25
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ДЕНСАУЛЫҚ САҚТАУ МИНИСТРЛІГІ САЛАУАТТЫ ӨМІР САЛТЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУ ПРОБЛЕМАЛАРЫ ҰЛТТЫҚ ОРТАЛЫҒЫ ТУБЕРКУЛЕЗ ПРОБЛЕМАЛАРЫ ҰЛТТЫҚ ОРТАЛЫҒЫ ТУБЕРКУЛЕЗДІҢ ПРОФИЛАКТИКАСЫ (ӘДІСТЕМЕЛІК ҰСЫНЫСТАР) Алматы 2014

ТУБЕРКУЛЕЗДІҢ ПРОФИЛАКТИКАСЫgiotrade.kz/sites/default/files/common/kaz_tuderkulez... · 2017-06-26 · 1.2 Арнайы профилактика: ... елдің

  • Upload
    others

  • View
    18

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: ТУБЕРКУЛЕЗДІҢ ПРОФИЛАКТИКАСЫgiotrade.kz/sites/default/files/common/kaz_tuderkulez... · 2017-06-26 · 1.2 Арнайы профилактика: ... елдің

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ДЕНСАУЛЫҚ САҚТАУ МИНИСТРЛІГІ

САЛАУАТТЫ ӨМІР САЛТЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУ ПРОБЛЕМАЛАРЫ ҰЛТТЫҚ ОРТАЛЫҒЫ

ТУБЕРКУЛЕЗ ПРОБЛЕМАЛАРЫ ҰЛТТЫҚ ОРТАЛЫҒЫ

ТУБЕРКУЛЕЗДІҢ ПРОФИЛАКТИКАСЫ

(ӘДІСТЕМЕЛІК ҰСЫНЫСТАР)

Алматы 2014

Page 2: ТУБЕРКУЛЕЗДІҢ ПРОФИЛАКТИКАСЫgiotrade.kz/sites/default/files/common/kaz_tuderkulez... · 2017-06-26 · 1.2 Арнайы профилактика: ... елдің

Авторлар: м.ғ.д., профессор Т.Ш. Әбілдаев, м.ғ.к., К.Х. Баймұханова, м.ғ.к., Э.А. Берікова, м.ғ.к., А.Т. Исмаилова, м.ғ.к., С.А.Үсембаева

Пікір жазғандар: м.ғ.д., профессор А.С. Рақышевам.ғ.д., профессор Г.А. Смаилова

Осы әдістемелік ұсыныстар медициналық-санитарлық алғашқы көмек жүйелерінің, туберкулезге қарсы ұйымдардың және санитарлық-эпидемиологиялық бақылау жүйесінің қызметкерлеріне арналған. Ұсыныстардың мақсаты жоғарыда аталған бастапқы буын мамандарын туберкулездің белсене ал-дын алу үшін тәжірибелік құралмен қамтамасыз ету.

Әдістемелік ұсыныстар Туберкулез проблемалары ұлттық орталығы (2014 жылғы «06» ақпандағы №4 хаттамасы) мен Салауатты өмір салтын қалыптастыру проблемалары ұлттық орталығының Ғылыми кеңестерімен қаралып (2014 жылғы «10» ақпандағы №1 хаттамасының) шешімімен мақұлданды.

Денсаулық сақтауды дамыту республикалық орталығы Сараптау Кеңесінің 2014 жылғы 10 маусымдағы №4 шешімімен бекітілген.

Page 3: ТУБЕРКУЛЕЗДІҢ ПРОФИЛАКТИКАСЫgiotrade.kz/sites/default/files/common/kaz_tuderkulez... · 2017-06-26 · 1.2 Арнайы профилактика: ... елдің

3

Қысқартылған сөздер тізімі

АКӘЖБ

БЦЖ

ДДҰ

Е

ТМБ

Н

ТБЕ

МСАК

ТҚҰ

ТҚД

САЖ

ТБ

ХП

- Адвокация, коммуникация (байланыс) және әлеуметтік жұмылдыру бағдарламасы

- Кельметт пен Гереннің ұсынған вакциналық M.bovis штаммы

- Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы

- Этамбутол

- Туберкулездің микобактериясы

- Изониазид

- Тікелей бақыланатын ем

- Медициналық-санитарлық алғашқы көмек

- Туберкулезге қарсы ұйымдар

- Туберкулезге қарсы дәрі-дәрмектер

- Санитарлық-ағарту жұмысы

- Туберкулез

- Химиялық профилактика

Page 4: ТУБЕРКУЛЕЗДІҢ ПРОФИЛАКТИКАСЫgiotrade.kz/sites/default/files/common/kaz_tuderkulez... · 2017-06-26 · 1.2 Арнайы профилактика: ... елдің

4

Мазмұны

Кіріспе .......................................................................................................................... 5Негізгі бөлім ................................................................................................................ 81.1 Арнайы профилактика: БЦЖ вакцинациясы мен ревакцинациясы ................. 81.2 Арнайы профилактика: химиялық профилактика ........................................... 101.3 Арнайы емес профилактика: санитарлық профилатика ............................111.3.1 Медициналық мекемелерде инфекциялық бақылауды ұйымдастыру бойынша іс-шаралар ................................................................................................. 131.3.2 Аурудың жұғу мүмкіндігін төмендететін факторлар ................................... 151.3.3 Туберкулез жұқпалы ауру ошағы. Дезинфекциялық шаралар ..................... 171.4 Туберкулезбен ауырған кезде санитарлық ағарту мен әлеуметтік жұмылдыру ................................................................................................................ 191.4.1 Ұйымдық құрылым .......................................................................................... 191.4.2 Санитарлық-ағарту жұмысының басты бағыттары....................................... 201.5 Әлеуметтік профилактика................................................................................... 22Қорытынды................................................................................................................. 23Қолданылған әдебиеттер тізімі..................................................................................25

Page 5: ТУБЕРКУЛЕЗДІҢ ПРОФИЛАКТИКАСЫgiotrade.kz/sites/default/files/common/kaz_tuderkulez... · 2017-06-26 · 1.2 Арнайы профилактика: ... елдің

5

Кіріспе

Туберкулездің профилактикасы денсаулықты сақтау және нығайту, белсенді ұзақ өмір сүруді сақтау, жоғары еңбекке қабілеттілік пен салауатты ұрпақ тәрбиелеу мәселелерін шешудің индикаторы болып табылады.

Қазақстан Республикасында туберкулезбен күрес стратегиялық міндет пен ҚР Денсаулық сақтау министрлігі қызметінің басым бағыты болып табылады және Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау саласын дамытудың 2011-2015 жылдарға арналған «Саламатты Қазақстан» мемлекеттік бағдарламасының шеңберінде жүзеге асырылады. Елімізде бірегей жоғары дәрежеде ұйымдастырылған күшті саяси қолдауға ие және орталықтандыру мен басқару деңгейінің жоғарылығымен ерекшеленетін туберкулезбен күрес жүйесі құрылған.

Бағдарламаларды іске асырудың жемісті негізгі индикаторларының бірі ту-беркулезбен (ТБ) аурушаңдылық пен өлім-жітім көрсеткіштері болып табы-лады. Кешенді туберкулезге қарсы шараларды іске асыру бойынша барлық араласқұрылымдардың қарқынды да, мақсатты бағытталған жұмыстары соңғы 10 жылда Қазақстан Республикасында туберкулезбен аурушаңдылық көрсеткішін 49,1%-ға, ал өлім-жітімді 67%-ға төмендетуге мүмкіндік берді. Эпидемиологиялық көрсеткішті төмендетудің оң беталысы 2013 жылдың нәтижесі бойынша да байқалады. Сонымен, 2013 жылы елде аурушаңдылық көрсеткіші 2012 жылмен салыстырғанда 10 %-ға төмендеп, 81,7-ге қарағанда 73,5-ті құрады, ал өлім-жітім көрсеткіші 24,3%-ға, яғни 100 мың халыққа шаққанда 7,4-тен 5,6-ға дейін төмендеді.

Туберкулездің алдын алу бойынша іс-шаралар эпидемиологиялық жағдайға белсенді ықпал ететін іргетас, себебі ол тиісті ұйымдастыру мен тұрақты түрде ілгерілету кезінде халық арасында инфекцияның таралуына жол бермеуге, жеке және қоғамдық ережені үйретуге, сондай-ақ туберкулезбен ауыру қаупі жоғары деңгейдегі жастық және әлеуметтік топ арасында жеткілікті имммундық жүйе құруға мүмкіндік береді.

Медициналық-санитарлық алғашқы көмек денсаулық сақтау саласының орта буыны бола отырып, халық денсаулығы көрсеткішін сапалы жақсартуда басты қызметті іске асырады. Оның хал-жағдайына барлық денсаулық сақтау жүйесі қызметінің тиімділігі мен сапасы, елдің еңбек әлеуетін сақтау, сонымен қатар көптеген медициналық-әлеуметтік мәселені, оның ішінде туберкулез ауруы мәселесін шешу тікелей байланысты.

МСАК ұйымдарындағы медициналық-санитарлық алғашқы көмекті келесі топтағы мамандар іске асырады:

• жалпы практика дәрігері• учаскелік терапевтер мен педиатрлар • акушер-гинекологтар және басқа да тар шеңбердегі мамандар• учаскелік мейірбикелер• фельдшерлер

Page 6: ТУБЕРКУЛЕЗДІҢ ПРОФИЛАКТИКАСЫgiotrade.kz/sites/default/files/common/kaz_tuderkulez... · 2017-06-26 · 1.2 Арнайы профилактика: ... елдің

6

• акушерлер мен басқа да бейінді мейірбикелер.

Медициналық-санитарлық алғашқы көмек (МСАК) жүйесі мен туберкулез-ге қарсы ұйымдардың (ТҚҰ) мамандарының құрылымды өзара әрекеті ауру-ды анықтау мен туберкулезбен ауыратын науқасты емдеуде, сондай-ақ аурудың алдын алу бойынша кешенді іс-шараларды бірлесе жүргізгенде жемісті болуы мүмкін. Осы қалыпта барлық іс-әрекеттер, оның ішінде туберкулезді анықтау бойынша стандартты қадамдар, туберкулезді анықтауда науқасты тексеруге диагностикалық алгоритмді сақтау бойынша шаралар, сондай-ақ бақылаудағы ем жүргізу тәртібі «Роль сети первичной медико-санитарной помощи в контроле над туберкулезом» (ҚР ДСМ ТПҰО, 2008 ж.) әдістемелік ұсыныстарында толық жазылған [1].

Туберкулездің алдын алу бойынша кешенді іс-шаралар туберкулез-ге қарсы шаралармен тығыз байланысты және МСАК жүйесіндегі кез кел-ген медициналық мекеменің, әр медициналық қызметкердің жұмысының профилактикалық бөлімінің ажырамас бөлігі болып табылады. Осыған байланы-сты, біз ағзаның табиғи төзімділігін арттыруға ықпал ететін сауықтыру шарала-рынан бөлек туберкулез инфекциясына ағзаның төзімділігін арттыратын арнайы профилактикалық шаралар көрсетілетін туберкулез профилактикасы бөлімі ту-ралы сөз қозғау қажет деп есептедік. Адам ағзасын сыртқы ортадан түсетін ин-фекциядан қорғауға бағытталған санитарлық профилактиканың да рөлі маңызды және ол туберкулезге қарсы бағдарламалардың профилактикалық жұмысының құрамдас бөлігін көрсетеді.

«Профилактика» (грекше prophylaktikos – сақтандыру) ұғымына қандай да бір құбылыстың алдын алу мен/немесе қауіп-қатерді жоюға бағытталған кешенді шаралар кіреді. Туберкулездің алдын алу жөніндегі заманауи ілім фтизиатрияның маңызды бір бөлігі болып табылады, оның міндеті ағзаға инфекцияның енуін болдырмау мен инфекциялық агентке адам ағзасының қарсылығын арттыруға бағытталған.

Қазіргі кезеңде әлемнің Туберкулезге қарсы ұлттық бағдарламаларында ДДҰ-ның адвокация, коммуникация және әлеуметтік жұмылдыру (АКӘЖ) бой-ынша жаңа технологиялық бағыттарға қатысты жаңалықтары бар. АКӘЖ-дың әр құрамдас бөлігінің мақсаты мен міндеті бар, олардың дұрыс орындалуына Ұлттық туберкулезге қарсы күрес бағдарламаларының жетістігі байланысты.

АКӘЖ бойынша іс-шаралар кемсітушілікпен күресте көмек көрсете, ТБ туралы дұрыс емес көзқарасты өзгерте және ауруды бақылауды қамтамасыз етуге арналған жаңа қаржы механизмін құруға көмектесе алады. Осының бәрі ондаған жылдар бұрын ТБ-мен күресте қол жеткізілген нәтижелерді күшейту мен дамытудың ажырамас шарты болып табылады.

Халықты туберкулездің алдын алу бойынша жаңартпашыл және тиімді бағдарламалармен қамтуды кеңейту мақсатында көптеген серіктестер мен ел-дер АКӘЖ тәжірибесін қолданады және қауымдастық пен пациенттердің өзін

Page 7: ТУБЕРКУЛЕЗДІҢ ПРОФИЛАКТИКАСЫgiotrade.kz/sites/default/files/common/kaz_tuderkulez... · 2017-06-26 · 1.2 Арнайы профилактика: ... елдің

7

аурудың алдын алу бойынша жұмыстарға тартады. Жұмысқа түрлі қауымдастықтарды, оның ішінде бизнес-құрылымдарды

тарту тәсілі індетті жағдайды жақсартуда жетістікке жол ашады. Ол туберкулезге қарсы бағдарламалардың туберкулездің алдын алу, диагно-

стикалау мен емдеу бойынша қызметтерге қол жеткізу мүмкіндігін арттырады. Мұндай тәсіл туберкулезбен күрес бойынша іс-шаралар жоспарын іске асыруға жауапты мемлекеттік медициналық мекемелердің ғана емес, жеке меншік құрылымдар, оның ішінде бизнес-қауымдастықтардың күшін экономикалық пайдалы үйлестіруге ықпал етеді. Жеке меншік құрылымдармен мемлекеттік денсаулық сақтау ұйымдарының серіктестігі туберкулезбен күрес бойынша барлық шаралардың тиімділігін күшейтудің, әсіресе туберкулезбен ауыратын науқасқа қатысты таңбалау мен кемсітушілікті жеңу; туберкулез мәселесіне тап болған адамдар мен қауымдастықтарға жағдай жасау мен мүмкіндік беру; оларға қатысты шешім қабылдау және әсер ету; туберкулез мәселесін шешу үшін сая-си еркіндік пен ресурстарды жұмылдыру секілді мақсаттарға қол жеткізудің маңызды құралы. Сонымен қатар, елдегі туберкулезге қарсы бағдарламаға АКӘЖ стратегиясын әзірлеу мен енгізудің қажеттілігі туындады, ол мейлі емделу-ге пейілді арттыру, мейлі инфекциямен күресте мемлекеттік және мемлекеттік емес әрекеттестіктерді арттыру немесе туберкулезбен ауыратын науқастарға көмек көрсетуде жергілікті қауымдастықтар мен медициналық қызметкерлердің тәсілдерін жетілдіруде де қалаған нәтижеге жетуге ықпал етеді.

Сонымен, жоғарыда айтылғандарды қорытындылай отырып, туберкулез профилактикасының түрлерін келесі үлгіде көрсетуге болады:

Туберкулез профилактикасының түрлері

Арнайы Арнайы емес

иммундық профилактика санитарлық әлеуметтік профилактика профилактика

вакцинация химиялық профилактика санитарлық ағарту ревакцинация

Жоғарыда көрсетілген профилактика түрлерінің әр қайсысының рөлі маңызды болғанымен, оларды туберкулезбен күресте бір мезгілде жүзеге асырған кезде ғана тиімді болатыны сөзсіз.

Осы кітапшада туберкулездің алдын алу жөнінде беріген негізгі ұсыныстар белгілі бір дәрежеде жан-жақты және жағдайды анықтау мен оны әрі қарай ұйымдастыруды жоспарлау үшін әкімшілік қызметкерлері де, өзінің қауіпсіздігін, өз пациенттерінің және халықтың қауіпсіздігін арттыру үшін тікелей медициналық

������������������������������������������������������������������������-������������������������������������������������������������������������-�����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������-���������������������������������������������������������������������������-��������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������-������������������������������������������������������������������������������-���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������-�������������������������������������������������������������������������������������� �� ���������� ���������� ����� �� ��������������������� ������������������������������������������������������������������������������������-�������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������-������������������������������������������������������������������������������������������������-

�������������������������������������������������������

�����������������������������

� ������������������������ ���������������

�������������������� ���������� �����������������������������������������������������������

вакцинацияревакцинация химиопрофилактика санитарное просвещение

�������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������-������������������������������������������������������������������������������������������������-

����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������-��������������������������������������������������������������������

������������������������������������������������������������������������-������������������������������������������������������������������������-�����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������-���������������������������������������������������������������������������-��������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������-������������������������������������������������������������������������������-���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������-�������������������������������������������������������������������������������������� �� ���������� ���������� ����� �� ��������������������� ������������������������������������������������������������������������������������-�������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������-������������������������������������������������������������������������������������������������-

�������������������������������������������������������

�����������������������������

� ������������������������ ���������������

�������������������� ���������� �����������������������������������������������������������

вакцинацияревакцинация химиопрофилактика санитарное просвещение

�������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������-������������������������������������������������������������������������������������������������-

����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������-�������������������������������������������������������������������� �

������������������������������������������������������������������������-������������������������������������������������������������������������-�����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������-���������������������������������������������������������������������������-��������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������-������������������������������������������������������������������������������-���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������-�������������������������������������������������������������������������������������� �� ���������� ���������� ����� �� ��������������������� ������������������������������������������������������������������������������������-�������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������-������������������������������������������������������������������������������������������������-

�������������������������������������������������������

�����������������������������

� ������������������������ ���������������

�������������������� ���������� �����������������������������������������������������������

вакцинацияревакцинация химиопрофилактика санитарное просвещение

�������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������-������������������������������������������������������������������������������������������������-

����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������-��������������������������������������������������������������������

������������������������������������������������������������������������-������������������������������������������������������������������������-�����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������-���������������������������������������������������������������������������-��������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������-������������������������������������������������������������������������������-���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������-�������������������������������������������������������������������������������������� �� ���������� ���������� ����� �� ��������������������� ������������������������������������������������������������������������������������-�������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������-������������������������������������������������������������������������������������������������-

�������������������������������������������������������

�����������������������������

� ������������������������ ���������������

�������������������� ���������� �����������������������������������������������������������

вакцинацияревакцинация химиопрофилактика санитарное просвещение

�������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������-������������������������������������������������������������������������������������������������-

����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������-��������������������������������������������������������������������

������������������������������������������������������������������������-������������������������������������������������������������������������-�����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������-���������������������������������������������������������������������������-��������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������-������������������������������������������������������������������������������-���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������-�������������������������������������������������������������������������������������� �� ���������� ���������� ����� �� ��������������������� ������������������������������������������������������������������������������������-�������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������-������������������������������������������������������������������������������������������������-

�������������������������������������������������������

�����������������������������

� ������������������������ ���������������

�������������������� ���������� �����������������������������������������������������������

вакцинацияревакцинация химиопрофилактика санитарное просвещение

�������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������-������������������������������������������������������������������������������������������������-

����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������-��������������������������������������������������������������������

������������������������������������������������������������������������-������������������������������������������������������������������������-�����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������-���������������������������������������������������������������������������-��������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������-������������������������������������������������������������������������������-���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������-�������������������������������������������������������������������������������������� �� ���������� ���������� ����� �� ��������������������� ������������������������������������������������������������������������������������-�������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������-������������������������������������������������������������������������������������������������-

�������������������������������������������������������

�����������������������������

� ������������������������ ���������������

�������������������� ���������� �����������������������������������������������������������

вакцинацияревакцинация химиопрофилактика санитарное просвещение

�������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������-������������������������������������������������������������������������������������������������-

����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������-��������������������������������������������������������������������

Page 8: ТУБЕРКУЛЕЗДІҢ ПРОФИЛАКТИКАСЫgiotrade.kz/sites/default/files/common/kaz_tuderkulez... · 2017-06-26 · 1.2 Арнайы профилактика: ... елдің

8

қызмет көрсететін қызметкерлер де қолдануы мүмкін.

1.Негізгі бөлім

1.1 Арнайы профилактика: БЦЖ вакцинациясы және ревакцинациясы. Туберкулездің «арнайы профилактикасы» ұғымына туберкулезге қарсы екпе

жүргізу, яғни БЦЖ вакцинасымен белсенді иммунизациялау кіреді. Туберкулезге қарсы вакцинация әлемдегі көптеген елдерде туберкулездің белсене арнайы ал-дын алу тәсілі ретінде қолданылады. Адамдарға БЦЖ вакицнациясын жасаудың 70 жылдан аса әлемдік тәжірибесі туберкулездің арнайы алдын алудың жетістігі:

• екпелік дәрінің сапасына• дәріні мөлшерлеудің дәлдігіне• екпе жасау сапасына байланысты екенін көрсетеді. БЦЖ вакцинасы – тері ішіне енгізуге арналған вакциналық БЦЖ штаммының

тірі әлсіз патогенсіз туберкулез микробактерия бар лиофильді кептірілген дәрі-дәрмек. БЦЖ вакцинасы барлық әлемде басты вакицналық дәрі-дермек ретінде мойындалып отыр.

Вакцинаның түрі ақ борпылдақ кептіліген ұнтақ тәрізді қоспа немесе ақ/крем түстес таблетка. Вакцинаға мөлдір, түссіз, ешқандай қоспасыз стандартты езгіш қосымша беріледі. БЦЖ вакцинасының тірі микробактерия екенін ескере отырып, ол тоңазытқышта +5...+8С температурада немесе арнайы бейімделген қараңғы орында ерекше жағдайда сақтауды қажет етеді. Сақтау ережесін бұзу вак-цина құрамындағы өмір сүруге қабілетті микробактерияның санын азайту, оның белсенділігін төмендетуге алып келеді.

Бақылау вакцинадан кейінгі аллергияның қарқындылығы өмірге қабілетті микробактерия мен екпе мөлшеріне байланысты екенін көрсетті. Өмір сүруге қабілетті ТМБ үйлесімді құрамын отандық дәріде санау кезінде 10-12 млн/мг есептеу қажет, ол екпелік мөлшер 0,05 мг-ға 500 000-600 000 БЦЖ-ны құрайды.

Вакцина 1 мг-лық ампула түрінде шығарылады, ол 20 реттік мөлшерді құрайды. Балаларға бірыңғай мөлшер 0,1 мл изотониялық ерітіндіден 0,05 мг БЦЖ бекітілген. Ерітілген вакцина бірден немесе зарарсыз және қараңғы жерде қатаң сақталған жағдайда 2-3 сағаттың ішінде қолданылу қажет.

Вакцинацияны дені сау айы-күні жетіп туылған балаларға және шала туылған балаларға дене салмағы 2,0 кг жеткен бойда педиатрдың тексеріп-қарауынан кейін баланың анасының қатысуымен және жазбаша келісімімен нәрестеге екпе жасау құжатын рәсімдеу арқылы алғашқы 1-4 күн ішінде жасалады.

Босануға көмек көрсететін ұйымдарда медициналық қызметкерлердің нәрестеге вакцинация жасаудың қажеттілігі туралы жүкті әйелдермен және жаңа босанған әйелдермен әңгімелесуі маңызды.

Медицина қызметкеріне көмек ретінде қысқаша әңгімелесу жоспарын ұсынамыз:

• туберкулез дегеніміз не

Page 9: ТУБЕРКУЛЕЗДІҢ ПРОФИЛАКТИКАСЫgiotrade.kz/sites/default/files/common/kaz_tuderkulez... · 2017-06-26 · 1.2 Арнайы профилактика: ... елдің

9

• БЦЖ вакцинациясы не үшін қажет• вакцинациядан кейін нені күту қажет• вакцинация жасалған балаға күтім жасау жөнінде кеңестер.Әңгімелесу кезінде елімізде әлі халықтың инфекцияланғандығының

жоғарылығынан, екпе жасатудан бас тартқан ананың өз баласын аса жоғары туберкулез жұқтыру қаупіне душар етіп отырғанын көрсету қажет. Тек жоғары дамыған тұрғындарының инфекциялану деңгейі төмен әлем елдерінде ғана нәрестелер мен балаларға вакцинация жасалмайды. Сонымен қатар, туберкулез микробактериясымен жаппай инфекцияланған кездің өзінде екпе егілген балалар да ауыруы мүмкін, дегенмен вакцинацияланған балаларда туберкулез жеңіл өтеді, процестің жалпылана таралуы сирек байқалады және туберкулезді менингит секілді аурудың ауыр түрі дамымайды.

Қазіргі таңда БЦЖ туберкулездің белсене арнайы алдын алуға арналған негізгі дәрі-дәрмек болып қалуда, оны 80 жыл бойы қолдану балалар мен жасөспірімдердің туберкулезбен аурушаңдылығын төмендетуге айтарлықтай әсер еткен және етуде.

БЦЖ вакцинасы нұсқаулықта көрсетілген көлемде қатаң түрде тері ішіне сол жақ иықтың жоғарғы жағына енгізіледі.

Перзентханада БЦЖ вакцинациясы жасалмаған балаларға МСАК ұйымдарында вакцинацияланады, сонымен қатар екі айға дейін вакцинация ал-дын ала туберкулиндиагностикасыз және екі айдан кейін теріс Манту сынамасы арқылы жасалады.

БЦЖ вакцинациясының (ревакцинациясының) асқынуы төмендегідей белгілер: теріасты салқын абсцесі, аймақтық (қолтық, бұғана үсті, жақ асты, құлақ маңы) лимфадениттері, вакцина жасалған жердегі жара мен келиодты тыртық арқылы білінеді. Олар балалар мен жасөспірімдерде пайда болса ТҚҰ-ға тексеруге жіберіледі.

БЦЖ ревакцинациясы 6 жастағы (1-сынып) дені сау инфекция жұқпаған балаға теріс Манту сынасанынан кейін жасалады. Ревакцинация МСАК ұйымдарының медициналық қызметкерлерімен ТҚҰ фтизиатр дәрігерлерімен бірлесіп респу-блика бойынша барлық мектептерде ұйымдастырылып жасалады.

Вакцинацияланған (ревакцинацияланған) балалар мен жасөспірімдерді бақылау МСАК ұйымдарында педиатр дәрігерлер арқылы жүргізіледі. Соны-мен қатар, 1, 3,6, 12 ай аралығында жергілікті екпе реакциясы 063/у, 026/у, 112/у есептік үлгіде екпе сипаты мен көлемін жазып тіркеу арқылы тексеріледі.

Сонымен, жоғарыда айтылғандарды түйіндей отырып, вакцинация (ревакцина-ция) бойынша іс-шараларға МСАК ұйымдарының медициналық қызметкерлерінің негізгі міндеттерінайтып өту қажет:

1. Нәрестеге екпе жасауға рұқсат беру құжатын рәсімдеу арқылы нәрестені педиатр дәрігердің тексеруі.

2. Жүкті және жаңа босанған әйелдермен вакцинацияның мақсаты мен міндеттері туралы әңгіме жүргізу.

3. Арнайы рұқсаты бар мейірбикенің вакцинацияны жасауы.

Page 10: ТУБЕРКУЛЕЗДІҢ ПРОФИЛАКТИКАСЫgiotrade.kz/sites/default/files/common/kaz_tuderkulez... · 2017-06-26 · 1.2 Арнайы профилактика: ... елдің

10

4. БЦЖ екпесінің асқынуын ерте анықтау мен оны ТҚО-ға жіберу. 5. ТҚҰ-ның қызметкерімен бірлесіп ревакцинация жүргізу.6. БЦЖ вакцинасын сақтау және пайдалану ережесін сақтау.7. Медициналық есеп алу-есеп беру құжатын дұрыс жүргізу: 063/у, 026/у, 112/у

үлгілері.

Вакцинапрофилактиканың сапасын анықтау өлшемдері:• балалар мен жасөспірімдерді БЦЖ вакицнациясынымен және ревакцина-

циясымен қамту пайызы;• БЦЖ вакцинасын тері астына салғаннан кейін сол иықта тыртықтың

қалыптасуының үлес салмағы;• тыртық көлемі мен вакцинациядан кейінгі турболиндік сезімталдықтың

білінуі;Вакцинациямен қамту 97-98 %-ды құрайды, туберкулиндік теріс нәтижеден

(стандарттар) кейін ревакцинациямен қамту пайызы 95 %-ды құрайды.

1.2 Арнайы профилактика: химиялық профилактикаХимиялық профилактика (ХП) жергілікті туберкулездің алдын алу мақсатында

жүргізіледі және қауіпті топтағы дені сау тұлғаларға, оның ішінде 18 жасқа дейінгі АИТВ инфекциясын жұқтырған балалар мен кешенді тексеруден кейін жергілікті туберкулез анықталмаған ересектерге тағайындалады. ХП балаларға арналған шипажай түріндегі мекмелерде немесе ұйымдасқан ұжымдарда медици-на қызметкерінің тікелей бақылауымен іске асырылады.

ХП-ны жүргізуге арналған басты дәрі-дәрмек күнделікті бір реттік қабылдайтын 10мг/кг дене салмағының есебімен (тәулігіне 300мг аспайтын) тәуліктік мөлшерде изониазид (Н) болып табылады. Түрлі топтағы балалардың ХП-ны алу курсының ұзақтығы ҚР ДСМ нормативтік-құқықтық құжатымен реттемеленеді.

ХП көрсеткіші:• Туберкулиндік реакция болған жағдайда ХП курсының ұзақтығы 6 айды

құрайды. • Бактерия шығатын туберкулез инфекциясының ошағынан 1 жасқа дейінгі

барлық дені сау балаларға ХП екпеден кейінгі 2 ай аралықты сақтай отырып, БЦЖ вакцинациясынан кейін жасалады.

• Сондай-ақ, химиопрофилактика базалық горманалдық ем (тәулігіне ≥15мг мөлшерде преднизолон), цитостатистика (α туморонекротикалық фактор антагонистері) немесе органдарды ауыстыруға байланысты иммуносупрессивтік дәрілерді қабылдайтын туберкулез микробактериясын жұқтырған 18 жасқа дейінгі балаларға жүргізіледі.

• Егер нәресте БЦЖ вакицнасын жасағанға дейін науқас анасымен тікелей байланыста болса, вакцинация бірден жасалмай, 3 айға изониазидпен ХП курсы тағайындалады.

Page 11: ТУБЕРКУЛЕЗДІҢ ПРОФИЛАКТИКАСЫgiotrade.kz/sites/default/files/common/kaz_tuderkulez... · 2017-06-26 · 1.2 Арнайы профилактика: ... елдің

11

• Егер туберкулез нәрестеге БЦЖ вакцинациясы жасалғаннан кейін ана-сынан немесе отбасы мүшесінің бірінен анықталса және ТҚҰ-ға мәлім болмаса, баланы профилактикалық емдеу БЦЖ вакцинасы жасалғаннан кейін 2 айдан соң жүргізіледі.

• 2 айлық ХП базалық гормоналдық (цитотоксикалық) ем алып жатқан ТМБ жұқтырған балалар мен жасөспірімдерге көрсетілген.

ХП-ға қарсы көрсеткіш:• Қояншық (эпилепсия)• ОЖЖ-ның табиғи бұзылуы• Бауыр мен бүйрек қызметінің бұзылуыХП тегін іске асырылады және ТҚҰ-ның қызметкерлерімен тағайындалып

бақыланады. ХП-ны МСАК ұйымдарының (емхана, медициналық орын, дәрігерлік амбулатория, жалпы практика дәрігері бөлімінің) қызметкерлері әр реттік мөлшерді қабылдаудытікелей бақылаумен ұжымдарда (мектептер, балабақшалар, орта оқу орындарында) және шипажайлық мекемелерде (шипажай бақшасы, ши-пажай тобы, балаларға арналған туберкулез шипажайында) жүзеге асырылады.

Амбулаторлық жағдайда ХП аптасына 6 күн тікелей бақылаумен іске асыры-лады.

Химиялық профилактика ақпаратты пациенттің (ата-анасының немесе баланың қамқоршысының) ауызша немесе жазбаша ерікті келісімін алғаннан кейін жүргізіледі.

ХП-ны жүргізу туралы мәліметтер амбулаторлық науқастың медицаналық (026/у үлгідегі) картасына, диспансерлік контингентті бақылауға арналған (ТБ 16) картасына жазылып, күнделікті медициналық қызметкердің тікелей бақылауымен жүргізілген «емдеуді орындауды бақылау парағында» белгіленеді.

АИТВ инфекциясын жұқтырған тұлғаларға химиялық профилактика кешенді клиникалық-рентгенологиялық тексерудің нәтижесі бойынша белсенді туберку-лез болмаған жағдайда ғана фтизиатр дәрігерімен тағайындалады.

Туберкулездің химиялық профилактикасы АИТВ инфекциясын жұқтырған 12 айдан үлкен балаларға, жасөсіпірімдер мен ересектерге туберкулезбен ауыратын науқаспен байланыстың болуына немесе болмауына байланыссыз оң АИТВ ста-тусы қойылған жағдайда бір рет жүргізіледі.

12 айдан кіші АИТВ инфекциясын жұқтырған балаларға химиялық профилак-тика туберкулезбен ауыратын науқаспен байланыста болған жағдайда жасалады.

1.3 Арнайы емес профилактика: санитарлық профилактикаТуберкулезбен ауыратын науқасты тікелей бақылаумен дер кезінде диагно-

стикалау және емдеу қоғамда инфекция орнын төмендету тәсілі болып табы-лады. Санитарлық профилактиканың тікелей мақсаты сау адамдарды ТМБ-ны жұқтырудан сақтандыру және олардың тұрмыста, жұмыста туберкулез инфекция-сы тасымалдаушы адамдармен байланысуы қауіпті болғанда жағдай жасау болып табылады.

Page 12: ТУБЕРКУЛЕЗДІҢ ПРОФИЛАКТИКАСЫgiotrade.kz/sites/default/files/common/kaz_tuderkulez... · 2017-06-26 · 1.2 Арнайы профилактика: ... елдің

12

Туберкулезді жұқтырудан сақтандыруға арналған Ұлттық туберкулезге қарсы бағдарламалардың ұсыныстары:

• Қақырық анализінің нәтижесі оң болған жағдайда өкпе туберкулезімен ауыратын науқасты (қарқынды емдеу кезеңінде) ауруханаға жатқызу.

• Стационардағы жұқпалы туберкулезбен ауыратын науқастар басқа паци-енттерге жұқтыру қаупін төмендету үшін оқшаулануы қажет.

• Оқшауланған науқастар стационар аумағындағы бөлімдерге немесе қоғамдық аумақтарға бармауы қажет.

• АИТВ инфекциясын жұқтырған адамдар туберкулезді жұқтырудан сақтану маңызды, себебі ол тұлғаларда ТМБ-ны қабылдау қаупі жоғары.

ДДҰ-ның қолданыстағы саясатына негізделген туберкулездің таралуының алдын алу бойынша ұсыныстар:

1. Туберкулезді тиімді бақылау үшін АКӘЖ бойынша науқандарға паци-енттер мен қоғам мүшелерін тарту.

Қоғам туберкулездің қандай ауру және оның алдын алу мен бақылау үшін қандай шаралар қолдану қажет екені туралы жақсы хабардар болуы қажет.

Насихаттау мен санитарлық ағарту тәсілдері:• жеке тұлғаға әсер ету тәсілі – жеке әңгімелесу, консультация, жеке

санитарлық-ағарту хабары;• топтық тұлғаларға әсер ету тәсілі – дәріс, топтық әңгіме, насихаттық-

ақпараттық сөз сөйлеу, сұрақтар мен жауаптар кеші, халықтың түрлі топтарын курстық гигиеналық оқыту, денсаулық мектептері.

Санитарлық-ағарту жұмысы (САЖ) бойынша ақпараттық материалдарды тарату орны медициналық және жалпы білім беретін мекемелер, халық жаппай жиналатын орындар (бекеттер, базарлар, жолаушылар көлігі, дүкендер) болуы мүмкін.

САЖ сау тұрғындар арасында да, сондай-ақ белгілі мақсатты топтар арасын-да да жүргізіледі. Нысаналы аудиторияны таңдау түрлі халық тобының әркелкі ақпаратқа мұқтаждығына байланысты.

Сонымен, ХАЛЫҚ келесі мәселелер жөнінде хабардар болуы қажет:• Туберкулезге күдік тудыратын белгілер білінісімен, бірден дәрігерге

жүгіну маңызды• Туберкулез жұқпалы ауру болғандықтан, адамнан адамға беріледі, оны

дұрыс емдемеген жағдайда мүгедектікке немесе өлімге душар етуі мүмкін• Тиісті ем қабылдаған жағдайда туберкулез емделеді• Туберкулездің алдын алуға болады

Туберкулезбен ауыратын науқастар және туберкулез ауруына күдікті адамдар туберкулезді жұқтыруды төмендететін қарапайым әрекеттерді білуі қажет:

Page 13: ТУБЕРКУЛЕЗДІҢ ПРОФИЛАКТИКАСЫgiotrade.kz/sites/default/files/common/kaz_tuderkulez... · 2017-06-26 · 1.2 Арнайы профилактика: ... елдің

13

• Жөтелу мәдениетін сақтау• Қақырыққа арналған түкіргішті қолдану• Дәрігер тексерген кезде басын басқа жаққа бұрып отыру

1.3.1 Медициналық мекемелерде инфекциялық бақылауды ұйымдастыру шаралары

Инфекциялық бақылау жоспарын әзірлеуБарлық денсаулық сақтау мекемесіне туберкулездің таралуын сақтандыруға

және жоспарды орындауға жауапты медициналық қызметкерлерге бағытталған іс-шаралар жоспары болуы қажет. Жоспарда жұмыстың маңызды бөлігі (туберкулездің берілу қаупі жоғары орын мен жағдай) көрсетілуі және қызметкерлер мен пациенттер арасында туберкулез бен АИТВ-ның таралу деңгейі туралы ақпарат берілу қажет. Инфекциялық бақылау жоспарының орындалуын мекеме әкімшілігі бақылайды. Жоспарда медициналық мекеме бөлімдерінде, оның ішінде қауіпсіздікті қамтамасыз ететін арнаулы әдістер әзірленетін зертха-наларда инфекциялық бақылау бойынша ұсыныстар бар.

Қақырық жинау кезінде қауіпсіздікті қамтамасыз етуҚақырықты жинау мен зерттеу туберкулезді диагностикалаудың негізгі бөлігі

болып табылады. Қақырықты жинау медициналық қызмектерлер мен басқа па-циенттер үшін қауіпті шара болуы мүмкін. Қызметкерлер пациенттерге таңбасыз қауіпсіздік тиімді туберкулезді бақылау мақсаты және қақырықты жинау ашық ауада (егер оған жағдай жасалса) немесе арнайы жабдықталған жақсы желденетін мекемеде іске асырылуы керектігін түсіндіруі қажет. Қақырықты жинау кезінде инфекциялық бақылау ережесін сақтау маңызды.

Жөтелу мәдениетін сақтау (төменнен қараңыз):

Туберкулезге күдікті пациенттерді қабылдау және оқшаулау шарасын же-делдету үшін медициналық көмек көрсету кезегін белгілеу.

Амбулаторлық кезеңде жүргізілетін шаралар:• Пациенттер өз кезегін күтетін орындар ашық және жақсы желдетілген

болуы қажет;• Жұқпалы туберклезбен ауыратын пациенттер өз кезегін күту кезінде ту-

беркулезге ұқсан белгілері жоқ пациенттермен немесе балалардың арасында бірге болмауын қадағалау қажет;

• Екі аптадан аса жөтелген тұлғалар туберкулез ауруына күдікті пациенттер ретінде қаралады. Егер оларға бөлек күту орнынан ұйымдастыру мүмкін болмаған жағдайда, басқа пациенттер мен медицина қызметкерлеріне инфекцияның жұғу қаупін төмендету үшін оларға қызмет көрсетуді ұйымдастыру туралы мәселені қарастыру қажет. Басқа сөзбен айтқанда, ондай пациенттерді басқа паациенттердің арасында болу уақытын шектеу үшін кезектен тыс жіберу қажет;

Page 14: ТУБЕРКУЛЕЗДІҢ ПРОФИЛАКТИКАСЫgiotrade.kz/sites/default/files/common/kaz_tuderkulez... · 2017-06-26 · 1.2 Арнайы профилактика: ... елдің

14

• Тексеруге арналған кабинетте басқа пациентке инфекцияның берілу қаупін төмендету мақсатында бір пациенттен артық адамның болуына жол берілмейді.

Стационарлық кезеңде жүргізілетін шаралар:• Туберкулезге күдікті пациенттер басқа пациенттерде бөлек, басқа

бөлмеде немесе боксте болуы қажет;• Туберкулездің дәріге төзімді түрімен ауыратын немесе оған күдікті

тұлғалар жалпы бөлмеде жатқан пациенттерден және туберкулез ауруына күдікті басқа пациенттерден оқшаулануы қажет.

Жедел диагностикалау шарасы мен емдеу курсын дер кезінде бастауды қамтамасыз ету

Туберкулезбен ауыратын науқасты дер кезінде анықтау туберкулезге қарсы емді бастау мен пациенттер мен медицина қызметкерлерімен байланысу уақытын қысқартуда айтарлықтай маңызы бар.

Туберкулезбен ауыратын науқасқа дер кезінде басталған үздіксіз бақыланатын ем – туберкулездің алдын алудың ең үздік және сенімді тәсілдерінің бірі. Дәл ТҚД қабылдау ауру адамнан бактерияның шығуын шектеуді қамтамасыз етеді және со-лай болғандықтан инфекцияның берілуі мен айналадағы тұлғаларға жұғу процесі тоқтайды.

Ғимаратты желдетуді жақсарту (төменнен қараңыз)

Медициналық қызметкерлерді қорғау (төменнен қараңыз)

Ұйым әлеуетін арттыруТуберкулездің алдын алу әдістерін оқыту МСАК және ТҚҰ жүйесінде

жалпы инфекциялық бақылауды оқыту бағдарламасына кіруі қажет. Оқыту жүргізілмейтін жерде ауа-тамшылары арқылы берілетін туберкулез бен басқа да инфекциялардың алдын алу бойынша іс-шаралар жоспарын әзірлеу және тиісті оқыту бағдарламаларын енгізу қажет.

Инфекциялық бақылаудың сапасы мен тиімділігін бақылауМСАК және ТҚҰ жүйесінің басшыларының әкімшілік жұмысының бөлігі

ифекциялық бақылау шараларының орындалуы бақылау болуы қажет. Бұл бақылауға инфекциялық бақылау талаптарының орындалуын тексеру үшін мекемені үнемі тексеріп шығу мен қажетті материалдық қамтамасыз ету кіреді. Мекемеде инфекциялық бақылау жоспары болуы қажет және оның орындалу-ын мекеме әкімшілігі бақылайды. Анықтаудың тағы бір тәсілі медициналық қызметкерлер арасында туберкулезбен аурушаңдылықты бақылау болып табыла-ды.

Page 15: ТУБЕРКУЛЕЗДІҢ ПРОФИЛАКТИКАСЫgiotrade.kz/sites/default/files/common/kaz_tuderkulez... · 2017-06-26 · 1.2 Арнайы профилактика: ... елдің

15

1.3.2 Аурудың жұғу мүмкіндігін азайтатын факторларЖөтелу гигиенасы ережесін сақтауБұл ТМБ-ның жұғуының алдын алудың қарапайым, арзан және тиімді тәсілі.

Әр адам жөтелгенде және түшкіргенде сақтайтын қарапайым ережелер бар: • Жөтелген және түшкірген кезде бет қол орамалды немесе қолданған соң

тастауға ыңғайлы бір реттік қағаз майлықты қолданған дұрыс. • Қол орамала жоқ болған жағдайда, науқас тұлға алақанға емес, шынтақтың

бүгілген жеріне түшкіргені немесе жөтелгені дұрыс, өйткені әдетінше ауызды алақанмен жабу қол және тұрмыстық заттар арқылы инфекцияның таралуына әкеліп соғады.

• Қолды сабынмен жиі және мұқият жуу және онымен ерінді, мұрын мен көзді ұстамауға тырысу маңызды.

• Жабық ғимараттарда түшкірген және жөтелген адамдардан мүмкіндігінше аулақ болуға және олармен ара қашықтықты сақтауға тырысу керек.

• Қоғамдық орындарда жөтеліп жүрген адамдар айналадағы адамдарға ин-фекцияны тарату қаупін азайту мақсатында бетперде тағу ұсынылады.

Күн сәулесі мен вентиляция (ауаны тазарту, желдету)Күн сәулесі ТМБ-ны өлтіре алады, ал жақсылап бөлмені (отырған орынды)

желдету ғимараттарда инфекцияның берілу мүмкіндігін төмендетеді. Сондықтан амбулаторияларда, бөлмелерде, зертханаларда, жағынды алуға арналған кабинет-терде және микробактериялық зертханаларда есіктер жабық, ал терезелер ашық болуы қажет.

Табиғи ауаны тазартуды терезені ашық қоюға болатын жылдың жылы мезгілінде емдік-профилактикалық мекемелердің аумағындағы терапевтік бөлімдер мен басқа мекемелерде іске асыруға болады. Табиғи ауаны тазарту бөлмені немесебөлімді жоспарлағанда кедергісіз атмосфералық ауаның кіруі мен оның терезе арқылы шығуына бөгет болмаған жағдайда жүзеге асады. Пациент-тер дәрігердің қабылдауына кезекке тұратын орын, қақырық жинауға арналған бөлімдер, қарау бөлмесі мен бөлімдер сыртқы ортаға байланысты «ашық» болуы қажет.

Желдеткіштерді қолдану кезінде терезелерді ашық ұстау қажет, себебі мұндай жағдайда желдеткіштің жұмысы ауаны араластыру емес, алмастыруды қамтамасыз етуде.

ТМБ-ның таралу қаупі жабық ғимаратта ең жоғарғы дейгейде болады. Бір терезесі ғана ашық бөлмеде терезге жақын жерде ғана ауа алмасу қамтамасыз етіледі, дегенмен терезеден алыстаған сайын ауа алмасу қарқындылығы болар-болмас. Сондықтан ең төменгі тиімді жағдай бөлмеге қарама-қарсы жақта ашық орынның (терезе – бөлме есігі) болуы қажет болып табылады.

Бактеридцидтік ультракүлгін сәулеУльтра күлгін –көзге көрінетін күлгін және рентгендік жарық арасындағы

Page 16: ТУБЕРКУЛЕЗДІҢ ПРОФИЛАКТИКАСЫgiotrade.kz/sites/default/files/common/kaz_tuderkulez... · 2017-06-26 · 1.2 Арнайы профилактика: ... елдің

16

аумақтағы электрмагниттік сәуле. Зарарсыздандыратын ультра күлгін сәуленің тиімділігі, негізінен, нәтижесінде ДНҚ-ның қалпына келместей зақымдануына әкелетін фотохимиялық реакцияны білдіреді. Ультра күлгін ДНҚ-дан басқа басқа жасуша құрылымдарына, оның ішінде РНҚ мен жасушалық жарғақшаға әсер етеді. Ультра күлгін аса дәл қару ретінде химиялық дезинфектанттарды қолдану кезінде орын алатын ортаның химиялық құрамына әсерін тигізбей, тура тірі жасу-шаны зақымдайды. Соңғы қасиеті оны басқа химиялық дезинфекция тәсілдерінен ерекшелейді.

Ғимараттағы әуе кеңістігін ультра күлгін бактерицидтік сәулелендіру уль-тра күлгін бактерицидтік құрылғының көмегімен жүзеге асырылады. Ол микроорганизмдердің көлемін төмендетуге және инфекциялық аурулардың алдын алуға бағытталған және ғимараттың құрылғылары мен ұстау бойынша санитарлық нормалар мен ережелерді сақтауға ықпал ететін санитарлық-эпидемияға қарсы (профилактикалық) шара болып табылады.

ТМБ бактерицидтік ультра күлгін сәулеге өте сезімтал. Оны қақырық жинау жүргізілетін немесе бронхоскопия жасалатын кабинеттерде қолдану қажет. Деген-мен, ультра күлгін шамдар пациенттер мен медицина қызметкерлерінің құрамының тікелей ультра күлгін сәулеге душар етпейтіндей қолданылу қажет. Ультра күлгін бактерицидтікшамдар қолданылатын ультра күлгін бактерицидтік құрылғыларды қолдану тіршілік ортасын сауықтыруға тиісті жағдайды қамтамасыз етумен қатар артық сәлеленудің, мөлшерден тыс озонның жиналуының және сынап буының адамға зиянды әсер ету мүмкіндігін жою қажет.

Бетперделер/респираторларХирургиялық бетперделер ауа-тамшылық инфекциядан сақтау үшін

қолданылады, дегенмен кейбір жағдайда бетпердені мұрынды лас қолмен ұстағаннан пайда болатын бітелуден сақтау үшін қолданады.

Қарапайым хирургиялық бетперделер түшкірген немесе жөтелген кезде ауа тамшылары арқылы инфекцияның жұғу мүмкіндігін төмендетеді. Жөтелі асқынған пациенттер стационар аумағында жүргенде бетперде тағып жүруі ке-рек. Медициналық қызметкер ауа-тамшылық инфекцияға шалдығуда (қақырық жинау бөлмесі, бронхологиялық кабинетте) шарасыз болған жағдайда бетперде тағуға міндетті.

Медицналық қызметкерлерді ТМБ-ның ауа арқылы жұғуынан сақтау үшін 1 микронға дейінгі көлемдегі бөлшектерді өткізуге мүмкіндігі бар тыныс алу ор-гандарын қорғау құралы қажет. Респираторлар қажетті сүзу деңгейін қамтамасыз ететін бетперденің ерекше түрі және жиегімен қажетті герметизацияны құрай отырып, бетке тығыз жабысып тұрады. Егер респиратор дұрыс жасалмаса, инфекциялық ауалар адамның тыныс алу жолына еркін кіріп, оның инфекцияла-нуына ықпал етуі мүмкін.

Медициналық қызметкерлер үшін әдетте кемінде 95%-дық өткізу мүмкіндігі 0,3 микрондық диаметрлі бөлшектерге арналған респираторлар ұсынылады.

Page 17: ТУБЕРКУЛЕЗДІҢ ПРОФИЛАКТИКАСЫgiotrade.kz/sites/default/files/common/kaz_tuderkulez... · 2017-06-26 · 1.2 Арнайы профилактика: ... елдің

17

Респираторлар бір реттік құралға жатады, бірақ оны дұрыс сақтаған жағдайда қайтадан қолдануға болады. Респираторлардың қолдану тиімділігін төмендететін негізгі факторлар ылғалдылық, ластану мен бүтіндіктің бұзылуы жатады. Респи-раторлар таза және құрғақ орында сақталу қажет. Әдістердің біріне сәйкес ре-спираторды майыстырып алмай, жеңіл орамалға орап қояды. Ылғал ұстайтын болғандықтан пластикалық пакеттерді қолдануға болмайды.

1.3.3 Туберкулезді инфекцияның ошағы. Дезинфекциялық шараларСанитарлық профилактика жүргізу кезінде ерекше назарды туберкулез

инфекциясының ошағына бөлу қажет. Туберкулез жұқпалы ауруының ошағы –жұқпалы аурумен ауыратын адам мен оның айналасындағылардың (адамдар, ғимарат, жағдай) орны кіретін шартты ұғым.

Туберкулез жұқпалы ауруының таралу қаупі өмір ахуалына, мәдениет деңгейіне, науқастың әдеттеріне және онымен байланыстағы адамдарға бай-ланысты. Сондықтан санитарлық профилактика объекті ТМБ-ның тікелей көзі ғана емес, оның айналасында туберкулез инфекциясының індетті ошағын қалыптастырады. Инфекция ошағы сау адамға ТМБ-ның жұғып және оның ту-беркулезбен ауыру мүмкін кеңістік пен уақыт аралығында орын алады. Жұқпалы аурудың ошағының кеңістіктегі орны науқас тұратын орын (пәтер, үй, жатақхана, интернат), сондай-ақ ол жұмыс істейтін, оқитын немесе тәрбиеленетін мекеме. Науқас адамды жатқызатын стационар туберкулез жұқпалы ауруының ошағы ретінде қарастырылады. Ошақты құрайтын туберкулезбен ауыратын отбасы мүшелері, ұжымдастары мен ол қарым-қатынастағы адамдар тобы. Осыған бай-ланысты араларындан жұқпалы туберкулезбен ауыратын науқас анықталған, тұрғындары тығыз қарым-қатынастағы кішігірім елді мекен (ауыл, бөлімшелер) инфекция ошағы болып саналады. Туберкулез жұқпалы ауруының ошағының мезгілдік орны науқастың басқа адаммен қарым-қатынасының ұзақтығы мен ин-фекция жұқтырған байланыс тұлғасының ауру қаупі жоғары мерзімге байланы-сты. Туберкулез жұқпалы ауруының ошағының қауіптілігін анықтауға мүмкінбік беретін көптеген факторлардың арасында келесілерге ерекше көңіл аудару қажет:

• туберкулез процесін оқшаулау (өкпені зақымдау қаупі жоғары);• бактерия шығарудың көптігі; өмірге қабілеттілік, уыттылық, науқастан

бөлінетін ТМБ-ның дәріге төзімділігі;• туберкулез инфекциясына шалдығуы жоғары жасөспірімдер, жүкті

әйелдер мен бас тұлғалардың болуы;• тұрғын үйдің сипатына (жатақхана, коммуналдық немесе жеке пәтер,

жеке үй, жабық мекеме) және оның санитарлық-коммуналдық жабдықталуы;• эпидемияға қарсы шаралардың орындалуының уақыттылығы мен сапа-

сына;• әлеуметтік дәреже, жалпы мәдениет, науқас пен оның қасындағы

адамдардың санитарлық сауаттылығына;Аталған факторларды есепке ала отырып, ошақты сипаттау эпидемиялық

Page 18: ТУБЕРКУЛЕЗДІҢ ПРОФИЛАКТИКАСЫgiotrade.kz/sites/default/files/common/kaz_tuderkulez... · 2017-06-26 · 1.2 Арнайы профилактика: ... елдің

18

қауіптілік деңгейін анықтауға және туберкулез инфекциясының таралу қаупін болжауға мүмкіндік береді. Алынған мәліметтердің негізінде инфекция ошағындағы профилактикалық шаралардың көлемі мен мазмұнын анықтайды.

Туберкулез инфекциясы ошағындағы жұмыс 3 кезеңнен тұрады: бастапқы тек-серу мен бастапқы шараларды жүргізу; ошақты динамикалық бақылау; есептен шығаруға дайындау мен оны туберкулез ошағының тізімінен шығару. Туберкулез жұқпалы ауруының ошағындағы індетке қарсы профилактикалық жұмыс:

• инфекцияның сау адамға жұғуынан сақтандыруға;• ТМБ-ны жұқтырған тұлғаның ауруының алдын алуға;• Санитарлық сауаттылық және науқас пен оның қасындағы тұлғалардың

жалпы гигиеналық мәдениетін арттыруға шақырады. Туберкулез инфекциясының ошағындағы дезинфекциялық шаралар

туберкулездің санитарлық профилактикасының қажетті құрамдас бөлігі. оны жүргізу кезінде ТМБ-ның сыртқы орта факторына жоғары төзімділігін ескеру қажет. Микробактерияларды жоятын ультра күлгін сәулелендіру мен құрамында хлор бар дезинфекциялық құрал. Егер дезинфекциялық құралды пайдалануға мүмкіндік болмаса, кальцинирленген соданы қосу арқылы қайнақ суды кеңінен қолдану ұсынылады.

Туберкулез жұқпалы ауруының ошағындағы дезинфекция кезекті және қорытынды болып бөлінеді. Кезекті дезинфекцияны туберкулезге қарсы қызмет ұйымдастырады, ал оны науқас пен оның отбасының мүшелері жүзеге асы-рады. Оның сапасын мезгілдік бақылауды эпидемиолог жүргізеді. Туберку-лез ошағындағы қорытынды дезинфекцияны санитарлық-эпидемиологиялық органдардың дезинфекциялық станциясының қызметкерлері туберкулезге қарсы диспансерден өтінім түскен уақыттан бастап 6 немесе 12 саған ішінде жүргізуі керек. Соңғы дезинфекция туберкулез ошағынан науқас кеткеннен кейінгі барлық жағдайда, сонымен қатар тұрғылықты жері өзгертілсе, көшсе пәтерді немесе бөлмені заттарымен қосып, залалсыздандыру жүргізілу қажет. Науқас бір жыл бойы туберкулез ошағында болса, қорытынды дезинфекцияны жүргізу қарқындылығы ошақтың індеттік қауіптілігіне байланысты және Қазақстан Республикасының Денсаулық сақтау министрлігінің 2007 жылғы 3 тамыздағы N 467 бұйрығы «Тубер-кулез ошақтарында санитарлық-індетке қарсы (профилактикалық) іс-шараларды өткізу жөніндегі нұсқаулығының» 1-қосымшасына сәйкес жүргізіледі.

Туберкулез ошағындағы кезекті дезинфекция жұқпалы аурумен ауыратын науқастын анықтаған ортада жүргізіледі. Оған күнделікті ғимаратты сүртіп-тазалау, желдету, ыдыс-аяқтар мен тағам қалдығын, жеке қолданыстағы заттарын залалсыздандыру, сонымен қатар ТМБ бар биологиялық материалды дезинфек-циялау қажет.

Науқастар мен жанұя мүшелерін гигиеналық тәрбиелеу туберкулез жұқпалы ауру ошағындағы тиімді санитарлық маңызды шарт. ТҚҰ-ның медициналық қызметкерлер құрамы науқасқа жеке тазалық ережелерін, кезектегі дезинфекция әдістерін, қақырыққа арналған түкіргіш контейнерді қолдану ережесін үйретуі

Page 19: ТУБЕРКУЛЕЗДІҢ ПРОФИЛАКТИКАСЫgiotrade.kz/sites/default/files/common/kaz_tuderkulez... · 2017-06-26 · 1.2 Арнайы профилактика: ... елдің

19

және оның жалпы санитарлық, медициналық сауаттылығын арттыруы қажет. Бұл оқыту дәлелді сипатта болуы және мүмкіндігінше науқаста барлық ережелер мен нұсқауларды қатаң орындауға тұрақты уәждемені қалыптастыру маңызды. Науқаспен болуы ықтимал қателіктерді түзетуге және қажетті гигиеналық норма-ларды сақтау әдеттерін дағдыландыруға бағытталған әңгімені қайта ұйымдастыру қажет. Осыған ұқсас жұмыстарды науқастың жанұя мүшелерімен де жүргізу ке-рек.

Жұқпалы ауру ошағын динамикалық бақылау ондағы өзгеріс пен індетке қарсы шараларды жүргізу кезінде уақытылы түзетулерді бақылауды қамтамасыз етеді. Жұқпалы ауру ошағын сауықтыруға жыл сайын құрылатын жоспар ұйымдастыру түрін, ұзақтығын, емдеу сипатын және оның нәтижесін, жүргізілетін кезекті дезинфекцияның сапасы мен қорытынды дезинфекцияның мерзімін, тексерудің мерзімділігі мен науқаспен байланысты профилактикалық шаралардың жүйелігі, сонымен қатар ауру ошағындағы санитарлық-ағарту жұмысының тиімділігін көрсетеді. Ауру ошағын динамикалық бақылау нәтижелері індет картасында тіркеледі.

1.4 Туберкулезбен ауыраған кезде санитарлық ағарту мен әлеуметтік жұмылдыру

1.4.1 Ұйымдық құрылымСанитарлық ағарту және әлеуметтік жұмылдыру бойынша іс-шаралар Ұлттық

туберкулезді бақылау жөніндегі бағдарламалардың бөлімі болып табылады. Санитарлық ағарту жұмысының мақсаты:• Дені сау адамның туберкулезді жұқтыру қаупі деңгейін төмендету.• Таңбалауды төмендету және қоғамда туберкулезбен ауыратын науқасты

кемсітушілікті болдырмау.• Науқастың жазылған еңбек тәртібін сақтау.Міндеті:• Халықтың түрлі тобына туберкулез жөнінде ақпарат әзірлеу мен беру.• Пациенттер мен олардың жанұя мүшелеріне консультация жүргізу.Санитарлық ағарту шаралары ТҚҰ, МСАК ұйымдарымен, салауатты өмір сал-

ты қызметімен, білім беретін мекемелермен ұйымдастырылып жүргізіледі. На-сихаттау мен санитарлық ағарту саласындағы медициналық мекеменің міндеті халық арасында жоспарлы, жүйелі туберкулезге қарсы насихатты, санитарлық-ағарту жұмысын, халықтың салауатты өмір салтын қалыптастыратын шараларды ұйымдастыру және іске асыру болып табылады. Санитарлық ағарту шараларын жүргізуді бақылау бас дәрігерге жүктеледі. Бұл шараларды іске асыру Ұлттық ту-беркулезге қарсы шараларды жүзеге асыруда мемлекеттік маңызды міндет және әр медициналық қызметкер оны іске асыруда жауапты болып табылады.

Санитарлық ағарту шараларын жүргізуге тілшілерді, пенитенцианарлық жүйе қызметкерлерін, мұғалімдерді, жоғарғы және оқу орындарының оқытушы-

Page 20: ТУБЕРКУЛЕЗДІҢ ПРОФИЛАКТИКАСЫgiotrade.kz/sites/default/files/common/kaz_tuderkulez... · 2017-06-26 · 1.2 Арнайы профилактика: ... елдің

20

ларын тартуы мүмкін. САЖ бойынша жұмыстарды жоспарлай отырып, аурушаңдылық көрсеткіші

көп өңірлерді анықтау мақсатында туберкулез бойынша індетті көрсеткіштерді білу қажет. Ондай өңірлерде ақпараттандыру бойынша шаралар адамдарды ту-беркулез қаупі жөнінде сақтандыруға бағытталуы керек. Халық туберкулездің қандай ауру екенін, оны диагностикалау тәсілдерін, емдеу мен профилактиканы білуі маңызды. Халық арасында осы ақпаратты тарату үшін бұқаралық ақпарат құралдарын кеңінен қолдану қажет.

Халықтың профилактикалық тексеруден дер кезінде өтпеу, медициналық көмекке кеш жүгіну себептеріне талдау жасау керек. Дәрігерлік нұсқауды, сала-уатты өмір салты қағидаларын, санитарлық-гигиеналық тәртіпті уақытылы және дұрыс орындауды сақтау қажет. Аталған талдау нәтижесі жұмыс жоспарын құру кезінде басты міндетті анықтауда негіз болып табылады.

Іс-шаралар жоспарын құру кезінде төменде аталғандарды ескеру қажет:• Санитарлық-ағарту шараларының тақырыбы• Бөлінген нысаналы топ пен болжалды қамтылатын халық• Жұмыс тәсілдері мен түрлері• Шараны өткізу мерзімі мен орны• Жауапты тұлғаларды тағайындау.МСАК ұйымы насихаттау мен санитарлық ағарту бойынша ұйымдастыру-

әдістемелік көмекті ТҚҰ, өңірлік салауатты өмір салты орталықтарынан алады.

1.4.2 Санитарлық-ағарту жұмысының басты бағыттарыСанитарлық ағарту –халық пен пациенттерге, олардың білім, ақпараттылық

және салауатты өмір салтына қатысты дағдылық деңгейін арттыруға, денсаулықты нығайту мен сақтауға, аурудың алдын алуға және т.б. бағытталған жеке және жап-пай әсер ететін мемлекеттік, қоғамдық және медициналық шаралар жүйесі.

Санитарлық ағарту Ұлттық туберкулезге қарсы бағдарламаның міндетті компоненті және толығымен халыққа, туберкулезбен ауыру бойынша қауіп-қатер тобына, туберкулезбен ауыратын науқас пен оның жанұясының мүшелеріне бағытталуы тиіс.

Науқас пен оның жанұясының мүшелерін санитарлық ағарту емдеу кезеңінде МСАК ұйымының медициналық қызметкері жүргізуі қажет. Егер науқас тағайындалған емнің маңыздылығын түсінбесе, жазылған ем тәртібін сақтауы екіталай. Медициналық қызметкер науқастың келесі мәліметтерді түсінуіне көмектесуі керек:

• туберкулез қалай таралады• туберкулездің таралуын қалай болдырмауға болады• неліктен бірнеше ТҚД қабылдау қажет• әр дәрі мөлшерін толық қабылдау не үшін маңызды• қанша тағайындалса, сонша ТҚД қабылдау не үшін керек• ТМБ-ның дәріге төзімділігі дегеніміз не және ол қалай туындайды

Page 21: ТУБЕРКУЛЕЗДІҢ ПРОФИЛАКТИКАСЫgiotrade.kz/sites/default/files/common/kaz_tuderkulez... · 2017-06-26 · 1.2 Арнайы профилактика: ... елдің

21

• емді тікелей бақылау не үшін қажет• ТҚД қабылдауда мүмкін болатын кері әсерлерАдвокация–кең мағынада қолданылатын және халықтың түрлі тобының ара-

сында туберкулез туралы білім мен мәліметті тарату ұғымы кіретін термин. Со-нымен қатар, бұл термин денсаулықты сақтау мен пациенттердің қызығушылығы мәселесі бойынша қоғамда түсіндіру жұмысын жүргізуді білдіреді. Бірақ адам-ды өзін дұрыс ұстауға ғана үйрету жеткіліксіз, дұрыс жүріп-тұру үшін де жағдай жасау қажет. Тек бір ғана тұлғаның немесе үкіметтік емес ұйымның қандай да бір өзгеріске қол жеткізу жиі мүмкін болмай жатады. Оған жергілікті, ұлттық және халықаралық деңгейде де шешім қабылдайтын тұлғалардың араласуы талап етіледі. Ондай тұлғаларға әсер етудің құралы – адвокация.

Адвокация істің шынайы жағдайына негізделген ұйымдастырылған күш пен әрекеттер тұрады. Бұл әрекеттер қоғамдық көзқарас пен саясатқа әсер ету мақсатында бұрын ескерілмеген жасырын мәселелерді көтереді. Міндеттер парламенттік пікірталас, баспасөз мәжілістері, саммиттер, мемлкеттік орган, медициналық қоғам, пациенттер, қоғамдық ұйым секілді түрлі топтар арқылы іске асырылады. Мұндай шаралар тек денсаулықты жақсартуға ғана емес, қоғамдағы әлеуметтік-экономикалық жағдайды жақсартуға да бағытталуы тиіс.

Әлеуметтік жұмылдыру –денсаулық сақтау саласының барлық одақтастарды қамтитын және туберкулез мәселесіне қоғамның алаңдаушылығын арттыруға бағытталған белгілі бағдарламаларды орындау бойынша күшті біріктіретін әрекет.

Туберкулез мәселесі төңірегінде әлеуметтік жұмылдыру саясатының міндеті:• Халықты сауықтыру жұмысына қатысуға тарту;• Үкіметтік емес, донорлық, діни ұйымдарды туберкулезге қарсы насихат-

тау мен санитарлық ағарту бойынша шаралар жоспарын орындауға қатысуға тар-ту;

Әлеуметтік жұмылдыру топтық және қоғамдық жиналыстарда, мектептердің белсенділік танытуында, дәстүрлі БАҚ-та, плакаттарда, бүктемелерде, бейне ма-териалдарда, жеке кездесулерде және т.б. байқалады.

АКӘЖ – «Stop TB»стратегиясының жаңа техникалық құрамдас бөлігі, бірақ оны қолдану тез кеңеюде. Соңғы жылдары көптеген серіктестер мен елдер АКӘЖ тәжірибесін іске асыруда, әсіресе халықты жаңартпашыл және тиімді ту-беркулезбен күрес бағдарламаларымен кеңінен қамту мақсатында науқастарға көмек көрсету мен туберкулездің алдын алу бойынша жұмыста қауымдастық пен пациенттерді тартуда қолданылуда. АКӘЖ-дың ерекшелігі пациенттер мен қауымдастықтарға мүмкіндік беруге бағытталғандық болып табылады. Бұл ерекшелік медициналық көмек көрсетудің дәстүрлі әдісінен және туберкулез-бен күрес бағдарламаларымен тәжірибе жасалатын қызмет көрсетудің сатылас үлгісінен басқа бағдарламалар құруға, оны орындауда қауымдастықтарды тартуға ықпал етеді.

Page 22: ТУБЕРКУЛЕЗДІҢ ПРОФИЛАКТИКАСЫgiotrade.kz/sites/default/files/common/kaz_tuderkulez... · 2017-06-26 · 1.2 Арнайы профилактика: ... елдің

22

АКӘЖ бойынша шаралардың соңғы мақсаты:• туберкулез оқиғасын анықтау мен оны емдеуге талпыну деңгейін артты-

ру;• туберкулезбен ауыратын науқасқа қатысты таңбалау мен кемсітушілікті

жеңу;• туберкулез мәселесіне тап болған адамдар мен қауымдастықтарға жағдай

жасау мен мүмкіндік беру, оларға қатысты шешім қабылдауға қатысу мен ықпал ету.

• туберкулез мәселесін шешу үшін саяси еркіндік пен ресурстарды жұмылдыру.

Туберкулездің таралуын тиімді бақылау үшін фтизиатр қызметінің жұмысы жеткіліксіз. Осы міндеттерді шешу көптеген ұйымдар мен қызметтердің келісіп күш салуын талап етеді. Осы кітапшада туберкулездің алдын алу жөнінде беріген негізгі ұсыныстар белгілі бір дәрежеде жан-жақты және жағдайды анықтау мен оны әрі қарай ұйымдастыруды жоспарлау үшін әкімшілік қызметкерлері де, өзінің қауіпсіздігін, өз пациенттерінің және халықтың қауіпсіздігін арттыру үшін тікелей медициналық қызмет көрсететін қызметкерлер де қолдануы мүмкін.

1.5 Әлеуметтік профилактика

Әлеуметтік профилактика – халықтың денсаулығын нығайтуға бағытталған және мемлекеттік деңгейде іске асырылатын әлеуметтік шаралар кешені. Бұл тіршілік ету ортасын (экологияны) көркейту, әл-ауқатты арттыру, тұрғын үй жағдайын жақсарту, науқастардың емделуі мен өміріне қолайлы жағдай туғызу болып табылады. Әлеуметтік бағыттылықтың профилактикалық шаралары денсаулықты нығайтуға және салауатты өмір салты басымдылығын нығайту үшін маңызды жағдай жасайды. Осы шараларды іске асыру елдегі әлеуметтік-экономикалық жағдайға және мемлекеттің саяси еркіндігі мен оның идеология-сына тығыз байланысты.

Қазақстан Республикасында туберкулезбен күрес мемлекеттік маңызды іс болып табылады. Ұлттық туберкулезбен күрес бағдарламасына мемлекеттік сипаттағы профилактикалық бағыттылық қағидалаты, медициналық көмектің тегінділігі жатады. Бағдарлама мемлекеттік нормативтік құжаттарда толық көрсетілген - Қазақстан Республикасында халықты туберкулезден қорғау шара-лары туралы

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 21 желтоқсандағы № 1263 Қаулысы, «Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы» Қазақстан Республикасының 2009 жылғы 18 қыркүйектегі №193Кодексі.

Қазақстанда туберкулезбен ауыратын науқасты әлеуметтік қорғау жүйесі әлеуметтік көмек жүйесінің мемлекеттік (облыстық) және мемлекеттік емес сек-торларынан тұрады. Әлеуметтік көмек жүйесінің мемлекеттік (облыстық) секто-рына облыстардағы халықты әлеуметтік қорғау басқармаларының дербес органда-

Page 23: ТУБЕРКУЛЕЗДІҢ ПРОФИЛАКТИКАСЫgiotrade.kz/sites/default/files/common/kaz_tuderkulez... · 2017-06-26 · 1.2 Арнайы профилактика: ... елдің

23

ры, сонымен қатар Қазақстан Республикасының Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің жүйесі бойынша әлеуметтік қызмет көрсету мемкемелері кіреді.

Мемлекеттік мекенжайлық әлеуметтік көмек Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес жергілікті бюджеттің қаражатының есебінен көрсетіледі.

Әлеуметтік көмек жүйесінің мемлекеттік емес (үкіметтік емес) секторына түрлі қоғамдық бірлестіктер, қайырымдылық және діне ұйымдар, басқа әлеуметтік қызмет көрсететін кәсіпорындар, ұйымдар, мекемелер, мемлекеттік ұйымға жат-пайтынжеке меншікке негізделген қызметтер, сонымен қатар әлеуметтік қызмет саласында жеке меншік қызметті іске асыратын тұлғалар кіреді.

Сонымен, әлеуметтік профилактика індетті процестің барлық түрлеріне әсер етеді. Ол қажетті профилатикалық шараларды іске асыруда маңызды тірек және айтарлықтай деңгейде жалпы нәтижелілікті анықтайды.

Қорытынды

Медициналық-санитарлық алғашқы көмек денсаулық сақтау саласының орта буыны бола отырып, халық денсаулығы көрсеткішін сапалы жақсартуда басты қызметті іске асырады. Оның хал-жағдайына барлық денсаулық сақтау жүйесі қызметінің тиімділігі мен сапасы, елдің еңбек әлеуетін сақтау, сонымен қатар көптеген медициналық-әлеуметтік мәселені, оның ішінде туберкулез ауруы мәселесін шешу тікелей байланысты.

МСАК жүйесі мен ТҚҰ мамандарының құрылымды өзара әрекеті ауруды анықтау мен туберкулезбен ауыратын науқасты емдеуде, сондай-ақ аурудың алдын алу бойынша кешенді іс-шараларды бірлесе жүргізгенде жемісті болуы мүмкін.

МСАК деңгейінде туберкулезбен ауыратын науқасты анықтау мен емдеу бой-ынша кешенді шараларға сапалы қақырық микроскопиясы мен флюорографияға негізделген туберкулезді уақытылы анықтау және амбулаторлық емдеу кезеңінде тікелей бақыланатын туберкулез химиятерапиясын жүргізу кіреді. Профилатикалық жұмыстарға сапалы өткізілетін арнайы (иммунопрофилактикалық вакцинация және ревакцинация, химиопрофилактика) және арнайы емес (санитарлық профи-лактика, санитарлық ағарту және сәлеуметтік профилактика) шаралары жатады. Сонымен қатар, МСАК деңгейінде барлық шаралардың маңызы инфекциялық бақылау нормалары мен ережелерді сақтау болып табылады.

Қазіргі уақытта халықпен ақпараттық-білім беру жұмысының жаңа бағыттары адвокация, коммуникация және әлеуметтік жұмылдыру болып табылады. Бұлардың әр компонентінің өзіне тән мақсаты, міндеттері, бағыттары мен ша-раларды ұйымдастыру әдістері бар. Олардың дұрыс орындалуына Ұлттық ту-беркулезге қарсы күрес бағдарламаларының жетістігі байланысты. АКӘЖ енгізу бойынша халықаралық тәжірибе таңбалау мен кемсітушілікпен күресте көмек көрсете, ТБ туралы дұрыс емес көзқарасты өзгерте және ауруды бақылауды қамтамасыз етуге арналған жаңа қаржы механизмін құруға көмектесе алады.

Page 24: ТУБЕРКУЛЕЗДІҢ ПРОФИЛАКТИКАСЫgiotrade.kz/sites/default/files/common/kaz_tuderkulez... · 2017-06-26 · 1.2 Арнайы профилактика: ... елдің

24

Аталған шараларды жетістікпен іске асыру қолданыстағы ұстанымды нығайтуға және ТБ-мен күресте одан да үлкен нәтижеге қол жеткізуге мүмкіндік береді.

Page 25: ТУБЕРКУЛЕЗДІҢ ПРОФИЛАКТИКАСЫgiotrade.kz/sites/default/files/common/kaz_tuderkulez... · 2017-06-26 · 1.2 Арнайы профилактика: ... елдің

25

Дереккөздер тізімдемесі

1. Методические рекомендации Роль сети первичной медико-санитарной по-мощи в контроле над туберкулезом /Исмаилов Ш.Ш., Назирова Н.И. и др. - Алма-ты, 2008.- 56с.

2. Краткое руководство по туберкулезу для работников первичной медико-сани¬тарной помощи для стран Европейского региона ВОЗ с высоким и средним бре¬менем туберкулеза. – Нью-Джерси: ВОЗ, 2004. - 77с.

3. Приказ № 218 от 25 апреля 2011 г. «О некоторых вопросах по борьбе с тубер¬кулезом»

4. Приказ № 404 от 17 июня 2011г. «О мерах совершенствования мероприятий по борьбе с туберкулёзом в Республике Казахстан»

5. Руководство по контролю над туберкулезом в Республике Казахстан /Исма-илов Ш.Ш., Назирова Н.И. и др. - Алматы, 2008.-260с.

6. Туберкулез органов дыхания. Руководство для врачей под редакцией Н.А.Браженко. - Санкт-Петербург, 2012. - 367с.

7. Сасаров А. Основные мероприятия, необходимые для эффективного кон-троля туберкулеза. Безопасность без стигмы. Всероссийская сеть снижения вреда, 2008. -13с.

8. Адвокация, коммуникация и социальная мобилизация в борьбе с туберкуле-зом. Сборник успешного опыта проведения мероприятий.- ВОЗ, 2011.-81с.

9. Учебный курс. Работа с населением, подверженным наибольшему риску. Ин¬тегрированный уход за ТБ/ВГС/ВИЧ-инфицированными лицами //под редак-цией Ж.А.Калматаевой. - Алматы, 2013. -249с.

10. Галинская Л.А. Туберкулез. Профилактика и лечение /Ростов н/Д: Феникс, 2014. - 188 с. (Медицина)

11. Благодарный Я.А. Источники туберкулеза и меры профилактики. - Алма-Ата, 1980.-245с.

12. Петросьянц В.А., Кибрик Б.Л. Профилактика и организация борьбы с туберку¬лезом. -Медицина, 1983.-135с.

13. Курс обучения по пациент-ориентированному подходу в противотуберкулез¬ной программе Казахстана. - Алматы, 2014г. -44с.

14. Статистический обзор по туберкулезу в Республике Казахстан. – Алматы, 2008.

15. Интернет ресурсы: www.who.int/tb/en/ www.who.int/topics/hiv_aids/en/ www.stoptb.org/wg/tb_hiv/tbics.asp/www.pih.ru/,www.tuberculosis.ru/index.htm, www.who.int/tb/ru/