1

คานา

การบรหารจดการมรดกภมทศนวฒนธรรมเพอการทองเทยวเชงวฒนธรรม

อยางยงยน ชมชนชากแงว จงหวดชลบร ไดรบทนสนบสนน กจกรรมสงเสรมและ

สนบสนนการวจยโครงการจดการความรและถายทอดเทคโนโลยจากผลงานวจยและ

นวตกรรม ประจาป 2560 “การจดการความรการวจยเพอการใชประโยชนดาน

ความมนคง”เปนการตอยอดงานวจย โครงการ การจดทาแผนทมรดกภมทศน

วฒนธรรมและสถาปตยกรรมพนถน ชมชนชากแงว จงหวดชลบร พบปญหาความไมร

และไมเขาใจในเรองการอนรกษ และการนาอตลกษณของชมชนมาสรางมลคาเพม

สรางสรรคในเชงพาณชย และพฒนาชมชนเกา แตอาคารสวนใหญทอยยานชมชนเกา

กสามารถเปลยนแปลงการใชงานไดเพยงควบคมความสง และสงวนลกษณะของบรบท

ทางสถาปตยกรรมไว นอกจากนในปจจบนรฐมนโยบายหลายๆประการทจะสนบสนน

การอนรกษ ดงนนการสอสารสาธารณะ และการทาความเขาใจตอทกภาคสวนจงเปน

เรองเรงดวน อกทงการนาผลการวจยในเรองของอตลกษณทางสถาปตยกรรมของ

ชมชนสามารถนามาสรางคณคาในเชงพาณชยใหกบชมชน อาทเชน การทาของทระลก

ของชมชน การฝกอบรมมคคเทศกนอย ในการเสรมสรางความร ความเขาใจ และเกด

ความรกและความภาคภมใจในถนฐานของตนเอง

ค มอเลมนรวบรวมมรดกทางวฒนธรรม ท ชมชนชากแงวมตนทนทาง

วฒนธรรมทยงคงสบสานมาจนถงปจจบน นามารวบรวม วเคราะหและบรหารจดการ

องคความรทม มาจดระบบและจดกจกรรมเสรมสรางความตระหนกในคณคาของยาน

ชมชนเกาดงเดม เนอหาในคมอจะมเรองของประวตทมาของการตงถนฐาน  วฒนธรรม

ประเพณ ปฏทนประเพณประจาปของชมชน ซงสามารถใชสาหรบการใชประกอบการ

จดกจกรรม ใหความรแกนกทองเทยวทมาเยอนชมชน

 

2  

 

 

  3

กตตกรรมประกาศ

การบรหารจดการมรดกภมทศนวฒนธรรมเพอการทองเทยวเชงวฒนธรรม

อยางยงยน ชมชนชากแงว จงหวดชลบร ไดรบทนสนบสนน กจกรรมสงเสรมและ

สนบสนนการวจยโครงการจดการความรและถายทอดเทคโนโลยจากผลงานวจยและ

นวตกรรม ประจาป 2560 “การจดการความรการวจยเพอการใชประโยชนดาน

ความมนคง” ขอขอบพระคณทกทานทมสวนรวมในการจดทาคมอฉบบน

ชมชนชากแงว โดย ชมรมสงเสรมการทองเทยวโดยชมชนบานชากแงว และ

เทศบาลตาบลหวยใหญ

1. นายนยม เหมทานนท ประธานชมรมสงเสรมการทองเทยวโดย

ชมชนบานชากแงว

รองนายกเทศมนตรเทศบาลตาบลหวย

ใหญ

2. นายสมหวง สวสดมงคล สมาชกเทศบาลตาบลหวยใหญ

3. นายประชต สกลไพศาล กรรมการชมรมสงเสรมการทองเทยวโดย

ชมชนบานชากแงว

4. นางสาวนภา ชชยวฒนศกด กรรมการชมรมสงเสรมการทองเทยวโดย

ชมชนบานชากแงว

5. นางวนเพญ จนทรโชตเสถยร กรรมการชมรมสงเสรมการทองเทยวโดย

ชมชนบานชากแงว

6. นางละไม ปยะไทยเสร กรรมการชมรมสงเสรมการทองเทยวโดย

ชมชนบานชากแงว  

 

 

4  

 

7. นางนงเยาว ชยวมล กรรมการชมรมสงเสรมการทองเทยวโดย

ชมชนบานชากแงว

8. นายธรนนท ตลงทอง กรรมการชมรมสงเสรมการทองเทยวโดย

ชมชนบานชากแงว

9. นางสาวพรพมล แพรพรมยรตน กรรมการชมรมสงเสรมการทองเทยวโดย

ชมชนบานชากแงว

กองบญชาการทพเรอภาคท 1

1. น.อ.สมาน ขนธพงษ ผอานวยการกองกจการพลเรอน

2. ร.อ.พศษฐ จลสวสด กองกจการพลเรอน

3. พ.จ.อ.ขวญชย รงสมย กองการบนทหารเรอ

4. จ.อ.ไพรช ธนสาร พนกงานวทย กองบน 2

กองการบนทหารเรอ

5. จ.อ.วฒวรชย คงสมมาต ชางไฟฟาอากาศยานฝงบน 104

กองบน 1 กองการบนทหารเรอ

คณาจารยและนกศกษาสาขาวชา เทคโนโลยสถาปตยกรรม คณะ

วศวกรรมศาสตรและสถาปตยกรรมศาสตร วทยาเขตอเทนถวาย ทลงพนทเกบขอมล

ภาคสนาม

อาจารยณฐภม รบคาอนทร อาจารยกมลธร แปนกลา

นางสาวอาภรณทพย อนทองคา นายมาณพ ตรผลพนธ

นางสาวสนทรา จนทรตายอด นางสาวกญญา โทนะพนธ

นายนรนทร พนเอยม นายอนชา ระวงงาน

นายภรเดช อดมศรโยธน นายวชรนทร วดจนดา

นางสาวสรญญา ทองจบ นายสรชาต หยาคา

นางสาวกมลเนตร โพธโต นายอนสรณ สวางวงศ

 

  5

นางสาวพรพรรณ หงษา นายสกจจ ศรพนจ

นายอศรา แขงธญกจ พนจาตรวรรนวฒ ศรบตร

นายกตตศกด อทยชวง จาโทพงศธร ใจกลา

นายนรนทร ตางจงราช

คณาจารยและนกศกษา ภาควชาสถาปตยกรรมและการวางแผน

คณะสถาปตยกรรมศาสตร สถาบนเทคโนโลยพระจอมเกลาเจาคณทหารลาดกระบง

ผชวยศาสตราจารยปรญญา ชแกว ทปรกษาโครงการ

นายอชร กอแกว

นายรชพล เขมทอง

นางสาวณฐมน ขนขยน

  

 

6  

 

 

  7

 สารบญ

  เรอง หนา

  การทองเทยวเชงวฒนธรรมของชมชนชากแงว 9

  แนวคดการบรหารจดการ 11

  วธการ ชนตอนของการบรหารจดการ 12

  ประวตศาสตรและรองรอยทางประวตศาสตร 14

  ประเพณ วฒนธรรมพนบาน เทศกาลตางๆ 16

  รปแบบงานสถาปตยกรรม เรอนพนถนดงเดม 18

  ศาสนารวมถงพธกรรมตางๆทางศาสนา 29

  ภาษาและวรรณกรรม การแสดงงว 29

  วถชวต เสอผาเครองแตงกาย อาหาร 29

  ศนยการเรยนรชมชน 30

  ลกษณะงานและเทคโนโลยทางการกอสราง ภมปญญาทองถน

ทนามาใชเฉพาะทองถน

30

  ภาคผนวก 43

  เอกสารอางอง 57

         

 

8  

 

                        

 

  9

การทองเทยวเชงวฒนธรรมของชมชนชากแงว

การทองเทยวเชงศลปวฒนธรรม ประกอบดวย

1. ประวตศาสตรและรองรอยทางประวตศาสตร

2. ประเพณ วฒนธรรมพนบาน เทศกาลตางๆ

3. รปแบบงานสถาปตยกรรม เรอนพนถนดงเดม

4. ศาสนารวมถงพธกรรมตางๆทางศาสนา

5. ภาษาและวรรณกรรม การแสดงงว

6. วถชวต เสอผาเครองแตงกาย อาหาร

7. ศนยการเรยนรชมชน

8. ลกษณะงานและเทคโนโลยทางการกอสราง ภมปญญาทองถน

ทนามาใชเฉพาะทองถน

ชากแงว ปรากฏในนราศเมองแกลง เมอป พ.ศ.2350 สนทรภ รตนกวของ

ไทย ไดประพนธไวเมอคราวเดนทางกลบไปเยยมบดาทเมองแกลง จงหวดระยอง

.....ถงปากชองหนองชะแงวเขาแผวถาง แมนคาคางอรญวาไดอาศย

เปนทลมขมขงคงคาลย วงเวงใจรบเดนไมเมนเลย หนทาง รน

พนทรายละเอยดออน ในดงดอนดอกพะยอมหอมระเหย

หายละหวยดวยพระพายมาชายเชย ชะแงเงยแหงนทศนา........

จงเปนทมาของขอสนนษฐานหนงของชอ “ชากแงว” วามาจากลกษณะคาของ

คนโบราณ เรยกการมองในลกษณะชคอขนดตามบทประพนธใชคาวา “ชะแง”(หรอ

ชะแงวเพอใหมการสมผส) และเนองจากชมชนชากแงวตงอยในทลม มเนนเขาสง

ลอมรอบทกทศ ทาใหเวลามองตองชะแงมอง สวนอกขอสนนษฐานหนง มาจาก “ชาก”

หมายถง พนทลมมนาขงบางเวลา สวนคาวา “แงว” นาจะเพยนมาจาก งว (ตนงว) ซง

พบมากในบรเวณน ชอ..ชากแงว.. คนจนจะออกเสยงวา ชงงว ลกษณะภมประเทศ

 

10  

 

เปนทลม จงเรยกกนวา หนองชากแงว แตเมอตดใหสนและเพยนๆไปตามยคสมย กจะ

เปน ชากแงว หรอ ซากแงว

ชมชนจนโบราณชากแงว มประวตความเปนมาของการตงถนฐานมากวา 100

ป ปจจบนชมชนบานหนองซากแงวเหลอเพยงผสงอายเทานนทอยกบบานละอยในพนท

โดยลกหลานสวนใหญจะออกไปเรยนและทางานนอกพนท วฒนธรรมทางดานอาหาร

ของชมชนชากแงว มเอกลกษณทโดดเดน มชอเสยง ไดแก หอยจอ ขนมกยชาย

กวยเตยวหลอด ขนมเปยะ ตนทนทางวฒนธรรมทมอยในชมชนนน กาลงจะเลอน

หายไป อกทงการพฒนาทางดานกายภาพ มการตดถนน เลยงเมองพทยา จะทาใหม

โอกาสและความเสยงสง ทจะทาใหชมชน สงคม มการเปลยนแปลง ดงนน จดการ

มรดกภมทศนวฒนธรรมเพอการทองเทยวเชงวฒนธรรมอยางยงยน เปนกระบวนการท

สามารถสรางนวตกรรม ในการรกษามรดกภมทศนวฒนธรรม เพอสรางความเขมแขง

สรางความมนคงทางสงคม เปนการสบทอดอตลกษณของชมชน ใหแกเยาวชนคนรน

ใหม ใหเกดความภาคภมใจ และรกในถนฐานบานเกด รกษาขนบธรรมเนยม และ

ประเพณของกลมชาตพนธ เกดความเขมแขง มนคงของชมชน สงคม

พนทยานชมชนเกา ชมชนจนโบราณชากแงว สามารถเปนพนทมรดกทาง

วฒนธรรมทมชวต กลาวคอ พนทในยานเมองเกา ยงเตมไปดวยความมชวตชวา เสนห

และความสวยงามของมรดกทางวฒนธรรมของพนทยานชมชนเกาทงทจบตองได และ

จบตองไมได เชน การเปนถนนสายอาหาร มอาหารพนถน ลกษณะทางสถาปตยกรรม

แบบโบราณประเพณ เทศกาลพนถนตามกลมชาตพนธ ทบงบอกถงเอกลกษณประจา

ถน และเรองราวทางประวตศาสตรของชมชนทเปรยบเสมอนเอกลกษณ และความ

เปนมาของชมชน ซงทกสงเหลานสามารถแสดงใหเหนถงภมทศนทางวฒนธรรมใน

สายตาของนกทองเทยวทกกลม

 

  11

แนวคดการบรหารจดการ

1. รวมกบองคกรภาคประชาชน ชมรมทองเทยวชากแงว และหนวยงานของรฐ

เทศบาลตาบลหวยใหญ สนบสนนการทางานกลมอาสาสมครเพอทางานอนรกษ

2. สารวจ ศกษา และวเคราะหขอมลเพอจดทาแผนงานการสอสารสาธารณะ

และการสอความหมายยานชมชนเกา และพนทเกยวของกบการตงถนฐาน

3. การจดทาสอรณรงคประชาสมพนธ การจดทาหลกสตรอบรมมคคเทศก

นอย

4. การจดกจกรรมคายเรยนรเรองประวตศาสตร และการอนรกษในยาน

ชมชนเกา เพอสรางเครอขายการทางาน

5. ถอดบทเรยน และจดนทรรศการ การเสวนา ยานเกาเลาเรอง ในงานถนน

(เสนทาง)ประวตศาสตร (Historic route)

 

12  

 

วธการ ชนตอนของการบรหารจดการ

1. ขนตอนการรวบรวมขอมล จดทาแผนททางวฒนธรรม ตลอดจนการรวบรวม

ขอมลรปภาพซงขอมลทรวบรวมดงกลาวตองประกอบดวยขอมลดานสถานท

และลกษณะการตงถนฐานในอดต

2. ขนตอนการกาหนดเขตพนยานชมชนเกา และพนทเกยวของ (สงแวดลอมทาง

ธรรมชาต และมนษยสรางขน) ซงกระบวนการดงกลาวจะนาไปสจดทางานสอ

ความหมายยานพนทชมชนเกา และการกาหนดมาตรการดแลพนทยานชมชน

เกาในพนทนารองการวจยไดกาหนดขน

3. ขนตอนการจดทางานสอความหมายตามจดสาคญตางๆในเขตพนทอนรกษ

รวมถงการจดตงศนยการเรยนรของชมชน สอความหมายซงจะเปนสวน

สาคญในการเชอมโยงพนทมรดกทางวฒนธรรมเขาดวยกน

4. ขนตอนการดาเนนการบรหารจดการยานชมชนตามแผนการอนรกษ โดยพนท

ยานชมชนเกาจะอยในฐานะ “เมองทองเทยวเชงประวตศาสตร”

5. ขนตอนการสงเกตการณ และการดาเนนการวจย ซงกระบวนการดงกลาว

ตองอาศยการประยกตทกขนตอนการดาเนนการเขาดวยกน

 

  13

 

14  

 

1. ประวตศาสตรและรองรอยทางประวตศาสตร

สบคนขอมลจากเอกสารหลกฐานทเกยวของเชอมโยงกบประวตศาสตรของ

ชมชน โดยเชอมโยงกบ นราศเมองแกลง เปนจดเรม

วเคราะหชวงเวลา Timeline ทเกยวของกบประวตศาสตรของชมชน การตงถน

ฐาน เหตการณทสาคญของชมชน การเปลยนแปลงของชมชนถงปจจบน

 

  15

 

16  

 

2. ประเพณ วฒนธรรมพนบาน เทศกาลตางๆ

ประเพณวฒนธรรมของชมชน ทมลกษณะของเชอสายจน ปฏทนประเพณ

ประจาป โดยยดถอปฏทนจนเปนหลก และนามาประกอบกบปฏทนสากล สรปเปน

ปฏทนกจกรรมประจาปของชมชน แบงประเภทกจกรรมทจดเปนงานประจาป และ

กจกรรมทแสดงนทรรศการใหความรทมา ประวตของแตละเทศกาล

ปฏทนประเพณประจาปของชมชนชากแงว

 

  17

เทศกาลทมชอเสยงของชมชนชากแงว คอ เทศกาลไหวพระจนทร ทแตละบาน

จะจดเครองไหว ของไหวเปนไปตามหลกของคนจน

ตารางปฏทนประเพณ

เดอน กจกรรม

ธนวาคม เทศกาลตงโจย ชวงกาลงจะเปลยนฤดใกลสนป เปนเทศกาล

บวลอย จะลงปฏทนตามสากล ชวงเวลาประมาณวนท 21-22

ของปนนๆ

กมภาพนธ เทศกาลตรษจน ชวย มกจกรรมขบวนแหไปยงศาลเจา

เทศกาลของการอฐษฐาน คาอวยพร เยยมญาต

มนาคม-เมษายน เทศกาลเชงเมง ไหวบรรพบรษ

มถนายน เทศกาลบะจาง

สงหาคม เทศกาลสารทจน เปนชวงเวลาครงปของคนจน จะไหวเปน

หลก ไหวตามเทศกาล

กนยายน เทศกาลไหวพระจนทร เปนการไหวของแตละบาน ไหวดวย

ของเจ ประกอบดวย เครองหอม ของสวย ขาว(เรยงขาว)

ผลไม(เลขค)

 

18  

 

3. รปแบบงานสถาปตยกรรม เรอนพนถนดงเดม

รปแบบสถาปตยกรรม การตงถนฐาน สถานทสาคญตอประวตการตงถนฐาน

1. คณคาทางศลปกรรม (artistic value) ของยานชมชน อยทความสวยงาม

ของลวดลายฉลไม และการตกแตงของเรอนแถวไม ทยงคงรกษาสภาพดงเดมไวได

2. คณคาทางสถาปตยกรรม (architectural value) ของยานชมชนดงเดมอยท

เรอนแถวไมจานวนมากทมรปทรงและโครงสรางอาคารทสวยงาม มลกษณะเฉพาะ

เปนเรอนแถวไมทยงคงรกษาสภาพและคณคาทางเศรษฐกจ ซงเรอนแถวไมเหลาน

สามารถนามาปรบเปลยนประโยชนใชสอยสนองความตองการของผใชสอยในอนาคต

ได

3. คณคาทางดานประวตศาสตร (historic value) ของยานชมชนดงเดมใน

ฐานะทเปนพนททมความเกยวของกบประวตความเปนมาและการพฒนาการของเมอง

มาตงแตอดตจนถงปจจบน และยงคงสามารถรกษาหลกฐานทเกยวของกบเหตการณ

หรอบคคลสาคญของเมองไวได

4. คณคาทางดานการศกษาวจย (research value) ของยานชมชนดงเดมซง

สามารถใชเปนแหลงขอมลในการศกษาในอนาคตได เชน การศกษาดานประวตความ

เปนมา โบราณคด และสถาปตยกรรมของเมอง แหลงธรรมชาตท เกยวของกบ

ประวตศาสตรและวฒนธรรมของพนท หรอแหลงประวตศาสตรซงหมายถงบรเวณท

ปจจบนอาจไมหลงเหลอหลกฐานทางกายภาพ แตในทางประวตศาสตรนนไดเกด

เหตการณสาคญมากอน

5. คณคาทางดานสงคม (social value) ของยานชมชนดงเดมในฐานะทเปน

พนททมความเกยวของกบระเบยบประเพณ วฒนธรรม กจกรรมทางสงคม และวถการ

ดาเนนชวต นอกจากนยงคงรกษาความเปนยานชมชนชาวจน ทมความสาคญตอเนอง

จากอดตมาจนถงปจจบน

 

  19

องคความรดานสถาปตยกรรมของชมชนดงเดม

 

20  

 

องคความรดานสถาปตยกรรมของชมชนดงเดม

 

  21

 

22  

 

 

  23

 

24  

 

 

  25

 

26  

 

 

  27

 

28  

 

 

  29

 

30  

 

4. ศาสนารวมถงพธกรรมตางๆทางศาสนา

ประเพณทองถน

1. ประเพณเฉลมฉลอง จดกอนถงวนตรษจน 30 วน โดยจะมการแสดงงวและ

ประมลของ

2. งานวดเกดเจาแมทบทม จดขนหลงวนตรษจน 12-15 วน โดยจดใหมงาน

เฉลมฉลองนานถง 3 วน 3 คน

3. งานประเพณไหวพระจนทร ตรงกบวนขน 15 คา เดอน 10

4. เทศกาลงานออกผนวชของเจาแมกวนอม จดทศาลเจาแมทบทม

5. งานประทบทรงเจาแมทบทมและเทศกาลเทกระจาด

การไหวศาลเจา (ซงเจยท) ชาวจนเชอวาเปนชวงทเจาขนสวรรค จะมการเผา

กระดาษมา(เครองทรงของเจา)

การไหวเทพเจาไทซงเอย(ไหวรบเจา) หลงจากเจากลบลงมาจากสวรรค จะ

ไหวเวลาประมาณเทยงคน ไหวเจาททบาน ดวยสมและตงไวหลงจากการไหวเปนเวลา

4 วน

5. ภาษาและวรรณกรรม การแสดงงว

มการแสดงงว เพอเฉลมฉลองของเทศกาลตรษจน ณ โรงงวโบราณของ

ชมชน ทชมชนใชเปนอาคารเอนกประสงคในการจดกจกรรมตางๆ

6. วถชวต เสอผาเครองแตงกาย อาหาร

วฒนธรรมอาหาร

วฒนธรรมทางดานอาหารของชมชนชากแงว มเอกลกษณทโดดเดน มชอเสยง

ไดแก หอยจอ ขนมกยชาย กวยเตยวหลอด ขนมเปยะ ขนมบะจาง ทยงคงสบทอดมา

จนถงปจจบน

 

  31

7. ศนยการเรยนรชมชน

8. ลกษณะงานและเทคโนโลยทางการกอสราง ภมปญญาทองถน

ทนามาใชเฉพาะทองถน

 

32  

 

9 สงทตองทาเมอมาเทยว ชมชนจนชากแงว

1. เรยนรประวตชมชนคนชากแงวทศนยเรยนรชมชน

2. ไหวเจาแมทบทม

3. โรงหนงชากแงวรามา

4. ชมอาหารพนถน 10 รายการ บะจางอามา หอยจอ ขนมเปยะ

หมหยองกรอบ หมกรอบ หมนโถ กวงเจยง บวลอย กยชาย

กวยเตยวหลอด

5. แวะถายรป ทบอนา

6. นงรถลาก(รถเจก) เทยวรอบชมชน

7. โรงงวโบราณ

8. แตงชดกเพา

9. ไหวพระทวดตะเคยนทอง

 

  33

 

34  

 

 

  35

 

36  

 

 

  37

 

38  

 

 

  39

 

40  

 

 

  41

 

42  

 

 

  43

ภาคผนวก

 

44  

 

แหลงทองเทยวทางวฒนธรรมมความแตกตางจากแหลงทองเทยวประเภท

อนๆ เนองจากวฒนธรรมเปนมรดกแหงสงคม มทงสวนจบตองไดและจบตองไมได เชน

ศลปะขนบธรรมเนยมประเพณ รปแบบการดารงชวต การแตงกาย เครองมอเครองใช

อาหารการกน งานเทศกาล ประเพณ เปนตน นอกจากน วฒนธรรมยงเปนการสงสม

ประสบการณ ความร ความสามารถ และภมปญญาทงหมดทไดชวยใหมนษยในสงคม

นนๆอยรอด และความเจรญสบตอได และเปนอยมาจนถงปจจบน และสามารถเจรญ

งอกงามตอไป

ประเทศไทยมวฒนธรรมทมความหลากหลายและมเอกลกษณเฉพาะในแตละ

ทองถน ซงเปนจดดงดดสาคญดานการทองเทยว แตการเปดพนททางวฒนธรรมเพอ

เปนแหลงทองเทยวอยางรเทาไมถงการณหรอขาดการจดการทดทาใหคณคาทาง

วฒนธรรมและสภาพแวดลอมทางวฒนธรรมเกดการเปลยนแปลง ซงอาจสงผลกระทบ

ตอวถชวตความเปนอยของชมชนทองถนจนขาดความเปนเอกลกษณดงเดมของพนท

และสงผลกระทบทางลบตอการทองเทยวในทสด

แหลงทองเทยวทางวฒนธรรม (Cultural Attraction) หมายถง แหลง

ทองเทยวทมคณคาทางศลปะและขนบธรรมเนยมประเพณทบรรพบรษไดสรางสมและ

ถายทอดเปนมรดกสบทอดกนมา แหลงทองเทยวประเภทนประกอบดวยงานประเพณ

วถชวตความเปนอยของผคน การแสดงศลปวฒนธรรม สนคาพนเมองการแตงกาย

ภาษา ชนเผา เปนตน

การทองเทยวเชงวฒนธรรม (Cultural Tourism) หมายถง การทองเทยว

เพอชมสงทแสดงความเปนวฒนธรรม เชน ปราสาท พระราชวง วด โบราณสถาน

โบราณวตถประเพณ วถการดาเนนชวต ศลปะทกแขนง และสงตางๆ ทแสดงถงความ

เจรญรงเรองทมการพฒนาใหเหมาะสมกบสภาพแวดลอม การดาเนนชวตของบคคลใน

แตละยคสมยผทองเทยวจะไดรบทราบประวตความเปนมา ความเชอ มมมอง ความคด

ความศรทธาความนยมของบคคลในอดตทถายทอดมาถงคนรนปจจบนผานสงเหลาน

 

  45

มาตรฐานคณภาพแหลงทองเทยวทางวฒนธรรม (Cultural Attraction

Standard) หมายถง แหลงทองเทยวทางวฒนธรรมทม องคประกอบ 3 ประการ คอ

ศกยภาพในการดงดดใจดานการทองเทยว ศกยภาพในการรองรบดานการทองเทยว

และการบรหารจดการ ทงนในแตละองคประกอบจะมหลกเกณฑ และดชนชวดในการ

พจารณาความมศกยภาพ ความมประสทธภาพ และความมคณภาพ เพอใชในการ

ประเมนมาตรฐานของแหลงทองเทยวทางวฒนธรรมนนดวย

องคประกอบท 1 ศกยภาพในการดงดดใจดานการทองเทยว

สาหรบองคประกอบดานศกยภาพในการดงดดใจดานการทองเทยวของแหลง

ทองเทยวทางวฒนธรรมมหลกเกณฑในการพจารณา 2 ดาน ไดแก

1. คณคาทางศลปวฒนธรรม ประกอบดวย 7 ดชนชวด ไดแก 1) ความเปนเอกลกษณดานวถชวต ภมปญญา และองคความร

2) ความตอเนองของการสบสานวฒนธรรมประเพณ

3) ความงดงามทางศลปวฒนธรรม

4) ความสามารถในการสบทอดภมปญญาและองคความรอยางตอเนอง

5) ความเปนมาทางประวตศาสตร วฒนธรรมประเพณทสบคนได

6) ความผกพนตอทองถน

7) ความเขมแขงในการรกษาเอกลกษณ

2. ศกยภาพทางกายภาพและการจดกจกรรมการทองเทยว

ประกอบดวย 3 ดชนชวด ไดแก

1) การเขาถงแหลงทองเทยว

2) ความปลอดภยดานการทองเทยว

3) ความหลากหลายของกจกรรมการทองเทยว

องคประกอบท 2 ศกยภาพในการรองรบดานการทองเทยว

 

46  

 

ศกยภาพในการรองรบดานทองเทยว หมายถง องคประกอบตางๆ ทมสวน

ชวยเสรมแหลงวฒนธรรมนนๆ ใหมความสาคญ มความเหมาะสมในการจดการ

ทองเทยว ตวอยางเชน แหลงวฒนธรรมอาจมความดงดดใจดานการทองเทยวสงแตม

ขอจากดสงในการพฒนาสงอานวยความสะดวกขนพนฐาน ทาใหนกทองเทยวไมนยม

เขาไปทองเทยว ทาใหศกยภาพในการจดการดานการทองเทยวลดลงไปดวยสาหรบ

ศกยภาพในการรองรบดานการทองเทยว มหลกเกณฑในการพจารณา 2 ดาน ไดแก

1. ศกยภาพในการพฒนาสงอานวยความสะดวกขนพนฐาน

2. ศกยภาพในการพฒนาการทองเทยวจากปจจยภายนอก

องคประกอบท 3 การบรหารจดการ

การบรหารจดการแหลงทองเทยว หมายถง ความสามารถในการควบคมดแล

การดาเนนงาน การจดการแหลงทองเทยว โดยมองคประกอบทเกยวของ ไดแก

1) ดานการจดการทองเทยวเพอใหเกดความยงยน ประกอบดวย การจดการ

ดานการอนรกษแหลงทองเทยว และการจดการดานการทองเทยว

2) การจดการดานการใหความรและการสรางจตสานก โดยพจารณาจากการ

ดาเนนงานขององคกรทดแลรบผดชอบพนทในการสรางเสรมจตสานกและการเรยนรใน

เรองคณคาของแหลงวฒนธรรมแกนกทองเทยว เจาหนาทดแลพนท ผประกอบการ

และชมชนทองถนทอยโดยรอบแหลงทองเทยว

3) การจดการดานเศรษฐกจและสงคม พจารณาจากการมสวนรวมของชมชน

ในกจกรรมการทองเทยว โดยการเปดโอกาสใหประชาชนหรอชมชน ไดมสวนรวมใน

การคด การพจารณาตดสนใจ การดาเนนการและรวมรบผดชอบในการเรองตางๆทจะ

มผลกระทบตอประชาชนหรอชมชนนนๆ รวมทงการกระจายรายไดหรอผลประโยชนส

ทองถน

 

  47

การทองเทยวโดยชมชน (Community Base Sustainable Tourism) คอ

การทองเทยวทคานงถงความยงยนของสงแวดลอม สงคม และวฒนธรรม

กาหนดทศทางโดยชมชน จดการโดยชมชนเพอชมชน และชมชนมบทบาทเปนเจาของม

สทธในการจดการดแลเพอใหเกดการเรยนรแกผมาเยอน” โดยมองวาการทองเทยว

ตองทางานครอบคลม 5 ดาน พรอมกน ทงการเมอง เศรษฐกจ สงคม วฒนธรรม และ

สงแวดลอม โดยมชมชนเปนเจาของและมสวนในการจดการ

นอกจากนการทองเทยวยงสามารถเปนเครองมอในการพฒนา โดยใชการ

ทองเทยวเปนเงอนไขและสรางโอกาสใหองคกรชมชนเขามามบทบาทสาคญในการ

วางแผนทศทางการพฒนาชมชนของตนในชมชน โดยเฉพาะอยางยงในชมชนทม

แนวโนมวาการทองเทยวจะรกคบเขาไปถง หรอตองการเปดเผยชมชนของตนใหเปนท

รจกในวงกวาง ใหมการสรางใหเกดกระบวนการเรยนรเกยวกบการวางแผน การ

บรหารจดการทรพยากรและกระจายอานาจการตดสนใจโดยเนนความสาคญของการ

จดการธรรมชาตแวดลอมและใชการทองเทยวเปนเครองมอในการพฒนาชมชนไป

พรอมกน

แหลงทองเทยวเชงวฒนธรรม

ความหมายของการทองเทยวเชงวฒนธรรมเปนการศกษาหาความรใน

พนทหรอบรเวณทมคณลกษณะทสาคญทางประวตศาสตรและวฒนธรรม มการบอก

เลาเรองราวในการพฒนาทางสงคมและมนษยผานทางประวตศาสตรอนเปนผล

เกยวเนองกบวฒนธรรม องคความร และการใหคณคาของสงคม โดยสถาปตยกรรมท

มคณคาหรอสภาพแวดลอมอยางธรรมชาต ทสามารถแสดงออกใหเหนถงความ

สวยงามและประโยชนทไดรบจากธรรมชาต สามารถสะทอนใหเหนถงสภาพชวต ความ

เปนอยของคนในแตละยคสมยไดเปนอยางด ไมวาจะเปนสภาพทางเศรษฐกจ สงคม

หรอขนบธรรมเนยมประเพณ

 

48  

 

ความสาคญการพฒนาการทองเทยวชมชนอยางยงยน

การทองเทยวโดยชมชน เปนหนงในการทองเทยวอยางยงยน เปนการพฒนาท

ครอบคลม 3 มต ไดแก มตดานสงคม มตดานสงแวดลอม และมตดานเศรษฐกจ ท

ดาเนนงานอยางสมดล มวธการพฒนาการทองเทยวโดยชมชนแบบภาคเครอขายดวย

การบรณาการความรวมมอ บรณาการทรพยากรและงบประมาณของทกหนวยงาน ทก

ภาคสวน

แนวคดการพฒนาการทองเทยวชมชนอยางยงยน

ทฤษฎการทองเทยวชมชน

สถาบนการทองเทยวโดยชมชน ไดใหคานยามของการทองเทยวโดยชมชน

Community - Based Tourism) วาเปนการทองเทยวทคานงถงความยงยนของ

สงแวดลอม สงคม และวฒนธรรม กาหนดทศทางโดยชมชน จดการโดยชมชนเพอ

ชมชนและชมชนมบทบาทเปนเจาของมสทธในการจดการดแลเพอใหเกดการเรยนรแกผ

มาเยอน (http://www.cbt-i.org)

องคประกอบของการจดการทองเทยวโดยชมชน องคประกอบหลกของ CBT ม

อย 4 ดาน

1) ทรพยากรธรรมชาตและวฒนธรรม

2) องคกรชมชน

3) การจดการ

4) การเรยนร

ประเดนสาคญของแตละองคประกอบของ CBT ไดแก

1.ดานทรพยากรธรรมชาตและวฒนธรรม

1.1 ชมชนมฐานทรพยากรธรรมชาตทอดมสมบรณ และมวถการผลตทพงพา

และใชทรพยากรธรรมชาตอยางยงยน

 

  49

1.2 ชมชนมวฒนธรรมประเพณทเปนเอกลกษณเฉพาะถน

2.ดานองคกรชมชน

2.1 ชมชนมระบบสงคมทเขาใจกน

2.2 มปราชญ หรอผมความร และทกษะในเรองตาง ๆ หลากหลาย

2.3 ชมชนรสกเปนเจาของและเขามามสวนรวมในกระบวนการพฒนา

3.ดานการจดการ

3.1 มกฎ-กตกาในการจดการสงแวดลอม วฒนธรรม และการทองเทยว

3.2มองคกรหรอกลไกในการทางานเพอจดการการทองเทยว และสามารถ

เชอมโยงการทองเทยวกบการพฒนาชมชนโดยรวมได

3.3 มการกระจายผลประโยชนทเปนธรรม

3.4 มกองทนทเออประโยชนตอการพฒนาเศรษฐกจและสงคมของชมชนดาน

การเรยนร

3.5 ลกษณะของกจกรรมการทองเทยวสามารถสรางการรบร และความ

เขาใจในวถชวตและวฒนธรรมทแตกตาง

3.6 มระบบจดการใหเกดกระบวนการเรยนรระหวางชาวบานกบผมาเยอน

3.7 สรางจตสานกเรองการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและวฒนธรรมทงใน

สวนของชาวบานและผมาเยอน

4.ดานการเรยนร

4.1 ลกษณะของกจกรรมการทองเทยวสามารถสรางการรบร และความเขาใจ

ในวถชวตและวฒนธรรมทแตกตาง

4.2 มระบบจดการใหเกดกระบวนการเรยนรระหวางชาวบานกบผมาเยอน

 

50  

 

4.3 สรางจตสานกเรองการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและวฒนธรรม ทงใน

สวนของชาวบานและผมาเยอน

CBT กบการพฒนาชมชนอยางเปนองครวม การทองเทยวมความสมพนธกบ

การพฒนาชมชนอยางเปนองครวม เนองจากทรพยากรการทองเทยว กบทรพยากรท

ชมชนใชเปนฐานการผลตเปนทรพยากรเดยวกน วฒนธรรมธรรมและสงคมเปนตว

ขบเคลอนเรองจตวญญาณของชมชน ในการสรางสมพนธกนภายในชมชนและการ

สมพนธกบภายนอก ควรจะเชอมโยงใหเหนการทองเทยวกบการพฒนาชมชนอยางเปน

องครวม

หลกการของการทองเทยวโดยชมชน

การทองเทยวโดยชมชน ทใชการทองเทยวเปนเครองมอในการพฒนาชมชนม

หลกการดงน

1. ชมชนเปนเจาของ

2. ชาวบานเขามามสวนรวมในการกาหนดทศทางและตดสนใจ

3. สงเสรมความภาคภมใจในตนเอง

4. ยกระดบคณภาพชวต

5. มความยงยนทางดานสงแวดลอม

6. คงเอกลกษณและวฒนธรรมทองถน

7. กอใหเกดการเรยนรระหวางคนตางวฒนธรรม

8. เคารพในวฒนธรรมทแตกตางและศกดศรความเปนมนษย

9. เกดผลตอบแทนทเปนธรรมแกคนทองถน

10.มการกระจายรายไดสสาธารณประโยชนของชมชน

 

  51

การทจะใหชมชนดาเนนการทองเทยวตามหลกการดงกลาวขางตน มความ

จาเปนทจะตองเตรยมความพรอมและสรางความเขมแขงใหกบชมชนในการจดการการ

ทองเทยว ในขณะเดยวกนกตองรณรงคกบคนในสงคมใหเหนความแตกตางของการ

ทองเทยวโดยชมชนกบการทองเทยวทวไป กระตนใหคนในสงคมเหนความสาคญและ

เปนนกทองเทยวทสนใจการแลกเปลยนเรยนรระหวางเจาของบานกบผมาเยอน

นอกจากนยงเปนการเพมการรบรและความเขาใจในบทบาทของชมชนทองถนตอการ

อนรกษทรพยากรธรรมชาตและเปนกาลงใจหรอสนบสนนใหเกดความตอเนองในการ

ทางานอนรกษทงดานธรรมชาตและวฒนธรรม

การทองเทยวโดยชมชนไมไดเกดจากการตอบคาถามวา ชมชนจะไดประโยชน

อยางไรจากการทองเทยว แตเปนการสรางโจทยใหมวา การทองเทยวจะเปนประโยชน

ตอการพฒนาชมชนไดอยางไร

การทองเทยวกบการพฒนาชมชน

จากการประชมระดบโลกเรองสงแวดลอมโลก Earth Summit ในป 2535

นบเปนจดเรมในการผลกดนความคดเรอง การพฒนาทยงยน สงอทธพลถงการให

ความสาคญเรอง การทองเทยวทยงยน จากกระแสการพฒนาการทองเทยว 3

ประการ กลาวคอ

1. กระแสความตองการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

2. กระแสความตองการของนกทองเทยวทสนใจการทองเทยวเพอการเรยนร

3. กระแสความตองการในการพฒนาคนและใหความสาคญกบการมสวนรวม

ของชมชนทองถน

 

52  

 

การทองเทยวโดยชมชนเปนความพยายามหนงของการสรางทางเลอกในการ

พฒนาในประเดนการทองเทยวทใหคนในชมชนเขามามสวนรวมและไดรบประโยชนจาก

ทองเทยว และมบทบาทในการกาหนดทศทางการพฒนา

หลกการของการพฒนาทองเทยวโดยชมชน

1. ความหมายของการทองเทยวโดยชมชน (Community - Based

Tourism) คอ การทองเทยวทคานงถงความยงยนของสงแวดลอม สงคม และ

วฒนธรรมของชมชน กาหนดทศทางโดยชมชน จดการโดยชมชน เพอชมชน และชมชน

มบทบาทเปนเจาของในการจดการ ดแล เพอใหเกดการเรยนรแกผมาเยอน

2. องคประกอบของการทองเทยวโดยชมชน ม 7 องคประกอบ

2.1 มองคกร/กลไก ในการบรหารจดการทองเทยว

(1) มองคกร/กลไก ทเกดจากการรวมตวของคนในชมชน เพอเปนแกนนาใน

การบรหารจดการทองเทยว

(2) การมสวนรวมของสมาชกและชมชนในการพฒนาการทองเทยว

2.2 มระบบการบรหารจดการทองเทยวทยงยน

(1) มระบบบรหารจดการทองเทยวของชมชน และกฎกตกาทใชในการบรหาร

การทองเทยว และสามารถเชอมโยงกบการพฒนาดานอนๆ ของชมชน

(2) การเสรมศกยภาพของคนในกลมทองเทยวและชมชน

(3) การปฏบตตามกฎระเบยบและรปแบบทใชสาหรบบรหารจดการทองเทยว

ของชมชน

(4) การตลาดและประชาสมพนธอยางตอเนองเพอสรางรายไดทางการ

ทองเทยวใหเกดขนกบชมชนอยางยงยน

2.3 สนบสนนการพฒนาคณภาพชวตและเศรษฐกจของชมชน

(1) สนบสนนการพฒนาชมชน

 

  53

(2) กระจายรายไดทเกดจากการทองเทยวชมชนอยางเปนธรรมและสราง

โอกาสในการมรายไดเสรม

2.4 สงเสรมวฒนธรรมของชมชน

(1) กลมทองเทยวมขอมลและความรเกยวกบวฒนธรรมในทองถน

(2) มการถายทอดวฒนธรรมจากภายในสคนภายนอก

(3) มกฎ กตกา และแนวทางเพอเคารพและปกปองวฒนธรรมชมชน

(4) กลมทองเทยวมการสงเสรม อนรกษ ฟนฟ และสบทอดวฒนธรรม

2.5 มสวนในการดแลรกษาสงแวดลอมรวมกบชมชน

(1) กลมทองเทยวมขอมลดานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

(2) มการออกแบบกจกรรมทองเทยวท คานงถงการจดการ

ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมทยงยน

(3) จดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมอยางยงยนและอนรกษความ

หลากหลายทางชวภาพ

(4) มการปองกน จดการ และแกไขปญหามลภาวะ

2.6 สรางการเรยนร

(1) กจกรรมการทองเทยวสามารถสรางการเรยนร ความเขาใจในวถชวต และ

วฒนธรรมของชมชน ใหแกผมาเยอน

(2) สรางจตสานกและองคความรในการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและ

วฒนธรรม ทงคนในชมชนและผมาเยอน

2.7 มการบรการทดและปลอดภย ทงดานทพก ยานพาหนะ นกสอ

ความหมายทองถน เจาของบาน และการประสานงานทดระหวางกลมในชมชนเพอให

บรการ

3. ประโยชนทชมชนไดรบจากการทองเทยวโดยชมชน

3 .1 กา รท อ ง เ ท ย ว โ ดยช ม ชนม ส ว นส นบส นนกา ร จ ดก า ร

ทรพยากรธรรมชาต โ ดย ชมชนความอ ย รอดของ ชม ชนข น อ ย ก บ ฐ าน

 

54  

 

ทรพยากรธรรมชาตวถชวตและวฒนธรรมของชมชน คนในชมชนมความเชอมโยง

ผกพนกบทรพยากร ดน นา ปา การทองเทยวโดยชมชนเปนเครองมอในการสงเสรม

การจดการทรพยากรอยางยงยน สรางความภาคภมใจใหกบชมชนในการเผยแพรภม

ปญญาในการจดการ ทรพยากร สรางสรรคกจกรรมการทองเทยวใหผมาเยอนมสวน

รวมในการอนรกษ สรางความรวมมอของหนวยงานในการทางานเปนพนธมตรรวมกบ

ชมชนในการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

3.2 การทองเทยวโดยชมชนมสวนสนบสนนการฟนฟวฒนธรรมทองถน

วถชวตและวฒนธรรมเปนสงทบอกถงอตลกษณความเปนชมชน ความเขมแขงของ

ชมชนจะทาใหชมชนสามารถปรบตวใหอยในสงคมโดยทยงคงอนรกษวฒนธรรมและ

ประยกตใหสอดคลองกบยคสมย มการสบทอดสคนรนหลงไดอยางตอเนอง การ

ทองเทยวโดยชมชนเปนเครองมอในการสรางความภาคภมใจใหกบคนในชมชนในการ

นาเสนอ “ของด” ชมชนใหคนภายนอกไดรบร ทาใหเกดการสบคน ถายทอด และฟนฟ

วฒนธรรมจากรนสรน ชมชนมการบรหารจดการและรวมกนกาหนดวาวถชวตและ

วฒนธรรมอะไรบางทชมชนพรอมในการนาเสนอและสรางการเรยนรแกผมาเยอน

ตลอดจนมแนวทางปฏบตตวสาหรบนกทองเทยว การทมนกทองเทยวสนใจแลกเปลยน

เรยนรวถชวตและวฒนธรรมคน ทองถน เปนตวกระตนอกทางหนงททาใหชมชนเกด

ความภาคภมใจ และมชวตชวาในการนาเสนอขอมล สามารถสรางการมสวนรวมใหกบ

นกทองเทยวในกจกรรมทางวฒนธรรมของตน ทาใหเยาวชนคนรนหลงเหนคณคาของ

ชมชนตนเอง

3.3 การทองเทยวโดยชมชนมสวนสนบสนนการพฒนาคน ความ

ภาคภมใจในความเปนทองถน หรอชาตพนธ ความรวมมอและความสามคคของคนใน

ชมชน การมพนททางสงคม ไดรบการยอมรบจากคนภายนอก เปนหวใจสาคญของการ

ดารงไวซงความเปนชมชน การทองเทยวโดยชมชนชวยใหคนในชมชนไดมสวนรวมและ

กาหนดบทบาทของชมชนตอการทองเทยว มกระบวนการในการจดการความรภายใน

ชมชน สรางระบบในการบรหารจดการและแกไขปญหาการทองเทยวภายในชมชนโดย

 

  55

ชมชนเอง มการพฒนาทกษะและเพมเตมความรใหมใหกบสมาชกในชมชนในการ

บรหารจดการทองเทยว ใหคนในชมชนมความเชอมนในการนาเสนอปญหาและความ

ตองการกบหนวยงานภายนอก นาเสนอประสบการณและความสาเรจในการพฒนากบ

คนและหนวยงานทมาศกษา-ดงาน นอกจากเปนการพฒนา “คนใน” แลวยงให

การศกษากบ “คนนอก” ดวย

3.4 การทองเทยวโดยชมชนมสวนสนบสนนเศรษฐกจชมชนและ

คณภาพชวตคนทองถน การทองเทยวเปนการดงคนจากภายนอกมาเรยนรชมชน

แรงจงใจททาใหนกทองเทยวเขามาในชมชนคอ วถชวตทแตกตาง วฒนธรรมดงเดม

และแหลงทองเทยวทมความอดมสมบรณ จดดงดด คอ วถชวตทเรยบงายและมการ

ดารงชวตทผกพนกบธรรมชาต การทองเทยวโดยชมชนจงเปนรายไดเสรมทสามารถนา

รายไดนนไปดารงชพ โดยทคนในชมชนยงคงดาเนนวถดงเดมหรอเปนการสราง

ทางเลอกเรองรายได ใหกบบางครอบครว ในการสรางอาชพเสรมทเกยวเนองกบการ

ทองเทยว สรางงานใหกบคนในชมชนการทองเทยว โดยชมชน จดสรรรายไดจากการ

ทองเทยวสนบสนนกจกรรมการพฒนาชมชนและสาธารณประโยชน

 

56  

 

 

  57

เอกสารอางอง

กรมการทองเทยว กระทรวงการทองเทยวและกฬา . 2557 .คมอการตรวจประเมน

มาตรฐานคณภาพแหลงทองเทยวทางวฒนธรรม

http://newdot2.samartmultimedia.com/home/details/5/6407/24731

ไกรฤกษ ปนแกว คมอการจดกจกรรม ภาควชาการจดการธรกจระหวางประเทศ

http://tourism-dan1.blogspot.com/

องคการบรหารการพฒนาพนทพเศษเพอการทองเทยวอยางยงยน (องคการมหาชน)

คมอเกณฑมาตรฐานการบรหารจดการแหลงทองเทยวโดยชมชนโดย สานก

ทองเทยวโดยชมชน

http://www.gspa.buu.ac.th/roc/images/stories/food/up2/1.pdf

คมอ. หลกสตรการจดกจกรรม. การพฒนาผนาการทองเทยวโดยชมชน. CBT

Change Agent Training Handbook

พจนา สวนศร. 2546. เอกสารการสอนชดวชา หนวยท 8-15 การจดการ

นนทนาการและการทองเทยวทางธรรมชาต. นนทบร ：

มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช.

พรจต พระพฒนกล . 2559 . การจดทาแผนทมรดกภมทศนวฒนธรรม

และสถาปตยกรรมพนถน ชมชนชากแงว จงหวดชลบร

พรจต พระพฒนกล . 2560 . ภมทศนวฒนธรรมชมชนจนโบราณชากแงว

สานกพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย

วระพล ทองมา และ ประเจต อานาจ. 2547. ผลทเกดขนจากการจดกจกรรมการ

ทองเทยวตอประชาชนในพนทตาบนแมแรม อาเภอแมรม จงหวด

เชยงใหม. เชยงใหม：รายงานผลการวจย มหาวทยาลยแมโจ.

 

58  

 

วระพล ทองมา การทองเทยวโดยชมชน (Community Based Tourism :CBT)

สาหรบการพฒนาคณภาพชวตของชมชนในเขตทดนปาไม คณะ

พฒนาการทองเทยว มหาวทยาลยแมโจ

www.dnp.go.th/fca16/file/i49xy4ghqzsh3j1.doc

http://www.culture.go.th/culture_th/ewt_news.php?nid=1716&filename=index

www.cbt-i.or.th