จากการท าให้ทันสมัยจนถึง ...acad.vru.ac.th/Journal/journal 3-1/3_1_12.pdfระเบ ยบโลกใหม (New World Order) ก บช

วารสารวไลยอลงกรณปรทศน ปท 3 ฉบบท 1 มกราคม-มถนายน 2556

155

จากการท าใหทนสมยจนถงระเบยบโลกใหม ?: วภาษวธในพนทสาธารณะ

FROM THE MODERNIZATION TO THE NEW WORLD ORDER: DIALECTICS OF THE PUBLIC SPHERE

ชชพนธ ยมออน*

Chatchaphan Yimorn*

บทคดยอ

บทความชนน เปนบทความปรทศน ทประเมนสถานะลาสดของแนวคดและทฤษฎ ทางสงคมศาสตรเพอการพฒนา โดยมจดประสงค คอ การส ารวจการอธบาย การท าความเขาใจ และเสนทางการศกษาการพฒนาของกลมนกทฤษฎวพากษและยงเปนการเชอมโยงแนวคดและวธการศกษาเขาสการศกษาทางสงคมศาสตรเพอการพฒนา ผลการศกษาพบวา เสนทางการพฒนาของโลกในยคโลกาภวตน คอ วภาษวธระหวางระเบยบโลกใหม (New World Order) กบชวตประจ าวน (Life-world) ทเปนเชนนนเพราะการใหความส าคญของความแตกตางหลากหลายของนกทฤษฎหลงสมยใหม หรอการใหความส าคญกบ การใชเหตผลเปนการกระท าเชงการสอสาร (Communicative Action) รวมไปถงความไมจบสน ของการครอบง าของแนวคด วธการศกษาและความเชอจากการท าใหทนสมยสการมระเบยบโลก เพยงหนงเดยว

ค าส าคญ: วภาษวธ, ระเบยบโลกใหม, ยคแหงการรแจง, พนทสาธารณะ

ABSTRACT This article is a review article that evaluated the status of the latest concepts and theories of Social Science for Development. The objective was to survey the explanations, the comprehensions, and the study on the development of the critical theorists. In addition, this study connected the concepts as well as the study methods with the study of Social Sciences for Development. _____________________________________ หลกสตรสงคมศาสตรเพอการพฒนา คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยราชภฎวไลยอลงกรณ ในพระบรมราชปถมภ *ผนพนธประสานงาน E-mail: [email protected]

Valaya Alongkorn Review Vol. 3 No. 1 January-June 2013

156

The result of the study was concluded that the development of globalization could be defined as a dialectical method of the new world order and the life-world. This was because of the different theorists in the postmodern world, the reasons of communicative action, the dominance concepts, and the beliefs of Modernization and Globalization leaded to only one single world order. Keywords: Dialectics, New World Order, Enlightenment, Public Sphere บทน า การแตกสลายของระบอบคอมมวนสตไดน าไปสการเกดขนมาของการปกครองดวยวธการรวมสรางจนตภาพสาธารณะขนมา เชน ประชาชนทเคยถกปกครองดวยระบอบคอมมวนสต ตองพยายามวาดภาพในหวถงวธการเลอกตงทใหประชาชนมสทธและเสรภาพทางการเมอง และการคาดหวงและใฝฝนวาผแทนทตนเลอกจะเปนจรง ค าบรรยายถงสภาพการณดงกลาวกคงจะสรางความคาดหวงถงเกาะแสนสขและแสนสงบในฝนทมสภาพการเมองและสงคมทสมบรณ แตยงไมเจรญเตบโตเตมท (Immature Utopia Expectation) (Zizek, 2010) ภายในสงคมทพฒนาไปสเปาหมายสดทายซงหมายถง ความเชอของชนชนน าวา ทกสงคมจะพฒนาไปในเสนทางเดยวกนหมด ประเทศทพฒนาแลวไดผานขนตอนสภาพดงเดม เปลยนผานและสภาวะทนสมยแลว สวนประเทศก าลงพฒนากก าลงเจรญรอยตามอย (อนสรณ ลมมณ, 2550) เชน สหรฐอเมรกาซงเปนประเทศทเกอบทกสงสามารถแลกเปลยนซอขายวดคณคาเปนเงนไดจน นกปรชญาการเมองอเมรกนอยาง Michael Sandel พยายามทจะขบคดถงขดจ ากดของตลาด ซงเปนวธการหลกในการเขาถงสนคาสาธารณะ (Sandel, 2012) ในยคตลาดนเองภาพสะทอนไดระบถงความยอนแยงทสดในสงคมทประชาชนทกคนในสงคมเสรประชาธปไตยทนนยมไดบรรลถงจดหมายสงสดดานวตถและเทคนคของมนษยคอ ประชาชนกลบจตตกมากกวาเดม สมเสยงวาจะเปน โรคซมเศรา กงวลตอมมมองของคนอนทมตอเรา ไมแนใจวาเพอนไวใจไดแคไหน ถกผลกดนใหกมหนากมตาบรโภค ไมมชวตชมชนหรอมเพอนนอยลงเมออายมากขน ขาดความสมพนธทางสงคม ทผอนคลาย ประชาชนตองปลอบประโลมตนเองดวยการกน หมกมนกบการชอปปง และใชเงนหรอไมกตกเปนเหยอของการเสพยตดแอลกอฮอลเกนขนาด (รชารด วลกนสน และเคท พคเกตต, 2555) ค าถามคอ ในสงคมทเราไมมทางเลอกอนนอกจากระเบยบโลกใหม ซงเปนการกระจาย ของประชาธปไตยและระบบตลาดเสร เรามความสขจรงหรอ? เพราะหากเราส ารวจเสนทางการพฒนาในอดตพบวาการเปลยนผานของสงคมดงเดมไปสสงคมอตสาหกรรมเกดจากการแบงงานกนท า การเปลยนผานจากสงคมดงเดมไปสสงคมสมยใหมเกดจากตวขบเคลอนอยางการมระบบทนนยมขนาดใหญ เทคโนโลย หรอ แททจรงแลวการพฒนาของสงคมนนขนอยกบความสามารถของประเทศทนนยมเอารดเอาเปรยบประเทศดอยและก าลงพฒนา และสดทายคอการททกสงคมพฒนาเขากระแสโลกาภวตนจนกระแสนมอทธพลเปนสากลในทกสถานทและทกเวลา อยางไรกตามการอยภายใตระบบโลกาภวตนไดกอใหเกดปรากฏการณของการพฒนาทไมเทาเทยม ไมเสมอภาคและสภาพ ทดเหมอนขดแยง และขดแยงกนอยางชดเจนของเสนทางการพฒนาของแตละประเทศในโลกใบเดยวกน


157

(Roberts & Hite, 2000) ดงนน ในบทความชนนจงส ารวจการอธบายและการท าความเขาใจเสนทาง การพฒนาของกลมนกทฤษฎวพากษทนอกจากจะเปนการเชอมโยงแนวคดและวธการศกษาเขาสการศกษาทางสงคมศาสตรเพอการพฒนาแลว ยงเปนการถามถงเสนทางการพฒนาในอนาคต กบแนวคดและวธการศกษาของนกทฤษฎวพากษวาเสนทางการพฒนาในอนาคตจะด าเนนตอไปอยางไร ค าอธบายการท าใหทนสมยจนถงระเบยบโลกใหม

“การพฒนาในยคแรกเรมนน การพฒนาหมายถง การท าใหทนสมยอยางสงคมตะวนตกผานการพฒนาเศรษฐกจ การพฒนาอตสาหกรรม และการพฒนาการเมอง หรอทเรยกขานกนในแวดวงการศกษาการพฒนาในยคนนวา ทฤษฎการท าใหทนสมย” (ไชยรตน เจรญสนโอฬาร, 2542)

วาทกรรมทผเขยนอางขางตนเปนภาคปฏบตของสงคมทรบแนวทางอนสวยหรของการท าใหทนสมยและเมอประเทศดอยพฒนาน าแนวทางดงกลาวไปปฏบตสงทเกดขนคอ บางประเทศสามารถเขยบสถานะไปเปนประเทศก าลงพฒนาและไปเปนประเทศพฒนา แตเราจะแนใจไดอยางไรวาผลลพธททกประเทศน าแนวทางการท าใหทนสมยไปเปนภาคปฏบตจะสามารถบรรลเขาสเปาหมายเปนประเทศพฒนาเฉกเชนเดยวกบประเทศพฒนาทก าหนดเสนทางกระบวนการพฒนาเปนเสนตรง ทฤษฎการท าใหทนสมยสามารถเปนแนวทางในการน าประเทศดอยพฒนาไปสประเทศ ททนสมยในรปแบบเดยวกนไดจรงหรอ ถาจรงความสมพนธระหวางการท าใหเปนเหตผลตดสน แบบตะวนตกกบสภาวะสมยใหม (Occidental Rationalism and Modernity) ตองเปนสงทเกดขน ในประเทศทดอยพฒนา ซงในความเปนจรงนนการท าใหเปนเหตผลตดสนแบบตะวนตกเกดขน ในสภาพบรบททางประวตศาสตรของตะวนตกเทานน ดงนนการท าใหทนสมย (Modernization) ถกน าเสนอเปนแนวคดและวธการศกษาประมาณทศวรรษท 1950 ประเดนของแนวคดและ วธการศกษาการท าใหทนสมยตงอยบนการท าใหเปนตวแบบเปนกลาง (Neutral) เพออธบายกระบวนการพฒนาทางสงคมและแตกหกกบความสมพนธระหวางสภาวะสมยใหม (Modernity) กบสภาพบรบททางประวตศาสตรการท าใหเปนเหตผลตดสนแบบตะวนตก (Western Rationalization) และอางสถานสงคมทพฒนาเปนประวตศาสตรสากล (The Problem of Universal History) ความไมแนใจท าใหเราสามารถตงค าถามวาท าไมเรารบวธการ และเครองมอเดยวกน เรากลบไมสามารถไปถงเปาหมายเดยวกนได Weber ไดยกประเดนใหเราเหนวาปญหาดงกลาวเปนปญหาเรองประวตศาสตรสากล หรอปญหาเกยวกบวตถวสยทางประวตศาสตร Weber ไดตงค าถามชวนนาสงสยวาท าไมนอกเหนอไปจากตะวนตกแลว จงไมมการพฒนาทางวทยาศาสตร เศรษฐกจและการเมอง (Habermas, 1988a) ถาเราน าค าถามของ Weber ไปถามกบนกพฒนาแนวการท าใหทนสมย เราสามารถถามไดวา “ท าไมนอกเหนอไปจากตะวนตกแลว ทกสงคมไมไดพฒนาไปในเสนทางเดยวกนหมด ดงนน ค าถามของ Weber จงเปนการตงค าถามตอสงทเรยกวา ปญหาเรองประวตศาสตรสากลของทฤษฎการท าใหทนสมยทเชอวาทกสงคมจะพฒนาไป ในเสนทางเดยวกนหมด และการพฒนาไปในเสนทางเดยวกนนน


158

เปนการท าให “การพฒนา” เปนเปาหมายทสามารถบรรลไดดวยวธการหรอเครองมอทปราศจากอคต การเปนประเทศทนสมยจงเปนสภาพวตถวสยทางประวตศาสตรในทฤษฎการท าใหทนสมย Weber (2000) ไดแสดงใหเหนวาในการทจะท าความเขาใจการมเหตผลในสงคมตะวนตกนน เกดขนมาจากความสมพนธระหวางความเชอทางศาสนา เขาพยายามอธบายใหเหนวาความมเหตผลแบบตะวนตกถกกอรปโดยแนวทางการปฏบตในชวตประจ าวนของแตละบคคลทนบถอศาสนานกายโปรเตสแตนต เชน แนวทางปฏบตในชวตประจ าวนเกยวกบการสรางความมงคงในตนเองวาเปนสงทอนตราย การฆาเวลากถกถอเปนบาป รวมไปถงการนอนพกผอนทมากเกน 8 ชวโมง กถอเปนสงท ผดศลธรรมทางศาสนาทตองถกต าหนตเตยนอยางรนแรง แตการท างานหนกและการประกอบกจกรรม ทรบใชพระเจาตางหากเปนสงทตองท า การพกผอนหยอนใจทเปนทยอมรบมาปฏบตกลวนมเหตผลเพอประสทธภาพของรางกาย นนคอ กฬา ความชอบธรรมของชนชนศกดนาในการปกครองและการเกณฑทรพยากรจากหมบาน เปนเหตผลทสมบรณ (Absolute Reason) ทนอกจากจะเปนปรากฏการณประทบของปญหาเกยวกบวตถวสยทางประวตศาสตร (Phenomenology of Historical Objectivity) ยงเปนสงทแสดงใหเหนวาสงคมอนนอกจากสงคมตะวนตกมการใชเหตผลเปนเครองมอในรปแบบทตางกนออกไป และเปนเหตผลทเฉพาะเจาะจง (Particular) เชน การใชศาสนาพทธเปนเหตผลหรอเครองมอในการสรางความชอบธรรมใหกบชนชนศกดนา

“มใชชาวนาจะมองไมเหนการขดรดหรอไมรสกตววาถกขดรด ตรงกนขาม ในความเปนจรงชาวนามความรสกวาตวเองถกขดรด ตรงกนขามในความเปนจรงชาวนามความรสกวาตวเองถกขดรด แตทวาเหตผลทอยเบองหลงการขดรดทชาวนาใหแกตวเอง คอ ตนถกขดรด เพราะขาดบญ” (ฉตรทพย นาถสภา, 2528)

แมวาเราจะรบรความไมเปนสากลของค าอธบายของทฤษฎการท าใหทนสมยจากการตงค าถามของ Weber แตท าไมปรากฏการณทเกดขนคอ เรายงคงเชอในพลงค าอธบายของการท าใหทนสมย ทอธบายวาการพฒนาจากสงคมดงเดมไปสสงคมสมยใหม Emil Durkheim มองการเปลยนผาน ของการด าเนนชวตจากสงคมดงเดมไปสสงคมสมยใหมเกดจากการแบงงานกนท า (Division of Labor) เขามองวาสมาชกแตละคนในสงคมจะมความเชยวชาญในงานเฉพาะดานมากขนเรอย ๆ Durkheim ตงค าถามกบเราวา มนเปนสงทใชหรอไมทเราจะตองเปนสงมชวตทตองท าทกสงทกอยางดวยตนเองทงหมด หรอวาจะเปนสวนหนงของทงหมดดวยการจดตนเองใหอยในต าแหนงหนาท ซงเฉพาะเจาะจง ดงนน มนจงหมดเวลาแลวทมนษยทสมบรณจะสามารถท าไดทกสงทกอยาง การเปนมนษยทสมบรณ คอ การเรยนรหนงบทบาท หนงงาน หนงหนาท (Durkheim, 2000) มมมองดงกลาวของ Durkheim เปนการพดถงสงคมทพฒนาเขาสการท าใหเปนอตสาหกรรมทมนษยไดท างานในโรงงานอตสาหกรรมสมยใหมและใชชวตดวยการท างานทเชยวชาญหนงอยางเพอแลกเปลยนกบคาจางน าไปแลกเปลยนกบสนคาชนดอนทจ าเปนตอการด ารงชวต (Roberts & Hite, 2000) มมมองของ Talcot Parsons ทมองการเปลยนผานของสงคมดงเดมไปสสงคมสมยใหมแบบ Darwinian คอ การเปลยนผานจากยคแรกของมนษยชาตปราศจากความซบซอน (Primitive) ไปสสงคมดกด าบรรพ (Archaic) ซงเปนผลมาจากการแบงล าดบขนทางสงคม (Stratification) และ


159

การสรางความชอบธรรมทางวฒนธรรม (Cultural Legitimation) และการเปลยนผานจากสงคมดงเดม (Primitive and Archaic Civilization) ไปสสงคมสมยใหม Parson ตงเกณฑในการวดความเปนสมยใหมของสงคมวาจะตองมองคประกอบ ไดแก การมองคกรการบรหารดวยขาราชการ การมระบบตลาดและเงนตรา การมระบบกฎหมาย และการมความสมพนธแบบประชาธปไตยทงในภาครฐบาลและภาคประชาสงคม (Parson, 2000) การเสนอค าอธบายในเชง Darwinian ของ Parson ไดน าไปสการสรางความนยมในการเสนอค าอธบายการเปลยนผานของสงคมในเชงววฒนาการในเชงพฒนา (Development) ทแตกตางไปภายหลงจากการประยกตใชแนวคดเรองการปรบตวใหรอดอยในสภาพแวดลอม (Adaptation) ในเชงชววทยาของพวกนกทฤษฎทนสมยทงหลายทเสนอค าอธบายในแบบปฏเสธการแถลงการณคอมมวนสต (A Non-communist Manifesto) อยางไรกตาม ค าอธบายตามแนวคดและทฤษฎ ในการสรางความเชอถอไปสเสนทางของววฒนาการไปสความทนสมยถกปฏเสธใหเหนถงอกดาน ของการพฒนา คอ การแสวงหาผลประโยชนดวยการพฒนา (Dialectical Exploitation of Development) นกทฤษฎทโตแยงมมมองแบบการท าใหทนสมย เสนอค าอธบายสงคมศาสตรเพอการพฒนาวา ความดอยพฒนามทมาจากความสมพนธระหวางดนแดนศนยกลางกบดนแดนความสมพนธรอบนอก ทงนความดอยพฒนาเกดมาจากระบบทนนยมพาณชย และระบบทนนยมอตสาหกรรมไดแผขยายออกไปและเขามาเชอมโยงกบระบบเศรษฐกจทไมใชระบบการผลตแบบอตสาหกรรม การเชอมโยงดงกลาวท าใหเกดการจดล าดบต าแหนงในโครงสรางของระบบทนนยมโลกขน ระบบเศรษฐกจ ทพฒนาแลวจะอยในต าแหนงศนยกลาง สวนประเทศดอยพฒนาจะเปนประเทศรอบนอก (อนสรณ ลมมณ, 2550) สดทายคอ แนวคดและทฤษฎทมองความเปนสากลทสงเคราะหปรากฏการณทดเหมอนจะขดแยงกนใหอยภายใตระเบยบโลกาภวตนทเปนทรบรเสมอนกฎทน ามาใชกบทกททกเวลา แนวคดและทฤษฎตามมมมองของโลกาภวตนเปนแนวคดทอางถงกระบวนการทท าใหสวนตาง ๆ ทงการแบงงานกนท าเพอการพฒนาในโลกทถกท าใหเปนอตสาหกรรมหรอการท าใหทนสมยดวยโครงสรางพนฐานทไมมเจตนาแหงเหตผล และการแสดงใหเหนถงดานตรงกนขามทขดแยงกนในการพฒนา ของการพงพาประเทศทพฒนาแลวมาใหอยภายใตระเบยบเดยวกน และพยายามชใหเหนวาสวนตาง ๆ ภายในโลกนมนเชอมหรอถกผนวกใหเขาหากนไดอยางไร เสนทางการพฒนาในแนวคดและทฤษฎวพากษ เสนทางการพฒนาของสงคมตามแนวคดและทฤษฎวพากษ (Critical Theory) กลมนกทฤษฎนไดจดแบงการพฒนาของสงคมออกเปน 5 ระยะ ไดแก ระยะแรกคอ ระยะของเทพนยายและ เวทยมนตรคาถา ระยะทสองคอ ระยะเทพนยายและวฒนธรรมของกรกโบราณ ระยะทสามคอ ศาสนาครสต ระยะทสคอ การฟนฟศลปะและวทยาการ และระยะทหาคอ การพฒนาและการเจรญเตบโตของระบบทนนยม (Held, 1980) จดเรมตนของการพฒนาหรอความทนสมย คอ การเกดขนของ “ชนชนกลาง” (Bourgeois) ทท างานแลกเปลยนเปนคาจางดวยเทคโนโลยการผลตททนสมย ซงเปนการประกอบสรางกนระหวางความรทางวทยาศาสตร เทคโนโลยททนสมย และมนษยคาจาง (Horkheimer, 1972) ชวตของชนชนกลาง


160

เกดขนมาจาก ความรแจง (Enlightenment) กลาวคอ การทเราสามารถมองและเขาใจมนษยในยคนไดวา มนษยจะมกระบวนการหรอขนตอนในการพฒนา ปรบปรงตนเอง ซงไมถกจ ากดความกาวหนา (Limited Advance) การเขาใจศกยภาพของมนษยจะไมเขาใจมนษยวาถกก าหนดดวยสาเหตสดทาย (Telos) ซงจ ากดศกยภาพของมนษยเอาไวลวงหนา ศกยภาพ และความกาวหนาของมนษยไดมาจากการเรยนรทจะกาวขามอปสรรค (Habermas, 1988b) หรอเปนการทมนษยสามารถใชความเขาใจ เหตผลของตนเองโดยปราศจากการชน าของคนอน แมวาการรบรของมนษย จะมขอจ ากดกตาม (Delanty, 2000) ดงนนเราสามารถเขาใจวาการพฒนาของสงคมจะขนอยกบมนษยในสงคมนน มการรบประกนเสรภาพของพลเมองในการใชเหตผลของตนเองโดยไมมการชน าเพอสรางสนตภาพ ชวกลปาวสานในสงคม ซงเนนการเจรญเตบโตทางเศรษฐกจและความกาวหนาทางเทคโนโลยแตตองขจดหรอชดเชยความไมยตธรรมและไมเทาเทยมกนทางสงคม (Habermas, 1988b) เราจะรไดอยางไรวาเราใชเหตผลโดยไมมการชน าจากสงอน เครองมอทจะตรวจสอบ การใชเหตผลของตนเองคอแนวคดและวธการศกษาแบบดงเดม (Traditional Theory) แนวคดและวธการศกษาทด คอ ทฤษฎทสามารถอธบายไดทกสถานการณไดเปนสากล (Universal) โดยไมมขอยกเวนเปนลกษณะเฉพาะเจาะจง (Particularity) และเปนทฤษฎทสามารถตรวจสอบตนเองได สมมตวาประสบการณขดแยงกบทฤษฎ หรอทฤษฎไดขดแยงกบประสบการณ ไมทฤษฎหรอประสบการณจะตองถกตรวจสอบใหมอกครง (Horkheimer, 1972) การใชเหตผลปราศจากการชน านนเกดขนในพนทสาธารณะตามแบบชนชนกลาง (A Bourgeois Public Sphere) ซงเปนพนทน าเสนอโอกาสในการสอสารระหวางพนทสงคมประชา (Civil Society) กบรฐ เฉพาะพนทสาธารณะตามแบบชนชนกลางนเปนปรมณฑลทแตกตางและเปนอสระจากพนทสวนตว ครอบครว ธรกจการคา และเปนปรมณฑลทแตกตางและเปนอสระจากอ านาจ ทางการเมองของรฐ (Political Authority of the State) อกทงยงเปนพนทคดคานหรอตอตานอ านาจรฐซงแสดงผานการใชเหตผล (Reason) แสดงความคดเหน วพากษวจารณ เสนอขอโตแยง ในพนทหรอปรมณฑลสาธารณะ อาท รานกาแฟ หองรบแขก รวมไปถงหนงสอสงพมพตาง ๆ (Edgar, 2006) การใชค าวา “สาธารณะ” นอกจากจะใชจดประเภทสงซงเปนสาธารณะและสวนตวอยางเดดขาดไมไดแลว การใชค าดงกลาวยงผกตดกบ “อ านาจสาธารณะ” (Public Authority) ซงค านผกตดอยกบค าวา “รฐ” ในฐานะทตองผกภาระรบผดชอบกบความผาสกรวมกนของสมาชกทชอบดวยสทธ อยางไรกตาม ไมมการใชค าวา “สาธารณะ” ใดเลยทผกตดกบการจดประเภท อาทความคดเหนสาธารณะ เรองราวสาธารณะ การเผยแพรขาวสารแกประชาชนในฐานะเปนสอกลางของความคดเหนสาธารณะซงมหนาทคอ การตดสนอยางวพากษ (A Critical Judge) และเปนสงซงท าใหความเปนสาธารณะยงคงด าเนนตอไปไดจนกระทงการเกดชนชนกลาง

“ปรมณฑลสาธารณะในตวของมนเองปรากฏในแบบของอาณาเขตทเฉพาะเจาะจง อาณาเขตสาธารณะตอสกบอาณาเขตสวนตว บางครงสาธารณะปรากฏอยางงายในแบบทเปนภาคของความคดเหนสาธารณะทเกดขนเพอทจะตอตานกบอ านาจ การขนอยกบสภาวะแวดลอม ไมวาจะเปน หนวยของรฐ หรอ สอมวลชน เชน


161

หนงสอพมพ จะใหการสอสารทามกลางสมาชกของสาธารณะ อาจจะนบรวมไดเปนหนวยสาธารณะ” (Habermas, 1989)

การจดประเภทปรมณฑลสาธารณะซงเรมตนและพฒนาสงสดในยคกรกโบราณในปรมณฑลทเรยกวา “นครรฐ” (Polis) อนเปนพนทสวนรวมส าหรบพลเมองเสร ซงแยกตวเดดขาดจากพนทปจเจกบคคลหรอพนทสวนตว พนทสาธารณะตามการจดประเภทของกรกโบราณนเปนชวต ทางสาธารณะทด าเนนกจกรรมในตลาด แตกมไดหมายความวาชวตสาธารณะในรปแบบนจะเกดขน ในพนทอนเฉพาะเจาะจง ชวตทางสาธารณะตามการจดประเภทแบบนประกอบไปดวยการสนทนา ซงสามารถทกทกเอาไดวาเปนไปในรปแบบของการปรกษาหารอแลกเปลยนความคดเหนและเปนไป ในรปแบบของการนงอยในศาลตดสนความ รวมไปถงการกระท าใด ๆ ทเปนของสวนรวม (Praxis) ในขณะทการจดประเภททตรงกนขามกบชวตทางสาธารณะของกรกโบราณ คอ ชวตสวนตวนนเปนชวตในรปแบบของหวหนาครวเรอน (Masters of Households) ซงควบคมดแลกจการภายในครวเรอนและทาสเพอปองกนมใหชวตทางสาธารณะตองขาดแคลนไป (Habermas, 1989) การจดประเภทสาธารณะและสวนตวน ไดด าเนนไปจนถงยคฟนฟศลปะวทยาการ (Renaissance) โดยเฉพาะในยคกลาง (Middle Ages) การจดประเภทพนทสาธารณะและสวนตวสามารถเขาใจไดอยางเดยววามฐานการจดประเภทพนทสาธารณะในฐานะอ านาจจกรวรรดทสบตอจากยคโรมนซงมพนทสาธารณะมอ านาจมากกวาพนทสวนตวเฉกเชนเดยวกบกรก นอกจากนนพนทสาธารณะของโรมนยงไดกอตงกฎหมายโดยเฉพาะในสวนทวาดวยสทธของปจเจกชนและอ านาจตามกฎหมายของรฐอนเปนกลไกหลกในการเชอมโยงผคนเขากบรฐซงเปนการเพมความหมายใหมใหกบการจดประเภทพนทสาธารณะและสวนตว อนเปนรากฐานใหกบการเกดขนของรฐสมยใหมและพนทสงคมประชาทแยกออกจากกนในยคสมยตอมา การแยกออกจากกนนของพนทสาธารณะของรฐสมยใหมและสงคมประชาไดมประโยชนกบการตความในตวของมนเองทางการเมองและการท าใหเปนสถาบนทางกฎหมายของพนทสาธารณะซงเปนพนทของชนชนกลางในการรบรทเฉพาะเจาะจง อยางไรกตามพนทของชนชนกลางรวมไปถงหนาทของมนไดถกลดความส าคญและเสอมแตกสลายไปภายใตหลกการเกยวกบการจดระบบองคกรซงมนแปรรปตวของมนขนมาใหมในความหมายทมากกวาอดมการณ เสรนยมและสงคมนยมประชาธปไตย (Habermas, 1989) พฒนาการของการเกดขนตามล าดบเวลาของปรมณฑลสาธารณะตามแบบชนชนกลางนน ปจจยส าคญในการกอรปคอ การปรากฏออกมาของระบบทนนยมทางการคาและทางการเงนในชวงแรกเรม (The Emergence of Early Finance and Trade Capitalism) หรอกลาวอกนยหนงไดวาคอ การขนสงสนคาและการสงขอมลขาวสารจากการคาระยะไกลของนายทน กอนหนาการกอรปของระบบทนนยมชวงแรกเรมนน เขตชมชน (Town) มตลาดทองถน (Local Market) ซงพวกสมาคมพอคาไดถกควบคมอยภายใตระบบฟวดล (Feudal) มากกวา การแลกเปลยนสนคาระหวางชมชนกบชมชนอนในรปแบบการแลกเปลยนทมความเปนเสร แตภายหลงการเกดขนของระบบทนนยมทางการคาและทางการเงน ชมชนไดกลายเปนฐานปฏบตการของการพฒนาเทคนคและวธการทางการเงนแกนายทน นอกจากนพฒนาการทส าคญเคยงคกบการขนสงสนคาคอ การสงขอมลขาวสาร เพราะการขยายตวอยางมากของการขนสงสนคาระยะไกล การค านวณทศทางของตลาดมความจ าเปนอยางมากทจะตองพงพาขอมลขาวสาร นบตงแตศตวรรษท 14 เปนตนมา


162

เนอหาการสงจดหมายทางการคากเปนไปตามเหตผลขางตน ชมชนและหวเมองใหญ ๆ กไดกลายเปนศนยกลางของขอมลขาวสารทเปนประโยชนทงการแลกเปลยนสนคาและขอมลขาวสาร (Habermas, 1989) อยางไรกตาม การเกดขนของชนชนกลางทมเหตผล และไดพฒนาวทยาศาสตร เทคโนโลยและการผลตเพออปโภคและบรโภคนนกลบกลายเปนสวนหนงของประวตศาสตรแหงการครอบง า ซงอางถงอกดานหนงของการปฏเสธของความรแจงในพนทสาธารณะ นนคอ วภาษวธของพนทสาธารณะ (Dialectic of Public Sphere) ชนชนกลางใชเหตผลเพอปลดปลอยและพฒนาชนชน ของตนเองออกจากการครอบง าของศาสนา แตกลบจมลงสชนชนปาเถอนรปแบบใหมทใชเหตผลเปนเครองมอในการควบคมธรรมชาต สงคมและมนษย ลองดตวอยางตอไปน ทมงานนกวทยาศาสตร และนกวศวกรผออกแบบเตาเผาศพอยในสภาพทไมตางจาก คนทวไปทตองเขาไปอยในสถานการณความขดแยงทางศลธรรม ทจะตองเผชญหนากบการท างานวจยทางวทยาศาสตรเพอรบใชการเมอง แตนกวทยาศาสตรบางคนอาจโตแยงวา วทยาศาสตรถอวา เปนกลางทางศลธรรมและวฒนธรรม ยอมไมมจรรยา ไมมมโนธรรม ไมมการเมอง ไมมการตดสนเชงคณคานกวทยาศาสตรทแทจรง คอ ผคนหาความร สวนนกเทคโนโลย และรฐบาลจะเปนผน าเอาความรไปปรบใช ศาสตราจารยลอส โวลเพรต ประธานคณะกรรมการเผยแพรความเขาใจวทยาศาสตรตอสาธารณชน ยนยนแนวคดขางตนวา “ไมใชวสยทนกวทยาศาสตรจะตดสนใจเรองจรรยาหรอศลธรรมดวยตวเอง นกวทยาศาสตรไมมสทธและไมมทกษะในสาขานน แทจรงแลวถอวาอนตรายอยางยงถาจะขอใหนกวทยาศาสตรแบกความรบผดชอบตอสงคม” (คอรนเวลล จอหน, 2554) จากตวอยาง ท าไมมนษยจงใชวทยาศาสตรเพอฆาลางเผาพนธ ทง ๆ ทการศกษาทางวทยาศาสตรท าใหมนษยเกดความสงสยใครร จนไปถงการแสวงหา ทดลอง ทดสอบซ าเชงประจกษ ซงลวนเปนกระบวนการทท าใหมนษยมเหตผล ท าไมมนษยชาตแทนทจะเขาสสถานะของมนษยทแท แตกลบจมลงสความปาเถอนรปแบบใหม (Horkheimer & Adorno, 1972) ดงนนเราจงจ าเปนทจะตองตงค าถามกบแนวทางการอธบายและวพากษทฤษฎการท าใหทนสมยทไดรบอทธพลจากยคแหง ความรแจง ซงสรางและท าใหมนษยเกดมเหตผลและใชเหตผลเปนเครองมอในการควบคมธรรมชาต สงคมและมนษยดวยกนเองผานวาทกรรมวาดวยการพฒนาและใชวทยาศาสตร การจดองคกรราชการ ระบบเศรษฐกจแบบทนนยมเปนเกณฑในการเขาสสงคมทนสมย นอกจากนยงเปนการท าใหประเทศอนดอยพฒนาเพอใหเหนอดมการณหรอความเชอทตองการใหประเทศทดอยพฒนาเปนประเทศพฒนา และเพอปลดปลอยใหเหนถงอกดานหนงของอดมการณวาดวยการพฒนา เสนทางการพฒนาในอนาคต ? เมอการพดถงเสนทางการพฒนาในอนาคต จงเปนการพดถงสงทยงไมเกดขน แตเรา กสามารถทจะตงสมมตฐานและใชความเขาใจไดกบสภาพของโลกในปจจบน โลกในยคปจจบน มชอเรยกตางกนมากมาย เชน โลกยคโลกาภวตน โลกยคหลงสมยใหม โลกยคหลงสงครามเยน โลกยคหลงอาณานคม (ไชยรตน เจรญสนโอฬาร, 2546) และโลกทไมมทางเลอกอนนอกจากทนนยมเสรประชาธปไตย


163

กอนการกลาวถงเสนทางการพฒนาในอนาคต ผเขยนขอสรปค าอธบายแนวการพฒนา จากการท าใหทนสมยจนถงโลกาภวตน นนคอ ค าอธบายแนวทางการท าใหทนสมยบอกเราวาประวตศาสตรเสนทางการพฒนาของมนษยจะววฒนาการไปสโลกทพฒนา แตดานปฏเสธของการพฒนาคอ โลกทก าลงจะเขาสเสนการพฒนานนตองพงพาโลกทพฒนาจนน าไปสการแบงแยกระหวาง โลกทพฒนากบโลกทดอยการพฒนา ความขดแยงทเชอมโยงกนเปนสงทแสดงใหเหนวาแนวทาง การท าใหทนสมย ถกเชอวาเปนแนวการพฒนาทปลดปลอยโลกทดอยพฒนาและท าใหโลกทดอยพฒนาดขนกลบลงเอยเชนเดยวกนกบการเกดขนของปรมณฑลสาธารณะทมนษยใชเหตผลวทยาศาสตร เทคโนโลยเขามาปรกษาหารอกน แตสดทายกจบลงทมนษยในปรมณฑลสาธารณะตองรบใชการเชดชเสรปจเจกชน รฐ เศรษฐกจ เสนทางการพฒนาของโลกในยคโลกาภวตน คอ วภาษวธระหวางระเบยบโลกใหมกบชวตประจ าวน (Life-world) เชน แนวคดเกยวกบการพฒนาทยงยน แนวคดวฒนธรรมชมชน แนววนเกษตร แนวการบรหารและจดการทรพยากรธรรมชาตโดยทองถนหรอชมชน และแนวคด ทเรยกรองใหมนษยกลบไปใกลชดเปนอนหนงเดยวกบธรรมชาต (ไชยรตน เจรญสนโอฬาร, 2542) ซงทกลาวมาไดผลกดนมนษยในยคโลกาภวตนน ารากฐานทางสจนยมในชวตประจ าวนมาตอตานระเบยบโลกใหม เชน วาทกรรมของ บช ทวา “ทกชาต ทกภมภาค ขณะนตองตดสนใจวาจะเลอกอยขางเรา หรออยขางผกอการราย” กบประสทธภาพของการน าความเชอในชวตประจ าวนตอตานกบระเบยบโลกใหม “กลมกอการราย อลกออดะฮ คอ ตวอยางของการจดการองคการแบบหลงสมยใหม ทมประสทธผล เพราะงบประมาณทกลมนใชไปเพยง 500,000 ลานเหรยญสหรฐ แตสรางความเสยหายใหกบสหรฐอเมรกาและโลก รวมประมาณ 60,000 ลานเหรยญสหรฐ และสหรฐยงตองใชงบประมาณในการพนฟเศรษฐกจของตวเองอก 140,000 ลาน และยงตองใชงบประมาณในการท าสงครามกบอฟกานสถานอก” (ไชยรตน เจรญสนโอฬาร, 2542) เสนทางการพฒนาในยคโลกาภวตนทไมมทางเลอกอนนอกจากทนนยมและประชาธปไตยไดเปดพนทและยอมรบความหลากหลายในการพฒนา ซงการน าเสนอแนวทางในการพฒนาตงอยบนการยอมรบความหลากหลายในชวตประจ าวนของแตละวฒนธรรมทเคยด ารงอยกอนทจะถก แนวทางการพฒนาท าใหทนสมยเขามาควบคมเสนทางในการพฒนาประเทศจนไปถงการยอมรบและอยภายใตระเบยบโลกเดยวกนในยคหลงสมยใหม (Postmodern) นกปรชญาและทฤษฎทางสงคมอยาง Jurgen Habermas ทเชอวายคแหงความรแจง ยงไมจบสนเหมอนทพวกนกปรชญาหลงสมยใหมกลาวอาง ไดออกตวสนบสนนอยางมากทสดในการท าใหเกดการใชเหตผลเพอปองกนการครอบง า ซงเขาเชอวาเราสามารถพดคยกนรเรองได เพราะภาษาทเราใชอยเปนเครองมอส าคญทจะน าเราไปสความเขาใจรวมกนได (Mutual Understanding) ภาษาทไมใชการใชเหตผลเปนเครองมอ (Instrumental Reason) ซงเปนเหตผลทน าไปสการครอบง าแบบค าอธบายและความเชอในแนวคดและทฤษฎการท าใหทนสมยใช แตเปนการใชเหตผล เปนการสอสาร (Communicative Reason) ทเนน น ามาใชและใหความส าคญกบเหตผลในชวตประจ าวนมาเปนขอถกเถยง โตแยงผานกระบวนการทเรยกวา ประชาธปไตยแบบปรกษาหารอ (Deliberative Democracy) (Bertens, 1995)


164

การยอมรบในความหลากหลายและการเปดพนทใหวฒนธรรมแตละชมชนเขามามบทบาทมไดจ ากดตวอยในแนวทางการพฒนา แตการเปดพนทการพฒนาไปสความหลากหลายยงรวมไปถงความเปลยนแปลงในแวดวงการศกษาเกยวกบการพฒนาทไดเปดพนทใหกบกระแสแนวคดและ วธการศกษาใหม ๆ มาเปนมมมองและแนวทางในการท าความเขาใจเสนทางการพฒนาโดยไมถกผกขาดดวยแนวคดและวธการศกษาท าใหทนสมยและเปนทชดเจนวาแนวคดและวธการศกษาในมมมองของการพฒนา แนวคดหลงสมยใหมไดกลายเปนแนวคดและวธการศกษาทถกใชโดยนกทฤษฎทางการพฒนาทงหลายส าหรบใชศกษาปรากฏการณทางสงคม และวพากษเปดเผยใหเหนถงสงทแนวคดและวธการศกษาการท าใหทนสมยเกบกดปดกนอย David Harvey เสนอวาเราตองปฏเสธทกอยางทเปน Postmodern และหนมาใหความส าคญกบระบบทนนยมและการปฏบตหนาทของมนมากกวา เพราะแนวคดหลงสมยใหมทปฏเสธอะไร กตามทเปนอภมหาระบบขนาดใหญ แตใหความส าคญกบความแตกตาง ความหลากหลาย และสงท ถกท าใหเปนอนไดเปดพนทใหกบกระบวนการสะสมทนทเปลยนจากระบบทนนยมแบบดงเดม ทการสะสมทนจะกกตวอยทรฐ แตในยคหลงสมยใหมกระบวนการสะสมทนไดเปลยนแปลงไปเปน การสะสมทนขนาดเลก (Harvey, 1992) เชน การขายของผานอนเตอรเนต ตลาดหนงต าบลหนงผลตภณฑ ซงเปนการสะสมทนทด ารงอยและใชประโยชนจากวฒนธรรมในชวตประจ าวนเปนแนวทาง ยงไปกวานนในแวดวงของการแกไขปญหาทเกดขนจากการพฒนากยงใหความส าคญกบ การเชดชวฒนธรรมในชวตประจ าวนเพอสรางความเขาใจรวมกนในการบรรลฉนทามต (Consensus) และความแตกตางหลากหลายทตอตานอภมหานยาย (Metanarrative) การใหความส าคญกบความแตกตางหลากหลายของนกทฤษฎหลงสมยใหม หรอการใหความส าคญกบการใชเหตผลเปนการกระท าเชงการสอสาร (Communicative Action) และรวมไปถงความไมจบสนของการครอบง าของแนวคด วธการศกษาและความเชอจากการท าใหทนสมยสการมระเบยบโลกเพยงหนงเดยวจนน าไปสทศทางของประเดนทนาสนใจของการศกษาการพฒนาในอนาคต คอ การศกษาเพอชใหเหนถงความสมพนธในลกษณะวภาษวธระหวางระเบยบโลกใหม ทสรางระเบยบเดยวใหกบความแตกตางหลายหลายทไมใชตะวนตก และแนวคดและวธการศกษาทเขามาใหม ในการศกษาสงคมศาสตรเพอการพฒนา ทเชดชอยางมากในการปลดปลอยตนเองออกจากการครอบง าดวยการใชเหตผลในชวตประจ าวนเปนเครองมอในการสอสาร และใชปรชญาและทฤษฎหลงสมยใหมวพากษเปดเผยใหเหนความเปนอนทโลกาภวตนสรางขน ดงนน หลงจากทผเขยนไดศกษาเสนทางการอธบายในการใหความเขาใจการพฒนาตงแตการท าใหทนสมยจนถงโลกาภวตน ผเขยนประเมนวาเสนทางการอธบายในการใหความเขาใจ คอ วภาษวธระหวางระเบยบโลกใหมกบชวตประจ าวน (Lifeworld) ซงจะน าไปสการศกษาประเดนเกยวกบการพฒนาทตองศกษาปรากฏการณจากความขดแยงของการพฒนาทไดรบอทธพลจากโลกาภวตน และการพฒนาทางเลอกควบคกนไป เชน โรฮงญา สนตภาพ เอกภาพ นครรฐปตตาน และอทธพลของเสรนยมใหมตอการพฒนาทองถน


165

เอกสารอางอง คอรนเวลล จอหน. (2554). นกวทยาศาสตรของฮตเลอร: วทยาศาสตร สงครามและสญญา

กบปศาจ. (แปลจาก Hitler’s Scienctists: Science, war and the Devil’s Pact โดย นพดล เวชสวสด). กรงเทพฯ: มตชน.

ฉตรทพย นาถสภา. (2528). เศรษฐกจหมบานไทยในอดต. นนทบร: สรางสรรค. ไชยรตน เจรญสนโอฬาร. (2542). วาทกรรมการพฒนา: อ านาจ ความร ความจรง เอกลกษณ

และความเปนอน. กรงเทพฯ: วภาษา. ไชยรตน เจรญสนโอฬาร. (2546). การบรหารจดการในโลกหลงสงครามเยน.

วารสารสงคมศาสตร. 34(1): 1-34. รชารด วลกนสน และเคท พคเกตต. (2555). ความ (ไม) เทาเทยม. (แปลจาก The Spirit Level:

Why Greater Equality Makes Societies Stronger โดย สฤณ อาชวานนทกล). กรงเทพฯ: ภาพพมพ.

อนสรณ ลมมณ. (2550). ทฤษฎเศรษฐกจการเมองยคปจจบน. กรงเทพฯ: มหาวทยาลยรามค าแหง.

Bertens, H. (1995). The Idea of the Postmodern: A History. London and New York: Rout ledge.

Delanty, G. (2000). Modernity and Postmodernity: Knowledge, Power and the Self. London: SAGE.

Durkheim, E. (2000). The Division of Labor in Society. In, Roberts. T. & Hite. A. From Modernization to Globalization: Perspectives on Development and Social Change. Oxford: Blackwell.

Edgar, A. (2006). Habermas the Key Concepts. London and New York: Routledge. Habermas, J. (1989). The Structural Transformation of the Public Sphere:

An Inquiry into a Category of Bourgeois Society. Translated by Burger. T. & Lawrence. F. Cambridge: MIT Press.

__________. (1988a) . The Philosophical Discourse on Modernity. Translated by McCarthy. T. Boston: Beacon press.

__________. (1988b). The Theory of Communicative Action Vol. 1 Reason and The Rationalization of Society. Translated by McCarthy. T. Boston: Beacon Press.

Harvey, D. (1992). Capitalism: The Factory of Fragmentation. In Robert. T. & Hite. A. eds. From Modernization to Globalization: Perspectives on Development and Social Change. Oxford: Blackwell.

Held, D. (1980). Introduction to Critical Theory: Horkheimer to Habermas. Cambridge: Polity Press.


166

Horkheimer. M. (1972). Traditional and Critical Theory. In Critical Theory selected essays Max Horkheimer. New York: The Continuum.

Horkheimer. M. & Adorno. T. (1972). Dialectic of Enlightenment: Philosophical Fragment, Translated. Jephcott. E. California: Stanford University.

Parson. T. (2000). Evolutionary Universals in Society In Roberts. T. & Hite. A. From Modernization to Globalization: Perspectives on Development and Social Change. Oxford: Blackwell.

Roberts. T. & Hite. A. (2000). From Modernization to Globalization: Perspectives on Development and Social Change. Oxford: Blackwell.

Sandel. M. (2012). What Money Can’t Buy: The Moral Limits of Markets. New York: Penguin Book.

Weber. M. (2000). The Protestant Ethic and the Spirit of Capitalism. In Roberts. T. & Hite. A. From Modernization to Globalization: Perspectives on Development and Social Change. Oxford: Blackwell.

Zizek. S. (2010). Living in the End Times. New York: Verso.

Documents

จากการท าให้ทันสมัยจนถึง ...acad.vru.ac.th/Journal/journal 3-1/3_1_12.pdfระเบ ยบโลกใหม (New World Order) ก บช