ก

v หนงสอเรยนสาระการประกอบอาชพ

รายวชาเลอก

รหสวชา อช02008

ระดบประถมศกษา มธยมศกษาตอนตน มธยมศกษาตอนปลาย

ตามหลกสตรการศกษานอกระบบระดบการศกษาข นพ นฐาน พทธศกราช 2551

ส ำนกงำนสงเสรมกำรศกษำนอกระบบและกำรศกษำตำมอธยำศยจงหวดเชยงใหม

ส ำนกงำนสงเสรมกำรศกษำนอกระบบและกำรศกษำตำมอธยำศย

ส ำนกงำนปลดกระทรวงศกษำธกำร

กระทรวงศกษำธกำร

การท าปยหมก

หำมจ ำหนำย

หนงสอเรยนเลมนจดพมพดวยเงนงบประมาณแผนดนเพอการศกษาตลอดชวตส าหรบประชาชน

ลขสทธเปนของส านกงาน กศน.จงหวดเชยงใหม

ก

ค ำน ำ

หนงสอเรยนรายวชาเลอก การท าปยหมก รหสวชา อช 02008 ตามหลกสตรการศกษานอกระบบระดบการศกษาขนพนฐานพทธศกราช 2551 ระดบประถมศกษา มธยมศกษาตอนตน และมธยมศกษา ตอนปลาย จดท าขนเพอใหผเรยนไดรบความรและประสบการณ ซงเปนไปตามหลกการและปรชญาการศกษานอกโรงเรยน และพระราชบญญตสงเสรมการศกษานอกระบบและการศกษาตามอธยาศย พ.ศ.2551 ใหผเรยนมคณธรรมจรยธรรม มสตปญญา มศกยภาพในการประกอบอาชพและสามารถด ารงชวตอยในสงคมไดอยางมความสข

เพอใหการจดกระบวนการเรยนรของสถานศกษามประสทธภาพ สถานศกษาตองใชหนงสอเรยนทมคณภาพ สอดคลองกบสภาพปญหาความตองการของผเรยน ชมชน สงคม และคณลกษณะอนพงประสงคของสถานศกษา หนงสอเลมนไดประมวลสาระความร กจกรรมเสรมทกษะ แบบวดประเมนผลการเรยนรไวอยางครบถวน โดยองคความรนนไดน ากรอบมาตรฐานการเรยนรตามทหลกสตรก าหนดไว น ารายละเอยดเนอหาสาระมาเรยบเรยงอยางมมาตรฐานของการจดท าหนงสอเรยน เพอใหผเรยน สามารถอาน เขาใจงายและศกษาคนควาดวยตนเองไดอยางสะดวก

คณะผจดท าหวงเปนอยางยงวา หนงสอเรยนรายวชา การท าปยหมก รหสวชา อช 02008 เลมนจะเปนสอทอ านวยประโยชนตอการเรยนตามหลกสตรการศกษานอกระบบระดบการศกษาขนพนฐาน พทธศกราช 2551 เพอใหผเรยนสมฤทธผลตามมาตรฐาน ตวชวดทก าหนดไวในหลกสตรทกประการ

คณะผจดท ำ

ส ำนกงำน กศน.จงหวดเชยงใหม

ข

สำรบญ ค าน า ก สารบญ ข ค าอธบายรายวชา ค บทท 1 การท าปยหมก 1 แผนการเรยนรประจ าบท 2 เรองท 1 การเตรยมวสดในการท าปยหมก 4 เรองท 2 การท าปยหมก 7 เรองท 3 วธการดแลรกษาและการจดจ าหนาย 9 เรองท 4 การแสวงหาและการน าความรเทคนควธการใหมๆมาใชพฒนาการท าปยหมก 10 เรองท 5 วธการดแลรกษา การใชและการจดจ าหนาย 17 เรองท 6 การแสวงหาและการน าความรเทคนควธการใหมๆมาใชพฒนาการท าปยหมก 19 ใบงานบทท 1 21 บทท 2 แนวโนมความตองการพชปลอดภย และการอนรกษพลงงาน 23 แผนการเรยนรประจ าบท 24 เรองท 1 แนวโนมตองการพชปลอดภยจากสารพษ 25 เรองท 2 การอนรกษพลงงานและสงแวดลอม 26 เรองท 3 ปญหาและอปสรรคในการท าปยหมก 28 ใบงานบทท 2 30 บรรณานกรม 32 คณะผจดท า 34 คณะบรรณานกรม 35

ค

1. ค ำอธบำยรำยวชำ แนวโนมความตองการของตลาดการผลตพชปลอดภยจากสารเคม ความส าคญและประโยชนของปยหมก ชนดและลกษณะปยหมก สภาพแวดลอมทเหมาะสม การเตรยมวสด การท าปยหมก การดแลรกษา การแสวงหาความร การใชเทคโนโลย ปญหา อปสรรคในการท าปยหมก การอนรกษพลงงานและสงแวดลอม 2. วตถประสงค

1. เพอใหรและเขาใจแนวโนมความตองการของตลาดพชปลอดภยจากสารพษ 2. เพอใหรและเขาใจ ลกษณะ ความส าคญของอาชพท าปยหมก ชนดและลกษณะของปยหมกท

เหมาะสมกบทองถน 3. เพอใหสามารถเตรยมวสดในการท าปยหมก ขนตอนและวธการท าปยหมก และการดแลรกษาได 4. เพอใหร และเขาใจวธการแสวงหาและน าความรเทคนควทยาการใหม ๆ มาใชพฒนาการท า

ปยหมกได 5. เพอใหตระหนกถงการอนรกษพลงงานและสงแวดลอม รวมถงปญหาและอปสรรคในการท า

ปยหมกได รำยชอบทท

บทท 1 การท าปยหมก บทท 2 แนวโนมความตองการพชปลอดภย และการอนรกษพลงงาน

รำยละเอยดวชำ

ง

ค ำอธบำยรำยวชำ อช02008 กำรท ำปยหมก จ ำนวน 1 หนวยกต ระดบประถมศกษำ/มธยมศกษำตอนตน/มธยมศกษำตอนปลำย

มำตรฐำนท 3.2 มความรความเขาใจ ทกษะในอาชพทตดสนเลอก 3.3 มความร ความเขาใจ ในการจดการอาชพอยางมคณธรรม

ศกษำและฝกทกษะเกยวกบเรองตอไปน แนวโนมความตองการของตลาด การผลตพชปลอดภยจากสารเคม ความส าคญและประโยชน ชนดและลกษณะปยหมก สภาพแวดลอมทเหมาะสม การเตรยมวสด การท าปยหมก การดแลรกษา การแสวงหาความร การใชเทคโนโลย ปญหา อปสรรคในการท าปยหมก การอนรกษพลงงานและสงแวดลอม

กำรจดประสบกำรณกำรเรยนร 1. ศกษาจากเอกสาร หนงสอ และสออน ๆ เชน วดโอ เทป เทปบรรยาย สไลด เปนตน

2. เชญผประสบผลส าเรจในอาชพมาบรรยาย สาธต แลกเปลยน ประสบการณรวมกน 3. ศกษาดงานสถานทตาง ๆ ทท าปยหมก 4. ฝกปฏบตงาน 5. รวมกลมอภปรายปญหา และหาแนวทางพฒนา ตดตามผล และแกไขปญหารวมกน

กำรวดและประเมนผล ประเมนจากสภาพจรงจากกระบวนการเรยนร

จ

รำยละเอยดค ำอธบำยรำยวชำ อช02008 กำรท ำปยหมก จ ำนวน 1 หนวยกต ระดบประถมศกษำ/มธยมศกษำตอนตน/มธยมศกษำตอนปลำย

มำตรฐำนท 3.2 มความรความเขาใจ ทกษะในอาชพทตดสนเลอก 3.3 มความร ความเขาใจ ในการจดการอาชพอยางมคณธรรม

ท หวเรอง ตวชวด เนอหำ จ ำนวน ชวโมง

1

การท าปยหมก

1. บอกลกษณะและความส าคญของอาชพ ท าปยหมกได

2. อธบายชนดและลกษณะของปยหมกทเหมาะสม กบทองถนได

3. อธบายเตรยมวสดใน การท าปยหมกได

4. อธบายท าปยหมก และ การดแลรกษาไดถกตอง

5. สามารถ แสวงหาและน าความรเทคนควทยาการ ใหม ๆ มาใชพฒนาการท าปยหมกได

ความส าคญและประโยชน ชนดและลกษณะปยหมก สภาพ แวดลอมทเหมาะสม การเตรยมวสด การท าปยหมก การดแลรกษา การจดจ าหนาย การแสวงหาความร

25

2 แนวโนมความตองการพชปลอดภย และการอนรกษพลงงาน

1. อธบายแนวโนมความตองการพชปลอดภย จากสารพษได

2. อธบายการอนรกษพลงงานและสงแวดลอมได

3. อธบายปญหาและอปสรรคในการท าปยหมกได

การศกษาแนวโนมความตองการของตลาด การใชเทคโนโลย การอนรกษพลงงานและสงแวดลอม ปญหาและอปสรรคในการท าปยหมกได

15

บทท 1 กำรท ำปยหมก

2

แผนกำรเรยนรประจ ำบท

รำยวชำกำรท ำปยหมก บทท 1 กำรท ำปยหมก

สำระส ำคญ 1. ลกษณะและความส าคญของอาชพท าปยหมก คอ ชวยปรบปรงดนใหดขน หรอชวยรกษาสภาพ

ความอดมสมบรณของดนใหดอยเสมอ ไมเสอมโทรมลงเรอยๆ 2. ชนดและลกษณะของปยหมกทเหมาะสมกบทองถน ปยหมก เปนปยอนทรยชนดหนง เปนขยสด า

หรอสน าตาลเขม มลกษณะพรน ยย รวนซย 3. การเตรยมวสดในการท าปยหมก ประกอบไปดวย การเตรยมพนทในการกองปยหมก และวสด

อปกรณทจะใชในการท าปยหมก 4. การท าปยหมก ท าไดโดยน าเศษวสดมากองบนพนดน ขนาดของกอง กวาง 2.5 เมตร สง 1.2 เมตร

ยาว 4 เมตร ชนๆ ระหวางเศษพช ปยคอก และปยเคม 5. วธการดแลรกษาและการจดจ าหนาย ท าไดโดยการรดน าใหชมเปนประจ า และกลบกองปยทกๆ

10-15 วน เพอระบายอากาศ เมอความรอนกองปยอยในระดบปกตใหเกบไวในทรมหากยงไมน าไปใช 6. การแสวงหา และการน าความรเทคนควธการใหมๆ มาใชพฒนาการท าปยหมก เปนการแสวงหา

ความรใหมๆ เทคนค วธการมาใชในการผลตปยหมก เพอใหไดประสทธภาพทงเชงคณภาพ และปรมาณสงสด ผลกำรเรยนรทคำดหวง

1. บอกลกษณะและความส าคญของอาชพท าปยหมกได 2. อธบายชนดและลกษณะของปยหมกทเหมาะสมกบทองถนได 3. อธบายเตรยมวสดในการท าปยหมกได 4. อธบายท าปยหมก และการดแลรกษาไดถกตอง 5. สามารถแสวงหา และน าความรเทคนควทยาการใหม ๆ มาใชพฒนาการท าปยหมกได

ขอบขำยเนอหำ เมอศกษาหนวยท 1 จบแลว นกศกษาสามารถ 1. ลกษณะและความส าคญของอาชพท าปยหมก

2. ชนดและลกษณะของปยหมกทเหมาะสมกบทองถน 3. การเตรยมวสดในการท าปยหมก 4. การท าปยหมก 5. วธการดแลรกษาและการจดจ าหนาย 6. การแสวงหาและการน าความรเทคนควธการใหมๆมาใชพฒนาการท าปยหมก

3

กจกรรมกำรเรยนร 1. ศกษาเอกสารการเรยนรบทท 1

2. ปฏบตกจกรรมตามทไดรบมอบหมายในเอกสารการสอน 3. ท าแบบฝกหดทายบทท 1

สอประกอบกำรเรยนร 1. เอกสารการเรยนรบทท 1

2. แบบฝกปฏบต

ประเมนผล 1. ตรวจใบงาน 2. ทดสอบยอย 3. สงเกตพฤตกรรม

4

เรองท 1 ลกษณะและควำมส ำคญของอำชพท ำปยหมก

กำรท ำปยหมก คออะไร การท าปยหมก คอ การน าเอาเศษซาก หรอวสดตางๆ ทไดมาจากสงมชวตโดยเฉพาะอยางยงพวกทไดมาจากพช เชน เศษหญา ใบไม ฟางขาว ผกตบชวา หรอแมแตขยะมลฝอยตามบานเรอน มากองรวมกน รดน าใหมความชนพอเหมาะ หมกไวจนกระทงเศษพชหรอวสดเหลานนยอยสลาย และแปรสภาพไปกลายเปนขยสด าหรอสน าตาลเขม มลกษณะพรน ยย รวนซย ทเรยกวา "ปยหมก" การยอยและการแปรสภาพของเศษพช หรอวสดดงกลาวเกดขนเนองจากสงมชวตขนาดเลกๆ ทเรยกวา "จสนทรย" ซงอาศยอยในกองปย สงมชวตขนาดเลกเหลานมอยมากมายหลายชนดปะปนกนอย และพวกทมบทบาทในการแปรสภาพวสดมากทสด ไดแก เชอราและเชอบกเตร วธการหมกวสดตางๆ ใหกลายเปนปยหมกอาจท าไดหลายๆ วธแตกตางกนไป เชน การหมกเศษพชแตเพยงอยางเดยว หรอมการเตมมลสตว หรอปยเคมลงไปในกองปยดวย เพอเรงใหเศษวสดแปรสภาพไดเรวขน การใสผงเชอจลนทรยเพมเตมลงไปกองปย เพอเสรมเชอจลนทรยทมอยแลวในธรรมชาต หรอการมรปแบบของการกองปยแตกตางกนไป ซงแตละวธอาจใชระยะเวลาในการหมกไมเทากน และปยหมกทไดกมคณภาพแตกตางกนไป

ควำมส ำคญของปยหมก ปยหมก เปนสงทมคณคามากในทางการเกษตร แตกยงไมไดรบความสนใจหรอแพรหลายเทาทควร อาจจะเปนเพราะสาเหตหลายประการดวยกน เชน เกษตรกรยงไมตระหนกถงความส าคญทแทจรงของปยหมกวามคณคาเพยงใดในการชวยปรบปรงดนใหดขน หรอชวยรกษาสภาพความอดมสมบรณของดนใหดอยเสมอ ไมเสอมโทรมลงเรอยๆ อยางเชนปจจบนน เหตผลส าคญอกประการหนงกคอ เกษตรกรยงขาด แหลงขอมลทจะใหความรความเขาใจในการท าปยหมกอยางถกวธ เปนเหตใหการท าปยหมกกตองใชในปรมาณมาก และมกไมเหนผลอยางชดเจนในระยะเวลาอนสน การท าปยหมกไวใชเองกตองใชแรงงานคอนขางมาก ตองดแลเอาใจใสอยเสมอการผลตปยหมกจงจะไดผลอยางเตมท การทเกษตรกรจะผลตปยหมกขนมาใชกนอยางจรงจง จงตองอาศยทงความร ความเขาใจในการท าปยหมก ตองเขาใจในคณประโยชนทแทจรงของปยหมก และจะตองมความมงมน ความตงใจจรงทจะปรบปรงทดนของตนใหเปนผนดนทอดมสมบรณ มประสทธภาพในการเพาะปลก

ประโยชนของปยหมก ปยหมกทสลายตวไดทดแลว เปนวสดทคอนขางทนทานตอการยอยสลายพอสมควร ดงนนเมอใสลงไป

ในดนปยหมก จงสลายตวไดชา ไมรวดเรว เหมอนกบการไถกลบเศษพชโดยตรง ซงกมกวาเปนลกษณะทดอยางหนงของปยหมก เพราะท าใหปยหมกสามารถปรบปรงดนใหอยในสภาพทเหมาะสมตอ การเจรญเตบโตของพชไดเปนระยะเวลานานๆ ปยหมกบางสวนจะคงทนอยในดนไดนานเปนป แตกมบางสวนทถกยอยสลายไป ในการยอยสลายนจะมแรธาตอาหารพชถกปลดปลอยออกมาจากปยหมกใหพชไดใชอยเรอยๆ แมวาจะเปนปรมาณทไมมากนกแตกถกปลดปลอยออกมาตลอดเวลาและสม าเสมอ

คณประโยชนของปยหมกอำจแบงออกไดเปน 2 ลกษณะใหญๆ คอ 1. ชวยปรบปรงสมบตตางๆ ของดนใหเหมาะสมตอการเจรญเตบโตของพช ปยหมกเปนวสดทม

คณสมบตในการปรบปรงสภาพ หรอลกษณะของดนใหเหมาะสมตอการเจรญเตบโตของพช เชน ถาดนนนเปนดนเนอละเอยดอดตวกนแนน เชน ดนเหนยว ปยหมกกจะชวยท าใหดนนนมสภาพรวนซยมากขน ไมอดตวกนแนนทบ ท าใหดนมสภาพการระบายน า ระบายอากาศด ทงยงชวยใหดนมความสามารถในการอมน า หรอดด

5

ซบน าทจะเปนประโยชนตอพชไวไดมากขน คณสมบตในขอนเปนคณสมบตทส าคญมากของปยหมก เพราะดนทมลกษณะรวนซย ระบายน า ระบายอากาศไดดนน จะท าใหรากพชเจรญเตบโตไดรวดเรว แขงแรง แตกแขนงไดมาก มระบบรากทสมบรณจงดดซบแรธาตอาหารหรอน าไดอยางมประสทธภาพ สวนในกรณทดนเปนดนเนอหยาบ เชน ดนทราย ดนรวนปนทราย ซงสวนใหญมความอดมสมบรณต า มอนทรยวตถอยนอย ไมอมน า การใสปยหมกกจะชวยเพมความอดมสมบรณของดน และท าใหดนเหลานนสามารถอมน า หรอดดซบความชนไวใหพชไดมากขน ในดนเนอหยาบจงควรตองใสปยหมกใหมากกวาปกต นอกจากคณสมบตตางๆ ดงกลาวมาแลว ปยหมกยงสามารถชวยปรบปรงลกษณะดนในแงอนๆ อก เชน ชวยลดการจบตวเปนแผนแขงของหนาดน ท าใหการงอกของเมลด หรอการซมของน าลงไปในดนสะดวกขน ชวยลดการไหลบาของน าเวลาฝนตก เปนการลดการพดพาหนาดน ทอดมสมบรณไป เปนตน

2. ชวยเพมความอดมสมบรณของดน ในแงของการชวยเพมความอดมสมบรณของดน ปยหมก เปนแหลงแรธาตอาหารทจะปลดปลอยธาตอาหารออกมาใหแกตนพชอยางชาๆ และสม าเสมอ โดยทวไปแลวปยหมกจะมปรมาณแรธาตอาหารพชทส าคญดงน คอ ธาตไนโตรเจนทงหมดประมาณ 0.4 - 2.5 เปอรเซนต ฟอสฟอรสในรปทเปนประโยชนตอพช ประมาณ 0.2 - 2.5 เปอรเซนต และโพแทสเซยมในรปทละลายน าไดประมาณ 0.5 - 1.8 เปอรเซนต ปรมาณแรธาตอาหารดงกลาวจะมมากหรอนอยกขนอยกบชนดของเศษพชทน ามาหมกและวสดอนๆ ทใสลงไปในกองปย ถงแมปยหมกจะมธาตอาหารหลกดงกลาวอยนอยกวาปยเคม แตปยหมกมขอดกวาตรงทนอกจากธาตอาหารทง 3 ธาตทกลาวมาแลว ปยหมกยงมธาตอาหารพชชนดอนๆ อกเชน แคลเซยม แมกนเซยม ก ามะถน เหลก สงกะส แมงกานส โบรอน ทองแดง โมลบดนม ฯลฯ ซงปกตแลวปยเคมจะไมมหรอมเพยงบางธาตเทานน แรธาตเหลานมความส าคญตอการเจรญเตบโตของพช ไมนอยกวาธาตอาหารหลกเพยงแตตนพชตองการในปรมาณนอยเทานนเอง นอกจากจะชวยเพมปรมาณธาตอาหารพชแลว ปยหมกยงมคณคาในแงของการปรบปรงความอดมสมบรณอกหลายๆ อยาง เชน ชวยท าใหแรธาตอาหารพชทมอยในดนแปรสภาพมาอยในรปทพชสามารถดดซมไปใชไดงายขน ชวยดดซบแรธาตอาหารพชเอาไวไมใหถกน าฝนหรอน าชลประทานชะลางสญหายไปไดงาย เปนการชวยถนอมรกษาแรธาตอาหารหรอความอดมสมบรณของดนไวอกทางหนง เปนตน จากคณสมบตดงทกลาวมาจะเหนไดวา แมปยหมกจะมปรมาณแรธาตอาหารในปยไมเขมขนเหมอนปยเคม แตกมลกษณะอนๆทชวยรกษาและปรบปรงความอดมสมบรณของดนไดเปนอยางด

ประโยชนดำนกำรเกษตร 1. ชวยปรบสภาพความเปนกรด - ดาง ในดนและน า 2. ชวยปรบสภาพโครงสรางของดนใหรวนซย อมน าและอากาศไดดยงขน 3. ชวยยอยสลายอนทรยวตถในดนใหเปนธาตอาหารแกพช พชสามารถดดซมไปใชไดเลย โดยไมตอง

ใชพลงงานมากเหมอนการใชปยวทยาศาสตร 4. ชวยเรงการเจรญเตบโตของพชใหสมบรณ แขงแรงตามธรรมชาต ตานทานโรคและแมลง 5. ชวยสรางฮอรโมนพช ท าใหผลผลตสง และคณภาพของผลผลตดขน 6. ชวยใหผลผลตคงทน เกบรกษาไวไดนาน

ประโยชนดำนปศสตว 1. ชวยก าจดกลนเหมนจากฟารมสตว ไก สกร ไดภายใน 24 ชม. 2. ชวยก าจดน าเสยจากฟารมไดภายใน 1 - 2 สปดาห 3. ชวยปองกนโรคอหวาหและโรคระบาดตางๆ ในสตวแทนยาปฏชวนะ และอนๆได 4. ชวยก าจดแมลงวน ดวยการตดวงจรชวตของหนอนแมลงวน ไมใหเขาดกแดเกดเปนตวแมลงวน 5. ชวยเสรมสขภาพสตวเลยง ท าใหสตวแขงแรง มความตานทานโรค ใหผลผลตสง และอตราการรอดสง

6

ประโยชนดำนกำรประมง 1. ชวยควบคมคณภาพน าในบอเลยงสตวน าได 2. ชวยแกปญหาโรคพยาธในน า ซงเปนอนตรายตอสตวน า 3. ชวยรกษาโรคแผลตางๆในปลา กบ จระเข ฯลฯ ได 4. ชวยลดปรมาณขเลนในบอ ชวยใหเลนไมเนาเหมน สามารถน าไปผสมเปนปยหมก ใชกบพชตางๆ

ไดด

7

เรองท 2 ชนดและลกษณะของปยหมกทเหมำะสมกบทองถน

ปยหมก เปนปยอนทรยอกชนดหนงทไดมาจากการหมกวสดเหลอทง ทเปนสารอนทรยบางชนด โดยน าสารอนทรยเหลานนมากองรวมกน และเมอเกดการยอยสลายจากกจกรรมของจลนทรยในสภาพทชน และสภาพแวดลอมทเหมาะสม

ลกษณะของปยหมกตางๆ ตามระยะเวลาในการน ามาใช โดยแบงเปน 4 แบบ ดงน 1. ปยหมกคางป ใชเศษพชหมกอยางเดยวน ามาหมกทงไวคางปกสามารถน ามาใชเปนปย

หมกโดยไมตองดแลรกษา ซงตองใชระยะเวลาในการหมกนานประมาณ 1 ป 2. ปยหมกธรรมดาใชมลสตว ใชเศษพชและมลสตวในอตรา 100:10 ถาเปนเศษพชชนสวน

เลก น ามาคลกผสมไดเลย แตถาเปนเศษพชสวนใหญๆ น ามากองเปนชนๆ แตละกองจะท าประมาณ 3 ชน แตละชนประกอบดวยเศษพชทย าและรดน าสงประมาณ 30 - 40 เซนตเมตร แลวโรยทบดวยมลสตวแบบนใชระยะเวลาหมกนอยกวาปยหมกคางป เชน ถาใชฟางขาวจะใชเวลาประมาณ 6-8 เดอนในการหมก

3. ปยหมกธรรมดาใชจลนทรยเรง ใชเวลาในการท าสนท าไดโดยการใชเชอจลนทรยเรงการยอยสลายของเศษพชและมลสตวท าใหไดปยหมกเรวขนน าไปใชไดทนฤดกาลโดยใชสตรดงน เศษพช 1,000 กโลกรม มลสตว 100 กโลกรม และเชอจลนทรย (น าหมกชวภาพ) ตามความเหมาะสม ใชเวลาหมกประมาณ 30 - 60 วน มจดประสงคเพอเปนการประหยดในการซอเชอจลนทรย

4. ปยหมกตอเชอ เปนการน าปยหมกธรรมดาใชจลนทรยเรงจ านวน 100 กโลกรม น าไปตอเชอการท าปยหมกปยหมกไดอก 1000 กโลกรม (1 ตน) การตอเชอนสามารถท าการตอไดเพยงอก 3 ครง ใชเวลาการหมกประมาณ 30 - 60 วน มจดประสงคเพอเปนการประหยดในการซอเชอจลนทรย

การแบงปยหมก ตามกระบวนการท า แบงเปน 2 แบบ ดงน 1. การท าปยหมกแบบใชอากาศ (aerobic compost) จะอาศยจลนทรยทใชออกซเจนชวย

ในการยอยวตถอนทรย โดยจะตองมสภาวะทเหมาะสมตอการท างานดงน 1. อากาศมออกซเจน 2. วตถอนทรยจะตองมอตราสวนของไนโตรเจน 1 สวนตอคารบอน 30 - 70 สวน 3. จะตองมน าอยประมาณ 40 - 60 เปอรเซนต 4. มออกซเจนใหจลนทรยใชเพยงพอ ถาขาดสงใดสงหนงใน 4 สงนการท าปยหมกแบบใชอากาศไมเกดขน ผลผลตทไดจากการท าปยหมกแบบใชอากาศ คอ ไอน าคารบอนไดออกไซต และวตถอนทรยทยอยสลายแลวทเรยกวา ฮวมส(humus)

2. การท าปยหมกแบบไมใชอากาศ (anaerobic compost) จะอาศยจลนทรยทไมใชออกซเจนยอยวตถ จลนทรยทไมใชออกซเจนสามารถอยไดโดยไมมออกซเจน และสามารถยอยวตถอนทรยทมอตราสวนไนโตรเจนสงกวา และอตราสวนคารบอนต ากวาการท าปยหมกแบบใชการใชอากาศและการยอยสามารถเกดขนไดทความชนสงกวา ผลผลตของการยอยสลายวตถอนทรยคอ แกสมเทน (methane gas) และวตถอนทรยทยอยสลายแลว ถาตองการน าแกสมเทนมาใชเปนเชอเพลงการท าปยหมกตองเปนระบบปดทมความดน

8

การแบงปยหมกตามลกษณะ และวสดการผลต แบงเปน 2 แบบ ดงน

ปยชวภำพทผลตจำกพชหรอขยะเปยก ปยน ำชวภำพทผลตจำกสตว

สวนผสม เศษวสดเหลอใช 0.5 ถง กากน าตาล 1 ลตร น าหมกจลนทรย 1 ลตร น าสะอาด 0.5 ถง

อปกรณ ถงพลาสตกมฝาปดขนาด 20 - 40

ลตร ถงปย

วธท ำ เตมน าสะอาดลงในถงพลาสตก

จากนนเตมกากน าตาลและหวเชอจลนทรย ผสมใหเขากน

น าเศษวสดใสถงปย ผกปากถง แลวน าไปแชใหจมเปนเวลา 7 วน โดยเกบในทรม

สวนผสม เศษวสดเหลอใช 0.5 ถง กากน าตาล 1 ลตร น าหมกจลนทรย 1 ลตร น าสะอาด 0.5 ถง

อปกรณ ถงพลาสตกมฝาปดขนาด 20 - 40

ลตร ไมส าหรบคน

วธท ำ เตมสวนผสมทงหมดลงในถงแลว

ปดฝา หมกไวในทรม เปนเวลา 1 - 2 เดอน

คนสวนผสมอยางสม าเสมอในระหวางการหมก เพอใหเกดการยอยสลายดขน

ลกษณะของปยหมกทเสรจสมบรณแลว

1. สของวสดเศษพช หลงจากเปนปยหมกทสมบรณจะมสน าตาลเขมจนถงด า 2. ลกษณะของวสดเศษพช จะมลกษณะออนนม ยย และขาดออกจากกนไดงายไมแขงกระดาง

เหมอนวสดเรมแรก 3. กลนของวสดปยหมกทสมบรณจะไมมกลนเหมน ในกรณทมกลนเหมนหรอกลนฉน แสดงวา

กระบวนการยอยสลายภายในกองปยยงไมสมบรณ 4. ความรอนในกองปย หลงจากกองปยหมกประมาณ 2-3 วน อณหภมภายในกองปยจะสง ประมาณ

50-60 องศาเซลเซยส อณหภมจะสงอยในระดบนระยะหนง แลวจงคอย ๆ ลดลง จนกระทงใกลเคยงกบอณหภมภายนอกกองปย จงถอไดวาเปนปยหมกทสมบรณ แตควรพจารณาปจจยอนประกอบดวย เพราะในกรณทมความชนนอยหรอมากเกนไป อาจจะท าใหระดบอณหภมภายในกองปยหมกลดลงไดเชนกน

5. ลกษณะพชทเจรญบนกองปยหมก เมอกองปยเกอบใชไดแลว บางครงอาจมพชเจรญบนกองปย หมกไดแสดงวาปยหมกดงกลาวน าไปใสในดนโดยไมเปนอนตรายตอพช

9

เรองท 3 กำรเตรยมวสดในกำรท ำปยหมก การท าปยหมก พอจะแบงไดเปน 2 วธใหญๆ คอ วธตงกองบนพนและวธหมกในหลม หรอในถง

ซเมนต ซงมขอดขอเสยแตกตางกนไป เมอค านงถงสภาพโดยทวไปของชนบทในบานเราแลว เหนวา วธการตงกองปยทเหมาะสมทสด กคอ วธการตงกองบนพนดน โดยไมจ าเปนตองท ากรอบ หรอคอกไมลอมรอบ กอง วธนจะประหยดคาใชจายในการท าปยหมกไดมาก การปฏบตดแลกองปย ไมยงยาก ไมสนเปลองแรงงานมากนกในการเตรยมสถานทตงกอง การกลบกอง หรอการขนยายปยหมก สภาพการระบายอากาศของกองปยดกวา และเศษพชสลายตวไดรวดเรวกวา ถาเปนกองปยขนาดใหญกสามารถใชเครองยนตทนแรงไดสะดวก

กำรเตรยมสถำนท บรเวณทจะตงกองปยควรเปนททน าไมทวม แตกอยใกลกบแหลงน าทจะน ามาใชรดกองปยพอสมควร และควรเปนบรเวณทสามารถขนยายเศษพชมาใชหมกไดงาย รวมทงเอาปยทหมกเสรจแลวไป ใชไดสะดวก บรเวณทจะกองปยหมกใหปรบใหเรยบไมเปนแองใหน าขงได วสดทใช

1. ซากพช เชน ฟางขาว เปลอกถว ตนถว ตนขาวโพด ใบออย ตนและใบฝาย ซากพชตระกลถวตางๆ ทงทเปนหญาสด และหญาแหง ใบไมทกชนด เปนตน

2. ซากสตว หรอ ปยคอก เปนแหลงของจลนทรย และอาหารของจลนทรย หรออาจจะใชสารเรงทเปนแหลงจลนทรยทมประสทธภาพในการยอยสลาย

3. ปยเคม ในการท าปยหมก มกมวตถประสงคเพอเพมธาตอาหารใหเแกจลนทรย เชน การเพมธาตไนโตรเจนลงในกองปย ซงจะใชปยแอมโมเนยมซลเฟต หรอปยยเรย เพอเปนแหลงธาตอาหารใหแกจลนทรยทท าหนาทในการยอยสลายซากพชในกองปยหมก โดยไนโตรเจนจากปยเคมทใสลงในกองปยจะถกจลนทรยน าไปใช และแปรสภาพใหเปนสารอนทรยไนโตรเจน

4. ปนขาว เปนการใสเพอปรบสภาพความเปนกรดเปนดางใหเหมาะสม ตอการเจรญเตบโตและการยอยสลายซากพชจากจลนทรย โดยการใชปนขาว ประมาณ 20 กโลกรม ตอซากพชแหง 1ตน

5. อปกรณตางๆทใชในการผลตปย

10

เรองท 4 กำรท ำปยหมก การตงกอง น าเศษวสดมากองบนพน

ดน ขนาดของกอง กวาง 2.5 เมตร สง 1.2 เมตร ยาว 4 เมตร ถาตองการหมกเศษพชจ านวนมากกวานกอาจตงกองปยใหยาวขน หรอตงเปนกองใหมอกกองหนง การตงกองจะท าเปนชนๆ ระหวางเศษพช ปยคอก และปยเคม ดงน

1. ชนลางสด กองเศษพชลงไปในขอบเขตกวางยาวทก าหนดไว กองใหสงพอประมาณ กะวาหลงจากรดน าแลว กองเศษพชจะหนาประมาณ 6-8 นว

2. โรยมลสตวลงบนเศษพชใหทว ใชมลสตวประมาณ 1 บงก ตอ พนท 1-2 ตารางเมตร (ใชมล สตวประมาณ 5-10 บงกตอชน) คลกเคลาใหมลสตวผสมเขาไปในเศษพช

3. รดน าใหทว ถาเศษพชทน ามากองเปนเศษพชแหง ไมคอยเปยกน า ตองรดน าใหโชก เพอใหเศษพชเปยกโดยทวถงกน แตถาเปนเศษพชสดกรดน าแคพอใหเศษพชเปยกชน

4. หวานปยเคม - ถาใชปยยเรยใหใชปยประมาณ 1.5-2 กโลกรมตอชน - ถาใชปยแอมโมเนยมซลเฟต ใหใชปยประมาณ 3-4 กก. ตอชน 5. เรมตนกองเศษพชในชนท 2 โดยวธเดยวกนกบในชนท 1 คอ - กองเศษพช - โรยมลสตว - รดน า จนเศษพชเปยกชนโดยทวถงกน - หวานปยเคม

11

กองเศษพชเปนชนๆ เชนนเรอยไป จนกระทงไดกองปยสงตามขนาดทตองการคอ 1.20 เมตร ซงจะม จ านวนชนของ กองเศษพชประมาณ 6-8 ชน ในชนสดทายหลงจากโรยปยเคม แลว ตองรดน าตาม เพอใหปยเคมละลายเขาไปในกองปย

แผนผงกระบวนการท าปยหมก

12

กำรยอยสลำยและแปรสภำพของเศษพชในกำรท ำปยหมก

เมอเอาเศษพช หรอวสดทจะใชหมกมากองรวมกน ท าการผสมคลกเคลากบมลสตวและปยเคม รดน าใหกองปยมความชนพอเหมาะ หมกไว เมอสภาพภายในกองเศษพชเหมาะสม จลนทรยชนดตางๆ ทตดมากบวสดทใชหมกจะเรมเจรญเตบโตเพมจ านวนขนมาโดยการเขายอยสลายวสดทเราน ามาหมก เพอใชเปนอาหาร ในชวงแรกๆ นภายในกองวสดจะมอาหารชนดทจลนทรยสามารถใชไดงายๆ อยเปน จ านวนมาก จลนทรยเหลานนจงเจรญเตบโตและเพมจ านวนขนมาอยางรวดเรว เปนเหตให เกดความรอนขนมาในกองปย ดงนนนบตงแตเรมตงกองปยชนมา กองปยจะเรมมความรอนเพมขนเรอยๆ ถาท าการกองปยไดถกวธ ภายในระยะเวลาเพยง 3-5 วน กองปยอาจรอนถง 55-70 องศาเซลเซยส ความรอนทเกดขนนมความส าคญมาก เพราะจะท าใหเศษพชยอยสลายไดรวดเรว และชวยก าจดจลนทรยหลายชนดทไมตองการ โดยเฉพาะอยางยงพวกทท าใหเกดโรคกบคนหรอกบพช ชวยท าลายเมลดวชพชทตดมากบเศษพช รวมทงไขของแมลงทมอยภายในกองปยได กองปยจะรอนระออยชวงระยะเวลาหนง อาจกนเวลาประมาณ 15-20 วน แลวความรอนจะคอยๆ ลดลงไปเรอยๆ ขณะเดยวกนเนอของเศษพชทใชหมกกเปอยยยลงและมสคล าขน จนในทสดกองปยกจะเยนลง เศษพชกลายเปนวสดทมลกษณะเปนขย รวนซย มสด า หรอน าตาลเขมยบตวลงเหลอประมาณ 1/3 - 1/4 สวนของกองเดม จดเปนปยหมกทสลายตวไดทดแลวสามารถเอาไปใชโดยไมเกดอนตรายใดๆ ตอพช ระยะเวลาตงแตตงกองจนถงชวงนใชเวลาประมาณ สองเดอนครง ถงสามเดอนครง อาจจะเรวหรอชากวานไปบางแลวแตชนดของวสดทใชวธการตงกองปย การปฏบตดแลรกษา การใหความชน ตลอดจนการกลบกองปย

ปจจยทเกยวของกบกำรยอยสลำยและกำรแปรสภำพของเศษพช การแปรสภาพของเศษพชไปเปนปยหมกจะเรวหรอชา ขนอยกบการเจรญเตบโตของจลนทรย ภายใน

กองปย และการเจรญเตบโตเพมปรมาณของจลนทรยนนขนอยกบปจจยทส าคญๆ ดงน 1. ชนดและขนำดของวสดทใชหมก

วสดทสามารถน ามาใชท าปยหมก ไดแก เศษซากของสงมชวตทงพช และสตว แตโดยปกตแลวในบานเราสวนใหญจะไดมาจากพชมากกวา ดงนนวสดทใชหมกจงเพงเลงไปถงการใชเศษซากพชเปนส าคญ ซงมอยมากมายหลายชนดไมวาจะเปนเศษพชทเหลอจากการเกบเกยวพชผลทางการเกษตร เชน ฟางขาว ตนขาวโพด ตนขาวฟาง ตนถว ฝาย เศษผก กากออย แกลบ ขเลอย ขยมะพราว ผกตบชวา เศษหญา หรอวชพชตางๆ แมแตพวกเศษขยะตามอาคารบานเรอน เชน เศษกระดาษ ใบตอง กงไมใบไมเปนตน สงเหลานสามารถรวบรวมมาท าปยหมกไดทงสน วสดเหลานเมอน ามาท าปยหมกบางชนดกยอยสลายไดงาย รวดเรว บางชนดกยอยสลายไดชา ขนอยกบเนอของวสดเหลานนวามสวนทจลนทรยสามารถใชเปนอาหารไดยาก หรองาย และ มแรธาตอาหารอยพอเพยงกบความตองการของจลนทรยหรอไม ดงนนเราจงอาจแบงวสดเหลานออกเปน 2 พวก คอ

1.1 เศษพชพวกสลายตวงาย เซน ผกตบชวา ดนกลวย ใบตอง เศษหญาสด เศษพชทอวบน า เศษผก กากเมลดขาวฟาง พชตระกลถวตางๆ เชน ใบกระถน ใบจามจร ตนถวเหลอง ถวเขยว ถวผกยาว โสน ปอเทอง ฯลฯ

1.2 เศษพวกสลายตวไดยาก เชน ฟางขาว แกลบ กากออย ขเลอย ขยมะพราว ตนขาวโพด ซงขาวโพด ตนขาวฟาง ฯลฯ ปกตเศษพชเหลานจะมแรธาตอาหารบางชนดอยนอย ไมเพยงพอกบความตองการของจลนทรย โดยเฉพาะอยางยงธาตไนโตรเจน (ตารางท 1) ดงนนถาตองการใหเศษพชประเภทน สลายตวไดรวดเรวขนตองเพมธาตไนโตรเจนลงไป โดยอาจใสลงไปในรปของปยเคมไนโตรเจนหรอมลสตวตางๆ ในกรณทไมมทงปยเคมหรอมลสตวตองหาวสดอนๆ ทมแรธาตอาหารอยมากมาใชทดแทนทนาจะหาไดงาย ไดแก เศษพชพวกทสลายตวไตงายในขอท 1.1 โดยเฉพาะอยางยงพวกผกตบชวา หรอเศษหญาสด วธการใชสามารถท าไดโดยการกองสลบชนระหางวสดทสลายตวยาก กบวสดทสลายตวงาย โดยกองเศษวสดทสลายตว

13

ยากใหหนาประมาณ 8 นว แลวกองทบดวยเศษพชสลายตวงาย หนาประมาณ 4-5 นว เชนนสลบกนไปเรอยๆ จนไดความสงของกองปยตามตองการ นอกจากชนดของเศษพชแลวขนาดของเศษพชกเปนเรองทควรใหความส าคญ ถาเศษพชทน ามาหมกมขนาดใหญเกนไป เซน ตนหรอใบของขาวโพด ขาวฟางทไมไดสบหรอหนเวลาตงกองปย ภายในกองจะมชองวางอยมาก กองปยจะแหงไดงาย ความรอนทเกดขนในกองปยกระจายหายไปไตรวดเรว ท าใหกองปยไมรอนเทาทควร การยอยสลายของเศษพชจะชา บรรดาศตรพชตางๆ ทตดมากไมถกท าลายไป ดงนนถาเศษพชทน ามาหมกมขนาดใหญเกนไปควรสบหรอหนใหมขนาดเลกลง แตกไมควรใหสนกวา 2-3 นว การท าใหเศษพชมขนาดเลกลงจะท าใหจลนทรยเจรญเตบโตในชนสวนของพชไดทวถง เมอเศษพชอยใกลชดกนมากชนการแพรขยายของเชอจะเปนไปไดอยางรวดเรว และกองปยรอนระอดขน อยางไรกตามในการท าปยหมกปรมาณมากๆ การหนหรอการสบเศษพชกเปนการสนเปลองแรงงานมาก อาจเลยงไปใชวธอนไดตามความเหมาะสม เซน ถามรถแทรคเตอรสามารถโรยชนสวนพชลงบนพนถนน แลวใชรถบดทบไปมา หรอใชวธหาเศษพชทมขนาดเลก เซน เศษหญาผสมคลกเคลา เขาไปในกองเพอลดชองวางทมอย แตถามเศษหญาไมพอกอาจใชดนหรอเศษหญาคลมกอง หรอเลยงไปใชวธกองปยหมกในหลมหรอบอหมกแทน ตำรำงท 1 คำเฉลยปรมำณธำตไนโตรเจนทมอยในวสดชนดตำงๆ

ชนดของวสด ปรมำณธำตในโตรเจน (กโลกรม ตอ วสดแหง 100 กโลกรม)

ตะกอนน าเสย 2.0-6.0

มลเปด - ไก 3.5-5.0

มลสกร 3.0 ตนถวตางๆ 2.0-3.0 ผกตบชวา 2.2-2.5

มลมา 2.0 มลวว - ควาย 1.2-2.0 เปลอกถวลสง 1.6-1.8

ตนฝาย 1.0-1.5

ตนขาวฟาง 1.0 ตนขาวโพด 0.7-1.0

ใบไมแหง 0.4-1.5

ฟางขาว 0.4-0.6

หญาแหง 0.3-2.0 กาบมะพราว 0.5

แกลบ 0.3-0.5

กากออย 0.3-0.4 ขเลอยเกา 0.2 ขเลอยใหม 0.1

เศษกระดาษ แทบไมม

14

2. มลสตว ในการตงกองปยหมกนน ถาใสพวกมลสตวตางๆ ไมวาจะเปน มลวว มลหม มลเปด มลไก ฯลฯ

ผสมคลกเคลาลงไปดวยแลว กองปยจะรอนขนไดรวดเรวและยอยสลายไดดกวาการใชเศษพชแคเพยงอยางเดยว ทงนเพราะมลสตวมสารประกอบและแรธาตตางๆ ทเปนอาหารของจลนทรยอยมากมายหลายชนด การใสมลสตวจงเปนการเรงเราใหจลนทรยท าการยอยเศษพชอยางรวดเรว นอกจากนในมลสตวทใสลงไปยงมจลนทรยชนดตางๆ ทมความสามารถยอยเศษพชไดดอยมากมาย การใสมลสตวจงเปนการใสเชอจลนทรยจ านวนมากลงไปในกองปยนนเอง จลนทรยเหลานจะไปสมทบกบจลนทรยทตดมากบเศษพชชวยยอยและแปรสภาพเศษพชใหกลายเปนปยหมกไดเรวขน ปรมาณของมลสตวทตองใชในการท าปยหมกนน ถามมากกใสมากไดตามทตองการ เพราะยงใสมากกจะยงท าใหเศษพชแปรสภาพไดเรวขน แตไมควรนอยกวามลสตว 1 สวนตอเศษพช 10 สวน (คดเทยบตามน าหนก) ถามมลสตวนอยกวาน และเศษพชทใชกเปนพวกทสลายตวยาก กควรหาวสดอนทมธาตไนโตรเจนมากๆ เชน ปยเคม ไนโตรเจนมาเสรมทดแทน

3. ปยเคม เศษพชทน ามาใชท าปยหมกหากเปนประเภททสลายตวไดยาก เซน ขเลอย ขยมะพราว ฟางขาว

แกลบ ตนขาวโพด ซงขาวโพด เศษกระดาษ เศษปอกระเจา เปลอกมนส าปะหลง ไสปอเทอง เศษหญา แหง ฯลฯ เศษพชพวกนจะมแรธาตอาหารอยนอย ไมเพยงพอกบความตองการของจลนทรย จงควรใสปยเคมเพอเพมปรมาณแรธาตอาหารลงไปในกองเศษพช แรธาตตวส าคญทปกตจะมไมเพยงพอหรอขาดแคลนมากทสดในเศษพชพวกน ไดแก ธาตไนโตรเจน ดงนนปยเคมทใชโดยทวไปจงเนนเฉพาะการใชปยเคมไนโตรเจนเปนหลก เชน ใชปยแอมโมเนยมซลเฟต หรอปยยเรย ส าหรบแรธาตอาหารชนดอนๆ นอกเหนอไปจากไนโตรเจน ปกตในเศษพชจะมอยมากพอสมควร แมวาจะไมคอยเพยงพอแตการใสแร ธาตเหลานนเพมเตมลงไปกมกไมท าใหเศษพชสลายตวไดรวดเรวขนเทาใดนก ปรมาณของปยในโตรเจนทจะตองใชขนอยกบชนดของเศษพชทน ามาหมก ถาเปนพวกทยอยสลายไดงายในเศษพชพวกนจะมแรธาตอาหารคอนขางมากอยแลว กไมจ าเปนตองใสปยเคมลงไปอก หรอถาจะใสกใสในปรมาณเลกนอย เพยงเสรมหรอกระตนการเจรญของเชอจลนทรยเทานน แตถาเปนเศษพชพวกยอยสลายไดยากกควรใสปยไนโตรเจนดวย หากดจากตารางท 1 เศษพชพวกทมไนโตรเจนนอยกวา 1.5 กโลกรมตอเศษพชแหง 100 กโลกรม คอพวกทควรจะใสปยไนโตรเจนเพมเตม สวนปรมาณการใชปยเคมไนโตรเจน ในกรณทเปนเศษพชพวกสลายตวไดยากนน อาจกะประมาณคราวๆวาถาเปนปยยเรยกใสในอตราประมาณ 1.52.0 กโลกรม ตอขนาดกองปยทกองเสรจแลว 2 ลกบาศกเมตร หรอถาเปนปยแอมโมเนยมซลเฟตก,ใช ประมาณ 3- 4 กโลกรมตอกองปยขนาด 2 ลกบาศกเมตร

4. กำรระบำยอำกำศของกองปย ในการตงกองปยหมกนน จ าเปนอยางยงทตองค านงถงสภาพการระบายอากาศภายในกองปย

เพราะถงแมวาในกองปยจะมแรธาตอาหารอยอยางครบถวน มความชนมากพอ แตถาไมมอากาศใหจลนทรยใชหายใจแลว การยอยสลายของกองปยหมกจะเปลยนสภาพไปเปน "การยอยสลายแบบไมมอากาศ" การสลายตวของเศษพชจะเกดขนแบบชาๆ และมกเกดกลนเหมน ความรอนทจะชวยก าจดสงไมพงประสงคในกองปยจะไมเกดขน ลกษณะเชนนนมกพบไดเสมอๆกบกองปยทแนนทบ หรอถกรดน าจนเปยกแฉะ ถาหากหมกเศษพชในสภาพนกวาเศษพชจะแปรสภาพไปเปนปยหมกไดจะใชระยะเวลานาน ดงนนลาตองการใหเศษพชสลายตวไดรวดเรว ไมมกลนเหมน และเกดความรอนในกองปยมากพอทจะก าจดเชอโรค เมลดวชพช ตวออนหรอไขของแมลงทมอยแลว จ าเปนตองปฏบตดแลใหกองปยมสภาพการระบายอากาศภายในกองทดอยเสมอ ซงกมรายละเอยดทตองค านงถง ดงน

4.1 ขนำดของกองปย ไมควรตงกองปยใหสงมากนก ถากองปยสงมาก สวนลางของกองจะถกน าหนกจากสวนบนกดทบท าใหอดตวแนน โดยเฉพาะอยางยงเมอกองปยสลายตวไประยะหนงแลว เศษพชถกยอยมเนอละเอยดขน กองปยจะยบตวลงเนอปยดานลางของกองกลกกดจนแนนทบ ไมสามารถระบายอากาศ

15

ได ความสงของกองปยทพอเหมาะไมควรเกน 1.5- 1.8 เมตร ส าหรบความกวางของกองปย อยาใหกวางเกนไป จะท าใหการระบายอากาศจากทางดานขางของกองไมด การกลบกองกท าไดไมสะดวก ถาจะใหดควรกวางไมเกน 2.4-3.0 เมตร ในทางตรงขาม กองปยกไมควรจะเตยหรอ แคบเกนไป เพราะจะท าใหความรอนทเกดชนกระจายออกไปไดงาย กองปยจะไมรอนเทาทควร อกทงกองปย กแหงไดงาย ถากองปยแหง การสลายตวจะหยดชะงกลง ขนาดของกองปยไมควรเลกไปกวาขนาดประมาณ 1 ลกบาศกเมตร คอ กวางยาวและสงดานละไมต ากวา 1 เมตร

4.2 กำรรดน ำกองปย การรดน าขณะท าการตงกองปยหมก มสงทตองการเอาใจใสเปนพเศษอย 2 ประการคอ ตองรดน าจนเศษพชมความชนพอทจลนทรยจะเจรญเตบโตได และตองไมรดน ามากเกนไป จนกระทงการระบายอากาศของกองปยไมด ถาเศษพชนนแหงและมขนาดใหญ เชน ซงขาวโพด ตนขาวโพด เศษวชพชแหง จะไมคอยมปญหาเรองการระบายอากาศภายในกองปย แตอาจมปญหาเรองเศษพชไมคอยเปยกน า ตองรดน าจ านวนมากเศษพชจงจะชนพอ หรอบางครงกมปญหาเรองกองปยโปรงเกนไป แตถาเศษพชมขนาดเลกดดซบน าได เชน ชานออย ขเลอย ขยมะพราว กากตะกอนน าเสย กากสาเหลา ฯลฯ การรดน าตองท าดวยความระมดระวง โดยเฉพาะอยางยง ถาเศษพชเหลานนมความชนอยแลว ตองรดน าพอแคใหวสดเหลานนเปยกชนสม าเสมอ แตอยาใหเปยกจนแฉะ จะท าใหการระบายอากาศในกองไมด นอกจากนแลวขณะรดน าควรหลกเลยงการขนไปเหยยบย าบนกองวสด จะท าใหกองปยแนนทบเกนไป เชอจลนทรยจะเจรญไดไมดเทาทควร ในกรณของเศษพชทอวบและฉ าน า เชน ผกตบชวา หลงจากน าขนจากน าจะอมน าไวมาก เปยกแฉะ มน าหนกมาก ถาน ามากองปยทนทจะอดตวกนแนน ควรปลอยทงไวใหเหยวเฉาพอสมควรแลวคอยน าไปกอง จะชวยใหกองปยมการระบายอากาศดขน

4.3 กำรท ำชองระบำยอำกำศ ถาวสดทน ามาใชกองมขนาดคอนขางเลก ซงเราเหนวาเมอกองไปแลวกองปยจะมลกษณะคอนขางทบ หรอเมอเราหมกเศษพชไประยะหนงแลวเหนวาเศษพชยอยและอดตวกนแนนมากขน เกรงวาการระบายอากาศภายในกองปยไมเพยงพอ อาจชวยเพมระบบระบาย อากาศของกองปยไดโดยวธงายๆ กลาวคอ เมอเราจะเรมตงกองปยหรอจะตงกองปยใหม หลงจากการกลบกองกหาไมมาหลายๆ ล า ขนาดเสนผาศนยกลางของล าไมไผประมาณ 3-4 นว มาปกตงไวบนพนดนทจะตงกองปย โดยกะวาเมอตงกองไปแลวล าไมไผจะกระจายอยทวๆ กอง แลวจงท าการตงกองปย (ดงภาพ)

เมอตงกองเสรจเรยบรอยดแลวกถอนล าไมไผออก กองปยของเรากจะมชองระบายอากาศตามท

ตองการ (ดงภาพ) กอนถอนล าไมไผควรโยกไมไปรอบๆ จะท าใหชองระบายอากาศคงรปไดดขน ไมยบตว ควรท าชองระบาย อากาศเชนนทกครงทมการกลบกองปย

16

4.4 กำรกลบกองปย หลงจากตงกองไประยะหนงแลวควรกลบกองปย โดยการคยกองปยลงมาทงหมด เกลยผสมคลกเคลากน แลวน าวสดทงหมดกลบตงเปนกองใหมในรปทรงเดม โดยพยายามกลบเอาเศษพชทเคยอยดานนอกของกองใหกลบเขาไปอยดานในของกอง การกลบกองปยจะท าใหสภาพของกองปยโปรงขน การระบายอากาศดขน รวมทงเปนการหมนเวยนเอาวสดดานนอกของกองทยงไมสลายตวใหเขาไปรบความรอนภายในกอง และชวยก าจดหนอนตวออนของแมลงวนทอาจเกดขน บรเวณขอบนอกของกอง ขณะเดยวกนกเปนการผสมคลกเคลาวสดใหเขากน มความชนสม าเสมอทงกอง การกลบกองมความส าคญมากตอการแปรสภาพของกองปย ยงสามารถกลบกองไดบอยครงจะยงชวยใหเศษพชแปรสภาพไปเปนป ยหมกไดเรวขน เชน การกลบกองทกๆ 3-5 วน หรอทกอาทตยจะท าใหเศษพชยอยสลายและแปรสภาพไดอยางรวดเรว แตการกลบกองเปนขนตอนทสนเปลองแรงงาน อยางมาก ดงนนถาไมมความจ าเปนตองรบใชป ยหมกในระยะเวลาอนสน เรากสามารถลดจ านวนครงหรอความถในการกลบกองปยลงไดตามเวลาหรอแรงงานทมอย แตอยางนอยทสดกควรจะไดมการกลบกองสก ประมาณ 3-4 ครง คอ กลบกองครงแรกเมอประมาณ 10 วน หลงจากเรมตงกองปยครงทสองเมอประมาณ 15 วน หลงจากกลบกองครงแรก หลงจากนนกอาจกลบกองทกๆ 20 วน จนปยสามารถน าไปใชได

5. ควำมชนของกองปย จลนทรยทจะชวยในการสลายวสดใหกลายเปนปยนน ตองอาศยน าหรอความชนในการด ารงชพ

วสดทน ามากองจงตองเปยกชนหรอตองรดน าให การรดน ากตองระมดระวงพอสมควร โดยตองรดน าใหอยในระดบทจลนทรยในกองปยสามารถเจรญเตบโตไดดทสด นนคอ รดน าพอแคใหเศษพชในกอง "เปยกชน" ไมเปยกจนแฉะ สวนใหญแลวเศษพชทน ามาใชมกจะแหงเกนไป เชน เศษหญาแหง แกลบ ซงขาวโพดแหง เมอน ามาตงกองเศษพชมกไมคอยดดซบน า จงอาจตองรดน าใหมากเปนพเศษในวนแรก อกสองสามวนตอมากตองตรวจตรา เลกกองเศษพชขนดวาเศษพชดานในของกองเปยกน า หรอมความชนพอเพยงหรอไม ถายงชนไมพอตองรดน าเพมเตมจนเปยกชนโดยทวถงกน จากนนกเพยงคอย ตรวจตราเปนระยะๆ ดแลใหกองปยชนอยเสมอ ความชนทพอดของกองปยอยในชวงประมาณ 40-60 เปอรเซนตโดยน าหนก ซงเราอาจกะประมาณคราวๆไดโดยการใชมอลวงไปหยบเอาเศษพชในกองปย ออกมาแลวก าบบใหแนน ถามน าไหลซมออกมาตามซอกนวไหลเปนทางแสดงวากองปยแฉะเกนไป ไมควรรดน า แตควรท าการกลบกองปยใหบอยขน หรอหาวสดทแหงดดซบน าไดด เชน ขเลอย เศษพชแหง ผสมคลกเคลาลงไป ถาบบดแลวมน าซมออกมาตามซอกนว แตไมถงกบไหลเปนทางแสดงวาความชน พอดแลว แตเมอบบแลวไมมน าซมออกมาเลยแสดงวาเศษพชนนแหงเกนไป ตองรดน าเพมเตม การตงกองปยในทโลงแจงในฤดฝนสงทตองระวงอกอยางหนง คอ สภาพของฝนทตกหนกตดตอกนนานๆ อาจ ท าใหภายในกองปยเปยกแฉะได ดงนนถาเปนชวงทมฝนตกมากๆ เราอาจปองกนไมใหกองปยเปยกแฉะ โดยการปรบแตงดานบนของกองใหมลกษณะโคงมนเปนรปครงวงกลม การกองในลกษณะนฝนทตกลงบนกองปยสวนใหญจะไหลออกไปทางดานขางๆ ของกองท าใหดานในของกองไมเปยกแฉะ แตถาเราหมกกองปยไประยะหนงจนเศษพชเปอยยยมากแลว กองปยจะดดซบน าฝนไดงาย จงควรหาวสดมา คลมดานบนของกองไว ไมใหเปยกฝนจนแฉะ

17

เรองท 5 วธกำรดแลรกษำ กำรใชและกำรจดจ ำหนำย กำรปฏบตดแลรกษำ

- รดน ำ หมนตรวจตราคอยรดน ากองปยอยเสมอ อยาใหกองปยแหง โดยเฉพาะอยางยงในชวง 2-3 วน หลงจากเรมตงกองเศษพช บางสวนอาจจะยงคอนขางแหง อาจตองรดน าใหเศษพชเปยกชนอยางทวถงกนเสยกอน จากนนจงคอยตรวจตราเปนระยะๆ แตกตองระวงอยารดน าจนแฉะเกนไป

- กำรกลบกองปย หลงจากตงกองปยหมกแลว ตองท าการกลบกองปยหมกอยเสมอ ยงกลบกอง บอยครงจะยงเรงใหเศษพชแปรสภาพไปเปนปยหมกไดเรวขนอยางนอยทสดควรไดกลบกองปยสก 3-4 ครง คอ ครงแรกเมอประมาณ 10 วน หลงจากเรมตงกองปย ครงทสองกประมาณ 15 วน หลงจากกลบกองครงแรก ตอไปกกลบกองทกๆ 20 วน จนเศษพชแปรสภาพไปเปน ปยหมกทงกอง ถาฝนตกชก ตองระวงอยาใหกองปยเปยกแฉะ โดยเฉพาะอยางยงเมอเศษพชยอยสลายไปมาก แลว ควรพนดานบนของกองใหโคงนน และหาวสดคลมไวบาง ไมใหน าฝนไหลเขาในกองปยมากเกนไป

กำรเกบรกษำ หลงจากหมกเศษพชไปชวงระยะเวลาหนงแลว ความรอนภายในกองปยจะคอยๆ ลดลง เศษพช

จะเปอยยยสคล าขนเรอยๆ จนในทสดกองปยจะเยนตวลง เศษพชจะแปรสภาพกลายเปนปยหมกทมเนอปยรวนๆ เปนขย ยย นมมอ สน าตาลเขม ไมมกลนเหมน ระยะเวลาตงแตเรมตงกองจนถงระยะทกองปยไมรอนสามารถน าไปใชไดอยางปลอดภยนใชเวลาประมาณสองเดอนครง ถงสามเดอนครง อาจเรวหรอชาไปกวานบาง ถายงไมน าปยหมกนไปใชทนท ควรเกบรกษาไวไนทรม มหลงคากนแดด กนฝนหรอหาวสดคลมไวไมใหถกฝนชะ ควรรกษาใหกองปยชนและอดกองปย ใหแนน

วธกำรใชปยหมก การใชปยหมก มวตถประสงคหลกเพอปรบปรงสภาพของดนใหเหมาะสมตอการเจรญเตบโตของพช

ถาจะใหผลดควรตองใสในปรมาณทมาก เพยงพอและใสอยางสม าเสมอทกป ในเนอของปยหมก แมวาจะมธาตอาหารพชอย แตกมไมมากเหมอนกบปยเคม ดงนนถาตองการปรบปรงความอดมสมบรณของดน โดยการเพมเตมธาตอาหารพชลงไป จงควรใสปยเคมรวมไปกบการใสปยหมกดวยจะใหผลดทสด ปยหมกไมเพยงแตจะปลดปลอยธาตอาหารออกมาจ านวนหนงเทานน ยงมบทบาทส าคญ ชวยใหการใชปยเคมเปนไปอยางมประสทธภาพ อตราการใสปยหมกในดนแตละแหงกแตกตางกนไป แลวแตสภาพของดนและชนดของพชทปลก ถาดนเปนดนทเสอมโทรมมความอดมสมบรณต า หรอดนทมเนอดนเปนดนทรายจด ควรตองใสปยหมกใหมากกวาปกต ปยหมกทสลายตวดแลวจดเปนปยทสามารถใสใหกบพชในปรมาณมากๆ ไดโดยไมเกดอนตราย ดงนนถาผลตปยหมกไดมากพอแลว เราสามารถใสลงไปในดนใหมากเทาทตองการได แตกไมควรใสมากเกนอตราปละ 20 ตนตอไร เพราะอาจกอใหเกดผลเสยตอดนได

กำรใชปยหมกกบพชผก พชผกสวนใหญเปนพชทมระบบราก แบบรากฝอย รากสนอยตนๆ ใกลผวดน การใสปยหมก

จะมประโยชนมาก เพราะชวยใหดนรวนซยขน ท าใหรากของพชผกเจรญเตบโตไดรวดเรว แตกแขนงแพรกระจายไปไดมาก มระบบรากทสมบรณ ท าใหสามารถดดซบแรธาตอาหารไดรวดเรว ทนตอการแหงแลงไดดขน วธการใสปยหมกในแปลงผก อาจใชวธโรยปยหมกทสลายตวดแลว คลมแปลงใหหนาประมาณ 1-3 นว ใชจอบสบผสมคลกเคลาลงไปในดนใหลกประมาณ 4 นว หรอลกกวาน ถาเปนพชทลงหว จะเปนพชทมการเจรญเตบโตรวดเรว ตองการแรธาตอาหารจากดนเปนปรมาณมาก ในชวงระยะเวลาสนๆ ถาจะใหผลผลตทดควรใสปยเคม รวมไปกบการใสปยหมกดวย

18

กำรใชปยหมกกบไมผลหรอไมยนตน ไมผลหรอไมยนตนเปนพวกทมระบบรากลก การเตรยมดนในหลมปลกใหดจะมผลตอระบบ

รากและการเจรญเตบโตของตนไมในชวงแรกเปนอยางมาก ในการเตรยมหลมปลกควรขดหลมใหลก แลวใชปยหมกผสมคลกเคลากบดนทขดจากหลมในอดราสวน ดน 2-3 สวน กบปยหมก 1 สวน ใสกลบลงไปในหลม เพอใชปลกตนไมตอไป การใสปยหมกส าหรบไมผลทเจรญเตบโตแลว อาจท าโดยการพรวน ดนรอบๆ ตน หางจากโคนตนประมาณ 2-3 ฟต ออกไปจนถงนอกทรงพมของตนประมาณ 1 ฟต พรวนดนใหลกประมาณ 2 นว โรยปยหมกใหหนาประมาณ 1 นว หรอมากกวา ใชจอบผสมคลกเคลาใหเขากบดน แลวรดน าหรอจะใชวธขดรองรอบๆ ทรงพมของตนใหลก ประมาณ 30-50 เซนตเมตร แลวใสปยหมกลงไปในรองประมาณ 40-50 กโลกรมตอตน ใชดนกลบแลว รดน าถาจะใสปยเคมดวยกผสมปยเคมคลกเคลากบปยหมกใหดแลวใสลงไปพรอมกน การใสปยหมกตามวธดงกลาวมานเปนการใสปละครง และเมอตนไมมขนาดโตขนกควรเพมปรมาณปยหมกตามขนาดของตนไมดวย

กำรใสปยหมกกบพชไร หรอนำขำว ในดนทมความอดมสมบรณปานกลาง แนะน าใหใสปยหมกในอตราอยางนอยปละ 1.5-2.5

ตนตอไร หวานใหทวแปลงแลวไถหรอคราดกลบกอนการปลกพช ในดนทมความอดมสมบรณต า หรอผนดนเสอมโทรม อาจตองใสปยหมกในอตราทมากกวานเชนปละ 2-3 ตน ตอไร ซงกขนอยกบสภาพของดนและปรมาณการผลตปยหมก พนทใชปลกพชไรหรอท านาเปนพนทกวาง ปรมาณปยหมกทใสลงไปในแตละปอาจไมเพยงพอ ถาดนนนไมอดมสมบรณการปรบปรงความอดมสมบรณของดนควรตองใชรวมกบการใสปยเคม หรอการจดการดนวธ อนๆ เชน การใชปยพชสด เปนตน

กำรใชปยหมกกบพชอนๆ นอกจากจะใชกบพวกพชไร พชสวน ดงกลาวมาแลว ปยหมกยงสามารถใชกบพวกไมดอกไม

ประดบไดเปนอยางด ถาปลกเปนแปลงใชอตราเดยวกนกบทใชในแปลงผก คอ โรยปยหมกคลม แปลงใหหนาประมาณ 1-3 นว แลวใชจอบสบผสมลงไปในดนใหลก ประมาณ 4 นว

การใชท าวสดปลกส าหรบไมกระถาง ใชปยหมก 1 สวน ผสมกบดนรวนทอดมสมบรณ 2 สวน ถาผสมปยหมกในอตราสวนมากๆ วสดปลกมกจะแหงเรวเกนไป และมปญหาเรองวสดปลกยบตวมาก

การเตรยมดนส าหรบเพาะเมลดหรอปลกตนกลา ใชอตราสวน ปยหมก 1 สวน ทราย 1 สวน และ ดนรวนทอดมสมบรณ 2 สวน ถาใชเพาะเมลดพชทมขนาดเลกๆ กใชเมลดโรยหรอวางบนวสดเพาะ ดงกลาวจากนนใช ปยหมกโรยบางๆ ทบลงไปแลวรดน า

19

เรองท 6 กำรแสวงหำและกำรน ำควำมรเทคนควธกำรใหมๆมำใชพฒนำกำรท ำปยหมก

การพฒนาเทคโนโลยเชงอตสาหกรรม ตองอาศยการพจารณาเลอกใชเทคโนโลยทมความเหมาะสมและสอดคลองกบบรบทของชมชน และยงรวมไปถงศกยภาพและขดความสามารถในการจดการ หรอการด าเนนการของชมชนอยางยงยน ซงเปนอกปจจยหนงทส าคญ การพฒนาโดยการผสมผสานกนระหวางวธการพฒนาเทคโนโลยตามหลกวชาการและวธวทยาแบบ Community-Based Research (CBR) ทเนนกระบวนการท างานและถอดประสบการณรวมกบชมชนผานการปฎบตจรงในภาคสนามและเวทตางๆ อาท เวทแลกเปลยนประสบการณ เวทสรปบทเรยน และเวทคนความรสชมชนผลการพฒนาเทคโนโลย พบวาการท าเทคโนโลยมาใชในระบบการหมกกองสถตยดดอากาศ ชวยใหการท าปยหมกประสทธผลด โดยใหอตราการผลตสงถง 8 ตน/เดอน ภายใตการใชพลงงานทต า (3/4-1/2 hp) และคณภาพปยหมกจากอนทรยวตถในชมชนเปนไปตามเกณฑมาตรฐานปยอนทรยทกดานทก าหนดโดยกรมวชาการเกษตร (พ.ศ.2548) ปจจบนนกวจยไดมการถายทอดเทคโนโลยกองสถตยดดอากาศใหแกชมชนตางๆทงในจงหวดเชยงใหมและเชยงรายเพอขยายผลตอไป เชน เทศบาลต าบลปาแดด จ.เชยงใหม อบต.แมออ อบต.จอมหมอกแกว และอบต.แมพรก จ.เชยงราย ซงมกลมเกษตกรบางแหงสามารถผลตปยหมกเพอใชในการเกษตรอยางตอเนองทอตราการผลตประมาณ 4 ตน/รอบ (ประมาณรอบละ 6 เดอน ขนอยกบปรมาณวตถดบ) โดยใชวสดเหลอทงภายในชมชน เชน กานยาสบ มลสตว และ กอนเหด เปนตน การผลตปยหมกไวใชเองสามารถลดคาใชจายในการใสปยเคมไดประมาณ 1,700 บาท/ไร (จากการศกษาการเพาะปลกพรก) น าไปสกระบวนการผลตและการใชประโยชนปยหมกทน าไปสการยกระดบฐานเศรษฐกจครวเรอน กลมผกปลอดสารพษชมชน เกดเปนเครอขายแหลงเรยนรแลกเปลยนกบกลมตางๆ ทงในและตางจงหวด ท าใหเกดการตอยอดความรในเรองอนๆ ตอไป

เทคโนโลยทใชในกระบวนกำรผลตปย

เครองบดและอดเมดปย

จำนปนเมดปย

20

เครองพนจลนทรย

เครองยอยเศษพช

เครองผสมปยแนวนอน

เครองอดเมดปยทรงกระบอก

21

ใบงำนบทท 1 เรอง กำรท ำปยหมก

1. จงบอกวสดทมในทองถนทสำมำรถน ำมำท ำปยหมกไดพรอมทงบอกเหตผลทเลอกพช ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................

22

2. จงบอกสตรและวธกำรท ำปยหมกเพอใชเองในครวเรอนมำพอสงเขป ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................

23

บทท 2 แนวโนมควำมตองกำรพชปลอดภย และกำรอนรกษพลงงำน

24

แผนกำรเรยนรประจ ำบท รำยวชำกำรท ำปยหมก บทท 2 แนวโนมควำมตองกำรพชปลอดภย และกำรอนรกษพลงงำน

สำระส ำคญ 1. แนวโนมความตองการพชปลอดภยจากสารพษ คอ แนวโนมในการบรโภคพชปลอดภยของคนใน

ยคปจจบน น าไปสแนวทางการผลตพชปลอดภย และการใชปยหมกเพอการผลต 2. การอนรกษพลงงานและสงแวดลอม ไดแก การใชปยหมก เพอลดการใชสารเคม ซงชวยในการลดการใชพลงงาน และอนรกษสงแวดลอม

3. ปญหาและอปสรรคในการท าปยหมก ไดแก การใชระยะเวลาคอนขางนานในการผลตปยหมก หากไมมการใช EM เปนสวนประกอบในการผลต และตองใชแรงงานมากในการกลบกอง

ผลกำรเรยนรทคำดหวง

1. อธบายแนวโนมความตองการพชปลอดภยจากสารพษได 2. อธบายการอนรกษพลงงานและสงแวดลอมได 3. อธบายปญหาและอปสรรคในการท าปยหมกได

ขอบขำยเนอหำ เมอศกษาหนวยท 1 จบแลว นกศกษาสามารถ

1. แนวโนมความตองการพชปลอดภยจากสารพษ 2. การอนรกษพลงงานและสงแวดลอม

3. ปญหาและอปสรรคในการท าปยหมก กจกรรมกำรเรยนร

1. ศกษาเอกสารการเรยนรบทท 3 2. ปฏบตกจกรรมตามทไดรบมอบหมายในเอกสารการสอน 3. ท าแบบฝกหดทายบทท 3 สอประกอบกำรเรยนร

1. เอกสารการเรยนรบทท 1 2. แบบฝกปฏบต

ประเมนผล

1. ตรวจใบงาน 2. ทดสอบยอย 3. สงเกตพฤตกรรม

25

เรองท 1 แนวโนมควำมตองกำรพชปลอดภยจำกสำรพษ ปจจบนไดมการรณรงคและสงเสรมใหเกษตรกรไดมการเพาะปลกพชปลอดสารพษ เกษตรอนทรยกน

มากขน เพราะมประโยชนหลายอยางไมวาจะเปนในเรองของสขภาพของผบรโภค เพราะพชปลอดสารพษจะเปนพชทไมตองพงพาสารเคมในการเพาะปลก จงหมดปญหาในเรองของสารพษตกคางทเมอเราบร โภคเขาไปแลวอาจเกดการสะสมในรางกาย และเกดเปนโทษแกรางกายของผบรโภคได นอกจากนเกษตรกรผท าการเพาะปลกเอง กมโอกาสในการไดรบสารพษจากสารเคมในระหวางการเพาะปลกดวยเชนกน การปลกพชปลอดสารพษจงเปนทางเลอกทดในการเพาะปลก และยงเปนวธทชวยรกษาสงแวดลอมไมท ารายสภาพแวดลอม และไมท าใหดนเสอมสภาพอกดวย

กรมสงเสรมการเกษตร จงไดมการสงเสรมใหมการสรางเครอขายเกษตรกรทวประเทศในการเพาะปลกพชปลอดสารพษเกษตรอนทรย เพอสามารถรองรบความตองการของผบรโภคทหวงใยสขภาพ เพราะปจจบนมผทหนมานยมบรโภคพชผกปลอดสารพษกนมากขน และในปจจบนยงไดมการรณรงคใหประชาชนทวไปหนมาใสใจในเรองสขภาพกนมากยงขน โดยเฉพาะในเรองของการเลอกบรโภคอาหารทถกสขลกษณะ ปลอดสารพษโดยเฉพาะพชผกตางๆ ท าใหในอนาคตแนวโนมของตลาดพชผกปลอดสารพษจะมความตองการเพมสงมากขนและเตบโตขนเรอยๆ นอกจากนยงไมใชเฉพาะในประเทศไทยเทานนทหนมาใสใจในเรองของสขภาพ และมการรณรงคในเรองของการบรโภคพชผกปลอดสารพษ ในตางประเทศกตนตวในเรองนเชนเดยวกน จงมแนวโนมวาโอกาสในการสงออกพชผกปลอดสารพษของประเทศไทยกจะมเพมมากยงขนดวยเชนกน

การสรางเครอขายพชปลอดสารพษเกษตรอนทรย จงเปนวธทดทสามารถชวยท าใหเกษตรกรทวทกภาคไดเรยนรวธการผลตทไดมาตรฐาน มการอบรมวธการเพาะปลก รวมไปถงในเรองของการตลาดในการจดจ าหนายอกดวย จงมแนวโนมวาการปลกพชปลอดสารพษจะชวยท าใหเกษตรกรมรายไดทมนคงและยงยนตอไปไดในอนาคต และยงสามารถเพมรายไดใหกบเกษตรกรไดเปนอยางด เพราะตลาดพชผกปลอดสารพษมแนวทางของตลาดทมนคงและยงยน พรอมทงยงสามารถตอบสนองความตองการของผบรโภคไดอยางตรงเปาหมาย จงถอไดวาเปนเรองส าคญทควรมการสงเสรมใหเกษตรกรทวประเทศหนมาสนใจในการเพาะปลกพชผกปลอดสารพษกนมากยงขน

26

เรองท 2 กำรอนรกษพลงงำนและสงแวดลอม การอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม หมายถง การใชทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

อยางฉลาด โดยใชใหนอย เพอใหเกดประโยชนสงสด โดยค านงถงระยะเวลาในการใชใหยาวนาน และกอใหเกดผลเสยหายตอสงแวดลอมนอยทสด รวมทงตองมการกระจายการใชทรพยากรธรรมชาตอยางทวถง อยางไรกตามในสภาพปจจบนทรพยากรธรรมชาต และสงแวดลอมมความเสอมโทรมมากขน ดงนนการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมจงมความหมายรวมไปถงการพฒนาคณภาพสงแวดลอมดวย

กำรอนรกษสงแวดลอมโดยทำงตรง ปฏบตไดในระดบบคคล องคกร และระดบประเทศ ทส าคญ คอ การใชอยางประหยด คอ การใชเทาทมความจ าเปน เพอใหมทรพยากรไวใชไดนานและเกดประโยชนอยางคมคามากทสด

1. การน ากลบมาใชซ าอก สงของบางอยางเมอมการใชแลวครงหนงสามารถทจะน ามาใชซ าไดอก เชน ถงพลาสตก กระดาษ เปนตน หรอสามารถทจะน ามาใชไดใหมโดยผานกระบวนการตางๆ เชน การน ากระดาษทใชแลวไปผานกระบวนการตางๆ เพอท าเปนกระดาษแขง เปนตน ซงเปนการลดปรมาณการใชทรพยากรและการท าลายสงแวดลอมได

2. การบรณะซอมแซม สงของบางอยางเมอใชเปนเวลานานอาจเกดการช ารดได เพราะฉะนนถามการบรณะซอมแซม ท าใหสามารถยดอายการใชงานตอไปไดอก

กำรอนรกษสงแวดลอมโดยทำงออม สามารถท าไดหลายวธ ดงน 1. การพฒนาคณภาพประชาชน โดยสนบสนนการศกษาดานการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและ

สงแวดลอมทถกตองตามหลกวชา ซงสามารถท าไดทกระดบอาย ทงในระบบโรงเรยนและสถาบนการศกษาตางๆ และนอกระบบโรงเรยนผานสอสารมวลชนตางๆ เพอใหประชาชนเกดความตระหนกถงความส าคญและความจ าเปนในการอนรกษ เกดความรกความหวงแหน และใหความรวมมออยางจรงจง

2. การใชมาตรการทางสงคมและกฎหมาย การจดตงกลม ชมชน ชมรม สมาคม เพอการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมตางๆ ตลอดจนการใหความรวมมอทงทางดานพลงกาย พลงใจ พลงความคด ดวยจตส านกในความมคณคาของสงแวดลอมและทรพยากรทมตอตวเรา เชน กลมชมรมอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมของนกเรยน นกศกษา ในโรงเรยนและสถาบนการศกษาตางๆ มลนธคมครองสตวปาและพรรณพชแหงประเทศไทย มลนธสบ นาคะเสถยร มลนธโลกสเขยว เปนตน

3. สงเสรมใหประชาชนในทองถนไดมสวนรวมในการอนรกษ ชวยกนดแลรกษาใหคงสภาพเดม ไมใหเกดความเสอมโทรม เพอประโยชนในการด ารงชวตในทองถนของตน การประสานงานเพอสรางความรความเขาใจ และความตระหนกระหวางหนวยงานของรฐ องคกรปกครองสวนทองถนกบประชาชน ใหมบทบาทหนาทในการปกปอง คมครอง ฟนฟการใชทรพยากรอยางคมคาและเกดประโยชนสงสด

27

กำรอนรกษสงแวดลอมจำกกำรใชปยหมก 1. ชวยบ าบดน าเสยจากการเกษตร ปศสตว การประมง โรงงานอตสาหกรรม ชมชน และสถาน

ประกอบการทวไป 2. ชวยก าจดกลนเหมนจากกองขยะ การเลยงสตว โรงงานอตสาหกรรม และชมชนตางๆ 3. ปรบสภาพของเสย เชน เศษอาหารจากครวเรอนใหเปนประโยชนตอการเลยงสตว และการ

เพาะปลกพช 4. ก าจดขยะดวยการยอยสลายใหมจ านวนลดนอยลง สามารถน าไปใชประโยชนได 5. ชวยปรบสภาพอากาศทเสยใหสดชน และมสภาพดขน

แนวทำงในกำรอนรกษพลงงำนหรอกำรใชพลงงำนเชงอนรกษทส ำคญ ไดแก การใชพลงงานอยางประหยดและคมคาโดยการสรางคานยมและจตใตส านกการใชพลงงาน

1. การใชพลงงานอยางรคณคาจะตองมการวางแผน และควบคมการใชอยางเตมประสทธภาพ และเกดประโยชนสงสด มการลดการสญเสยพลงงานทกขนตอน มการตรวจสอบ และดแลการใชเครองใชไฟฟาตลอดเวลา เพอลดการรวไหลของพลงงาน เปนตน

2. การใชพลงงานทดแทนโดยเฉพาะพลงงานทไดจากธรรมชาต เชน พลงงานแสงอาทตย พลงงานลม พลงงานน า และอน ๆ

3. การเลอกใชเครองมอและอปกรณทมประสทธภาพสง เชน เครองใชไฟฟาเบอร 5 หลอดผอมประหยดไฟ เปนตน

4. การเพมประสทธภาพเชอเพลง เชน การเปลยนแปลงโครงสรางท าใหเชอเพลงใหพลงงานไดมากขน 5. การหมนเวยนกลบมาใชใหม โดยการน าวสดทช ารดน ามาซอมใชใหม การลดการทงขยะทไมจ าเปน

หรอการหมนเวยนกลบมาผลตใหม (Recycle)

28

เรองท 3 ปญหำและอปสรรคในกำรท ำปยหมก ปญหาทสามารถเกดขนไดระหวางกระบวนการหมกปย ไดแก การเกดกลนเหมน แมลงวนและสตวรบกวน กองปยไมรอน ปญหาเหลานเกดจากหลายสาเหตและมวธแกไขดงน กลนเหมนเกดจากการหมกแบบใชอากาศเปลยนเปนการหมกแบบไมใชอากาศ เนองจากขาดออกซเจนในกองปย ซงมสาเหตจากกองปยมความชนมากเกนไป และอดตวกนแนน ท าใหอากาศไมสามารถผานเขาไปได การแกไขท าไดโดยการกลบกองปย เพอเตมอากาศ และเตมวตถสน าตาลประเภทฟางขาว กงไมแหง เพอลดความแนนของกองปยและใหอากาศผานเขาไปในกองปยได แมลงวนและสตว เชน หน รบกวน มสาเหตมาจากการใสเศษอาหารลงในกองปย ซงเศษอาหารเหลานลอแมลงวนและหนใหเขามา วธแกปญหา คอ ใหฝงเศษอาหารลงในกองปย และกลบดวยดน หรอใบไมแหง หรอท าระบบปดปองกนแมลงวนและหน กองปยไมรอน มสาเหตไดแก 1. มไนโตรเจนไมเพยงพอ 2. มออกซเจนไมเพยงพอ 3. ความชนไมเพยงพอ 4. การหมกเสรจสมบรณแลว สาเหตแรกแกไขไดโดยการเตมวตถสเขยวซงมไนโตรเจนสง เชน เศษหญาสด เศษอาหาร สาเหตทสองแกไขโดยกลบกองปยเพอเตมอากาศ สวนสาเหตทสามใหกลบกองและเตมในกองปยชน

การขาดแคลนวตถดบ ในการผลตบางแหลง ซงสวนใหญเปนวตถดบจ าพวกมลคางคาว ฮวมส หรอหนฟอสเฟต วตถดบทขาดแคลนมกเปนองคประกอบเสรมทชวยใหปยหมกชวภาพมสมบตเพมขน แตวตถดบหลก ไดแก มลสตว แกลบ ร า และหวเชอ เกษตรกรยงสามารถหาไดภายในทองถน ปญหำและแนวทำงแกไข

1. กลนเหมน สาเหต : การถายเทอากาศต า มความชนสง ใชพชเปนวสดหมกปรมาณมาก วธแกไข : ผสมขยะแหง เชน ใบไมแหง เพอดดซบความชนและท าใหอากาศถายเทดขน

2. ภายในถงหมกไมมความรอน สาเหต : ปรมาณขยะนอยเกนไป ท าใหวสดหมกขาดไนโตรเจนและความชน วธแกไข : เตมขยะใหมปรมาณเพยงพอกบถงหมก

3. ใชเวลาในการหมกนาน สาเหต : วสดหมกมขนาดใหญเกนไป วธแกไข : ตดหรอสบวสดหมกใหมขนาดประมาณ 1 - 2 นว

4. ถงหมกเปยกเกนไป สาเหต : ความชนมากเกนไป การระบายอากาศไมเพยงพอ วธแกไข : วางถงหมกในบรเวณทมการถายเทอากาศสะดวก เตมขยะแหงเพอใหความชนลดลง พลกวสดหมกเพอใหอากาศถายเทได

29

ขอควรค ำนงในกำรกองปยหมก 1. อยากองปยหมกใหมขนาดกองใหญจนเกนไปเพราะจะท าใหเกดความรอนระอเกน 70 องศา

เซลเซยส ซงจะเปนผลท าใหเชอจลนทรยตายได ขนาดกองปยหมกทเหมาะสมคอ ความกวางไมเกน 2 - 3 เมตร ความยาวไมจ ากด สงประมาณ 1 - 1.50 เมตร

2. ถากองปยหมกมขนาดกองเลกเกนไป จะท าใหเกบรกษาความรอน และความชนไวไดนอยท าใหเศษพชสลายตวเปนปยหมกไดชา

3. อยารดน ากองปยหมกชมจนเกนไป เพราะจะท าใหการระบายอากาศในกองปยหมกไมดอาจท าใหเกดกรดอนทรยบางอยางเปนเหตใหมกลนเหมนอบไดงาย

4. ถาเกดความรอนในกองปยหมกมากตองเพมน าใหกองปยหมก มฉะนนจลนทรยทยอยซากพชจะตายได หรอกลบกองปยหมก เพอชวยใหความรอนลดลง

5. ถาจะมการใชปนขาวอยาใชปยเคมพรอมกบการใสปนขาว เพราะจะท าใหธาตไนโตรเจนสลายตวไป กรณใชฟางขาวในการกองปยหมกไมจ าเปนตองใชปนขาว

6. เศษวสดทใชในการกองปยหมกมทงประเภททสลายตวเรว เชน ฟางขาว ผกตบชวา เปลอกถวและตนถว เศษวชพชตาง ๆ และประเภททสลายตวยาก เชน แกลบ ขเลอย กากออย ขยมะพราว ซงขาวโพดดงนนในการกองปยหมกไมควรน าเอาเศษวสดทสลายตวเรว และสลายตวยากกองปนกน เพราะจะท าใหไดปยหมกทไมสม าเสมอกน เนองจากเศษพชบางสวนยงสลายตวไมหมด

30

ใบงำนบทท 2 เรอง แนวโนมควำมตองกำรพชปลอดภย และกำรอนรกษพลงงำน

1. จงเปรยบเทยบขอด ขอเสย ระหวำงกำรใชปยเคมกบปยหมกมำอยำงละเอยด

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

31

2. จำกค ำกลำวทวำ “กำรท ำปยหมกใชเองสำมำรถลดภำวะโลกรอนได”ทำนเหนดวยหรอไมเพรำะอะไร ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................

32

บรรณำนกรม

ส านกงานสงเสรมการศกษานอกระบบและการศกษาตามอธยาศย. มปป. หลกสตรรำยวชำเลอก สำระควำมร พนฐำน.

หลกสตรการศกษานอกระบบ ระดบการศกษาขนพนฐาน พทธศกราช 2551. อดส าเนา.

กลมพฒนาการศกษานอกโรงเรยน. กำรพฒนำหลกสตรรำยวชำเลอก. เขาถงเมอวนท 1 ตลาคม 2558 จากเวบไซต www.nge.go.th/0405

กำรปฏบตดแลรกษำ กำรเกบรกษำ วธกำรใชปยหมก. เขาถงเมอวนท 1 ตลาคม 2558 จากเวบไซตhttps://www.gotoknow.org/posts/476213

กำรพฒนำกำรท ำปยหมก. เขาถงเมอวนท 1 ตลาคม 2558 จากเวบไซตhttp://www.trf.or.th/index.php?option=com_content&view=article&id=689:cbr&catid=60&Itemid=210

กำรแบงปยหมก. เขาถงเมอวนท 1 ตลาคม 2558 จากเวบไซต https://www.gotoknow.org/posts/447352

กำรท ำปยหมก. เขาถงเมอวนท 1 ตลาคม 2558 จากเวบไซตhttp://lms.wd.ac.th/digital_library/agri/puyy/fert6.htm

ควำมส ำคญของปยหมก. เขาถงเมอวนท 1 ตลาคม 2558 จากเวบไซต https://sites.google.com/site/seekhao03/khwam-sakhay-khxng-pu-y-chiw-phaph

ควำมหมำยปยหมก. เขาถงเมอวนท 1 ตลาคม 2558 จากเวบไซต http://www.behn.go.th/th-80/th/fertilizer.html

แนวโนมควำมตองกำรพชปลอดภยจำกสำรพษ. เขาถงเมอวนท 1 ตลาคม 2558 จากเวบไซตhttp://www.farmthailand.com/1025

แนวโนมควำมตองกำรพชปลอดภยจำกสำรพษ. เขาถงเมอวนท 1 ตลาคม 2558 จากเวบไซต http://pichai2908.blogspot.com/2013/07/blog-post_15.html

ประโยชนปยหมก. เขาถงเมอวนท 1 ตลาคม 2558 จากเวบไซต http://www.agriqua.doae.go.th/pdf_agricultural_data/organic/compost.pdf

ประโยชนปยหมก. เขาถงเมอวนท 1 ตลาคม 2558 จากเวบไซต https://sites.google.com/site/seekhao03/khwam-sakhay-khxng-pu-y-chiw-phaph/prayochn-khxng-pu-y-hmak-chiwphaph

ประโยชนของปยหมกดำนสงแวดลอม. เขาถงเมอวนท 1 ตลาคม 2558 จากเวบไซตhttp://compostone.blogspot.com/p/blog-page_8054.html

33

บรรณำนกรม (ตอ)

ปจจยทเกยวของกบกำรยอยสลำยและกำรแปรสภำพของเศษพช. เขาถงเมอวนท 1 ตลาคม 2558 จากเวบไซต http://www.baanjomyut.com/library_3/extension5/

agricultural_knowledge/agricultural_science/12_3.html

ปญหำกำรท ำปยหมก. เขาถงเมอวนท 1 ตลาคม 2558 จากเวบไซตhttp://www.researchconference.kps.ku.ac.th/conf9/article_9/pdf/p_sci_tech04.pdf

ปญหำและแนวทำงแกไข. เขาถงเมอวนท 1 ตลาคม 2558 จากเวบไซตhttp://www.tei.or.th/songkhlalake/database/knowledge/knowledge_fertilizer.html

แผนผงกระบวนกำรท ำปยหมก. เขาถงเมอวนท 1 ตลาคม 2558 จากเวบไซตhttp://www.tei.or.th/songkhlalake/database/knowledge/knowledge_fertilizer.html

ลกษณะของปยหมก. เขาถงเมอวนท 1 ตลาคม 2558 จากเวบไซตhttp://www.agriqua.doae.go.th/pdf_agricultural_data/organic/compost.pdf

34

คณะผจดท ำ

ทปรกษำ

นายเจรญ ธรรมบณฑต ผอ านวยการ กศน.อ าเภออมกอย นายนตพงศ ธนภทรศกดกล คร คศ. 1 กศน.อ าเภออมกอย ผจดท ำและเรยบเรยง

นางสาวพรพมน สรมงขวญ คร กศน.ต าบล กศน.อ าเภออมกอย นายบญเรอง ปญญาเจก คร กศน.ต าบล กศน.อ าเภออมกอย นางสาวสายพน ชมชน คร กศน.ต าบล กศน.อ าเภออมกอย นางสาวอาภรณ ทตศร คร กศน.ต าบล กศน.อ าเภออมกอย นางสาวดอกสรอย จนทรหลา คร กศน.ต าบล กศน.อ าเภออมกอย นางสาวกรรณการ สยะภ คร กศน.ต าบล กศน.อ าเภออมกอย

35

คณะบรรณำธกำร/ปรบปรงแกไข

ทปรกษำ

นายศภกร ศรศกดา ผอ านวยการส านกงาน กศน.จงหวดเชยงใหม นางมนา กตชานนท รองผอ านวยการส านกงาน กศน.จงหวดเชยงใหม คณะบรรณำธกำร/ปรบปรงแกไข

นางสาวมนทกา ปอนตะ ผอ านวยการ กศน.อ าเภอแมอาย ประธานกรรมการ นางนชล สทธานนทกล ครช านาญการพเศษ กศน.อ าเภอสนปาตอง กรรมการ นางยพด ดวงค า ครช านาญการ กศน.อ าเภอสนทราย กรรมการ นางพรวไล สาระจนทร คร คศ.1 กศน.อ าเภอเมองเชยงใหม กรรมการ นายสมย รกรวม คร คศ.1 กศน.อ าเภอแมออน กรรมการ นายทวช กนธะค า คร คศ.1 กศน.อ าเภอแมอาย กรรมการ นายสมชาย วงศเขยว ครอาสาสมครฯ กศน.อ าเภอดอยสะเกด กรรมการ นางธเนตรศร บญหมน คร กศน.ต าบล กศน.อ าเภอสารภ กรรมการ นางประกายมาศ เขมกาอมพร คร กศน.ต าบล กศน.อ าเภอสารภ กรรมการ นายทนง อนทรตน คร กศน.ต าบล กศน.อ าเภอสนก าแพง กรรมการ นายจกรกฤษณ ปก า คร กศน.ต าบล กศน.อ าเภอแมแตง กรรมการ นางสาวดารกา ชยแกน คร กศน.ต าบล กศน.อ าเภอสนปาตอง กรรมการ นายศภฤกษ ศรธนาสรรค คร กศน.ต าบล กศน.อ าเภอสนปาตอง กรรมการ นายธนภม ชมภรตน คร กศน.ต าบล กศน.อ าเภอสนปาตอง กรรมการ นายดนพงษ บรณะพมพ คร กศน.ต าบล กศน.อ าเภอหางดง กรรมการ นางศาธมา ศรนา นกวเคราะหนโยบายและแผน ส านกงาน กศน.จงหวดเชยงใหม กรรมการและเลขานการ