ระบบการเกษตร (Agricultural System)

อ.ดร.เนตรนภา อนสลด

ความส าคญ

พฒนาการของระบบการเกษตร

รปแบบของระบบเกษตรทส าคญ

ป ร ะ เ ทศ ไทย เ ป นป ร ะ เ ทศ

เกษตรกรรม ผลตพชอาหาร

เพอบ รโภคท ง ภ ายในและ

ภายนอกประ เทศ มการใช

ทรพยากร ดน น า พลงงาน

และพนทปาไมมาใหเพอท า

การเกษตร

ความส าคญ

พนทการเกษตรทอดมสมบรณลดลง ทรพยากรลดลง

ความส าคญ

ปจจบนการเกษตรไทย

เปนเกษตรกรรมเคม (Chemical Agriculture)

ผลกระทบ และเกดปญหา

- ปญหาตอสงแวดลอมและทรพยากร

- ปญหาตอเศรษฐกจ

- ปญหาตอสขภาพของเกษตรกร

และผบรโภค

ความส าคญ (ตอ)

พฒนาการของระบบการเกษตร

ล าดบการพฒนาระบบการเกษตรของไทย คอ

การปลกพชแบบยายท

ระบบการเกษตรเพอยงชพ

ระบบการเกษตรแบบเขมขน

การปลกพชแบบยายท

(Shifting Cultivation)

การหกรางถางปา เมอเศษพชแหงกเผา เพอใหได

พนทหยอดเมลดพชปลก ระบบนเรยกอกอยางหนง คอ

ระบบตดและเผา (Slash and Burn Agriculture)

เปนการใชประโยชนจากพนทเพาะปลก ตามระยะเวลา

ความอดมสมบรณของดนเปนตวก าหนด

ตด เผา

เพาะปลก

ผลผลตลดลง

ยายท

เปนการปลกพชแบบยายทอ กแบบหนง แตมความ

แตกตาง คอ เมอปลกพชจนดนเสอมความอดมสมบรณ

จะยายไปปลกพชในพนทใหม และมการหมนเวยนพนท

7-10 ป จงกลบมาตด ถาง เผา และปลกพชในพนทเดม

ไรเหลา หรอ ไรหมนเวยนFallow period or Land rotation farming

พฒนาการของระบบการเกษตร

ล าดบการพฒนาระบบการเกษตรของไทย คอ

การปลกพชแบบยายท

ระบบการเกษตรเพอยงชพ

ระบบการเกษตรแบบเขมขน

ระบบการเกษตรเพอยงชพ

(Subsistence Farming)

ชมชนต งเปนหลกแหลง มการพฒนาเทคโนโลยระดบ

หนง และชมชนยงไดรบประโยชนจากธรรมชาตในดาน

อาหาร มการใชมลสตวบ ารงดน มชลประทานขนาดเลก

ลงทนนอย มความหลากหลาย ท งปลกพช และเลยง

สตว ใชพนธพชทคดเลอกตามธรรมชาต ไมตองการ

ปจจยการผลตมาก มการผสมผสานระบบการผลต

เปนไปตามความตองการอาหารในครวเรอน

ระบบการเกษตรเพอยงชพ

(Subsistence Farming)

รปแบบการเกษตรน เปนพนฐานของระบบ

เกษตรย งยนในปจจบน

พฒนาการของระบบการเกษตร

ล าดบการพฒนาระบบการเกษตรของไทย คอ

การปลกพชแบบยายท

ระบบการเกษตรเพอยงชพ

ระบบการเกษตรแบบเขมขน

ระบบการเกษตรแบบเขมขน

(Intensive Farming)

ระบบน เกดจากกระแสการพฒนาสงคมทมงเนนการ

พ ฒนาทาง เศรษฐกจ เนนการผลต เพอการคา

(Commercial Farming) เปนระบบทใชเทคโนโลย

มาก เชน เครองจกร ป ยเคม สารเคมปองกนก าจด

ศตรพช ใชพนธพช พนธสตวท ไดรบการพฒนาจาก

การผสมพนธและคดเลอก เปนการผลตทตองการปจจย

การผลตสง

ปาไมในประเทศไทย

ผลจากการท าการเกษตรแบบเขมขน

- ชาวนาไทยเปลยนวถการท านา จากเพอกน เหลอ

จงขาย มาเปนปลกเพอขาย

- มระบบชลประทานและขาวพนธใหม ท าใหเกษตร

ท านาไดตลอดป

- เกดการจางแรงงาน ใชเครองจกร ป ยเคมและ

สารเคมก าจดศตรพชเพมข น

- ตนทนการท าเกษตรสงขน

- ชาวนาก าหนดราคาพชผลเองไมได

AG 456 Cropping SystemC 1. Introduction

เพมผลผลต

เพมพนทเพาะปลก :::::> ถางปาเพมข น

พฒนาระบบการผลต :::::> เพมผลผลตตอพนท

เพมผลผลต ?

พฒนาเครองมอในการท าการเกษตร

พฒนาการจดการน า:

ระบบชลประทาน/ระบายน า/ปรบพนทลดการขงน า

เทคโนโลยหลงการเกบเกยว (การบรรจ การขนสง)

สรป ลกษณะรวมของการเกษตรแบบด งเดม

- ตอบสนองการอปโภคบรโภคของครอบครว

และชมชนเปนหลก

- ใชทรพยากรในทองถน

- มความหลากหลาย ผสมผสาน ท งพชและสตว

- พงพาธรรมชาต

สรป ลกษณะรวมของการเกษตรแบบเขมขน

- ปลกพชแบบเชงเดยว หรอเลยงสตวเพอการคา

- ใชพนธพช หรอสตว ทไดจากการปรบปรงพนธ

- ใชเทคโนโลย และเครองจกรสมยใหม

- เนนการลงทนเปนจ านวนมาก

- มบรษทธรกจการเกษตรมาเกยวของ

- รฐบาลมบทบาทในการชน า

- ราคาผลผลตขนอยกบตลาดโลก

รปแบบของระบบการเกษตรทส าคญ

1. วนเกษตร

2. เกษตรผสมผสาน

3. เกษตรทฤษฎใหม

4. เกษตรอนทรย

5. เกษตรธรรมชาต

6. เกษตรชวภาพ

7. เกษตรดทเหมาะสม

8. เกษตรแมนย า

“วนเกษตร เปนค าทมความหมายเหมอนกนกบค าวา

เกษตร ปาไม โดยหมายถง ร ะบบการใชทด นท

ผสมผสานระหวางพชเกษตร ปาไม สตวเลยงรวมไวใน

พนทหนวยเดยวกน ซงอาจจะอยในพนทและเวลา

เดยวกน หรอตางเวลากนกได โดยองคประกอบตางๆ

จะตองมปฏสมพนธซงกนและกนไมวาจะเปนเชงบวก

หรอเชงลบในทางนเวศวทยาหรอทางเศรษฐศาสตร

อยางหนงอยางใด”

ความหมายของวนเกษตร

1. วนเกษตร (Agroforestry)

(โดย อ.ดร.วชญภาส สงพาล)

การจดจ าแนกประเภทของวนเกษตร

พชเกษตร พชใหเนอไม ปศสตว/สตวเลยง

ระบบวนวฒนเกษตร ระบบปศสตววนวฒนเกษตร ระบบปศสตววนวฒน

(โดย อ.ดร.วชญภาส สงพาล)

2. เกษตรผสมผสาน

(Integrated Farming)

เปนระบบทมการปลกพชและเลยงสตวหลายชนดอยใน

พนทเดยวกน โดยกจกรรมแตละชนดสามารถเกอกล

ป ร ะ โ ยชนต อ ก น ใ ชท ร พ ย า ก รทม อ ย อ ย า ง ม

ประสทธภาพ มความสมดลของสภาพแวดลอมและเพม

ความอดมสมบรณของทรพยากรธรรมชาต

หลกการของเกษตรผสมผสาน

- มกจกรรมการเกษตรต งแต 2 ชนดขนไป และกจกรรม

ท งสองจะตองท าในเวลาและสถานทเดยวกน เพอใหเกด

ประโยชนสงสด

- เกดการเกอกลกนอยางตอเนองระหวางกจกรรม เชน

ระหวางพชกบพช พชกบสตว สตวกบสตว เปนตน ซง

จะท าใหตนทนการผลตลดลง ลดการพงพงปจจย

ภายนอก

จดเดนของเกษตรผสมผสาน

ลดความเสยงและความไมแนนอนของ

รายได มรายได สม าเสมอ

ประหยดทางคาใชจายในการลงทนท า

การเกษตร มรายไดสทธเพมมากขน

ลดการพงพงปจจยการผลตจากภายนอก

ลดการวางงานตามฤดกาล มงานท าท งป

ท าใหลดการอพยพแรงงาน

3. เกษตรทฤษฎใหม

(New Theory Agriculture)

เปนระบบการเกษตรทพระบาทสมเดจพระเจาอยหวภม

พลอดลยเดชไดพระราชทานใหแกเกษตรกรไทย ถอ

เปนระบบทแตกแขนงออกมาจากเกษตรผสมผสาน

หลกการของเกษตรทฤษฎใหม

- เปนรปแบบการท าการเกษตรทเหมาะส าหรบพนท

ขนาดเลก ประมาณ 10 - 20 ไร

- เปนการท าการเกษตรเพอเลยงตนเองไดแบบพอเพยง

เปนไปตามก าลงการผลตของตนเอง

- เปนการท ากจกรรมการเกษตรหลายอยาง เพอใหม

การใชทรพยากรอยางเตมประสทธภาพ เพมความ

อดมสมบรณดน และสรางสมดลใหแกระบบนเวศ

มแหลงน า เพอใช

ในการปลกพช

เลยงสตว 30 %

ของพนท

มพนทปลกขาว

เ พ อ ใ ชบ ร โ ภ ค

อย า งพอ เพย ง

30 % ของพนท

มพ นทปลกพชไร พชสวน สมนไพร 30 % ของพนท

มพ นทส าหรบทอยอาศย เลยงสตว และโรงเรอนอนๆ

10 % ของพนท

4. เกษตรอนทรย

(Organic Farming)

เปนระบบการเกษตรทหลกเลยงการใชป ยเคม และ

สารเคมก าจดศตรพช เนนการปลกพชหมนเวยน ใช

เศษซากพช มลสตว พชตระกลถ ว ป ยพชสด ในการ

เพมความอดมสมบรณด น และใชหลกการควบคม

ศตรพช โดยวธชวภาพ (Biological control)

ขอเดนของระบบเกษตรอนทรย

- กอใหเก ดผลผลตทางการเกษตรทปลอดภยจาก

สารพษ

- เพมมลคาของผลผลตและตอบสนองความตองการ

ของผบรโภค

- เ ปนการ ฟนฟความอดมสมบ รณของดน และ

สภาพแวดลอม

5. เกษตรธรรมชาต

(Natural Farming)

เปนระบบการเกษตรทสร างผลผลตพชและสตว ให

สอดคลองกบนเวศของพนท โดยลดการใชปจจยและ

เทคโนโลยการผลตตางๆใหนอยทสด เพอใหระบบ

เกษตรกรรมและธรรมชาตสามารถเกอกลซงกนและกน

เปนระบบเกษตรทไดรบการพฒนาและเผยแพรโดย

น ก ก า ร เ กษต รธ ร รมชาตช า วญป น Masanobu

Fukuoka

หลกการเกษตรธรรมชาต

- ไมมการไถพรวนดน ดวยเครองจกรกล

- ไมมการใชป ยเคม แตจะใชวธการปลกพชตระกลถ ว

คลมดน โดยไมสนบสนนการท าป ยหมก ป ยคอก แต

ใหใชฟางขาวโรยคลมดนแทน

- ไมมการก าจดวชพช แตใชหลกการคมปรมาณวชพช

โดยใชวธปลกพชคลมดน หรอใชฟางขาวคลมดน

- ไมมการใชสารเคมก าจดโรคและแมลง แตอาศยการ

ควบคมโรคและแมลงดวยกลไก การควบคมกนเอง

ของ สงมชว ตตามธรรมชาต โดยเชอวาว ธการ

ควบคมโรคและแมลงทดท สด คอ การปลกพชใน

สภาพแวดลอมทมความสมดลทางนเวศวทยา

หลกการเกษตรธรรมชาต (ตอ)

6. เกษตรชวภาพ

(Biodynamic Agriculture)

เปนระบบการเกษตรทพยายามสรางสมดลของระบบ

นเ วศภายในฟารม โดยมนษยจะท างานรวมก บ

ธรรมชาต แตจะไมแทรกแซงในสงทธรรมชาตท าเองได

ระบบเกษตรนจะคลายเกษตรอนทรย เชน ไมใชสารเคม

การหมนเวยนของเสยกลบมาใชใหม มการปลกพชและ

เลยงสตวหลายชนดหมนเวยน เพอรกษาความอดม

สมบรณของดน ขอแตกตางจากเกษตรอนทรย คอ

เกษตรชวภาพใหความสนใจในการวจยการเกษตร

เกษตรชวภาพ (ตอ)

เปนระบบการเกษตรทเนนเสร มป ยทม จล นทรย ท

ประสทธภาพสงเปนสวนผสม ซงท าใหมการด าเนน

กจกรรมเพมความอดมสมบรณดน หรอท าใหพชไดรบ

ประโยชนจากธาตอาหารในดนมากขน อนเนองมาจาก

กจกรรมของจลนทรยน นๆ

7. เกษตรดทเหมาะสม

(Good Agricultural Practice: GAP)

เปนแนวทางในการท าการเกษตร เพอใหไดผลผลตทม

คณภาพดตรงตามมาตรฐานทก าหนด ไดผลผลตสง

คมคาการลงทนและขบวนการผลตจะตองปลอดภยตอ

เกษตรกรและผ บร โภค มการใชทรพยากรทเก ด

ประโยชนสงสด เกดความย งยนทางการเกษตรและไม

ท าใหเกดมลพษตอสงแวดลอม

เกษตรดทเหมาะสม

กรมวชาการเกษตร กระทรวงเกษตรและสหกรณ เปน

หนวยงานทม หนาทในการตรวจรบรองระบบการ

จดการคณภาพ : การปฏบตทางการเกษตรทดส าหรบ

พช (GAP) โดยไดก าหนดขอก าหนด กฎเกณฑและ

วธการตรวจประ เมน ซง เ ปนไปตามหล กการท

สอดคลองกบ GAP ตามหลกการสากล เพอใชเปน

มาตรฐานการผลตพชในระดบฟารมของประเทศ

ล าดบขอก าหนด เกณฑทก าหนด วธการตรวจประเมน

1. แหลงน า - น าทใชตองไดจากแหลงทไมมสภาพแวดลอมซงกอใหเกดการปนเปอนวตถอนตรายและจลนทรย

- ตรวจพนจสภาพแวดลอมหากอยในสภาวะเสยงใหตรวจสอบและวเคราะหคณภาพน า

2. พนทปลก - ตองเปนพนททไมมวตถอนตรายและจลนทรยทจะท าใหเกดการตกคางหรอปนเปอนในผลตผล

- ตรวจพนจสภาพแวดลอม หากอยในสภาวะเสยงใหตรวจสอบและวเคราะหคณภาพดน

3. การใชวตถอนตรายทางการเกษตร

- หากมการใชสารเคมในกระบวนการผลตใหใช

ตามค าแนะน าหรออางองค าแนะน าของกรมวชาการเกษตร หรอ ตามฉลากทข นทะเบยนกบกรมวชาการเกษตร กระทรวงเกษตร-และสหกรณ - ตองใชสารเคมใหสอดคลองกบรายการ - หามใชวตถอนตรายทระบในทะเบยนวตถอนตรายทางการเกษตรทหามใช

- ตรวจสอบสถานทเกบรกษาวตถอนตรายทางการเกษตร - สารเคมทประเทศคคาอนญาตใหใชตรวจบนทกขอมลการใชวตถอนตรายทางการเกษตร และสมตวอยางวเคราะหสารพษตกคางในผลตผลกรณมขอสงสย

4. การเกบรกษาและการขนยายผลตผลภายในแปลง

- สถานทเกบรกษาตองสะอาด อากาศถายเทได ดและสามารถปองกนการปนเปอนของวตถแปลกปลอม วตถอนตรายและสตวพาหะน าโรค -อปกรณและพาหะในการขนยายตองสะอาดปราศจากการปนเปอนสงอนตรายทมผลตอความปลอดภยในการบรโภค- ตองขนยายผลตผลอยางระมดระวง

- ตรวจพนจสถานท อปกรณ ภาชนะบรรจขนตอนและวธการขนยายผลตผล

ตวอยาง หลกเกณฑ และวธการตรวจประเมนรบรองฟารม GAP

8. เกษตรแมนย า

(Precision Agriculture)

เปาหมายของการท าเกษตรแมนย า คอ

- เพอใหไดผลผลตสงสด

- เพอใหไดก าไรสงสด

- เพอใหมผลกระทบต าทสด

ข นตอนการท าเกษตรแมนย า

- Data collecting

- Mapping

- Data analysis

- Site specific

treatment

เกษตรแมนย า

เกษตรแมนย า

ระบบเกษตรของประเทศไทย

- ไดรบผลกระทบจากเรองการกดกนทางการคา ซง

เปลยนแปลงจากอดต ทเปนเร องภาษ เปนเรองของ

ราคาสนคา และคณภาพสนคา

- มลพษทเกดขนจากการเกษตร โดยการใชสารเคม

ต า ง ๆ จ ะ มผ ลต อ ผ บ ร โ ภ ค แ ล ะ ป น เ ป อ น ใ น

สภาพแวดลอม เปนเครองกดกนทางการคาได

ระบบการเกษตรไทยในปจจบนจงตองการแนวทางเพอ

แกไขปญหาสงแวดลอม ทรพยากรธรรมชาต เศรษฐกจ

และสขภาพของเกษตรกรและผบรโภค แนวทางการ

แกปญหา คอ

สรป

“พ ฒนา ร ะบบการ เกษตรภายใตร ะบบควบคม

สภาพแวดลอม ใหเหมาะสมกบความตองการและการ

เจรญเตบโตของพช ลดปรมาณการใชสารเคมปองกน

และก าจดศตรพช ซงจะน าไปสการไดผลผลตท

ปลอดภยตอผบรโภค"