หมกจากสนม

โดย

เดกหญงสดาพร สมา

เดกหญงอจฉรา จอมสงาวงศ

เดกหญงวรวด ปญโญยง

เดกหญงรจภา บญเสรม

โรงเรยนชยนาทพทยาคม อาเภอเมอง จงหวดชยนาท

รายงานนเปนสวนประกอบของโครงงานวทยาศาสตร

ระดบชนมธยมศกษาตอนตน

ในการประกวดโครงงานวทยาศาสตร

จดโดยสมาคมวทยาศาสตรแหงประเทศไทยในพระบรมราชปถมภ

เนองในวนวทยาศาสตรแหงชาต

18 สงหาคม 2535

หวขอ หมกจากสนม

โดย...

เดกหญงสดาพร สมา

เดกหญงอจฉรา จอมสงาวงศ

เดกหญงวรวด ปญโญยง

เดกหญงรจภา บญเสรม

อาจารยทปรกษา

นายวฒคณ กรรา

นายถวลย ตนธระพงศ

นายภาณวฒน ตนตเสรรตน

บทคดยอ

อปกรณประกอบการเรยนการสอนทสาคญอยางหนงคอ ปากกา การใชปากกาหมกซมจะชวยใหเปนคนมระเบยบในการเขยน

อกษร ประหยด นาหมกทมขายในทองตลาดมราคาคอยขางแพง เราสา มารถผลตนาหมกทใชกบปากการหมกซม ปากกาสปดบอนด หร

พกนขนใชเองได โดยใชผงตะไบเหลก 50 กรมใบชา 20 กรม แชในนารอน 200 cc. เปนเวลา 1 ชวโมง แลวนามาระเหยนาออกจนเหล

สารละลาย 30 cc. จะไดสารละลายนาหมกทใชทดแทนหมกในทองตลาดได นอกจากใบชา แลวยงสามารถใชพชชนดอนแทนไดอกเชน

เปลอกสเสยด สเสยดผง เปลอกผลทบทม หมากแหง เพราะสงเหลานลวนใหสาร Tannin ซงทาปฏกรยากบสนมเหลกแลวเกด

สารละลายสดาใชเปนนาหมกได

คณะผจดทา

กตตกรรมประกาศ

โครงงานวทยาศาสตรฉบบนสาเรจลงได เพราะไดรบความอนเคราะห จากอาจารยวฒคณ กรรา อาจารยถวลย ตนธระพงศ

และอาจารยภาณวฒน ตนตเสรรตน โดยไดกรณาใหความร คาปรกษาในเรองทมปญหา และขอสงสยรวมทงขอเสนอแนะตางๆ ใน

ระหวางททาโครงงานนไดรบการสนบสนนจากทานผอานวยกา รโรงเรยน และฝายวชาการเปนอยางดยง อกทงอาจารยบรรณารกษ

หองสมดโรงเรยนทกรณาเออเฟอเอกสารอางองตางๆ และแนะนาวธการศกษาคนควาเอกสารอางองใหมความเขาใจยงขน สดทายน

ผจดทาโครงงานจงใครขอขอบพระคณทกทานทไดกลาวนามไวขางตน และขอบคณเพอนๆ ทกคนทมสวนรวมชวยเหลอ และให

กาลงใจมา ณ โอกาสนดวย

คณะผจดทา

สารบญ

หนา

บทคดยอ ก

กตตกรรมประกาศ ข

สารบญ ค

สารบญตาราง ง

สารบญรป จ

บทท 1 บทนา 1

บทท 2 เอกสารทเกยวของ 3

บทท 3 อปกรณและวธการทดลอง 11

บทท 4 ผลการทดลอง 17

บทท 5 สรปและอภปรายผลการทดลอง 22

ประโยชนทไดรบจากโครงงานฯ 24

ขอเสนอแนะ 25

ภาคผนวก 26

เอกสารอางอง 27

สารบญตาราง

ตารางท หนา

1. แสดงคณภาพของหมกจากวตถดบชนดตางๆ 17

2. แสดงคณภาพของหมกทใสสารปรบคณภาพ 19

3. แสดงการเปรยบเทยบเสนผานศนยกลางรอยหยดน าหมก 20

สารบญรป

รป หนา

1. แสดงการทาโครมาโตกราฟของนาหมก 15

2. แสดงผลตภณฑนาหมกจากสนมเหลกและพชชนดตางๆ 18

บทท 1

บทนา

1.1 ทมาและความสาคญของโครงงาน

ในปจจบนรฐบาลไดมงหว งใหประชาชนในประเทศสามารถอานออกและเขยนได โดยกาหนดใหมการขยายขอบเขตของ

การศกษาและการบรหารการศกษา รวมทงพฒนาคณภาพการศกษาในสวนภมภาคชนบท เพอความเสมอภาคทางการศกษาทกระดบ

ทกประเภท โดยเฉพาะระดบประถมศกษา และมธยมศกษาตอนตน สาหรบการศกษาในระดบมธยมศกษาเปนการมงพฒนาคณภาพ

ชวตของคนใหเปนคนคดเปนทาเปน แกปญหาไดสามารถทางานรวมกบผอน มความเขาใจและรจกเลอกอาชพทเปนประโยชนตอตอน

เองและครอบครว สามารถนาความรทางดาน วทยาศาสตร และเทคโนโลยมาใชในชวตประจาวนและอาชพไดเหมาะสม แตจาก

ผลการวจยพบวาสาเหตสาคญประการหนงทนกเรยนจบชนประถมศกษาปท 6 แลวไมศกษาตอชนมธยมศกษา กเพราะผปกครองม

ฐานะยากจน เศรษฐกจของครอบครวไมด ทาใหไมสามารถจดหาอปกรณการเรยนแกนกเรยนได เชน สมด หนงสอ และเครองเขยน

ตางๆ ปากกาก เปนอปกรณทจาเปนมากในการเรยน เพราะนกเรยนจะตองใชจดบนทก ความรทไดจากการเรยนปากการในทองตลาดทม

จาหนายมอยมากมายหลายชนด เชน ปากกาลกลน ปากกาเคม ปากกาหมกซม และจากการสงเกตพบวาการใชปากกาหมกซม จะทาให

ผใชมความประณตในการเขยนอกษร ลกษณะอกษรอานงาย ตวบรรจง สวยงาม และประหยดกวาการใชปากการลกลน นาหมกทใชเต

ปากกา มขายในทองตลาดหลายชนด และมราคาคอนขางแพง จงเปนจดกระตนใหคณะผจดทาโครงงานเกดแนวคดทจะหาวธการตางๆ

เพอผลตนาหมกใชเอง โดยคานงถงความประหยด เปนขอแรก ซงสอดคลองกบคาขวญ วนวทยาศาสตรแหงชาตในป 2535 คอ “เปลยน

ขาดทนใหเปนกาไร ดวยวทยาศาสตรและเทคโนโลย ”

1.2 จดมงหมายของการศกษาคนควา

1. เพอเลอกชนดของวตถดบทเหมาะสมในการผลตนาหมกทมคณภาพด

2. เพอศกษาความเขมขนของสารละลายนาหมกทเหมาะสมกบงานทใช

3. เพอปรบปรงคณภาพของนาหมกทผลตขนใหมคณภาพใกลเคยงกบนาหมกทมขายในทองตลาด

3. สมมตฐานของการศกษาคนควา

สนมเหลกทาปฏกรยากบ Tannin ใหสารละลายสดาสามารถนามาใชเปนนาหมกได

4. ขอบเขตของการศกษาคนควา

ในการศกษาจะใช Tannin ทไดจากพชนามาผลตนาหมกและเปรยบเทยบคณภาพ กบนาหมกทมจ าหนายในทองตลาด

บทท 2

เอกสารทเกยวของ

การทานาหมกใชเองวธทงายทสด คอ การใชสนมเหลกแชในนาทม Tannin ละลายอยประมาณ 2-3 ชวโมง ซ งการทาปฏกรยา

ระหวางสนมเหลกกบ Tannin จะทาใหเกดสารละลายสดานามาใชในงานเขยนได

(ทาเกดะ.)

แทนนน (Tannin) เปนสารประกอบประเภท Phenolic compound ซงพบไดในพชแทนนนในผลไม เปนตวทาใหเกดรสฝาด

และมกพบในผลไมทดบมากกวาผลไมสก เชน พบในกลวยดบ มะเดอ ทบทม ละมด ฯลฯ (สารชล, 2528.)

1. สเสยด, สเสยดเนอ (Acacia cafechu willd)

สเสยดเปนพชทขนอยทวไป เปนไมยนตน มหนามอยตามกงกาน มลกษณะเปนใบรวม โดยในหนงใบจะมใบยอยอยเปน

จานวนมาก ออกดอกเปนกระจกกกสนวล ผลเปนฝกนยมใชเปลอกและเนอไมมากนกบหมาก หรอหนเปนชนเลกๆ และตมกบนา กรอ

และเคยวใหงวดแลวนาไปเทลงเบาหรอพมพ ทาใหแหงจะไดกอนสเสยด สเสยดจะม Tannin acid อย 35% นยมใชกนกบหมาก และพล

เพอปองกนไมใหปนกดปาก

2. ชา, เมยง Camillia simensis (L.) O. Kuntze.

มตนกาเนดในแถบเอเชยตะวนออก คอ จน และอนเดย แตในปจจบนมปลกกนทวไปในหลายประเทศสาหรบประเทศไทยม

ปลกมากในจงหวด เชยงใหม ชาจะเจรญงอกงามไดดในทสงตามภเขาซงมดนอดมสมบรณและฝนตกชก ใบชาเมอเกบมาจากตนแลว

จะตองรบทาใหแหงโดยเรว โดยนามาควในกะทะเพอทาลายเอนไซมในใบชาใหหมดไปทาใหไมเกดการบด

ในใบชาจะประกอบดวย กรด แกลโลแทนนด (Gallotannic acid) 15% ซงจะใหสารแทนนนออกมา โดยทวไปนยมชงใบชา

กบนาดมเพอกระตนใหไมงวงนอน และนอกจากนยงรกษาโรคทองรวงได คนไทย ในภาคเหนอนยมเคยวและอม แทนการกนหมาก

3. กาแฟ Coffee Arabica Linn.

กาแฟเปนไมพมหรอไมยนตนขนาดเลก ใบสเขยวเขมเปนมน ออกตรงขามและมหใบอยระหวางกานใบ กาแฟมถนกาเนนใน

ประเทศอบสเนย (Abyssinia) ประเทศไทยเรากมการนากาแฟเขามาปลกโดยเฉพาะท ตาบลเขาชอง จงหวดตรง ดอกกาแฟมสขาว ซงจะ

ออกทงามระหวางใบกบลาตนและมการจดเรยงตวกนเปนกระจก ผลมขนาดเลกคอนขางกลมในผลหนงจะมเมลดอย 2 เมลด ผลเมอสก

จะมสแดง การแยกเมลดออกจากผลม 2 วธ คอผลนามาตากแดดใหแหงและทบใหแตกแยกเอาเมลดออกมาหรอจะแยกโดยใชเครองจกร

เมอผลยงสดอยแลวทาใหแหงกได เมลดกาแฟประกอบดวย คาเฟอน (Caffaeine) 1-2% แทนนน (Tannin) 3-5% และสารอนๆ กาแฟม

ฤทธกระตนประสาทสวนกลาง

4. มงคด Garcinia mangostana Linn.

มงคดเปนไมยนตนขนาดกลาง มยางสเหลอง ใบหนามมสเขยวเขมและเปนมนมปลกอยทวไปตามสวนผลไม ผลเมอออนจะม

สเขยวออน เมอแกและสกเตมทมสมวงแดงเขมเกอบดาซงเรามกจะเรยกผาซงมสมวงแดงเขมเกอบดาวาสเปลอกมงคด และมสวนของ

กลบเลยง (Sepal) คงทนตดอยทหวขวของผล เนอภาย ในมสขาว มรสหวานอมเปรยว จดวาเปนผลไมทมรสดชนดหนง ในเปลอกมงคด

จะมสารจาพวก xanthone มชอวา mangostin, resin, Tannin ใชเปนยาฝาดสมานในรายททองเสยเรอรงและโรคเกยวกบลาไส

5. ทบทม Punica granat Linn.

ทบทมเปนไมพม มถนกาเนด ในทวปเอเชย มขนอยทวๆ ไปในสวนตางๆ ของโลก ในประเทศไทยจะพบตนทบทมปลกอย

ทวๆ ไป เปนพชทชอบขนในดนทมกรวดและทรายปนอย มชนดดอกสแดงสด (scarlet) และขาว ผลมลกษณะคอนขางกลมมขนาดพอๆ

กบผลสม เขยวหวานเปลอกหนา ผลเมอแกจะมสเหลองปนนา ตาลและมสแดงฉาบอยบางๆ เปนตอนๆ ซงทาใหผลมสสนสะดดตาแล

เปนมน ผลเมอแกเตมทจะแตกออกทาใหเหนเมลดเปนสแดงเรอ จานวนมาก เนอหมเมลดมลกษณะโปรงแสง (Translugent) และมรส

เปรยวอมหวาน ผลทบทมมขายอยตามรานขายผลไมทวๆ ไป เปลอกทบทม (fruit rind) มรสฝาดปรมาณของ Tannin สงประมาณ 22-

25% ซงนามาใชประโยชนในทางยา แกโรคทองรวงและโรคเกยวกบทางเดนอาหาร

6. หมาก Areca catechu Linn.

หมากเปนพวกปาลมชนดหนง มลาตนเรยวและสงมใบอยทยอดของลาตน ในหนงใบจะมใบยอยหลายใบ โคนใบมลกษณะ

ใหญชาวบานเรยกวากาบปเล ผลมลกษณะเปนทะลายตดอยทลาตนตากวาใบ ผลมสเขยวแก และเมอสกจะมสแดงปนแสด ซงมกจะใช

เรยกชอสชนดนวา สหมากสก หมากมปลกอยทวไป ตามสวน

ประโยชน ชาวไทยนยมกนหมาก ซงประกอบดวย หมาก ปนแดง และยาจด แตในปจจ บนการกนหมากมผนยมกนนอยลง จง

ทาใหการปลกหมากตามสวนกมจานวนลดลงดวยในเมดหมากม แทนนน ในปรมาณสง และมอลกาลอยด เมลดหมากนยมใชยอมสแห

อวน แทนนนจะเปนตวไปอาบเสนดายทาใหแหและอวนไมเปอยเรว นอกจากนเนอของหมากดบยงใชทาแผลทเกดจากนาก ดเทา ตามงา

เทา มอ และยงใชเปนยาถายพยาธใน สนข และแกะได

7. ชมเหดเทศ ชมเหดใหญ Cassia alata Linn.

ชมเหดเปนไมพนเมองของอเมรกาเขตรอน ในประเทศไทยมขนอยทวไป เปนไมพมปลกไวเปนไมประดบเพราะมดอกส

เหลองสวยงาม และเพอประโยชนทางยา ชมเหดมกจะออกดอกในราวประมาณเดอนพฤศจกายน ธนวาคม ฝกมขนาดใหญ มครบ เมอ

แกจะมสนาตาลเขม เกอบดา ฝกเมอแกจะแตกตามยาว

ในใบชดเหด จะมทง anthraquinone ซงเปนยาระบาย และแทนนน ซงเปนยาฝาดสมาน

8. แค, แคปาน Sosbania glandiflora Linn.

แคเปนไมยนตนขนาดเลก ใบหนงจะประกอบดวยใบยอยเปนจานวนมาก ดอกมสขาวหรอสแดง ลกษณะของดอกเหมอนดอก

ถวทวๆ ไป ผลเปนฝก เปนพชทโตเรวและพบทวๆ ไป ในเขตรอน เปลอกแคประกอบดวย แทนนนทมรสขมฝาด ใชตมนารบประทา

แกทองเสยได แตถารบประทานม ากๆ จะอาเจยน (พะยอม, 2531)

กระดาษ

มนษยเรมรจกวธทากระดาษเมอประมาณ 2,000 กวาปมาแลวในประเทศจน โดยเอาฟางแชนาทงไว ครนฟางเปอยดแลวนาไ

ตจนเละจงกรองเยอทไดจากฟางออก เอาไปลางใหสะอาดอกครงกจะไดเยอกระดาษ วธทากระดาษใหเปนแผ นในสมยนนทาโดยเอาเยอ

กระดาษทลางสะอาดแลวมาละลายนาอกครงในถงไม นาทใชผสมตองมากประมาณสบสบหาเทาของเนอเย อ แลวใชตะแกรงไมไผตาถ

ชอนลงไปตากแดดจนแหง กระดาษจะหนาหรอบางขนอยกบความขนของเยอ ถาตองการกระดาษหนากผสมเยอใหขน กระดา ษทไดม

สนาตาลเพราะทาจากฟาง จงเรยกวากระดาษฟาง ตอมามการใชผาขรวหรอเศษผาแชกบนาดางทไดจากขเถาแลว ตจนเล ะ เชนเดยวกบว

ทากระดาษฟาง แตกระดาษทไดมสเทา และเนอละเอยดกวากระดาษฟางมาก

เคลดลบวธทากระดาษไดตกทอดไปยงยโรปอยางเช องชามาก ในประเทศองกฤษเองไดรจกวธทากระดาษใช ในป พ.ศ. 1852

นเอง ในสมยนนกรรมวธทากระดาษสวนใหญยงทาดวยมอ โดยทาเปนเครองมอแบบงายๆ และแผนกระดาษทไดยงตองนาไปตากให

แหงโดยการผงลมในหอง

วตถทใชมหลายอยางเชน เศษผา ฟาง ปอ หญาไม ไมไผ และชานออย ตวอยาง เชน โรงงานจงหวดกาญจนบร ใชไมไผเปน

วตถดบสาคญ สวนโรงงานกระดาษบางปะอนใชฟางขาวเนองจากเปนวตถดบทหาไดงายในแถบนน สวนโรงงานทากระดาษทใชไม

เปนวตถดบยงไมม แตมโครงการจะตงโรงงานผลตกระดาษหนงสอพมพ โดยใชไมจากปาสนทางภาคเหนอในอนาคต

ถาเราสงเกตใหดจะเหนวากระดาษประกอบไปดวยเนอเยอชนเลกๆ รวมเปนเนอเดยวกน กระดาษบางชนดจะแลเหนเนอเยอ

เหลานชดเจนมาก เชน กระดาษสา ทใชทาตววาวและกระดาษถงสนาตาล เปนตน ไมทกชนดใชทาเยอกระดาษ ได แตมอยเพยงไมกชน

ทเหมาะสมสาหรบอตสาหกรรมกระดาษ ไมทเหมาะสมสาหรบอตสาหกรรมกระดาษจะตองใหเยอเหนยวยาว มยางนอย เพราะยางไม

ทาใหเปลอกสารเคมเมอตมเยอ และยงทาใหกระดาษขาดงายขณะทาเปนแผน ตองเปนไมทขยายพนธงาย เจรญเตบโตเรว ใ หปรมาณไม

ตอเนอสง และไมมคณคาในการทาเครองเรอน

ไมทมคณสมบตดงกลาว มกจะเปนไมเนอออน เชนไมสน ไมประเภทสนมอยหลายชนดตามลกษณะของใบ ตามภาคเหนอ

ของประเทศไทย บรเวณจงหวดเชยงใหม เชยงราย แมฮองสอน กาลงทดลองปลกสนชนดตางๆ เพอใช ในอตสาหกรรมกระดาษ ผล

ปรากฏวาสนหลายชนดสามารถปลกขนในประเทศไทยและเจรญเตบโตเรวกวาในตางประเทศ ไมเนอออนบางชนดมขนอยทวไปใน

ประเทศ เชน ตนนน งว กามป กสามารถใชทากระดาษได

ประเทศตางๆ ในเอเชย เชน ประเทศ พมา อนเดย ปากสถาน จน ตาง กใชไมไผเปนวตถดบทงสน เนองจากไมไผขนเองตาม

ธรรมชาต แตปรมาณไมไผทไดตอเนอทนอยกวาไมชนดอนๆ จงยงไมเหมาะสาหรบอตสาหกรรมขนาดใหญ

ฟางและชานออยใหเยอกระดาษสนและไมเหนยว จงเหมาะใชทากระดาษคณภาพตา เชน กระดาษหนงสอพมพ แตถาจะใชเย

ทไดจากฟางหรอชานออยทากระดาษคณภาพด เชน กระดาษสมด ตองผสมเยอยางทไดจากไมสนหรอไมไผลงไปประมาณรอยละ 30-

50

วธทาเยอกระดาษมอย 2 วธ คอ

1. กรรมวธบด (Mcchanical Process)

ทอนซงทปลอกเปลอกแลว จะถกนาปอนเขาไปฝนในโม หนโดยมนาฉดเพอใหโมหนเยนลง แล ะหาเยอกระดาษออกไปท

กระดาษตอไป

2. กรรมวธทางเคม (Chemical Process)

ทอนซงจะถกทาใหเปนเยอกระดาษโดยสารเคม เยอกระดาษทไดจากวธนจะมสขาวกวาแตจะมราคาแพงกวากระดาษททาดวย

กรรมวธบด ทอนซงจะถกหนให เปนชนเลกๆ แลวผานไปยงหมอยอยไม เศษไมจะถกตมกบสารเคม เปนเวลาตงแต 6-24 ชวโมง จงจะ

ไดเยอกระดาษทจะทาเปนกระดาษตอไป

สารเคมทใชสาคญมอย 3 ประเภท เยอกระดาษทไดจงม 3 ประเภทตามชนดของสารเคมทใชตม คอ เยอกระดาษโซดา (Soda

pulp) ใชสารละลายดางแก คอ โซดาแผดเผา (Caustic Soda) เยอกระดาษซลไฟด (Sulphite Pulp) ใชคลเซยมไบซลเฟต (Calcium

Bisulphate) เยอกระดาษซลเฟต (Sulphite Pulp) ใชโซเดยมซลเฟต (Sodium sulphate) รวมกบโซดาแผดเผา โซเดยมซลไฟดและ

โซเดยมคารบอเนต สารเคมแตละชนดทาใหเยอกระดาษมสมบตตางๆ กน เชน เยอกระดาษโซดาจะออนนม และขาวสะอาดเหมาะทจะ

ใชทากระดาษทเหนยวขน สวนเยอกระดาษซลเฟต นนเหนยวมาก และยงฟอกสใหขาวไดยาก จงเหมาะทจะใชทากระดาษสนาตาล ใชห

ของบางทเรยกวา กระดาษคราฟท (Kraft paper) คาวา Kraft ในภาษาเยอรมนแปลวา “ความแขงแรง” กระดาษชนดนเรมผลตในประเทศ

เยอรมน จงไดชอมาจนทกวนน

เยอกระดาษทไดจะมสนาตาลออนหรอนาตาลแกแลวแตกรรมวธทผล ต ถาตองการเยอกระดาษสขาวส าหรบกระดาษสมดหร

กระดาษพมพจะผานการฟอกสด วยสารเคม สารเคมทนยมใชฟอกสกระดาษ ไดแก กาซคลอรน ผงฟอกส คลอรนไดออกไซด เปนตน

เมอไดเยอกระดาษมาแลว นาไปทาเปนแผนกระดาษโดยเอาเยอกระดาษมากวนกบนาใหเขากนในถงใหญใสสวนผสมอนๆ เชน ผสมส

ทาใหกระดาษมสตางๆ กน ผสมแปงหรอยางไมบางชน ด ทาใหหมกไมซมเวลาพมพ เปนตน จากนนจะถก ผานไปบนตะแกรงลวดทา

เปนสายพานเกลยใหเปนแผนกวาง นาจะถกดดซมออก เกดเปนแผนกระดาษเปยกๆ จากนนจงจะผานลกกลงเพอทาใหเรยบแลวจะผา

ลกกลงอกเปนจานวนมากเพอใหนาในกระดาษระเหยจนแหงในทสด ก ระดาษจะมผวเรยบ มน แลวจงมวนเขาเปนมวนใหญพรอมทจ

นาไปใชไดตอไป

(เจรญ, และคณะ, 2518)

หมกพมพ เปนทยอมรบกนวา ศลปะการพมพไดเรมขนกอนในประเ ทศจน ในราวกอน ค .ศ. 251 แตการพมพใน

ระยะนนเปนการพมพบลอกซงแกะดวยไม อยางไรกดจะตองมหมกพมพเพอใชกบการพมพดงกลาว เชอกนวา เวซ (Wei tsu) เปนผคด

หมกพมพแบบงายขนจากผงถาน ทเรยกวา แลมแบลก (Lambp black) และนามน ผงสเปนอ งคประอบทสาคญของหมกพมพโดยเฉพา

อยางยงหมกพมพชด (Process ink) ทงนเพราะการพมพจะมความงดงามสวยสดใสมากเพยงใดขนอยกบผงสซงใชทาหมก ภาพเขยนจะ

มสสนขนมากไดจะตองมผงส ผงสทมนษยโบราณรจกใชสวนใหญเปนสารประกอบอนนทรย สารอนนท รยจะเกดเปนแรธาตตางๆ อย

ตามธรรมชาต เชน โอเดอร (ochre) ซงกคอ สนมเหลกสนาตาลแดง เปนตน ผงสทใชในหมกพมพ ไดแกผงสดา ไซแอน มาเจนตา แล

เหลอง ผงสดาเปนสทขาดไมไดในการพมพทงหลาย เพราะสดาเปนสยนพน ผงถานใชเปนสดามาตงแตโบ ราณกาล และยงคงใชกนใน

ปจจบน ถานทใชในอตสาหกรรมหมกพมพมอยหลายชนดแลวแตกรรมวธการผลต ทสาคญไดแก

1. แลมแบลก (lamp black) ไดจากการเผานามนในกระทะตนๆ ในทอากาศจากด ผลทเกดจากการเผาไมเขาไปในหองทาดว

อฐ เพอเกบเขมาสดาทเกด ขน ผงนมสเทาแกมสนาเงน ขนาดของอนภาคคอนขางใหญ (0.1-0.2 ไมครอน)

2. แชนแนลแบลก (channel black) ไดจากการเผาแกซธรรมชาตทมอากาศใหเปลวไฟตกลงไปบนผวหนาของแผนเหลก จะ

เกดผงถานซงกวาดออกได หมกพมพ สวนมากจะทาจากผงชนดน ซงมสดาเขมกวาแ ลมแบลก

โดยมากเรามกเตมสนาเงนลงในผงถาน เพอใหสแลดดาขน สนาเงนทใสในนาเรยกว า บลโทนเนอร (blue toner) ทใชกน

ทวไปไดแก ผงสปรสเซยนบล (Prussian blue) หรอ เมทลไวโอเลต (methyl violet) เปนตน

ผผลตหมกพมพทราบดวา หมกพมพสดา เปนหมกททายากเพราะถาผงถานทใชไมเหมาะกบนามนวานช หมกพมพจะไมไหล

ฉะนนในการผลตหมกพมพสดา สงสาคญทสดคอการเลอกใชผงถานใหถกตอง มบอยครงทพบวาผงถานมความดาดมากแตไมสามารถ

ใชในหมกพมพไดเพราะจะทาใหหมกพมพไมไหล

ผงสอนทรยทใชในหมกพมพ ผงสอนทรยทใชกนในปจจบนเปนสารประกอบหลายประเภท ผงสอนทรยสงเคราะหทมนษย

ทาขนและใชในระยะแรกๆ เปนสประเภท เอโซ (azo dyes)

ผงสอนทรยอนๆ อกมากมายทมคณภาพด สะอาดสดใส คณภาพความทนทานด ไดแกผงสประเภทอนแดนทร นบล

(indanthrene blue) หรอผงสประเภทควนาดรโดน (quinacridone) ซงอาจมสตงแตแดงถงมวงแตราคาผงสเหลานคอนขางสงจงใชกนใน

หมกพพมทตองการคณภาพ ความคงทนสง เชน หมกพมพธนบตร เปนตน

ปจจบนนไมนยมใชผงอนนทรยในหมกพมพ เพราะบดยาก หมกททาขนจงไมละเอยดเกดผลเสย 2 ประการ คอ ทาใหแมพมพ

สกเรว และผงสทบดไมละเอยดจะเกาะคางกนอยบนลกกลงของเครองพมพทาใหเกดปรากฏการณทเรยกวา ไพลน (piling) ซงคอ

ปรากฏการณทผงสไมถายทอดจากแมพมพไปยงฝายางและฝายางไปยงกระ ดาษ ณ จดทเปนภาพในทางตรงขาม ผงสอนทรยมสสดใส

และบดใหละเอยดไดงาย ออนและไมกดกรอนแมพมพ ดงนนจงนยมใชกนมากในหมกพมพสมยใหม

ผงอนนทรยทใชในหมกพมพ ผงสอนนทรยทยงคงใชกนอยในหมกพมพ คอ ปรสเซยบล (Prussian blue) ผงสมชอเรยกตางๆ

กนในอตสาหกรรม เชน ไอออนบล (iron blue) ไชนสบล (Chinese blue) เบอรลนบล (belin blue) หรอ มลอรบล (milori blue) ชอหลง

หมายถง ผลตภณฑของบรษทมลอร (Milori) แหงเมองลอองส (Lyons) ผงสปรสเซยนบลทนตอแสงสวางและทนกรดไดด แต ไมทน

ดาง ดงนนจงใชหมกพพมสนาเงนทใชพมพในงานพมพทจะสมผสกบดาง เพราะสงพมพจะซดงางไปไดเมอถกดาง

(ทองเตม และคณะ, 2533)

บทท 3

อปกรณและวธการทอลอง

อปกรณ สารเคม

1. บกเกอร 200 cc. 1. นา

2. บกเกอร 100 cc. 2. ผงตะไบเหลก

3. เครองชง 3. กลวยดบ

4. แทงแกวคนสาร 4. มะเขอพวง

5. ชดตะเกยงแอลกอฮอลพรอมทกนลม 5. หมากสด

6. ขวดแกวมฝาปด 6. เยอหมากสด

7. นาฬกาจบเวลา 7. หมากแหง

8. ปากกาสปดบอนด เบอร c-5 8. มงคด

9. กรรไกร 9. เปลอกสเสยด

10.กระดาษทอง 10.ใบชาแหง

11.กลองพลาสตก เบอร 1 11.เปลอกตนแค

12.ไมหนบ 12.ละมดดบ

13.ผาขาวบาง 13.มะเดอ

14.ขาตงพรอมไมหนบ 14.เปลอกทบทม

15.หลอดหยดปลายขนาด 0.5 mm. 15.เปลอกคณ

16.ยางลบหมก 16.แคลเซยมคารบอเนต

17.กระดาษทใชทดสอบหมก

แนวทางการศกษาคนควา

การทดลองท 1 คดเลอกวตถดบ 1

จดมงหมาย เพอคดเลอกวตถดบทเหมาะสมในการทดลองตอไป

วธการทดลอง

1. นาเหลกทเปนสนม เชน ตะป, นอต, ผงตะไบเหลก และเศษชนสวนจากโรงกลงเหลกมาทาการทดลอง อยางละ 10, 30 และ

50 กรม

2. ชงใบชาจานวน อยางละ 10 กรม ใสลงในบกเกอร ขนาด 250 cc. แลวใสเหลก จากขอ 1 และเทนาเดอด จานวน 200 cc. แช

ทงไว 1ชวโมง สงเกตการณทดลอง และบนทกผล

3. ทาการทดลองซาขอ 1 และขอ 2 แตเพมจานวนใบชาเปน 20 กรม

การทดลองท 2 คดเลอกวตถดบ 2

จดมงหมาย เพอคดเลอกวตถดบทเหมาะสมในการทดลอง

วธการทดลอง

1. นาพชและผลตภณฑของพชทใหสาร แทนนน มาทดลอง ไดแก ใบชา , ผลละมดดบ, ผลมะเดอดบ, ใบชมเหด, มะเขอพวง,

เปลอกไมสเสยด, ผลทบทม, กาแฟ, กลวยดบ, เปลอกแค, เปลอกคณ, หมากแหง, หมากสด, เปลอกผลมงคด นามาหนให

เปนชนเลกๆ จานวนอยางละ 20 กรม

2. ชงตะไบเหลกอยางละ 50 กรม ใสลงในบกเกอรขนาด 250 cc. แลวใสพชในข อ 1 พรอมกบเทนาเดอด จานวน 200 cc. แช

ทงไว 1 ชวโมง

3. กรองสารละลายทไดดวยผาขาวบาง จานวน 120 cc. แลวนาไปตมดวยตะเกยงแอลกอฮอล ไฟออนๆ จนเหลอปรมาตร

สารละลาย 30 cc. ตงทงไวใหเยน แลวนามาใสขวดแกวปดฝา

4. นาสารละลายหมก จากขอ 3 ไปทดลองใชปากการสปดบอนด เบอร c-5 ลากเสนเปรยบเทยบคณภาพในกลมตวอยาง และ

เปรยบเทยบกบหมกยหอซปเปอรควง สดา บนทกผล

หมายเหต 1. ใชปากการจมสารละลายหมกแลวลากเสนดวยความยาว 5-10 cm.

2. กอนจะทดลองกบตวอยางหมกชนดอนๆ จ ะตองลางปากกาและเชดใหแหงกอนเสมอ

การทดลองท 3 ปรบปรงคณภาพ

จดมงหมาย เพอปรบปรงคณภาพหมกใหดขน

วธการทดลอง

1. เตรยมสารละลายหมกจากใบชา โดยใชผงตะไบเหลกทเปนสนม 50 กรม และใบชาแหง 20 กรม จานวน 3 ชด โดยชดท 1

ใสเกลอแกง 0.5 กรม ชดท 2 ใสสารสม 0.5 กรม ชดท 3 ใสแคลเซยมคารบอนเนตผง 0.5 กรม

2. แลวใสนารอน 200 cc. แชทงไว 1 ชวโมง

3. กรองสารละลายหมกทได นาไปทดสอบเชนเดยวกบ การทดลองท 2

การทดลองท 4 ทดสอบคณภาพและทาโครมาโตกราฟ

จดมงหมาย เพอยนยนประสทธภาพของหมกทผลตได

วธการทดลอง

นาตวอยางหมกจากการทดลองท 2 ทยอมรบจากการตรวจสอบแลวคอหมกจากใบชา หมกจากสเสยดผง หมกจากผลทบทม

และหมกจากหมากแหง และหมกซปเปอรควง มาทดสอบดงตอไปน

4.1 ทดสอบความคงทนกบนา

1. ใชปากกาสปดบอนด c-5 ลากเสน บนกระดาษสมด ยาวประมาณ 5-10 cm. ทงไวใหแหง 1 ชวโมง

2. หยดนาลงไปบรเวณรอยหมกทขดเสนไว สงเกตและบนทกผล

4.2 ทดสอบการแพรบนกระดาษกรอง

1. ใชหลอดหยดทมปลายขนาดเสนผานศนยกลาง ประมาณ 0.5 mm.

2. นาหลอดหยอดมาตดตงกบขาตงพรอมไมหนบให ปลายหลอดหยดสงจากพน 5 cm.

3. ใชหลอดหยดดดนาหมกทผลตขนแลวหยดลงบนกระดาษกรอง เบอร 93 ขนาดเสนผาศนยกลาง 11 cm. ทงไว 10 นาท แลว

วดเสนผาศนยกลางของรอยหยดนาหมกทได

4. ทาซาเชนเดม แตเปลยนจากนาหมกทผลตไดเปน นาหมกซป เปอรควง

5. ทาการทดลองซาอก ตวอยางละ 2 ครง วดเสนผานศนยกลางของรอยหยด หาคาเฉลย

4.3 ทดสอบความคงทนกบยางลบหมก

1. นาปากกาสปดบอนด เบอร c-5 จมนาหมกทผลตได ขดเสนลงบนกระดาษสมดยาวประมาณ 5-10 cm. ทงไว 15 นาท แลว

ลบดวยยางลบหมก ทาซาเชนเดมอก 2 ครง

2. ทาการทดลองเชนเดมแตเปลยนจากนาหมกทผลตได เปนนาหมกซปเปอรควง

4.4 ทาโครมาโตกราฟ

ตดกระดาษกรอง ใหเปนแถบขนาดกวาง 2 cm. ยาว 8 cm. ใหหมกทผลตไดขดเสน 1 เสน ดวยปากกาสปดบอนด c-5 ใหหาง

จากขอบดานกวาง 1 cm. ทงใหแหงประมาณ 10 นาท แลวนาไปจมลงในกลองพลาสตกเบอร 1 ซงใสนาใหสงจากกนกลอ

0.5 cm. สงเกตการณซมแพรของนาทพาสารละลายสหมกขนมาในเวลา 10 นาท เปรยบเทยบผลการทดลอง (ดงรป)

รปแสดงการทาโครมาโตกราฟนาหมกทผลตได

การทดลองท 5 ปรบปรงคณภาพนาหมกเพอนาไปใชกบปากกาหมกซม

จดมงหมาย เพอนานาหมกไปใชกบปากกาหมกซมไดอยางมคณภาพ

วธการทดลอง

1. นานาหมกทผลตไดและไดรบการยอมรบจากการทดลองท 4 มากรองดวยกระดาษกรอง Whatman เบอร 93 ขนาด

เสนผาศนยกลาง 11.0 cm.

2. นานาหมกทกรองไดเตมลงในปากกาหมกซม

3. นาไปเขยนตวอกษรเปรยบเทยบการใชงานกบหมกซปเปอรควง ทงไว 15 นาท

4. นาไปทดสอบความคงทนกบยางลบหมก และความคงทนตอนา

บทท 4

ผลการทดลอง

ผลการทดลองตอนท 1

การทาปฏกรยาระหวา งสนมเหลกและใบชาทาใหไดสารละลายสดาและจากตวอยางพบวา ผงตะไบเหลกใหสายทมสดาเขม

มากกวา

ผลการทดลองตอนท 2 ทกชดของการทดลองไดสารละลายหมกสดา ซงตรวจสอบคณภาพไดดงน

รายการ คณภาพ หมายเหต

หมกจากใบชา

หมกจากผลละมด

หมกจากผลมะเดอ

หมกจากใบชมเหด

หมกจากผลมะเขอพวง

หมกจกเปลอกไมสเสยด

หมกจากสเสยดผง

หมกจากผลทบทม

หมกจากกาแฟ

หมกจากเปลอกกลวยดบ

หมกจากเนอกลวยดบ

หมกจากเปลอกตนแค

หมกจากเปลอกตนคณ

หมกจากผลหมากดบ

หมกจากหมากแหง

+ + + + +

+ + + +

+ + +

+ + +

+ + +

+ + + + +

+ + + + +

+ + + + +

+ + + +

+ + + +

+ + +

+ + + + +

+ + + +

+ + + +

+ + + + +

x

x

x

หมกมสนาตาลปนดา

x

x

x

หมกจากผลเปลอกมงคด

หมกยหอ ซปเปอรควง

+ + + + +

+ + + + +

หมายเหต 1. จานวนเครองหมาย + ทเพมมากขน แสดงถงหมกทมส เขมและมการยอมรบของผใช

2. x หมายถง หมกเกดการตกตะกอน เมอเวลาผานไป 2-3 ชวโมง

รปแสดงผลตภณฑนาหมกจากสนมเหลกและพชชนดตางๆ

ผลการทดลองตอนท 3 แสดงคณภาพของหมกทใสสารปรบปรงคณภาพ

รายการ คณภาพ หมายเหต

หมกจากใบชา + เกลอแกง 0.5 กรม

หมกจากใบชา + สารสม 0.5 กรม

หมกจากใบชา + แคลเซยมคารบอเนต

+ + + + +

+ + + + +

+ + + + +

ทง 3 ชดเมอ

ตงทงไว 2-3

ชวโมง หมกตกตะกอน

ผลการทดลองตอนท 4

4.1 จากการทดลองพบวา สารละลายนาหมกทได รวมทงหมกซปเปอรควง จะถกชะลางหรอละ ลายนาไดคอเมอน าแผนกระด

ททดลองเขยนไปหยดนาใหตรงรอยหมก จะเกดสารละลาย รอยหมกเลอะเลอน

4.2 ตารางแสดงการเปรยบเทยบเสนผานศนยกลางของรอยหยดนาหมก (cm.)

ครงท

ชนด

1 2 3 เฉลย

หมกทผลตได

ซปเปอรควง

1.5

1.8

1.4

1.8

1.4

1.7

1.43

1.76

หมายเหต รอบๆ รอยหยดของนาหมกซปเปอรควงจะปรากฏแถบสเหลองขน ซงสอดคลองกบการทาโครมาโตรกราฟ

4.3 การทดสอบดวยยางลบหมก

จากการลบรอยขดจากนาหมกทผลตเองและหมกซปเปอรควงดวยยางลบหมกพบวา รอยหมกทตดแนนบนแผนกระดา

สามารถลบออกไดดวยยางลบหมก ซงไมมความแตกตางกนระหวางหมกทง 2 ชนด

4.4 ผลจากการทาโครมาโตรกราฟ พบวา หมกซปเปอรควง สดา แยกออกเปนสเหลองและสนาเงนสวนหมกทเตรยมไดทง 5 ตวอยาง

พบวา มองคประกอบเพยงสเดยวคอ สดา แตจากการสงเกตพบวา ตรงจดเรมตนของรอยขดนาหมกททาโครมาโตรกราฟหมกทผลตได

มลกษณะทตดแนนบนกระดาษกรองททาโครมาโตรกราฟไดดกวา

บทท 5

สรปและอภปรายผลการทดลอง

สรปผลการทดลอง

การผลตนาหมกจากสนมเหลก มวธการงายๆ คอใช ผงตะไบเหลกทเปนสนมทาปฏกรยากบ Tannin ในพชโดยเฉพาะใบชา

แหง เปลอกสเสยด สเสยดผง เปลองผงทบทม และหมากแหง จะไดนาหมกทมคณภาพดใกลเคยงกบหมกซปเปอรควง (หมกทจาหนาย

ในทองตลาด) นอกจากน ผงตะไบเหลกทใชแลวยงสามารถนากลบมาใชไดอกตลอดไป

อภปรายผลการทดลองตอนท 1, 2

สนมเหลกทาปฏกรยากบ Tannin ในพช จะใหสารละลายสดา ปรมาณ Tannin ในพชมผลตอความเขมของสหมก โดยถาม

Tannin และสนมเหลกในปรมาณมากสของหมกจะเขมมากขน

อภปรายผลการทดลองตอนท 3

ในอตสาหกรรมการยอมส นยมใชสารพวก เกลอ, สารสม เปนตวชวยทาใหผา ตดสยอมไดดขน และในอตสาหกรรมหมก

พมพนยมใส แคลเซยมคารบอเนตเปนสารปรบหมกใหจบกระดาษไดดขน แตในการทดลองพบวาสารดงกลาวมผลทาใหสารละลาย

หมกตกตะกอนทาใหคณภาพดอยลงไป จงไมควรนามาใช

อภปรายผลการทดลองตอนท 4

4.1 สาเหตททาใหรอยขดทไดจากนาหมกถกนาชะลาง เนองจาก นาเปนตวท าละลายทดซงจากการทดลองในตอนน จงควรระ

ไมใหรอยหมกทเขยนถกนา เพราะจะทาใหเกดความเสยหายได

4.2 สาหรบรอยหยดของนาหมกทเกดจากหมกทผลตขนจะมขนาดของเสนผาศนยกลางเลกกวาของหมกซปเปอรคว ง ซงแสด

วาหมกทผลตไดเอง นาจะมคณภาพดกวา

4.3 ในเรองการทดสอบโดยยางลบหมก พบวา ยางลบหมกสามารถลบรอยหมกของหมกทง 2 ชนดไดไมแตกตางกน

4.4 นาสามารถแยกสารละลายหมก ซปเปอรควงออกโดยพบวา สดาทเหนนน เกดจากองคประกอบ คอ สเหลอง และส นาเง

สวนนาหมกจากสนมพบวามองคประกอบเพยงอยางเดยว คอ สดา

อภปรายผลการทดลองตอนท 5

เนองจากกระดาษกรอง มความสามารถในการแยกสารทปนอยในสารละลายนาหมกทผลตขน จงมผลทาใหสของหมกทไดจา

ลง

ประโยชนทไดรบจากโครงงานฯ

1. เปนการฝกทกษะกระบวนการทางวทยาศาสตร ในการตงสมมตฐาน การแกปญหาออกแบบการทดลอง และสามารถ

สรปผลนาไปใชในชวตประจาวนได

2. เปนการเผยแพรงานวจยของโครงงานซงจะนาไปใชในชวตประจาวน

3. เพอตอบสนองความตองการของนกเรยน นกศกษาตลอดจนประชาชน ทตองการใชหมกในการเขยน

4. ใชวสด อปกรณ ทวๆ ไปทหางายภายในทองถนและครวเรอน โดยคานงถงความประหยดเปนอนดบแรก

5. สามารถนาวสดทเหลอใชแลวมาใชประโยชนไดอก เชน สนมจากโลหะ

ขอเสนอแนะ

1. ควรชงและตวงสารตางๆ ใหถกตองและละเอยดถถวน

2. อปกรณทกชนด กอนทาการทดลอง ตองลางและเชดใหสะอาด

3. ในการตมสารละลายตองระวงมใหฟองของสารลนออกมานอกบกเกอร

4. ขณะตมควรคนดวยความระมดระวง เพราะสารบางชนดจะกระเดนถกเสอผาและรางกายได ฉะนนถาสารกระเดนถกเสอผาควรรบ

ซกออกโดยเรว

5. บกเกอรทใชตมสาร เมอตมเสรจแลว ตองตงทงไวสกครแลวจงลาง

6. เมอตมสารละลายเสรจแลว ควรตงทงไวสกคร แลวจงเทใสขวด

7. สาหรบบกเกอรบางบกเกอรทตมแลวหมกจบเปนคราบ และใชผงซกฟอกลางไมออกควรใชแอลกอฮอล หรอ อะซโตนลางออก

8. ระหวางตม ห ามสดดมกลน ควนทลอยมา ซงอาจจะทาใหเกดอาการคลนไสได

9. ในกรณทผใชตองการผลตนาหมกใหมสเขมขน จะทาไดโดยปรบปรงในขนตอนของการระเหยนาในวธการทดลอง

ภาคผนวก

*การเตรยมสนมเหลก*

1. นาผงตะไบเหลกหรอขเลอยทไดจากการตดเหลกนามาเ กลยลงในถาดอลมเนยมใหทว

2. สเปรยนาจากกระปองฉดนายารดผา ใหถวถาดอลมเนยม ทงไวประมาณ 2-3 วน

3. เมอเกดสนมเหลกจนทวผงตะไบเหลกในถาดจงนามาใชในการทดลองได

*การเตรยมสเสยดผง*

เตรยมไดโดยนาสเสยดทเปนกอนมาตาใหละเอยด แลวจงนาม าใชในการทดลองได

เอกสารอางอง

1. กระทรวงศกษาธการ กรมสามญศกษา หนวย ศกษานเทศน. 2535. แสงสอง . ครสภา, ลาดพราว กรงเทพฯ.

2. เคนโซ ทาเคดะ, โซโซ ซาโต, ชโซ มงาซาก. การทดลองมหศจรรย. พมพครงท 2

บรษทซเอดยเคชน จากด กรงเทพฯ . หนา 139.

3. เจรญ เจรญรชตภาคย และคณะ. 2518. สารานกรมไทยสาหรบเยาวชน เลม 2.

โรงพมพครสภาลาดพราว กรงเทพฯ. หนา 110 – 114.

4. ทองเดม เสมรสต และคณะ. 2533. เอกสารการสอนรายวชา เทคโนโลย หนวยท 1-8.

มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช. หนาท 492 – 501.

5. พะยอม ตนตวฒน. 2521. สมนไพร. สมาคมสมนไพรแหงประเทศไทย . พมพครงท 1. 246 หนา.

6. สายชล เกตษา. 2528. สรรวทยาและเทคโนโลยหลงการเกบเกยวผกและผลไม .

ภาควชาพชสวน คณะเกษตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร. หนา 158 – 159.