29

เรองท 2 พช

พชกคอสงมชวตทสามารถสงเคราะหอาหารเพอตวเอง ดวยวธการดดซบพลงงานจาก ดวงอาทตย และธาตอาหาร จากปจจยแวดลอม (โดยเฉพาะ ดน น า และบรรยากาศ) มาสงเคราะหแสงเพอกอใหเกดอนทรยวตถขน อนทรยวตถสวนหนงจะถกน ามาสลายโดยขบวนการหายใจ และ เมตาโบลซม เพอน าพลงงานออกมาใชในกจกรรมตาง ๆ อกสวนหนงมการสะสมไวและถายทอดไป ยงสตว นอกจากนยงมสวนทสะสมในเมลด และสวนสบพนธเพอการขยายพนธตอไป สวนประกอบของพช

พชประกอบดวยอวยวะทส าคญตอการด ารงชวต ไดแก ราก ล าตน ใบ ดอก ผล และเมลด ซงอวยวะแตละสวนของพชนนมหนาทและสวนประกอบแตกตางกน แตท างานเกยวของและสมพนธกนหากขาดอวยวะสวนใดสวนหนงไป อาจท าใหพชนนผดปกต หรอตายได และยงมปจจยบางประการทจ าเปนตอการเจรญเตบโตของพช

รปแสดงสวนประกอบตาง ๆ ของพช

ราก คอ อวยวะทเปนสวนประกอบของพชทไมมคลอโรฟลล ไมมขอ ปลอง ตาและใบ รากเจรญเตบโตตามแรงดงดดของโลกลงสดน มขนาด และความยาวแตกตางกน รากของพชมหลายชนด ไดแก

1. รากแกว เปนรากทงอกออกมาจากเมลด โคนของรากแกวจะมขนาดใหญแลวคอย ๆ เรยวไปจนถงปลายราก

30

2. รากแขนง เปนรากทแตกออกมาจากรากแกว จะเจรญเตบโตขนานไปกบพนดน และสามารถแตกแขนงไปไดเรอย ๆ

3. รากฝอย เปนรากทมลกษณะ และขนาดโตสม าเสมอกน จะงอกออกมาเปนกระจก 4. รากขนออนหรอขนราก เปนขนเสนเลก ๆ จ านวนมากมายทอยรอบๆ ปลายราก ท าหนาท

ดดน าและแรธาต

รากของพชสามารถจ าแนกได 2 ระบบ ไดแก ระบบรากแกวและระบบรากฝอย มรายละเอยดดงน

1. ระบบรากแกว หมายถง ระบบรากทมรากแกวเปนรากหลกเจรญเตบโตไดเรว ขนาดใหญและยาวกวารากอน ๆ และมรากแขนงแตกออกมาจากรากแกว ทปลายรากแขนงจะมรากขนออนงอกออกมา เชน รากผกบง รากมะมวง เปนตน

รปแสดงระบบรากแกว

2. ระบบรากฝอย หมายถง ระบบรากทมรากฝอยเปนจ านวนมาก ไมมรากใดเปนรากหลก มลกษณะเปนเสนเลก ๆ แผกระจายออกไปโดยรอบ ๆ โคนตน ทปลายรากฝอยจะมรากขนออนงอกออกมา เชน รากขาวโพด รากหญา รากมะพราว เปนตน

รปแสดงระบบรากฝอย

31

1. หนาทของราก มดงน 1. ยดล าตนใหตดกบพนดน 2. ดดน า และธาตอาหารทละลายน าจากดน แลวล าเลยงขนไปยงสวนตาง ๆ ของพช โดยผานทาง

ล าตนหรอกง

นอกจากนรากพชอกหลายชนดยงท าหนาทพเศษตาง ๆ อก เชน 1. รากสะสมอาหาร เปนรากทท าหนาทเปนแหลงเกบสะสมอาหารไวส าหรบล าตน เชน ราก

มนแกว รากแครอท รากมนส าปะหลง และรากหวผกกาด เปนตน

รปแสดงพชทมรากสะสมอาหาร

2. รากค าจน เปนรากทชวยค ายนและพยงล าตนไว เชน รากโกงกาง รากขาวโพด เปนตน

รปแสดงรากค าจนของโกงกาง

32

3. รากยดเกาะ เปนรากส าหรบยดเกาะล าตน หรอกงไมอน เชน รากพลดาง รากฟโลเดนดรอน เปนตน

รปแสดงรากยดเกาะของพลดาง

4. รากสงเคราะหแสง พชบางชนดมสเขยวตรงปลายของรากไวส าหรบสรางอาหาร โดย วธการสงเคราะหดวยแสง เชน รากกลวยไม รากไทร เปนตน

รปแสดงรากสงเคราะหแสงของไทร

5. รากหายใจ เปนรากทมลกษณะแหลม ๆ โผลขนมาเหนอดนและน า ชวยในการดดอากาศ เชน รากแสม รากล าพ เปนตน

รปแสดงรากหายใจของแสม

33

ล าตน ล าตน คอ อวยวะของพชทโดยทวไปเจรญอยเหนอพนดนตอจากราก มขนาด รปราง และ

ลกษณะแตกตางกนไป ล าตนมทงล าตนอยเหนอดน เชน มะละกอ มะมวง มะนาว ชมพ เปนตน และ ล าตนอยใตดน เชน ขง ขา ขมน กลวย หญาแพรก พทธรกษา เปนตน

ล าตนใตดน ล าตนเหนอดน

ล าตนประกอบดวยสวนส าคญ 3 สวน ไดแก ขอ ปลอง และตา ดงน

1. ขอ เปนสวนของล าตนบรเวณทมกง ใบหรอตางอกออกมา ล าตนบางชนดอาจมดอกงอกออกมาแทนกง หรอมหนามงอกออกมาแทนกง หรอใบ

2. ปลอง เปนสวนของล าตนทอยระหวางขอแตละขอ 3. ตา เปนสวนประกอบทส าคญของล าตน ท าใหเกดกง ใบ และดอก ตามรปรางโคงนน หรอ

รปกรวย ประกอบดวยตายอด และตาขาง

รปแสดงสวนประกอบของล าตน

34

หนาทของล าตน มดงน 1. เปนแกนชวยพยงอวยวะตาง ๆ ไดแก กง ใบ ดอก ผล และเมลด ชวยใหใบกางออก

รบแสงแดดเพอประโยชนในการสรางอาหาร โดยวธการสงเคราะหดวยแสง 2. เปนทางล าเลยงน า และแรธาตทรากดดขนมาสงตอไปยงใบ และสวนตาง ๆ ของพช 3. เปนทางล าเลยงอาหารทใบสรางขน สงผานล าตนไปยงราก และสวนอน ๆ

นอกจากนล าตนของพชอกหลายชนดยงท าหนาทพเศษตาง ๆ อก เชน 1. ล าตนสะสมอาหาร เปนล าตนทท าหนาทเปนแหลงเกบสะสมอาหาร จะมล าตนอยใตดน

เชน ขง ขา ขมน เผอก มนฝรง เปนตน

รปแสดงล าตนสะสมอาหารของขงและขา

2. ล าตนสงเคราะหแสง พชบางชนดมล าตนเปนสเขยวไวส าหรบสรางอาหาร โดยวธการสงเคราะหดวยแสง เชน กระบองเพชร พญาไรใบ ผกบง เปนตน

รปแสดงล าตนสงเคราะหแสดงของกระบองเพชร

35

3. ล าตนขยายพนธ เชน โหระพา พลดาง โกสน คณนายตนสาย ลลาวด เปนตน

รปแสดงล าตนขยายพนธของลลาวด 4. ล าตนเปลยนไปเปนมอพน เพอชวยพยงค าจนล าตน เชน บวบ ต าลง น าเตา เปนตน

รปแสดงล าตนบวบทเปลยนไปเปนมอพนใบ

36

ใบ คอ อวยวะของพชทเจรญออกมาจากขอของล าตนและกง ใบสวนใหญจะมสารสเขยวเรยกวา คลอโรฟลล ใบมรปรางและขนาดแตกตางกนไปตามชนดของพช ใบประกอบดวย กานใบ แผนใบ เสนกลาง และเสนใบ

รปแสดงลกษณะของใบแบบตาง ๆ

นอกจากนใบของพชยงมลกษณะอน ๆ ทแตกตางกนอก ไดแก

1. ขอบใบ พชบางชนดมขอบใบเรยบ บางชนดมขอบใบหยก 2. ผวใบ พชบางชนดมผวใบเรยบเปนมน บางชนดมผวใบดานหรอขรขระ 3. สของใบ พชสวนใหญจะมใบสเขยว แตบางชนดมใบสอน เชน แดง สม เหลอง เปนตน 4. เสนใบ เสนใบของพชมการเรยงตวใน 2 ลกษณะ ไดแก

1. เรยงตวแบบรางแห เชน ใบมะมวง ต าลง อญชน ชมพ เปนตน 2. เรยงตวแบบขนาน เชน ใบกลวย หญา ออย มะพราว ขาว เปนตน

37

ชนดของใบ มดงน 1. ใบเดยว คอ ใบทมแผนใบเพยงแผนเดยวตดอยบนกานใบทแตกออกจากกง หรอล าตน เชน

ใบมะมวง ชมพ กลวย ขาว ฟกทอง ใบเดยวบางชนดอาจมขอบใบเวาหยกลกเขาไปมากจนดคลาย ใบประกอบ เชน ใบมะละกอ สาเก มนส าปะหลง เปนตน

รปแสดงลกษณะใบเดยวของตนสาเก

2. ใบประกอบ คอ ใบทมแผนใบแยกเปนใบยอยๆ หลายใบ ใบประกอบยงจ าแนกยอย ไดดงน 1) ใบประกอบแบบฝามอ เปนใบประกอบทมใบยอยแตละใบแยกออกจากจดเดยวกนทสวน

ของโคนกานใบ พชบางชนดอาจมใบยอยสองใบ เชน มะขามเทศ หรอสามใบ เชน ยางพารา ถวเหลอง ถวฝกยาว บางชนดอาจมสใบ เชน ผกแวน หรอมากกวาสใบ เชน ใบนน หนวดปลาหมก ใบยอยดงกลาวอาจมกานใบหรอไมมกได

รปแสดงใบประกอบแบบฝามอของตนมะขาม

38

2) ใบประกอบแบบขนนก เปนใบประกอบทใบยอยแตละใบแยกออกจากกานสองขางของแกนกลางคลายขนนก ปลายสดของใบประกอบอาจมใบยอยใบเดยว เชน ใบกหลาบ หรออาจมใบยอยสองใบ เชน ใบมะขาม

รปแสดงใบประกอบแบบขนนกของกหลาบ

หนาทของใบ มดงน 1. สรางอาหาร ใบของพชจะดดแกสคารบอนไดออกไซดเพอน าไปสรางอาหาร เรยกกระบวน

การสรางอาหารของพชวา การสงเคราะหดวยแสง 2. คายน า พชคายน าทางปากใบ 3. หายใจ ใบของพชจะดดแกสออกซเจนและคายแกสคารบอนไดออกไซด

นอกจากนใบยงอาจเปลยนแปลงไปเพอท าหนาทพเศษอน ๆ เชน 1. สะสมอาหาร เชน ใบวานหางจระเข กลบของกระเทยม และหวหอม เปนตน 2. ขยายพนธ เชน ใบคว าตายหงายเปน ใบเศรษฐพนลาน เปนตน

รปแสดงใบคว าตายหงายเปนสวนทใชขยายพนธ

39

3. ยดและพยงล าตนใหไตขนทสงได เชน ใบต าลง ใบมะระ และถวลนเตา เปนตน 4. ลอแมลง เชน ใบดอกของหนาวว ใบดอกของเฟองฟา เปนตน 5. ดกและจบแมลง ท าหนาทจบแมลงเปนอาหาร เชน ใบหมอขาวหมอแกงลง ใบกาบหอยแครง

เปนตน

รปแสดงหมอขาวหมอแกงลงส าหรบดกและจบแมลง

6. ลดการคายน าของใบ เชน ใบกระบองเพชรจะเปลยนเปนหนามแหลม เปนตน

40

ดอก ดอก คอ อวยวะสบพนธของพช ท าหนาทสบพนธแบบอาศยเพศ ทเกดมาจากตาชนดตาดอก

ทอยตรงบรเวณปลายยอด ปลายกง บรเวณล าตนตามแตชนดของพช ดอกประกอบดวยสวนตาง ๆ ดงน

รปแสดงสวนประกอบของดอกไม

ดอกประกอบดวยสวนตาง ๆ 4 สวน แตละสวนจะเรยงเปนชนเปนวงตามล าดบจากนอกสด เขาสดานใน คอ กลบเลยง กลบดอก เกสรเพศผ และเกสรเพศเมย ดงน

1. กลบเลยง เปนสวนของดอกทอยชนนอกสดเรยงกนเปนวง เรยกวา วงกลบเลยง สวนมากม สเขยว เจรญเปลยนแปลงมาจากใบ ท าหนาทปองกนอนตรายตาง ๆ จากสงแวดลอม แมลง และศตร อน ๆ ทจะมาท าอนตรายในขณะทดอกยงตมอย นอกจากนยงชวยในการสงเคราะหดวยแสง จ านวนกลบเลยงในดอกแตละชนดอาจไมเทากน ดอกบางชนดกลบเลยงจะตดกนหมดตงแตโคนกลบจนเกอบถงปลายกลบ มลกษณะคลายถวยหรอหลอด เชน กลบเลยงของดอกชบา แตง บานบร แค บางชนด มกลบเลยงแยกกนเปนกลบ ๆ เชน กลบเลยงของดอกบวสาย พทธรกษา กลบเลยงของพชบางชนดอาจ มสอนนอกจากสเขยว ท าหนาทชวยลอแมลงในการผสมเกสรเชนเดยวกบกลบดอก

2. กลบดอก เปนสวนของดอกทอยถดจากกลบเลยงเขามาขางใน มสสนตาง ๆ สวยงาม เชน สแดง เหลอง ชมพ ขาว มกมขนาดใหญกวากลบเลยง บางชนดมกลนหอม บางชนดตรงโคนกลบดอกจะมตอมน าหวานเพอชวยลอแมลงมาชวยผสมเกสร

3. เกสรเพศผ เปนสวนของดอกทอยถดจากกลบดอกเขามาขางใน ประกอบดวยกานชอบเรณ ซงภายในบรรจละอองเรณมลกษณะเปนผงสเหลอง อบเรณท าหนาทสรางละอองเรณ ภายในละอองเรณมเซลลสบพนธเพศผ

41

4. เกสรเพศเมย เปนสวนของดอกทอยชนในสด ประกอบดวยยอดเกสรเพศเมย กานยอดเกสรเพศเมย รงไข ออวล และเซลลไข

ชนดของดอก มดงน ดอกของพชโดยทวไปมสวนประกอบทส าคญครบ 4 สวน คอ กลบเลยง กลบดอก เกสรเพศผ

และเกสรเพศเมย แตดอกของพชบางชนดมสวนประกอบไมครบ 4 สวน จงจ าแนกดอกเปน 2 ประเภท โดยพจารณาจากสวนประกอบเปนเกณฑ ไดแก

1. ดอกสมบรณ คอ ดอกทมสวนประกอบครบ 4 สวน ไดแก กลบเลยง กลบดอก เกสรเพศผ และเกสรเพศเมย เชน ดอกชบา ดอกกหลาบ ดอกอญชน เปนตน

รปแสดงลกษณะดอกสมบรณของดอกชบา

2. ดอกไมสมบรณ คอ ดอกทมสวนประกอบไมครบ 4 สวน เชน ดอกหนาวว ดอกต าลง ดอกฟกทอง ดอกมะละกอ เปนตน

รปแสดงลกษณะดอกไมสมบรณของดอกฟกทอง

42

ถาพจารณาเกสรของดอกทท าหนาทสบพนธเปนเกณฑ จะจ าแนกดอกเปน 2 ประเภท ไดแก 1. ดอกสมบรณเพศ คอ ดอกทมเกสรเพศผและเกสรเพศเมยอยในดอกเดยวกน เชน ดอกชบา

ดอกมะมวง ดอกตอยตง ดอกอญชญ ดอกมะเขอ เปนตน 2. ดอกไมสมบรณเพศ คอ ดอกทมเกสรเพศผหรอเกสรเพศเมยอยภายในดอกเพยงเพศเดยว

ดอกทมเกสรเพศผอยางเดยว เรยกวา ดอกเพศผ และดอกทมเกสรเพศเมยอยางเดยว เรยกวา ดอกเพศเมย เชน ดอกฟกทอง ดอกบวบ ดอกต าลง ดอกมะละกอ เปนตน

แตถาพจารณาจ านวนดอกทเกดจากหนงกานดอกเปนเกณฑ จะจ าแนกดอกออกเปน 2 ประเภท ไดแก

1. ดอกเดยว คอ ดอกทเกดขนบนกานดอก เปนดอกเดยวโดด ๆ เชน ดอกจ าป ดอกชบา เปนตน 2. ดอกชอ คอ ดอกทเกดเปนกลมบนกานดอก ประกอบดวยดอกยอยหลายดอก แตละดอกยอย

มกานดอกยอยอยบนกานดอก เชน ดอกหางนกยง ดอกกลวยไม ดอกทานตะวน ดอกกระถนณรงค เปนตน

หนาทของดอก มดงน 1. ชวยลอแมลงใหมาผสมเกสร 2. ท าหนาทผสมพนธ

ปจจยบางประการทจ าเปนตอการเจรญเตบโตของพช พชเปนสงมชวตมการเจรญเตบโต และด ารงชวตอยไดยอมตองการสงแวดลอมทเหมาะสม

สภาพของสงแวดลอมตาง ๆ ทมผลตอการเจรญเตบโตของพช ไดแก 1. ดน เปนปจจยส าคญอนดบแรก ดนทเหมาะสมตอการเจรญเตบโตของพช ตองเปนดนท

อมน าไดด รวนซย มอนทรยวตถมาก แตเมอใชดนปลกไปนาน ๆ ดนอาจเสอมสภาพ เชน หมดแรธาต จ าเปนตองมการปรบปรงดนใหอดมสมบรณ ไดแก การไถพรวน การใสปย การปลกพชหมนเวยน เปนตน

2. น า มความส าคญตอการเจรญเตบโตของพชมาก น าชวยละลายแรธาตอาหารในดน เพอใหรากดดอาหารไปเลยงสวนตาง ๆ ของล าตนได และยงชวยใหดนมความชมชน พชสดชนและการท างานของกระบวนการตาง ๆ ในพชเปนไปอยางปกต

3. ธาตอาหารหรอปย เปนสงทชวยใหพชเจรญเตบโตดยงขน ธาตอาหารทจ าเปนตอการเจรญเตบโตของพชม 16 ธาต แตธาตทพชตองการมากและในดนมกมไมเพยงพอ คอ ธาตไนโตรเจน ฟอสฟอรส และโพแทสเซยม ธาตอาหารเหลานจะตองอยในรปสารละลายทพชน าไปใชได และตอง มปรมาณทพอเหมาะ จงจะท าใหการเจรญเตบโตของพชเปนไปดวยด แตถามไมเพยงพอตองเพม ธาตอาหารใหแกพชในรปของปย

43

4. อากาศ ในอากาศมแกสหลายชนด แตแกสทพชตองการมากคอ แกสคารบอนไดออกไซดและแกสออกซเจน ซงใชในการสงเคราะหดวยแสงเพอสรางอาหารและหายใจ แกสทงสองชนดนมอยในดนดวย ในการปลกพชเราจงควรท าใหดนโปรงรวนซยอยเสมอ เพอใหอาหารทอยในชองวางระหวางเมดดนมการถายเทได

5. แสงสวางหรอแสงแดด พชตองการแสงแดดมาใชในการสรางอาหาร ถาขาดแสงแดดพชจะแคระแกรน ใบจะมสเหลอง หรอขาวซด และตายในทสด พชแตละชนดตองการแสงไมเทากนพช บางชนดตองการแสงแดดจด แตพชบางชนดกตองการแสงร าไร

6. อณหภม มสวนชวยในการงอกและเจรญเตบโตของพชเชนกน จะเหนไดวาพชบางชนดชอบขนในทมอากาศหนาวเยน แตพชบางชนดกชอบขนในทมอากาศรอน การน าพชมาปลกจงควรเลอกชนดทเหมาะสมกบอณหภมทเปลยนไปตามฤดกาลในแตละทองถนดวย กจกรรมลองท าด ใชไมกระดานวางทบหญาไวสก 2 สปดาห แลวลองยกไมกระดานขน สงเกตหญา ใตไมกระดานบนทก