พฤตกรรม (Behavior)

ตวอยางพฤตกรรมตาง ๆ

อ. พชน วชตพนธ

พชกมการเจรญเตบโต และ การเคลอนไหวรปแบบตาง ๆ ตอบสนองทงสงเราภายใน และภายนอก

สตวกมการเจรญรปแบบตาง ๆ

สตวกมการเจรญรปแบบตาง ๆ

สตวบางชนดกนพชเปนอาหาร

สตวลาสตวชนดอนเปนอาหารในวธการทตางกน

ขนกบอะไร?

ปรบตวใหอยในสภาวะทเหมาะสม

การปรบตวเขากบทอยอาศย ทงในแง เวลา สถานท และ สงแวดลอมรอบตว

มน ณ เวลา หนง ๆ

หากมนอยตามทอยธรรมชาตใหมาไมได กตองหา หรอ สรางใหมขนมา

การสรางรงของบเวอร

สตวมความสามารถในการเคลอนทในการเลอกทอยอาศย หาอาหาร หรอ เพอ

ความอยรอดจากศตร

บางครงกจ าเปนตองมการสอสารกบตวอนๆ

ผงอาศยการเตนร าเปนภาษาสอให

เพอนรแหลงอาหาร

และทส าคญ คอการสอสารระหวางในชนดเดยวกน

เพอการสบพนธ

กวางแดง กบนกแสดงพฤตกรรมในการหาคแบบเฉพาะของมนเองทไมเหมอนกน

นกตวผแสดงทาทางใหตวเมยดเพอบงบอกลกษณะทเดนของตนเหนอคแขง

• พฤตกรรมเพอการสอสารระหวางผสง (sender) กบผรบขอมล (receiver)

– โดยผสงสารอาศยสอประเภทตางๆ เชน คลนสนสะเทอนทระดบตางๆ เสยง สารเคม กรยาทาทาง รปรางลกษณะ เปนตน

– และผรบตองมอวยวะรบความรสกทเหมาะสม ไดแกผวหนง ห หนวด ลน จมก หรอ ตา เปนตน

และพฤตกรรมการเขาสงคมบางอยางกเพอความอยรอดของเพอนรวมชนด

หรอ เพอลกหลานของตน

พชเองอาจมการสอสารกบสตวอน ๆ หรอสตวมพฤตกรรมทสมพนธกบพช เพอการ

ผสมเกสร หรอการกระจายเมลดพนธ

วตถประสงค• พฤตกรรมคออะไร (What)• พฤตกรรมเกดขนไดอยางไร (How)• ท าไมจงเกดพฤตกรรม (Why)• รจกการจ าแนกพฤตกรรมแบบตาง ๆ ของพช และ สตว

พฤตกรรมคออะไร (What)

• สงมชวต

• สงแวดลอม

สภาวะภายในรางกาย

สภาพของแหลงทอยอาศย

เพอนชนดเดยวกน

เพอนตางชนดกน – ชวยเหลอ ศตร• สงแวดลอมใดมประโยชน หรอ โทษ หรอ เขามามความสมพนธดวย --- สงเรา

สงมชวตมการตอบสนองตอสงเรา - พฤตกรรม

การแสดงออกทจดเปนพฤตกรรมไดแก

• รปแบบของการเคลอนทและเคลอนไหวประเภทตางๆ

• การเปลยนแปลงรปรางหรอทาทาง• การสงเสยง• การเปลยนแปลงอน ๆ เชน ส กลน ฯลฯ

พฤตกรรมเกดขนไดอยางไร (How)

พฤตกรรมเกดขนไดอยางไร• รางกาย เจรญเตบโต ถกก าหนดโดยลกษณะทางพนธกรรม ท าใหมลกษณะตาง ๆ และ มความสามารถในการรบรสงเรา และ ตอบสนองตอสงเราทแตกตางกนไปในแตละสงมชวต

• ระหวางการเจรญ จะมฮอรโมนภายในเปนตวควบคมการเจรญ ทงในพช และ ในสตว โดยสงแวดลอมอาจสงผลใหมการเจรญทแตกตางกนไปตอบสนองตอสงเราเหลานน

พฤตกรรมเกดขนไดอยางไร• ลกษณะทถกควบคมดวยยนท าใหเกดการตอบสนองตอสงเราไดโดยอตโนมต คลายกบเปนการโปรแกรมไวในรางกาย เสมอนเปนพฤตกรรมทเกดขนตามสณชาตญาน (innate behavior)

• แตสงแวดลอมในระหวางการเจรญพฒนาตวออนอาจสงผลใหโปรแกรมการตอบสนองถกปรบเปลยนไปใหเหมาะสมกบสภาพแวดลอม

• การตอบสนองตอสงเราซ า ๆ กนในอดต อาจสงผลใหสงมชวตเรยนรในการปรบเปลยนพฤตกรรมใหเหมาะสมเมอเกดสถานการณทมสงเราตาง ๆ ในอนาคตได โดยผานการเรยนร (learning)

กลไกการเกดพฤตกรรม• ในพช มกเปนผลจาก ฮอรโมน และ ปรมาณน าในเซลล

ในสตว• การท างานประสานกนระหวางระบบประสาท ระบบกระดกและกลามเนอ ตลอดจนตอมตาง ๆ เพอแสดงรปแบบพฤตกรรมประเภทตางๆ ออกมา

แรงกระตนภายใน หรอ ภายนอก

หนวยรบความรสก

หนวยสนองความรสก

ใยประสาทรบความรสก

ระบบประสาทสวนกลาง

ใยประสาทสงงานพฤตกรรม

ท าไมจงเกดพฤตกรรม (Why)

• การเจรญเตบโต• ปรบใหตนเองอยในสภาวะแวดลอมทเหมาะสม สราง หรอ หาทอยอาศย

• แสดงความสมพนธกบสงมชวตอน และ การสอสารเพอ

–หาอาหาร หรอหนจากการถกกน–หาค หรอตอสเพอใหไดคมา ฯลฯ

วตถประสงคของการแสดงพฤตกรรม

ประโยชน และ ววฒนาการของพฤตกรรม• พฤตกรรมทเหมาะสม สงผลใหสงมชวต ม fitness ดขน

• Fitness = survivorship (to reproduction) and fecundity (i.e. number of offspring produced)

• สงมชวตทมพฤตกรรมใดทท าใหตนเองอยรอด และ สามารถขยายพนธใหลกหลานไดมากกวา จะท าใหมสงมชวตทแสดงพฤตกรรมเหลานนมากขนในประชากร

ประโยชน และ ววฒนาการของพฤตกรรม• พฤตกรรมใดทไมเปนประโยชนตอตวมนเอง กจะท าใหตวมนตายไป ซงจะถกคดเลอก โดย Natural selection(ecological selection หรอ sexual selection)

• "In fact, evolution can be precisely defined as any change in the frequency of alleles within a gene pool from one generation to the next." - Helena Curtis and N. Sue Barnes, Biology, 5th ed. 1989 Worth Publishers, p.974

สงทท าใหพฤตกรรมทเหมาะสมแพรกระจายไปสประชากรได

• Natural selection

• Learning

• Cultural transmission

พฤตกรรมทมผลกระทบมาจากทงยน และ การเรยนร

Gene + environment

• Gene – เปนตวก าหนดการเจรญพฒนาของ ระบบประสาท ระบบฮอรโมน และ โครงสรางของกลามเนอ อวยวะตาง ๆ ของรางกาย

• Environment – ประสบการณทมนไดรบในอดต

สงผลใหมการพฒนาของพฤตกรรมเปนเชนไร

สตวกมการเจรญรปแบบตาง ๆ

อณหภมมผลตอการเจรญพฒนาและ การตอบสนอง

ตอสงแวดลอมตอมา

Lizards and crocodiles

Turtles

สตวปรบพฤตกรรมใหเลอกกนอาหารทมใหสดสวนของสงทเปนอาหารปรบขนกบชนดของ

อาหารทมในแตละฤดกาล

Snowshoe hare

• Escaping and Freezing

พฤตกรรมเปนผลมาจากการท างานรวมกนระหวางปจจยทางพนธกรรมและสงแวดลอม

• พนธกรรม ก าหนดการพฒนาการตางๆทางสรระวทยา และโปรแกรมควบคมการตอบสนองสงเราตางๆในระบบประสาท

• สภาพแวดลอมขณะทมการเจรญพฒนาสงผลตอการแสดงออกของยนในการเจรญเตบโต

• สภาพแวดลอมกอน และขณะทจะแสดงพฤตกรรม เปนตวปรบแตงพฤตกรรมตามประสบการณทไดรบ

Innate behaviorsLearned behaviors

การจ าแนกพฤตกรรม

พฤตกรรมของสตวแบงตามวตถประสงค• พฤตกรรมทเกยวของกบการเคลอนท โดยมสงเราประเภทตางๆเปนตวกระตน ไดแก– Kinesis

– Taxis

• พฤตกรรมเพอการสอสารระหวางผสง (sender) กบผรบขอมล(receiver)– โดยผสงสารอาศยสอประเภทตางๆ

– และผรบตองมอวยวะรบความรสกทเหมาะสม

• อน ๆ เชน การดแลบตร (Parental care) การเกยวพาราส หรอการหาอาหาร ฯลฯ

Kinesis

• เคลอนทขนกบความหนาแนนของสงเรา โดยเปลยนความเรวหรอทศทาง

Taxis

• เคลอนทเขาหาหรอหนจากสงเราแบบมทศทางแนนอน

พฤตกรรมของสตวแบงตามการพฒนาการ

• สญชาตญาณ (Innate behavior)

• การเรยนร (Learning)

Innate behaviors• เปนมาแตก าเนดโดยไมตองอาศยการเรยนรจากประสบการณ

• ม 3 ระดบ– Reflexes เกดแบบสนๆ โดยอตโนมต

– Fixed action pattern เกดตอเนองโดยอตโนมตมแบบแผนทแนนอน

– Stimulus response chain เกดเปนล าดบตอเนองแตขนกบสงเราของแตละระยะ

• ตวอยาง innate behaviors เชน

Reflexes

• แตถาถกกระตนอยนานเกนไป จะเกด Sensory adaptation

• เชนการชกใยของแมงมม การกลงไขของหานFixed action

pattern

• เชนพฤตกรรมการเกยวพาราสของสตวการกนอาหารของแมลงวน

Stimulus

response chains

migration

Biological clock

• วน

• น าขนน าลง

• ฤดกาล

• ป ฯลฯ

• เชน Filial imprinting ตอสงทพบเหนแรกเกดของหาน หรอ sexual imprinting ตอเสยงรองของคทเจรญมาดวยกนในชวงตนของชวตของนก

Imprinting

Learned behavior

• มการเปลยนแปลงพฤตกรรมไปจากเดม หรอพฒนาพฤตกรรมใหมขนกบประสบการณในอดต

• พฤตกรรมทถกละทงสามารถเปลยนแปลงกลบมาเหมอนเดมไดเมอประสบการณเปลยนกลบมา ยกเวน imprinting

• ประเภทของพฤตกรรมการเรยนร

– habituation หรอ ความเคยชน

– classical conditioning หรอ associated learningการเรยนรแบบมเงอนไข

– operant conditioning หรอ trial and error learning การลองผดลองถก

– insight learning หรอ การรจกใชเหตผล

– social learning เรยนรจากการดตวอนในสงคม

• เชน การลดการการตอบสนองตอสงเราทไมใหคณหรอ โทษตอมนแตเกดขนบอยๆจนเคยชน

Habituation

Classical conditioning

• สนขเรยนรน าเอาสงเราใหม (เสยงกระดง) มาชกน าใหเกดการตอบสนอง (น าลายไหล) เชนเดยวกบสงเราเดม(อาหาร) เมอผานประสบการณนนมารวมกน

• เชนการเรยนรผานการลองผดลองถกของนกหรอ หน ถาไดรบโทษหลายครงเขาจะเลกท าแตหากไดประโยชนกจะท าอกOperant

conditioning

หรอ Trial and

error

insight learning

social learning

• เชนการน าประสบการณการลางมนฝรงในลง มาใชลางขางฟางใหสะอาดกอนกน

พฤตกรรมในพช• มกเกดในรปของการเคลอนไหว เพอตอบสนองตอการเจรญเตบโต หรอ สงเราภายนอก

• ประเภทของพฤตกรรมในพช

– การเคลอนไหวเนองจากการเจรญเตบโต (growth movement)

– การตอบสนองทไมเกยวกบการเจรญ

การเคลอนไหวเนองจากการเจรญเตบโต (growth movement)

• Autonomic movement มฮอรโมนเปนสงเราภายใน

– Nutation แบบ เอนไปมา

– Spiral movement แบบบดเปนเกลยว

• Paratonic movement มสงเราภายนอกมากระตน เชนแสงอณหภม การสมผส สารเคม น า แรงโนมถวงของโลก ฯลฯ

– Nasty ไมมทศทางสมพนธกบสงเรา

– Tropism ทศสมพนธกบสงเรา

(Dormancy การพกตว-เจรญ ขนกบสภาพแวดลอม)

Paratonic movement -

Photonasty หรอ Thermonasty

Paratonic movement -

Thigmonasty หรอ Chemonasty

Paratonic

movement -

Phototropism

หรอ Geotropism

Paratonic

movement -

Thigmotropism

Paratonic movement

การตอบสนองทไมเกยวกบการเจรญ

• Turgor movement ความเตง

• Taxis เขาหาหรอหนสงเราโดยมทศทาง

• Hydration movement การแหงของเนอเยอ

• การเปลยนแปลงของสารเคมในพช

Turgor

movement

การตอบสนองทไมเกยวกบการเจรญ

• Turgor movement ความเตง

• Taxis เขาหาหรอหนสงเราโดยมทศทาง

• Hydration movement การแหงของเนอเยอ

• การเปลยนแปลงของสารเคมในพช

Hydration movement

การตอบสนองทไมเกยวกบการเจรญ• Turgor movement

• Taxis

• Hydration movement

• การเปลยนแปลงของสารเคมในพช