โดยสงเสรมใหมการทองเทยวในพนทอนรกษ ดวยความเชอทวาการทองเทยวดงกลาวน จะเปนทางเลอกหนงทเปดโอกาสใหมการจางงานและสรางรายไดจำานวนมากทงในระดบทองถนและระดบชาต ซงจะเปนแรงจงใจใหแกราษฎรในชนบทใหตระหนกถงความสำาคญและชวยสนบสนนการสงวนรกษาพนทอนรกษและทรพยากรธรรมชาต

สำาหรบแนวโนมการเปลยนแปลงอตสาหกรรมการทองเทยวนน พบวาในชวง 10 ปทผานมา มนษยมความตองการการทองเทยวในรปแบบผจญภยมากขน รวมทงการไดเขาไปมสวนรวมและสมผสธรรมชาตอยางแทจรง นอกจากนนกทองเทยวธรรมชาตมความตองการทจะศกษาเรยนรเกยวกบสถานททไดไปเยอนทงในดานระบบนเวศ ชนดพนธพช และสตวทไดพบเหน รวมถงประเดนปญหาดานการอนรกษ การเปลยนแปลงดงกลาวนมสาเหตสำาคญจากการตนตวและใหความสนใจในเรองคณภาพสงแวดลอมและการอนรกษทรพยากรธรรมชาตทเปนปญหาในประเทศตางๆ ทวโลก

จากกรอบแนวความคด Earth Summit ทประเทศบราซลในป 2535 กำาหนดกระแสการทองเทยวทสำาคญ 3 ดาน คอ ความตองการการอนรกษสงแวดลอมและทรพยากรธรรมชาต ความตองการของตลาดการทองเทยวในดานการศกษาเรยนร และความตองการพฒนาคนโดยการมสวนรวมของประชาชนทมาจากรากหญา ซงจะนำาไปส

10

การกระจายรายไดทเหมาะสมในทองถน จงนำาไปสการเกดทางเลอกใหมในการทองเทยว คอ การทองเทยวแบบยงยน

ดงนนการทองเทยวเชงนเวศจงมแนวคดทสำาคญ คอ การทองเทยวอยางมความรบผดชอบในแหลงธรรมชาตทมเอกลกษณเฉพาะถน และแหลงวฒนธรรมทเกยวกบระบบนเวศโดยมกระบวนการเรยนรรวมกนของผทเกยวของภายใตการจดการสงแวดลอมและการทองเทยวอยางมสวนรวมของทองถน เพอมงเนนใหเกดจตใตสำานกตอการรกษาระบบนเวศอยางยงยน (สถาบนวจยวทยาศาสตรและเทคโนโลยแหงประเทศไทย , 2540 อางใน มหาวทยาลยรามคำาแหง, 2548)

การทองเทยวเชงนเวศจะแตกตางไปจากแนวคดการทองเทยวเดมๆ ทเนนในการสรางสงอำานวยความสะดวกดานสาธารณปโภคแตเพยงมตเดยว โดยการทองเทยวเชงนเวศตองอาศยกระบวนการพฒนาคน ชมชน และสงคม โดยการนำาศกยภาพทมเปนทนเดมของสงคมมาพฒนาและจดการโดยการมสวนรวมของชมชน ซงเปนกระบวนการบรณาการกจกรรมดานตางๆ ในทองถนเขาดวยกน โดยคำานงถงบรบทของทองถน และสรางเอกลกษณและอตลกษณทองถนอยางแทจรง (การสมนาระดบชาตเรองทองเทยวเชงนเวศ, 2545 อางใน มหาวทยาลยรามคำาแหง, 2548)

ดงนนโดยนยแนวความคดระดบชาตและนานาชาตสำาหรบการทองเทยวเชงนเวศจะเกยวกบการนำาแหลงทนทางธรรมชาตและแหลงทนทางวฒนธรรม มาพฒนาบรหารจดการเพอการทองเทยวอยางยงยนโดยการมสวนรวมของทองถนนนๆ

การทองเทยวเชงนเวศ (Ecotourism) เปนการทองเทยวเพอรกษาระบบนเวศ ซงบงบอกใหเหนวาเปนการทองเทยวแบบยงยน (Sustainable Tourism) การทองเทยวเชงนเวศมสาระสำาคญ ดงน

1. แหลงทองเทยวทจะสงเสรมและพฒนาการทองเทยวเชงนเวศ ควรเปนพนทธรรมชาต ทมการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสภาพแวดลอม และอาจรวมไปถงแหลงประวตศาสตร โบราณคด และวฒนธรรมทปรากฏในพนทธรรมชาตนนดวย     

11

2. การทองเทยวเชงนเวศเปนการทองเทยวททกฝายมความรบผดชอบตอสภาพแวดลอมธรรมชาตและระบบนเวศ โดยเปนการทองเทยวทไมทำาลาย หรอทำาใหทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมเสอมโทรม

3. การทองเทยวเชงนเวศ เนนใหนกทองเทยวไดสมผสหรอมประสบการณกบสภาพแวดลอมธรรมชาตโดยตรง และเปดโอกาสใหนกทองเทยวไดศกษาเรยนรสภาพแวดลอมธรรมชาต ซงนอกจากจะไดรบความพงพอใจแลว ยงจะเปนการเสรมสรางจรรยาบรรณดานสงแวดลอมเชงบวกดวย

4. การทองเทยวเชงนเวศจะตองเปนการทองเทยวทใหประโยชนกลบคนสธรรมชาตและการอนรกษธรรมชาต ในขณะเดยวกนจะเออประโยชนตอชมชนทองถนทงทางตรงและทางออม นอกจากนน จะมงเนนทคณคาของธรรมชาต หรอลกษณะเดนทเปนเอกลกษณของแหลงทองเทยวเปนสงดงดดนกทองเทยว ไมใชเนนทการเสรมแตงหรอการพฒนาสงอำานวยความสะดวกตางๆ

การทองเทยวเชงนเวศกบการมสวนรวมของชมชนมการศกษาวจยโดยชมชนเปนฐานในเรองการทองเทยวเชง

นเวศ แตยงขาดการศกษาประเมนความยงยนของการมสวนรวมของชมชนในการดแลจดการการทองเทยวเชงนเวศ อยางไรกตามไดมสงบงชวาการมสวนรวมของชมชนจะยงยนได ขนอยกบปจจยหลายประการ ซงสรปไดดงน

1. ความตองการของชมชน โครงการพฒนาการทองเทยวเชงนเวศสำาหรบชมชนใดกตามจะตองเกดจากความสนใจและความตองการของสมาชกชมชนเองเปนหลก มใชหนวยงานของทางราชการหรอองคการภาคเอกชนหรอใครกตามไปยดเยยดใหโดยทชมชนไมเตมใจทรบโครงการไวและมสวนรวม อาจเพราะความเกรงใจเกรงบารมหรออำานาจตามวสยธรรมชาตของชมชนในชนบท

2. ความรและความตระหนกของชมชน เปนปจจยสำาคญอกตวหนงทจะชวาการมสวนรวมของชมชนจะยงยนหรอไม ความรและความ

12

ตระหนกน รวมไปถงแนวคดและองคประกอบของการทองเทยวเชงนเวศ ทรพยากรทองเทยวของชมชนและศกยภาพ ผลกระทบทอาจเกดขนตอวฒนธรรมและวถชวตของชมชน (ตนทนทางสงคม) และสภาพแวดลอมธรรมชาต (ตนทนทางธรรมชาตแวดลอม) หากดำาเนนงานดานการทองเทยวเชงนเวศและความรอนๆ ทจำาเปนตองใชในการพฒนาและการบรหารจดการ

3. การไดรบการสนบสนนจากภายนอก ชมชนทองถนในชนบทสวนใหญมกอยในภาวะดอยโอกาสในหลายเรอง โดยเฉพาะอยางยงเรองความรและทกษะในการพฒนาและการจดการ ยงเรองการทองเทยวเชงนเวศ ซงเปนงานบรการทตองมมาตรฐานขนตำา เพราะมการแขงขนทางการตลาดแลว เปนสงทชมชนทองถนไมคนเคย กเปนสาเหตทำาใหเกดความทอแทและไมสามารถดำาเนนการตางๆ ตามความตงใจได ตรงจดนหนวยงานภาคราชการ หรอภาคเอกชนรวมทง NGOs หรอผรตางๆ จะตองเขามาสนบสนนหรอชวยเหลอ สรางความ เขมแขงใหแกชมชนดงกลาวในขอ 2 อยางจรงจงและตอเนอง พรอมสรางภมตานทานตออทธพลตางๆ เพอรองรบการเปลยนแปลงทมผลมาจากการทองเทยวดวย

4. การตดสนใจและการแบงปนประโยชน การมสวนรวมของชมชนทองถนจะตองพฒนาใหรวมไปถงการมสวนรวมในการคด การปฏบต การแกไขปญหา และการตดตามประเมนผลแบบครบวงจร ไมใชผนำาหรอกลมผนำาทองถนดำาเนนการเองทงหมด และทสำาคญจะตองมกลไกและระบบการแบงปนรายไดหรอประโยชนอนๆ อนเกดจากการทองเทยวเชงนเวศ เปนธรรมและความโปรงใส โดยเฉพาะประเดนหลงนมกจะพบวาเปนสาเหตของความไมยงยนในการมสวนรวมของชมชนทองถนคอนขางสงทเดยว

แนวโนมการทองเทยวเชงนเวศ      การตอบรบหรอขานรบเรองการทองเทยวเชงนเวศ มคอนขางสงมาตงแตจดเรมตนเมอประมาณ 10 ปกอน และขณะนการตอบรบ

13

ดงกลาวกยงคงมแนวโนมคบหนาไปเรอยๆ ในกลมของผเกยวของ กลาวคอ

กรมอทยานแหงชาต สตวปา และพนธพช ผดแลอทยานแหงชาตไดวางกรอบนโยบายการทองเทยวตามอทยานแหงชาตตางๆ ทงบกและทะเล เปนการทองเทยวเชงนเวศทงหมด โดยเปดโอกาสใหชมชนทองถนเขามามสวนรวม และไดประโยชนจากการทองเทยวอยางกวางขวางขนกวาแตกอน พรอมดำาเนนการใหเกดโอกาสในการศกษาเรยนรเกยวกบระบบนเวศและความหลากหลายทางชวภาพแกนกทองเทยวทไปเยอน โดยผานกระบวนการสอความหมายธรรมชาต เปนตน

ชมชนทองถนจำานวนมากในทกภาคของประเทศ ขยายการเปดรบนกทองเทยวใหไปเยอนเพอศกษาเรยนรประเพณ วฒนธรรม และวถชวตของตน พรอมหาความเพลดเพลนกบแหลงธรรมชาตบรเวณขางเคยง บางแหงมการจดทพกแบบ Home stay เพอรองรบนกทองเทยวทงชาวไทยและชาวตางประเทศทสนใจการทองเทยวในรปแบบน

องคการบรหารสวนตำาบล (อบต.) หลายแหงเรมหนมาใหนำาหนกความสำาคญของการทองเทยวเชงนเวศมากขน แมสวนใหญ จะยงมขดความสามารถในการบรหารจดการแหลงทองเทยวของตน ตามแนวคดและหลกการดานการทองเทยวเชงนเวศคอนขางจำากด

สวนราชการซงมทดนและทรพยากรทองเทยวอยบาง อยางเชน กระทรวงกลาโหม (ทดนทหารในจงหวดตางๆ) กระทรวงเกษตรและสหกรณ (กรมวชาการเกษตร กรมสงเสรมการเกษตร กรมสงเสรมสหกรณ ฯลฯ) เรมมการจดสรรงบประมาณลงไปพฒนาทดนในความรบผดชอบ เพอรองรบการทองเทยวในรปแบบทเรยกกนวา การทองเทยวเชงนเวศบาง การทองเทยวเชงเกษตรบาง แลวแตความเหมาะสม

ผประกอบการการทองเทยว โดยเฉพาะอยางยงบรษททวรทงในสวนกลางและภมภาค และ NGOs ดานการอนรกษหลายราย มการจดนำาเทยวเชงนเวศและการศกษาเรยนรเกยวกบสงตางๆ ในพนทเปาหมายเพมมากขน พรอมจดใหมมคคเทศก ทผานการฝกอบรมและมใบอนญาตประกอบอาชพเปนผนำา สถาบนการศกษาหลายแหงมการเปดหลกสตร

14

สอนเรองการทองเทยวมากขน โดยบางสถาบนมวชาหรอสาขาทเกยวของกบการทองเทยวเชงนเวศโดยตรง และมโครงการศกษาวจย และ/หรอบรการทางวชาการ ดานการทองเทยวเชงนเวศตามโอกาสจะอำานวย นอกจากนหนวยงานทใหการสนบสนนดานงบประมาณวจยทงภายในและภายนอกประเทศ อยางเชน สำานกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต สำานกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.) ฯลฯ กใหการสนบสนนนกวจยทกระดบ ดำาเนนการศกษาเรองการทองเทยวเชงนเวศในประเดนตางๆ อยางตอเนอง

สำาหรบการทองเทยวแหงประเทศไทย (ททท.) มบทบาทในเรองการทองเทยวเชงนเวศมาตงแตตน ตงแตเปนผนำาแนวคดเรองการทองเทยวเชงนเวศเขาสประเทศ สนบสนนใหมการศกษาศกยภาพของแหลงทองเทยวเชงนเวศทกภมภาค กำาหนดกรอบนโยบายและแบบปฏบตการการทองเทยวเชงนเวศของประเทศ ไปจนถงเปนสอกลางในการประสานการประชมระดบชาต และระดบทองถนมากมาย ตางกรรมตางวาระกน รวมทงจดใหมเวบไซตทางวชาการดานการทองเทยวเชงนเวศ คอ http://conservation.forest.ku.ac.th/ecotourdb/cgi-bin/frame_main.asp

Home stayHome stay ถอวาเปนสนคา (product) ดานการทอง

เทยวทคอนขางใหม โดยเฉพาะในประเทศไทย เทาททราบการดำาเนนงานเรอง Home stay ในบานเรา มทงทลมเหลวและประสบความสำาเรจในชวงตน เพราะขาดการมองภาพในแบบองครวม โดยมกจะคดกนวา Home stay เปนสนคาตวหลก แตใหความสำาคญตอทรพยากรทองเทยวและกจกรรมทองเทยวคอนขางจำากด โดยเฉพาะอยางยงองคประกอบดานการใหความรหรอการสอความหมายสงแวดลอมเกอบไมปรากฎเลย

โดย Home stay เปนเพยงองคประกอบหนงของการทองเทยวเชงนเวศ ยงมกจกรรมการทองเทยวอกหลากหลาย เชน การเดนปา

15

ศกษาธรรมชาต การศกษาเรยนรวถชวตชมชนทพงพาทรพยากรธรรมชาต ซงอาจมความสมพนธกนจนไมอาจจะแยกออกได รวมไปถงกจกรรมพนบานอนๆ ทสมาชกชมชนรวมกนจรรโลง ฯลฯ จนกลายเปนเอกลกษณดงดดความสนใจจากนกทองเทยวไทยและตางประเทศ เปนตน ดงนน การดำาเนนงานดาน Home stay จำาเปนจะตองใหเกดความสมดลกบกจกรรมทองเทยวดานอนๆ โดยเฉพาะอยางยง การรกษาดลยภาพสงแวดลอมธรรมชาตควบคไปกบประเพณ วฒนธรรม และวถชวตชมชน กจะชวยให Home stay มคณคาโดดเดนคไปดวย

Home stay แบบไทยๆ หากจะใหเหมอนสากลใน ประเทศออสเตรเลย อเมรกา เยอรมน นนไมได เพราะวถชวต ความเปนอย บานไทยไมมหองพกสวนตวเหมอนตางประเทศ เวลารบญาตกใชหองโถง จงหาความเปนสวนตวไมคอยได

Long stayLong stay คอ การทองเทยวพำานกระยะยาว ตามความ

หมายจาก Long stay Foundation หมายถง การพกผอนระยะเวลานานในตางประเทศ ซงไมใชการอพยพยายถน หรอไปมถนฐานทถาวรในตางประเทศ ลกษณะโดยทวไปของ Long stay คอ

1. ตองอาศยอยเปนระยะเวลานาน คอจะอยนานกวาการอยในตางประเทศโดยทวไปแตตองกลบมายงประเทศเดมของตน

2. มจดมงหมายทจะทำากจกรรมเพอเปนการพกผอน3. เนนการอาศยอยกบทมากกวาการเดนทางทองเทยว โดย

การเดนทางทองเทยวตางประเทศคอ การหาประสบการณในตางประเทศทไมสามารถพบไดในชวตประจำาวน ในขณะท Long stay คอการหาประสบการณทพบไดในชวตประจำาวน ซงจะมลกษณะทเหมอนกบการใชชวตประจำาวนในตางประเทศ

4. ตองมหรอเชาทพกในตางประเทศทอยอาศยในชวตประจำาวน ไมใชอยโรงแรมแบบนกทองเทยวทวไป

16

5. ตองมเงนทนในประเทศของตนเพยงพอทจะอาศยอยในตางประเทศ ไมใชขนอยกบรายไดทไดรบจากตางประเทศ

กลมเปาหมายหลกไดแก กลมนกทองเทยวทเกษยณอายการทำางานแลว กลมนกเรยน นกศกษาและเยาวชน เนองจากปจจบนมการเกษยณอายการทำางานเรวกวาในอดตและปจจบนมการสงเสรมและประชาสมพนธ ใหมการศกษามากยงขน จงทำาใหกลมผเกษยณอายการทำางานและกลมนกศกษาเปนกลมเปาหมายทสำาคญเปนกลมเปาหมายทสำาคญ ซงมหนวยงานทเกยวของ อาทเชน การทองเทยวแหงประเทศไทย กระทรวงการตางประเทศ กระทรวงสาธารณสข กรมประชาสมพนธ ทบวงมหาวทยาลย สำานกงานวฒนธรรมแหงชาต กระทรวงอตสาหกรรม เปนตน

ผลกระทบจากการทองเทยวโดยรวมผลกระทบจากการทองเทยวคอ กระแสเงนตราและ

คานยมทผดๆ จากการทองเทยว ชมชนจะตองมความเขมแขงเพอเปนฐานรากสำาหรบการพฒนาการทองเทยวอยางยงยน และเปนเกราะปองกนกระแสความยวยวน โดยเฉพาะอยางยงผลประโยชนในรปของเงนตราทมากบการทองเทยว

เราเหนตวอยางเรองการพฒนาของประเทศมามาก ไมวาจะเปนการพฒนาในดานใดกตาม ผลลพธสดทายในดานลบมกจะตกอยกบชมชนทองถน แตดานบวกซงเปนเปาหมายสำาคญของรฐบาล กลบถงมอชมชนชนบท ซงเปนคนสวนใหญของประเทศคอนขางจำากด เพราะกระบวนการของการพฒนาเหลานน ใหความสำาคญหรอนำาหนกกบการเปดโอกาสใหชมชนทองถนมสวนรวมนอยมาก และบางกรณการมสวนรวมทเปดใหกมกจะเปนชวงปลายของโครงการหรอใกลจบโครงการแลว จนชมชนไมอาจจะเตรยมตวเตรยมใจรบสถานการณไดทน เพราะเนองมาจากขาดองคความร ขอมล และทกษะ ทพรอมจะรบผลพวงอนเกดจากการพฒนาได แทนทการพฒนาจะเปนประโยชน แตกลบเปนผลเสยแกคนหมมากในชมชน ซงถอวาเปนการพฒนาแบบไมยงยน

17

      จะดวยเหตผลดงกลาวหรอไมกตาม การประชมระดบสดยอดของโลก หรอทเรยกวา The World Summit on Environment and Development ทกรง Rio de Janeiro ประเทศบราซล เมอป คศ.1992 ซงจดโดย UN ไดมขอสรป เรองการพฒนาอยางยงยน และไดรวบรวมเปนเอกสารชอ Agenda 21 ซงภายในมสาระระบวา ทำาไมการพฒนาตางๆ ของสมาชกองคการสหประชาชาต จะตองกระทำาภายใตกรอบแนวคดความยงยน ชมชนทองถน (ชมชนรากหญา) ควรจะตองมบทบาทและหนาทอยางไร กระบวนการวางแผนพฒนาและดำาเนนการเพอใหเปนไปตามแผน จะตองเปดโอกาสใหชมชนทองถนเขามามสวนรวมอยางไรและในเรองใดบาง รวมทงการตดตามประเมนผล

การทองเทยวกบสงแวดลอมสงแวดลอมของแหลงทองเทยวมหลากหลายลกษณะขนอย

กบประเภทของแหลงทองเทยว โดยทวไปประกอบดวยสงแวดลอมทางกายภาพ ชวภาพและทางสงคมหรอวฒนธรรม รวมทงวถชวตของคนในสงคม สงแวดลอมของแหลงทองเทยวมความสำาคญตอการทองเทยวและการดำารงชวตของคนทอาศยอยเพราะเปนฐานของการสงเสรมและพฒนาการทองเทยวอนสำาคญยง

ดงนนการทองเทยวกบสงแวดลอมจงสมพนธกนอยางแยกไมออก เปรยบเสมอน "ปากบสตวปา" หรอ "ปลากบนำา" หากสงแวดลอมเสอมโทรมลง เชน อากาศเปนพษ นำาเสย การจราจรแออด ระบบนเวศของปาถกทำาลาย ชายหาดสกปรกหรอปะการงเสอมโทรม ฯลฯ การทองเทยวกไมสามารถดำาเนนตอไปไดอยางยงยน ประชาชนทอาศยอยบรเวณนนกจะมคณภาพชวตดอยลง ผประกอบการทองเทยวกลมตางๆ จะขาดรายได และการจางงานจะลดนอยถอยลง ซงทงหมดเปนผลเสยตอสงคมโดยสวนรวม

ในอดตทผานมา หลายประเทศในโลกเคยประสบปญหาดงกลาวมาแลว ประเทศไทยเองกมบทเรยนในเรองนตามแหลงทองเทยวหลายแหง ซงสาเหตสำาคญเกอบทกกรณมกเกดจากการพฒนาสาธารณปโภคสาธารณปการและสงอำานวยความสะดวก ประเภทสงปลก

18

สราง สรางเกนขอบเขตหรอกำาลงความสามารถทแหลงทองเทยวจะรบได ขาดการแบงโซนทถกตองเหมาะสม คำานงถงปรมาณนกทองเทยวมากกวาคณภาพ และขาดการใหขอมลความรเกยวกบแหลงทองเทยวและฐานทรพยากร รวมไปถงการไมเคารพตอวฒนธรรมและวถชวตของคนทองถน โดยขาดการวางแผนและการจดการทด รายไดซงเกดจากการทองเทยวในแตละป จงไมมากพอทจะนำามาใชในการฟ นฟหรอบรณะสงแวดลอมตามแหลงทองเทยวตางๆ ได

Carrying CapacityCarrying Capacity หรอ CC เปนแนวคดทางนเวศวทยา

ทสอใหทราบวาระบบนเวศหนงๆ นน มความเปราะบางแตกตางกน หรอระบบนเวศหนงๆ มระดบหรอขดความสามารถทนทานตอการพฒนาหรอถกกระทำาในระดบใดระดบหนงเทานน หากเกนกวานระบบนเวศจะไดรบผลกระทบกระเทอนและอาจถกทำาลายลงจนไมอาจฟ นกลบสสภาพเดมไดอก ทงนโดยพจารณาจากปจจย ทเปนองคประกอบและโครงสรางของระบบนเวศเปนบรรทดฐาน

จากแนวคดดงกลาว นกวชาการและผปฏบต จงไดนำามาประยกตใชเปนเครองมออยางหนง ในการจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม Carrying Capacity ตรงกบภาษาไทยวา ขดความ“สามารถในการรองรบได และเมอนำามาประยกตใชกบการทองเทยว จง”หมายถงขดหรอระดบของแหลงทองเทยว หรอทรพยากรทองเทยวทสามารถรองรบการพฒนาสงอำานวยความสะดวกตางๆ และปรมาณการใชประโยชนของนกทองเทยวสงสดไดโดยไมกอใหเกดผลกระทบจนทำาความเสอมโทรมหรอทำาลายทรพยากรทองเทยวหรอตวแหลงทองเทยว      ในทางปฏบต CC มกมมาตรวดหรอตวกำาหนดเปน จำานวน“นกทองเทยวตอชวงเวลา เชน ” 1 แสนคน/ป 2 หมนคน/เดอน 500 คน/คน เปนตน แลวแตวาจะเลอกกำาหนดหนวยวดอยางใดอยางหนงหรอหลายอยาง ยกตวอยางกรณอทยานแหงชาตภกระดง ซงเคยมผศกษาไวและกำาหนดวาขดความสามารถในการรองรบได สำาหรบการพกแรมของ

19

นกทองเทยวบนภอยท 1,800 – 2,500 คน/คน หมายความวา ภกระดงสามารถรองรบนกทองเทยวเขาพกแรมไดสงสดระหวาง 1,800 คน/คน และ 2,500 คน/คน (ขนอยกบฤดกาลโดยมปรมาณนำาเปนตวแปรสำาคญ นอกเหนอไปจากองคประกอบทางธรรมชาตอนๆ และขดความสามารถ ในการจดการของหนวยงาน)       หากนกทองเทยวเขาไปพกคางแรมมากกวาจำานวนทระบขางตน แมแตเพยงเลกนอย การใชประโยชนพนทของนกทองเทยว และการพฒนาสงอำานวยความสะดวกรองรบ จะสรางความกระทบกระเทอนตอองคประกอบใดองคประกอบหนงของระบบนเวศ (เชน การอดแนนตวของดนบรเวณลานกางเตนท เสนทางเดนเทา ฯลฯ) และอาจสงผลกระทบไปถงองคประกอบอนๆ ทเชอมโยงกนตามธรรมชาตเปนแบบลกโซ (เชน ทำาใหนำาไหลซมลงดนไดนอยจงทำาใหพชพรรณบรเวณขางเคยงขาดนำาไมเจรญเตบโตตามปกต) จนอาจทำาใหระบบนเวศธรรมชาต โดยรวมของภกระดงไดรบความเสยหายหรอถกเปลยนสภาพไปจากเดม (เชน ระบบนเวศทงหญาปาสนลดความอดมสมบรณลงและอาจทำาใหสภาพภมทศนโดยรวมขาดความโดดเดนเปนเอกลกษณ)      นอกจากน การทมปรมาณนกทองเทยวเกน CC ทกำาหนด ยงกอใหเกดปญหามลภาวะตางๆ ตามมา ตงแตเรองขยะ นำาเสย แสง และเสยง ไปจนถงทำาใหเกดความหนาแนนของปรมาณนกทองเทยว เกนขดจำากดดานจตวทยา ทำาใหคณภาพประสบการณ ของนกทองเทยวดอยลงไมเปนทประทบใจ โดยเฉพาะอยางยงแกนกทองเทยวทชนชอบและสนใจเรยนรระบบนเวศตามธรรมชาต อยางเชน นกทองเทยวเชงนเวศ ซงเปนกลมนกทองเทยวทมแนวโนมวาจะมปรมาณเพมสงขนเรอยๆ ในอนาคต      จากทงหมดทกลาวขางตนแลว แนวคดเกยวกบ Carrying Capacity หากไดมการนำาไปศกษากำาหนดในแหลงทองเทยวทมระบบนเวศเปราะบาง จะชวยใหผเปนเจาของหรอผรบผดชอบแหลงทองเทยว มภาพหรอ scenario ทใชเปนกรอบทศทาง และขอบเขตของการพฒนา ทรพยากรทองเทยวบนฐานทางวชาการ อนจะนำาไปสการพฒนาการทอง

20

เทยวในรปแบบทยงยน (sustainable tourism) ทงในเชงคณภาพ (quality) ความตอเนอง (continuity) และความสมดล (balance)

การบรหารการทองเทยวเชงนเวศเนาวรตน (2545) ไดศกษาทกษะการทำางานของแรงงาน

ภาคอตสาหกรรมทองเทยวในภาคเหนอตอนบน โดยพจารณาทงในระดบกลมประชาคมและระดบปจเจกบคคลจงหวดนาน เชยงใหม เชยงราย และแมฮองสอน ทมกจกรรมการทองเทยวในชมชน มการจดเวทเพอผลกดนใหเกดความรวมมอพฒนาการทองเทยวในทศทางทพงประสงค พบวาประชาคมการทองเทยวสวนใหญมกจกรรมการทองเทยวเปนอาชพรองหรอแหลงรายไดเสรม มทนทางระบบนเวศ (ecology capital) ทนทางสงคมวถชวตวฒนธรรม (social and cultural capital) เปนเงอนไขทสำาคญในการจดการทองเทยว ผนวกเขากบการมทนมนษย (human capital) ในบางดาน เชน ดานอธยาศยไมตรทดงาม ประกอบเปนเงอนไขใหการทองเทยวเกดขนและดำารงอยในชมชนทองเทยวนนๆ

ประชาคมการทองเทยวสวนใหญยงขาดทกษะดานการวางแผนยทธศาสตรการทองเทยวในชมชน ยงขาดจดเนนโดยแนชดวาจะจดการทองเทยวในแนวทางทมงปรมาณนกทองเทยวและรายไดจากการทองเทยว หรอจะมงเนนการทองเทยวในกระแสทางเลอก (alternative tourism) ทมงการแลกเปลยนเรยนรทสรางความสมดลระหวางรายไดกบการทองเทยวและการอนรกษระบบนเวศ รวมทงการสบทอดอตลกษณทางวฒนธรรม

แนวทางการพฒนาทกษะทควรเกดขนคอ การสรางความเขมแขงใหกบกลมประชาคม ทงในดานองคกร (civic organization) ดานสำานกสาธารณะ (civic consciousness) และเครอขายขององคกรประชาคม (civic network) พฒนาทกษะการทำางานรวมกนในแนวราบภายใตความไววางใจตอกน (trust) มากขน ระหวางภาครฐ ภาคเอกชน และภาคประชาชน การจดใหมกองทนพฒนาทกษะแรงงานดาน

21

การทองเทยวอยางบรณาการเปนสงทควรพจารณาทงในระดบชาตและระดบทองถน

พนธกจของการทองเทยวชมชน โดย สกว. กลาววา การทองเทยวชมชน หมายถง ทางเลอกในการจดการทองเทยวทชมชนเขามามสวนรวมในการกำาหนดทศทางของการทองเทยวบนฐานคดทวาชาวบานทกคนเปนเจาของทรพยากร และเปนผมสวนไดสวนเสยจากการทองเทยว โดยการนำาเอาทรพยากรทมอยในทองถนดานตางๆ ไมวาจะเปนธรรมชาต ประวตศาสตร วฒนธรรมประเพณ วถชวตและวถการผลตของชมชนมาใชเปนตนทน หรอปจจยในการจดการทองเทยวอยางเหมาะสม รวมทงมการพฒนาศกยภาพของคนในชมชนใหมความร ความสามารถในการดำาเนนงานตงแต การตดสนใจ การวางแผน การดำาเนนงาน การสรปบทเรยน โดยเนนใหเกดความยงยน สคนรนลกหลานและเกดประโยชนตอทองถน ตลอดจนคำานงถงความสามารถในการรองรบของธรรมชาตเปนสำาคญ

โดยสนบสนนการสรางความรเพอพฒนาโครงสรางและรปแบบการจดการทองเทยวทนำาไปสการกำาหนดนโยบายและแผนการทองเทยวระดบมหภาคและพนท ทจะเกดประโยชนกบประเทศและกระจายรายไดสทองถนมากขน โดยเชอมโยงกบการสรางความรของทองถนในดานประวตศาสตร วฒนธรรม ความหลากหลายทางชวภาพ โบราณสถาน โบราณวตถ รวมทงการจดการการทองเทยวโดยชมชน เพอใหชมชนมทางเลอกในการพฒนาตนเองและจดการใชประโยชนจากทรพยากรของทองถนสำาหรบการทองเทยวอยางยงยน

บทสรปการทองเทยวไดสรางรายไดหมนเวยนใหกบประเทศไทยม

มลคานบแสนลานบาท โดยในป 2551 รฐบาลตงเปารายไดจาการทองเทยวประมาณ 700,000 ลานบาท จากจำานวนนกทองเทยว 20 ลานคน พรอมมนโยบายทำาใหประเทศไทยเปนศนยกลางการทองเทยวเอเชย (tourism of ASIA) หวงทำากำาไรกบโครงการอนซนไทยแลนดทบมไปกอนหนาน (นสพ.ขาวสด, 18 พฤศจกายน 2549)

22

เปาหมายรายไดดงกลาว เพมขนเกอบสามเทาจาก 10 ปทแลว (ในป 2541 มรายไดจากการทองเทยวประมาณ 242,000 ลานบาท โดยมนกทองเทยวตางชาตประมาณ 7 ลานคน ซงคดเปนประมาณรอยละ 5 ของผลตภณฑมวลรวมภายในประเทศ (Gross Domestic Product, GDP) ในขณะนน (การทองเทยวแหงประเทศไทย, 2545 อางใน มหาวทยาลยรามคำาแหง, 2548))

อยางไรกตามทผานมาการทองเทยวทำาใหเกดผลกระทบจากการหวงผลประโยชนจากการทองเทยวของผประกอบการและผเกยวของ ทำาใหมผลกระทบตอชมชนในทองถนทงวถชวตและวฒนธรรม รวมทงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม การจดการการทองเทยวในปจจบนยงขาดมาตรฐานคณภาพรปแบบทเหมาะสม ขาดความตระหนกร ขาดความรความเขาใจ ขาดการมสวนรวมของชมชน และขาดการรวมมอของทกภาคสวนทงราชการ องคกรเอกชน และประชาชน กรณการทองเทยวนยงตองรวมไปถงนกทองเทยวอกดวย

การบรหารจดการการทองเทยวเชงนเวศมความจำาเปนอยางยงทชมชนตองมความพรอมในการดแลแหลงทองเทยว มความรความเขาใจ หรอตระหนกในคณคาของมรดกทางวฒนธรรมและธรรมชาตของทองถน ใหมการพฒนาอยางมทศทางและเทาทนกระแสทนกระแสการทองเทยวจากภายนอกใหเปนการตอยอดจากอารยธรรมดงเดมในทองถนใหได

นอกจากประชาชนแลว องคกรปกครองสวนทองถนในปจจบนมบทบาทนำาทสำาคญมาก ดงนนองคกรปกครองสวนทองถนตองมความรความเขาใจเกยวกบการบรหารจดการสงแวดลอม ศลปกรรมและสงแวดลอมธรรมชาต เชน ไมปลอยใหมการกอสรางบดบงภมทศนปชนยสถานหรอสถานทสำาคญ หรอการกอสรางในรปแบบทไมสอดคลองกบศลปกรรม ตลอดจนการบกรกทสาธารณะหรอพนทปาไม เปนตน สำาหรบการบรหารจดการการทองเทยวเชงนเวศนอาจจำาเปนตองอาศยความรวมมอองคการบรหารสวนทองถนทมพนทแหลงทรพยากรตอเนองกนดวย เชน พนทปาไม การสรางถนน คคลอง เปนตน

23

การทองเทยวเชงนเวศเปนการบรหารจดการทตองการความยงยน จำาเปนตองมการวางแผนทงในระยะสน ระยะกลาง และระยะยาวทเปนระบบเชนเดยวกบการบรหารงานอนๆ ไมวาจะโดยชมชน องคกรปกครองสวนทองถน หรอองคกรราชการสวนกลาง รวมกนกบองคกรเอกชนและผมสวนไดสวนเสยในการทองเทยวแตละพนท โดยอยบนพนฐานขอมลทถกตองรวมกน มการบรณาการความคดเหนรวมกน

นอกจากการบรณาการผมสวนเกยวของรวมกนแลว อำานาจหนาทตามระเบยบกฎหมายกมความสำาคญทตองพจารณาเชนกน คอ ขอบเขตอำานาจขององคกรปกครองสวนทองถนในการดแลทรพยากรธรรมชาต ศลปวฒนธรรม การสงเสรมฝกอบรมใหประชาชนและเยาวชนตระหนกในคณคาหรอมความรความสามารถเปนมคคเทศกทองถน ขอบเขตอำานาจขององคกรสวนกลางดานทรพยากรธรรมชาต โบราณสถาน การจดการทองเทยว จะมสวนสนบสนนสงเสรมหรอกระจายอำานาจใหแกประชาชนหรอองคกรสวนทองถนไดอยางไรบาง ทงนใหอยบนพนฐานการทองเทยวเชงนเวศไดอยางแทจรง

*********************เอกสารอางอง

-กรมปาไม. 2548. การทองเทยวเชงอนรกษ. http://www.forest.go.th/WEFCOM /Part2TAT.html

-กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม. 2548. นโยบาย. http://www.mots. go.th/office.php?OfficeId=5&Action=policy

-กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม. 2548. วสยทศน. http://www.mots. go.th /office.php?OfficeId=5&Action=vision

-ปกรณ จรงสงเนน. 2540. การจดการทรพยากรปาไมโดยชมชนเพออนรกษปาตนนำาลำาธาร. (คำาบรรยายนำาเสนอรางรายงานการศกษา ตอ คณะกรรมาธการการเกษตรและสหกรณวฒสภา. 2 มนาคม 2540 ณ โรงแรมเวสทน จงหวดเชยงใหม)

24

-ปกรณ จรงสงเนน, เสมอ ลมชวงศ และ ชยรตน จงกองเกยรต. 2539. การจดทำาแผนงานพฒนาปาชมชนแนวใหม ภาคเหนอ. (ไมปรากฏสถานทพมพ). 27 น.

-นรนาม. 2005. Ecotourism. http://encyclopedia.thefreedictionary.com/ecotourism

-เนาวรตน พลายนอย. 2545. ทกษะการทำางานและปจจยเงอนไขในการพฒนาทกษะการทำางานของแรงงานภาคอตสาหกรรมทองเทยวในทองถน : การศกษาในกลมประชาคม (civic groups) ภาคเหนอตอนบน.

-มหาวทยาลยรามคำาแหง. 2548. โครงการวจยยทธศาสตรการพฒนาบรเวณเหนอเขอนภมพลเพอสงเสรมการทองเทยวเชงอนรกษ.

-สฤษฎ แสงอรญ. 2548. การทองเทยวเชงอนรกษหรอเชงนเวศ (Ecotourism). http://www.dnp.go.th/NPO/html/Tour/Eco_Tour.html

-สมชย เบญจชย. 2539. ทศนคตของชาวบานตอความสำาเรจของปาชมชนในจงหวดเชยงใหม. สำานกงานปาไมจงหวดเชยงใหม, กรมปาไม. 158.

-สรเชษฎ เชษฐมาส. 2546. http://conservation.forest.ku.ac.th/ecotourdb/cgi-bin/Question_Week

-สำานกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.) สำานกงานภาคเหนอ. 2548. การศกษาและพฒนารปแบบการทองเทยวทเหมาะสมบนดอยหลวงเชยงดาว โดยการมสวนรวมของชมชนบรเวณรอบดอยหลวงเชยงดาว จงหวดเชยงใหม.

-อทศ กฎอนทร. 2537. การจดการทรพยากรสตวปา. ภาควชาชววทยาปาไม, คณะวนศาสตร, มหาวทยาลยเกษตรศาสตร. 47 น.

-http://www.thaitambon.com. 2548.-http://www.fca16.com. 2548.

*********************

25

ภาคผนวกนโยบายการทองเทยว

ตามนโยบายของกระทรวงการทองเทยวและกฬา (กระทรวงการทองเทยวและกฬา, 2548) ไดกำาหนดนโยบายดานการทองเทยวใหเรงพฒนา บรณะ ฟ นฟมรดกและสนทรพยทางวฒนธรรมทงในเขตเมองและนอกเมองเพอใหเกดการทองเทยวใหม สรางแหลงจบจายซอสนคาของนกทองเทยว โดยจะสงเสรมบทบาทเอกชนรวมกบชมชนในการรกษาแหลงทองเทยวและวถชวตใหอยในสภาพเดมอยางตอเนอง และทสำาคญคอใหเพมความหลากหลายของการทองเทยวรปแบบตางๆ ทงการทองเทยวเชงนเวศ การทองเทยวเพอสขภาพ รวมทงการทองเทยวเชงเกษตรกรรมโดยสงเสรมการพฒนาแหลงทองเทยวใหม และใหชมชนเขา

26

มามสวนรวมในการจดการทองเทยวมากขน ทงในรปแบบการจดสหกรณการทองเทยว และการพฒนาพนทชมชนเปนแหลงทองเทยว

สำาหรบวสยทศนและพนธกจของกระทรวงการทองเทยวและกฬา (กระทรวงการทองเทยวและกฬา, 2548) กลาววากระทรวงการทองเทยวและกฬาจะ เปนองคกรหลกทนำาประเทศไทยไปสศนยกลาง”การทองเทยวในเอเชยอยางมคณภาพและยงยน ใหสามารถกระจายรายไดแกชมชนอยางทวถง โดยเนนเอกลกษณ วฒนธรรมอนดงามของไทย...” โดยดำาเนนการ ดงน

1. สงเสรม สนบสนน และพฒนาการทองเทยว การกฬา ดวยการบรหารจดการอยางมประสทธภาพเพอสรางรายไดเขาสประเทศ

2. บรณาการ และประสานการดำาเนนภารกจดานการทองเทยวและกฬา เชอมโยงอยางเปนระบบกบทกภาคสวนใหสามารถตอบสนองตอการพฒนาเศรษฐกจ และสงคมของประเทศอยางยงยน

3. เสรมสรางอตสาหกรรมการทองเทยวและกฬาใหมขดความสามารถในการแขงขนระดบภมภาค และระดบโลก

ดงนนโดยนยกระทรวงการทองเทยวและกฬากำาหนดใหเกดการทองเทยวเชงนเวศเพอเพมความหลากหลายของรปแบบการทองเทยว ใหตอบสนองตอการพฒนาเศรษฐกจและสงคมของประเทศอยางยงยน และมความสามารถในการแขงขนระดบภมภาคและระดบโลกได โดยการบรหารจดการอยางมประสทธภาพ และมสวนทตองดำาเนนการ 2 ประเดนทสำาคญดงน

1. พฒนา บรณะ ฟ นฟมรดกและสนทรพยทางวฒนธรรม แตตองระวงรกษาแหลงทองเทยวและวถชวตใหอยในสภาพเดมอยางตอเนอง

2. บรณาการและประสานการดำาเนนภารกจเชอมโยงอยางเปนระบบกบทกภาคสวน โดยสงเสรมบทบาทเอกชนรวมกบชมชน และเนนการมสวนรวมชองชมชนในการพฒนาพนทเปนแหลงทองเทยวและจดเปนรปแบบสหกรณการทองเทยว

27

การทองเทยวแหงประเทศ (ททท.) ไดกำาหนดนโยบายการทองเทยวเชงนเวศ 2538-2539 โดยครอบคลมการอนรกษศลปวฒนธรรม ขนบธรรมเนยมประเพณ โบราณวตถ วถชวต สงแวดลอมและทรพยากรรวมทงแหลงธรรมชาตตางๆ

ปจจบนรฐบาลไดกำาหนดกรอบยทธศาสตรการพฒนาการทองเทยวไทย 2547-2549 ซงไดวเคราะหสถานการณการทองเทยวไทย โดยใหปรบตำาแหนงเชงยทธศาสตรทองเทยวไทยสตลาดคณภาพสง (More for More) หรอพฒนาการทองเทยวไทยเปนแหลงทองเทยวทดงดดดวยราคาถก (More for Less) ซงมตนทนทางสงแวดลอมสง จงใหพฒนาการทองเทยวไทยเขาสตลาดการทองเทยวคณภาพโดยปรบเปลยน ตำาแหนงเชงยทธศาสตร (Strategic Positioning) ยทธศาสตรการพฒนาสนคาและบรการ (Market Offerings) การปรบเปลยนอตสาหกรรมการทองเทยว (Tourism Industry Redefined)

ดานยทธศาสตรการพฒนาสนคาและบรการ คอ สงเสรมการทองเทยวเชงกจกรรมและความสนใจเฉพาะ ซงจดในกลม 4 เชน

1) MICE 2) ทองเทยวเชงสขภาพ – spa, meditation, physical

check-up 3) LONG STAY 4) การทองเทยวเชงกฬา กอลฟ ดำานำา –5) ชอปป ง 6) Cruise 7) ทองเทยวเชงเกษตร 8) อาหารไทย 9) Wedding/Honeymoon 10) การทองเทยวเชงศาสนา 11) ศนยกลางการถายทำาภาพยนตร 12) กจกรรมประเพณหลก (Major Events) –สงกรานต

ลอยกระทง วสาขบชา 13) Eco tourism and Soft Adventure

28

และในยทธศาสตรการพฒนาสนคาและบรการ กลม 5 คอการพฒนาแหลงทองเทยวทมนษยสรางขนและมเอกลกษณของทองถนควรไดรบการพฒนาใหเปนแหลงทองเทยวเพมขน

สำาหรบการปรบเปลยนอตสาหกรรมการทองเทยว (Strategic Intent / Thrust) มแนวทางคอ

1) ขยายขอบเขตพนททองเทยว (Geographical Boundary)

2) เปลยนจดเนนอตสาหกรรมใหม (Industry Refocus) 3) กำาหนดยทธศาสตรและการจดการ (Strategy &

Management) 4) แบงภาระและการรบผดชอบใหม (Division of Role &

Responsibility) 5) การปรบบทบาทองคการบรหาร (Restructure) ซงจะนำาไปสแนวคดการขยายพนททองเทยว การเพมบทบาท

ในการบรหารจดการระดบพนทขององคกรทองถน ใหความสำาคญกบการพฒนาและฟ นฟทรพยากรหลก และแบงภาระความรบผดชอบใหแก ภาครฐ ภาคเอกชน และองคกรทองถน ในการบรหารจดการแหลงทองเทยว (ยทธศาสตรการพฒนาการทองเทยวไทย 2547-2549, อางใน มหาวทยาลยรามคำาแหง, 2548)

********************

ตวอยางสถานททองเทยวเชงนเวศในจงหวดเชยงใหม

กรมอทยานแหงชาต สตวปา และพนธพช      1. อทยานแหงชาตแมโถ (ททำาการ) มกจกรรมทพกเชงนเวศ (camping)

2. อทยานแงชาตแมโถ (หนวยพทกฯนำาตกแมแอบ) มกจกรรมศกษาและทองเทยวนำาตกแมแอบ

3. อทยานแหงชาตแมโถ (หนวยพทกษสลกหน) มกจกรรมลองแกงทลำานำาแมแจม

29

4. อทยานแหงชาตแมโถ (นำาตกแมลด) มกจกรรมศกษาและทองเทยวนำาตกแมลด

5. อทยานแหงชาตดอยเวยงผา (ททำาการ) มกจกรรมศกษาและทองเทยวนำาตกหวยทรายขาว กจกรรมเสนทางฯ (ดนก ผเสอและแมลง ศกษาพนธไมและสมนไพร) กจกรรมทพกเชงนเวศ (camping) กจกรรมเดนปาศกษาธรรมชาต (ดนก ศกษาพนธไม สมนไพรและรองรอยสตวปา)

6. อทยานแหงชาตศรลานนา (ททำาการ) มกจกรรมลองเรอศกษาธรรมชาต (ดนก แมลงและผเสอ) กจกรรมลองเรอศกษาธรรมชาต (ดนก แมลงและผเสอ) กจกรรมทพกเชงนเวศ (camping)

7. อทยานแหงชาตศรลานนา     - จดพกแรมหวยกม มกจกรรมทพกเชงนเวศ และกจกรรม

เสนทางศกษาธรรมชาต- นำาตกหวยปาพล มกจกรรมศกษาและทองเทยวนำาตก- นำาตกมอนหนไหล มกจกรรมศกษาและทองเทยวนำาตก

กจกรรมทพกเชงนเวศ กจกรรมเดนปาศกษาธรรมชาต8. วนอทยานนำาตกบวตองและนำาพเจดส มกจกรรมศกษาและทอง

เทยวนำาตก-นำาพ กจกรรมเสนทางศกษาธรรมชาต กจกรรมทพกเชงนเวศ

9. อทยานแหงชาตดอยสเทพ-ปย (ททำาการ) มกจกรรมทพกเชงนเวศ

10. อทยานแหงชาตดอยสเทพ-ปย     - นำาตกมณฑาธาร มกจกรรมเสนทางศกษาธรรมชาต และ

กจกรรมทพกเชงนเวศ- นำาตกแมสา มกจกรรมศกษาและทองเทยวนำาตก และกจกรรมทพกเชงนเวศ- นำาตกตาดหมอก มกจกรรมศกษาและทองเทยวนำาตก- นำาตกหวยแกว มกจกรรมศกษาและทองเทยวนำาตก- นำาตกหมอกฟา มกจกรรมเสนทางศกษาธรรมชาต

*******************

30

บานแปกแซมเมอวนท 6 กมภาพนธ 2543 สมเดจพระนางเจาฯ พระบรม

ราชนนาถ พรอมดวยสมเดจพระบรมโอรสาธราชฯ สยามมกฎราชกมาร เสดจพระราชดำาเนนทรงเยยมราษฎรบานแปกแซม หมท 1 ตำาบลเปยงหลวง อำาเภอเวยงแหง จงหวดเชยงใหม ทรงพบวาพนทบรเวณนเปนแหลงตนนำาสำาคญทไหลลงสนำาแมแตง แตปาไมกลบถกทำาลายใชเปนททำากนและมแนวโนมวาจะถกแผวถางเรอยไป อกทงเปนพนทลอแหลมตอปญหายาเสพตด สงผลกระทบตอความมนคงของประเทศ สมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชนนาถ จงมพระราชดำารแกหนวยงานทเกยวของ ใหพฒนาความเปนอยและบรรเทาความเดอดรอนของราษฎรในพนทและหมบานใกลเคยงอก 3 หมบาน ในลกษณะคอยเปนคอยไป ไมใหราษฎรเดอดรอนและมความชำานาญดานการเกษตร ปาไม ปศสตว รวมทงการอนรกษสภาพปาและสงแวดลอม ใหคนสสภาพสมบรณดงเดม เปนแหลงตนนำาลำาธารสำาหรบการบรโภคอปโภค มพระราชดำารใหทดลองปลกไมใชสอย และไมสนในลกษณะทปลกแลวนำาไปใชประโยชนตอพนทและจางราษฎรในพนทเปนแรงงาน ใหชมชนมสวนรวมในการปองกนรกษาปา และใหศกษาวจยดานปาไม จากป 2543 เปนตนมา จงเปนจดเรมตน "สถานสาธตและถายทอดการเกษตร ปาไมสงแวดลอม อนเนองมาจากพระราชดำาร บานแปกแซม"

วนท 18 มกราคม 2544 สมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชนนาถ และสมเดจพระเจาลกเธอเจาฟาจฬาภรณวลยลกษณ อครราชกมาร เสดจพระราชดำาเนนทรงเยยมโครงการสถานสาธตฯ ครงทสอง มพระราชดำาร "หากปลกปาใหมากขน นำาคงจะมมากขน" "ไมสนทปลกสามารถนำาไปใชประโยชนในการกอสรางบานเรอน เหมอนชนบทในประเทศสวตเซอรแลนดได" และเมอวนท 20 มนาคม 2546 เสดจพระราชดำาเนนทรงเยยมสถานสาธตฯ และมพระราชดำาร "ใหทำาสถานสาธตและถายทอดฯ ใหเปนแหลงทองเทยว"

31

สถานสาธตและถายทอดการเกษตร ปาไม สงแวดลอม อนเนองมาจากพระราชดำารบานแปกแซม ตงอยหมท 6 ตำาบลเปยงหลวงอำาเภอเวยงแหง จงหวดเชยงใหม หางจากบานหลกแตง ประมาณ 14 กโลเมตร พนทเพอการอนรกษและฟ นฟสภาพตนนำาลำาธารใหชมชน ครอบคลมพนทเปาหมาย 19,375 ไร ลกษณะภมประเทศเปนภเขาสง ปาไมไมผลดใบ รอยละ 70 เปนปาไมผลดใบรอยละ 30 พนธไมทพบในแถบน ไดแก สนสามใบ จำาปปา ทะโล นางพญาเสอโครง เสยวดอกขาว ตนเปด แอปเปลปา มะขามปอม กอชนดตางๆ นอกจากนน เปนพนธไมธรรมชาตทวไป เชน พนธไมตระกลขง ขา กระเจยว กลวยไม และวานชนดตางๆ สตวปาทพบตามแนวชายแดนไทย-พมา ไดแก หมควาย เสอดาว เกง ลน กระตายปา นก และแมลงหลากหลายชนด ระดบความสงจากระดบนำาทะเลเฉลย 1,300 เมตร เปนปาไมโซน เอ เพราะมลำาหวยทสำาคญและไหลลงสลำานำาแมแตง ไดแก หวยนายาม หวยหกหลวง หวยนาออน สภาพอากาศเยนทวไป เนองจากเปนภเขาสงทำาใหมอากาศหนาวเยนเกอบตลอดทงป และสมำาเสมอยาวนาน ฤดฝนมฝนตกชก ชวงอากาศรอนประมาณเดอนมนาคม-เมษายน เทานน

โครงการสถานสาธตและถายทอดการเกษตรฯ รบผดชอบบานแปกแซมและบานหนแตว มประชากร 130 ครวเรอน รวม 648 คน แบงเปน ชาย 337 คน หญง 309 คน ทงหมดเปนชาวไทยภเขาเผาลซอ ระยะแรกไดสรางความเขาใจกบราษฎรใหทราบถงวตถประสงคในการจดสรางสถานสาธตฯ ใหเขาใจถงบทบาททจะไดรบจากโครงการ จากนนสำารวจแหลงนำาและพนททำาการเกษตร แบงเปนพนทปศสตว พนทการเกษตร และพนทปลกปา โดยรงวดกำาหนดขอบเขตการใชประโยชนทดน ไดแก พนทเพออยอาศยและถอครอง จำานวน 130 ครอบครว ออกเอกสารสทธทำากนพเศษ ครอบครวละ 4 ไร รวม 520 ไร พนทปา 11,000 ไร สำาหรบพนทปานนแยกออกเปนพนทปาอนรกษเพอเปนแหลงตนนำาลำาธาร ดำาเนนการได 8,000 ไร พนทปาใชสอยเพอปลกไมไวใชประโยชน 4,000 ไร ดำาเนนการปลกไมใชสอย 250 ไร ปลกปาเพอฟ นฟระบบนเวศนตนนำา 1,200 ไร ในดานสงเสรมการปลกพชนน

32

สนบสนนใหปลกพชกนได พชสมนไพร ในลกษณะของธนาคารอาหารชมชน 150 ชนด เพาะชำาหญาแฝก 60,000 ตน เพาะชำากลาไมยนตน 20,000 ตน

นอกจากน ในสถานปลกไมผลยนตนสาธต เชน ตนศภโชค ตนกาแฟ ลนจ สมโชกน พลบ กลวยหอม อะโวกาโด มะคาเดเมย ตนหมอน บวย พชไรสาธต เชน ขาวโพด ขาวไร ชา ลนน พชผก กลวยไม แปลงสาธตการเลยงสตว ไดแก ไกชฟา สกรพนธจนหว แพะพนธนม แกะพนธขน เปดเทศ เปดอเหลยง กจกรรมทดำาเนนงานภายในสถานใชแรงงานในพนทเพอใหเกษตรกรมรายไดในอนาคต นอกจากกจกรรมดานเกษตรแลว สงเสรมใหมรายไดจากงานฝมอ เชน การทอผาพนเมอง การทำาเครองเงน ทำาผลตภณฑของทระลกแกนกทองเทยว

จากพระราชดำารสมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชนนาถ เมอวนท 20 มนาคม 2546 ใหทำาสถาน เปนแหลงทองเทยว คณะทำางานทมกองพลพฒนาท 3 เปนหนวยงานหลกไดรเรมโครงการทองเทยวเชงอนรกษ และทองเทยวเชงวฒนธรรม ทงนดวยเหตทบานแปกแซมและบานหนแตว เปนหมบานทอยบนพนทสง สภาพภมประเทศเปนภเขาสง อากาศหนาวเยนเกอบตลอดทงป มแหลงตนนำาลำาธารหลายสาย สภาพภมประเทศเปนภเขาสง อากาศหนาวเยนเกอบตลอดทงป มแหลงตนนำาลำาธารหลายสาย พนทตดแนวชายแดนไทย-พมา

นกทองเทยวทนยมและชนชอบกบการอนรกษธรรมชาตสามารถเขาไปสมผสไดโดยเรมตนจากตวเมองเชยงใหม ใชเสนทางแมรม แมแตง เชยงดาว เลยวซายไปจนถงบานแมจา เลยวซายขนไปอำาเภอเวยงแหง ชวงนระยะทางประมาณ 56 กโลเมตร ถงอำาเภอเวยงแหง เดนทางตอถงบานเปยงหลวง ชวงนเสนทางลาดยางตลอด จากบานเปยงหลวงออกไปทางบานหลกแตง ซงเปนหมบานตดชายแดนไทยเดนทางตอดวยถนนลกรงทตดใหม ระยะทางประมาณ 14 กโลเมตร หากเปนชวงฤดฝน จะตองใชรถยนตประเภทขบเคลอน 4 ลอ ใชเวลาเดนทางจากเชยงใหม ถงทหมายโดยใชรถยนตสวนตวประมาณ 4 ชวโมง หรออาจจะมากกวานน

33

หากนกทองเทยวแวะชมแหลงทองเทยวตลอดเสนทาง หรอจะใชรถยนตโดยสารประจำาทางเชยงใหม-เปยงหลวง บรการทกชวโมง นกทองเทยวจะไดชมทศนยภาพทามกลางขนเขา พชพรรณไมปาธรรมชาต ทองเทยวเชงวฒนธรรมของชาวไทยภเขา สงอำานวยความสะดวกแกนกทองเทยว ไดแก บานพกวนารมย บานชมดอย เปนบานพกสองชน รบนกทองเทยวได 20 คน บานพกแบบโฮมสเตยในโครงการ 1 หลง และในหมบาน 3 หลง ลานกางเตนทพรอมอปกรณ จำานวน 20 หลง หองอบสมนไพรและหองนวดเพอสขภาพ จำานวน 2 หอง รานคาสวสดการจำาหนายอาหารและเครองดม ผสนใจทองเทยวสถานสาธตฯ ตดตอไดท โทร. (053) 281-390, (01) 952-6419 ผเขยนขอขอบคณขอมลจาก กองพลพฒนาท 3 หนวยพฒนาการเคลอนท 32 ฝายโครงการพเศษ สำานกบรหารจดการในพนทปาอนรกษ 16 กรมอทยานแหงชาต สตวปา และพนธพช กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม(บานแปกแซม แหลงตนนำาชายแดน สแหลงทองเทยวเชงอนรกษ โดย : ธงชย พมพวง  เทคโนโลยชาวบาน ฉบบท 334 1 พฤษภาคม 2547)

******************

ดอยหลวงเชยงดาวขอมลทวไป

ดอยเชยงดาวตงอยใน ตำาบลเชยงดาว อำาเภอเชยงดาว จงหวดเชยงใหม ดอยเชยงดาวตงอยในเขตรกษาพนธสตวปาเชยงดาว ซงตองขออนญาตกอนเยยมชม ดอยเชยงดาวมลกษณะเปนเทอกเขา ซงเทอกเขาเหลานกประกอบไปดวยยอดเขาสงหลายยอด ยอดเขาทสงทสด เรยกวา ดอยหลวงเชยงดาว มความสงจากระดบนำาทะเล 2,220 เมตร มความสงเปนอนดบ 3 ของประเทศไทย และยงมยอดเขาอกหลายยอดทมความสงโดดเดน สามารถชมทวทศนไดแตกตางกนออกไป เชน ดอยปรามด ดอยสามพนอง ดอยกวลม ดอยเหนอ ดอยนม เปนตน

34

บนยอดดอยหลวงเชยงดาวอากาศคอนขางหนาว เพราะวามลมพดตลอด เมอยนอยบนยอดดอยจะเหนวว 360 องศา เมอมองลงมายงเบองลางจะเหนเขาสลบซบซอน ทอดตวยาวไกลสดลกหลกตาถามองมาทางดานตะวนออก จะมองเหนเปนพนราบ ซงเปนทตงของเมองงาย ในตอนเชาจะมองเหนทะเลหมอกไดสวยงามมาก บนยอดดอยหลวงเชยงดาวจงเหมาะทจะเปนทชมวว เพราะไมมอะไรมาบดบงสายตา สามารถทจะเหนยอดเขาทกลก ณ จดน และบนยอดดอยแหงนกเหมาะสำาหรบการชมพระอาทตยตกฤดดอกไมบาน

เดอนตลาคม มดอกเทยนนกแกว ดอกเทยนหมอคา ดอกชมพเชยงดาว

เดอนพฤศจกายน มดอกชมพเชยงดาว ดอกแคททเนยเดอนธนวาคม มดอกชมพเชยงดาว ดอกแคททเนย ดอกพมพใจเดอนมกราคม มดอกซากระ ดอกทอ ดอกกหลาบเถาเดอนกมภาพนธ มดอกฝน ดอกกหลาบพนป จะบานประมาณ 14

กมภาพนธเสนทางขน-ลงดอย มดวยกน 3 เสนทาง คอ1. บานนาเลา เสนทางคอนขางจะรก คารถไปสงประมาณ 700

บาท 2. บานถำา เสนทางจะชน จะลงจากดอยไดเรว ไมเหมาะแกการขน

สวนใหญจะใชเสนทางนในการลง3. เดนหญาขด สวนใหญจะขนดอยกนทางน คารถไปสงประมาณ

1,000 บาท

35

แผนทแสดงดอยหลวงเชยงดาวการขออนญาตชมดอย ตองขออนญาตจากเขตรกษาพนธสตวปา

เชยงดาวชวงเวลาในการชมดอย การชมดอยเชยงดาวจะอยในเดอนตลาคม

ถงเดอนกมภาพนธ หนาฝนดอยเชยงดาวหามขนเพราะวาอนตรายทางจะลนมากไมเหมาะแกการทองเทยว เดอนอนกเทยวไดแตแนะนำาใหไปเทยวหนาหนาวดกวา

สงอำานวยความสะดวก บนดอยเชยงดาวไมมแหลงนำา ปจจบนเขตรกษาพนธสตวปาเชยงดาวจดหองนำา-หองสขาไวชวคราวเฉพาะชวงฤดกาลทองเทยวแลวรอทง แตนำาตองมลกหาบนำาขนไปเองระยะเวลา

ระยะเวลาในการชมดอยเชยงดาว 2 วน 1 คน กรณขนแตเชาในวนแรกลงมาเยนหรอคำาในวนทสอง หรอ 3 วน 2 คน กรณขนเทยงวนในวนแรกลงมาเทยงในวนทสามการเตรยมตว

เนองจากบนดอยเชยงดาว ไมมสงอำานวยความสะดวกอะไร ตองเตรยมขนไปเอง แบงไดเปนหลายหวขอ ดงน

1. ดานรางกาย ตองเตรยมตวออกกำาลงกายอยางนอย 1-2 เดอน เพราะทางคอนขางลำาบาก

36

2. สมภาระ เชน เตนท ถงนอน3. อาหาร หาซอทตลาดเชยงดาวหรอใหคนนำาทาง/ลกหาบจดหาให4. เสอผา 1-2 ชด5. เสอกนหนาว 1-2 ตว6. ผาหม7. นำาดม ควรนำากระตกสนามไปดวย8. หงขาว หงดวยหมอสนาม9. นำาใช ลกหาบจะแบกขนไปให10. รองเทา ควรเปนรองเทาทเกาะพน เพราะตอนเชาจะมนำาคาง

ทำาใหทางเดนลน11. ยา ควรจะเตรยมยาทจำาเปนไป เชน ยาแกปวดหว ปวดทอง ยา

แกคน พลาสเตอรยา เปนตน และยาสำาหรบคนทมโรคประจำาตว12. ไฟฉาย ไฟแชค เทยนไข13. กระดาษทชช แปรงสฟน ยาสฟน ถงมอ ถงเทา หมวก เสอกน

ฝน14. กลองถายรป15. กลองสองทางไกล16. แผนทสำาหรบดดาว

คาใชจายคาใชจายสำาหรบคนนำาทาง วนละ 400 บาทคาใชจายสำาหรบลกหาบ วนละ 300 บาท/ลกหาบ 1 คนคารถไปทางขนดอยทเดนหญาขด 1,000 บาทหมายเหต1. คนนำาทางจะไมแบกสมภาระของเราเลยนะ มหนาทแคนำาทาง2. ลกหาบ 1 คนจะแบกนำาอยางเดยว คนละ 20 ลตรเทานน3. สมภาระอนๆ เราตองแบกเองนะครบ เชน เตนท ถงนอน เสอผา

เปนตนบนทกการเดนทางบนดอย20 มกราคม 2544

37

22.00 น. ขนรถทหมอชต 2 เรมออกเดนทาง21 มกราคม 2544

07.30 น. ถงทารถเชยงใหม07.45 น. เดนทางตอไปอำาเภอเชยงดาว09.00 น. ถงอำาเภอเชยงดาวแวะซออาหาร ขาวสาร นำาดม สำาหรบ

บนดอย09.30 น. ทานอาหารเชา ขาวขาหมเชยงดาว10.00 น. ถงบานถำา10.30 น. เดนทางตอไปเดนหญาขด ทางชวงแรกเปนถนน

คอนกรต ตอจากนนเปนทางลกรงขนดอย ทางคอนขางชน สองขางทางเปนปาตลอด ระหวางทางมหมบานประมาณ 5 หลงคาเรอน เมอรถขนไปสงขน กจะเหนปาสน

12.10 น. ถงจดตรวจบานสนปาเกยะ ตองลงนามเขาพนท12.40 น. ถงเดนหญาขด เรมเดนเทา จดนเปนททำาการของเจา

หนาท บรเวณนมดอกซากระสชมพบานสะพรงเตมตนสวยงามมาก พกทานอาหารกลางวน

13.00 น. เรมออกเดนทาง ชวงแรกทางกวางไมคอยรก ระหวางเดนไปกหยดแวะ ถายรปววขางทางไปเรอยๆ เมอเรมเดนไปเรอยๆ ทางจะเรมแคบลงเดนไดคนเดยว และเรมชนขน สองขางทางจะเปนหญารกสงทวมหว เรยกวา หญายง และเมอเดนไปสกพก 2 ขางทางจะเตมไปดวยตนสาบเสอ (สาบเสอใชทำายากนยงได)

14.45 น. มาถงดงทอ จดพกแรมคนแรก กางเตนท กอกองไฟเพอหงขาว และทำากบขาวสำาหรบอาหารเยน

18.00 น. ทานอาหารเยน ตะวนเรมลบขอบฟา อากาศกเรมเยนลง ความมดเรมมาเยอน เรมมองเหนดวงดาวปรากฎขนทละดวง สองดวงและมากขนทกขณะ ประมาณ 20.00 น. ดาวจะเตมทองฟา สวยงามมาก

21.00 น. เขาเตนทนอน22 มกราคม 2544

38

08.10 น. ออกเดนทางจากดงทอ ไปสดอยเหนอ08.40 น. ผานดอยเหนอ เสนทางเดนระหวางทางเปนทางแคบๆ

เดนไดคนเดยว สองขางทางเปนหญาสงทวมหว ทางเดนคอนขางลน ตองระวงเปนอยางมาก เนองจากมนำาคางในตอนเชา กางเกงจะเปยกเกอบหมด

08.50 น. อยบรเวณดอยเหนอกบดอยประมด09.10 น. มาถงดอยประมด ณ จดนจะมองเหนดอยกวปากอาง

(เดนเลยบดอย 3 พนองไปเรอยๆ)09.30 น. บรเวณดอยประมด มดงนอย (หามพกแรม) จะมดอก

เทยนนกแกวขนชวงเดอนตลาค10.00 น. มาถงทางแยกบรเวณกวปาคา มกอนหนเขยนวา เนน

พศวง1. แยกซายจะไปดอยประมด2. แยกขวาไปกวปากอาง (ทางทางไป ดอยหลวงเชยงดาว

ซงเปนยอดเขาทสงทสดของ ดอยเชยงดาว)11.00 น. ถงทพกแรมบรเวณอางสลง 1 สามารถมองเหนยอด

ดอยหลวงเชยงดาวรำาไรๆ11.15 น. เดนมาถงอางสลง 2 พกทานอาหารกลางวนและพก

เหนอย ซงทนมทางแยก 1. แยกซายจะขนดอยเชยงดาว และไปดไรฝน2. แยกขวาไปดอยกวลม

11.45 น. เดนจากอางสลง 2 ขนไปบนดอยเชยงดาว (สมภาระไวทอางสลง 2) ระยะทางจากอางสลง 2 ถงยอดดอยเชยงดาวประมาณ 1 กโลเมตร แตทางคอนขางชน เมอมองไปทางดานขวาระหวางขนดอยเชยงดาว จะเหนดอยกวลม ชวงนทางจะชนขนเรอยๆ ระหวางทางมตนกหลาบเถา แตยงไมมดอก เมอมองลงมาเบองลาง ทวทศนจะเรมสวยขนเรอยๆ จะมองเหนดอกพวงหนเหลองเกาะอยบนดอยกวลมดวย

12.05 น. ขนมาเรอยๆ จะพบกหลาบพนป (ดอกจะบานประมาณ 14 กมภาพนธ ) เมอขนมาถงบนยอดดอยเชยงดาว ลมจะแรงมาก เมอ

39

เรามองไปรอบๆ จะเหนยอดเขาเกอบทกลก อยบนยอดดอยเชยงดาวประมาณ 1 ชวโมงครง

13.30 น. ลงมาจากยอดดอยเชยงดาว 13.50 น. มาถงอางสลง 2 14.15 น. ออกเดนทางจากอางสลง 2 เพอไปดอยกวลม ระหวาง

ทางมดอกพมพใจ15.00 น. ถงดอยกวลม เปนจดพกแรมกนคนน ดพระอาทตยตก

และขนไดจากทน ณ ดอยกวลมนจะมดอกกหลาบพนปเปนจำานวนมาก และมกลวยไมดวย

17.30 น. นงรอชมพระอาทตยตกดน ไมนานพระอาทตยกเรมจะลบขอบฟาสวยมาก แตทนลมแรงมากกวาทดอยเชยงดาว กางเตนท ทานอาหารเยน กอกองไฟบรเวณเตนทนงคยกน ดาวคนนสวยสคนแรกไมได เนองจากขางลางเปนหมบานเปดไฟสวาง ทำาใหแสงของดาวไมสวางเทาทควร

21.00 น. เขาเตนทนอนพกผอน 23 มกราคม 2544

06.00 น. ตนขนมารอดพระอาทตยขนตอนเชา ตอนแรกจะมองเหนดานลางปกคลมไปดวยหมอก หรอทเขาเรยกกนวา ทะเลหมอก

07.00 น. พระอาทตยขน07.45 น. ทานอาหารเชา 08.10 น. ออกจากดอยกวลม เดนทางไปตามเสนทางบานถำา เสน

ทางเดนคอนขางลาดชน ระหวางเดนทางหากมองลงไปดานลาง จะเหนดอยนม การเดนทางประมาณ 7 กโลเมตร จะถงหมบาน

09.00 น. พนดอยกวลม เขาสดอยนม (มทางราบเปนบางชวง แตนอยมาก)

09.25 น. ผานดอยนม เขาสเขตแองปาหวาย ตรงนเรยกวา ผาสามเสา มทางแยกลงบานถำา 2 เสนทาง คอ

1. ถาแยกไปทางซาย เรยกวา เสนทางแองเหนอ (ทางชนนอยกวา แตระยะทางยาวกวา)

40

2. ถาแยกไปทางขวา เรยกวา เสนทางปาหวาย (ทางชนมากกวา แตระยะทางสนกวา)

เสนทางจากปาหวายลงมายงปาไผจะลาดชนมาก ควรจะเตรยมตวดานรางกายมาเปนอยางด รวมถงรองเทาควรเลอกรองเทาทเกาะพน เพราะหากกาวพลาดกาวเดยวจะทำาใหลนไถลลงมาไกลมากทเดยว อาจทำาใหคณเกดรอยแผลจากหนหรอพกชำาจากการลนไถลลงมานนเอง หรออาจทำาใหคณขอเทาพลกได

10.30 น. พกเหนอยตรง ทางสามเสา12.30 น. มาถงจดหมายปลายทาง คอ บานถำา

เอกสารอางองhttp://www.hamanan.com/tour/doicheingdow/

********************

41