(1)

(2)

เครอขายองคกรชมชนเพอการจดการภยพบตในคาบสมทรสทงพระ จงหวดสงขลา Community Organization Network on Disaster Management in

Sathing Phra Peninsular, Songkhla Province

สายฝน แสงหรญ ทองประเสรฐ Saifon Saeng-hiran Thongprasert

วทยานพนธนเปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรปรญญา วทยาศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาการจดการสงแวดลอม

มหาวทยาลยสงขลานครนทร A Thesis Submitted in Partial Fulfillment of the Requirements for the Degree of Master of Science in Environmental Management

Prince of Songkla University 2558

ลขสทธของมหาวทยาลยสงขลานครนทร

(2)

(2)

ชอวทยานพนธ เครอขายองคกรชมชนเพอการจดการภยพบตในคาบสมทรสทงพระ จงหวดสงขลา ผเขยน นางสายฝน แสงหรญ ทองประเสรฐ สาขาวชา การจดการสงแวดลอม

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยสงขลานครนทร อนมตใหนบวทยานพนธฉบบนเปน

สวนหนงของการศกษา ตามหลกสตรปรญญาวทยาศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาการจดการสงแวดลอม

.……………………………………….................

อาจารยทปรกษาวทยานพนธหลก

……………………………………………………… (ผชวยศาสตราจารย ดร.ชนษฎา ชสข)

(รองศาสตราจารย ดร. ……………………..……………...)

คณะกรรมการสอบ ……………………………………........ประธานกรรมการ (ผชวยศาสตราจารย ดร.อมาพร มณแนม) .……………………………….……………..………กรรมการ (ผชวยศาสตราจารย ดร.เสาวลกษณ รงตะวนเรองศร) .………………………………..…………….………กรรมการ (รองศาสตราจารย ดร.ณฐพงศ จตรนรตน) .……………………………………..…….…………กรรมการ (ผชวยศาสตราจารย ดร.ชนษฎา ชสข)

(รองศาสตราจารย ดร.ธระพล ศรชนะ) คณบดบณฑตวทยาลย

(3)

(2)

ขอรบรองวา ผลงานวจยนมาจากการศกษาวจยของนกศกษาเอง และไดแสดงความขอบคณบคคลทมสวนชวยเหลอแลว

ลงชอ.…………………………………………… (ผชวยศาสตราจารย ดร.ชนษฎา ชสข) อาจารยทปรกษาวทยานพนธ ลงชอ.…………………………………………… (นางสายฝน แสงหรญ ทองประเสรฐ) นกศกษา

(4)

(2)

ขาพเจาขอรบรองวา ผลงานวจยนไมเคยเปนสวนหนงในการอนมตปรญญาในระดบใดมากอน และไมไดถกใชในการยนขออนมตปรญญาในขณะน

ลงชอ.…………………………..……………… (นางสายฝน แสงหรญ ทองประเสรฐ) นกศกษา

(5)

ชอวทยานพนธ เครอขายองคกรชมชนเพอการจดการภยพบตในคาบสมทรสทงพระ จงหวดสงขลา ผเขยน นางสายฝน แสงหรญ ทองประเสรฐ สาขาวชา การจดการสงแวดลอม ปการศกษา 2557

บทคดยอ

การศกษาเรอง เครอขายองคกรชมชนเพอการจดการภยพบตในคาบสมทรสทงพระ จงหวดสงขลา มวตถประสงคเพอศกษารปแบบ ระบบการท างานของเครอขายองคกรชมชนในการจดการภยพบต ผลทเกดขน ปจจยทเออและทเปนอปสรรคตอการด าเนนงาน รวมถงขอเสนอแนะตอองคกรตางๆ เพอใหเกดการจดการภยพบตไดอยางมประสทธภาพ โดยใชการสมภาษณแบบกงโครงสราง การสงเกตแบบมสวนรวม มผใหขอมลหลกรวมทงสน 42 คน โดยกลมผใหขอมลหลกไดแก 1) ตวแทนชมชน และแกนน าเครอขายองคกรชมชน 2) ตวแทนภาคประชาสงคม และ 3) ตวแทนหนวยภาครฐ ไดแก องคกรปกครองสวนทองถน และหนวยงานสวนภมภาค

ผลการศกษา พบวา การด าเนนงานในการจดการภยพบตของเครอขายองคกรชมชน ตอเหตการณน าทวมใน พ.ศ.2548 มการประสานกบองคกรภายนอกเพอใหความชวยเหลอผประสบภย และเหตการณวาตภยใน พ.ศ.2553 มการตงศนยประสานงานองคกรชมชนจงหวดสงขลาเพอชวยเหลอผประสบภย โดยมการจดระบบการประสานงาน การจดระบบขอมล ระบบการสอสาร ระบบอาสาสมคร ระบบการใหความชวยเหลอ ทง 2 เหตการณเปนการด าเนนการทเกดขนภายหลงจากเหตการณภยพบตไดเกดขนเพอใหการชวยเหลอผประสบภย โดยบทบาทหลกอยทเครอขายองคกรชมชนและภาคประชาสงคม ตอมาใน พ.ศ.2554-ปจจบน (2558) องคกรชมชนในพนทต าบลตางๆ ของ 4 อ าเภอในคาบสมทรสทงพระ คอ ระโนด กระแสสนธ สทงพระ และสงหนคร ไดมการน าแนวคดการจดการภยพบตไปขยายผลในพนทตนเอง ภายใตความรวมมอทงจากฝายองคกรชมชน องคกรปกครองสวนทองถน และภาคประชาสงคม

ปจจยทเออตอการด าเนนงาน ไดแก ความเปนเครอขาย มการท างานอยางเปนระบบ การมจตสาธารณะและความมงมน และการมภาค-เครอขายภายนอกเขามาหนนเสรม สวนปจจยทเปนอปสรรคตอการด าเนนงาน ไดแก การเสนอขาวของสอมวลชนสรางความสบสนใหเกดขนในพนท ปญหาเชงโครงสรางของหนวยงานทเกยวของ เชน การเรยนรและความรวมมอของบคลากร การใหความส าคญระหวางคนในกลม และชาวบานเกดความประมาทเมอไมมภยพบตเกดขน

(6)

ขอเสนอแนะทส าคญ ไดแก (1) การใหความร และทกษะเกยวกบการจดการภยพบต (2) การบรณาการงานรวมกนระหวางหนวยงานทเกยวของ ไดแก หนวยงานระดบทองถน หนวยงานสวนภมภาค ภาคประชาสงคม และองคกรชมชน และ (3) การเสรมพลงเครอขายทางสงคมเพอใหสามารถจดการปญหารวมกน

(7)

Thesis Title Community organization network on disaster management in Sathing Phra Peninsular, Songkhla Province

Author Mrs.Saifon Saeng-hiran Thongprasert Major Program Environmental Management Academic Year 2014

Abstract

The study of community organization network on disaster management in Sathing Phra Peninsular, Songkhla Province is qualitative research. Its objectives are to investigate patterns and working system, results, facilitative and obstructive factors; as well as recommending approaches into prompting the community organization network in managing the disaster. Data collection consists of documentary research and field work, including semi-structured interviews, focus groups and participant observations. Forty-two key informants are classified into the following three groups: 1) representatives of community people and leaders of community organization networks, 2) representatives of civil society organizations, and 3) representatives of local and regional government authorities.

The result shows that, since the flood in 2005, the community organization network cooperated with external agencies in tackling with the disaster. During the tropical storm in 2010, the Songkhla community organizations coordinating center for flood relief was established via coordination, data arrangement, communication system, volunteers, and supporting system for flood victims. Those two crises had done in the stage of “after the disasters occur” and the community organization network and the civil society group played a significant role. Since 2011 until now (2015), various sub-districts of four districts in Sathing Phra Peninsular, including Ranot, Krasae Sin, Sathing Phra, and Singhanakorn, have expanded the disaster risk management under the collaboration among involved actors comprising with community-organizations, civil society groups, and local government authorities.

Factors facilitating the community-based organization network for disaster management are as follows: the strong network, the systematic working

(8)

system, the public minds and intentions, and the external agency supports. Obstructive factors include 1) the unclear broadcasts of local mass media, the structural system i.e. the absence of cooperation among involved divisions in local government authorities, the reorganization among community organization’s members, and the carelessness of the local people.

Recommendations are as follows: 1) the arrangement of special learning session on disaster management skills, 2) the integration of the working system among involved agencies i.e. local government authorities, regional government agencies, civil society organization, and community-based organization, and 3) the social network empowerment to overcome crises collectively.

(9)

กตตกรรมประกาศ

“ภยพบต” เปนเรองทฉนไมเคยเขาไปยงเกยวกบมากอน แมวาการท างานของฉนจะเกยวของกบวถของชาวบานกตาม เดมฉนตงใจจะท าเรองเกยวกบแพปลาชมชนทต าบลคขด อ าเภอสทงพระ จงหวดสงขลา แตเมอเกดเหตการณวาตภยขนในพนทคาบสมทรสทงพระ เมอเดอนพฤศจกายน พ.ศ.2553 ฉนดขาวอยทบาน ตดตอถามขาวคราวจากชาวบาน แตกไมไดเขาไปชวยอะไรหรอคดอะไรกบมน

ตอมาเมอไดทดลองเขยนโครงรางวทยานพนธในวชาทเรยน ฉนเลอกทจะท าเรองภยพบตทต าบลทาหน อ าเภอสทงพระ จดนเองฉนเรมเหนอะไรบางอยางเพยงแตยงไมชด กระทงไดเขาไปรวมกระบวนการถอดบทเรยนการจดการภยพบตของเครอขายองคกรชมชนคาบสมทรสทงพระ ฉนไดเหนพลง ความมงมนของชาวบานในการคดพงพาตนเอง ฉนจงตกลงปลงใจทจะศกษาเรองน

ในการท าวทยานพนธเลมน ฉนไดเรยนรเกยวกบภยพบต สถานการณภยพบต ระบบการจดการภยพบตของบานเราทงในระดบประเทศ ระดบเครอขาย และระดบชม ทส าคญภยพบตไมใชเรองไกลตวเลย เราสามารถทจะเรยนรและจดการปญหาอนเกดจากมนได นอกจากน ฉนยงไดบทเรยนส าคญทสด คอ การจดระเบยบและความมวนยในตนเอง มนเปนเรองส าคญอยางยงทจะรจกททางของตนเองและจดการมนเสยดวยความอดทน การยอมทจะฟง กาวเดนไปตามทางนน พรอมๆ ไปกบการลดอตตาของตนเอง หากขาดซงสงเหลานฉนคงไมสามารถเขยนวทยานพนธเลมนไดส าเรจตามความมงหวง และฉนกหวงวาการปรบเปลยนตนเองของฉนจะเปนบทเรยนใหนองๆ ได

ขอบคณนองๆ รวมชนป รหส 53 ทกคน โดยเฉพาะภาคเสาร-อาทตย จม นน เช ไท ทรวมชะตากรรมและใหก าลงใจกนมาตลอด ขอบคณนองๆ รวมคณะคายมวยชสข โบ ว ใหม เดช และเตะ

ขอบคณบรรดาเพอนๆ ทงเพอนระดบมธยม ประโคนชยพทยาคม เพอนระดบมหาวทยาลย ศรนครนทรวโรฒ วทยาเขตมหาสารคามทเปนก าลงใจใหเพอนเสมอมา ขอบคณพเศษส าหรบ “ตาย” บปผา นาวเศษ ทกรณาชวยแปลภาษาใหเพอน

ขอบพระคณ “พชม” ดร.นฤทธ ดวงสวรรณ และ “พเอยด” คณคณตา ศรประสม ทง 2 ทานลวนเปนทงแรงบนดาลใจ แบบอยางทดในการท างานตลอดระยะเวลาทผานมา และเปนผทกรณาเปดประตโอกาสในการเขาศกษาตอ

ขอบพระคณพนอง ชาวบานเครอขายองคกรชมชนคาบสมทรสทงพระ องคกรชมชนต าบลทาหนทกรณาใหขอมลทเปนประโยชนตอการศกษา ขอบพระคณเปนพเศษส าหรบ “พลม” คณพนทรพย ศรช ทกรณาใหทพกพง และค าแนะน าดๆ ตลอดมา

(10)

กราบขอบพระคณคณาจารยคณะการจดการสงแวดลอมทกรณาใหความรลกศษยตลอดระยะเวลาของการศกษา

กราบขอบพระคณ ผศ.ดร.เสาวลกษณ รงตะวนเรองศร ผศ.ดร.อมาพร มณแนม และ รศ.ดร.ณฐพงศ จตรนรตน กรรมการสอบวทยานพนธทกรณาใหขอเสนอแนะในการแกไขเพอใหวทยานพนธเลมนมความสมบรณณยงขน

กราบขอบพระคณในความกรณาของ ผศ.ดร.ชนษฎา ชสข ผเปนทงอาจารยทปรกษา ผปกครอง และพสาว ทไดทมเททงความร แรงกาย แรงใจในการอบรมสงสอนลกศษย รวมทงการดแล ใหค าปรกษาแกลกศษย นอกจากนยงไดอดหนนแรงทรพยจนเจอลกศษยตลอดมา อยากบอกอาจารยวา “รกและเคารพคะ”

กราบขอบพระคณอยางสงสดตอพอ นายวสทธ แสงหรญ และแม นางสาย แสงหรญ ทเปนแรงใจใหลกไดบากบนมาจนถงวนน

และสดทาย ขอขอบคณ “พแหวว” นายวจตร ทองประเสรฐ ทมน าอดน าทนกบความไมอยกบรองกบรอย อาการเพยนๆ ของภรรยา แตกคอยเปนแรงใจเสมอมา

หากมขอผดพลาดประการใดในวทยานพนธเลมน ฉนขอนอมรบความผดพลาดทง

ปวงนดวยความเตมใจ

สายฝน แสงหรญ ทองประเสรฐ

(11)

สารบญ บทคดยอ Abstract กตตกรรมประกาศ สารบญ รายการภาพประกอบ บทท 1 บทน า

1.1 ความเปนมาและความส าคญของปญหา 1.2 วตถประสงคการวจย 1.3 กรอบแนวคดการวจย 1.4 ประโยชนทคาดวาจะไดรบ 1.5 ขอบเขตการศกษา 1.6 นยามศพทเฉพาะ

บทท 2 เอกสารและงานวจยทเกยวของ 2.1 ภยพบตและการจดการภยพบต 2.2 องคกรชมชน 2.3 เครอขาย 2.4 งานวจยทเกยวของ

บทท 3 ระเบยบวธวจย 3.1 ระยะเวลาการท าวจย 3.2 สถานทท าการวจย 3.3 กลมผใหขอมลหลก 3.4 การเกบและรวบรวมขอมล 3.5 การตรวจสอบขอมล 3.6 การวเคราะหขอมลและรายงานผลการศกษา 3.7 ขนตอนการวจย

หนา (5) (7) (9)

(11) (13)

1 4 4 6 6 7

9 26 30 38

52 52 52 56 58 58 58

(12)

สารบญ (ตอ)

บทท 4 ผลการศกษา

4.1 บรบทพนท และภยพบตในพนทคาบสมทรสทงพระ จงหวดสงขลา

4.2 เครอขายองคกรชมชนคาบสมทรสทงพระ จงหวดสงขลา 4.3 เครอขายองคกรชมชนคาบสมทรสทงพระเพอการจดการภยพบต 4.4 เครอขายองคกรชมชนต าบลทาหนเพอการจดการภยพบต

บทท 5 สรปผลการศกษา อภปรายผลการศกษา และขอเสนอแนะ 5.1 สรปผลการศกษา 5.2 อภปรายผลการศกษา 5.3 ขอเสนอแนะ

บรรณานกรม ภาคผนวก

ภาคผนวก ก แนวค าถามส าหรบกลมผใหขอมลหลก ภาคผนวก ข รายชอผใหสมภาษณ ประวตผเขยน

หนา

61

64 67

107

126 130 136 137

142 147 149

(13)

รายการภาพประกอบ ภาพประกอบ หนา ภาพประกอบ 1 กรอบแนวคดในการวจย ภาพประกอบ 2 โครงสรางการบรหารจดการสาธารณภยของประเทศไทย ภาพประกอบ 3 วฏจกรการบรหารจดการภยพบต ภาพประกอบ 4 บทบาทของหนวยงานทเกยวของกบการ

บรหารจดการภยพบตธรรมชาต ภาพประกอบ 5 ขอบเขตพนทคาบสมทรสทงพระ จ.สงขลา ภาพประกอบ 6 แสดงพนทน าทวมในพนทคาบสมทรสทงพระ พ.ศ.2548 ภาพประกอบ 7 สภาพน าทวมในพนทคาบสมทรสทงพระเมอ พ.ศ.2548 ภาพประกอบ 8 กระบวนการด าเนนงานของเครอขายฯ ตอเหตการณอทกภย ป พ.ศ.2548 ภาพประกอบ 9 เสนทางพายดเปรสชนทพดผานภาคใต เมอวนท 1-3 พฤศจกายน พ.ศ.2553 ภาพประกอบ 10 ภาพถายดาวเทยมแสดงการเคลอนตวของพายดเปรสชน ภาพประกอบ 11 สภาพความเสยหายในพนทคาบสมทรสทงพระ

จากเหตการณพายดเปรสชน ภาพประกอบ 12 โครงสรางการด าเนนงานของศนยประสานงานฯ ภาพประกอบ 13 กระบวนการด าเนนงานของเครอขายฯ ตอเหตการณวาตภย และอทกภยป พ.ศ.2553 ภาพประกอบ 14 กรอบการจดการภยพบตภายใตกระแสสนธโมเดล ภาพประกอบ 15 กระบวนการด าเนนงานของเครอขายฯ ในชวงป พ.ศ.2554-ปจจบน (2558) ภาพประกอบ 16 พฒนาการดานการจดการภยพบตของเครอขายองคกรชมชน คาบสมทรสทงพระ ภาพประกอบ 17 แสดงอาณาเขต ทตงของต าบลทาหน อ าเภอสทงพระ จงหวดสงขลา ภาพประกอบ 18 โครงสราง กลไกในการจดการภยพบตต าบลทาหน ภาพประกอบ 19 การเตรยมความพรอมเพอรบมอภยพบตขององคกรชมชนต าบลทาหน

5 15 17 21

62 68 69 71

72

72 73

81 86

93 99

106

108 120 122

บทท 1

บทน ำ 1.1 ควำมเปนมำและควำมส ำคญของปญหำ

สภาพภมอากาศของโลกในปจจบนมการเปลยนแปลง อนเนองมาจากภาวะโลกรอนซงเกดจากการทกาซเรอนกระจกในชนบรรยากาศไดเพมสงขนอยางรวดเรว การเปลยนแปลงของสภาพภมอากาศอนเปนผลสบเนองจากภาวะโลกรอนน มความแตกตางกนไปตามแตละภมภาคของโลก เปนทคาดกนวาการเปลยนแปลงในอนาคตจะสงและรวดเรวกวาอดตมาก (ศนยเครอขายงานวเคราะหวจย และฝกอบรมการเปลยนแปลงของโลกแหงภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2553, 1-1)

การเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ และภาวะโลกรอนสงผลตอแนวโนมการเกด ภยพบตและผลกระทบตางๆ ทงความถ ลกษณะ ขนาด และความรนแรงทเพมขน ภยพบตขนาดใหญทเกดขนในชวงสองทศวรรษทผานมา เชน แผนดนไหวทฮนชน (โกเบ) ใน พ.ศ. 2538 การเกดคลนยกษสนามในประเทศชายฝงมหาสมทรอนเดย ใน พ.ศ.2547 การเกดพายเฮอรรเคนแคทรนา ประเทศสหรฐอเมรกา ใน พ.ศ.2548 การเกดพายไซโคลนนารกส ประเทศพมา ใน พ.ศ.2551 และการเกดเหตการณแผนดนไหวและคลนยกษสนามในเขตโทโฮกของเกาะฮอนช ประเทศญปน เมอวนท 11 มนาคม 2554 ภยพบตทเกดขนเหลานสรางความเสยหายตอชวต ทรพยสน เศรษฐกจ สงคม และสงแวดลอมเปนมลคามหาศาล เปนอปสรรคส าคญในการพฒนาประเทศ เนองจากตองน าทรพยากรทมอยมาใชเพอฟนฟบรณะความเสยหายทเกดขน (ส านกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต (สศช.), 2554, 1-2)

จากแนวโนมความรนแรง ความสญเสย และความเสยหายอนเกดจากภยพบตทเพมขนในภมภาคตางๆ ทวโลก ในเดอนมกราคม พ.ศ.2548 องคการสหประชาชาตจงไดจดใหมการประชมวาดวย “การลดภยพบต” ทเมองโกเบ (Kobe) จงหวดเฮยวโงะ (Hyogo) ประเทศญปน โดยมผแทนรฐบาลจาก 168 ประเทศทวโลกเขารวม สาระส าคญทไดจากการประชมในครงน ไดแก การลดความเสยงจากภยพบต รถงความเสยงและวธจดการกบความเสยง สรางความเขาใจและการตระหนกถงภยแกสาธารณชน มการด าเนนการเพอลดความเสยง และเตรยมความพรอมซงสามารถน าไปปฏบตไดทนท สาระของการประชมในครงนสงผลใหทวโลกรวมทงประเทศไทยเรมหนมาปรบแนวคดในการจดการภยพบตจากรปแบบและวธการเดม คอ “รอใหเกดภยพบตเสยกอนแลวจงคอยหาทางจดการ” มาเปน “การจดการภยพบตโดยเนนการจดการความเสยงจากภยพบต” (Disaster Risk Management) เพอปองกนและลดผลกระทบจากภยพบต เนองจากแนวคดในการจดการภยพบตใน

2

อดตนนยงไมมการก าหนดมาตรการ วธปองกนหรอลดผลกระทบทจะเกดขนจากภยพบต แตใชการตงรบซงเนนการรบมอตอสถานการณฉกเฉน (Emergency Response) การบรรเทาทกข (Relief) และการฟนฟ (Rehabilitation) หลงการเกดภยพบตเปนหลก (นลบล สพานช, 2549, 43)

ส าหรบประเทศไทย หนวยงานหลกในการจดการและรบมอกบภยพบต คอ กรมปองกนและบรรเทาสาธารณภย (ปภ.) กระทรวงมหาดไทย มภารกจในการจดท าแผนแมบทในการรบมอภยพบต วางมาตรการ สงเสรม สนบสนน ปองกน บรรเทาและฟนฟสาธารณภย โดยการก าหนดนโยบายดานความปลอดภย สรางระบบปองกน เตอนภย ฟนฟหลงเกดภย และการตดตามประเมนผล เพอใหหลกประกนในดานความมนคงปลอดภยในชวตและทรพยสน นอกจากนกรมฯ ยงไดมการวางโครงสราง หนาทของหนวยงานราชการ มการแตงตงผด ารงต าแหนงราชการตางๆ เปนเจาหนาทปองกนภยฝายพลเรอน (สรชย หวนแกว และคณะ, 2549, 74)

ในชวงสองทศวรรษทผานมา ประเทศไทยตองเผชญภยพบตขนาดใหญหลายครง อาท ดนถลมทจงหวดนครศรธรรมราช เมอ พ.ศ.2533 พายไตฝนเกย พ.ศ.2532 และคลนยกษ สนาม เมอ พ.ศ.2547 จงท าใหเกดการตนตวในเชงนโยบายของรฐ ความตระหนกรของประชาชน ยงผลใหระบบการจดการภยพบตของประเทศไดรบการพฒนากาวหนาขนอกระดบหนง มการออกพระราชบญญตปองกนและบรรเทาสาธารณภยแหงชาต พ.ศ.2550 ทงไดจดท าแผนการปองกนและบรรเทาสาธารณภยแหงชาต พ.ศ.2553-2557 ตามทก าหนดไวในพระราชบญญตปองกนและบรรเทาสาธารณภยแหงชาต พ.ศ.2550 ซงมการก าหนดผรบผดชอบระดบตางๆ ไวชดเจนแลว หากแตการจดการภยพบตทางธรรมชาตทเกดขนในประเทศไทยทผานมาทกครงยงคงประสบปญหาในการบรหารจดการ (สศช., 2554, 126)

ดงนน ในสถานการณทเกดภยพบตขน หนวยงานทรบผดชอบในระดบตางๆ ไมสามารถบรหารจดการภยพบต หรอใหความชวยเหลอไดทนทวงท ปรากฏการณทเกดขนกคอ การเคลอนไหวเพอจดการภยพบตในสวนของภาคประชาชน และภาคประชาสงคม เชน ในกรณของ 3 จงหวดชายแดนภาคใต ซงเปนพนทเกดภยพบตอยางตอเนองทกป ทงน าทวม ไฟไหม ดนถลม การ กดเซาะชายฝงทะเล คนในชมชนเกดความหวนวตกดวยไมมวธการปองกน ไมมการวางแผนรบมอ และหนวยงานรฐมกมขอจ ากดในการชวยเหลอ จงเหนความจ าเปนทตองมเครอขายเพอชวยเหลอซงกนและกน มการพบปะพดคยวางแผนกนหลายครง และรวมเปนเครอขายทชดเจนใน พ.ศ.2553 ผลของการจดตงเครอขายเพอรบมอกบภยพบต ไมเพยงแตสรางความมนใจในความมนคงของชวตและทรพยสนของคนในชมชนไดเทานน แตยงสรางและกระตนใหคนในชมชนใหมจตอาสา เพอพรอมส าหรบการเฝาระวง รบมอกบภยเมอเกดขน ตลอดจนการเยยวยาและฟนฟหลงภยพบตผานพนอกดวย (ส านกงานกองทนสนบสนนการเสรมสรางสขภาพ, ม.ป.ป., 8)

3

ในพนทบรเวณคาบสมทรสทงพระ ประกอบดวย 4 อ าเภอ ไดแก อ าเภอระโนด อ าเภอกระแสสนธ อ าเภอสทงพระ และอ าเภอสงหนคร มลกษณะภมประเทศเปนทราบชายทะเล ขนาบดวยทะเลสาบสงขลาและทะเลอาวไทย คาบสมทรสทงพระประสบกบปญหาอทกภยมาตลอด และมพนททถกน าทวมขงเปนระยะเวลานานเมอมฝนตกหนก

ในชวงทผานมาเกดปญหาน าทวมใหญ เชน เมอป พ.ศ.2517 มระดบน าทวมเฉลย 1.31 เมตร และ พ.ศ.2543 มระดบน าทวมเฉลย 0.90 เมตร โดยแตละเหตการณมระยะเวลาน าทวมขงนานเกนกวาหนงเดอน เหตการณน าทวมทส าคญอกครงหนงคอชวงเดอนพฤศจกายน พ.ศ.2548 ถงเดอนมกราคม พ.ศ.2549 ซงเกดภาวะฝนตกหนกในบรเวณลมน าทะเลสาบสงขลา โดยเฉพาะในเขตพนทอ าเภอระโนด อ าเภอกระแสสนธ และอ าเภอสทงพระ จงหวดสงขลา ท าใหเกดน าทวมสงเฉลย 1.20-1.50 เมตร (กรมชลประทาน, 2554, 1)

เมอตนเดอนพฤศจกายน 2553 หลายชมชนไดรบความเสยหายอยางหนกจากเหตการณวาตภยและอทกภย มพนทประสบภย 16 อ าเภอ 12 เทศบาล 119 ต าบล 1,049 หมบาน ประชาชนไดรบความเดอดรอน 269,233 ครวเรอน โดยมความเสยหายดานทรพยสน บานเรอนเสยหายทงหลง 623 หลง เสยหายบางสวน 43,331 หลง พนทการเกษตรเสยหาย 202,499 ไร มลคาความเสยหายโดยรวมกวา 1,517,795,800 บาท (ภาคพลเมองสงขลาเพอการรบมอภยพบต , 2554, 2)

จากเหตการณดงกลาวท าใหแกนน าองคกรชมชน และภาคประชาสงคมในพนทคาบสมทรสทงพระและจากอ าเภออนๆ ของจงหวดสงขลา ไดรวมกนประชมเพอวเคราะหสถานการณ กระทงไดขอสรปวา การเกดภยพบตครงนกอความเสยหายอยางหนกและเปนวงกวาง หนวยงานดานการปองกนและบรรเทาสาธารณภย และองคการบรหารสวนทองถนยงขาดประสบการณ ในขณะทคนจน คนพการ คนดอยโอกาสยงเดอดรอนและไมไดรบการชวยเหลออยางทนการณ จงมความเหนรวมกนวา ตองจดตงศนยชวยเหลอผประสบภยขน เมอจดตงศนยประสานงานไดแลว จงมการจดท าขอมลผเดอดรอนเพอจดล าดบความชวยเหลอ การประสานภาคเครอขายเพอระดมแรงงานในการซอม สรางบานเรอน รวมไปถงการกระจายสงของบรจาค เงน เพอใหความชวยเหลอผประสบภยไดทนตอเหตการณ

การจดการภยพบตใหมประสทธภาพไดนนตองอาศยองคความร ความสามารถ ทกษะตางๆ รวมไปถงการประสานความรวมมอทดระหวางหนวยงาน องคกรทเกยวของ และภาคประชาชน หากแตจากการคนควาเอกสารงานวจยทเกยวของของผวจย พบวา งานศกษาวจยสวนมากยงเนนการศกษาความรเชงโครงสรางและเชงเทคนค อาท การพฒนาเทคโนโลยในการพยากรณ การออกแบบโครงสรางของสงกอสรางตางๆ ใหมความมนคงแขงแรง การใชตวแบบทางคณตศาสตรในการค านวณความรนแรงของภย การศกษาวจยทเกยวของกบผประสบภยจะเปนการศกษาทศนคต

4

การประเมนผลกระทบทางสขภาพ สวนการศกษาดานการบรหารจดการภยพบตโดยเครอขายองคกรชมชนยงพบจ านวนนอยมากเมอเทยบกบการศกษาวจยดานอนๆ ดงกลาวมาแลวขางตน ดงนน ผวจยจงมความสนใจกระบวนการจดการภยพบตในพนทคาบสมทรสทงพระของเครอขายองคกรชมชนคาบสมทรสทงพระ จงหวดสงขลา

1.2 วตถประสงคกำรวจย

1) เพอศกษากระบวนการด าเนนงาน โครงสราง และกลไกในการจดการภยพบตของเครอขายองคกรชมชน

2) เพอศกษาผลการด าเนนงานเบองตน ตลอดจนปจจยทเออและทเปนอปสรรคตอการด าเนนงานของเครอขายองคกรชมชนในการจดการภยพบต

3) เพอเสนอแนวทางการจดการภยพบตทมประสทธภาพตอเครอขายองคกรชมชน และองคกรทเกยวของ

1.3 กรอบแนวคดกำรวจย

ในการวจยน เพอใหเหนถงกระบวนการด าเนนงาน โครงสราง กลไกในการจดการภยพบตของเครอขายองคกรชมชน ผลทเกดขนจากการด าเนนงาน ปจจยทเออและปจจยทเปนอปสรรคตอการด าเนนงาน เพอน าไปสแนวทางการจดการภยพบตทมประสทธภาพ ผวจยจงไดน า วฎจกรการบรหารจดการภยพบต ซงกรมปองกนและบรรเทาสาธารณภยใชเปนแนวทางการด าเนนงานดานการปองกนและบรรเทาสาธารณภย คอ

1) กอนเกดภย โดยมการเตรยมความพรอม มการปองกนและลดผลกระทบ เชน การจดท าแผน การท าคมอ การศกษาวจย การซอมแผน

2) ระหวางเกดภย มมาตรการจดการภยพบตในภาวะฉกเฉน เชน การจดตงศนยอ านวยการเฉพาะกจ การประกาศพนทประสบภย การใชระบบสงการ การบรหารการประสานงานและความรวมมอระหวางองคกรตางๆ และ

3) หลงเกดภย ตองมการฟนฟบรณะ การใหความชวยเหลอผประสบภยอยางทวถงและทนตอเหตการณ

ทงน ผวจยไดน ามาปรบใชเปนกรอบแนวคดในการวจย ดงน

5

ภาพประกอบ 1 กรอบแนวคดในการวจย ทมา: ดดแปลงจากกรมปองกนและบรรเทาสาธารณภย, 2551, 7

ปจจยทเออตอการด าเนนงาน ปจจยทเปนอปสรรคตอการด าเนนงาน

กอนเกด

ภย หลงเกดภย

ระหวำงเกด

ภย

องคกรชมชน

ภาครฐ ภาคประชาสงคม

กลไก โครงสราง ระบบการจดการ

ขอมล

การประสานงาน

การสอสาร

อาสาสมคร

ของบรจาค เงน

การใหความชวยเหลอ

เครอขำย องคกรชมชน

เพอกำรจดกำรภยพบต

ผลกำรด ำเนนงำนตำมวงจรกำรจดกำรภยพบต

ขอเสนอแนวทำงกำรจดกำรภยพบต

6

1.4 ประโยชนทคำดวำจะไดรบ 1) เครอขายองคกรชมชนเกดแนวทางการจดการภยพบตไดอยางมประสทธภาพ 2) ขอเสนอเชงพนท และเชงนโยบาย ส าหรบองคกรเอกชน ภาครฐในการหนน

เสรมการจดการภยพบตของเครอขายองคกรชมชน

1.5 ขอบเขตกำรศกษำ ในการศกษาครงน ผวจยศกษาเฉพาะกรณภยพบตทเกด ขนในพนทคาบสมทร

สทงพระ ซงเปนภยพบตทเกดขนโดยธรรมชาต คอ อทกภย และวาตภยเทานน เนองจากเปนภยทเกดขนบอยครงในรอบ 10 ปทผาน (พ.ศ.2543-ปจจบน) ดงน

ขอบเขตดำนเนอหำ งานวจยครงนมงศกษาเพอใหไดเนอหาดงตอไปน 1) กระบวนการด าเนนงาน โครงสราง กลไกในการจดการภยพบตของเครอขาย

องคกรชมชนในพนทคาบสมทรสทงพระ ตอการเตรยมความพรอม การปองกนและลดผลกระทบในชวงกอนเกดภยพบต การจดการภยพบตในภาวะฉกเฉนในชวงระหวางเกดภย และการจดการหลงเกดภย

2) ผลของการด าเนนงาน ปจจยทเออและทเปนอปสรรคตอการด าเนนงานของเครอขายองคกรชมชน

3) ขอเสนอเชงพนท และเชงนโยบายในดานแนวทางการจดการภยพบตอยางมประสทธภาพตอเครอขายองคกรชมชน หนวยงานทเกยวของ ขอบเขตดำนพนท

งานวจยน แบงพนทการศกษาออกเปน 2 ระดบ คอ 1) การจดการภยพบตในระดบเครอขาย กรณเครอขายองคกรชมชนในพนท

คาบสมทรสทงพระซงครอบคลม 4 อ าเภอของจงหวดสงขลา คอ อ าเภอระโนด อ าเภอกระแสสนธ อ าเภอสทงพระ และอ าเภอสงหนคร

เนองจากในพนทคาบสมทรสทงพระมกประสบกบเหตการณภยพบตทางธรรมชาตอยบอยครง โดยเฉพาะอทกภย ซงเครอขายองคกรชมชนในพนทไดด าเนนการชวยเหลอผประสบภยในเหตการณภยพบตทสงผลกระทบตอการด าเนนชวตของชาวบานในพนท ไดแก เหตการณอทกภยในป พ.ศ.2548 เหตการณวาตภยและอทกภยจากพายดเปรสชนป พ.ศ.2553 ซงทงสองเหตการณนท าใหแกนน าเครอขายองคกรชมชนไดมการเรยนร พฒนาแนวคดการจดการภยพบตเรอยมา กระทงน าไปสการปฏบตการในพนทต าบลของแกนน าเองในหลายๆ พนทต าบลของคาบสมทรสทงพระ

2) การจดการภยพบตในระดบต าบล โดยศกษากรณต าบลทาหน อ าเภอสทงพระ จงหวดสงขลา เหตผลในการเลอกต าบลทาหนเปนกรณศกษา เนองจากต าบลทาหนเปนพนทแรกใน

7

คาบสมทรสทงพระทมกระบวนการท างานในการเตรยมความพรอมเพอรบมอภยพบต สามารถเปนตนแบบใหชาวบานหรอองคกรชมชนในพนทอนๆ เรยนรแนวคดและกระบวนการด าเนนงานได ขอบเขตดำนผใหขอมลหลก

กลมผใหขอมลหลกในการวจยครงน ผวจยไดจ าแนกกลมผใหขอมลหลกเปน 3 กลมใหญ คอ

1) ภาคประชาชน ผวจยแบงภาคประชาชนออกเปน 3 กลมคอ 1.1) กลมผประสบภย 1.2) กลมผรในชมชน 1.3) แกนน าเครอขายองคกรชมชน

2) ภาคประชาสงคม ไดแก นกพฒนาองคกรเอกชน เชน มลนธชมชนไท สถาบนพฒนาองคกรชมชน (องคการมหาชน) นกวชาการ

3) ภาครฐ ไดแก ตวแทนหนวยงานราชการสวนภมภาค และหนวยงานราชการสวนทองถน

ขอบเขตดำนระยะเวลำ ผวจยก าหนดประเดนการศกษา โดยใหครอบคลมระยะเวลาในการเกดเหตการณ

ตางๆ ดงน พ.ศ.2546 การกอเกดเครอขายองคกรชมชน พ.ศ.2548 เกดเหตการณอทกภยครงใหญในพนทคาบสมทรสทงพระ จงหวดสงขลา พ.ศ.2550 เกดเหตการณวาตภยในพนทต าบลทาหน อ าเภอสทงพระ จงหวดสงขลา

การจดการภยพบตโดยองคกรชมชน พ.ศ.2553-ปจจบน (2558) เกดเหตการณวาตภยและอทกภยในพนทคาบสมทร

สทงพระ การจดการภยพบตโดยเครอขายองคกรชมชน 1.6 นยำมศพทเฉพำะ

ภยพบต หมายถง ภยธรรมชาตทเกดขนในพนทคาบสมทรสทงพระ อนไดแก อทกภย และวาตภย โดยสงผลกระทบตอการด าเนนชวตของชาวบานในพนท สรางความเสยหายตอชวตและทรพยสน ครงส าคญๆ เชน เหตการณอทกภยในป พ.ศ.2548 เหตการณวาตภยและอทกภยจากอทธพลของพายดเปรสชนในป พ.ศ.2553

คาบสมทรสทงพระ หมายถง พนททมอาณาบรเวณครอบคลมในเขตอ าเภอระโนด อ าเภอกระแสสนธ อ าเภอสทงพระ และอ าเภอสงหนคร จงหวดสงขลา

8

เครอขายชมชนเพอการฟนฟและพฒนาลมน าทะเลสาบสงขลา หมายถง การรวมตวของกลมองคกรชมชนรอบลมน าทะเลสาบสงขลาเปนเครอขายเพอสอสาร แลกเปลยนประสบการณ หนนชวยกนตามความเหมาะสม และเสนอทศทางและแนวทางในการพฒนาลมน าทะเลสาบทงระยะสนและระยะยาว โดยมการจดกลมประสานงานใน 7 ภมนเวศยอย (โซน) คอ โซนพรควนเครงและพนทคาบเกยว โซนทะเลนอย โซนทะเลสาบฝงตะวนตก โซนคาบสมทรสทงพระ โซนทะเลสาบสงขลาตอนลาง โซนเมองหาดใหญ-สงขลาและปรมณฑล และโซนปาตนน า

เครอขายองคกรชมชนคาบสมทรสทงพระ หมายถง กลม องคกรชมชนในพนทคาบสมทรสทงพระทมารวมตวกนเพอท ากจกรรมพฒนา ประกอบดวยแกนน า (บคคล) มทงแกนน าตามธรรมชาตและแกนน าทางการ มกลม องคกรทเขามารวมกนด าเนนกจกรรมในลกษณะตางๆ ไมวาจะเปนกลมแมบาน กลมเกษตรกรรมทางเลอก กลมองคกรการเงน และกลมอาชพ โดยทกลมตางๆ เหลานมปฏสมพนธกนโดยการสอสาร แลกเปลยนเรยนรรวมกน

องคกรชมชนต าบลทาหน หมายถง กลม องคกรชมชนทตงอยในต าบลทาหนทมการด าเนนกจกรรม โครงการพฒนาคณภาพชวตในดานตางๆ ไมวาจะเปนการสงเสรมอาชพ สรางรายได การจดสวสดการในชมชน การจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม เชน กลมทองเทยวเชงอนรกษวถโหนด-นา-เล กลมออมทรพยกองทนสวสดการสจจะวนละหนงบาท กลมเยาวชน ชมรมผสงอาย กลมอาชพ กลมประมงอาสา และกลมรานคาชมชน เปนตน

บทท 2

เอกสารและงานวจยทเกยวของ

ในการศกษาวจยเรอง เครอขายองคกรชมชนเพอการจดการภยพบตในคาบสมทรสทงพระ จงหวดสงขลา มจดมงหมายเพอวเคราะหกระบวนการด าเนนงาน โครงสราง กลไกในการจดการภยพบตของเครอขายองคกรชมชน ผลการด าเนนงาน ปจจยทเออและทเปนอปสรรค รวมถงแนวทางในการจดการภยพบตทมประสทธภาพตอเครอขายองคกรชมชน และหนวยงานทเกยวของ

ผวจยไดศกษาทฤษฎ หลกการ จากเอกสารและงานวจยตางๆ ดงน 2.1) ภยพบตและการจดการภยพบต 2.2) องคกรชมชน 2.3) เครอขาย และ 2.4) งานวจยทเกยวของ

2.1 ภยพบตและการจดการภยพบต

จากสภาวะแวดลอมและสถานการณทเปลยนไป ท าใหสาธารณภยมแนวโนมทจะทวความถของการเกดมากขนและมความรนแรงเพมขน ขณะเดยวกนประเทศไทยไดมการพฒนาความกาวหนาและความเจรญในทกๆ ดาน ซงสงผลใหสาธารณภยทเกดขนมความหลากหลายและซบซอนมากขนเชนกน กรมปองกนและบรรเทาสาธารณภย (2554, 12-26) สรปสถานการณ สาธารณภยของประเทศไทยทเกดขน และไดสรางความสญเสยตอชวต ทรพยสนของประชาชนไว ดงน

1) อทกภย ทผานมาประเทศไทยประสบกบปญหาอทกภยเปนประจ าและเกดขนทกป นบเปนภยพบตทกอใหเกดความเสยหายใหแกประเทศมากทสด มสาเหตจากอทธพลของรองความกดอากาศต าก าลงแรงพาดผานภาคเหนอ ภาคกลาง และภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ประกอบกบลมมรสมตะวนตกเฉยงใตพดปกคลมทะเลอนดามนและอาวไทย ท าใหมฝนตกหนกและเกดน าทวมในหลายจงหวด และในระยะหลงปญหาอทกภยเรมมความรนแรงมากขน มมลคาความเสยหายสงขน

2) วาตภย เปนปรากฏการณธรรมชาตทมผลกระทบตอพนทกวางนบรอยตารางกโลเมตร ซงความเสยหายมกผนแปรไปตามความรนแรง เมอพายมก าลงแรงในชนดเปรสชนจะท าใหเกดฝนตกหนกและมกมอทกภยตามมา หากพายมก าลงแรงขนเปนพายโซนรอน หรอพายไตฝน จะกอใหเกดภยหลายอยางพรอมกน ทงวาตภย อทกภย และคลนพายซดฝง เปนอนตรายและอาจกอใหเกดความเสยหายถงขนรนแรงท าใหประชาชนเสยชวตเปนจ านวนมากได

3) ภยจากดนโคลนถลม ปจจบนปญหาดนโคลนถลมเรมเกดขนในประเทศไทยบอยมากขน และมความรนแรงเพมมากขน อนมสาเหตมาจากพฤตกรรมของมนษย เชน การตดไมท าลายปา การท าการเกษตรในพนทลาดชน การท าลายหนาดน เปนตน

10

4) ภยแลง เนองจากประเทศไทยเปนประเทศเกษตรกรรม การขาดแคลนน าจงสงผลกระทบอยางรนแรงตอประชาชนทประกอบอาชพการเกษตร และจากสภาวะการเปลยนแปลงของสภาพอากาศท าใหฤดฝนสนขน ในพนทตอนบนของประเทศไทยจะมปรมาณฝนตกนอยลง สงผลใหปรมาณน าในเขอน และอางเกบน าทวประเทศมปรมาณไมเพยงพอส าหรบประชาชนใชอปโภคบรโภค และเพอการเกษตร

5) ภยจากคลนสนาม ประเทศไทยไมเคยมปรากฏการณของภยจากคลนสนามมากอน กระทงเมอวนอาทตยท 26 ธนวาคม พ.ศ. 2547 ไดเกดคลนสนามอนเนองมาจากแผนดนไหวใตทะเลครงใหญขนาด 9.3 รกเตอร ทหมเกาะสมาตรา สงผลให 11 ประเทศในทวปเอเชยและทวปแอฟรกาไดรบผลกระทบอยางรนแรง ส าหรบประเทศไทยไดรบผลกระทบใน 6 จงหวดชายฝงทะเล อนดามน คอ จงหวดพงงา กระบ ระนอง ภเกต ตรง และสตล มผเสยชวตรวม 5,401 คน สญหาย 2,921 คน มลคาความเสยหายเบองตนประมาณ 14,491 ลานบาท กอใหเกดความสญเสยตอระบบเศรษฐกจและอตสาหกรรมการทองเทยวมากกวา 30,000 ลานบาท

6) ภยหนาว ในชวงเดอนตลาคมถงเดอนกมภาพนธของทกป ความกดอากาศสงจากประเทศสาธารณรฐประชาชนจนจะแผลงมาปกคลมประเทศไทย สงผลใหพนทดงกลาวเกดความหนาวเยนทวไป โดยเฉพาะในพนทบนภเขาหรอยอดดอยสงจะหนาวเยนมาก ซงสงผลตอการใชชวตประจ าวน อกทงท าใหเกดโรคระบาด เชน โรคตดตอทางเดนหายใจ โรคไขหวดใหญ และโรคระบาดสตว เปนตน

7) อคคภย นบเปนสาธารณภยประเภทหนงทเกดขนเปนประจ า โดยสวนมากมสาเหตมาจากความประมาท ขาดความระมดระวงหรอพลงเผลอ เชน การเกดไฟฟาลดวงจร การลกไหมจากการระเบด จากการปรงอาหาร หรอจากการลอบวางเพลง

8) ภยจากแผนดนไหวและอาคารถลม ประเทศไทยยงไมเคยเกดแผนดนไหวขนาดใหญ แตไดมการบนทกไววาไดเกดแผนดนไหวขนาดปานกลางในพนทภาคเหนอ ขนาด 5.6 รกเตอร เมอวนท 17 กมภาพนธ 2518 ทอ าเภอทาสองยาง จงหวดตาก และไดเกดแผนดนไหวในพนทภาคตะวนตก ขนาด 5.9 รกเตอร เมอวนท 22 เมษายน 2526 บรเวณแนวรอยเลอนศรสวสด อ าเภอ ศรสวสด จงหวดกาญจนบร นอกจากนนในบรเวณภาคตะวนตกและภาคเหนอ ยงมแผนดนไหวทสามารถรสกไดปละประมาณ 5-6 ครง ผลกระทบทเกดขนจากแผนดนไหวจะกอใหเกดความเสยหายตอสงกอสรางโดยเฉพาะอาคารและบานพกอาศย การตกหลนของวตถในทสง

นอกจากน ประเทศไทยยงตองเผชญกบสาธารณภยทเกดขนใหมอกหลายประเภท เชน ภยจากคลนซดชายฝง ภยจากหมอกควน ภยจากโรคซารส ภยจากโรคเอดส เปนตน

สาธารณภยทเกดขนเหลานลวนสงผลกระทบตอชวต จตใจ และทรพยสนของประชาชน รวมถงระบบเศรษฐกจตงแตระดบชมชนไปจนถงระดบชาต จงเปนความจ าเปนทจะตองม

11

ระบบการบรหารจดการทด รวมทงประชาชนเองกตองมความร ความเขาใจถงลกษณะของภยพบตเพอการเตรยมพรอมรบมอไดอยางเหมาะสม 2.1.1 ความหมาย ลกษณะของภยพบต

ดานความหมาย ลกษณะของภยพบต มผใหความหมายคลายกน แตมรายละเอยดปลกยอยทแตกตางกน ดงตอไปน

นลบล สพานช (2549, 4) ใหความหมายวา ภยพบต หมายถง ภยอนเกดแกสาธารณชน ไมวาจะเกดจากธรรมชาต หรอจากการกระท าของมนษย โดยกอใหเกดอนตรายตอชวตของประชาชน เกดความสญเสยหรอความเสยหายและผลกระทบในทางลบตอทรพยสน สงคม เศรษฐกจและสงแวดลอม จนเกนขดความสามารถของชมชนทจะใชทรพยากรของตนในการรบมอและจดการกบภยพบตและผลกระทบของภยพบตได

พระราชบญญตปองกนและบรรเทาสาธารณภย พ.ศ.2550 (2550, 2) ไดใหความหมายของ สาธารณภย หรอ ภยพบต วา อคคภย วาตภย อทกภย ภยแลง โรคระบาดในมนษย โรคระบาดสตว โรคระบาดสตวน า การระบาดของศตรพช ตลอดจนภยอนๆ อนมผลกระทบตอสาธารณชน ไมวาเกดจากธรรมชาต มผท าใหเกดขน อบตเหต หรอเหตอนใด ซงกอใหเกดอนตรายแกชวต รางกาย หรอความเสยหายแกทรพยสนของประชาชน หรอของรฐ และใหหมายความรวมถงภยทางอากาศ และการกอวนาศกรรมดวย

เรวด ประเสรฐเจรญสข (2553, 30) ไดใหความหมายของ ภยพบต วา เปนสภาวะการกระทบกระเทอนทมความรนแรงเกนก าลงความสามารถของชมชนและสงคมทไดรบผลกระทบจะจดการไดโดยใชทรพยากรทมอยของตนเอง

กรมโรงงานอตสาหกรรม (2553, 1) ใหค าจ ากดความวา “ภยพบต” หมายถง ภยทรนแรง สงผลกระทบตอบคคลเดยวหรอบคคลในวงกวาง กระทบตอความมนคงและความปลอดภย

ทงน ภยพบตทเกดขนสรางความยงยากในดานการจดหาอาหาร สาธารณปโภค การจดการของเสย การคมนาคม การใหบรการทางสงคมและการศกษา เปนเหตใหมความตองการบรการทางการแพทยเปนอยางมาก เกดปญหาทางดานสาธารณสข มการเคลอนยายผรอดชวตและการใหความสนบสนนดานตางๆ (โรงพยาบาลสวนปรง จงหวดเชยงใหม, 2554)

ในดานลกษณะของภยพบตนน ศนยเตรยมความพรอมปองกนภยพบตแหงเอเชย (2553, 12) ไดอธบายวา การทภยจะพฒนาไปเปนภยพบตไดนน ตองมองคประกอบส าคญอย 3 ประการ ไดแก

1) อนตรายทเกดจากธรรมชาตหรอจากการกระท าของมนษย อนน ามาซงความสญเสยหรอความเสยหาย โดยมปจจยทงดานกายภาพ เศรษฐกจ สงคม และสงแวดลอมตางๆ เออใหเกดผลกระทบจากภยนนๆ มากยงขน

12

2) ตองอาศยความสามารถในการจดการหรอรบมอกบภยทเกดขน โดยการใชทกษะ องคความร และทรพยากรตางๆ ทมอยในการตอบสนองและเตรยมการรบมอกบภย

3) หากชมชนใดทประสบภย และมศกยภาพในการจดการกบภยไดดวยตนเอง ความเสยหายทมตอชวตและทรพยสนกจะนอยลง แตถาหากชมชนใดไมมศกยภาพเพยงพอทจะจดการกบภยทเกดขน จะสงผลใหเกดความเสยหายตอชวตและทรพยสนของคนในชมชนเปนอยางมาก

จากการทบทวนเอกสารขางตน ผวจยจงสรปความหมาย และลกษณะของภยพบต ดงน

ภยพบต หมายถง ภยทเกดขนอยางรนแรง สงผลกระทบตอบคคลเดยวหรอบคคลในวงกวาง เกนขดความสามารถของชมชนทจะใชทรพยากรของตนในการรบมอและจดการกบภยพบตและผลกระทบของภยพบตได

ทงน เพอลดความเสยหายทจะเกดขนจากภยพบต ชมชนตองพฒนาศกยภาพของตนเอง ทงทกษะ องคความร และทรพยากรตางๆ ทมอยในการรบมอภยพบต

ในการศกษาครงน ผวจยจะศกษาเฉพาะกรณภยพบตทางธรรมชาตทเกดขนในพนทคาบสมทรสทงพระ จงหวดสงขลา คอ อทกภย และวาตภยเทานน เนองจากเปนภยทเกดขนบอยครงในรอบ 10 ปทผาน (พ.ศ.2543-ปจจบน) มความรนแรงในระดบทสงผลกระทบดานเศรษฐกจ สงคมตอชาวบาน ชมชนในพนท

2.1.2 ระบบการจดการภยพบตของประเทศไทย การจดการภยพบต (Disaster Management) หมายถง การบรหารจดการ การ

ก าหนดมาตรการ การด าเนนการ และการปฏบตการในหลายดานหลายเรอง ดวยวตถประสงคหลกสองประการ กลาวคอ

1. เพอลดผลกระทบทเกดขนจากภยพบต ใหอยในระดบนอยทสดเทาทเปนไปได 2. เพอใหผคน ทรพยสน อาคารสงกอสราง โครงสรางพนฐาน ทรพยากรธรรมชาต

และสงแวดลอม ซงไดรบผลกระทบจากภยพบต สามารถฟนฟจนคนสภาพเดมไดโดยเรวทสดเทาทเปนไปได (ส านกงานกจการสตรและสถาบนครอบครว, 2553, 28)

ทงน การจดการภยพบตของประเทศไทยมพฒนาการมายาวนาน ตอเนองมาจากอดตจนถงปจจบน ปญญาศกด โสภณวส และศรสมภพ จตรภรมยศร (2554, 2-3) กลาวถงความเปนมาของการปองกนและบรรเทาสาธารณภยของประเทศไทย ดงน

ระบบการปองกนภยฝายพลเรอนของไทย มการจดตงหนวยงานขนรบผดชอบมาตงแตในป พ.ศ.2477 โดยมการจดตง “กรมปองกนตอสอากาศยาน” ขนเพอใหมหนาทจดการปองกนภยทางอากาศ

13

ป พ.ศ.2480 ไดมการปรบอตราก าลงของกรมฯ ดวยการจดตง “กองยามอากาศ” โดยมหนาทสวนหนงในการฝกทหารกองหนนใหออกปฏบตหนาทเกยวกบการสงเกตเครองบน และสงขาวไปยงศนยรวมขาวเพอใชเปนขอมลในการใหสญญาณและประกาศแจงเตอนภยทางอากาศ

ป พ.ศ.2487 ไดโอนกจการปองกนภยทางอากาศจากกระทรวงกลาโหมมาสงกดกระทรวงมหาดไทย และตงชอใหมวา “กรมปองกนภยทางอากาศ” ตอมามการออกพระราชกฤษฎกาจดตง “กองปองกนและบรรเทาสาธารณภย” ขนในป พ.ศ.2494

ป พ.ศ.2495 ไดยกฐานะกองปองกนและบรรเทาสาธารณภยขนเปนกรมเรยกวา “กรมปองกนสาธารณภย” โดยมภารกจเกยวกบการปองกนภยทางอากาศ ภยจากการกอวนาศกรรม ภยจากการจารกรรม ภยอนเกดจากแผนดนไหว ภยจากทนระเบดทงบนบกและในน า ตลอดจนอคคภย วาตภย และอทกภย

ป พ.ศ.2501 ไดมการยบกรมปองกนสาธารณภยและจดตงเปน กองปองกนภยฝายพลเรอน สงกดส านกงานปลดกระทรวงมหาดไทย

ป พ.ศ.2505 มการโอนกองปองกนภยฝายพลเรอนไปสงกดกรมการปกครอง ในหวงเวลานบจากนนกลาวไดวา ระบบงานปองกนภยฝายพลเรอนมการกอรปทชดเจนมากยงขนกวาหวงเวลาทผานมา โดยเฉพาะเมอไดมการประกาศใชพระราชบญญตปองกนภยฝายพลเรอน พ.ศ.2522

กฎหมายดงกลาว ก าหนดใหมคณะกรรมการปองกนภยฝายพลเรอนแหงชาตขนคณะหนง ประกอบดวย ผแทนจากกระทรวง ทบวง กรมตางๆ ทเกยวของกบการปฏบตงานดานการปองกนภยฝายพลเรอน เพอใหเกดการประสานงาน รวมมอกนโดยใกลชด และเปนประโยชนในการปฏบตงานไดอยางรวดเรวและมประสทธภาพ

นอกจากนยงไดก าหนดผรบผดชอบเกยวกบงานดานการปองกนภยฝายพลเรอนระดบตางๆ ทงระดบชาต จงหวด อ าเภอ เทศบาล เมองพทยา กรงเทพมหานคร และก าหนดใหกรมการปกครองท าหนาทส านกเลขาธการคณะกรรมการปองกนภยฝายพลเรอน โดยมอธบดกรมการปกครองเปนเลขาธการปองกนภยฝายพลเรอนโดยต าแหนง

ภายใตกฎหมายฉบบน การปองกนภยฝายพลเรอนของไทยไดพฒนากาวหนาไประดบหนง คอ การจดการภยพบตทางธรรมชาตในมตของการเตรยมความพรอมรบภยพบต มการ บรณาการหนวยงานทมภารกจเกยวของโดยตรง เชน กรมอตนยมวทยา และกรมประชาสมพนธใหเขามามบทบาทในการคาดหมาย ประเมนสถานการณ และแจงเตอนประชาชน การสงเคราะหและใหความชวยเหลอผประสบภยภายหลงจากภยพบตทางธรรมชาตยตลง

ป พ.ศ.2545 นบเปนปแหงการปฏรประบบงานปองกนและบรรเทาสาธารณภยของประเทศ โดยการจดตงกรมปองกนและบรรเทาสาธารณภยขน เพอรบผดชอบภารกจการปองกนและ

14

บรรเทาสาธารณภยโดยตรง มการตราและประกาศใชพระราชบญญตปองกนและบรรเทาสาธารณภย พ.ศ.2550 เปนผลใหมการยกเลกพระราชบญญตปองกนภยฝายพลเรอน พ.ศ.2522

ในพระราชบญญตปองกนและบรรเทาสาธารณภย พ.ศ.2550 ซงเปนกฎหมายหลกในการบรหารจดการ ไดมการก าหนดกรอบการบรหารจดการสาธารณภยไวอยางชดเจน ทงทเปนแนวนโยบาย การปฏบตการ และกรอบการประสานการปฏบต มคณะกรรมการระดบชาตท าหนาทก าหนดนโยบายการบรหารจดการสาธารณภยของประเทศ และมกรมปองกนและบรรเทาสาธารณภย กระทรวงมหาดไทย เปนหนวยงานกลางของรฐในการจดการภยพบตของประเทศ (สศช., 2554, 117)

สาระส าคญของพระราชบญญตปองกนและบรรเทาสาธารณภย พ.ศ.2550 มดงน 1) ขอบเขตการด าเนนการปองกนและบรรเทาสาธารณภย ครอบคลมสาธารณภย

ทกประเภท โดยไดมการก าหนดค านยามของสาธารณภย ภยดานความมนคง ไวอยางชดเจน 2) การก าหนดนโยบายในการจดท าแผนการปองกนและบรรเทาสาธารณภย

แหงชาต ด าเนนการโดยคณะกรรมการปองกนและบรรเทาสาธารณภยแหงชาต (กปภ.ช.) มกรรมการทงหมด 23 คน โดยมนายกรฐมนตร หรอรองนายกรฐมนตรซงนายกรฐมนตรมอบหมายเปนประธานกรรมการ

3) ก าหนดใหกรมปองกนและบรรเทาสาธารณภยเปนหนวยงานกลางของรฐ ในการด าเนนการเกยวกบการปองกนและบรรเทาสาธารณภยของประเทศ

4) แผนการปองกนและบรรเทาสาธารณภย ก าหนดใหมการจดท าแผน 3 ระดบ คอ แผนการปองกนและบรรเทาสาธารณภยแหงชาต แผนการปองกนและบรรเทาสาธารณภยจงหวด และแผนการปองกนและบรรเทาสาธารณภยกรงเทพมหานคร

5) ก าหนดบคคลผมอ านาจหนาทในการปองกนและบรรเทาสาธารณภย และผเกยวของไวอยางเปนเอกภาพ ชดเจนในทกระดบ ตงแตระดบประเทศ ระดบจงหวด และระดบทองถน (ปภ., 2552, 21)

ทงน โครงสรางการบรหารจดการสาธารณภยของประเทศไทย มลกษณะโครงสรางดงภาพประกอบ 2

15

ภาพป

ระกอ

บ 2 โ

ครงส

รางก

ารบร

หารจ

ดการ

สาธา

รณภย

ของป

ระเท

ศไทย

ทม

า : ส

านกง

านเศ

รษฐก

จการ

คลง ก

ระทร

วงกา

รคลง

, 255

4, 54

16

นอกจากมตทางกฎหมายทเปนกลไกในการบรหารจดการสาธารณภยแลว ยงมแผนการปองกนและบรรเทาสาธารณภยแหงชาต พ.ศ. 2553-2557 แผนหลกการปองกนอบตภยแหงชาต พ.ศ. 2553-2557 รวมถงแผนแมบทภยตางๆ เปนเครองมอในการบรหารจดการสาธารณภย คณะรฐมนตรมมตอนมตแผนการปองกนและบรรเทาสาธารณภยแหงชาต พ.ศ. 2553-2557 เมอวนท 17 พฤศจกายน 2552 โดยก าหนดขอบเขตสาธารณภยเปน 2 ดาน คอ

1) ดานสาธารณภยประกอบดวย 14 ประเภทภย คอ อทกภยและดนโคลนถลม ภยจากพายหมนเขตรอน ภยจากอคคภย ภยจากสารเคมและวตถอนตราย ภยจากการคมนาคมและขนสง ภยแลง ภยจากอากาศหนาว ภยจากไฟปาและหมอกควน ภยจากแผนดนไหวและอาคารถลม ภยจากคลนสนาม ภยจากโรคระบาดในมนษย ภยจากโรคแมลง สตว ศตรพชระบาด ภยจากโรคระบาดสตวและสตวน า ภยจากเทคโนโลยสารสนเทศ

2) ดานความมนคง ประกอบดวย 4 ประเภทภย คอ ภยจากการกอวนาศกรรม ภยจากทนระเบดกบระเบด ภยทางอากาศ ภยจากการชมนมประทวงและกอการจลาจล

เดมการบรหารจดการสาธารณภยของประเทศไทย ไมมหนวยงานหลกทรบผดชอบภารกจดานการปองกนและบรรเทาสาธารณภยโดยตรง ภารกจดงกลาวกระจายอยในความรบผดชอบ ของหลายหนวยงาน มแนวคดการบรหารจดการสาธารณภยทมงเนน “การบรรเทาและปฏบตการ” และ “การฟนฟภายหลงเกดภย” เปนหลก มจดมงหมายเพอบรรเทาความเดอดรอนและบรรเทาทกข ในเบองตนแกผประสบภย มไดใหความส าคญกบการเตรยมความพรอม การปองกนและลดผลกระทบ จากภยพบตในชวงกอนเกดภย

ในสถานการณภยพบตของประเทศทมความรนแรงและซบซอนมากขน กรมปองกนและบรรเทาสาธารณภย (ปภ.) ไดปรบแนวคดในการบรหารจดการภยพบตยคใหมเปน “สาธารณภยเปนเรองทสามารถเตรยมความพรอม เพอปองกนและลดความเสยหายได” พรอมปรบยทธศาสตรการบรหารจดการภยพบต โดยใหความส าคญกบ “การปองกน การลดผลกระทบ และการเตรยมความพรอม” ในชวงกอนเกดภยพบตควบคกบ “การจดการภาวะฉกเฉน” ในขณะเกดภย รวมถง “การฟนฟบรณะ” ภายหลงภยพบตสนสด (ปภ.,ม.ป.ป., 3) ตามวฏจกรของการจดการภยพบต (ภาพประกอบ 3) ดงน

17

เกดภยพบต (Disaster)

impact)

การจดการหลงเกดภย (Rehabilitation and Reconstruction)

กอนเกดภย หลงเกดภย

ระหวางเกดภย

การปองกนและลดผลกระทบ (Prevention and Mitigation)

การจดการภยพบตในภาวะฉกเฉน (Emergency Response)

การเตรยมความพรอม (Preparedness)

ภาพประกอบ 3 วฏจกรการบรหารจดการภยพบต ทมา : ปภ., 2551, 7

ดานการปองกนและลดผลกระทบ ไดแก การก าหนดนโยบายดานความปลอดภย

การจดท าแผนการปองกนและบรรเทาสาธารณภยแหงชาต การจดท าแผนแมบทตามประเภทภยพบต รวมถงแผนปฏบตการภายใตแผนแมบทตางๆ การวางมาตรการปองกนและลดความเสยง การสรางระบบปองกนเตอนภย การจดท าคมอ และการศกษาวจยเพอหามาตรการในการปองกนและบรรเทาสาธารณภยทมประสทธภาพ

ดานการเตรยมความพรอม คอ การเตรยมการลวงหนา เพอเพมขดความสามารถใหกบรฐบาล องคกรปฏบต ชมชน และปจเจกบคคลในการเผชญกบเหตการณภยพบตไดอยางมประสทธภาพมากขน โดยไดด าเนนการ ดงน

1) มวทยาลยปองกนและบรรเทาสาธารณภย เปนสถาบนหลกในการฝกอบรม ฝกปฏบต พฒนาองคความรทางวชาการ ทกษะ ความช านาญในการปฏบตงานดานการปองกนและบรรเทาสาธารณภย การชวยเหลอผประสบภยและการฟนฟ การประยกตใชนวตกรรม เทคโนโลยสมยใหมใหแกบคลากรในองคกรทงภาครฐและภาคเอกชน องคกรปกครองสวนทองถน ชมชน อาสาสมครและประชาชน เพอสรางความตระหนกและเตรยมความพรอมในการจดการสาธารณภย

18

2) ใหความส าคญในการฝกซอมแผนการปองกนและบรรเทาสาธารณภยในรปแบบตางๆ ในระดบอ าเภอ ระดบจงหวด และระดบกลมจงหวด การบรหารวกฤตการณระดบชาตดาน สาธารณภย

3) เสรมสรางศกยภาพชมชนดานการปองกนและบรรเทาสาธารณภย ใหความรแกผน าชมชนภายใตโครงการเสรมสรางศกยภาพดานการปองกนและบรรเทาสาธารณภยโดยน าหลกการจดการความเสยงจากภยพบตโดยชมชนเปนฐานเปนแนวทางการด าเนนงาน เพอเตรยมความพรอมใหกบชมชน ใหชมชนมความเขมแขงสามารถจดการภยพบตหรอสาธารณภยในเบองตน พฒนาระบบการกชพกภย เตรยมความพรอมในการเผชญเหตและชวยเหลอผประสบภยใหแกองคกรปกครองสวนทองถน ภายใตโครงการหนงต าบลหนงทมกชพกภย เสรมสรางชดเผชญสถานการณวกฤตพฒนาศกยภาพเครอขายอาสาสมครปองกนภยฝายพลเรอน เปนตน

4) จดหาและสนบสนนวสด อปกรณ เครองจกรกล ยานพาหนะ และจดท าระบบฐานขอมลเครองจกรกล ยานพาหนะและเครองมออปกรณของหนวยงาน เครอขายดานการปองกนและบรรเทาสาธารณภย

ดานการจดการในภาวะฉกเฉน มการบรหารจดการเพอคลคลายสถานการณวกฤตใหเขาสภาวะปกตโดยเรวทสด ไดแก การจดตงศนยอ านวยการเฉพาะกจฯ การประกาศพนทประสบภยพบต ใชระบบการสงการในภาวะวกฤตทสอดคลองกบการจดการตามพระราชบญญตปองกนและบรรเทาสาธารณภย พ.ศ.2550 ในการจดการสาธารณภยเพอการประสานงานและความรวมมอกนอยางมประสทธภาพระหวางหนวยงานภาครฐองคกรเอกชนและภาคประชาชน เพอการเตรยมความพรอมในทกๆ ดาน รวมถงการบรหารจดการทรพยากรเพอรบมอตอสถานการณฉกเฉน การจดตงศนยปฏบตการรวมระดบจงหวดและจดตรวจรวมทวประเทศ เพอปองกนและลดอบตเหตทางถนนในชวงเทศกาล เปนตน

การฟนฟบรณะ ด าเนนการฟนฟหลงเกดสาธารณภยในเบองตน ไดแก การฟนฟพนททไดรบความเสยหายใหกลบสปกตโดยเรว และใหความชวยเหลอผประสบภยเฉพาะตามระเบยบกระทรวงการคลงวาดวยเงนทดรองราชการ เพอชวยเหลอผประสบภยพบตกรณฉกเฉน การสนบสนนเครองอปโภคบรโภค การจดหาอปกรณเครองมอ เครองใชดานสาธารณภย เชน เตนท บานนอคดาว เรอทองแบน เปนตน

การด าเนนการดานอนๆ เชน การประสานความรวมมอกบตางประเทศ การตดตามประเมนผลการด าเนนงานภายใตแผนงาน/โครงการตางๆ ตลอดจนการจดใหมการศกษาวจยเพอหามาตรการในการปองกนและบรรเทาสาธารณภยทมประสทธภาพ เพอเปนศนยกลางในการพฒนาประสทธภาพระบบการปองกนและบรรเทาสาธารณภย เพอใหประชาชนไดรบการดแลเอาใจใสและมหลกประกนในดานความมนคงปลอดภยในชวตและทรพยสน (ปภ., 2554, 27-30)

19

นอกจาก กรมปองกนและบรรเทาสาธารณภยทเปนหนวยงานหลกในการบรหารจดการภยพบตในประเทศแลว ยงมหนวยงานอนๆ ทเกยวของในการบรหารจดการภยพบตทางธรรมชาต (ส านกงานเศรษฐกจการคลง กระทรวงการคลง, 2554, 47-50) ดงตอไปน

ศนยเตอนภยพบตแหงชาต เปนหนวยงานภายใตกระทรวงเทคโนโลยสารสนเทศและการสอสาร จดตงขนหลงจากทประเทศไทยประสบเหตการณธรณพบตจากคลนสนาม โดยมเปาหมายเพอใหเปนศนยขอมลกลางดานภยพบตทางธรรมชาตทมขดความสามารถในการควบ คม และสงการในภาวะวกฤต และแจงเตอนภยในระดบมาตรฐานสากล มงเนนใหมการพฒนาระบบการสอสารทมความมนคงปลอดภย มประสทธภาพ เสถยรภาพ เชอถอได ทงในภาวะปกตและภาวะวกฤตเพอลดความเสยหายทเกดขนจากภยพบตทางธรรมชาต

ศนยบรหารจดการวกฤตการณดานการสอสาร กระทรวงเทคโนโลยสารสนเทศและการสอสาร ไดจดตงศนยบรหารจดการวกฤตการณดานการสอสาร (ศบส.) ด าเนนการตามนโยบายการเตรยมพรอมแหงชาตใหมขายการสอสารหลกในภาวะฉกเฉน โดยหนาทของศนยประกอบดวย

1) การประสานใหมการก าหนดระเบยบ และจดท าคมอการใชความถวทยกลางใหเปนรปธรรม เพอใหหนวยงานตางๆ ทเกยวของไดใชเปนขายสอสารหลกในกรณเกดภยพบต ในการประสานขอความชวยเหลอจากหนวยงานทเกยวของ

2) การจดท าระบบสารสนเทศเพอการจดเกบขอมลดานการสอสาร ระบบการสอสาร และเครองมอสอสารของหนวยงานตางๆ

3) การจดใหมหมายเลขโทรศพทเพอการประสานงานเหตฉกเฉน (Emergency Call Center) เพออ านวยความสะดวกกบประชาชนทมเหตฉกเฉนในการประสานงานกบหนวยงานทเกยวของส าหรบขายสอสารส ารองหรอขายสอสารคขนาน

กรมโยธาธการและผงเมอง ถงแมวากรมโยธาธการฯ ไมไดถกจดตงขนเพอท าหนาทในการบรหารจดการภยพบตธรรมชาตเชนเดยวกบกรมปองกนและบรรเทาสาธารณภย ศนยเตอนภยพบตแหงชาต และศนยบรหารจดการวกฤตการณดานการสอสาร แตโดยภารกจท าใหกรมโยธาธการฯ มบทบาทในการปองกนความเสยหายจากภยพบตธรรมชาต เชน แผนดนไหว ผานการออกกฎ ระเบยบดานผงเมองและการโยธาในพนทตางๆ

กรมอตนยมวทยา มพนธกจหลกในการพยากรณอากาศครอบคลมทงประเทศ และออกค าเตอนอยางมประสทธภาพ ถกตอง แมนย า ทนเหตการณ เพอตอบสนองตอการบรหารจดการในการลดการสญเสยจากภยธรรมชาต สรางความตระหนกของประชาชนถงภยธรรมชาต สามารถปฏบตตนไดอยางถกตองในการรกษาชวต และลดผลกระทบจากภยธรรมชาตโดยใชเทคโนโลยและวธการบรการสารสนเทศททนสมย

20

สถาบนการแพทยฉกเฉนแหงชาต (สพฉ.) จดตงขนตามพระราชบญญตการแพทยฉกเฉนป พ.ศ. 2551 เพอเปนองคกรรบผดชอบการบรหารจดการ การประสานระหวางหนวยงานทเกยวของทงภาครฐและเอกชน รวมถงการสงเสรมการปกครองสวนทองถนใหเขามามบทบาทในการบรหารจดการการจดบรการการแพทยฉกเฉน มพนธกจหลกในการพฒนาระบบการแพทยฉกเฉนใหไดมาตรฐานพฒนาระบบการบรหารจดการการแพทยฉกเฉนทมประสทธภาพ พฒนาเครอขายและสงเสรมการมสวนรวมของภาคทกภาคสวน ตลอดจนเปนศนยประสานงานการแพทยฉกเฉนกรณเกดภยพบต

กรมทรพยากรธรณ มภารกจเกยวกบการสงวน อนรกษ ฟนฟ และบรหารจดการดานธรณวทยาและทรพยากรธรณ ส ารวจ ตรวจสอบสภาพธรณวทยาและทรพยากรธรณ การประเมนศกยภาพแหลงทรพยากรธรณ ก าหนดและก ากบดแลเขตพนทสงวนและอนรกษทรพยากรธรณเพอการพฒนาทรพยากรธรณ คณภาพชวต เศรษฐกจ และสงคมอยางยงยน โดยมส านกธรณวทยาสงแวดลอมและธรณพบตภยท าหนาทรบผดชอบในสวนทเกยวของดานธรณพบตภย เชน การตดตงเครองมอตรวจการสนไหวในเขตพนทเสยงภย และการศกษาถงรอยเลอนตางๆ เปนตน

ส านกงบประมาณ มภารกจหลกในการจดท างบประมาณใหเปนเครองมอในการบรหารตามแนวนโยบายรฐบาล โดยค านงถงประสทธภาพและประสทธผลในการใชทรพยากร และวนยทางการคลงรวมทงการบรหารงบประมาณ โดยการมอบอ านาจและกระจายอ านาจการบรหารงบประมาณใหสวนราชการ รฐวสาหกจ และองคกรปกครองสวนทองถนมากขน ตลอดจนการตดตามและประเมนผลการใชจายงบประมาณใหเกดประสทธภาพและคมคา

กระทรวงการคลง มภารกจหลกในการเสนอแนะ ก าหนดนโยบายการคลงและระบบการเงน นโยบายภาษ และบรหารการจดเกบภาษ นโยบายรายจายและหนสาธารณะ การบรหารรายรบรายจายและหนสาธารณะ และการบรหารพสดภาครฐ ทราชพสด เหรยญกษาปณ รฐวสาหกจและหลกทรพยและทรพยสนอนๆ ของรฐ กระทรวงการคลงจงมหนาทและบทบาทในการก าหนดนโยบายทางการคลง เพอบรหารจดการภาระทางการคลงทเกดขนและทอาจจะเกดขนใหอยในระดบทเหมาะสม เพอรกษาความมนคงและความยงยนทางการคลงของประเทศ

ทงน บทบาทของหนวยงานทเกยวของกบการบรหารจดการภยพบตธรรมชาต โดยสรปเปนดงภาพประกอบ 4

21

ภาพประกอบ 4 หนวยงานทเกยวของกบการบรหารจดการภยพบตธรรมชาต ทมา : ส านกงานเศรษฐกจการคลง กระทรวงการคลง, 2554, 52

22

จากการทบทวนเอกสาร จะเหนไดวา พฒนาการทส าคญทท าใหประเทศไทยมความชดเจนในการจดระบบการบรหารจดการภยพบต ม 2 ชวงใหญๆ คอ

ชวงแรก การประกาศใชพระราชบญญตปองกนภยฝายพลเรอน พ.ศ.2522 เพอใหเกดการประสานงาน รวมมอกนโดยใกลชดและเปนประโยชนในการปฏบตงานไดอยางรวดเรวและมประสทธภาพ นอกจากนยงไดก าหนดผรบผดชอบเกยวกบงานดานการปองกนภยฝายพลเรอนระดบตางๆ ทงระดบชาต จงหวด อ าเภอ เทศบาล เมองพทยา กรงเทพมหานคร พฒนาการทส าคญในชวงน คอ การจดการภยพบตทางธรรมชาตในมตของการเตรยมความพรอมรบภยพบต มการบรณาการหนวยงานทมภารกจเกยวของโดยตรง การสงเคราะหและใหความชวยเหลอผประสบภยภายหลงจากภยพบตทางธรรมชาตยตลง

ชวงทสอง การจดตงกรมปองกนและบรรเทาสาธารณภย เปนหนวยงานกลางในการจดการภยพบตของประเทศ และการประกาศใชพระราชบญญตปองกนและบรรเทาสาธารณภย พ.ศ.2550 เปนกฎหมายหลก ไดมการก าหนดกรอบการบรหารจดการสาธารณภยไวอยางชดเจน ทงทเปนแนวนโยบาย การปฏบตการ และกรอบการประสานการปฏบต

ทงน กรมปองกนและบรรเทาสาธารณภยไดพฒนาแนวทางการด าเนนงานดานการปองกนและบรรเทาสาธารณภย และขบเคลอนภารกจภายใตแผนงาน/โครงการตางๆ เพอเสรมสรางศกยภาพในการบรหารจดการสาธารณภยใหครอบคลม ทงกอนเกดภย ขณะเกดภย และหลงเกดภย ตามวฏจกรของการบรหารจดการภยพบต

2.1.3 ระบบอาสาสมคร พลงของอาสาสมคร เปนก าลงส าคญในการท างานชวยเหลอผประสบภยในยามเกด

สถานการณภยพบต ททกภาคสวนตองท างานแขงกบเวลาในการใหความชวยเหลอ อาสาสมครเหลานสามารถสรางผลกระทบในเชงบวกตอสงคมมากมายโดยเฉพาะอยางยงในสถานการณภยพบต แรงใจ และแรงกายของอาสาสมครสามารถสรางคณประโยชนตอสงคมไดดงตอไปน

อาสาสมคร มบทบาทเปนผใหความชวยเหลอฟนฟสงคมทางกายภาพในทกมตของการรบมอกบภยพบต ดวยทกษะความสามารถทหลากหลาย และน าใจทอยากจะชวยเหลอผประสบภย

อาสาสมคร มบทบาทเปนผฟนฟทางดานจตใจ เปนตวประสานความสมพนธในชมชน และสรางความหวงใหกบผคนในสงคม

อาสาสมคร มสวนชวยอยางมากในการชวยเตมเตมความตองการและถมชองวางดานการชวยเหลอของสวนกลางทอาจจะชวยเหลอไดไมทวถง

อาสาสมคร มบทบาทเปนกลไกส าคญทเชอมรอยผคนเขาไวดวยกน สรางความเชอมนรวมกนและกอใหเกดความสมานสามคคในสงคม

23

อาสาสมคร เปนสวนส าคญทจะรวมกนสรางพลเมองทมคณภาพ และส านกแหงความรบผดชอบตอสงคม

อาสาสมคร เปนสวนส าคญของการสรางความเปลยนแปลง และชวยแกปญหาสงคม(เครอขายจตอาสา, ม.ป.ป., 4)

ปจจยส าคญทท าใหระบบอาสาสมครทวโลกมความเขมแขงขน คอ เหตการณภยพบตทรนแรงและระบบสอสารโทรคมนาคมททนสมย ท าใหประชาชนสวนใหญมความรสกรวม และตองการมสวนรวมในการชวยเหลอผประสบภย จนกอใหเกดความตนตวของขบวนการอาสาสมครในหลายประเทศ รวมทงประเทศไทยดวย

ส าหรบประเทศไทย เหตการณอทกภยป 2553 มการจดตงศนยอาสาประชาชนฟนฟภยพบตจากองคกรภาคประชาชนมากกวา 50 องคกร รวมถงส านกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ (สสส.) ทวไทย และ thaiflood.com ซงม Google Crisis response เปนผใหการสนบสนน การท างานของภาคประชาชนเพอชวยเหลอผประสบภยน าทวมทวประเทศ เนนเสรมการท างานของภาครฐใหสามารถเขาถงพนทไดรวดเรว และมประสทธภาพมากขน ด าเนนการภายใตแนวคดการประสานเครอขายภาคประชาชนแบบใยแมงมม โดยม node เชอมตอในจงหวดตางๆ มเวบไซต และศนยขอมลชวยเหลอผประสบภยน าทวมเปนชองทางประสานขอมลการชวยเหลอทงหมด ซงสามารถท างานชวยเหลอผประสบภยไดในวงกวาง ท าใหผประสบภยไดรบความชวยเหลออยางทวถงและรวดเรวมากขน

กรมปองกนและบรรเทาสาธารณภย ไดวางกลไกกฎระเบยบ เพอจดตงอาสาสมครปองกนและบรรเทาสาธารณภย ซงมจ านวนกวา 1.2 ลานคนทวประเทศ โดยเนนการสรางแรงจงใจ และการวางระบบการสงการรวมถงโครงการ 1 ต าบล 1 ทมกภยซงด าเนนการจดตงแลว7,000 ต าบล นอกจากนน ยงมการอบรมอาสาสมครเฝาระวงเรยกวา มสเตอรเตอนภย ปฏบตงานในพนทเสยงภยหมบานละ 2 คน จ านวนประมาณ 20,000 คนทวประเทศ แตในกรณภยพบตขนาดใหญซงมอาสาสมครภายนอกเขามารวมปฏบตงาน มการประสานผานศนยเฉพาะกจในพนทโดยมระบบลงทะเบยนและแจกจายงาน แตยงมอาสาสมครภาคประชาชนอกเปนจ านวนมากทปฏบตงานโดยอสระไมผานศนยเฉพาะกจดงกลาว

แตในเหตการณภยพบตมกพบวา มอาสาสมครจ านวนมากเขาไปในพนทประสบภยโดยไมมระบบการจดการทมประสทธภาพรองรบขาดระบบประสานงานและการสอสารขอมล ไมมผมอบหมายงานหลก อาสาสมครจงไมทราบวาควรจะท าหนาทอะไรหรอชวยเหลอใคร ในขณะเดยวกน อาสาสมครแตละคนอาจไมไดรบการฝกฝนเตรยมตวมากอน ซงแตกตางจากอาสาสมครตางประเทศทคอนขางมความพรอมทงทกษะทจ าเปนและอปกรณสนบสนน การขาดทกษะทจ าเปนในการ

24

ชวยเหลอ การกภย หรอดานการแพทยฉกเฉนอาจท าใหผประสบภยตกอยในอนตรายมากขน เชน การขนยายผปวยอยางไมถกวธ เปนตน (สศช., 2554, 122-124)

2.1.4 ปญหาการบรหารจดการภยพบตของประเทศไทย ในชวงสองทศวรรษทผานมา ประเทศไทยตองเผชญภยพบตขนาดใหญหลายครง แม

จะมการก าหนดผรบผดชอบในภารกจระดบตางๆ ไวชดเจนแลว แตการจดการภยพบตทางธรรมชาตทเกดขนในประเทศไทยทผานมาทกครงยงคงประสบปญหา ดงตอไปน

นลบล สพาณช (2549, 47-49) ส านกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต (2554, 118-120) และกระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย และสถาบนวจยประชากรและสงคม มหาวทยาลยมหดล (2555, 42-44) ไดสรปปญหาในการบรหารจดการภยพบตของประเทศไทย ดงน

1) กลไกการบรหารจดการ แมวาประเทศไทยจะมกลไกและองคกรรบผดชอบกรณการเกดสาธารณภยในหลายระดบ ตงแตการตดตามประเมนโอกาสการเกดภย การแจงเตอน การเขาใหความชวยเหลอบรรเทาทกขและฟนฟเมอเกดเหตการณ ตลอดจนการฟนฟผประสบภยและพนทภายหลงการเกดภย โดยมหลายหนวยงานทเกยวของ แตปญหาพนฐาน คอ การขาดเอกภาพในการปฏบตและการบรหารจดการ เนองจากระบบโครงสรางการบรหารจดการของประเทศไทย เปนแบบรวมศนยหรอกระจกตวอยทสวนกลาง การท าหนาทของหนวยงานมการทบซอน จงท าใหการท างานของหนวยงานเปนการท างานแบบบนลงสลาง มการทบซอนกนในเชงพนท และกลมประชากร ฯลฯ

ผรบผดชอบหลกไมมอ านาจสงการไดครอบคลมทกหนวยงาน ทงในระดบประเทศ ระดบจงหวด และระดบทองถน เปนผลใหการประสานงานและการผนกก าลงจากหนวยงานอนๆ ในภาครฐ รฐวสาหกจ ภาคเอกชน กองทพ และอนๆ ไมมประสทธภาพเทาทควร

การจดท าโครงการดานสาธารณภยทตางฝายตางด าเนนการ ซงสวนใหญเปนไปเพอแกไขปญหาเฉพาะหนา ไมมการท างานในลกษณะองครวมเพอประสานการท างานในทศทางเดยวกนและแกไขปญหาระยะยาว ไมมการสรางระบบการเฝาระวงภย การแจงเตอนภยทมประสทธภาพทค านงถงการผสมผสานและประยกตใชเทคโนโลยกบภมปญญาทองถนทเหมาะสมกบแตละทองถน

นอกจากน ขอจ ากดในฐานะทเปนหนวยงานราชการ คอ ขอจ ากดดานวธคด/วธมองปญหา-ปรากฏการณ ยงมองวาหนวยงานราชการควรเปนหนวยงานทมบทบาทหลกในทกดาน และใหคณคากบบทบาทของหนวยงานภาคเอกชน และภาคประชาชน/ชมชนยงไมมากเทาทควร

2) อ านาจการตดสนใจ และการเบกจายงบประมาณในการบรหารจดการภยพบต ในระดบจงหวด ผวาราชการจงหวดไดรบการมอบหมายหรอมหนาทตาม พรบ. ปองกนและบรรเทาสาธารณภย พ.ศ.2550 ใหเปนผมอ านาจสงการและการเบกจายงบประมาณ ในขณะทหนวยงานทมภารกจ หนาทโดยตรง คอ ส านกงานปองกนและบรรเทาสาธารณภยในระดบจงหวดมงบประมาณไม

25

มาก และเมอเกดภยพบตขนจะตองรอการเบกจายงบประมาณจากผวาราชการจงหวด ท าใหขาดความคลองตวในการท างาน เนองจากมขนตอนคอนขางมาก

ทส าคญคอ ผวาราชการจงหวด และส านกงานปองกนและบรรเทาสาธารณภยในระดบจงหวดอยตางสงกด ตางกรม ท าใหโครงสรางทเปนอยยงใชการไมคอยได การชวยเหลอท าไดชา ไมคอยทนกบเหตการณ นอกจากน ยงจ าเปนตองประกาศเปนเขตภยพบต จงจะสามารถเบกจาย และใชงบประมาณได และในหลายๆ ครงมการประกาศทไมสอดคลองกบความเปนจรง เชน บางพนทไมไดรบผลกระทบหรอไมไดประสบกบภยพบต แตถกนบวาเปนเขตภยพบต ท าใหมการเบกจายงบประมาณเกนความจรง

3) ขดความสามารถของหนวยงานปฏบตยงไมสามารถรบมอภยพบตขนาดใหญได อนเนองมาจากการขาดแคลนงบประมาณ บคลากร เครองจกร เครองมออปกรณทเหมาะสมและจ าเปนในเบองตน รวมทงเครองมอพเศษทจ าเปนตองใชในกรณตางๆ บคลากรทมความเชยวชาญเฉพาะดาน

ก าลงคนทมอยกยงขาดความรและความช านาญในเชงเทคนค ซงปจจบนหนวยงานรบผดชอบในการตดตามความเปลยนแปลงของภยธรรมชาต ยงไมสามารถตดตามและพยากรณไดอยางถกตองและแมนย า เนองจากการไมไดรบการสนบสนนงบประมาณทเพยงพอ ประกอบกบบคลากรทปฏบตหนาทในหนวยงานทเกยวของกบการจดการสาธารณภยยงมจ านวนนอย ขาดการฝกฝนและอบรมอยางมประสทธภาพ จงเกดความสบสนและลาชาในการปฏบตการชวยเหลอผประสบภย

ขาดบคลากรทมความร ทกษะ และความเชยวชาญในการบรหารจดการทงในระดบนโยบาย ระดบวางแผน และระดบปฏบต

บคลากรทมความรและมความเชยวชาญในดานการจดการภยพบตมไมเพยงพอ ท าใหมผลตอการปองกนและการเตรยมความพรอมใหประชาชน

4) ปญหาดานองคความร และอ านาจการตดสนใจในขนตอนการปฏบต ประเทศไทยยงขาดการวจยและพฒนาดานสาธารณภยอยางตอเนอง ยงไมมความชดเจนในการก าหนดพนทเสยงภยและการเผชญปญหา ระเบยบและกฎหมายทเกยวของกบการปองกนสาธารณภยและผงเมองยงไมสามารถบงคบใชอยางไดผล ขณะทกฎหมายอนๆ เปนอปสรรคตอการจดการสาธารณภย รวมทงขาดการใหความส าคญในระดบนโยบายดวย

5) ปญหาดานการฟนฟ การชวยเหลอฟนฟทผานมาพบวา มระบบ ระเบยบการใชเงนงบประมาณทไมเออตอการด าเนนการ ท าใหการฟนฟพนทประสบภยเปนไปอยางลาชาสงผลกระทบตอการด าเนนชวตและประกอบอาชพของประชาชน

26

6) รฐไมลงทนในดานการบรหารจดการในเชงปองกนเพอลดผลกระทบของความเสยงจากภยพบต งบประมาณทจดสรรเนนการตงรบ คอ งบประมาณเพอการชวยเหลอและบรรเทาทกข ซงเปนการแกปญหาทปลายเหต ขาดการประสานขอมลระหวางหนวยงานในการจดท าระบบแผนทเสยงภยในทกระดบ ทงระดบทองถน ระดบจงหวด ระดบภมภาค และระดบประเทศ

7) ขาดการสรางความเขาใจใหประชาชนตระหนกถงความส าคญของปญหา และผลกระทบทตามมาจากการเกดภยพบต ประชาชนไมมสวนรวมในการรวมคดและวางแผนเพอลดความเสยงโดยชมชนเอง ประชาชนและชมชนไมมสวนรวมในกระบวนการวางแผนและด าเนนการ รฐเปนผรบผดชอบและสงการ บคลากรทรวมวางแผนและปฏบตงานมกไมใชคนในพนท ขาดความรและเขาใจในสภาพพนท ท าใหเกดความคาดเคลอนในการคาดการณและการเตรยมความพรอม ดวยสภาพปญหาในการจดการภยพบตขางตน สงผลใหเมอเกดสถานการณภยพบตขนในพนท หนวยงานทรบผดชอบไมสามารถแกไขปญหาและใหความชวยเหลอไดอยางทนตอเหตการณ ประชาชนในพนทไมอาจรอรบการชวยเหลอไดแตเพยงอยางเดยว จงไดกอรปรวมตวเพอชวยเหลอซงกนและกน ในบางพนทมการชวยเหลอกนในระดบชมชน แตในบางพนทกอาศยความเปนกลมกอน ความเปนองคกรชมชน ความเปนเครอขาย ใหความชวยเหลอกนในระดบต าบล อ าเภอ ดงเชนกรณของเครอขายองคกรชมชนในพนทคาบสมทรสทงพระ 2.2 องคกรชมชน องคกรชมชน ในดานหนงเปนการรวมกลมกนเองของชมชน เพอด าเนนกจกรรมในการแกไขปญหาของชมชน หรอเพอด าเนนกจกรรมใดๆ ใหบรรลเปาหมายทตนเองก าหนดไว ในอกดานหนงองคกรชมชนเกดจากการจดตงโดยทางการ ปฏบตหนาทไปตามนโยบายและโครงการของรฐ หากแตไมวาจะเกดขนดวยสถานะใดกตาม องคกรชมชนตางกมความส าคญในฐานะผสรางกระบวนทศนของผคนทเขามารวมตวกน เพอแลกเปลยนประสบการณ ทกษะการท างาน และสรางความคดทจะท าใหสงคมอยรวมกนอยางสนต (ปารชาต วลยเสถยร และคณะ, 2546, 398)

2.2.1 ความหมายองคกรชมชน ในการศกษาครงน ผวจยไดน าค าวา “กลม” และ “องคกร” มาอธบายความหมาย

ไวในหวขอเดยวกน เนองจากเมอพจารณาความหมายแลวมความใกลเคยง และคาบเกยวกนในเชงการกอเกด การปฏสมพนธภายใน ดงน

กลม องคกร หมายถง คนตงแต 2 คนขนไปทมลกษณะบางอยางเหมอนกน มความรสกนกคดวาเปนพวกเดยวกน มความสนใจ ด าเนนการหรอรวมปรกษาหารออยางใดอยางหนงรวมกน (ครรชต พทธโกษา, 2554, 201) โดยมผน าและกจกรรมพฒนารวมกนในชมชน ทงดานเศรษฐกจ การศกษา สาธารณสข สงแวดลอม (สมพนธ เตชะอธก, 2540 อางใน ปารชาต วลยเสถยร

27

และคณะ, 2546, 385-386) ในการขบเคลอนองคกรใหบรรลเปาประสงคนนจงตองมการออกแบบโครงสรางเพอรวบรวมกลมงาน กจกรรม และก าหนดบทบาทหนาทของสมาชก รวมทงมการสรางระบบประสานงานและยทธศาสตรเพอใหการด าเนนงานมประสทธภาพและเคลอนตวไดอยางราบรน (พชาย รตนดลก ณ ภเกต, 2552, 2-3)

ทงน ปจจยทท าใหเกดการรวมกลมม 3 ประการ คอ 1) มกจกรรมตางๆ เกดขนรวมกน กจกรรมนนบงชถงความสนใจรวมกนของ

สมาชกในกลมทจะกระท ารวมกนอยางมเปาหมาย 2) มปฏสมพนธระหวางกน โดยทปฏสมพนธระหวางกนของสมาชกภายในกลม

เกดขนในเชงสรางสรรคมากกวาทจะตอตานกน นอกจากนยงมการด าเนนปฏสมพนธระหวางกลมตอกลมอกดวย

3) มความรสกรวม ความเปนกลมจะตองท าใหสมาชกของกลมทงหมดมความเปนอนหนงอนเดยวกน โดยเฉพาะการท าใหเกดความรสกรวม ซงอาจไดรบการกระตนจากการมจตส านกเดยวกน เหนปญหารวมกนและตองการแสวงหาทางออกในการแกปญหานนรวมกน (กตชย รตนะ, 2553, 241-243)

จากความหมายของกลม องคกรขางตน สรปไดวา องคกรชมชน หมายถง การรวมตวกนของคนตงแต 2 คนขนไป มความสนใจ ด าเนนการหรอรวมปรกษาหารออยางใดอยางหนงรวมกนภายใตแบบแผนการปฏบตตอกน และเปนทยอมรบกนในบรรดาหมสมาชกของกลมเอง ในการขบเคลอนองคกรใหบรรลเปาประสงคนนจงตองมการออกแบบโครงสรางเพอรวบรวมกลมงาน กจกรรม และก าหนดบทบาทหนาทของสมาชก รวมทงมการสรางระบบประสานงานและยทธศาสตรเพอใหการด าเนนงานมประสทธภาพและเคลอนตวไดอยางราบรน

2.2.2 ประเภทขององคกรชมชน ประเภทขององคกรชมชนแบงไดโดยอาศยเกณฑทแตกตางกนออกไป โดยไดมผแบง

ประเภทขององคกรชมชนไวในหลากหลายรปแบบ ดงตอไปน ครรชต พทธโกษา (2554, 201-203) และปารชาต วลยเถยร และคณะ (2546,

400) แบงประเภทของกลมคลายคลงกน ดงน 1) แบงตามรปแบบการจดตงกลม ไดแก กลมทเปนทางการ เปนกลมทจดตงขนอยางมแบบแผนชดเจน มการก าหนด

วตถประสงคทแนชด มการก าหนดกฎเกณฑความรบผดชอบกนเปนสดสวน มการปฏสมพนธอยางเปนทางการ ทงการประชม การระดมทน การคดเลอกสมาชกหรอผบรหารกลม การตดตอสอสาร การประชาสมพนธ เปนกลมทมขนาดใหญ มสมาชกคอนขางมาก กจกรรมของกลมอาจตองการความ

28

ช านาญและความสามารถพเศษ มความเสถยรของกลมสง (กตชย รตนะ, 2553, 246-248) มการจดสรรงบประมาณสนบสนน มกฎหมาย กฎระเบยบรองรบ

กลมทเปนทางการนสามารถแบงยอยได 2 ประเภท คอ กลมถาวร โดยการคงอยของกลมมความมนคง เชน องคการบรหารสวนต าบล หมบาน มลนธ สหกรณการเกษตร ฯลฯ และกลมชวคราว การคงอยของกลมจะมลกษณะเปนครงคราว ถกแตงตงขนเพอด าเนนกจกรรมเรองใดเรองหนงโดยเฉพาะ เมอกจกรรมนนๆ สนสด กจะสนสดภาระหนาทของกลมหรอยกเลกกลมไปดวย เชน คณะกรรมการจดงานประกวด คณะท างานจดงานกาชาดประจ าป เปนตน

กลมทไมเปนทางการ เปนกลมทเกดขนโดยสมาชกมารวมกนตามธรรมชาต ไมไดรบการสนบสนนจากรฐ โดยกตชย รตนะ (2553, 246-248) อธบายวา มขนาดของกลมทไมใหญมาก การรวมตวเกดขนมาจากความสนใจในประเดนปญหารวมกนของคนในชมชน หรอเกดจากแรงบบคนทางเศรษฐกจ สงคม หรอการประกอบอาชพ บางครงไมสามารถก าหนดระยะเวลาของการจดตงกลมหรอการด ารงอยของกลมไดชดเจน เชน ชมรมหมากรก กลมสมชชาคนจน เปนตน

2) แบงตามโครงสรางกลม ไดแก กลมทมโครงสรางแบบงาย เปนกลมทมการจดแบงอ านาจหนาทของสมาชกภายใน

กลมไวอยางชดเจน เชน หวหนากลม รองหวหนากลม เลขานการกลม สมาชกกลม ฯลฯ การบรหารจดการกลมไมซบซอน สวนใหญเปนกลมเดยวๆ เชน กลมพอคาสกร สมาคมพอคาไทย-จน เปนตน

กลมทมโครงสรางซบซอน เปนกลมทมการจดแบงอ านาจหนาทของสมาชกภายในกลมในหลายระดบขน หรอมโครงสรางยอยๆ ซอนกนอย อาท ในหมบานแหงหนงประกอบดวยการรวมกลมของผคนในหลายกลมอาชพ เชน กลมชาวนา กลมผเลยงปลา กลมผเลยงไกไข โดยในแตละกลมดงกลาวนนมการจดตงกลมออมทรพย กลมสหกรณรานคา เปนตน

3) แบงตามลกษณะกจกรรม ไดแก กลมเรยนร เปนกลมทมกระบวนการเรยนรรวมกนในเรองใดเรองหนงหรอหลาย

เรอง เชน มความสนใจเกยวกบกระบวนการผลตน าสกดชวภาพ กเขาฝกอบรมรวมกน ความสมพนธของกลมในลกษณะนจะเปนไปอยางหลวมๆ ชวครงชวคราว การถายทอดเทคโนโลยของหนวยงานภาครฐในปจจบนเปนการสรางกลมประเภทน

กลมกจกรรม เปนกลมทมการด าเนนกจกรรมรวมกน ซงอาจเปนกจกรรมทางสงคม กจกรรมทางพาณชย หรอหลายๆ กจกรรมรวมกน รวมทงอาจมกจกรรมการเรยนรผสมผสานดวยกได การรวมกลมมความสมพนธทคอนขางเหนยวแนน มการแลกเปลยนความร ประสบการณ รวมทงปจจยการผลตทพฒนาตอเนองมากกวากลมเรยนร

29

4) แบงตามเงอนไขการเกดกลม กลมทเกดขนโดยมวตถประสงคเฉพาะ เปนกลมทเกดขนโดยมเปาหมายรวมกนใน

เรองใดเรองหนง มการด าเนนกจกรรมรวมกนคอนขางตอเนอง สม าเสมอ องคกรชมชนทมลกษณะเปนองคกรเฉพาะวตถประสงค มลกษณะส าคญ คอ มโครงสรางและวตถประสงคทชดเจนในการรวมตว มพลงในการแกปญหาคอนขางจ ากดขนอยกบจ านวนสมาชกและเครอขาย มการท ากจกรรมของสมาชกรวมกนอยางตอเนองสม าเสมอ ไมเพยงเฉพาะเมอเกดปญหาวกฤตเทานน

องคกรชมชนในลกษณะนมกจะเกดจากการทนกพฒนาทงในภาครฐและองคกรเอกชนเขาไปผลกดนใหมการจดตงขน เชน กลมออมทรพย กลมเกษตรทางเลอก กลมเลยงวว เปนตน (บญฤทธ เผอกวฒนะ, ม.ป.ป. อางใน ปารชาต วลยเสถยร และคณะ, 2546, 398-399)

กลมเชงวฒนธรรม เปนกลมทมการรวมตวเนองจากมปญหาหรอไดรบผลกระทบคลายคลงกน มลกษณะเดน ไดแก การรวมตวกนไมเหนชดเจน มพลงในการแกปญหาสง มการรวมตวกนเมอเกดปญหาวกฤต และมผลกระทบวงกวาง

ตวอยางขององคกรเชงวฒนธรรม คอ กลมคนทอยรวมกนในหมบาน ซงตามปกตจะไมรวมตวกน แตเมอมปญหาทสงผลกระทบตอคนทงชมชนเกดขน เชน มโรงงานมาตงและปลอยน าเสยออกสชมชน คนในชมชนกจะเขามารวมตวกนประทวง คดคาน หรอตอตานโรงงาน ในกรณเชนนการรวมตวของคนจะมพลงในการแกปญหาสง เพราะมอ านาจตอรองมาก และสงผลกระทบไดกวางขวาง (บญฤทธ เผอกวฒนะ, ม.ป.ป. อางใน ปารชาต วลยเสถยร และคณะ, 2546, 398-399)

5) แบงตามความสมพนธของคนในกลม กลมปฐมภม ไดแก กลมบคคลทมความสมพนธกนอยางใกลชด สนทสนม มการ

ตดตอกนอยเสมอและเปนเวลาอนยาวนาน กระท ากจกรรมโดยมจดมงหมายรวมกน ชวยเหลอกน เชน กลมญาต กลมเพอนสนท เปนตน

กลมทตยภม สมาชกกลมมความผกพนมใชเปนการสวนตว มความสมพนธกนตามระเบยบ กฎเกณฑ มแบบแผน เชน มการแบงงานกนท าตามความสามารถเพอประสทธภาพของงาน มสายการตดตองานเปนไปตามล าดบขนตอน เปนตน

6) แบงตามความสมครใจ กลมสมครใจ เปนกลมทสมาชกเขามารวมตวกนโดยความสมครใจ อาจดวยเปนกลม

อาชพเดยวกน มผลประโยชนรวมกน หรอมความสนใจเรองเดยวกน เชน กลมผปลกล าไย ชมรมคนรกฟตบอลไทย แฟนคลบนกแสดงเกาหล เปนตน

กลมไมสมครใจ หมายถง กลมทสมาชกเขามารวมกนโดยไมมทางเลอกเปนอยางอน เชน กลมเพศชาย กลมเพศหญง กลมเชอชาต เปนตน

30

จะเหนไดวา กลม หรอองคกรชมชนสามารถแบงออกไดหลากหลายประเภท ขนอยกบมต หรอมมมองของผจ าแนก

2.3 เครอขาย

เครอขาย เปนแนวคดแนวปฏบตทมมานาน เครอขายคอหวใจของชมชน ในอดตผคนอยกนแบบพงพาอาศยกนทงในชมชนและกบชมชนอนๆ มความสมพนธทแสดงออกทางกจกรรมทท ากนสม าเสมอหรอเปนครงคราว เพอความอยรอดของชมชน (เสร พงศพศ, 2548, 197)

การสรางเครอขายมประโยชนหลายประการ ขนอยกบวตถประสงค สมาชกและกจกรรมของเครอขาย เชน ชวยใหเกดการแลกเปลยนขอมลขาวสาร ทกษะ ความร ประสบการณ เครองมอ ท าใหเหนมองปญหาและประเดนการพฒนาทอาจมองขามหรอมความซบซอน ท าใหการพฒนาด าเนนไปไดกาวหนาและรวดเรว ลดการท างานและการใชทรพยากรทซ าซอน โดยเฉพาะในการพฒนากลมชมชนของหนวยงานราชการตางๆ ท าใหทราบวายงมกลมบคคลหรอบคคลอนทสนใจท างานในเรองเดยวกนและประสบปญหาเหมอนกน ชวยใหกลมชมชนไดรบความชวยเหลอ มขวญก าลงใจ มแรงจงใจในการท ากจกรรม และท าใหเกดอทธพลกระตนใหสงคมตระหนกถงสงใดสงหนง เชน การรกษาสงแวดลอม เปนตน (ครรชต พทธโกษา, 2554, 213)

2.3.1 นยามของเครอขาย จากการทบทวนเอกสาร พบวา มผใหนยามของเครอขายไว ดงน เครอขาย เปนความรวมมอระหวางปจเจก กลม องคการประเภทเดยวกน หรออาจ

เปนเครอขายเชอมโยงระหวางกลม องคการตางประเภท (เกรยงศกด เจรญวงศศกด, 2543, 28) หรอเปนขบวนการทางสงคมอนเกดจากการสรางความสมพนธระหวางบคคล กลม องคกร สถาบน (เสร พงศพศ, 2548, 8) โดยผกระท าหรอแกนเชอมโยง (Nodes) สามารถเปนไดทงบคคล ทมงาน องคการ แนวความคด หรออนๆ ขนอยกบบรบทของเครอขาย (พชาย รตนดลก ณ ภเกต, 2552, 304)

เครอขายเปนรปแบบหนงของกลม (นฤมล นราทร, 2543, 6) เพอเสรมสรางพลงในการแกไขปญหาและการเปลยนแปลงสงตางๆ โดยผานระบบการสอสารทท าใหสมาชกในเครอขายมโอกาสในการรบร และเกดการแลกเปลยนเรยนรระหวางกน (พระมหาสทตย อาภากโร, 2547, 46)เครอขายมไวเพอตอบสนองความตองการและการแกไขปญหาของกลม องคกร ในลกษณะของพลงภาคประชาชน (ปารชาต วลยเสถยร และคณะ, 2546, 456) เมอฝายใดฝายหนงมความตองการทจะขอความชวยเหลอหรอขอความรวมมอจากกลมอนๆ เพอแกปญหากสามารถตดตอไปได ในการเขารวมเปนเครอขายขององคกรเหลานยงคงความเปนเอกเทศ เพราะการเขารวมเปนเครอขายเปนการเขารวมเพยงบางสวนขององคกรเทานน (กาญจนา แกวเทพ, 2538 อางใน นฤมล นราทร, 2543, 7)

31

เครอขายจงเปนระบบการปฏสมพนธทมความเหนยวแนนนอยกวากลม เนองจากเปนการรวมกลมเพอใหเกดพลงตอรองในเรองใดเรองหนงเปนการเฉพาะ (กตชย รตนะ, 2553, 241)

จากนยามของเครอขายขางตน สรปไดวา เครอขาย หมายถง การเชอมโยงผคน กลมคน กระบวนการและเปาหมายเขาดวยกนเพอใหเกดพลงตอรองในเรองใดเรองหนงเปนการเฉพาะ โดยผานระบบการสอสารทท าใหสมาชกในเครอขายมโอกาสในการรบร และเกดการแลกเปลยนเรยนรระหวางกน โดยทแตละฝายยงคงปฏบตภารกจหลกของตนตอไปอยางไมสญเสยเอกลกษณและปรชญาของตนเอง

2.3.2 องคประกอบของเครอขาย ในดานองคประกอบของเครอขาย มผแยกแยะ ใหรายละเอยดทส าคญ ดงตอไปน นฤมล นราทร (2543, 7-8) สรปลกษณะของเครอขาย ดงน 1) มกลมบคคล หรอองคกร 2) กลมเหลานมปฏสมพนธซงเปนกระบวนการทประสานกลมหรอบคคลเอาไว สง

ทไดจากการปฏสมพนธกคอ ขาวสารขอมลในรปแบบตางๆ ทเปนประโยชนตอการท างาน 3) มการท างานเพอใหบรรลเปาหมายรวมกน 4) ความเปนอสระตอกน แตละกลมมเปาหมาย มกจกรรมของตนเองอยแลว การ

เขามารวมเครอขายเปนการเขามารวมเปนบางสวนเพอท ากจกรรมหรอโครงการรวมกน เมอโครงการส าเรจแลวกสลายตวไปได

เสร พงศพศ (2548, 201) กลาวถงลกษณะเฉพาะหรอลกษณะรวมของเครอขาย คอ 1) เปนกลมองคกร หรอบคคลทมารวมกนเพอด าเนนการตามวตถประสงคและ

ความสนใจทตงขนรวมกน 2) เปนเวทเพอกจกรรมทางสงคมโดยการแลกเปลยนเรยนรรวมกน 3) ด ารงอยไดยาวนานดวยการสอสารแบบใดแบบหนงทตอเนอง 4) มความรสกผกพนกบโครงสรางทพฒนาขนมารวมกน และรวมกนรบผดชอบ 5) มฐานอยทความเปนเจาของรวมกน และความมงมนทจะท าตามวตถประสงคท

วางไวรวมกน รวมทงเครองมอหรอวธการในการด าเนนการทคดไวรวมกน เกรยงศกด เจรญวงศศกด (2543, 37-44) และครรชต พทธโกษา (2554, 215-217)

แยกแยะองคประกอบของเครอขาย ดงน 1) มการรบรมมมองทเหมอนกน (Common Perception) สมาชกในเครอขาย

ตองมความรสกนกคดและการรบรถงเหตผลในการเขามารวมกนเปนเครอขาย ซงจะสงผลใหสมาชกของเครอขายเกดความรสกผกพนในการด าเนนกจกรรมรวมกนเพอแกปญหาหรอลดความเดอดรอนทเกดขน

32

2) การมวสยทศนรวมกน (Common Vision) การทสมาชกมองเหนจดมงหมายในอนาคตทเปนภาพเดยวกน รบรและเขาใจไปในทศทางเดยวกน และมเปาหมายทจะเดนทางไปดวยกน

การมวสยทศนรวมกนจะท าใหกระบวนการขบเคลอนเกดพลง มความเปนเอกภาพ และชวยผอนคลายความขดแยงอนเนองมาจากความคดเหนทแตกตางกน

3) มความสนใจหรอผลประโยชนรวมกน (Mutual Interests/Benefits) ค าวาผลประโยชนในทนครอบคลมทงผลประโยชนทเปนตวเงนและผลประโยชนไมใชตวเงน เปนความตองการ (Need) ของมนษยในเชงปจเจก หากการเขารวมในเครอขายสามารถตอบสนองตอความตองการของสมาชกหรอมผลประโยชนรวมกน กจะเปนแรงจงใจใหเขามามสวนรวมในเครอขายมากขน ดงนน ในการทจะดงใครสกคนเขามามสวนรวมในการด าเนนงานของเครอขายจ าเปนตองค านงถงผลประโยชนทเขาจะไดรบจากการเขารวม

4) การมสวนรวมของสมาชกทกคนในเครอขาย (Stakeholders Participation) เปนเงอนไขทท าใหเกดการรวมรบร รวมคด รวมตดสนใจ และรวมลงมอกระท าอยางเขมแขง ดงนน สถานะของสมาชกในเครอขายจงมความเทาเทยมกนในฐานะหนสวน (Partner) ของเครอขาย เปนความสมพนธในแนวราบ (Horizontal Relationship) คอความสมพนธฉนทเพอน มากกวาความ สมพนธในแนวดง (Vertical Relationship) ในลกษณะเจานายลกนอง

5) การเสรมสรางซงกนและกน (Complementary Relationship) เปนลกษณะการทสมาชกของเครอขายตางกสรางความเขมแขงใหกนและกน โดยน าจดแขงของฝายหนงไปชวยแกไขจดออนของอกฝายหนง แลวท าใหไดผลลพธเพมขนในลกษณะพลงทวคณ

6) การเกอหนนพงพากน (Interdependence) เมอสมาชกของเครอขายตกอยในสภาวะจ ากดทงดานทรพยากร ความร เงนทน ก าลงคน ฯลฯ ไมสามารถท างานใหบรรลเปาหมายไดดวยตนเอง จ าเปนตองพงพาซงกนและกนระหวางสมาชกในเครอขาย การเกอหนนพงพากนจะสงผลใหสมาชกมปฏสมพนธระหวางกนโดยอตโนมต

7) การมปฏสมพนธในเชงแลกเปลยน (Interaction) สมาชกในเครอขายตองท ากจกรรมรวมกนเพอกอใหเกดการปฏสมพนธระหวางกน เชน มการตดตอกนผานทางการเขยน การพบปะพดคย การแลกเปลยนความคดเหนซงกนและกน หรอมกจกรรมประชมสมมนารวมกน โดยกอใหเกดการเปลยนแปลงในเครอขายตามมาดวย ยงสมาชกมปฏสมพนธกนมากกจะเกดความผกพนระหวางกนมากขน ท าใหการเชอมโยงถงกนมากขน มการเรยนรระหวางกนมากขน เปนการสรางความเขมแขงใหกบเครอขาย

33

พระมหาสทตย อาภากโร (2547, 48-50) สรปองคประกอบทส าคญของความเปนเครอขาย ดงน

1) หนวยชวตหรอสมาชก เปนองคประกอบเบองตนของความเปนเครอขายทสรางระบบปฏสมพนธโดยแตละหนวยชวตและแตละปจเจกบคคล จะด าเนนการสานตอเพอหาแนวรวมในการสรางสรรคสงตางๆ เพอใหเกดการด ารงอยรวมกนตามหลกธรรมชาตททกสรรพสงจะตองพงพาอาศยและสรางกระบวนการทสบเนองเพอรกษาความเปนไปของชวต

2) จดมงหมาย ความเปนเครอขายนนตองมความหมายถง “การรวมกนอยางมจดหมาย” เพอท ากจกรรมอยางใดอยางหนง โดยมวตถประสงคและกระบวนการเพอใหบรรลจดมงหมายนน

3) การท าหนาทอยางมจตส านก การทคนจะมารวมกลมเปนองคกรเครอขายไดนน นอกจากจะมความสนใจหรออปนสยใจคอทคลายคลงกนแลว บคคลยงตองมจตส านกตอสวนรวม กลาวคอ เมอพวกเขาเหนปญหาหรอตองการทจะพฒนาและเปลยนแปลงสงใดสงหนง จตใจทมงมน ยอมเปนแรงขบเคลอนทน าไปสการคดวเคราะหและการคนหาวธ เพอแกไขปญหานนๆ รวมทงแสวงหาแนวรวมเพอสรางพลงอ านาจในการตอรองหรอการแลกเปลยนเรยนรระหวางกน

4) การมสวนรวมและการแลกเปลยน การมสวนรวมในกจกรรมตางๆ ของสมาชกจะเปนปจจยทหนนเสรมใหเครอขายนนมพลงมากขน ในระบบความสมพนธของเครอขาย การแลกเปลยนเรยนรกมความส าคญเปนอยางยง เนองจากจะน าไปสการใหและการรบ รวมถงการระดมทรพยากรเพอใหภารกจทเครอขายด าเนนการรวมกนนนบรรลถงเปาหมาย

การแลกเปลยนเรยนรเปนทงแนวคด กระบวนการ และวธการของการจดการเครอขาย เปนกระบวนการสรางขอมลทตอเนอง การมสวนรวมและการแลกเปลยนจงเสมอนกลไกทเปนแรงผลกใหความเปนเครอขายด าเนนไปอยางตอเนอง

5) ระบบความสมพนธและการสอสาร กระบวนการสอสารนนจะชวยใหสมาชกในเครอขายเกดการรบร เกดการยอมรบในกระบวนการท างานและชวยรกษาสมพนธภาพทดตอกน ความสมพนธทเกดจากการตดตอสอสารทตอเนองเชนน เปนองคประกอบทส าคญของเครอขาย การพฒนาระบบเครอขายจะตองยดหลกการของความสมพนธและการสอสารระหวางกน โดยมกจกรรมและขอมลเพอใหเกดความเลอนไหลของเครอขายนนๆ

34

พชาย รตนดลก ณ ภเกต (2552, 304-305) กลาวถงลกษณะทส าคญของเครอขายวาม 4 ประการ คอ

1) องคการทเปนสมาชกของเครอขายมแบบแผนความรวมมอระหวางกน 2) ปฏสมพนธระหวางองคการทเปนสมาชกเครอขาย เปนปฏสมพนธทตอเนองใน

ฐานะทเปนอนกรมของการแลกเปลยนซงเกอหนนใหด าเนนการไดอยางราบรน โดยโครงสรางของเครอขายซงมความยดหยนและมกระบวนการเปลยนแปลงไมหยดนง

3) โครงสรางเครอขาย ซงเปนสงบงชใหเหนวาการแลกเปลยนระหวางสมาชกในเครอขายหาไดเปนไปโดยอสระ มลกษณะเปนแบบแผนทสะทอนใหเหนถงการแบงงานกนท า แตมความอสระตอกนในทางกฎหมาย

4) พนธะสญญาระหวางองคการมลกษณะเปนค าถามปลายเปด ซงระบบทบาทหนาทขององคการในเครอขายอยางกวางๆ โดยอาศยความเชอถอไววางใจและความรบผดชอบซงกนและกนเปนสงรอยรดใหเครอขายด ารงอย

จากการแยกแยะองคประกอบของเครอขายขางตน สรปไดวา องคประกอบทส าคญของเครอขายตองประกอบไปดวย บคคล กลม องคกรทเขามามปฏสมพนธกนในเชงการแลกเปลยน ดวยมมมองทเหมอนกน มวสยทศน และผลประโยชนรวมกน มการด าเนนกจกรรมบางอยางรวมกน มวตถประสงคเพอการเสรมสรางซงกนและกน มการเกอหนนพงพากน ผานกระบวนการสอสาร แลกเปลยนเรยนร และการมสวนรวมของสมาชก

2.3.3 ประเภทและรปแบบของเครอขาย นกวชาการหลายทานไดแยกแยะประเภทและรปแบบของเครอขาย ดงน นฤมล นราทร (2543, 18-21) ไดจ าแนกประเภทของเครอขาย ดงน 1) จ าแนกตามพนทด าเนนงาน เชน เครอขายระดบหมบาน ต าบล จงหวด ภาค

และระดบประเทศ 2) ตามประเภทกจกรรมหรอประเดนปญหา เชน เครอขายทท างานดานเดก สตร

สาธารณสข สทธมนษยชน สงแวดลอม เปนตน 3) ตามอาชพหรอสถานภาพทางสงคม เชน เครอขายแรงงาน เครอขายกลมพระ

สหธรรม เครอขายครพทกษสทธเดก เปนตน 4) จ าแนกตามรปแบบโครงสรางหรอความสมพนธ คอ 4.1) เครอขายตามแนวตง หมายถง เครอขายทโครงสรางมลกษณะเปนชวงชน

ความสมพนธระหวางองคกรภายในเครอขายไมเทากน เครอขายตามแนวตงจะพบมากในองคกรธรกจ เชน เครอขายแฟรนไชสตางๆ

35

4.2) เครอขายตามแนวนอน เปนเครอขายทความสมพนธระหวางองคกรตางๆ ภายในเครอขายมความเทาเทยมกน ลกษณะการแลกเปลยนเปนไปโดยชวยเหลอเกอกลกน การตดตอภายในเครอขายเปนการตดตอระหวางบคคลหรอองคกร หรออาจจะมองคกรท าหนาทประสานงานระหวางเครอขาย ซงเครอขายในงานพฒนาสวนใหญเปนเครอขายตามแนวนอน

สมพนธ เตชะอธก และคณะ (2537 อางใน พระมหาสทตย อาภากโร, 2547, 95) กลาวถงประเภทของเครอขายวา อาจจ าแนกเปน 3 ประเภท คอ

1) เครอขายความคด เปนเครอขายทเนนการท างานดวยความคด ความร หรอเทคนคตางๆ เครอขายเหลานเปนแหลงทผน าไดมโอกาสเผยแพรแนวความคดของตนและไดแลกเปลยนประสบการณกบคนอนๆ ท าใหเกดความคดทชดเจนขน

2) เครอขายกจกรรม เปนเครอขายทเนนการชวยเหลอ รวมมอกนในการท ากจกรรม

3) เครอขายสนบสนนทน เปนเครอขายทใหการสนบสนนทนแกเครอขายอนๆ ในการด าเนนงาน ซงอาจเปนทงกลมทนภายในเครอขายและมาจากภายนอกเครอขาย

เสร พงศพศ (2548, 198-200) สรปประเภทของเครอขายไว ดงน เครอขายมหลายประเภท ขนอยกบสมาชก พนท กจกรรมหลก วตถประสงค และ

โครงสรางการด าเนนงานในลกษณะองคกรของเครอขายเอง มเครอขายแนวราบ โดยการประสานบคคลทอยในระดบเดยวกน อาชพเดยวกนใหมาเชอมประสานเปนเครอขายกน อาจเปนปจเจกบคคลหรออาจเปนสถาบนกได บางเครอขายอาจเปดส าหรบบคคลทวไป สถาบนทวไปทสนใจเรองหรอประเดนเดยวกน เครอขายทมลกษณะแนวตง เชน การน าผคนจากหลากหลายอาชพทแตกตางกนมาเปนเครอขายกน เชน เกษตรกร นกพฒนา นกวชาการ นกธรกจ เปนตน ทงนเพอใหเกดความเขาใจและความรวมมอกน โดยเนนทการใหขอมลขาวสารมากกวาการด าเนนกจกรรมรวมกน

พชาย รตนดลก ณ ภเกต (2552, 311-312) จ าแนกประเภทเครอขายออกเปน 3 ประเภท คอ

1) เครอขายอตตะ (Ego-centric Network) เปนเครอขายทมความเชอมโยงกบแกนเชอมหรอปจเจกบคคลหรอองคการเดยวกน เชน เครอขายเพอน แตเครอขายแบบนไมสามารถน ามาอภปรายในวล “เครอขายสงคม” ไดตราบทยงไมทราบวาใครเชอมโยงกบใครบางในกลมและมการเชอมโยงอยางไร

2) เครอขายทางสงคมแบบจ ากดขอบเขต (Socio-centric Network) เปนเครอขายระบบปด เครอขายประเภทน ไดแก การเชอมโยงของกลมเพอนในชนเรยน การเชอมโยงระหวางผบรหารองคการ หรอระหวางบคลากรในองคการ

36

3) เครอขายแบบระบบเปด (Open-system Network) เปนเครอขายทมขอบเขตไมชดเจน เชน เครอขายชนชนน าในสงคมไทย หรอการเชอมโยงระหวางองคการ หรอหวงโซของอทธพลในการตดสนใจเกยวกบนโยบาย หรอการน าวธการแบบใหมมาใชในองคการหรอการบรหารประเทศ

สรปไดวา เครอขาย สามารถแบงไดหลายประเภท ขนอยกบวาจะใชมมมองใดในการแยกประเภทของเครอขาย ไมวาจะเปนดานโครงสราง รปแบบความสมพนธ พนท กจกรรม

2.3.4 บทบาทและหนาทของเครอขาย ในดานบทบาทและหนาทของเครอขาย มผจ าแนกไว ดงน เกรยงศกด เจรญวงศศกด (2543, 84-90) จ าแนกบทบาทของเครอขาย ดงน 1) บทบาทในการเปนเวทกลางประสานงานรวมกน เปนการประสานความตองการ

ระหวางสมาชกภายในเครอขายดวยกนเอง และระหวางเครอขายกบนอกเครอขาย การประสานงานชวยท าใหรวาใครขาดอะไรและใครตองการอะไร แตเครอขายจะเปนเวทประสานงานระหวางกนไดกตอเมอมการจดระบบการสอสารทด ผานการจดเวทเพอเสวนาแลกเปลยนความคดเหนระหวางสมาชกเครอขายเพอเปดโอกาสใหมการถกเถยง และก าหนดขอตกลงระหวางกน ตลอดจนการสรางวสยทศนหรอจดหมายรวมกนระหวางสมาชกกลมหรอเครอขาย

2) บทบาทในการเปนเวทแลกเปลยนความร การแลกเปลยนประสบการณหรอบทเรยนใหมๆ ทคนพบขนมาจะชวยใหเกดการพฒนาตอยอดความคด และความรระหวางสมาชกเครอขาย

3) บทบาทในการเปนเวทแลกเปลยนและระดมทรพยากร สมาชกของเครอขายสามารถแลกเปลยนทรพยากรระหวางกนได หรออาจเปนการน าทรพยากรทมอยมาใชรวมกน ไมวาจะเปนบคลากร เงนทน สถานท หรอวสดอปกรณ

4) บทบาทในการเปนเวทรวมกนสรางสรรคและพฒนาความรใหมๆ องคความรใหมๆ จะเกดจากเครอขายไดหากมการแลกเปลยนองคความร และลงมอศกษาคนควารวมกนระหวางสมาชก

5) บทบาทในการเปนเวทสรางกระแสผลกดนประเดนใหมๆ เครอขายสามารถทจะเปนผทสรางกระแสบางเรองเพอปลกใหสงคมเกดความตนตวในเรองนนๆ และอาจรวมถงการขยายผลออกไปในวงกวางขนไดดวย แตทงนขนกบระดบความกวางขวางและเขมแขงของเครอขาย

กตชย รตนะ (2553, 249-250) อธบายบทบาทของเครอขายพนท ดงน 1) บทบาทในการสนบสนนการท างานของภาครฐ เปนบทบาททหนวยงานภาครฐ

มความคาดหวงเปนอยางมาก โดยเฉพาะในสถานการณทในปจจบนตองการภาคเครอขายสนบสนน

37

การท างานของรฐ บทบาทของภาคพนธมตรเหลานจะมสวนชวยในการสนบสนนโครงการตางๆ ทลงไปในพนท ทงในดานการประสานงานและการรวมกจกรรมของโครงการ

2) บทบาทในการด าเนนกจกรรมหลกของตน เปนบทบาททเครอขายนนตองด าเนนกจกรรมของตนเองตามภาระหนาททมอย หรอตามวตถประสงคของเครอขายทจดตงขน

3) บทบาทในการเชอมประสานการท างานเชงพนท เปนบทบาทของเครอขายในการวางแผนการท างานเชงพนท โดยมองการจดการพนททงระบบ

4) บทบาทในการกระตนชมชนเพอการบรหารจดการพนท ทกภาคเครอขายยอมตระหนกถงความส าคญของการท างานรวมกบชมชน การท างานโดยยดชมชนเปนศนยกลางตองเนนทบทบาทของชมชนเปนหลก หากชมชนมความเขมแขงและสามารถพงตนเองได จะเปนการสะทอนถงการท างานของเครอขายพนททมประสทธภาพดวย

พระมหาสทตย อาภากโร (2547, 104-105) ไดจ าแนกบทบาทและหนาทของเครอขายในสงคมไทย ดงน

1) ระดบกจกรรม/ท างาน ไดแก เครอขายทเนนกระบวนการท างานในระดบพนทหรอในประเดนปญหานนๆ เปนส าคญ เปนเครอขายทมโครงสรางความสมพนธไมซบซอน มแบบแผนการปฏบตงานทเปนลกษณะคลายงานประจ า มกระบวนการจดการและการท างานทเนนการพงพาอาศยคนและทรพยากรในพนท

2) ระดบการสนบสนนและประสานงาน ไดแก เครอขายทท าหนาท เปน ศนยประสานงานระหวางเครอขายและภาคตางๆ มบทบาทในการสงเสรมการท ากจกรรมของเครอขายยอยในพนท มการแลกเปลยนความคดเหน และใหขอมลทางเลอกในกระบวนการท างาน ซงเครอขายในระดบนอาจเปนทงเครอขายเชงพนททมการท างานครอบคลมในระดบจงหวดหร อภมภาค และเครอขายเชงประเดนทท างานเฉพาะดาน

3) ระดบการสงเสรมและการใหค าปรกษา ไดแก เครอขายขององคกร สถาบน และหนวยงานหลกทางสงคมทเปนผใหการสนบสนนใหเกดกระบวนการพฒนา และพฒนาเปนเครอขาย

ทงน ในมมมองของผวจย บทบาททส าคญของเครอขายองคกรชมชนทควรจะเปนคอ การกระตน สนบสนนกระบวนการท างานทใหชมชนมความเขมแขง สามารถพงตนเองได ผานการแลกเปลยนเรยนรเพอใหชมชนน าความรไปพฒนาตอยอดความคด

38

2.4 งานวจยทเกยวของ ดานการจดการภยพบต ณฐวฒ อศวโกวทวงศ และปรณ ขวญสวรรณ (2550) ศกษาเรอง ประชาสงคม

เครอขาย และการมสวนรวมของชมชนในการก าหนดแผนยทธศาสตรเพอการพฒนาพนทชมชนบานน าเคม จงหวดพงงา พบวา

ภายหลงเหตการณธรณพบตภยสนาม ซงไดสรางความเสยหายแกชวตและทรพยสนของผคนหลายจงหวดบรเวณชายฝงตะวนตกของประเทศไทย พนทชมชนบานน าเคม อ าเภอตะกวปา จงหวดพงงา เปนพนททไดรบความเสยหายรนแรงทสดแหงหนง โดยมองคกรทงภายในและภายนอกประเทศไดใหความชวยเหลอในหลายดาน อาท ทอยอาศย สาธารณปโภคและสาธารณปการ อาชพ การเยยวยาสภาพจตใจ ฯลฯ

ความชวยเหลอและการฟนฟในชวงแรกเปนไปอยางเรงดวน เพอบรรเทาปญหาเฉพาะหนา โดยขาดการประสานงาน ขาดการบรหารขอมลทมประสทธภาพ จนเมอเหตการณเรมเขาสภาวะปกต ไดมความพยายามทจะก าหนดแผนฟนฟและพฒนาพนทชมชนบานน าเคมอยางมยทธศาสตรรอบดานจากหลายหนวยงานภาครฐทเกยวของ ไดแก ดานกายภาพ ดานเศรษฐกจ ดานสงคม ดานการทองเทยว ดานการเฝาระวงภยพบต และดานสงแวดลอม

อยางไรกตาม การวางแผนยทธศาสตรการพฒนาพนททผานมานนขาดการมสวนรวมจากภาคประชาสงคม ชมชน หรอแมกระทงหนวยงานรฐทองถนอยางเพยงพอ จนองคกรชมชน เครอขายชมชน และภาคประชาสงคมในพนทหยบยกประเดนเรองการก าหนดแผนพฒนาพนทชมชนบานน าเคมขน

กระบวนการวางแผนจากลางสบนนน ในแงของกลไกอาจถกมองไดในสองระดบ ไดแก 1) ระดบทท าใหเกดการกอรปของกระบวนการ และ 2) ระดบทมผลท าใหเกดการเปลยนแปลงเชงนโยบายในประเดนการพฒนาดานตางๆ ในการศกษาน พบวา ขนตอนการวางแผนจากลางสบนยงไมเหนผลลพธในระดบทกอใหเกดการเปลยนแปลงเชงนโยบาย เนองจากก าลงอยในขนตอนการเสนอแผน แตในระดบทท าใหเกดการกอรปของกระบวนการนนเหนไดจากองคประกอบซงมผลใหเกดการกอรปของกระบวนการ Bottom-up planning approach ในพนท ประกอบไปดวย

การเกดขนของโครงการทมากบกระบวนการ Top-down planning approach โดยเปนโครงการทก าเนดมาพรอมๆ กบนโยบาย ไดกลายเปนประเดนปญหารวมกนของคนในชมชน เมอชมชนมประเดนปญหาสาธารณะรวมกน ท าใหเปาหมายและทศทางในการรวมกลมกนมความชดเจน

ความเขมแขงของผน า โดยผน าชมชนและกลมองคกรจ าเปนตองมความมงมน และเจตจ านงทด (Goodwill) ทปรารถนาจะเหนประโยชนใหตกแกคนในทองถนเปนส าคญ

39

ภาคความรวมมอในภาคประชาสงคม ไดแก หนวยงานปกครองสวนทองถน (ในฐานะหนวยงานปกครองพนท) องคกรพฒนาเอกชน (ในฐานะพเลยงดานการจดการองคกร ) สถาบนการศกษา (ในฐานะทปรกษาดานวชาการและเทคนค) เครอขายชมชนและประชาสงคม (ในฐานะแนวรวมท าใหประเดนมน าหนกเพราะไดรบความสนใจในวงกวาง ) และสอมวลชน (ในฐานะกระบอกเสยงและผลกดนประเดนเรยกรองใหเปนประเดนสาธารณะ)

การบรหารจดการองคกรทมประสทธภาพ โดยองคกรมการจดการอยางมระบบ โดยเฉพาะอยางยงดานความสามารถในการปรบตว ความคลองตวขององคกร และการท างานทประสานงานเชอมโยงกบหนวยงานอนๆ ท าใหเกดฐานสนบสนนของชมชนทโยงใยกวางขวาง

อยางไรกตาม แผนพฒนาพนทชมชนบานน าเคมยงมขอจ ากดทส าคญอยหลายประการ ไดแก

ประชาสงคมทมสวนรวมในการก าหนดแผนพฒนานนประกอบดวย เครอขายชมชน ภาคองคกรชมชน องคกรพฒนาเอกชน และนกวชาการจากสถาบนอดมศกษาเทานน ไมอาจเชอมโยงภาคประชาชนไปสภาคธรกจเอกชน และภาครฐ (ระดบชาต) ทเกยวของได ท าใหแผนขาดขอคดเหนทหลากหลาย

นอกจากน คอ ความสามารถของชมชนในการบรหารจดการโครงการ ทงในเรองประสทธภาพ ความโปรงใส และความสามารถในการรบมอกบความเปลยนแปลงทอาจเกดขนในอนาคต เหลานลวนเปนเรองทชมชนตองอธบายใหได มฉะนนประเดนเหลานจะกลายมาเปนจดออนของแผนพฒนาทเสนอโดยชมชน และอาจไมเพยงพอใหเกดการขบเคลอนหรอเปลยนแปลงเชงนโยบายอยางมนยส าคญได อกทงไมมผลในการเปลยนแปลงความสมพนธเชงอ านาจระหวางชมชนกบหนวยงานรฐ โดยทายทสดแลวแผนพฒนาดงกลาวอาจมสถานะเปนเพยงแคขอเสนอแนะจากภาคประชาชนเทานน

ไมวาแผนพฒนาพนทชมชนบานน าเคมฉบบการมสวนรวมของชมชนจะสงผลใหเกดการเปลยนแปลงวสยทศนในระดบนโยบายใหผมสวนเกยวของ และมอ านาจตดสนใจไดตระหนกถงความส าคญของชมชนและองคกรชมชนในฐานะเจาของพนทหรอไมกตาม ความเปลยนแปลงหนงทเกดขนกคอ ชมชนไดตระหนกถงความส าคญของการมสวนรวมในโครงการทมผลกระทบตอชวตความเปนอยของตนโดยตรง

อกทงยงเกดเครอขายความรวมมอขนจ านวนหนงระหวางกลมประชาชน องคกรปกครองสวนทองถน และเครอขายองคกรพฒนาเอกชน สงเหลานยอมสงผลใหภาคประชาสงคมเขมแขงและเปนกลมกอนมากขน ซงเปนการเพมอ านาจตอรองทางการเมองในประเดนสาธารณะทอาจจะเกดขนอกในชมชนบานน าเคม บทเรยนนไดสรางทกษะและประสบการณแกชมชนในการรบมอนโยบายสาธารณะใดๆ กตามทอาจสงผลกระทบในเชงลบตอชมชนโดยตรง โดยเฉพาะดาน

40

เศรษฐกจและวฒนธรรม ตลอดถงการลดอ านาจของชมชนลง อกทงประสบการณน ยงไดยกระดบองคกรชมชนใหมความส าคญในฐานะสถาบนทางสงคมสถาบนหนง จากทเดมเปนเพยงหนวยทางสงคมทถกกระท า

อยางไรกตาม ชมชนไมสามารถโดดเดยวจากความชวยเหลอขององคกรภายนอกได โดยเฉพาะองคกรพฒนาเอกชนทตองท างานควบคกบกระบวนการชมชน เนองจากกระบวนการชมชนมความเปนพลวตสงทตองอาศยการประคบประคองและความยดหยนในการบรหารจดการอยเสมอ

ศรนนต สวรรณโมล (2552) ศกษาเรอง แนวทางการพฒนาการจดการความเสยงจากภยพบตโดยชมชนเปนฐานจากภาคประชาสงคม : กรณศกษาชมชนบานน าเคม ต าบลบางมวง อ าเภอตะกวปา จงหวดพงงา โดยมวตถประสงคการศกษา คอ เพอศกษาปญหาพรอมทงแนวทางในการแกไขในการจดการความเสยงจากภยพบตโดยมชมชนเปนฐาน จากภาครฐ องคกรพฒนาเอกชน และชมชน เพอศกษาแนวทางการพฒนาการจดการความเสยงจากภยพบตโดยมชมชนเปนฐานจากภาคประชาสงคม ดวยการขยายผลจากบทเรยนของชมชนบานน าเคม

ประชากรทใชในการศกษา คอ ผเชยวชาญจากภาครฐ องคกรพฒนาเอกชน และองคกรชมชน ทมสวนรวมในการจดการความเสยงจากภยพบตโดยมชมชนเปนฐาน

ขอคนพบของการศกษา พบวา ชมชนบานน าเคมเปนชมชนผประสบภยสนาม ไดรบการวางรากฐาน และพฒนาการรวมกลมจนเกดคณะท างานทพฒนาตนเองจากศนยชวยเหลอผ ประสบภยบางมวงมาเปนศนยประสานงานชมชนบานน าเคม โดยมการฟนฟและพฒนาหลายๆ ดานควบคกนไป เรมตงแตการจดระบบศนยพกชวคราวโดยชาวบานบรหารจดการตนเอง จดการของบรจาค และรกษาความปลอดภยในบรเวณเตนททพกอาศย ไปจนถงการฟนฟอาชพดวยการตงกองทน กลมออมทรพย ธนาคารชมชน ซงเปนฐานของการตอยอดการพฒนาดานตางๆ โดยเฉพาะดานการเตรยมพรอมรบมอภยพบตของชมชน ทงนการจดการตนเองดานภยพบตจะส าเรจไดตองใชกระบวนการมสวนรวมและความรวมมอจากภาคประชาสงคม คอ ทงชมชน ภาครฐ และองคกรพฒนาเอกชน อกทงการพฒนาคณภาพชวตของชาวบานจะตองมาจากการมสวนรวมทงจากภายในและภายนอกชมชนทจะแกปญหาหลายๆ ดานทเกยวเนองไปพรอมๆ กน

ปญหา และแนวทางแกไขในการจดการภยพบตโดยมชมชนเปนฐานของชมชนบานน าเคม พบปญหาดานการมสวนรวม ดานงบประมาณ ดานความรความเขาใจในสทธหนาทในการด าเนนงาน และดานการประสานงานระหวางองคกร

ปญหาทมาจากภายในชมชน คอ ชมชนยงขาดประสบการณในการรบมอและการฟนฟตนเองหลงภยพบต ในกรณของชมชนบานน าเคมไดจดตงอาสาสมครทเปนทางการและไดรบความเชอถอในการด าเนนงาน มาสรางความมนใจในการด ารงชวตแกคนในชมชน จากนนจงสรางความมนใจในการด าเนนงานดวยการสอสารเรองสทธ หนาท ขอเสนอแนะตอปญหาน คอ ในการสาน

41

การมสวนรวมในระยะยาวนน คณะท างานของชมชนควรจะผสานกจกรรมอนๆ เขามาเปนกจกรรมตอเนองในชมชน ดงใหชาวบานไดรวมตวกน เพมโอกาสใหผปฏบตงานไดพดคยควบคกนไป สวนงบประมาณทใชในการด าเนนงานนน องคกรปกครองสวนทองถนควรมแผนการใชงบประมาณ เพอเตรยมพรอมรบมอภยพบตแกชมชน ในขณะเดยวกนชมชนเองกควรจะมกองทนหรอกลมอาชพทจะส ารองเงนไวใชในภาวะฉกเฉน

ดานปญหาจากภายนอก คอ ขอจ ากดของภาครฐ ดานการมสวนรวมกบภาคชมชนและการขาดประสบการณในการด าเนนงาน ทงดานระเบยบราชการ ความรบผดชอบ และทศนคตของตวบคคล ท าใหการฟนฟชมชนจากภาครฐท าไดลาชา ดงนนภาครฐควรพฒนาความร ความเขาใจและอดมคตใหกบเจาหนาท ควรสอนวธใชอ านาจหนาท รวมถงแนวทางการด าเนนงานในการแปลงนโยบายและความรตางๆ มาเปนวธปฏบตแกผบรหารองคกรปกครองสวนทองถน สวนการด าเนนงานในอนาคตนนควรมการสรางชองทางในการประสานการด าเนนงานทชดเจน

แนวทางการพฒนาและขยายผลการด าเนนงาน การแกปญหาทจะน าสการพฒนาจดการความเสยงจากภยพบตโดยมชมชนเปนฐานนน ประกอบดวย การพฒนาการด าเนนงานระดบชาต ภาครฐควรสรางการมสวนรวมในการปฏบตงานระหวางเจาหนาทกบชมชนเพมมากขน ควรสงเสรมการแลกเปลยนเรยนร สรางชมชนตนแบบดานการจดการภยพบตโดยมชมชนเปนฐาน โดยสนบสนนงบประมาณดานกจกรรม หรอแผนงานเตรยมความพรอมเพอรบมอภยพบตสนามของชมชน สวนการพฒนาการด าเนนงานระดบชมชน ชมชนจะตองเปนหลกในการจดการตนเอง สวนผทปฏบตงานกบภาคชมชน ไดแก องคกรชมชน องคกรพฒนาเอกชน ควรมบทบาทในการสงเสรมใหชมชนเกดการจดการตนเอง สนบสนนการพฒนาขดความสามารถใหกบชาวบานและอาสาสมครของชมชนใหท างานไดจนมความเขมแขง

ดานการขยายผลการด าเนนงาน บทเรยนของการเตรยมพรอมรบมอภยพบตของชมชนบานน าเคมสามารถน าไปประยกตใชในการวางแผนฟนฟชมชน ศนยประสานงานชมชนบานน าเคมไดเชอมโยงเครอขายชมชนผประสบภยสนามทง 6 จงหวด แลกเปลยนเรยนรและขยายบทเรยนสนอกพนทผานวงประชมดานภยพบตระดบประเทศเปนประจ าทกป และยงขยายบทเรยนไปยงตางประเทศดวย

เพญประภา ภทรานกรม (2553) ศกษาเรอง การพฒนาทนทางสงคมโดยใชชมชนเปนฐานในชมชนประสบภยพบตสนาม: กรณศกษาชมชนในพนทจงหวดพงงา มวตถประสงคเพอวเคราะหการพฒนาทนทางสงคมโดยใชชมชนเปนฐาน ในชมชนทประสบผลส าเรจในการฟนฟจากภาวะวกฤตภยพบตสนาม และเพอศกษาแนวทางการพฒนาทนทางสงคมโดยใชชมชนเปนฐานในชมชนทแตกสลายเพราะภยพบตธรรมชาตเพอสรางชมชนเขมแขง โดยใชวธการสมภาษณเชงลก และ

42

การจดสนทนากลมในการรวบรวมและวเคราะหขอมลในพนทชมชนบานน าเคมและบานในไร จงหวดพงงา ขอคนพบจากงานวจยสามารถสรปได ดงน

ผลจากการประสบภยพบตสนามอยางเฉยบพลน ชาวบานทง 2 ชมชน ตองตอสกบวกฤต เรยนรจากเหตการณตางๆ จนสามารถพลกวกฤตเปนโอกาส ภยพบตสนามในดานหนงกลบเปนตวเรงใหเกดการรวมตวของชาวบานทงทบานน าเคมและบานในไร สงผลใหเกดกลมคนท างานเพอชมชนทเขมแขง มระบบการจดการชมชนทมระบบ มผน าทเขมแขง จากเดมทเปนชมชนตางคนตางอย มงแตหาเงนมาจนเจอครอบครว แต เมอเกดภยพบตสนามทชาวบานไมเคยคดมากอน ท าใหเกดกลมองคกรชมชน และเครอขายตางๆ เพอรวมกนแกไขปญหา ตอมาไดขยายตวและมศกยภาพในการจดสรรทรพยากรผานกลมเครอขายชมชนเองในรปแบบองคกรนตบคคลทเหนวา ชมชนควรมการบรหารจดการทรพยากรและความชวยเหลอทหลงไหลเขามาอยางเปนระบบ และมวสยทศนมากกวาทเปนอย มการจดตงธนาคารชมชน การจดตงสหกรณเพอทอยอาศยของชมชนบานน าเคม รวมถงการเกดกลมออมทรพยของบานในไร เพอการออมและใหสนเชอเพอการฟนฟและพฒนาอาชพรายไดของชมชน

ปจจยเงอนไขทส าคญในการกอใหเกดการพฒนาทนทางสงคมโดยใชชมชนเปนฐาน ทงชมชนบานน าเคม และชมชนบานในไรมองคประกอบทส าคญในชมชนดงน

ผน าชมชน ทงชมชนบานน าเคมและบานในไรเปนชมชนทมลกษณะเดนทเหนไดชด คอ เปนชมชนทมผน าชมชนทเขมแขง ผน าเหลาน เปนทงผมความรเฉพาะดานและบางทานกมความรทหลากหลาย

ความสมพนธทางสงคมทเหนยวแนน การพงพาอาศยกน การเออเฟอเผอแผยงเปนปรากฏการณทมใหเหนไดในชมชน เชน การขอแรงกนทงในเรองของ การสรางบานเรอน การอาสาเขามาท างานเพอสวนรวม

การสนบสนนจากบคคล/หนวยงานภายนอก บคคลหรอหนวยงานภายนอกใหการสงเสรมสนบสนนการพฒนาของชมชนอยางตอเนอง โดยเฉพาะองคกรพฒนาเอกชน

สภากาแฟบานน าเคม เรมจากชาวบานรวมตวกนเองอยางไมเปนทางการ ตอมากลายเปนศนยขอมลชมชน ซงเปนศนยรวมขอมลการเรยนรของชมชน โดยมกจกรรมการพฒนาหลากหลายกจกรรมทใหชาวบานในชมชนรวมทงเครอขายนอกชมชนมาแลกเปลยนเรยนรรวมกน

ชาวบานนกพฒนา ทงชมชนบานน าเคมและบานในไรไมไดมแตนกพฒนาจากภายนอกเทานน ปจจบนนกพฒนาสวนใหญเปนคนในชมชนเอง ซงผลผลตทเกดจากกระบวนการเรยนรในการแกปญหาภยพบตสนาม ท าใหการพฒนาชมชนเปนการพฒนาจากคนในชมชน โดยคนในชมชนและเพอคนในชมชนเอง นบเปนผลผลตทส าคญจากการเกดกระบวนการเรยนรในการพฒนา

43

ชมชนทเขมแขงจากการทชมชนประสบภยพบตสนาม อนเปนการพลกวกฤตเปนโอกาสในการพฒนาทนทางสงคมอยางแทจรง

แหลงเรยนรทหลากหลาย เนองจากทงสองชมชนเปนชมชนทอยตดทะเล ซงเปนทรพยากรธรรมชาตทล าคา โดยรอบชมชนเตมไปดวยปาชายเลน มความอดมสมบรณของพนทมความหลากหลายทางชวภาพ ทงปา ทะเล ภเขา พชพนธไม สตวน า สตวปาตางๆ ถอเปนแหลงเรยนรทส าคญของชมชน

ความเปนเครอญาต ชาวบานในพนทสวนใหญอพยพมาจากจงหวดนครศรธรรมราช ยงคงไวซงการรกษาวฒนธรรมประเพณของตนเอง มความเปนอยทเรยบงาย พงพาอาศยกน มความรก ชวยเหลอเกอกล ผกพนกน มการรวมมอกนดในการแกไขปญหาหรอตงรบกบสถานการณตางๆ ทเขามากระทบ ความเปนเครอญาตจงเปนปจจยส าคญปจจยหนงทท าใหเกดกระบวนการเรยนรของคนในชมชนเพอพฒนาทนทางสงคมโดยใชชมชนเปนฐาน

ทนทางสงคมทมอยสามารถสรางพลงอ านาจใหแกชมชนบานน าเคมและบานในไรในการแกไขปญหาตางๆ ซงเหนไดจากการเกดปญหาในชมชนหลงภยพบตสนาม นอกจากน ทนทางสงคมยงชวยใหเกดการกระจายทรพยากรในชมชนไดอยางทวถงและเปนธรรม ท าใหการจดการทรพยากรและความชวยเหลอในชมชนทมอย และทไดมาจากภายนอกเปนไปอยางมประสทธภาพบนความรวมมออยางแทจรง สอดคลองกบกระบวนทศนใหมในการพฒนาทเนนการอยรวมอยางสนตและยงยน

พนธศร ธนารยะวงศ (2556) ศกษาเรอง เครอขายการจดการภยพบตจากอทกภย หมบานเกากอ ต าบลทอนหงส อ าเภอพรหมคร จงหวดนครศรธรรมราช มวตถประสงคเพอ 1) เพอศกษาเครอขายการจดการภยพบตจากอทกภยในหมบานเกากอ 2) เพอศกษาผลของความรวมมอของเครอขายการจดการภยพบตจากอทกภยในหมบานเกากอ และ 3) เพอเสนอแนะแนวทางการพฒนาเครอขายการจดการภยพบตของหมบานเกากอใหมประสทธภาพยงขน โดยอาศยวธการวจยเชงคณภาพในการสมภาษณเชงลกและสนทนากลมยอยกบกลมตวอยาง

ผลการวจยพบวา การจดการภยพบตจากอทกภยของหมบานเกากอมหลายภาคสวนเขามาเกยวของ สงผลใหความสมพนธมรปแบบทสลบซบซอนไปตามบทบาทหนาทซงประกอบดวยตวแสดงทมความสมพนธอยางเปนทางการและไมเปนทางการเขาผสานความสมพนธ

ความสมพนธของชาวบานในหมบานทมลกษณะเปนเครอญาตกน เปนสวนชวยสนบสนนใหการจดการกลายเปนความชวยเหลอระหวางญาตพนองกนทงหมบาน มการเชอมโยงกนหลายลกษณะ โดยความรวมมอสวนใหญเปนบทบาทขององคกรปกครองสวนทองถนและขาราชการสวนภมภาคในระดบของก านนและผใหญบานและการมสวนรวมเตมรปแบบของชาวบานในพนท ท าใหรปแบบความสมพนธทเกดขนเปนความสมพนธทสามารถหลอหลอมความรวมมอของความเปน

44

ทางการและไมเปนทางการเขากนอยางลงตว ความสมพนธทเกดขนระหวางความเปนทางการและไมเปนทางการกมการแลกเปลยนทรพยากรกนอยางตอเนอง เปนทงผใหและผรบทรพยากรตามระบบทเกดขนใหมภายใตการจดการภยพบตทไมกอใหเกดความซบซอนในการจดการ โดยเฉพาะถงยงชพทมการจดการอยางเปนระบบและสามารถแบงปนไปยงพนทอนๆ ทไดรบความเดอดรอนเชนกน

ผลของความรวมมอของเครอขายการจดการภยพบตจากอทกภย พบวา ผลของความรวมมอระหวางตวแสดงตางๆ ทเกดขน สามารถแบงไดเปน 2 ดาน คอ

1. ดานการพงตนเอง ชาวบานมการบรณาการความเปนชมชนของตนเองขนมาจดการปญหาทเกดขน โดยอาศยฐานทรพยากรทมอยเดมและทรพยากรทมาจากหนวยงานภายนอกมาบรหารจดการอยางมประสทธภาพ การทชาวบานมความพรอมในการจดการตนเอง หรอเรยกไดวา เปนความเขมแขงของชาวบานทสามารถบรหารจดการตนเองภายหลงเกดภยพบตโดยรวมมอกบภาครฐในการสนองตอบทางดานโครงสรางพนฐานในการด าเนนชวต ชาวบานมความตระหนกถงความรวมมอของคนในชมชน เพอพฒนาหมบานตนเองใหสามารถพงพาตนเองและยงจดท าแผนแมบทพงตนเองในลกษณะของการจดการทมคณะกรรมการหมบานเปนตวขบเคลอน อกทงยงมการจดตงศาลในหมบานของตนเอง โดยมบคลากรทเปนชาวบานเปนตวไหลผานขอมลทสรางความยตธรรมใหเกดภายในหมบาน นอกจากน ยงมการสรางความตระหนกในเรองของความเปนชมชนทพงพาอาศยธรรมชาตเปนหลก ซงมผใหญบานเปนแกนกลางในการผสานความรวมมอในการอนรกษธรรมชาตเพอสรางการอยรวมกนระหวางธรรมชาตและคนในชมชน

2. ดานการพงพาหนวยงานภายนอก การใหความชวยเหลอจากภายนอกสามารถแบงเปน 2 ประเภท คอ

1) ภาคเอกชน เปนกลมทไมเปนทางการทกอใหเกดรปแบบของเครอขายอยางหลวมๆ มความอสระในตวเองในการใหความชวยเหลอชาวบานซงเปนการบรณาการความรวมมออยางมประสทธภาพ เปนผลมาจากการตดตอประสานงานทดจากคนในพนท แมวาภาคเอกชนเหลานจะไมมบทบาทโดยตรงเกยวกบการจดการภยพบต

2) ภาครฐ มบทบาทหนาทในการใหความชวยเหลอผประภยพบตจากอทกภยโดยตรง ไมวาจะตามโครงสรางพระราชบญญตปองกนและบรรเทาสาธารณภย พ.ศ.2550 หรอบทบาทหลกในการจดการภยพบตโดยตรง รวมทงบทบาทของหนวยงานอนๆ ทมหนวยเสรมในการใหความชวยเหลอผประสบภย ลวนแลวแตมผลมาจากรปแบบการกระจายอ านาจ

ขอเสนอแนะแนวทางการพฒนาเครอขายการจดการภยพบตของหมบานเกากอใหมประสทธภาพยงขน ผลการวจย พบวา ขอเสนอแนะทเกดขนสามารถแบงได 2 สวนดวยกน คอ

1. ภาครฐ การจดการภยพบตควรมการใหอ านาจแกผมสวนเกยวของในพนทเพมมากขน ทงการจดสรรทรพยากรทจ าเปนไวในพนท และตองมการจดสรรอยางโปรงใสในการท างานไม

45

วาจะเปนกอนหรอหลงเกดภย ทงน เพอเปนการปองกนทรพยากรทไมมประสทธภาพในการเขามาชวยเหลอชาวบานในพนทมความเดอดรอนอยางแทจรง

ผมสวนเกยวของทส าคญทควรใหอ านาจและสงเสรมศกยภาพ ไดแก ผน าชมชนทมฐานะเปนสวนราชการสวนภมภาคและสวนทองถนทมความสมพนธทเปนทางการ และเปนผทรวมเผชญภยกบชาวบานดวย เนองจากเปนคนในพนทเดยวกนกบชาวบานและยงมความสมพนธทเกยวของกนอยางซบซอน

อกทง ควรมการสนบสนนการจดตงหนวยงานเฉพาะกจในดานการจดการภยพบตโดยตรงใหมากขน ไดแก การจดตงส านกงานปองกนและบรรเทาสาธารณภยอ าเภอ ซงเปนรปแบบการกระจายอ านาจรปแบบหนงทเปนการไหลผานอ านาจจากจงหวด อนน าไปสการพฒนาราชการบรหารสวนภมภาค และน ามาประยกตใชเพอปรบปรงประสทธภาพและประสทธผลของกรมปองกนและบรรเทาสาธารณภย โดยเปนการสนบสนนของรฐสวนกลางทควรมอบอ านาจและฐานทรพยากรในการสงผานไปยงพนทไดอยางมประสทธภาพ

ทงน รปแบบความสมพนธทเกดขนระหวางภาครฐสวนกลาง สวนภมภาคและสวนทองถนควรมการผสานความรวมมอในการจดการภยพบตจากอทกภยเปนรปแบบความสมพนธทเปนทางการในการปกครองพนทของตนเอง และมความเกยวของกนในระบบของนโยบายการจดการภยพบตทถกถายทอดมายงภาคสวนตางๆ ของรฐ เปนผลใหการจดการภยพบตของสวนภมภาคและสวนทองถนด าเนนการตามนโยบายของสวนกลางและยงคงอาศยฐานทรพยากรจากสวนกลางในการจดการภยพบตตามความหมายของรปแบบความสมพนธของหนวยการปกครอง

2. ภาคประชาชน จากผลการวจย พบวา ระบบคณะกรรมการหมบานทเปนตวแทนชาวบานมประสทธภาพในการจดการภยพบต โดยอาศยการประเมนสถานการณรวมกน มการถายทอดไปยงชาวบาน เพอเปนการปองกนปญหาทอาจเกดขนภายหลง ภาคประชาชนเหลานสามารถสรางความเขมแขงใหกบหมบานของตนเองในการจดการภยพบตเบองตน โดยอาศยชมชนเปนฐานของทรพยากรทกดาน เกดจากการเตรยมพรอมของชาวบานดวยกนเองเปนล าดบแรก ดงนน ส าหรบการจดการภยพบตในอนาคตของหมบานเกากอ ตองอาศยบทบาทของภาคประชาชนอยางเตมตว โดยการเปดโอกาสใหชาวบานมสวนรวมในการจดการภยพบตดวยตนเองเปนฐานของการพงตนเองเปนหลก

McGuire M. และ Schneck D. (2010) ศกษาเรอง What if Hurricane Katrina Hit in 2020? The Need for Strategic Management of Disasters ผลการศกษาพบวา

จากเหตการณพายเฮอรเคน Katrina สรางความเสยหายอยางมหาศาลใหกบรฐ New Oreans หนวยงานทกหนวยงานไมวาจะเปนรฐบาลระดบทองถนหรอระดบประเทศลมเหลวอยางสนเชงในการจดการภยพบตทเกดขน สงทเหนไดเดนชดคอ ความออนแอและการบรหารทไมม

46

การประสานงานระหวางองคกร ทงหนวยงานในทองถน ภาครฐ เอกชนทเกยวของ ไปจนกระทงถงรฐบาล

บทเรยนส าคญจากเหตการณครงนคอ หนวยงานไมวาจะเปนรฐบาลหรอหนวยงานอสระ ตองมผน าทเขมแขงและมประสทธภาพ สามารถตดสนใจและจดการลดความเสยหาย รวมทงฟนฟสภาพภายหลงภยพบต

การจดการภยพบตเปนระบบทละเอยดออนและซบซอน เพราะมผเกยวของและด าเนนงานหลายระดบ แตละเหตการณตองใชการรบมอและแผนงานทไมเหมอนกน ทงนขนอยกบสถานการณแวดลอม และความพรอมของแตละชมชน ผน าและหนวยงานทเกยวของตองเขาใจถงองคประกอบทส าคญทจะท าใหการวางแผนและด าเนนงานอยางมประสทธภาพ การใหความส าคญตอการศกษาและฝกการเตรยมความพรอมอยางจรงใจ รวมทงมการเกบรวบรวมขอมลทผานมาเพอศกษา ปรบปรง ความรวมมอระหวางองคกรทกองคกรกมความส าคญอยางยง สงทส าคญคอ การสอสารขอมลทตรงและชดเจนจะใหท าการด าเนนการชวยเหลอเปนไปไดอยางราบรน

Yates D. และ Paquett S. (2011) ท าการศกษาเรอง Emergency knowledge management and social media technologies: A case study of the 2010 Haitian earthquake ผลการศกษาพบวา

เมอวนท 12 มกราคม ป ค.ศ.2010 ไดเกดเหตแผนดนไหวครงใหญทเมอง Port-Au-Prince ประเทศเฮต สงผลใหมผเสยชวตมากวา 230,000 คน และบาดเจบกวา 300,000 คน และอกประมาณ 1 ลานคนไรทอยอาศย นอกจากนยงสรางความเสยหายใหแกสนามบน โรงพยาบาล โรงแรม สถานทราชการ และสถานทส าคญๆ ของเมอง

ทนทหลงจากเกดเหต กลมทมสวนส าคญ 3 กลม ไดท างานรวมกนในการฟนฟประเทศ คอ รฐบาลเฮต องคการสหประชาชาต และองคกรจากประเทศตางๆ ทวโลก และเปนครงแรกทสอสงคมออนไลน เชน Wiki FB Youtube Google Doc FLICKR ไดถกน ามาใชในการตดตอสอสารขอมล ขาวสาร รวมทงการประสานงานสงเสบยงในการชวยเหลอผประสบภย

การบรหารขอมลในภาวะฉกเฉน ระบบการจดการความรและขอมลแบบดงเดม อาจจะไมสามารถใชไดผลในทกสถานการณ กลาวคอระบบการสอสารแบบดงเดม จะมหนวยศนยกลางการรวบรวมขอมล ซงทกหนวยงานตองสงขอมลเขาศนย เพอทจะน าขอมลทไดมาใหผมอ านาจในการตดสนใจใชวางแผนและสงการ

ขอเสยคอ หากการสอสารถกตดขาดการท างานของศนยกไมมประสทธภาพเตมท ขอมลมจ านวนมาก ใชเวลานานในการแยกแยะและกลนกรองขอมล อกทงตองมการประชมหรอลงความเหนในการตดสนใจ อาจจะไดผลดในสถานการณทความเสยหายไมรนแรงมาก แตถาหากมความเสยหายในวงกวางการปฏบตการอาจจะไมมประสทธภาพหรอทนทวงท

47

ในขณะทสอสงคมออนไลนถกน ามาใชเปนเทคโนโลยทส าคญในการจดสง รวบรวมขอมล ประสทธภาพของสอสงคมออนไลน คอ ขอมลมการสงตอและสอสารในวงกวางอยางรวดเรว มการแลกเปลยนความร และดงผเชยวชาญจากทกมมโลกมาอยในสอสงคมออนไลน มการตอบค าถาม เสนอแนะ และสงขอมลอยางมประสทธภาพ สอสงคมออนไลนมจดเดนตรงทสามารถปรบเปลยนแผนงาน ยทธวธในการรบมอไดอยางรวดเรว เมอมปญหาหรอขอตดขดในจดหนงหรอสวนหนง ผมสวนรวมอกสวนหนงกจะเขามารวมแกปญหาอยางรวดเรว

สอสงคมออนไลนสามารถกระจายขอมลไดรวดเรว ท าใหการชวยเหลอผประสบภยเปนไปไดอยางรวดเรวเพราะมการประสานงานอยางตอเนอง การตอบรบและแยกแยะขอมลกเปนไปอยางรวดเรว ขอมลทไมเปนขอเทจจรงกจะถกผเชยวชาญหรอผมความรตอบโตและก าจดออกไป

ขอเสยของ สอสงคมออนไลนคอขอมลทเขามาเปนจ านวนมากอาจจะใหเกดขอมล overload ซงสงผลใหการจดการชะงก

ดานองคกรชมชน และเครอขายองคกรชมชน ชมพนช ประจกษสนทร (2549) ศกษา การกอตวของกระบวนการประชาสงคม :

กรณศกษาชมชนครวง ต าบลก าโลน อ าเภอลานสกา จงหวดนครศรธรรมราช มวตถประสงควจย คอ เพอศกษาปจจยทเกอหนนในการกอตวของกระบวนการประชาสงคม และกระบวนการประชาสงคมในชมชนครวง โดยใชวธการเกบรวบรวมขอมลภาคสนามดวยวธการสมภาษณรวมกบการสงเกต และอาศยวธการวเคราะหขอมลเชงคณภาพ ผลการศกษาพบวา

1) ปจจยทเกอหนนตอกระบวนการประชาสงคม 1.1) โครงสรางทางสงคมแนวราบ ชาวบานครวงไมมความแตกตางกนมากนก

ทงทางดานฐานะและชนชน เนองดวยระบบความสมพนธของการเปนญาตพนองมการใหความส าคญกบตวบคคลมากกวาผลประโยชนของกลม เปาหมายของความสมพนธคอ ตวตน ความรกใคร การชวยเหลอเกอกลกน การปรารถนาดตอกน มความเอออาทรและเมตตากรณากน ชมชนรจกจดระบบความสมพนธระหวางกน อนเปนปจจยส าคญทกอใหเกดความรวมมอรวมใจกน

1.2) ระบบเศรษฐกจแบบชมชนพงตนเอง แมระบบเศรษฐกจของครวงจะเปลยนแปลงไปจากการผลตเพอบรโภค มเหลอจงน าไปแลกเปลยนกบชมชนใกลเคยง มาเปนผลตเพอจ าหนาย แตความสามารถในการผลตของชาวบานทผลตเพอจ าหนายนนเกดจากทรพยากรธรรมชาต ภมปญญาพนบาน และความตองการรวมกนในการแกปญหา ชาวบานรวมกนแสวงหาทางออกเมอเกดปญหา เรมจากความตองการชวยเหลอซงกนและกน แสวงหาความรวมมอในการแกปญหา ท าใหเกดการผลตสองกระแสคอ ผลตเพอบรโภคและผลตเพอจ าหนาย การผลตรปแบบนเองชมชนครวงสามารถเลยงตนเองได พงพาตนเองได

48

1.3) คานยมจากพทธศาสนา คานยม ความเชอ หลกธรรมค าสอนทไดจากศาสนาเปนสอกลางการพฒนาทงทางดานจตใจและสงแวดลอมควบคกนไป คานยมทางพทธศาสนาเปนปจจยเกอหนนใหชมชนครวงเปนชมชนเขมแขง มความเปนปกแผน สรางความสมพนธอนดระหวางชาวชมชนดวยกน มความผกพนตอชมชน สนบสนนการพงตนเอง และสรางความสมพนธระหวางมนษยกบธรรมชาตทพงพากนและกน

1.4) ผน า ชมชน ระบบเครอญาตท มความสมพนธกนอยางแนนแฟน สถานการณ สภาพปญหา ความตองการในชมชน และโครงสรางทางสงคมทไมแตกตางกนมากน ก สงผลใหเกดผน าชมชนครวงทแตกตางไปจากชมชนอน คอ สงคมเปนตวก าหนดผน า ก าหนดรปแบบการท างาน ก าหนดแนวทางการพฒนา ไมไดเปนคนน าทางชาวบานแตเปนผแทนชาวบานในการจดการเรองตางๆ ผน าตองท างานตามความตองการของชมชน ไมไดท าตามความตองการของตนเอง

1.5) ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม เนองจากชมชนครวงตงอยในหบเขา กลางเทอกเขานครศรธรรมราชซงเปนพนทตนน าท าใหเปนแหลงทมทรพยากรอดมสมบรณ เปนแหลงวตถดบทชาวบานสามารถน ามาใชใหเกดประโยชนตอชวตประจ าวนได ชาวครวงมความตระหนกในการอนรกษทรพยากรธรรมชาต ไมบกรกพนทปาเพม ประกอบอาชพอนเพอสรางรายไดเสรม ปลกพชทดแทนหลงจากทไดน ามาใชประโยชนหรอตายลง ใชปยอนทรยเพอฟนคนสภาพดน เนองจากชาวบานทราบวาทรพยากรเหลานมความส าคญตอการด ารงชพ เปนปจจยเงอนไขหนงในการพฒนาชมชนทองถนใหมความเขมแขง

1.6) ภมปญญาทองถน การด ารงชวตทตองพงตนเองมาตงแตอดต ชาวบานจงมภมปญญาทไดรบการถายทอดมาจากบรรพบรษ สามารถน าภมปญญานนมาสรางเปนผลตภณฑเพอจดจ าหนายใหแกนกทองเทยว ภมปญญาทองถนของชาวครวงจงนบเปนปจจยส าคญทเกอหนนตอการกอตวของกระบวนการประชาสงคม

2) กระบวนการประชาสงคม กลมภายในชมชนครวงมการเปลยนแปลงอยตลอดเวลา มทงกลมทกอตงมาเปน

เวลานานและเปนทรจก เชน กลมออมทรพย ชมรมการทองเทยว กลมทมการรวมตวกนเพอแกปญหาเฉพาะกจ เชน กลมแมบานพฒนา จดตงขนมาเพอด าเนนกจกรรมบางอยางเมอบรรลภารกจแลวกสลายตว

การรวมกลมของชาวครวงเนองจากมความตองการรวมกน มความหลากหลาย รวมมอกนทกสวน และเปนไปโดยธรรมชาต การเรยนรการท างาน มการผสมผสานระหวางองคความรเดมทไดรบการถายทอดและองคความรใหมทไดรบค าแนะน า การศกษาดงานมาปรบใหเหมาะสมกบสภาพชมชนของตนเอง โดยอาศยการตดตอสอสารระหวางสมาชกกลม คนภายในชมชน

49

ผน าชมชน และเครอขายความรวมมอภายนอกชมชน โดยผานชองทางการสอสารตางๆ และสงส าคญ คอ อาศยการบรหารจดการกลม เพอใหกลมบรรลวตถประสงคตามทไดตงเปาหมายไว

อภษฎา คณาพรธรรม (2551) ศกษา เรอง การจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมของเครอขายองคกรชมชน: กรณศกษา กลมอนรกษและพฒนาปาชายเลนบานเปรดใน จงหวดตราด โดยมวตถประสงควจยเพอ 1) ศกษาพฒนาการของการรวมตวของกลมอนรกษและพฒนาปาชายเลนบานเปรดใน จงหวดตราด 2) วเคราะหกระบวนการจดการปาชายเลนอยางยงยนของกลมอนรกษฯ และ 3) เพอน าผลการศกษาทไดมาเปนขอเสนอแนะแนวทางในการพฒนาการจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมอยางมประสทธภาพตอไป ผลการศกษาพบวา

1) พฒนาการการรวมตวของกลมอนรกษและพฒนาปาชายเลนบานเปรดใน การท าลายปาชายเลนโดยนายทนท าใหปาชายเลนเสอมโทรมอยางหนก สงผลให

ชาวบานไดรบความเดอดรอน เปนสาเหตใหชาวบานเปรดในเรมเกดความตระหนกในคณคาของปาชายเลน ชาวบานเปรดในจงรวมตวและเกดการเคลอนไหวภาคประชาชนเพอจะแกไขปญหา โดยมปจจยส าคญทเออใหการรวมตวของชาวบานมความเปนเอกภาพ ไดแก การมผน าทมความสามารถ เสยสละ และมองเหนประโยชนสวนรวมเปนหลก การมพระสงฆเปนผน าทางความคดและเปนศนยรวมจตใจของชาวบาน ความเคารพผอาวโส และความสมพนธของชาวบานในลกษณะเครอญาตทแนนแฟน

สวนเงอนไขภายนอกชมชนซงเออใหการรวมกลมของชาวบานมความเขมแขง ไดแก การทชาวบานรบรขอมลจากสอตางๆ ทงจากสอมวลชน สอบคคลทเขามาใหค าแนะน าแกชาวบาน องคกรพฒนาเอกชนเขามาเปนองคกรพเลยงของกลม ใหการสนบสนนทางด านวชาการ ดานการบรหารจดการกลม การประสานแหลงทน และสนบสนนงบประมาณส าหรบสรางกจกรรมการเรยนรอยางตอเนองจนสามารถขยายไปสระดบเครอขายในต าบล เครอขายระดบจงหวด ระดบภาค และระดบประเทศ

2) กระบวนการจดการปาชายเลนของกลมอนรกษและพฒนาปาชายเลนบานเปรดใน ประกอบดวย

การสรางและการขยายเครอขายภาคความรวมมอ เมอสามารถฟนฟปาชายเลนใหสมบรณและชาวบานไดใชประโยชนจากปาชายเลนไดดงเดมแลว แนวทางหนงในการจดการดแลทรพยากรปาชายเลนใหเกดความยงยน คอ การตงกลมอนรกษและพฒนาปาชายเลนบานเปรดในขน เพอใหเปนองคกรกลางในการเชอมประสานการท างานดานการดแลปาชายเลนระหวางชาวบานเปรดในและภาคตางๆ รวมทงขยายเครอขายความรวมมอ การสนบสนนซงกนและกนในการดแลจดการปาชายเลนทงในระดบทองถน ระดบจงหวด ระดบภมภาค และระดบประเทศ

50

การสรางกระบวนการเรยนรและมสวนรวมในการดแลปาชายเลน กลมอนรกษฯ ไดสรางกจกรรมทหลากหลายเพอใหชาวบานเกดกระบวนการเรยนร อนน าไปสการเกดจตส านกในการดแลปาชายเลนดวยวธการตางๆ ไดแก การจดเวทประชม อบรม ศกษาดงาน การสรางแหลงเรยนรและจดกจกรรมทองเทยวเชงอนรกษ การประชาสมพนธผานสอตางๆ ทงภายในและภายนอกกลม การจดกจกรรมกลมเยาวชน

การฟนฟวถชวตแบบเศรษฐกจชมชนพงตนเอง การดแลจดการทรพยากรปาชายเลนและสตวน าใหชาวบานไดใชประโยชนอยางยาวนานขน วถด าเนนชวตของชาวบานมสวนอยางมากในการสรางสมดลใหกบระบบนเวศ กลมอนรกษฯ เลงเหนความส าคญและกระตนใหชาวบานมการด าเนนชวตแบบพงตนเองโดยไมท าลายทรพยากรธรรมชาต หากแตเปนการอยกบธรรมชาตอยางเออเฟอและสมดล เชน การฟนฟภมปญญาทองถน มการรวบรวมความรดวยการท าวจย ท าหลกสตรทองถน การสงเสรมการรวมกลมเพอชวยเหลอกนในชมชนลดการพงพาภายนอก สงเสรมการประกอบอาชพทเปนการรกษาสมดลของระบบนเวศ

การจดท าแผนชมชนในการดแลและแกปญหาปาชายเลน เปนการน าความรใหมเกยวกบการบรหารจดการทรพยากรปาชายเลนมาผสมผสานกบภมปญญาทองถนในการดแลจดการปาชายเลน

สมพนธ เตชะอธก (2553) ไดท าการศกษา เรอง การพฒนาระบบองคกรชมชนและเครอขายทางสงคมเพอแกไขปญหาความยากจน โดยมวตถประสงคเพอศกษาวถยงชพของคนยากจนเชงโครงสรางในชมชน การเปลยนแปลงและคลคลายปญหาความยากจนโดยองคกรชมชนและเครอขายทางสงคม เพอเสนอทางเลอกรปแบบการพฒนาระบบการพฒนาองคกรชมชนและเครอขายทางสงคมเพอแกไขปญหาความยากจน และจดท าขอเสนอเชงนโยบายและเชงปฏบตในการพฒนาระบบองคกรชมชนและเครอขายทางสงคมเพอแกปญหาความยากจน ผลการศกษาพบวา

องคกรชมชนและเครอขายทางสงคมในต าบลหนองแวงโสกพระ ม 4 ประเภท ไดแก องคกรชมชนทมาจากการรวมตวกนเองของชาวบาน เชน กลมออมทรพย กลมแมบาน กลมปลกผกปลอดสารพษ/พชผกสวนครว องคกรชมชนทมาจากนโยบายรฐ เชน กองทนลานบาท องคกรชมชนทมาจากการพฒนาขององคกรพฒนาเอกชนและหนวยงานสนบสนน เชน กองทนสวสดการชมชน กองทนสขภาพชมชน และเครอขายระดบต าบลท อบต. สนบสนน เชน เครอขายโคกระบอ สหกรณปย กองทนขาว เศรษฐกจพอเพยง/เกษตรกรตนแบบหมบานละ 4 คน

องคกรชมชนและเครอขายทางสงคม แมวาจะมเปาหมายและวตถประสงคในการแกไขปญหาความยากจน แตกท าไดเพยงการเปลยนแปลงในลกษณะของการบรรเทาเพอคลคลายปญหาความยากจนไดเพยงเลกนอย เนองจากยงเนนการพฒนาโครงสรางพนฐาน สวสด การและกองทนกยมเงน โดยท าตามค าสงและกฎระเบยบของทางราชการเปนหลก ไมไดก าหนดวสยทศน

51

นโยบาย ยทธศาสตร แผน/โครงการ และการจดสรรงบประมาณเพอแกไขปญหาความยากจนเชงปจเจกและเชงโครงสรางไวโดยตรง

องคกรชมชนและเครอขายทางสงคมยงขาดการยกระดบความเขาใจสภาวะของการพฒนา การวเคราะหปญหา แกนแท และตนเหตความยากจนน าไปสทางเลอกใหม แมจะมความพยายามจดกระบวนการเรยนรใหแกผน า แตกยงไมเพยงพอทจะเปลยนแปลงไปสการแกไขปญหาความยากจนได องคกรชมชนและเครอขายทางสงคมจงอยในขนกอตวเปนเครอขายสนบสนนและกจกรรมโดยยงไมมเปาหมายเรองความยากจนโดยตรง

ทงน แนวทางการพฒนาองคกรชมชน อปท. และเครอขายทางสงคมเพอแกไขปญหาความยากจน ม 4 แนวทาง ไดแก

1) องคกรชมชน อปท. และเครอขายทางสงคมรวมกนเปนสามเสาหลก เจาของงานทสรางพลงรวม (Synergy) ทมกฎหมายสนบสนนการแกไขปญหาความยากจน

2) ปรบเปลยนวธคดจากการพฒนาแตโครงสรางพนฐานมาสการพฒนาคณภาพชวตและพฒนาประชาธปไตยแบบมสวนรวม

3) หนวยงานภายนอกชมชน สนบสนนการจดกระบวนการเรยนรและการจดการความร รวมทงรวมเปนทปรกษาผลกดนนโยบาย แผน/โครงการแกไขปญหาความยากจนในพนท

4) องคกรชมชนและเครอขายทางสงคมรวมกบคนยากจนรวมตวกนสรางแผน/โครงการและตอรองกบ อปท. ใหการสนบสนนงบประมาณและการปฏบต

จากการทบทวนเอกสารและงานวจยทเกยวของขางตน ท าใหผวจยเหนถงระบบของกลม องคกรทเชอมโยงกนเปนเครอขายทจะน าไปสการวเคราะหภาพของความสมพนธกนในเครอขายองคกรชมชนคาบสมทรสทงพระ สวนในดานการจดการภยพบตนนท าใหผวจยไดเหนถงความเปนมาของการจดการภยพบตในประเทศไทย แนวคดส าคญอนเปนสวนประกอบหนงของกรอบแนวคดการวจยของผวจย ซงผวจยจะไดน ามาวเคราะหถงการจดการภยพบตของเครอขายองคกรชมชนในคาบสมทรสทงพระในล าดบตอไป

บทท 3

ระเบยบวธวจย

การวจยนเปนการวจยเชงคณภาพ เพอศกษากระบวนการด าเนนงาน โครงสราง และกลไกในการจดการภยพบตของเครอขายองคกรชมชนในพนทคาบสมทรสทงพระ จงหวดสงขลา ตลอดจนปจจยทเออและเปนอปสรรคตอการจดการภยพบตของเครอขายองคกรชมชน รวมทงแนวทางในการจดการภยพบตทงในเชงพนท และเชงนโยบาย ดงมรายละเอยดตอไปน 3.1 ระยะเวลาการท าวจย

ระยะเวลา 2 ป 7 เดอน (เดอนตลาคม พ.ศ.2555-เดอนพฤษภาคม พ.ศ.2558)

3.2 สถานทท าการวจย ในการวจยครงน มพนทวจย คอ 1) พนทคาบสมทรสทงพระ ตงอยระหวางทะเลสาบสงขลาและทะเลอาวไทย มพนท

ครอบคลม 4 อ าเภอของจงหวดสงขลา คอ อ าเภอระโนด กระแสสนธ สทงพระ และสงหนคร 2) ต าบลทาหน อ าเภอสทงพระ จงหวดสงขลา

3.3 กลมผใหขอมลหลก

กลมผใหขอมลหลกในการวจยครงน ผวจยใชวธการเลอกกลมผใหขอมลหลกแบบเจาะจง โดยก าหนดคณสมบตของผใหขอมล ซงผใหขอมลหลกนตองมคณสมบตสอดคลองในขอใดขอหนงหรอทงหมด ดงน

1) เปนผประสบภยในพนทและไดรบผลกระทบจากเหตการณภยพบต 2) เปนผรสภาพพนท มความรในเชงประวตศาสตร สถานการณภยพบตในพนท

เปนอยางด 3) เปนแกนน าในชมชน มบทบาทในการท างานพฒนาชมชนมาอยางตอเนองไม

นอยกวา 10 ป 4) เปนผทรวมท างานกบเครอขายองคกรชมชนมาอยางตอเนองไมนอยกวา 10 ป

เนองจากเปนผรขอมลเกยวกบเครอขายองคกรชมชน ตงแตเรมการกอตงเครอขายชมชนเพอการฟนฟและพฒนาลมน าทะเลสาบสงขลา เครอขายองคกรชมชนคาบสมทรสทงพระ รวมถงการด าเนนงานของเครอขายฯ ตงแต พ.ศ.2546 มาจนถงปจจบน (2558)

53

5) เปนผใหการสนบสนนการด าเนนงานของเครอขายฯ มาอยางตอเนอง ทงน กลมผใหขอมลหลกแบงออกเปน 3 กลม โดยมจ านวนรวมทงสน 42 คน ไดแก 1) ภาคประชาชน ไดแก

1.1) กลมผประสบภย และกลมผรในชมชนจ านวน 14 คน เปนชาวบานในพนทคาบสมทรสทงพระ เปนผใหขอมลเกยวกบสถานการณภยพบตทเกดขน ผลกระทบ ความเสยหายทไดรบ ลกษณะความชวยเหลอจากหนวยงาน เครอขายองคกรชมชน ผลทเกดขนจากการไดรบความชวยเหลอ

1.2) แกนน าเครอขายองคกรชมชนคาบสมทรสทงระ จ านวน 11 คน เปนผทมประสบการณในการด าเนนกจกรรมพฒนาชมชน เชน กลมเครอขายเกษตรกรรมทางเลอก สภาองคกรชมชน อสม. กลมทองเทยวเชงอนรกษวถโหนด นา เล กลมสตรแมบาน เครอขายบานมนคง เปนตน กลมผใหขอมลหลกนจะใหขอมลเกยวกบการด าเนนงานของเครอขายฯ ในการจดการภยพบตในพนท ผลทเกดขน ปจจยทเออและทเปนอปสรรคตอการด าเนนงานของเครอขาย รวมไปถงการใหขอเสนอแนะตอภาครฐและภาคสวนอนๆ ทเกยวของ

2) ภาคประชาสงคม จ านวน 5 คน ไดแก นกพฒนาองคกรเอกชน เชน มลนธชมชนไท สถาบนพฒนาองคกรชมชน (องคการมหาชน) นกพฒนาอสระ นกวชาการ และผทท างานดานสอสาธารณะ เชน วทยชมชน กลมผใหขอมลหลกกลมนเปนกลมทมสวนในการหนนเสรมการจดการตนเองในดานภยพบตของเครอขายองคกรชมชนทงโดยทางตรงและทางออม รวมทงเปนกลมทเกาะเกยวงานพฒนาในพนท กลมผใหขอมลหลกกลมนจะใหขอมลเกยวกบรปแบบการด าเนนงานของเครอขายองคกรชมชน ปจจยทเออและทเปนอปสรรค รวมถงขอเสนอแนะตอเครอขายองคกรชมชน ภาครฐ

3) ภาครฐ จ านวน 12 คน ไดแก ตวแทนหนวยงานราชการสวนภมภาค จ านวน 2 คน ไดแก ตวแทนส านกงาน

ปองกนและบรรเทาสาธารณภย จงหวดสงขลา และตวแทนศนยอตนยมวทยาภาคใตฝงตะวนออก จงหวดสงขลา

ตวแทนหนวยงานราชการสวนทองถน จ านวน 10 คน ไดแก นายกองคการบรหารสวนต าบลทาหน นายกองคการบรหารสวนต าบลร าแดง นายกองคการบรหารสวนต าบลบานขาว ผบรหารองคการบรหารสวนต าบลทาหน ผบรหารองคการบรหารสวนต าบลบานขาว นกพฒนาชมชนต าบลทาหน ผอ านวยโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบลทาหน

กลมผใหขอมลหลกกลมนเปนกลมทมภาระหนาทในการจดการภยพบตโดยตรง จะใหมมมองเกยวกบการจดการภยพบตโดยภาคประชาชน ขอจ ากดในสวนทเปนของหนวยงานภาครฐ หนวยงานทองถน และขอเสนอแนะตอภาคประชาชน ภาคประชาสงคมในการจดการภยพบต

54

ซงกลมผใหขอมลหลกมรายชอดงตอไปน กลมผใหขอมลหลกระดบเครอขาย 1. กลมผประสบภย และผร

นางสาวสนตย ชแกว นายนทศน แกวศร นายสมควร สวรรณรศม นางวรรณา สวรรณรศม นางฟอง นอยผา นางนตย ไชยมงคล

2. แกนน าเครอขายองคกรชมชน นางพนทรพย ศรช นางลลตา บญชวย นายอษฎา บษบงค นายระนอง ซนสวรรณ นางวนเพญ นลวงศ นายสมจต นลวงศ

3. ตวแทนภาคประชาสงคม นางยร แกวชชวง (คณะท างานโครงการประสานภาคความรวมมอในการสราง

ความรทเหมาะสมระดบทองถนในการจดการภยพบตจงหวดสงขลา) นายสามารถ สขบรรจง (สถาบนพฒนาองคกรชมชน มหาชน) นายไพฑรย ศรรกษ (นกวชาการ) นายศรพล สจจาพนธ (สอวทยชมชน)

4. ตวแทนภาครฐ นายอดม ทกขระ (องคการบรหารสวนต าบลร าแดง อ าเภอสงหนคร จงหวด

สงขลา) นายสาธต ไชยสวรรณ (องคการบรหารสวนต าบลบานขาว อ าเภอระโนด

จงหวดสงขลา) นายอทย คงหน (องคการบรหารสวนต าบลบานขาว อ าเภอระโนด จงหวด

สงขลา) นายจรญ ยองนน (ส านกงานปองกนและบรรเทาสาธารณภย จงหวดสงขลา) นายสมภพ วสทธศร (ศนยอตนยมวทยาภาคใตฝงตะวนออก จงหวดสงขลา)

55

กลมผใหขอมลหลกระดบต าบล 1. ผประสบภย และผร

นางสาวเฉลยว ทองเอยด นางอรวรรณ จตภกด นางชอบกจ ประถม นายสพฒน หมนภกด นายธวฒชย รงกลน นายบญให นอยผา นายพงษศกด มากชชต นายปราโมทย ลองชม

2. แกนน าองคกรชมชนต าบลทาหน

นางพนทรพย ศรช นางบญพา แกวมณ นางชพ ศร นางละมย ชวยชม นายธเนศ ชชวย นางประไพ มากชชต

3. ผใหสมภาษณทเปนตวแทนภาคประชาสงคม

นางพชญา แกวขาว (มลนธชมชนไท) 4. ผใหสมภาษณทเปนตวแทนภาครฐ

นายพรชย กงเซง (องคการบรหารสวนต าบลทาหน) นายสมเพยร ชแกว (องคการบรหารสวนต าบลทาหน) นางสาวบษรา แสงมณ (องคการบรหารสวนต าบลทาหน) นายจรญ ทพยกองลาด (องคการบรหารสวนต าบลทาหน) นายสวาง อ าภาพรอม (องคการบรหารสวนต าบลทาหน) นายพฒธรรม ภกด (องคการบรหารสวนต าบลทาหน) นางจารพรรณ โปช (โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบลทาหน)

56

3.4 การเกบและการรวบรวมขอมล 3.4.1 การเกบและการรวบรวมขอมลเอกสาร ผวจยไดท าการศกษา คนควาขอมลเบองตนจากเอกสาร หนงสอ งานวจย ผลงาน

วชาการทมผเรยบเรยง ศกษาไวกอนหนานจากแหลงตางๆ เชน ส านกทรพยากรการเรยนรคณหญงหลง อรรถกระวสนทร มหาวทยาลยสงขลานครนทร หองสมดอเลกทรอนกสของส านกงานกองทนเพอการวจย อนเตอรเนต เปนตน เพอท าความเขาใจเกยวกบสถานการณภยพบตในปจจบน แนวคดการจดการภยพบต ระบบการจดการภยพบต ขอมลเบองตนของพนทศกษา และเพอน ามาก าหนดกรอบแนวคดและวธการวจย

3.4.2 การเกบและรวบรวมขอมลภาคสนาม 1) การเตรยมพนทศกษา เรมจากการประสานงาน ตดตอหนวยงานและบคคลทเกยวของ โดยผวจยเขาไป

แนะน าตวกบผบรหารของหนวยงานราชการทเกยวของ แกนน าเครอขายองคกรชมชนในพนทศกษา 2) วธการเกบรวบรวมขอมล ผวจยใชวธการเกบรวบรวมขอมลภาคสนาม 2 วธ ไดแก การสมภาษณ และการ

สงเกต ดงน ก. การสมภาษณ ผวจยใชวธการสมภาษณแบบกงโครงสราง กบบคลทใหขอมลหลกทมบทบาท

ในการจดการภยพบตในพนทคาบสมทรสทงพระ จงหวดสงขลา ซงผวจยท าการสมภาษณบคคลในพนทศกษาตามแนวค าถามทเตรยมไวดงน

(1) ประเดนค าถามของกลมตวแทนภาคประชาชน ประเดนค าถามส าหรบกลมตวแทนภาคประชาชน ประกอบไปดวย บรบท

ของพนทคาบสมทรสทงพระ ทางดานภมศาสตร สภาพเศรษฐกจและสงคม สถานการณภยพบตทเกดขนในพนทคาบสมทรสทงพระจากอดตจนถงปจจบน การจดการภยพบตในอดต การกอเกดและการขบเคลอนกจกรรมขององคกรชมชนในพนท กระบวนการด าเนนงาน โครงสราง กลไกในการจดการภยพบตของเครอขายองคกรชมชน ผลเบองตนของการด าเนนการจดการภยพบตของเครอขายองคกรชมชน ปจจยทเออและทเปนอปสรรคตอการด าเนนการจดการภยพบตของชมชน ตลอดจนขอเสนอแนวทางการจดการภยพบตทมประสทธภาพ

(2) ประเดนค าถามของกลมตวแทนภาคประชาสงคม ประเดนค าถามส าหรบกลมตวแทนภาคประชาสงคม ประกอบไปดวย

กระบวนการด าเนนงาน โครงสราง กลไกในการจดการภยพบตของเครอขายองคกรชมชน ผลเบองตน

57

ของการด าเนนการจดการภยพบตของเครอขายองคกรชมชน ปจจยทเออและทเปนอปสรรคตอการด าเนนการจดการภยพบตของชมชน ตลอดจนขอเสนอแนวทางการจดการภยพบตทมประสทธภาพ

(3) ประเดนค าถามของกลมตวแทนหนวยงานราชการ ประเดนค าถามส าหรบกลมตวแทนหนวยงานราชการ ประกอบไปดวย

มมมองของหนวยงานราชการทงสวนภมภาคและสวนทองถนตอการจดการภยพบตของเครอขายองคกรชมชน ผลเบองตนของการด าเนนการจดการภยพบตของเครอขายองคกรชมชน ปจจยทเออและทเปนอปสรรคตอการด าเนนการจดการภยพบตของชมชน ตลอดจนขอเสนอแนวทางการจดการภยพบตทมประสทธภาพ

สวนขนตอนการสมภาษณแบบกงโครงสรางมรายละเอยด ดงน (1) ขนเตรยมการ

(1.1) ผวจยท าเอกสารประกอบการสมภาษณ (1.2) ผวจยนดหมายวน เวลา สถานทส าหรบสมภาษณ ทงนขนอยกบ

ความสะดวกของผใหสมภาษณ (1.3) ผวจยเตรยมเครองบนทกเสยง เอกสารแนะน าตว ประเดนการ

สมภาษณทมความแตกตางกนระหวางกลมผใหสมภาษณ (2) ขนตอนการสมภาษณ

(2.1) กอนการสมภาษณ ผสมภาษณแนะน าตว งานวจย ความส าคญของผใหสมภาษณ

(2.2) เรมการสมภาษณอยางเปนทางการ ระหวางการสมภาษณจะมการจดบนทก และบนทกเสยงโดยขออนญาตกอนการบนทก

(2.3) เมอจบการสมภาษณแตละครง ผวจยขอบคณผใหสมภาษณ ขอค าแนะน าบคคลทสามารถใหขอมลเพมเตม

ข. การสงเกต ผวจยไดเขารวมสงเกตในเวทการถอดบทเรยน การวางแผนการจดการภยพบต

การประชมของเครอขายองคกรชมชนในพนท เพอไดทราบถงกระบวนการด าเนนการของเครอขายองคกรชมชน

58

3.5 การตรวจสอบขอมล ผวจยท าการตรวจสอบขอมลตลอดเวลาของการเกบรวบรวมขอมล กลาวคอ

ระหวางการเกบรวบรวมขอมล มการตรวจสอบความสมบรณของเนอหา หากตรวจพบวาขอมลทไดไมครบถวนกท าการรวบรวมทขาดหายไปมาเพมเตมใหสมบรณขน นอกจากนผวจยใชการตรวจสอบขอมลแบบสามเสา กลาวคอ เปนการตรวจสอบขอมลโดยพจารณา 3 ดาน คอ ขอมลทไดมาจากบคคลทตางกน ในเวลาทตางกน และมาจากสถานททตางกน เพอปองกนมใหขอมลบกพรองหรอเกดความคลาดเคลอน โดยขอมลทตรวจสอบกจะยดตามแนวค าถามและวตถประสงคการวจยทไดก าหนดไวทง 3 ขอ 3.6 การวเคราะหขอมล

หลงจากการเกบขอมลเรยบรอยแลว ผวจยน าขอมลทไดมาแยกแยะประเภท จดหมวดหมใหงายตอการวเคราะห หลงจากเกบขอมลแลว ผวจยน าขอมลเหลานนมาวเคราะหเพอสรปและอภปรายผล โดยน าเสนออยางเปนหมวดหมตามวตถประสงคของการวจย 3.7 ขนตอนการวจย

กระบวนการศกษาเรอง เครอขายองคกรชมชนเพอการจดการภยพบตในคาบสมทรสทงพระ จงหวดสงขลา มขนตอนการศกษาทด าเนนการตามค าถามวจยตอไปน

ขนท 1 การศกษาทบทวนเอกสาร ในขนตอนนผวจยไดคนควา ทบทวนเอกสารทเกยวกบสถานการณภยพบต แนวคด

เกยวกบการจดการภยพบต การจดการภยพบตของประเทศไทยตงแตอดตจนถงปจจบน เพอท าความเขาใจ และน ามาพฒนาเปนกรอบในการวจย

ขนท 2 การศกษา วเคราะห สงเคราะหโครงสราง กลไก กระบวนการด าเนนงานของเครอขายองคกรชมชนในการจดการภยพบต

ในขนท 2 ผวจยไดแบงการด าเนนการออกเปน 2 ขนตอน ดงน 1) การศกษาขอมลเบองตนของพนทคาบสมทรสทงพระ ทงทางดานภมศาสตร

ภมอากาศ สภาพทางเศรษฐกจและสงคมของพนท สถานการณภยพบตตงแตอดตจนถงปจจบน การจดการภยพบตในอดต โดยการศกษาจากเอกสาร หนงสอ รวมไปถงการสมภาษณแบบกงโครงสราง กบผรในชมชน

2) การศกษาขอมลการจดการภยพบต โดยเครอขายองคกรชมชนคาบสมทร สทงพระ และองคกรชมชนต าบลทาหน เปนการลงศกษาภาคสนาม ในขนนผวจยตองการหาค าตอบถงกระบวนการ โครงสราง และกลไกในการจดการภยพบตของภาคประชาชน โดยใชวงจรการจดการ

59

ภยพบตใน 3 ชวงระยะเวลาเปนกรอบ คอ การจดการกอนเกดภย การจดการระหวางเกดภย และการจดการหลงจากเกดภย วธการคอ การสมภาษณแบบกงโครงสรางกบกลมผใหขอมลหลก คอ แกนน าเครอขายองคกรชมชนคาบสมทรสทงพระ และแกนน าองคกรชมชนต าบลทาหนตามรายละเอยดขางตน

ขนท 3 ผลเบองตนของการด าเนนงาน ปจจยทเออและทเปนอปสรรคในการจดการภยพบต

เปนการลงศกษาภาคสนาม โดยมวธการคอ การสมภาษณแบบกงโครงสรางกบกลมผใหขอมลหลก เพอใหไดขอมลเกยวกบผลเบองตนของการด าเนนงาน ปจจยทเออและทเปนอปสรรคตอการด าเนนการ

ระยะแรก การสมภาษณผใหขอมลหลกภาคประชาชน คอ แกนน าเครอขายองคกรชมชนคาบสมทรสทงพระ แกนน าองคกรชมชนต าบลทาหน ผประสบภย และผรในชมชน

ระยะทสอง การสมภาษณผใหขอมลหลกภาคประชาสงคม คอ นกพฒนาองคกรพฒนาเอกชน นกพฒนาอสระ นกวชาการ รวมไปถงผทท างานดานสอสาธารณะ

ระยะทสาม การสมภาษณผใหขอมลหลกของหนวยงานภาครฐทงสวนภมภาคและสวนทองถนตามรายละเอยดขางตน

นอกจากการสมภาษณแลว ผวจยยงใชวธสงเกตในการประชม การถอดบทเรยน การแลกเปลยนเรยนรของเครอขายองคกรชมชนคาบสมทรสทงพระ องคกรชมชนต าบลทาหนในวาระตางๆ ดวย

ขนท 4 ขอเสนอแนวทางการจดการภยพบตทมประสทธภาพ เปนขนตอนในการคนหาขอเสนอตอแนวทางในการจดการภยพบตทงในเชงพนท

และในเชงนโยบาย หลงจากทไดเนอหาและการประมวลผลของค าถามวจยสองขอแรก เปนการลงศกษาภาคสนาม โดยมวธการคอ การสมภาษณแบบกงโครงสรางกบกลม

ผใหขอมลหลกทง 3 กลม

บทท 4

ผลการศกษา

การวจยครงนเปนการศกษา การจดการภยพบตในพนทคาบสมทรสทงพระ จงหวดสงขลา โดยผศกษาท าการศกษาใน 2 ระดบ คอ ระดบเครอขาย และระดบต าบล เพอใหไดเนอหาเกยวกบกระบวนการด าเนนงาน โครงสราง กลไกในการจดการภยพบต ผลทเกดจากการด าเนนงาน ปจจยทเออและทเปนอปสรรคตอการด าเนนงาน เพอน าไปสขอเสนอแนวทางในการจดการภยพบตทมประสทธภาพมากยงขน ทงน ผศกษาไดจดล าดบหวขอในการน าเสนอ ดงน

4.1 บรบทพนท และภยพบตในพนทคาบสมทรสทงพระ จงหวดสงขลา 4.1.1 บรบทพนทคาบสมทรสทงพระ จงหวดสงขลา 4.1.2 ภยพบตในพนทคาบสมทรสทงพระ จงหวดสงขลา

4.2 เครอขายองคกรชมชนคาบสมทรสทงพระ จงหวดสงขลา 4.3 เครอขายองคกรชมชนคาบสมทรสทงพระเพอการจดการภยพบต

4.3.1 กระบวนการด าเนนงาน โครงสราง และกลไกในการจดการภยพบต 4.3.2 ผลการด าเนนงานในการจดการภยพบต 4.3.3 ปจจยทเออและทเปนอปสรรคตอการด าเนนงาน 4.3.4 ขอเสนอแนวทางการจดการภยพบต

4.4 เครอขายองคกรชมชนต าบลทาหนเพอการจดการภยพบต 4.4.1 กระบวนการด าเนนงาน โครงสราง และกลไกในการจดการภยพบต 4.4.2 ผลการด าเนนงานในการจดการภยพบต 4.4.3 ปจจยทเออและทเปนอปสรรคตอการด าเนนงาน 4.4.4 ขอเสนอแนวทางการจดการภยพบต

61

4.1 บรบทพนท และภยพบตในพนทคาบสมทรสทงพระ จงหวดสงขลา 4.1.1 บรบทพนทคาบสมทรสทงพระ จงหวดสงขลา คาบสมทรสทงพระ มพนทประมาณ 800 ตารางกโลเมตร มลกษณะแคบยาว โดยม

ความยาวประมาณ 70 กโลเมตร และมความกวางอยในชวง 5-12 กโลเมตร สภาพทางภมศาสตรเปนทราบชายทะเล ถกขนาบดวยทะเลสาบสงขลาทางทศตะวนตกและอาวไทยทางทศตะวนออก สภาพพนททางทศตะวนตกเปนทราบรมทะเลสาบมระดบพนดนต ากวาระดบ +0.50 ม.รทก. สวนพนททางทศตะวนออกมสนทรายในแนวเหนอ-ใตตามแนวทางหลวงหมายเลข 408 ยกตวสงเปนเนนคนระหวางพนทราบรมทะเล (ธนา สวฑฒน และคณะ, 2555, 2-5)

คาบสมทรสทงพระตงอยในพนทลมน าทะเลสาบสงขลา มพนทครอบคลม 4 อ าเภอ คอ อ าเภอระโนด กระแสสนธ สทงพระ และสงหนคร โดยมรายละเอยดของแตละอ าเภอดงตอไปน

1) อ าเภอระโนด มพนททงหมด 783.84 ตารางกโลเมตร ประกอบดวย 12 ต าบล 73 หมบาน สภาพพนทสวนใหญมลกษณะเปนทราบลมระหวางอาวไทยกบทะเลสาบสงขลา โดยมระยะตดตอชายฝงทะเลอาวไทย ประมาณ 64 กโลเมตร เนองจากสภาพพนทอ าเภอระโนด มลกษณะเปนทราบและตดตอชายฝงทะเลสองดาน จงท าใหประชากรสวนใหญประกอบอาชพเกษตรกรรม (ส านกงานอ าเภอระโนด, ม.ป.ป.)

2) อ าเภอกระแสสนธ มพนททงหมด 96.40 ตารางกโลเมตร ประกอบดวย 4 ต าบล 22 หมบาน เปนพนทราบลมรมทะเลเทลาดจากทศตะวนออกไปทศตะวนตก ดนเปนดนรวนปนทราย ดนเหนยวเหมาะกบการท านา ไรนาสวนผสม (ส านกงานอ าเภอกระแสสนธ, ม.ป.ป.)

3) อ าเภอสทงพระ มพนททงหมด 120 ตารางกโลเมตร ประกอบดวย 11 ต าบล 79 หมบาน มทะเลขนาบ 2 ดาน คอ ดานทศตะวนออก เปนอาวไทย ทศตะวนตกเปนทะเลสาบ สภาพพนทเปนทราบต า ลกษณะดนสวนใหญเปนดนเหนยวเหมาะแกการท านา (ส านกงานอ าเภอสทงพระ, ม.ป.ป.)

4) อ าเภอสงหนคร มพนททงหมด 228 ตารางกโลเมตร ประกอบดวย 9 ต าบล 59 หมบาน ลกษณะภมประเทศทวไปของอ าเภอสงหนคร เปนทราบชายฝงทะเล พนทคอยๆ ลาดต าลงมาตามแนวชายฝงทศตะวนออกดานอาวไทย และทศตะวนตกดานทะเลสาบสงขลา สวนทางดาน ทศใต พนทเปนภเขา คอ เขาเขยว และเขาแดง ลาดต าลงรมฝงทะเล มลกษณะยาวเรยวเปนรปสามเหลยมยนสทะเลสาบ (ส านกงานอ าเภอสงหนคร, ม.ป.ป.) ดงภาพประกอบ 5

62

ภาพประกอบ 5 ขอบเขตพนทคาบสมทรสทงพระ จงหวดสงขลา ทมา: สถานวจยสารสนเทศภมศาสตรทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม, 2555

63

ในดานสภาพภมอากาศ พนทคาบสมทรสทงพระอยภายใตอทธพลของลมมรสมตะวนออกเฉยงเหนอและลมมรสมตะวนตกเฉยงใต ท าใหม 2 ฤด คอ ฤดฝนและฤดรอน โดยฤดฝนจะเกดในชวงเดอนสงหาคมถงเดอนมกราคม และฤดรอนจะเกดในชวงเดอนกมภาพนธ ถงเดอนกรกฎาคม มปรมาณฝนรายเดอนเฉลยผนแปรอยในชวง 33.5-535.0 มลลเมตร และมปรมาณฝนรายปเฉลยทงพนทลมน า 1,856.1 มลลเมตร คดเปนปรมาณฝนเฉลยชวงฤดฝน 1,303.5 มลลเมตร ฤดแลง 552.7 มลลเมตร มปรมาณน าทารายปเฉลย 610 ลานลกบาศกเมตร คดเปนปรมาณน าทาเฉลยฤดฝน 415.6 ลานลกบาศกเมตร และปรมาณน าทาเฉลยฤดแลง 194.4 ลานลกบาศกเมตร ซงคดเปนปรมาณน าทารายปเฉลยตอหนวยพนท 23.42 ลตร/วนาท/ตารางกโลเมตร ปรมาณน าทารายเดอนสงสดในเดอนตลาคม 120.2 ลานลกบาศกเมตร และต าสดในเดอนมนาคม 19.2 ลานลกบาศกเมตร (ธนา สวฑฒน และคณะ, 2555, 2-5)

4.1.2 ภยพบตในพนทคาบสมทรสทงพระ จงหวดสงขลา คาบสมทรสทงพระ จงหวดสงขลา มพนทสวนใหญเปนทราบ มความสงจากระดบ

น าทะเลปานกลางเฉลยประมาณ 1-6 เมตร อกทงขนาบดวยทะเลสาบสงขลาและทะเลอาวไทย พนทคาบสมทรสทงพระตงอยในเขตอากาศแบบมรสมเขตรอน มความชนสง โดยไดรบอทธพลจากลมประจ าถน คอ ลมมรสมตะวนออกเฉยงเหนอ พดจากทะเลจนใตสอาวไทย ชวงเดอนตลาคมถงเดอนมกราคม สงผลใหเกดฝนตกหนก บางพนทอาจเกดอทกภย และลมมรสมตะวนตกเฉยงใต พดจากทะเลอนดามนเขาสอาวไทย ชวงเดอนพฤษภาคมถงเดอนกนยายน เกดฝนตกแตปรมาณไมมาก เนองจากมเทอกเขาขวางกนแนวลม (ส านกงานสงแวดลอมภาคท 16, 2549, 7)

จากสภาพทางกายภาพทเปนทลมและจากอทธพลของสภาพภมอากาศเปนผลใหพนทคาบสมทรสทงพระ จงหวดสงขลามกจะประสบกบปญหาภยพบตทางธรรมชาต โดยภยพบตทเปนปญหาส าคญในพนทมดวยกน 4 ประเภท คอ

1) อทกภย มกเกดในชวงเดอนตลาคมถงเดอนมกราคม ซงเปนฤดฝนเมอเกดฝนตกหนกในเขตพนทตดตอกนหลายวนประกอบกบน าในทะเลสาบมระดบสง น าในพนทไมสามารถระบายลงสทะเลสาบได ท าใหเกดน าทวมขงในพนทคาบสมทรสทงพระเปนระยะเวลานาน (กรมชลประทาน, 2553, 4) สงผลใหเกดความเสยหายขนตอพนทเกษตรกรรมและพนทอนๆ การคมนาคมไมสะดวก ชาวบานไมสามารถท ามาหากนไดตามปกต กอใหเกดปญหาการขาดแคลนอาหารของชาวบานและสตวเลยงในชมชนตามมา (เครอขายพลเมองสงขลา, 2555, 19-20) โดยทผานมามเหตการณอทกภยครงใหญในพนทคาบสมทรสทงพระในป พ.ศ.2516, 2518, 2530, 2543 และ 2548

2) ภยแลง ปญหาการขาดแคลนน าของพนทคาบสมทรสทงพระ เปนปญหาส าคญทประสบมาอยางตอเนอง สาเหตหลก คอ น าตนทนในทะเลสาบสงขลาทมคณภาพเหมาะสมตอการ

64

เพาะปลกมปรมาณไมพอเพยง ในปทน าทาจากพนทลมน าทะเลสาบสงขลาไหลลงสทะเลสาบนอย ท าใหน าเคมรกตวขนสบรเวณบรเวณตอนบนของทะเลสาบเรว จงท าใหรบน าตนทนจากการสบน าของสถานสบน าระโนดและการรบน าเขาสคลองพลเอกอาทตยไดเพยงชวงระยะเวลาสนๆ เปนเหตใหปรมาณน าตนทนส าหรบการเพาะปลกไมเพยงพอ นอกจากนโครงการฯระโนด-กระแสสนธซงอยในพนทคาบสมทรสทงพระ มการใชงานมานาน ระบบชลประทานบางสวนมสภาพทรดโทรมลงประกอบกบยงคงมปญหาการเกบกกน าและการสงน าของคลองพลเอกอาทตย ท าใหพนทในอ าเภอสทงพระ และอ าเภอสงหนครประสบปญหาขาดแคลนเปนประจ า (กรมชลประทาน, 2554, 4)

3) วาตภย เปนปญหาทเกดขนจากลมพายทพดเขามา สงผลใหเกดความเสยหายแกชวต ทรพยสน และทอยอาศย เหตการณวาตภยทเกดขน เชน ในป พ.ศ.2505 จากอทธพลของพายใตฝนแฮเรยตบรเวณแหลมตะลมพก จงหวดนครศรธรรมราช สงผลถงพนทคาบสมทรสทงพระดวย คอ ท าใหมคลนลมแรง ชาวบานทอยรมทะเลสาบตองอพยพไปอยบานญาตทหางไกลรมทะเลออกไป ป พ.ศ.2550 เกดเหตการณพายฤดรอนในพนทรมทะเลสาบสงขลา มต าบลทไดรบผลกระทบรนแรง คอ ต าบลทาหน และป พ.ศ.2553 วาตภยและอทกภยจากอทธพลของพายดเปรสชน

4) การกดเซาะชายฝง เปนปญหาจากการกดเซาะสนทรายบรเวณชายฝงอาวไทยตงแตอ าเภอสงหนครจนถงอ าเภอระโนด สงผลใหชายหาดถกน าทะเลและคลนลมรนแรงกดเซาะตลอดแนว (เครอขายพลเมองสงขลา, 2555, 19-20) 4.2 เครอขายองคกรชมชนคาบสมทรสทงพระ จงหวดสงขลา

เนองจากเครอขายองคกรชมชนในพนทคาบสมทรสทงพระ มความสมพนธกบการขบเคลอนงานของเครอขายภาคประชาสงคมในพนทลมน าทะเลสาบสงขลามาโดยตลอด ผวจยจงน าเสนอขอมลเพอใหเหนล าดบพฒนาการรวมกนของทงสองเครอขาย ดงน

พนทของลมน าทะเลสาบ เปนพนททมความอดมสมบรณของระบบนเวศ ความหลากหลายทางชวภาพ เปนแหลงทตงส าคญของกจกรรมทางเศรษฐกจ เปนแหลงประกอบอาชพท ามาหากนทส าคญของประชาชนทอาศยอยในบรเวณรอบๆ ลมน าทะเลสาบสงขลา เปนแหลงกกเกบและระบายน าตามธรรมชาต รวมถงมศกยภาพในการพฒนาเปนแหลงทองเทยวทงทางดานศลปวฒนธรรมและธรรมชาต ท าใหมการใชประโยชนเกนศกยภาพจนสงผลใหเกดความเสอมโทรมของลมน าทะเลสาบ ชมชนเรมไมสามารถพงพงฐานทรพยากรของลมน าได ท าใหประสบกบความยากล าบากในการประกอบอาชพ ใชตนทนมากขน ตองออกไปท ามาหากนนอกชมชนมากขน บางครอบครวถงขนตองอพยพยายถนเขาเมอง ซงกอใหเกดปญหาสงคมดานตางๆ ตามมา

ดวยเหตดงกลาว จงกอใหเกดความพยายามรวมตวกนของกลม องคกรชมชนในลมน าทะเลสาบเพอเชอมประสานการแกไขปญหารวมกน โดยด าเนนกจกรรม โครงการในพนทรวมกบ

65

ภาครฐ องคกรปกครองสวนทองถน องคกรพฒนาเอกชน รวมไปถงการระดมทรพยากรกนเองภายในชมชน และองคกรอนๆ ทเกยวของเพอการแกปญหาเฉพาะหนา ปญหาเรงดวนในพนทตางๆ ของลมน า เชน การแกปญหาทรพยากรประมง การฟนฟคลองอตะเภา การจดการน าในพนทปาตนน า การจดการน าในพร เปนตน

การรวมตวกนเปนเครอขายนนอกจากเพอแกไขปญหาในพนทลมน าแลว ยงเปนการรวมตวกนเพอสอสาร แลกเปลยนประสบการณ หนนชวยกนตามความเหมาะสม และรวมเสนอทศทาง แนวทางในการพฒนาลมน าทะเลสาบทงระยะสนและระยะยาว ในนาม “เครอขายชมชนเพอการฟนฟและพฒนาลมน าทะเลสาบสงขลา” โดยมการจดกลมประสาน 7 ภมนเวศนยอย (โซน) ไดแก โซนพรควนเครงและพนทคาบเกยว โซนทะเลนอย โซนทะเลสาบฝงตะวนตก โซนคาบสมทรสทงพระ โซนทะเลสาบสงขลาตอนลาง โซนเมองหาดใหญ-สงขลาและปรมณฑล และโซนปาตนน า

ชมชนในโซนตางๆ มลกษณะของฐานทรพยากรธรรมชาต ประเพณวฒนธรรม องคความร ภมปญญา การประกอบอาชพ ความเปนอยทคลายกน สามารถประสานเชอมโยง รวมพลงด าเนนกจกรรมตางๆ ทงระดบพนทและระดบเครอขายไดคลองตว ทงน ชมชนในทกโซนลวนแตมตนทน ประสบการณ บทเรยนในการจดการทรพยากร สงแวดลอมลมน าทะเลสาบสงขลาทแตกตางกนตามบรบทของฐานทรพยากร และขนกบหนวยงานท เขาไปหนนเสรม ปจจบนกจกรรมตางๆ มความหลากหลายครอบคลมพนทในลมน า แมวามการแยกสวนกนท าแตสงผลกระทบเชอมโยงสมพนธกน (เครอขายชมชนเพอการฟนฟและพฒนาลมน าทะเลสาบสงขลา, 2549, 1-9)

ในสวนขององคกรชมชนคาบสมทรสทงพระ กอนทจะมาด าเนนงานรวมกนในนาม เครอขายองคกรชมชนคาบสมทรสทงพระ แกนน าขององคกรชมชนแตละพนทไดมการท ากจกรรมในพนทของตนเองตามสภาพปญหาและความสนใจ เชน โรงเรยนท ากนท าใช เนนการพงพาตนเองของเกษตรกรในดานเกษตรอนทรย ลดละเลกอบายมข ลดการใชจายในครวเรอน การจดการทรพยากรประมงของชมรมชาวประมงรกทะเลสาบต าบลคขด เชน การท าเขตอนรกษพนธสตวน า การปลอยพนธสตวน า การออมทรพย การจดการทองเทยวเชงอนรกษ และการจดการขยะ เปนตน

“เครอขายองคกรชมชนคาบสมทรสทงพระ” ตงขนเมอ 16 มนาคม พ.ศ.2546 ควบคกบการกอตงเครอขายชมชนเพอการฟนฟและพฒนาลมน าทะเลสาบสงขลา โดยมตวแทนชมชนครอบคลมในทง 4 อ าเภอ หลงจากการกอตงแลว เครอขายองคกรชมชนคาบสมทรสทงพระมการด าเนนกจกรรมส าคญๆ รวมกน อาท

พ.ศ.2547 การส ารวจแหลงน าคาบสมทรสทงพระ เนองจากคาบสมทรสทงพระเปนพนททมกประสบปญหาขาดแคลนน าอปโภคบรโภค ปญหาอทกภย เครอขายจงไดส ารวจขอมลแหลงน าของคาบสมทรสทงพระทง 4 อ าเภอ ประสานขอมลใหหนวยงานทเกยวของ รวมกนจดสมมนาเพอยกระดบความคดในการแกปญหาแหลงน าขนาดเลกในโซนคาบสมทรสทงพระอยางเปนระบบ เพอให

66

เกดประโยชนแกชมชนอยางแทจรงและยงยน การฝกอบรมใหแกนน าชมชนเขยนโครงการไดเพอน าไปบรณาการกบหนวยงานตางๆ ทจะเขามาพฒนาเรองแหลงน าขนาดเลกใหตรงตามวตถประสงคทชมชนตองการ

พ.ศ.2548 การจดท าแผนชมชนภมนเวศนลมน าทะเลสาบสงขลา โดยเนนการมสวนรวมของประชาชนในการแกปญหาทรพยากร สงแวดลอม สขภาพ ความยากจน มพนทขยาย/ต าบลเปาหมาย แผนชมชนในภมนเวศนลมน าทะเลสาบสงขลา 87 ต าบล การท าแผนชมชนของคาบสมทรสทงพระ 39 ต าบล ไดรบงบประมาณสนบสนนจากเครอขายแผนแมบทชมชนพงตนเองภาคใต

พ.ศ.2549-ปจจบน เครอขายองคกรชมชนคาบสมทรสทงพระรวมกนก าหนดยทธศาสตรพนทคาบสมทรสงพระ 8 ประเดนหลกๆ คอ การเสรมสรางศกยภาพการทองเทยวเชงอนรกษและวฒนธรรมทเปนเอกลกษณของทองถน ใชกระบวนการแผนชวตชมชนในการพฒนาชมชน สงเสรมเกษตรอนทรยแบบยงยน อนรกษ ฟนฟทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม การบรหารจดการน าเสย สงเสรมพฒนาอาชพและคณภาพชวต สงเสรมพลงงานทดแทน และการบรหารจดการแหลงน า ตอมาไดพฒนาเพมเตมเปน 13 ประเดนยทธศาสตร คอ การบรหารจดการพบตภย (น าทวม น าแลง) การบรหารจดการน า (พฒนาแหลงน า โครงขายน า) เกษตรอนทรย การฟนฟทรพยากรประมง ระบบสวสดการ การทองเทยวเชงนเวศตามวถ “โหนด นา เล”/อาชพ/ตลาด พฒนาเยาวชน/สตร/ผดอยโอกาส/คนพการ/ผสงอาย สงเสรมวฒนธรรม/ประเพณ/ภมปญญา สขภาพ การจดการดานสทธทดน/ปกแนวเขต สงเสรมคณธรรม สงเสรมพลงงานทดแทน และการจดการสงแวดลอม ซงประเดนยทธศาสตรเหลานจะเปนแนวทางหลกในการพฒนาพนทคาบสมทรสทงพระรวมกนของเครอขายองคกรชมชนและหนวยงานทเกยวของ

เมอพจารณาความเปนเครอขายของเครอขายองคกรชมชนคาบสมทรสทงพระ จะเหนไดวา มการเชอมโยงผคน กลมคน กระบวนการ และเปาหมายเขาดวยกนเพอใหเกดพลงตอรองในเรองใดเรองหนงเปนการเฉพาะ ซงในการศกษานคอ การรวมมอกนจดการตอเหตการณภยพบตทเกดขนในพนท

ทงน องคประกอบทส าคญของเครอขายองคกรชมชนคาบสมทรสทงพระ ประกอบไปดวย แกนน า (บคคล) ทมทงแกนน าตามธรรมชาตและแกนน าทางการ มกลม องคกรทเขามารวมกนด าเนนกจกรรมในลกษณะตางๆ ไมวาจะเปนกลมแมบาน กลมเกษตรกรรมทางเลอก กลมองคกรการเงน กลมตางๆ เหลานมปฏสมพนธกนโดยการสอสาร แลกเปลยนเรยนร มวตถประสงค มการด าเนนกจกรรมบางอยางรวมกน โดยทแตละองคกรยงเปนเอกเทศตอกน เมอด าเนนกจกรรม โครงการไดบรรลตามวตถประสงคกแยกยายกนไป

67

4.3 เครอขายองคกรชมชนคาบสมทรสทงพระเพอการจดการภยพบต ในการศกษาครงน ไดก าหนดขอบเขตการศกษาไวเฉพาะภยพบตทเปนอทกภยและ

วาตภย เนองจากเปนภยทมความรนแรงในระดบทสงผลกระทบดานเศรษฐกจ สงคมตอชาวบาน ทงน กระบวนการด าเนนงานของเครอขายองคกรชมชนคาบสมทรสทงพระตอการจดการภยพบตทเกดขนในพนทมพฒนาการสบเนองมา ดงน

4.3.1 กระบวนการด าเนนงาน โครงสราง และกลไกในการจดการภยพบต 1) กระบวนการด าเนนงานของเครอขายฯ ตอเหตการณอทกภยในป พ.ศ.2548 สถานการณ เดอนพฤศจกายน พ.ศ.2548 ถงเดอนมกราคม พ.ศ.2549 เกดฝนตกหนกในพนท

คาบสมทรสทงพระและพนทรอบทะเลสาบสงขลา คาบสมทรสทงพระมพนทน าทวมเปนบรเวณกวาง

Thailand Press Releases news (ม.ป.ป.) ไดรายงานสถานการณน าทวมของ 4 อ าเภอทประสบภย ดงน

อ าเภอระโนด มน าทวมขงในพนท 12 ต าบล 2 เทศบาลต าบล และหนาทวาการอ าเภอ ระดบน าสงประมาณ 0.7-1.20 เมตร ถนนสายระโนด-สงขลามน าทวม บางจดรถยงสามารถสญจรได ประชาชนไดอพยพปศสตวไวบนถนน

อ าเภอกระแสสนธ เกดน าทวมขง 4 ต าบล ไดแก ต าบลโรง เชงแส เกาะใหญ และกระแสสนธ ระดบน าสงประมาณ 0.30 เมตร ถนนสายหลกของต าบลเชงแสมน าทวมเปนชวงๆ ขณะนปรมาณน าทวมยงคงอย ปรมาณน าสงประมาณ 1.00 เมตร เนองจากน าในทะเลสาบสงขลาหนน ท าใหระดบน าในพนทอ าเภอกระแสสนธสงขนกวาเดม ประกอบกบมฝนตกหนกท าใหถนนขาดการสญจรไปมาของราษฎรไมสะดวก

อ าเภอสทงพระ มน าทวมขง 3 ต าบล ไดแก ต าบลคขด ทาหน และคลองร ระดบน าเรมลดลงสงประมาณ 0.60-0.80 เมตร อ าเภอไดอพยพประชาชนในพนทเสยงภยของต าบล คขดไปอยทศาลาประชาคม โรงเรยนสทงพระวทยา และบางสวนอพยพไปอยทบานญาต จ านวน 700 ครวเรอน 2,800 คน

อ าเภอสงหนคร มน าทวมขงในพนท 11 ต าบล ถนนสายรองมน าทวมเกอบทกสาย โดยเฉพาะทต าบลร าแดง ท านบ และสทงหมอ ระดบน าสงประมาณ 0.80 เมตร น าในคลองสทงหมอไมสามารถระบายลงสทะเลสาบสงขลาไดเนองจากน าทะเลหนน บางพนทถกตดขาดไมสามารถสญจรได

พนททน าทวมในป พ.ศ.2548 ดงแสดงในภาพประกอบ 6 และสภาพน าทวมในพนท ดงแสดงในภาพประกอบ 7

68

ภาพประกอบ 6 แสดงพนทน าทวมในพนทคาบสมทรสทงพระ พ.ศ.2548 ทมา: ศนยเทคโนโลยสารสนเทศ กรมปองกนและบรรเทาสาธารณภย, ม.ป.ป.

69

ภาพประกอบ 7 สภาพน าทวมในพนทคาบสมทรสทงพระเมอ พ.ศ.2548 ทมา: พนทรพย ศรช, 2548

ตวแทนภาคประชาสงคม กลาวถงสถานการณน าทวมในป พ.ศ.2548 วา “ป 48 น ำทวมสงมำกแลวกทวมนำน น ำจำกตนน ำ ปำกบำงภม คลองอตะเภำ คลองพะวง คลองโหรง (คลองสำโรง) น ำจำกชะอวดกอดลงมำเพรำะพ นทมนตำ ปกตมนจะออกไปได แตตรงปำกน ำสงขลำคลนสง 1-3 เมตร มนกออกไปไมไดกไหลยอนกลบไปขำงบน น ำจำกขำงบนชนกบน ำจำกขำงลำง พอชนกนมนกยกตวสง พอสงกทวม ฝนกตกมำตอเนอง”1

ในเหตการณทเกดขนน ชาวบานไมไดมการเตรยมตวรองรบทงอาหารส าหรบบรโภค

ในครอบครว อาหารส าหรบสตวเลยง ระดบน าททวมสงมากท าใหการสญจรไปมาไมสะดวก และดานการชวยเหลอเปนไปอยางไมทวถง ดงค าสมภาษณของตวแทนเครอขายองคกรชมชน กลาววา

1 ตวแทนภาคประชาสงคม (สมภาษณ, 24 ธนวาคม 2556)

70

“ป 48 ขำวของของชำวบำนไดรบควำมเสยหำย ชำวบำนไมไดเตรยมกำรรองรบ ท งน ำดม ขำวสำร คนชะลำใจ เคยชนจำกกำรแจก มควำมแบงแยกกน มกำรชวยเหลอเฉพำะในหมหวคะแนน และญำตๆ คนทหลงไหลเขำมำชวยแตคนไดรบกำรชวยเหลอไมทวถง มขำว น ำมนพช น ำ”2 กระบวนการด าเนนงาน โครงสราง และกลไกในการจดการภยพบต ในชวงระหวางการเกดอทกภย แกนน าเครอขายองคกรชมชนคาบสมทรสทงพระได

มการประสานงานภายในเครอขายฯ เพอหาทางชวยเหลอเบองตนแกชาวบานในพนท โดยชวยกนส ารวจ เกบขอมลความเดอดรอน และน าขอมลทไดประสานสงตอไปยงภาคประชาสงคม องคกรพฒนาทด าเนนงานในจงหวดสงขลา รวมถงเครอขายองคกรชมชนในพนทอ าเภอชะอวด จงหวดนครศรธรรมราช

เครอขายภายนอกทเปนภาคประชาสงคม องคกรพฒนา เครอขายองคกรชมชนในพนทอ าเภอชะอวด กลมคนในเครอขายเหลานไดมการท ากจกรรมในการพฒนาลมน าทะเลสาบสงขลารวมกนมาตงแตป พ.ศ.2546 โดยทเครอขายองคกรชมชนคาบสมทรสทงพระเปนสวนหนงทเขาไปมสวนรวมในเครอขายดวย (เครอขายชมชนเพอการฟนฟและพฒนาลมน าทะเลสาบสงขลา, 2549, 1-9)

จงเปนทมาของการผนกก าลงกนเพอชวยเหลอผประสบภยในพนท ดงค าสมภาษณของตวแทนเครอขายองคกรชมชน กลาววา

“พอจดกำรตวเองในตำบลเสรจกไปชวยคนอน กเรมโทรถำมแตละพ นทมปญหำอะไร ประชมพวกแกนนำเรำในคำบสมทรแลวกคนอนๆ ท เปนแกนรวมของเครอขำยลมน ำ เกบขอมล จดลำดบควำมสำคญ ชวยกนสงขอมล เชน ทอำเภอ ระโนด มตำบลบำนขำวทอยรมทะเลสำบ น ำทวมเตมพ นท ตองกำรอะไรบำง แลวจะไปสงทไหน สงยงไง พอเรำรวำพ นทไหนตองกำรอะไรเรำกไปชวยใหถกจด เรำมขอมลคนทบรจำคเรำกช จดใหเขำไป”3

2 ตวแทนเครอขายองคกรชมชน (สมภาษณ, 19 ธนวาคม 2555) 3 ตวแทนเครอขายองคกรชมชน (สมภาษณ, 25 ธนวาคม 2556)

71

เหตการณอทกภยในครงน นบเปนกาวแรกของเครอขายองคกรชมชนคาบสมทรสทงพระในการจดการภยพบตทเกดขน แมจะยงคดไมครบวงจรของการจดการภยพบตแตกมแนวคดในการชวยเหลอกนเอง รวมถงไมไดมโครงสรางการท างานทซบซอน

กลไกในการจดการภยพบต คอ การส ารวจ รวบรวมขอมล การประสานงานซงมทงการประสานงานภายในเครอขาย และการประสานงานภายนอกเพอสงตอขอมลความตองการของผเดอดรอน ดงภาพประกอบ 8

ภาพประกอบ 8 กระบวนการด าเนนงานของเครอขายฯ ตอเหตการณอทกภยป พ.ศ.2548 ทมา: ผวจย, 2557

2) กระบวนการด าเนนงานของเครอขายฯ ตอเหตการณวาตภยและอทกภยในป พ.ศ.2553

สถานการณ เมอวนท 1 พฤศจกายน พ.ศ.2553 เกดพายดเปรสชนบรเวณอาวไทยตอนลาง ม

ศนยกลางหางประมาณ 350 กโลเมตร ทางตะวนออกเฉยงใตของจงหวดสงขลา เคลอนตวทางทศตะวนตกเฉยงเหนอ ผานบรเวณภาคใตตอนลาง โดยขนฝงในพนทคาบสมทรสทงพระและอ าเภอเมอง

กอนเกด

ภย หลงเกดภย

ระหวางเกด

ภย

เหตการณอทกภย ป พ.ศ.2548

- มการใหความชวยเหลอผประสบภยโดยผานกลไกการประสานงาน ส ารวจขอมลความเดอดรอนในพนท และการประสานงานกบภาคประชาสงคมในจงหวดสงขลา

- ไมไดมการตงคณะท างาน

- หลงเหตการณน าทวมแกนน าเครอขายฯ ไดรวมกนพฒนาโครงการเพอแกไขปญหาเฉพาะเรอง

72

ในบางสวน (ภาพประกอบ 9 และ 10) ความรนแรงของทงกระแสลมและสายน า สงผลใหเกดความเสยหายเพมขนเปนทวคณ เสาไฟฟาหกโคนลมท าใหไฟฟาดบทวเมอง สญญาณโทรศพทลมตดตอสอสารกนไมได น าประปาไมไหล บานเรอนจ านวนมากไดรบความเสยหาย หลงคาถกพายพด (ภาพประกอบ 11) อ าเภอทไดรบความเสยหายมากทสดคอ สทงพระ หาดใหญ ระโนด กระแสสนธ เมองสะเดา และอ าเภอนาทว (ส านกงานจงหวดสงขลา, 2553) ภาพประกอบ 9 เสนทางพายดเปรสชนทพดผานภาคใต เมอวนท 1-3 พฤศจกายน พ.ศ.2553 ทมา: กรมอตนยมวทยา, ม.ป.ป.

ภาพประกอบ 10 ภาพถายดาวเทยมแสดงการเคลอนตวของพายดเปรสชน ทมา: กรมอตนยมวทยา, ม.ป.ป.

73

ภาพประกอบ 11 สภาพความเสยหายในพนทคาบสมทรสทงพระจากเหตการณพายดเปรสชน ทมา: สามารถ สขบรรจง, 2553

ตวแทนชมชนต าบลทาหน อ าเภอสทงพระ เลาถงเหตการณกอนทพายดเปรสชนจะ

เขาฝง และหลงจากเขาฝงแลววา “เขำประกำศทำงโทรทศนต งแตตอนกลำงวนวำ พำยเขำสงขลำ ใหระวง แตคนบำนเรำคดวำมนธรรมดำ ไมคดวำมนจะหนกขนำดน เรำไมรวำมนจะเขำตรงไหน เปนพำยแบบไหน กเฉยกน หวคำโทรทศนเขำประกำศอกวำพำยเขำสำมทมทสทงพระ เขำเตอนมำเรอยๆ ใหระวง นำเขยวกเกบขำวของ เงนทองใสกระเปำเอำไปไวทหวนอน โทรไปบำนนองใหมำอยทน แลวกเขำนอน ไดยนเสยงลมดงว ว นำกำดลงไปวดน ำเรอ แกบอกวำแดงแปลบมำจำกในเล (ทะเลสำบสงขลำ) พอลมแรงมำกกข นมำ ไฟฟำถกตดหมด น ำเตมหมด ท งลมท งฝน ในบำนเปยกหมดไมมทจะนอน หลงคำกระเบ องแตก ลมพำคลนน ำข นสง พดอยสชวโมงจนถงตสบสอง ตหนง แรงสดชวงหลง เรอนทำน (สนสะเทอน) หมด เหมอนมนเปนเกลยวยกข น พอลมสงบก

74

ออกไปด ขำงบำนหมอขำวหมอแกงเตมหมด น ำเทยม (ระดบ) หวเขำแตสกพกกลงหมด รสกตกใจเพรำะมนไมเคยเกดแบบน กนงรอกนจนรง (เชำของอกวน)”4 ในขณะทอกดานหนงทต าบลชงโค อ าเภอสงหนคร ตวแทนเครอขายองคกรชมชน

เลาถงการด าเนนชวตหลงเกดเหตการณวา “ในบำนเรำไมไดเตรยมอะไรกนเลย มนกะทนหนมำก กอยกนตำมปกตไมไดคดวำจะเกดและมควำมรนแรงขนำดน พออยไดสกประมำณ 4-5 วน เทยนทมอยเรมหมด ไฟกยงไมตด น ำบำดำลทใชไฟฟำดดข นมำกหมด ไมมน ำจะอำบ ซกผำ ลำงจำน ตองไปขนเอำจำกบอขำงๆ บำน ดวำขดบอน ำไวใช”5 รงเชาของอกวนหลงเหตการณ ผประสบภยทบานเรอนไดรบความเสยหาย ตางคน

ตางตองการความชวยเหลอ หนวยงานแรกทชาวบานคดถง คอ องคกรปกครองสวนทองถน ดงค าสมภาษณของตวแทนเครอขายองคกรชมชน กลาววา

“วนท 1 เกดพำย พอรงเชำชำวบำนเขำไปหำ อบต. เพอใหชวยเรองกระเบ องมงหลงคำ เรำในสวนของชมชนกเกบภำพเพรำะคดวำนำจะมทำงชวยเหลอเขำได แลวกมเจำหนำท พอช. (สถำบนพฒนำองคกรชมชน มหำชน) โทรมำถำมวำตองกำรถงยงชพไหม เรำบอกวำเรำยงพออยได แถวระโนดแถวนครทำงโนนมคนเดอดรอนมำกกวำ”6

ชวงระยะเวลาดงกลาวน เหตการณทเกดขนในพนทคาบสมทรสทงพระไมไดเปนท

รบรของคนทวๆ ไป เนองจากสอมวลชนใหความสนใจกบเหตการณน าทวมในพนทเมองหาดใหญมากกวา กระทงในตวเมองหาดใหญน าลด จงปรากฏขาวความเสยหายของพนทคาบสมทรสทงพระออกมา ดงค าสมภาษณของตวแทนเครอขายองคกรชมชน และตวแทนภาคประชาสงคม กลาววา

4 ตวแทนชมชนต าบลทาหน อ าเภอสทงพระ (สมภาษณ, 29 มถนายน 2556) 5 ตวแทนเครอขายองคกรชมชน (สมภาษณ, 25 ธนวาคม 2556) 6 ตวแทนเครอขายองคกรชมชน (สมภาษณ, 21 ธนวาคม 2556)

75

“ต งแตพอเกดเหตปบ ขำวมนยงไมออก ประมำณ 7 วนได ขำวท งหมดไปอยทน ำทวมหำดใหญ โซนน ถำน ำทวมธรรมดำไมเปนไร แตมนเกดมพำย เสำไฟฟำลม ตนไมลม บำนพงพนำศ ขำดกำรตดตอสอสำรจำกภำยนอก น ำกทวม ชำวบำนตองชวยเหลอกนเอง เพรำะรำชกำรใหควำมชวยเหลอไมทน”7 “ไมมใครรวำคำบสมทรโดนพำย รแตวำหำดใหญน ำทวม โทรหำผจดกำรขอกำลงมำชวยหำดใหญ ซ อขำวสำรจำกพทลง ซ อน ำมำชวยคนหำดใหญ วนท 4 พอหำดใหญน ำลด กเลยไประโนด ขบรถผำนสงหนครเหนตนไมลมเปนแถบ ไปแวะเยยมบำนแกนนำเรำหลงคำบำนไมมแลว”8 “ไดเหนสภำพหดห ไมมหนวยงำนไหนลงไป ชำวบำนตองพงตนเอง แตเขำกเหนใจคนเดนทำงตนไมลมพำดถนน เขำอตสำหตดไมเพอใหรถวงได รถกวงผำนไปผำนมำไมมใครสนใจดแลทชำวบำนลำบำกอย ไมมใครแวะดขำงใน อำจจะเหนบำงแตคงคดวำไมมใครเดอดรอนมำกนก”9 กระบวนการด าเนนงาน โครงสราง และกลไกในการจดการภยพบต เหตการณทเกดขนในปน ชาวบานไมไดมการเตรยมการรบมอเชนเดยวกบทเกด

เหตการณอทกภยในป พ.ศ.2548 แกนน าเครอขายองคกรชมชนและภาคประชาสงคมในฐานะทท างานพฒนาอยในพนทจงไดรวมกนด าเนนงานเพอใหความชวยเหลอผประสบภยในพนท กลาวคอ

ในชวง 4-5 วนหลงจากเหตการณทเกดขน แกนน าเครอขายองคกรชมชนในพนทคาบสมทรสทงพระไดตดตอกนเพอถามถงสถานการณในพนท และถามกนวาคดอยางไร จะท าอะไรกนตอ นบเปนจดเรมตนของการคดชวยเหลอกนในระดบเครอขาย ดงค าสมภาษณของตวแทนเครอขายองคกรชมชน และตวแทนภาคประชาสงคม กลาววา

7 ตวแทนเครอขายองคกรชมชน (สมภาษณ 24 ธนวาคม 2556) 8 ตวแทนภาคประชาสงคม (สมภาษณ, 8 ธนวาคม 2556) 9 ตวแทนภาคประชาสงคมเหน (สมภาษณ, 18 ธนวาคม 2557)

76

“นกถงเครอขำยนะวำ เขำเจอเหมอนกบเรำไหม กโทรหำกนถำมไถวำเปนไงมงทโนน เขำกบอกวำเหมอนกนนนแหละ พอเขำทเขำทำงกไปรวมกนทโนนแหละทวดพกล มำชวยกนคดวำจะระดมขำวปลำอำหำรแหงกนยงไงเพอไปชวยเหลอพนองทไดรบผลกระทบ และจะชวยเหลอกนยงไงกบบำนเรอนทเสยหำย”10 “ขำกลบจำกระโนด กแวะคยกบแกนนำเครอขำยในพ นท จะชวยกนยงไงไดบำง ในสวนของสถำบนพฒนำองคกรชมชนเองดแลภยพบตอยดวย งบตรงน ยงเหลออยแสนกวำบำท กนดทมชำวบำนมำคยกนทวดพกล แลวกมทมทเปนเครอขำยภำคประชำสงคมในจงหวดมำชวยในดำนกระบวนกำร”11

โดยหลงจากการไดพดคยกนผานทางโทรศพทถงสถานการณ ความเปนไปในพนท

จงเปนทมาของการรวมตวกนเพอรวมปรกษาหารอในวนท 5 พฤศจกายน พ.ศ.2553 จนกระทงไดขอสรปรวมกนวา ตองชวยเหลอกนเอง ดงค าสมภาษณของตวแทนเครอขายองคกรชมชน กลาววา

“มกำรประสำนเครอขำยกนเขำมำ เรำนำจะทำอะไรกนสกอยำงเพอชวยเหลอพนองกเลยมำคยกนทวดพกล ตอนน นมขบวนชมชนมำทกอำเภอ มลนธชมชนสงขลำ สกว. กมำคยแลกเปลยนกนวำจะเอำยงไง เรำรแควำเรำไมมเงน เรำไมมอะไรเลยแตวำเรำอยำกจะชวยพนอง ชวยตำมกำลงทม คดแคต งใจจะชวย ไดเทำไหรเอำแคน น ใจมำกอน”12 ในขณะเดยวกนกไดประสานงานกบเจาอาวาสวดเพอขออนญาตตงศนยปฏบตการ

เนองจากแกนน ามความเหนรวมกนวาวดพกล ต าบลบอแดง อ าเภอสทงพระ จงหวดสงขลา มสถานทเหมาะสมส าหรบการตงศนย สามารถเดนทางไปมาไดสะดวก ตงอยในพนททประสบภย และเจาอาวาสเตมใจใหใชสถานท วนตอมาจงไดจดตง “ศนยประสานงานเครอขายองคกรชมชนสงขลาเพอชวยเหลอผประสบภย” ขน โดยใหศนยนมบทบาทในการประสานงาน รบแจงเหต จดกลไกชวยเหลอ ดงค าสมภาษณของตวแทนภาคประชาสงคม กลาววา

10 ตวแทนเครอขายองคกรชมชน (สมภาษณ, 25 ธนวาคม 2556) 11 ตวแทนภาคประชาสงคม (สมภาษณ, 8 ธนวาคม 2556) 12 ตวแทนเครอขายองคกรชมชน (สมภาษณ, 21 ธนวาคม 2556)

77

“ทศนยวดพกลกจะเปนเรองของกำรรบรองเรยน แจงควำมเสยหำย ทำขอมลของพ นท ทำหนำทจดกลไกไปชวยเหลอ ประสำนองคกรภำยนอก ประสำนสอ กำรต งครวกลำงในกำรจดกำรเรองอำหำร กำรขอควำมชวยเหลอจำกภำยนอกหรอภำคประชำสงคมในจงหวดสงขลำ”13 ทงน การด าเนนงานของเครอขายองคกรชมชนคาบสมทรสทงพระ ทเกดขนในชวง

วนท 6 พฤศจกายน พ.ศ.2553-15 มกราคม พ.ศ.2554 มกระบวนการดงตอไปน (1) ตงคณะท างาน แบงหนาท ความรบผดชอบ หลงจากไดขอสรปแลวจงมการตงคณะท างาน ลงส ารวจ ขอมลความเสยหาย

ประสานแกนน าในพนท ซงจากการส ารวจขอมลของคณะท างานเครอขายองคกรชมชนในพนท พบวา มบานเรอนทไดรบความเสยหายทงทบานเรอนพงทงหลงและหลงคาบานเปดไมนอยกวา 500 หลงคาเรอน จากนนจงน าขอมลทไดมาวเคราะห ประเมนสถานการณ ดงค าสมภาษณของตวแทนเครอขายองคกรชมชน กลาววา “ใหแตละพ นทเชคขอมล พอไดขอมลมำกจดลำดบควำมสำคญ แลวกแยกทเสยหำยบำงสวนทเสยหำยท งหลง”14 และดงค าสมภาษณของตวแทนภาคประชาสงคม กลาววา

“เมอเรำไดเหนขอมลเบ องตน กทำตำรำงขอมล ชวนแกนนำเครอขำยระดบอำเภอมำคยกน ดขอมลแลวมำประเมน ออกแบบแบบฟอรม สถำนกำรณควำมเดอดรอน กำหนดตวผประสำนงำนหลก แกนนำตำบล พอหวคำเรำกประเมนสถำนกำรณได”15 จากนนไดมการแบงบทบาทหนาทความรบผดชอบภายในศนย โดยแบงเปนทม

ประสานงานกลาง ประธานศนยฯ กองเลขาฯ มหนาทในการบรหารจดการศนยฯ ใหด าเนนงานได ดแลการเงน บญช โรงครว ของบรจาค ประสานงานกบผประสานงานระดบพนท ทมสนบสนนและประสานงานภายนอก มหนาทสนบสนนการด าเนนงานของศนยฯ โดยการดภาพรวม ประชาสมพนธ ประเมนสถานการณ ประสานงานกบเครอขาย ภาคภายนอกจงหวด และทมผประสานงานระดบพนท เปนทมทลงพนท ประสานคนในพนท ส ารวจขอมลผเดอดรอน ดงค าสมภาษณของตวแทนภาคประชาสงคม กลาววา

13 ตวแทนภาคประชาสงคม (สมภาษณ, 13 ธนวาคม 2556) 14

ตวแทนเครอขายองคกรชมชน (สมภาษณ, 25 ธนวาคม 2556) 15 ตวแทนภาคประชาสงคม (สมภาษณ, 8 ธนวาคม 2556)

78

“กำรบรหำรจดกำร หลกๆ กคอ ประธำนศนย ผประสำนงำน ชวยดภำพรวมและหำงบมำชวย ฝำยกำรเงน ดแลเงน บญช ดแลโรงครว ฝำยขอมล รวบรวมและทำขอมลใหเปนปจจบน งำนประสำนพ นทมผประสำนงำนในพ นทแตละอำเภอ ระโนด กระแสสนธ สทงพระ และสงหนคร ทมประชำสมพนธ จดรำยกำรกนตลอด”16 (2) ประสานความชวยเหลอจากเครอขายและภาค เมอตงตนกนไดแลว คณะท างานจงไดประสานงานไปยงเครอขายองคกรชมชนใน

พนทจงหวดสงขลา และจงหวดอนๆ ทไมไดรบผลกระทบจากวาตภย รวมไปถงการประสานงานกบภาคตางๆ ในหลายชองทาง เชน Facebook สถานวทย วทยชมชน เพอระดมความชวยเหลอ ทงในรปแบบของแรงงานอาสาทจะเขามาชวยซอม -สรางบาน รบบรจาคเงน สงของ อาหาร และการกระจายขอมลขาวสารในพนทออกไปใหกวางขวางมากขน ดงค าสมภาษณของตวแทนเครอขายองคกรชมชน กลาววา

“หลงจำกทเรำรวมตวได เรำกประสำนงำนเครอขำยจำกขำงนอกอยำงนครฯ พทลง สตล ชมพร ระนอง และเครอขำยภำยในจงหวดมำชวย ใครมเลอยกเอำมำชวยเลอยไม ใครมกำลงมชำงกเอำมำชวยซอม เรำออกซอมกนทกวน มคนมำแจงควำมจำนง จงหวดน นจงหวดน เรำฐำนะทอยในพ นทกรบประสำนมำ”17

(3) การประชาสมพนธ และการจดประชมในชมชน การประชาสมพนธโดยการใชรถแหประชาสมพนธในหมบานตางๆ เพอสอสารให

ผประสบภยทราบวามการตงศนยเพอใหความชวยเหลออยทวดพกล และสรางความเขาใจเกยวกบการใหความชวยเหลอของศนย ดงค าสมภาษณของตวแทนภาคประชาสงคม กลาววา “เรำมกำรใชรถแหประชำสมพนธ แลวเลำใหฟงเลยวำเรำเปนใคร มำจำกไหน เชญชวนพนองใครวำงมำชวยกน ใหเขำรวำเรำมำชวยฟร ใหมำบอกวำอยตรงไหน”18

นอกจากน ยงมการจดวงประชมระดบชมชน โดยมประเดนในการจดวงประชม 2 ประเดนคอ เพอลดปญหาความขดแยงภายในชมชน และเพอผอนคลายสภาวะความตงเครยดทางอารมณของผประสบภย ดงค าสมภาษณของตวแทนภาคประชาสงคม กลาววา

16 ตวแทนภาคประชาสงคม (สมภาษณ, 8 ธนวาคม 2556) 17 ตวแทนเครอขายองคกรชมชน (สมภาษณ, 21 ธนวาคม 2556) 18

ตวแทนภาคประชาสงคม (สมภาษณ, 17 ธนวาคม 2557)

79

“กระเบ องรอบน ไดมำเทำน ใหใครกอน จดเปนเวทเลยจะใหใครกอน มกรณทของขำดคนทมำลงชอไวกอน มชำงมอำสำสมครมำ ใหบำนน กอนไดไหมกตองประชม คยกนในหมบำน ตองประชมรำยหมบำน คนทเดอดรอนกมำนงชวยกน ไตรตรองและกบอกวำปญหำมนอยยงไง พอมเวทแบบน เขำจะกลว คนอนจะมองยงไง คนเหนแกตวกจะลดหยอนลง มนเลยทำใหชมชนไมมปญหำ”19

(4) การลงพนทปฏบตการซอมสราง เมอสามารถระดมแรงงานจากเครอขายองคกรชมชนทมาจากตางจงหวดไดแลว

คณะท างานจงจดแบงก าลงชาง แรงงานอาสาสมครออกปฏบตการซอมสรางบานเรอนและสงกอสรางอนๆ เชน อาคารโรงเรยน วด อาคารเอนกประสงค โรงสชมชน โดยพจารณาจากขอมลทไดมาจากแกนน าในระดบพนท ดงค าสมภาษณของตวแทนเครอขายองคกรชมชน กลาววา “มกำรวเครำะหขอมลรำยวน ดวำตรงไหนทมนเดอดรอนทจดลำดบเอำไวแลววำจะลงทไหน ลงพ นทไหนทมนมควำมจำเปนเรงดวนกอน”20

เมอชางและแรงงานอาสาสมครลงไปปฏบตภารกจกจะสงขอมลยอนกลบมาทกองเลขาฯ เพอท าเปนฐานขอมล และใชในการก าหนดแผนการท างานประจ าวนดวย ดงค าสมภาษณของตวแทนเครอขายองคกรชมชน กลาววา “มเปนแผนงำนประจำวน จะซอมกหลง เรำลงทไหน ซอมบำนใคร เสยหำยอยำงไรบำง ซอมไปไดประมำณไหน ใชวสดกอสรำงอะไรบำง เกบเปนขอมลไวและจะตองอพเดตขอมลทกวน”21

(5) การประเมน สรปงานรายวน แตละวนเมอเสรจสนภารกจในการซอม-สรางแลว ในชวงค าของแตละวนทกฝายท

มารวมท างานไมวาจะเปนแกนน า พเลยง และอาสาสมครจะรวมกนสรปขอมลของผไดรบการชวยเหลอใหไดยอดทเปนปจจบน ประเมนผลการท างาน สถานการณในพนท ปญหาอปสรรคในการด าเนนงานเพอน าแกปญหา และวางแผนการท างานในวนตอๆ ไป ดงค าสมภาษณของตวแทนภาคประชาสงคม กลาววา

19 ตวแทนภาคประชาสงคม (สมภาษณ, 13 ธนวาคม 2556) 20

ตวแทนเครอขายองคกรชมชน (สมภาษณ, 25 ธนวาคม 2556) 21 ตวแทนเครอขายองคกรชมชน (สมภาษณ, 21 ธนวาคม 2556)

80

“ควำมยงยำก คอ กำรประสำนงำน ประสำนแลวมวเอำไมถก อยำงมชำงมำแลวใครจะนำใคร ใครจะเปนหวหนำชด เปนจดออนของกำรบรหำรจดกำรซงชำวบำนไมถนดอยแลว กมมวๆ อยตอนแรก แตดหนอยทใชวธกำรสรปบทเรยนตอนคำจะไดเหนจดออนของกำรทำงำน มนเปนยงไงบำง ไดมำคยกน ไมไดปลอยใหหมกหมม ถำนำนไปคนจะเสยกำลงใจ”22

โดยสรป กระบวนการด าเนนงานของเครอขายองคกรชมชนคาบสมทรสทงพระตอ

เหตการณวาตภยและอทกภย คอ การตงคณะท างานโดยมการแบงบทบาทหนาท ความรบผดชอบ การประสานความชวยเหลอจากภาคเครอขาย การประชาสมพนธและการจดประชมในชมชน การปฏบตการใหความชวยเหลอ และการประเมน สรปงานประจ าวน เพอน ามาปรบปรงการท างาน วางแผนงานในวนตอไป

การด าเนนงานของเครอขายองคกรชมชนไมไดท าโดยล าพง หากแตมหนนเสรมจากเครอขายองคกรชมชนนอกพนทคาบสมทรสทงพระ ทงในจงหวดสงขลาและจากตางจงหวด ภาคประชาสงคม องคกรภาครฐ องคกรเอกชน รวมไปถงภาคสวนตางๆ ในสงคม ในแงของการบรหารจดการภายใน การสนบสนนงบประมาณ การประสานงานเครอขายและภาคผานชองทางการสอสารในรปแบบตางๆ อาสาสมครทเขามาใหความชวยเหลอผประสบภย รวมไปถงการพฒนาองคความรดานตางๆ ดวย สงเหลานท าใหศนยประสานงานฯ สามารถด าเนนงานชวยเหลอผประสบภยไดตามความมงหมายทตงไว

ทงน โครงสรางการด าเนนงานเพอชวยเหลอผประสบภย มลกษณะดงภาพประกอบ 12

22 ตวแทนภาคประชาสงคม (สมภาษณ, 13 ธนวาคม 2556)

81

ภาพประกอบ 12 โครงสรางการด าเนนงานของศนยประสานงานฯ ทมา: ผวจย, 2557

โครงสรางการด าเนนงาน ในโครงสรางดงกลาวน ไดมการก าหนดบทบาทหนาทของแตละสวนไว ดงน 1) ทมสนบสนน ประสานงานเครอขายนอกพนทและภาค มบทบาทในการ

ประสานความชวยเหลอจากภายนอก ประเมนสถานการณในภาพรวม ประชาสมพนธ ขาว รบแจงความเดอดรอน และเปนทปรกษา

2) ประธานศนยฯ มบทบาทในการดแลการด าเนนงานของศนยฯประสานงานกบทมตางๆ

3) ทมประสานงานพนท มบทบาทในการส ารวจขอมลผเดอดรอนในพนท สงตอขอมลเขาศนยฯ

4) กองเลขาฯ แบงเปน 2 ฝาย คอ ฝายการเงน มหนาทในการท าบญชการรบบรจาคเงน สงของ รายจายทเกดขนภายในศนย ดแลโรงครวกลาง และฝายขอมล ท าหนาทรวบรวมขอมลผเดอดรอน ผลการด าเนนงาน รบแจงความเดอดรอน จดท าขอมลใหเปนปจจบน

5) อาสาสมคร มบทบาทในการชวยเหลองานของศนยฯ เชน ซอมสรางบานเรอน สงกอสรางทไดรบความเสยหาย เกบขอมล ฯลฯ

ทมสนบสนนประสานงาน

เครอขายนอกพนท

ประธานศนยฯ ทมประสานงานพนท

กองเลขาฯ

ฝายการเงน ฝายขอมล

อาสาสมคร

82

กลไกการด าเนนงาน ส าหรบกลไกการด าเนนงานของเครอขายองคกรชมชนคาบสมทรสทงพระตอการ

จดการภยพบตครงน ทส าคญคอ มการประสานงาน การใชขอมลในการวางแผนการท างานและการตดสนใจรวมกน การสอสาร การจดอาสาสมคร และการใหความชวยเหลอ ดงรายละเอยดตอไปน

1) การประสานงาน การประสานงานถอเปนหวใจส าคญของการด าเนนงาน ซงเครอขายองคกรชมชน

คาบสมทรสทงพระไดวางกลไกการประสานงานใน 3 ระดบ คอ ทมประสานงานกลาง ท าหนาทประสานงานกบผประสานงานระดบพนท ทม

สนบสนนและประสานงานภายนอก การมทมประสานงานกลางท าใหทกสวนทเขามารวมมความเขาใจตรงกน

ทมสนบสนน ประสานงานภายนอก และภาค ท าหนาทประสานงานไปยงเครอขายองคกรชมชนในพนทจงหวดสงขลา และจงหวดอนๆ ทไมไดรบผลกระทบจากวาตภย รวมไปถงการประสานงานกบภาคตางๆ ในหลายชองทาง เชน Facebook สถานวทย วทยชมชน เพอระดมความชวยเหลอ ทงในรปแบบของแรงงานอาสาทจะเขามาชวยซอม-สรางบาน รบบรจาคเงน สงของ อาหาร และการกระจายขอมลขาวสารในพนทออกไปใหกวางขวางมากขน และ

ทมประสานงานระดบพนท เปนทมทลงพนท ประสานคนในพนท ส ารวจขอมลผเดอดรอน ทมนเปนสวนส าคญทท าใหเครอขายเขาถงตวผเดอดรอนและใหความชวยเหลอไดรวดเรว

2) การจดระบบและการใชขอมล ในการจดการศนยประสานงานฯ ของเครอขายจะเหนไดวามการใชขอมลเปนหลก

ในการตดสนใจ ประเมนสถานการณ การออกแบบการใหความชวยเหลอ การวางแผน ซงการไดมาซงขอมลมทงทรบแจงโดยตรง การออกเกบ ส ารวจขอมลในพนท

ในการออกแบบการจดการภยพบต การพฒนาฐานขอมลชมชนมความส าคญมากส าหรบกระบวนการวางแผน ขอมลทจ าเปน เชน ประวตของชมชน ขอมลประชากร สภาพสงคม วฒนธรรม ขอมลดานเศรษฐกจ รายได อาชพ ขอมลดานฐานทรพยากร เปนตน แตโดยทวไปหากจะมขอมลอยบางแตกกระจดกระจาย ไมมการรวบรวมเปนรปเลม (มลนธรกษไทย, ม.ป.ป., 22-23) ทส าคญ คอ การจดท าขอมลใหเปนปจจบน สามารถหยบมาใชไดทนท ดงค าสมภาษณของตวแทนภาคประชาสงคม กลาววา

83

“กำรออกแบบระบบกำรจดกำรตองใชขอมลเปนสำคญในกำรทำงำน โดยใชหลกในกำรทำงำน 3 หลก คอ หลกไตรภม ตองรจกอดต ศกษำอดตใหยำวไดเทำไหรยงด แลวเอำขอมลเหลำน นมำวเครำะหกบสถำนกำรณปจจบนถงจะเดนไปขำงหนำไดอยำงตรงทศทำงและมพลงอยำงเขมแขง”23

3) ระบบการสอสาร ในปจจบน สอสงคมออนไลนมบทบาทมากขนในชวตประจ าวน ในดานการหา

ความรและขาวสาร การสอสารระหวางกน การแลกเปลยนขอมลและประสบการณกบผอน และเปนสอประชาสมพนธ (กระทรวงเทคโนโลยสารสนเทศและการสอสาร, 2556, 15) ในระบบการสอสารชองทางหนงทเครอขายองคกรชมชนใช คอ สอสงคมออนไลน ซงสามารถชวยกระจายขาวไดอยางรวดเรว สอขอมลออกไปในวงกวาง

ดงเชนกรณการศกษาเรอง Emergency knowledge management and social media technologies: A case study of the 2010 Haitian earthquake เกยวกบความรและการใชสอสงคมออนไลนในการจดการภยพบต กรณการเกดแผนดนไหวในประเทศเฮต ผลการศกษาพบวา

เมอวนท 12 มกราคม ป ค.ศ.2010 ไดเกดเหตแผนดนไหวครงใหญทเมอง Port-Au-Prince ประเทศเฮต สงผลใหมผเสยชวตมากกวา 230,000 คน และบาดเจบกวา 300,000 คน และอกประมาณ 1 ลานคนไรทอยอาศย นอกจากนยงสรางความเสยหายใหแกสนามบน โรงพยาบาล โรงแรม สถานทราชการ และสถานทส าคญๆ ของเมอง

ทนทหลงจากเกดเหต กลมทมสวนส าคญ 3 กลม ไดท างานรวมกนในการฟนฟประเทศ คอ รฐบาลเฮต องคการสหประชาชาต และองคกรจากประเทศตางๆ ทวโลก และเปนครงแรกทสอสงคมออนไลน เชน Wiki FB Youtube Google Doc FLICKR ไดถกน ามาใชในการตดตอสอสารขอมล ขาวสาร รวมทงการประสานงานสงเสบยงในการชวยเหลอผประสบภย

การบรหารขอมลในภาวะฉกเฉน ระบบการจดการความรและขอมลแบบดงเดม อาจจะไมสามารถใชไดผลในทกสถานการณ กลาวคอระบบการสอสารแบบดงเดม จะมหนวยศนยกลางการรวบรวมขอมล ซงทกหนวยงานตองสงขอมลเขาศนย เพอทจะน าขอมลทไดมาใหผมอ านาจในการตดสนใจใชวางแผนและสงการ

ขอเสยคอ หากการสอสารถกตดขาดการท างานของศนยกไมมประสทธภาพเตมท ขอมลมจ านวนมาก ใชเวลานานในการแยกแยะและกลนกรองขอมล อกทงตองมการประชมหรอลง

23 ตวแทนภาคประชาสงคม (สมภาษณ, 24 ธนวาคม 2556)

84

ความเหนในการตดสนใจ อาจจะไดผลดในสถานการณทความเสยหายไมรนแรงมาก แตถ าหากมความเสยหายในวงกวางการปฏบตการอาจจะไมมประสทธภาพหรอทนทวงท

ในขณะท สอสงคมออนไลนไดถกน ามาใชเปนเทคโนโลยทส าคญในการจดสง รวบรวมขอมล ประสทธภาพของสอสงคมออนไลน คอ ขอมลมการสงตอและสอสารในวงกวางอยางรวดเรว มการแลกเปลยนความร และดงผเชยวชาญจากทกมมโลกมาอยในสอสงคมออนไลน มการตอบค าถาม เสนอแนะ และสงขอมลอยางมประสทธภาพ สอสงคมออนไลนมจดเดนตรงทสามารถปรบเปลยนแผนงาน มยทธวธในการรบมอ เมอมปญหาหรอขอตดขดในจดหนงหรอสวนหนง ผมสวนรวมอกสวนหนงกจะเขามารวมแกปญหาอยางทนทวงท

แตขอเสยของสอสงคมออนไลน คอ ขอมลทเขามาเปนจ านวนมากอาจจะใหเกดขอมล overload ซงสงผลใหการจดการชะงก (Yates and Paquette, 2011)

ขณะทในพนทคาบสมทรสทงพระ การสอสารกนระหวางเครอขายกบชมชน ท าใหเครอขายองคกรชมชนสามารถเขาถงขอมลไดมากกวาภาครฐ เกดความรวดเรวในการแกปญหา ท าใหผประสบภยทราบวามการตงศนยเพอใหความชวยเหลออยทวดพกล และสรางความเขาใจเกยวกบการใหความชวยเหลอของศนย นอกจากเขาถงขอมลและแกปญหาไดรวดเรวแลว ยงลดความขดแยงภายในชมชนลง ท าใหคนในชมชนหนหนามาชวยเหลอกนเอง

ระบบการสอสารทเครอขายน ามาใชในกระบวนการด าเนน เชน (1) รถประชาสมพนธ เปนสอทใชในการแจงขาวแกชาวบานวาในขณะนมศนยให

ความชวยเหลอ ท าความเขาใจกบชาวบานเกยวกบบทบาทของศนยฯ (2) สอวทยชมชน โดยทมประชาสมพนธขอเวลาของสถานวทยในทองถนวนละ 2-3

ชวโมง ในการรบแจงเหตความเสยหาย การแจงขาวตางๆ (3) สอสงคมออนไลน เชน FB ใชในการแจงขาวจากพนทประสบภยสสาธารณะ

ระดมความชวยเหลอจากบคคล องคกรภายนอก การประชาสมพนธ (4) การสอสารทางตรง เชน การประสานงาน การลงจดประชมในพนท 4) ระบบอาสาสมคร ในสถานการณภยพบต ทกสวนทเกยวของตองท างานแขงกบเวลาในการใหความ

ชวยเหลอ ผลกระทบจากความสญเสยท าใหเกดความขาดแคลนในทรพยากรรวมถงสงกระทบตอชวตผคนทงทางรายกายและจตใจ นบวาเปนสถานการณความไมปกตในสงคมทเกดขน และเปนสภาวะส าคญทท าใหเหนพลงของอาสาสมครทเปนก าลงส าคญในการท างานชวยเหลอ โดยกลมอาสาสมครเหลานสามารถสรางผลกระทบในเชงบวกตอสงคมไดเปนอยางมาก โดยเฉพาะอยางยงในสถานการณภยพบต (เครอขายจตอาสา, มปป., 4)

85

ทงน อาสาสมครทเขามารวมงานกบเครอขายองคกรชมชน สวนมากเปนชาวบานในเครอขายองคกรชมชนทงในจงหวดสงขลา และตางจงหวด เชน ระนอง นครศรธรรมราช สตล โดยการประสานงานงานของสถาบนองคกรพฒนาชมชน (พอช.) อาสาสมครเหลานมประสบการณท างานพฒนาเชนเดยวกนกบแกนน าเครอขายองคกรชมชนคาบสมทรสทงพระ ท าใหมการสอสารกนอยางตรงไปตรงมา เชน การสะทอนเรองการท างาน ซงเปนประโยชนตอการปรบตวในการด าเนนงานของเครอขายองคกรชมชน มการท างานทเขาใจระบบ มความรดานชางซงท าใหการซอมสรางบานเปนไปดวยความรวดเรว

นอกจากนยงมอาสาสมครทเปนกองก าลงทหาร เขามารวมฟนฟชมชน โดยชวยเหลอดวยก าลงแรงงานในการซอมสรางบาน ชวยขนยายคน อปกรณตางๆ และทเปนนกเรยนนกศกษา อาสาสมครกลมนสวนหนงไปชวยงานดานซอมสราง อกสวนหนงชวยงานในดานการเกบขอมลพนท และการเขาไปพดคยใหก าลงใจชาวบาน

5) ระบบการใหความชวยเหลอ ขอจ ากดในดานการใหความชวยเหลอผประสบภยของหนวยงานภาครฐคอ ไมได

ยดหยนตามสภาพความเดอดรอนของชาวบาน ยดระบบฐานขอมลทางทะเบยนราษฎรเปนหลก ท าใหการชวยเหลอไมสามารถเขาถงผเดอดรอนในบางกลมได เชน ชาวบานทอาศยอยในทดนสาธารณะ ตงบานโดยไมมบานเลขทในพนทต าบลกระดงงา ต าบลสนามชย อ าเภอสทงพระ เปนตน ดงค าสมภาษณของตวแทนภาคประชาสงคม กลาววา

“มนมปญหำอยทกำรจดกำรของภำครฐ คอ หนง มกำรจดกำรอยำงเทำเทยมแตไมเปนธรรม เทำเทยมคอ ทกหลงคำไดเทำกน 18 แผน แตควำมเดอดรอนของคนไมเทำกน บำงหลงเสยหำยมำกกวำ 18 แผน สอง คอใชตวระบบเปนหลก ระบบคอฐำนขอมลทะเบยนบำน คนทไมอยในฐำนขอมลทะเบยนบำนไดรบควำมชวยเหลอนอยมำก ไมไดรบถงยงชพ และไมไดรบกระเบ อง”24 หากแตการชวยเหลอผประสบภยของเครอขายองคกรชมชนคาบสมทรสทงพระจะ

ยดขอมลจากพนทเปนหลก โดยพจารณาไปตามความเดอดรอนของผประสบภย รวมไปถงการใหผประสบภยไดเขามามสวนในการรบผดชอบซอมสรางบานเรอนของตนเองดวย

นอกจากนการศกษาครงน พบวา การชวยเหลอผประสบภยไมใชเพยงการชวยเหลอทางวตถ ในสถานการณของภยพบตทผประสบภยไมเคยไดประสบมากอน อาจสงผลกระทบตอภาวะอารมณ ความเครยด หมกมนอยกบการแกปญหาเฉพาะหนา ซงเมอเครอขายองคกรชมชนสามารถ 24

ตวแทนภาคประชาสงคม (สมภาษณ, 8 ธนวาคม 2556)

86

ตงหลกในการด าเนนงานซอมสรางไดแลว จงไดมการจดวงพดคยภายในชมชนเพอใหชาวบานไดมพนทส าหรบระบายความรสก สะทอนบทเรยน สถานการณทเกดขน ขอคนพบดๆ ท าใหชาวบานมการผอนคลายความเครยด

การด าเนนงานรวมกนของเครอขายองคกรชมชนคาบสมทรสทงพระ ตอเหตการณภยพบตทเกดขนในครงน มการพฒนามากขนเมอเปรยบเทยบกบครงเมอเกดเหตอทกภยในป พ.ศ.2548 ทมการประสานงานภายในเครอขาย การส ารวจขอมลความเดอดรอน การสงตอขอมลสเครอขายภายนอกเพอประสานความชวยเหลอ และการพฒนากจกรรม โครงการเพอแกปญหาจากการเกดภยพบต ขณะทเหตการณวาตภยและอทกภยในป พ.ศ.2553 มการจดตงศนยประสานงานเพอชวยเหลอผประสบภยทเปนจดรบแจงเหต ประสานการชวยเหลอ มการจดโครงสรางและกลไกในการจดการภยพบต แมจะเปนการด าเนนการทยงไมครบตามวงจรการจดการภยพบตกตาม แตทงสองเหตการณตางกเปนเสมอนจดเรมตนใหเครอขายองคกรชมชนพนทคาบสมทรสทงพระมการคดตอยอด พฒนาแนวคด ความรในการจดการภยพบตทจะเกดขนในอนาคต ดงภาพประกอบ 13

ภาพประกอบ 13 กระบวนการด าเนนงานของเครอขายฯ ตอเหตการณวาตภยและอทกภยป พ .ศ.2553 ทมา: ผวจย, 2557

เหตการณวาตภยและอทกภย ป พ.ศ.2553 จดตงศนยประสานองคกรชมชนสงขลาเพอการชวยเหลอผประสบภย ผานกลไก

- การประสานงาน

- การจดระบบขอมล

- ระบบการสอสาร

- ระบบอาสาสมคร

- ระบบการใหความชวยเหลอ

กอนเกด

ภย หลงเกดภย

ระหวางเกด

ภย

87

4.3.2 ผลการด าเนนงานในการจดการภยพบต 1) ผลการด าเนนงานในเหตการณอทกภยป พ.ศ.2548 เหตการณอทกภยในป พ.ศ.2548 เปนชวงทองคกรชมชนในพนทคาบสมทร

สทงพระเรมเชอมโยงกนเปนเครอขายชมชนเพอการฟนฟและพฒนาลมน าทะเลสาบสงขลา สงทเกดขนภายหลงจากเหตการณนคอ การชวยเหลอกนเองของเครอขาย โดยมการสอสารภายในเครอขาย เกบขอมลและสงตอขอมลพนททตองการความชวยเหลอไปยงเครอขายภายนอกพนท

จากการสงตอขอมลผเดอดรอนใหเครอขายขางนอก ท าใหสามารถเขาไปใหความชวยเหลอไดถกจด ตรงตามความตองการของผใหความชวยเหลอ หลงจากเหตการณน าทวมผานพนไป กลมแกนน าเครอขายองคกรชมชนไดพฒนากจกรรม โครงการทตอบสนองตอภยพบต โดยไดรบการสนบสนนงบประมาณจากสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) เชน โครงการสรางโรงน าดมในพนทต าบลทาบอน อ าเภอระโนด เพอแกปญหาการขาดแคลนน าสะอาดในการอปโภค โครงการฟนฟนารางของต าบลเครง กองทนขาวสารของต าบลเกาะขนธ อ าเภอชะอวด เปนตน

2) ผลการด าเนนงานในเหตการณวาตภยและอทกภยป พ.ศ.2553 จากวนท 6 พฤศจกายน พ.ศ.2553 ทเครอขายองคกรชมชนคาบสมทรสทงพระได

จดตงศนยประสานงานเครอขายองคกรชมชนสงขลาเพอชวยเหลอผประสบภย จนถงวนทศนยประสานงานฯ ไดปดตวลงเมอวนท 15 มกราคม พ.ศ.255425 ผลทเกดขนจากการด าเนนงานของศนยประสานงานฯ ดงน

(1) เครอขายองคกรชมชนสามารถกระจายความชวยเหลอได ถงตวผประสบภย โดยการจดระบบการใหความชวยเหลอขององคกรชมชน ซงมการจดล าดบความส าคญ พจารณาตามขอมลความเดอดรอนของผประสบภยเปนหลก การประสานความชวยเหลอจากองคกร เครอขาย และภาคตางๆ มการท าแผนงานประจ าวน การประชาสมพนธสงขาวถงผเดอดรอนทงทางวทยชมชน และรถแห การจดชาง แรงงานอาสาสมครลงพนท ทส าคญคอ มการประเมนผลงาน สรปขอมล และสรปการท างานวนตอวน ท าใหสามารถรไดวาพนทไหนทไดรบการชวยเหลอแลว พนทไหนทยงไปไมถง และความตองการของผประสบภย ดงค าสมภาษณของตวแทนเครอขายองคกรชมชน กลาววา “มกำรข นขอมลไวบนกระดำน ถำ อบต. ชวยแลว เรำกไมเขำไปอก เรำจะชวยคนทไมไดอะไร มกำรลงพ นทดวำเขำไดรบกำรชวยเหลออะไรบำงแลว ไมใชวำรบแจงแลวชวยเหลอทนทตองลงไปดดวย”26

25 ศนยประสานงานเครอขายองคกรชมชนสงขลาเพอชวยเหลอผประสบภย จดตงขนมาโดยเครอขายองคกรชมชนคาบสมทรสทงพระ รวมกบภาคความรวมมอ ทงภาคประชาสงคม องคกรพฒนา โดยมวตถประสงคเพอใหความชวยเหลอผประสบภย แมศนยฯ นจะปดตวลง แตเครอขายองคกรชมชนคาบสมทรสทงพระยงคงมการรวมตวกนและด าเนนกจกรรมพฒนาในพนทคาบสมทรสทงพระมาอยางตอเนองจนถงปจจบน (พ.ศ.2558) 26 ตวแทนเครอขายองคกรชมชน (สมภาษณ, 25 ธนวาคม 2556)

88

อกทง การสอสารกนระหวางเครอขายกบชมชนผานทางรายการวทยชมชน ท าใหเครอขายองคกรชมชนสามารถเขาถงขอมลไดรวดเรวมากกวาภาครฐ เกดความรวดเรวในการแกปญหา ดงค าสมภาษณของตวแทนภาคประชาสงคม กลาววา “เขำสอสำรกนไดเรว สำมำรถต งระบบกำรสอสำรโดยใชวทยชมชนไดด เปนชองทำงในกำรแกปญหำ รขอมลไดเรวข นมำกกวำของรฐ ของรฐมนตองเปนข นตอน ตองไปแจงทอำเภอแลวกตองผำนทำงผใหญบำน แตอนน แจงทำงวทย”27

นอกจากเขาถงขอมลไดรวดเรวแลว ยงท าใหคนในชมชนหนหนามาชวยเหลอกนเอง รวมไปถงสามารถลดความขดแยงระหวางชาวบานกบภาครฐ ดวยการสรางความเขาใจถงบทบาท หนาทของภาคสวนตางๆ ตอภาวะทเกดขน รวมไปถงการสอสารไปยงหนวยงานภาครฐ เพอใหเกดการปรบตวแกปญหาไดตรงจด ดงค าสมภาษณของตวแทนภาคประชาสงคม กลาววา

“ในดำนหนงเรำสรำงควำมเขำใจกบชำวบำนดวยเน อหำวำ หนำทของอำเภอมอะไรบำง และสอสำรไปใหกบอำเภอเขำรวำ มอะไรตรงไหน ชำวบำนเขำใจวำยงไง เรำกบอกไปวำชำวบำนเขำใจวำอยำงน นนะ พอบอกปญหำอยำงน ไปปบ รงเชำเขำกแกแลว”28 (2) ภาคสวนตางๆ ใหการยอมรบในการด าเนนงาน ความโดดเดนของการท างาน

ของเครอขายองคกรชมชนคอ การใหความชวยเหลอผเดอดรอนไดรวดเรว ตรงความตองการของผประสบภย ความทมเทในการท างานของเครอขาย ท าใหภาคสวนตางๆ ใหความยอมรบ โดยเฉพาะส านกงานจงหวดสงขลา มหาวทยาลยสงขลานครนทร ซงเหนไดจากการใหความอนเคราะห ชวยเหลอเครอขายในดานตางๆ เชน การบรจาคสงของ การอ านวยความสะดวกโดยการประสานงานตอไปยงหนวยอนๆ

(3) หนวยงานระดบพนท ชมชนเกดการเรยนร ปรบตว อาท การประชมของ หนวยงานในแตละอ าเภอจะมการกระตนเตอน เตรยมรบมอภยพบต สวนในพนทชมชนจะมเสยงตามสาย ชาวบานมความตนตว ตดตามขอมลขาวสารจากสอมากขน มการเรยนรจากพนททด าเนนการเรองการเตรยมความพรอมในการรบมอภยพบต และน ามาปรบใชกบพนทของตนเอง มการใชเทคโนโลย เชน Facebook ในการสอสาร และในชวงระยะ 2-3 ปทผานมาไดมการตงกลม line ขนมาเพอการเตอนภยกอนเกดภย การวเคราะหสถานการณ การพยากรณอากาศโดยเฉพาะในชวงฝนตกหนก

27 ตวแทนภาคประชาสงคม (สมภาษณ, 13 ธนวาคม 2556) 28 ตวแทนภาคประชาสงคม (สมภาษณ, 17 ธนวาคม 2557)

89

(4) เกดการเรยนรระบบการจดการภยพบตขามจงหวด และเชอมโยงเครอขายทงในจงหวดและตางจงหวดมากยงขน โดยแกนน ามองวาหากมการรวมแลกเปลยนเรยนรขามจงหวดกจะสามารถน าประสบการณ ความรท ไดเรยนรมาปรบใชในพนทตนเองได และการเชอมโยงเปนเครอขายกนจะท าใหมแรงก าลงในการชวยเหลอกนมากยงขน

(5) มกระบวนการด าเนนงานตอเนองจนถงปจจบน (2558) ภายหลงจากเหตการณวาตภยและอทกภยในป พ.ศ.2553 เครอขายองคกรชมชนคาบสมทรสทงพระ และองคกรสนบสนน อาท สถาบนพฒนาองคกรชมชน ส านกงานกองทนสนบสนนการวจย มลนธชมชนไท เปนตน ไดมการด าเนนงานในเรองการจดการภยพบตมาตอเนอง ดงน

(5.1) การถอดบทเรยน เพอเปนการทบทวนระบบการจดการตนเองในเรองของภยพบตทเกดขนในพนทในหลายๆ วาระ ตวอยางเชน เมอวนท 20 กนยายน พ.ศ.2554 มการสะทอนบทเรยนภยพบตในพนทคาบสมทรสทงพระ โดยตวแทนภาคประชาสงคมและภาคประชาชน รวมไปถงมการเสรมความรเกยวกบสถานการณแนวโนมการเกดภยพบตและการเตรยมความพรอม โดยนกวชาการและตวแทนหนวยงานภาครฐ

สงทส าคญคอ ในการถอดบทเรยนครงน ไดมการแบงกลมระดมความคดของแกนน าในการวางระบบจดการภยพบตของแตละอ าเภอ ทงในชวงกอนเกดเหต ระหวางเกดเหต และหลงเกดเหต

การถอดบทเรยนเมอวนท 21 กมภาพนธ พ.ศ.2555 เพอแลกเปลยนเรยนรการด าเนนงานในการเตรยมรบมอภยพบตของแตละต าบลในพนทคาบสมทรสทงพระ เปนตน

(5.2) การเตมความร การจดประชม สมมนา อบรมใหความรเกยวกบภยพบตโดยเชญนกวชาการมาเปนวทยากร ดงค าสมภาษณของตวแทนภาคประชาสงคม กลาววา

“เรำมเวทใหชำวบำนเขำไดมำคยกน มกระบวนกำรอบรม พฒนำ เตมควำมร ใหขอมลเกยวกบภยพบตวำมอะไรบำง เรำกมนกวชำกำรมำใหขอมลเกยวกบอตนยมวทยำ มกำรอบรมกองเลขำชำวบำน ในเรองกำรตดตำมสภำพภมอำกำศเพอกำรเตอนภย กำรดแผนทดำวเทยม”29

(5.3) การแลกเปลยนเรยนรรวมกบเครอขายภยพบตในพนทจงหวดอนๆ เชน

พงงา นครศรธรรมราช ตรง สตล สราษฎรธาน เปนตน (5.4) การเชอมโยงเครอขาย นอกจากการทบทวนตวเอง การจดการตนเองใน

ระดบพนทแลว เครอขายองคกรชมชนคาบสมทรสทงพระ เครอขายองคกรชมชนในจงหวดสงขลา 29 ตวแทนภาคประชาสงคม (สมภาษณ, 8 ธนวาคม 2556)

90

ภาคประชาสงคม และองคกรสนบสนน เชน สถาบนพฒนาองคกรชมชน ส านกงานกองทนสนบสนนการวจย เปนตน ไดรวมกนจดประชมวสามญระดบจงหวดของเครอขายองคกรชมชนต าบล เพอน าเสนอการพฒนานโยบายสาธารณะการจดการภยพบต การจดประชมสมชชาปฏรปจงหวดสงขลาประเดนภยพบต ดงค าสมภาษณของตวแทนภาคประชาสงคม กลาววา

“ป 54 55 มแผนยทธศำสตรในกำรเตรยมปองกนภย มกำรจดมหกรรมตำนภยพบตทหอประชมนำนำชำต มหำวทยำลยสงขลำนครนทร เปนกำรประชมเครอขำยไปในตวแลวกเนนเรองน โดยเฉพำะ เปนกระบวนกำรเรยนรเพอกระจำยใหตำบลทเหลอทเรำยงไปไมถงไดเรยนรเพม แลวกเตรยมทำ spot แจกไปตำมหอกระจำยขำวเพอปลกใหคนแขงแรง”30

(5.5) การเตรยมความพรอมในระดบครวเรอน โดยอาศยบทเรยนทเกดขนจากเหตการณภยพบตไปใช ดงเชน ดงค าสมภาษณของตวแทนเครอขายองคกรชมชน กลาววา

“เรำไดบทเรยนมำวำงแผนในพ นทของตนเองวำ ถำเกดภยพบตอก เรำตองเตรยมอะไรบำง อยำงนอยเรำกตองเตรยมไวกอนของตวเอง ตองเตรยมใหมำกทสดอยำงขำวสำร เทยน ไฟฉำย อำหำรแหง ตองเตรยมเอำไวเผอเปนอำทตยสองอำทตย เรำจะไดอยไดโดยไมตองรอควำมชวยเหลอจำกภำยนอกเพยงอยำงเดยว”31

(5.6) การน าไปขยายผลในระดบพนทต าบล เมอแกนน าองคกรชมชนในพนท

คาบสมทรสทงพระเกดการทบทวนระบบการจดการตนเองในดานภยพบต และไดน าบทเรยนนนมาปฏบตการในพนทต าบล โดยการน าไปด าเนนการกนเองภายในพนท บางต าบลมการด าเนนการโดยมองคกรภายนอกใหการสนบสนน เชน สถาบนพฒนาองคกรชมชน ส านกงานกองทนสนบสนนการวจย เปนตน ดงค าสมภาษณของตวแทนเครอขายองคกรชมชน กลาววา

30 ตวแทนภาคประชาสงคม (สมภาษณ, 17 ธนวาคม 2557) 31 ตวแทนเครอขายองคกรชมชน (สมภาษณ, 25 ธนวาคม 2556)

91

“มกำรเสนอพ นท เสนอโครงกำรกบ พอช. มำทำเรองกำรเตรยมตวรบมอภยพบต ในโซนน จะไดรบงบประมำณผำนเครอขำยองคกรชมชนในระดบตำบล ตำบลละ 90,000 บำท เกอบทกตำบลจะมำทำเรองแผนรบมอภยพบต ทำต งแตเตรยมชมชนใหเตรยมตววำ ถำเกดภยแบบน อยำงนอยเรำตองชวยตวเองสก 7 วนใหไดกอน เตรยมขำวสำร อำหำรแหง ของใชทจำเปน ใหชมชนรสก เกดประสบกำรณจรงมนมควำมพรอมในกำรเตรยม นอกจำกกำรเตรยมแลวกทำแผนทหนภย ถำเกดภยจะไปอยตรงไหน ผงชมชนในกำรรบมอภยพบต”32

บทเรยนจากเหตการณวาตภย อทกภยทเกดขน ท าใหหลายต าบลในพนทคาบสมทรสทงพระ จงหวดสงขลา ไดมการทบทวน น ามาออกแบบ วางแผน จดระบบการรบมอภยพบตในพนท ตวอยางเชน

พนทอ าเภอระโนด มต าบลบอตร บานขาว เปนตน พนทอ าเภอกระแสสนธ มต าบลกระแสสนธ เชงแส เกาะใหญ เปนตน พนทอ าเภอสทงพระ มต าบลกระดงงา ชมพล คขด วดจนทร บอแดง ทาหน

เปนตน และ พนทอ าเภอสงหนคร มต าบลชงโค มวงงาม ร าแดง เปนตน ทงน การจดการภยพบตของแตละต าบลมความแตกตางกนไปตามบรบทของ

พนท ซงผวจยไดคดเลอกตวอยางมาน าเสนอในการศกษานดวย ไดแก ต าบลบานขาว อ าเภอระโนด ต าบลเชงแส อ าเภอกระแสสนธ ต าบลบอแดง อ าเภอสทงพระ และต าบลร าแดง อ าเภอสงหนคร มรายละเอยดดงตอไปน

(5.6.1) ตำบลบำนขำว อำเภอระโนด จงหวดสงขลำ ในปลายป พ.ศ.2548 พนทต าบลบานขาวประสบกบปญหาอทกภย

เชนเดยวกบพนทอนๆ ในคาบสมทรสทงพระ ชาวบานไดรบความเดอดรอน กลาวคอ พนทการเกษตรไดรบความเสยหายจากการถกน าทวมขงยาวนาน สตวเลยงไมมอาหารกน การชวยเหลอจากภาครฐเปนไปอยางลาชา เนองจากขาดอปกรณ ขาดการประสานงานอยางเปนระบบ เหตการณครงนเปนจดเรมตนใหภาคประชาชนในพนทต าบลบานขาวเกดความตนตว โดยรวมกบเครอขายแผนแมบทภาคใต หาแนวทางในการชวยเหลอกนเอง และเพอเตรยมความพรอมรบมอตอเหตการณภยพบตทจะเกดขนในอนาคต ดงค าสมภาษณของตวแทนทองถน กลาววา “กำรทวมขงของน ำเกดข นทกป ใน

32 ตวแทนเครอขายองคกรชมชน (สมภาษณ, 25 ธนวาคม 2556)

92

สวนของชมชนกไดรบกำรชวยเหลอจำกรำชกำรชำตองชวยเหลอกนเอง กเลยมแนวคดเรอง ใหประชำชนชวยเหลอตนเองไดยำมเกดภยพบต”33

จดเดนของกระบวนการเตรยมความพรอมรบมอภยพบตในพนทต าบลบานขาว คอ การพฒนาระบบอาสาสมครจดการภยพบตภาคประชาชน เพอใหความชวยเหลอชาวบานในพนทต าบลและเครอขาย ในยามเกดภยโดยไมตองรอความชวยเหลอจากภาครฐ

กระบวนกำรในกำรดำเนนงำน การเตรยมรบมอภยพบตของต าบลบานขาว มกระบวนการด าเนนงาน

ดงน การจดประชมคดเลอกอาสาสมครจากแกนน าชมชน อาสาสมครปองกน

ภยฝายพลเรอน และอาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบาน การจดเวทเพอสรางความร ความเขาใจเกยวกบภยพบต สรางแรงจงใจ

และเสรมพลงจตอาสาใหแกอาสาสมคร เพอใหอาสาสมครเขาใจบทบาท เหนความส าคญ และรวมกนจดท าแผนการท างานของอาสาสมคร

การส ารวจขอมลชมชน การท าแผนทชมชน และการจดท าแผนรบมอภยพบตของอาสาสมคร

การฝกอบรมเพอเสรมศกยภาพแกอาสาสมครในดานการใหความชวยเหลอผประสบภย เชน การใชอปกรณ การปฐมพยาบาลและการชวยชวต การวเคราะหสถานการณ ฝกปฏบตการจรง โดยมวทยากรจากหนวยงานทเกยวของมาฝกอบรมให เชน ส านกปองกนภยพลเรอนจงหวด หนวยแพทยฉกเฉนและพยาบาลวชาชพ

ผลจำกกำรดำเนนงำน ชาวบานเกดความตนตว มทมอาสาสมคร มการท างานรวมกนของ

หนวยงานในทองถน และในปจจบนก าลงด าเนนการจดตงศนยภยพบตระดบต าบลและระดบลมน าทะเลสาบสงขลา โดยการสนบสนนของส านกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ (สสส.) ดงค าสมภาษณของตวแทนทองถน กลาววา

“ชำวบำนมควำมตนตวเรองภยพบต กำรดแลตวเองในยำมทเกดภย มคนทใจอำสำมำชวยงำนมำกข น ทสำคญหนวยงำน เชน โรงพยำบำลสงเสรมสขภำพตำบล (รพ.สต.) โรงเรยน วด ใหควำมสำคญกบเรองน รวมถงกำรประสำนควำมรวมมอท ง อบต. ทองท ทองถนสำมำรถทำงำนรวมกนได”34

33 ตวแทนทองถน (สมภาษณ, 15 มนาคม 2557) 34 ตวแทนทองถน (สมภาษณ, 15 มนาคม 2557)

93

(5.6.2) ตำบลเชงแส อำเภอกระแสสนธ จงหวดสงขลำ จากเหตการณอทกภยในป พ.ศ.2548 น าทวมขงเปนระยะเวลายาวนาน

ถง 2 เดอน และเหตการณวาตภยในป พ.ศ.2553 สงผลใหเกดความเสยหายในพนทต าบลเชงแส จงกอใหเกดแนวคด “หากเกดภยพบต ชมชนสามารถพงตนเอง ชวยเหลอตนเองได” ดงค าสมภาษณของตวแทนองคกรชมชนต าบลเชงแส กลาววา

“ป 48 และ ป 53 มปญหำอทกภย วำตภย ทำใหชมชนไดเรยนรกำรจดกำรภยพบต กำรใชขอมล กำรบรณำกำรรวมกนโดยเครอขำยองคกรชมชน กำรจดต งกองทนภยพบตระดบหมบำน/ตำบล กำรเตรยมควำมพรอมโดยใชหลกกำรพงตนเอง เชน กอนเกดสถำนกำรณ กำรทำแผนททำมอ กำรเตรยมขอมล กำรประสำนงำนรวมของเครอขำย”35

กระบวนกำรดำเนนงำน

การด าเนนงานของต าบลเชงแส ไดมการพฒนากระบวนการเตรยมพรอมรบมอภยพบตของต าบลเชงแสตอเนองมาจากกระแสสนธโมเดล ดงภาพประกอบ 14 ภาพประกอบ 14 กรอบการจดการภยพบตภายใตกระแสสนธโมเดล ทมา : สภาองคกรชมชนต าบลกระแสสนธ, 2554 35 ตวแทนองคกรชมชนต าบลเชงแส (สมภาษณ, 4 กรกฎาคม 2555)

กระแสสนธโมเดล

(Krasaesin Model) การบรหารจดการภยพบตอยางยงยน

หนวยงานภาครฐ

ชมชน

หนวยงานภาคเอกชน

เครอขายประชาชน

การเตรยมความพรอม (Preparation) ดาน เสบยงอาหาร เครองมอเครองใช จดอพยพ กองทนภยพบต ศนยขอมล

การปองกน (Prevention) การจดท าแผน/คมอ การซกซอมแผน/การตดตามขาวสาร การขดลอก/ก าจดสงกดขวางทางน า การแจงเตอนภย

การเผชญเหต (Response) ไดแก การรายงานเหต การชวยชวต การแจกถงยงชพ การอพยพ การประสานงาน การรกษาความสงบเรยบรอย

การเยยวยาฟนฟ (Recovery) ไดแก การส ารวจความเสยหาย การเยยวยา การซอมแซมสงสาธารณประโยชน

94

ทงน กระแสสนธโมเดลเปนกรอบการจดการภยพบตภายใตแนวคด ชมชนจดกำรตนเอง โดยเนนกำรบรณำกำรทกภำคสวนและกำรมสวนรวมของประชำชน ดงค าสมภาษณของตวแทนภาคประชาสงคม กลาววา

“กระแสสนธ มภย 2 อยำง คอ น ำทวมคอนขำงประจำ แลวกดนสไลด กอนหนำทเรำจะไปคยกบนำยอำเภอ เรำไปคยกนกอนแลวกมำเลำใหนำยอำเภอฟง แกชอบใจ นดประชมกนเลยทอำเภอ ภำคประชำชน เทศบำล อบต. ทองท องคกรชมชน เรำหำรอกนเรองจะเตรยมกำรอยำงไร จะชวยกนอยำงไร กระแสสนธโมเดลเปนตวจดประกำยใหคนรวมมอกน”36

โดยภาคสวนตางๆ ทงทเปนภาคประชาชน องคกรชมชน ทองท ทองถน

และหนวยงานภาครฐไดมการท างานรวมกนในระดบอ าเภอ ดงน (1) มการเสนอแบบฟอรมการเกบขอมลเพอเปนเครองมอในการจดการ

ภยพบตรวมกนไดครอบคลมทงอ าเภอ โดยนายอ าเภอมอบหมายใหก านน ผใหญบานเปนผเกบรวบรวมขอมล

(2) โรงพยาบาลกระแสสนธใหการสนบสนนดานเวชภณฑ มการฝกอบรมการเคลอนยายผปวยอยางถกวธใหกบแกนน าชมชน อาสาสมคร จ านวน 30 คน 1 ครง

(3) มการฝกอบรมการใชวทยสอสารใหแกแกนน า เพอเตรยมรบสถานการณทระบบการสอสารปกตใชการไมได

(4) ปศสตวอ าเภอตงธนาคารอาหารสตวทต าบลโรง และก าหนดใหบรเวณใกลเคยงเปนพนทอพยพสตวเลยง

ในปจจบน ต าบลเชงแสไดด าเนนงานตอจากกระแสสนธโมเดล เชน การจดตงกองทนในระดบหมบาน เชน กองทนอาหาร กองทนยารกษาโรค การจดตงศนยประสานงานท อบต. การจดการเรยนรเรองภยพบตในระดบต าบล และการเตรยมแผนจดการภยแลง โดยการศกษาขอมลพนท การจดการระบบน าภายในต าบล

ผลจำกกำรดำเนนงำน ผลทเกดขนจากการด าเนนงานขององคกรชมชนต าบลเชงแสในการ

จดการภยพบต พบวา เมอภาคประชาชน ทองถน และทองทมการประสานความรวมมอ มการท างานรวมกนสามารถลดปญหาความขดแยงในชมชนได เมอมปญหาเกดขนในชมชนกสามารถจดการไดอยางรวดเรว ท าใหชาวบานสามารถพงพาตวเองได 36 ตวแทนภาคประชาสงคม (สมภาษณ, 18 ธนวาคม 2557)

95

(5.6.3) ตำบลบอแดง อำเภอสทงพระ จงหวดสงขลำ ต าบลบอแดงมพนทสวนใหญอยในแนวเลยบฝงอาวไทย เปนพนททม

ความเสยงตอภยพบตทงอทกภยและวาตภย โดยเหตการณวาตภยในป พ.ศ.2553 ขอคนพบทแกนน าองคกรชมชนไดรบจากการท างานรวมกบเครอขาย คอ ทงๆ ทมเหตการณภยพบตเกดขนและมการตงศนยประสานงานฯ ขนในพนทต าบลบอแดง แตกลบไมมการท างานรวมกนระหวางทองถนกบภาคประชาชน ดงค าสมภาษณของแกนน าองคกรชมชน กลาววา “เรำมำคดวำทำไมไมมกำรทำงำนรวมกน ตำงคนตำงทำ ตำงคนตำงไมสนใจขอมลซงกนและกน แลวเรำกเรมคดวำถำมนเกดเหตปหนำ เรำจะทำยงไง”37

กระบวนกำรดำเนนงำน จากการคดทบทวนน ไดน ามาสการเตรยมความพรอมในการรบมอภย

พบตของพนทต าบลบอแดง โดยมกระบวนการด าเนนงาน ดงน (1) การจดประชมรวมกนระหวางภาคประชาชน ทองถน ทองท โรงเรยน

รพ.สต. กศน. และหนวยงานระดบอ าเภอ เชน ปศสตว เกษตร ประมง (2) มการตงคณะท างานระดบต าบล เพอเปนกลไกในการตดสนใจการ

จดการระดบต าบล ประกอบดวย ภาคประชาชน ทองถน ก านน ผใหญบาน โรงเรยน รพ.สต. และการจดตงคณะท างานระดบชมชนเพอด าเนนงานในแตละชมชน

(3) การจดท าขอมลชมชนเปนรายครวเรอน จดระบบประสานงานกนภายในชมชน จดทมอาสาสมคร ท าผงชมชน แผนทท ามอ

(4) การจดระบบสอสารภายในต าบล และการสอสารกบภายนอก ม อบต.เปนศนยประสานกลาง แตละหมบานใชบานผใหญบานเปนศนยประสานของชมชน

(5) การจดตงกองทนภยพบต โดยการระดมจากสมาชกครอบครวละ 100 บาท/ป แบงผลก าไรจากกลมตางๆ ในชมชนเขามาสมทบ เชน กลมออมทรพย กลมสจจะวนละบาท เปนตน เพอใชในการจดหาถงยงชพและการตงครวกลางเพอชวยเหลอผเดอดรอน ไดมยกรางกตกา ระเบยบ รายละเอยดตางๆ ไวอยางชดเจน ไดแก ทท าการของกองทน วตถประสงค คณะกรรมการ การรบบรจาค การเปดบญชธนาคาร การเกบรกษา การเบกจาย วงเงนทประธานสงจายได และอ านาจการสงจายของคณะกรรมการ ซงกตกา ระเบยบการของกองทนภยพบตนคณะท างานไดแจกจายใหสมาชกทงต าบลไดรบทราบลวงหนา กอนจะมการระดมทน

37 แกนน าเครอขายองคกรชมชน (สมภาษณ, 21 ธนวาคม 2556)

96

ผลจำกกำรดำเนนงำน (1) ภยพบตเปนประเดนทสามารถรวมคนได ท าใหคนในชมชนหนหนามา

คยกน ทกภาคสวนในพนทเขามามสวนรวมมากขน ซงน าไปสการปรบความสมพนธของคนในชมชน ลดความขดแยงในพนทลงได

(2) ชาวบานมความพรอมมากขน มความตนตวในการเตรยมความพรอมรบมอทงในระดบครวเรอน ระดบชมชน และระดบต าบล

(3) เกดการพฒนาคนในชมชนใหมจตอาสา ท าใหมแกนน าชาวบานเพมขนมากขน มการเรยนรการท างานรวมกน

(5.6.4) ตำบลรำแดง อำเภอสงหนคร จงหวดสงขลำ ต าบลร าแดง เปนพนททมปญหาเกยวกบทรพยากรน า มกจะประสบทง

ภาวะน าแลงและน าทวม โดยในหนาแลง น าตนทนไมเพยงพอตอความตองการใชน าเพอการเกษตร สวนในหนาฝนจะเกดน าทวม

เหตการณอทกภยในป พ.ศ.2548 องคการบรหารสวนต าบลร าแดงไดมการจดการแกปญหาของต าบล ดงค าสมภาษณของตวแทนทองถน กลาววา

“ป พ.ศ.2548 ผเฒำผวำพดกนวำ น ำทวมรำแดงสงทสดในรอบ 80 ป ปญหำใหญสดของพ นทคอ ทพกวว องคกำรบรหำรสวนตำบลรำแดงใหอำนำจกำรตดสนใจแกสมำชกองคกำรบรหำรสวนตำบลรำแดงรวมกบผใหญบำนแตละหมบำนในกำรจดหำเตนทสำหรบเปนทพกสตวเล ยงและคนอำศยชวครำว โดยท อบต. เปนผรบผดชอบคำใชจำย”38

หลงป พ.ศ.2548 องคการบรหารสวนต าบลร าแดงไดจดงบประมาณมา

ยกระดบสะพาน 2 แหง คอ สะพานตาหลง และสะพานขมวน มการถมพนทบรเวณ อบต. และซอทดนบรเวณหวยแหงส าหรบเปนจดอพยพชาวบาน

ป พ.ศ.2553 ต าบลร าแดงไดรบผลกระทบจากเหตการณพายดเปรสชนเชนเดยวกนกบพนทอนๆ ในพนทคาบสมทรสทงพระ แตดวยการเตรยมความพรอมรบมอโดยใชระบบการจดการในพนทเปนหลก ท าใหสามารถจดการกนเองภายในพนทได 38 ตวแทนทองถน (สมภาษณ, 18 กนยายน 2556)

97

กระบวนกำรดำเนนงำน องคการบรหารสวนต าบลร าแดง มกระบวนการด าเนนงานเพอจดการภย

พบต ดงน (1) มแผนการจดการตนเอง ไดแก การประชาสมพนธใหครวเรอนเตรยม

ความพรอมลวงหนา โดยมการหารอและท าความเขาใจกบแกนน าต าบล การเฝาระวงจดเสยง บานเรอน ระบบการสอสารระหวาง อบต.กบประชาชน ตลอดจนการจดเตรยมอาสาสมครไวคอยชวยเหลอผทไมสามารถชวยเหลอตนเองได และการสงสญญาณเตอนภย

(2) เตรยมอาสาสมคร มการท าความเขาใจ การสอสาร การรวมมอกนอยางเปนระบบ

(3) ก าหนดพนทปลอดภยส าหรบคน และสตวเลยงอยางชดเจน (4) ใชฐานขอมล GIS ประกอบการท างาน การวางแผน เชน พนทเสยง

คนทตองไดรบการดแล (5) สรางการมสวนรวมในพนท โดยท าความเขาใจ ประสานงาน และ

ประสานความรวมมอ (6) จดเตรยมงบประมาณ ออกแบบการบรหารจดการทเหมาะสมในการ

ใหความชวยเหลอ การฟนฟความเสยหายทเกดขน ทงน องคการบรหารสวนต าบลร าแดง ไดจดท าแผนการจดการภยพบต

ดงน (1) กอนเกดภย แบงเปน 2 ระดบคอ

(1.1) การจดการตนเองในระดบครวเรอน เชน เตรยมขาวสาร อาหารแหง น าดมใหเพยงพอส าหรบใชใน 3-15 วน เตรยมทรพยสนเงนทองทตองใชในการยามจ าเปน ตดตามสถานการณและเหตการณอยางใกลชด เตรยมอปกรณทจ าเปนตองใช อปกรณการสอสาร ยาสามญประจ าบาน ตรวจสอบปลกและสวทไฟฟา เตรยมเคลอนยายทมคาไปไวในทปลอดภย

(1.2) การจดการระดบต าบล เชน รบอาสาสมครและแตงตงทมชวยเหลอฉกเฉน เตรยมมอบหมายงานทม อสม.และ รพ.สต.ร าแดง จดระบบสอสารระดบต าบล จดท าผงชมชน จดตงศนยอ านวยการปองกนภยพบตต าบลร าแดง ฝกอบรมการใชวทยสอสาร

(2) ระหวางเกดภย ตองมสตพรอมรบสถานการณ อยในพนทปลอดภย รบฟงขาวสารขอมล คดพงตนเองเปนอนดบแรก ชวยเหลอผอน และรอรบการชวยเหลออยางมสตและเปนระเบยบ

98

(3) หลงเกดภย แบงเปน 2 ระดบ คอ (3.1) การจดการตนเองในระดบครวเรอน เชน การส ารวจความ

เสยหาย ประสานงานเพอชวยเหลอจดทไดรบความเสยหาย ตรวจสขภาพของตนเองและครอบครว (3.2) การจดการระดบต าบล เชน จดท าขอมลสรปความเสยหาย

และด าเนนการใหความชวยเหลอ ซอมแซมสาธารณะประโยชนใหอยในสภาพปกต ประสานหนวยงานทเกยวของหากเกนขดความสามารถของต าบล จดท าแผนงาน-โครงการปองกนระยะยาว

จากการศกษากระบวนการจดการภยพบตของทง 4 ต าบล พบวา แมวาทง 4 ต าบลจะมความจดเนนในการจดการภยพบตทแตกตางกนไปตามบรบท และการออกแบบของชมชน หากแตเมอดในรายละเอยดจะพบวา

(1) แนวคดส าคญของระบบการจดการภยพบต คอ การพงพาตนเองโดยไมรอความชวยเหลอจากภายนอก มการลงรายละเอยดการจดการภยพบตทเปนไปในทศทางเดยวกน คอ

กอนเกดภย เชน มการเตรยมในดานการจดท าขอมลชมชน ผงชมชน การจดตงกลไกในพนทเพอการสอสาร ประสานงาน การเตอนภย เปนตน

ระหวางเกดภย เชน มการตงระบบในการชวยเหลอกน เชน ระบบอาสาสมคร กองทนภยพบต เปนตน

หลงเกดภย เชน การตงกลไกการประสานงาน ศนยอ านวยการ การน าขอมลมาใชประกอบการแจงความเสยหาย เปนตน

(2) กอนการด าเนนงานจะมการสรางความร ความเขาใจเกยวกบเรองภยพบตแกชาวบาน เพอใหเกดความตระหนกรวมกนในการเตรยมความพรอมของชมชน

(3) เนนการท างานรวมกนของทกภาคสวน ทงภาคประชาชน ทองท ทองถน และหนวยงานทเกยวของ

(4) มการใชขอมลชมชนในการออกแบบ วางแผนใหสอดคลองกบบรบทของชมชน โดยขอมลทไดมาเกดจากการรวมกนออกแบบ ส ารวจ รวบรวม และน ามาวเคราะห

(5) มการเรยนรรวมกบเครอขาย ซงเปนหวใจส าคญทจะน าความรทไดมาปรบใชใหเหมาะสมกบพนทของตนเอง

สรป กระบวนการถอดบทเรยน การอบรม เตมความร การแลกเปลยนเรยนร การน า

บทเรยนไปขยายผลในครวเรอนและพนทต าบล การเชอมโยงเครอขาย กระบวนการเหลานไดสรางการเรยนรใหกบแกนน าเครอขายองคกรชมชน ชมชนในพนทคาบสมทรสทงพระ ซงในระยะตอมามการยกระดบใหเปนประเดนรวมในระดบเครอขายจงหวดสงขลา และมการพฒนาใหเกดการเตรยมความพรอมเพอการจดการภยพบตในระดบพนทต าบล

99

การเชอมโยงกนเปนเครอขายขององคกรชมชนในพนทคาบสมทรสทงพระ น ามาซงการท างานพฒนาพนทในประเดนตางๆ เชน อาชพ การจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม จนกระทงเมอเกดเหตการณภยพบตขนในพนท เครอขายองคกรชมชนไดม กระบวนการจดการ ตอบสนองตอเหตการณในดานการฟนฟ ใหความชวยเหลอผประสบภย ซงตอมาไดพฒนาใหเกดการเตรยมความพรอมในการรบมอภยพบต ดงภาพประกอบ 15

ภาพประกอบ 15 กระบวนการด าเนนงานของเครอขายฯ ในชวงป พ.ศ.2554-ปจจบน (2558) ทมา: ผวจย, 2557 4.3.3 ปจจยทเออและทเปนอปสรรคตอการด าเนนงาน

1) ปจจยทเออตอการด าเนนงาน ไดแก 1.1) ความเปนเครอขาย องคกรชมชนในพนทคาบสมทรสทงพระมการรวมตว

และท างานรวมกนมาอยางยาวนาน นบจากป พ.ศ.2546 ไดมการรวมตวกนเปน “เครอขำยชมชนเพอกำรฟนฟและพฒนำลมน ำทะเลสำบสงขลำ” มการจดตงเปน “คณะทำงำนคำบสมทรสทงพระ” และรวมกนด าเนนกจกรรมพฒนาในพนทคาบสมทรสทงพระ และรวมกนก าหนดยทธศาสตรในการพฒนาคาบสมทรสทงพระ

ในการรวมตวตวกนนท าใหเกดการประสานงาน การพบปะ แลกเปลยนความคดเหนกนในวงประชมระดบตางๆ การท ากจกรรมรวมกนท าใหแกนน าเกดการเรยนรรวมกน และน ามาซงของความสนทสนม อนสงผลใหการด าเนนงานของเครอขายมระบบการท างานทไมหยดนง

การด าเนนงานของเครอขายฯ ป พ.ศ.2554-2558 1. การถอดบทเรยน 2. การเชอมโยงเครอขายระดบจงหวด 3. การน าบทเรยน แนวคดไปเตรยมความพรอมในพนทต าบล เชน มการท าแผนจดการภยพบตกอนเกดเหต ระหวางเกดเหต และหลงเกดเหต ฯลฯ

กอนเกด

ภย หลงเกดภย

ระหวางเกด

ภย

100

ไมแขงตว มความยดหยน มการแกปญหาแบบองครวมโดยใชการพจารณารวมกน ท าใหเครอขายสามารถแกปญหาในพนทไดอยางรวดเรวและมพลง

1.2) กระบวนการในการด าเนนงาน ไมไดมโครงสรางแขงตายตวแตมความยดหยน มการท างานทเชอมโยงกบพนท มการจดการขอมลอยางเปนระบบ มการตดสนใจทขอมลเปนฐาน ใชทประชมในการพจารณาตดสน และมกระบวนการด าเนนงานทส าคญ คอ การสรป ทบทวนการด าเนนงานในทกวน ท าใหการด าเนนงานไมหลดไปจากกรอบทตงไว นอกจากน คอ กระบวนการท างานทสรางการมสวนรวมในพนท ดงค าสมภาษณของตวแทนเครอขายองคกรชมชน กลาววา “โครงสรำงคณะทำงำนเรำไมไดตำยตว แตเรำสรำงโครงสรำงใหสมพนธกบพ นท ทสำคญคอกระบวนกำรทำงำนทเรำใชกำรประชมวนตอวน กำรสรป กำรวำงแผน”39

1.3) การมจตสาธารณะและความมงมน แกนน าเครอขายองคกรชมชน มประสบการณในการท างานพฒนา มการปรบตวทตอบสนองตอเหตการณไดอยางรวดเรว ความร ทกษะเฉพาะตวของแกนน ามความหลากหลาย เชน การจดท าขอมล การประสานงาน ซงเมอแกนน าองคกรชมชนเหลานมาท างานรวมกน ชดความร ประสบการณการท างานไดถกน ามาใชอยางเตมทเตมความสามารถ นอกจากนยงมแกนน าในระดบพนทต าบลทมความเอาจรงเอาจงในการท างาน มความเปนคนจตอาสา ใหความชวยเหลอโดยไมเลอกพนท หรอเลอกคนรวยคนจน ดงค าสมภาษณของตวแทนเครอขายองคกรชมชน กลาววา

“แกนนำในพ นทมประสบกำรณในกำรทำงำน รวำจะตองทำอะไร เรองทกษะอำจไมไดฝกกนมำกอน แตจะคดวำถำมนเกดอยำงน เรำจะชวยเขำอยำงไร ตองต งสตกอนวำจะทำอยำงไร หนง สอง สำม พอเรำต งสตได เรำรวมกนคยกนในเครอขำย เรำจะชวยกนอยำงไรบำงกระดมควำมคดกนออกมำ ตกผลกแลวเรำกชวย กำรคยรวมกน กำรแลกเปลยนเปนสงสำคญ ถำเรำคยคนเดยวเรำชวยไมไหวหรอก”40

1.4) การมเครอขายองคกรชมชนนอกพนท ภาคทเปนภาคประชาสงคม องคกรพฒนาเอกชน เขามาหนนเสรมการด าเนนงาน ทงในดานแรงงาน ชางอาสาทมาจากเครอขายองคกรชมชนภายในจงหวดสงขลา และตางจงหวด เชน สตล นครศรธรรมราช ระนอง สวนในดานการบรหารจดการ ความร การประสานงาน การประชาสมพนธมาจากภาคประชาสงคม องคกรพฒนาเอกชน เชน สอชมชน สถาบนพฒนาองคกรชมชน (มหาชน) ส านกงานกองทนสนบสนนการวจย มลนธชมชนไท เปนตน การเขามาของเครอขาย ภาคเหลานเปนการเสรมพลง เปนตวกลางในการ 39 ตวแทนเครอขายองคกรชมชน (สมภาษณ 25 ธนวาคม 2556) 40 ตวแทนเครอขายองคกรชมชน (สมภาษณ 21 ธนวาคม 2556)

101

เชอมโยงจากระดบพนทไปสระดบจงหวด ระดบประเทศ เปนทปรกษาในดานตางๆ ท าใหเครอขายองคกรชมชนในพนทคาบสมทรสทงพระสามารถด าเนนงานไดอยางราบรน และเกดปญหานอยทสด ดงค าสมภาษณของตวแทนเครอขายองคกรชมชน กลาววา “เครอขำยสำมำรถชวยเหลอกนได เครอขำยเปนเรองสำคญ เรำไมเลอก เครอขำยไหนกได อยำงปกตเรำทำงำนเครอขำยเกษตร แตพอเอำเขำจรงเครอขำยตำงๆ มนกมำชวยกนหมด”41

1.5) การพฒนาศกยภาพใหกบแกนน าองคกรชมชน ประชาชนในต าบล และหนวยงานทเกยวของ ท าใหชาวบานมการปรบตว เปลยนแปลงทศนคต มความตระหนกในการเตรยมความพรอมตอการรบมอภยพบต และมการเรยนรจากภายนอก เปนการเกบเกยวประสบการณจากการออกไปชวยเหลอพนทประสบภยในพนทอนๆ

2) ปจจยทเปนอปสรรคตอการด าเนนงาน ไดแก 2.1) การเสนอขาวของสอมวลชน เกดขนในระยะๆ แรกของเหตการณ โดยมสอ

วทยออกขาวไปในท านองวา มการคอรปชนเกดขนภายในหนวยงานระดบอ าเภอ ซงท าใหมการสอบสวน และอ าเภอนนกไมกลาทจะท าการใดๆ สงผลใหการประสานงานของเครอขายกบอ าเภอเปนไปไดล าบาก

2.2) ปญหาเชงโครงสราง องคกรปกครองสวนทองถนบางพนทขาดแคลนบคลากรทมความร ความเขาใจเกยวกบการจดการภยพบตโดยตรง

2.3) ความเขมแขงขององคกรชมชน พบวา แกนน าบางคนยงมความไมไววางใจตอแกนน าดวยกนเอง และตอองคกรทเขามาชวย เนองจากเคยมแนวทางการท างาน วธคด มมมองทไมเหมอนกนมากอน ท าใหเกดความเคลอบแคลง เกรงวาจะเขามาโดยหวงผลประโยชนจากเครอขาย

ในการท างานภายใตความเครยดกอาจมการใชอารมณ ความรสกน าการท างาน เชน มความนอยใจ รสกไมพอใจเกดขนเนองจากกระบวนการท างานของเครอขายใชมตของทประชมในการด าเนนงาน ท าใหอาจไมสนองตอบตอความตองการของแกนน าบางคน อยางเชน ในกรณทรบปากผเดอดรอนวาจะใหความชวยเหลอแลวไมสามารถไปชวยไดทนท หรอการวางบทบาทของการแกนน าในบางสถานการณ แกนน าคนนนอาจจะมบทบาทมากกวาคนน เปนอกเหตผลหนงทท าใหแกนน าบางคนเกดความรสกและอารมณ ถอยหางออกไปจากขบวนแตเมอคดไดกกลบมาท างานรวมกนใหมได ทงนทงนน ปจจยทเปนอปสรรคเหลานไมไดมผลใหการด าเนนงานของเครอขายองคกรชมชนหยดชะงกหรอถดถอยไป เนองจากกระบวนการท างานทมการสรป ทบทวนกนอยทกวน เมอมปญหาอปสรรคกหาหนทางในการแกปญหารวมกนโดยไมปลอยใหคางคาจนเกดเปนความขดแยงกนรนแรงในภายหลง และยงมกระบวนการถอดบทเรยนรวมกนซงท าใหเหนจดเดน จดดอยท 41 ตวแทนภาคประชาชน (สมภาษณ 25 ธนวาคม 2556)

102

จะน ามาปรบปรงการด าเนนงาน นอกจากนสงทแกนน าเครอขายองคกรชมชนยดมนมาตลอดในระยะเวลาของการตงศนยชวยเหลอผประสบภย คอ การไดชวยเหลอพนองกนเอง ท าใหท างานดวยความสข

4.3.4 ขอเสนอแนวทางในการจดการภยพบต ขอเสนอแนวทางตอเครอขายองคกรชมชนคาบสมทรสทงพระ ภาคสวนทเกยวของ

ทงทเปนภาคประชาสงคมและหนวยงานภาครฐในการจดการภยพบตใหมประสทธภาพยงขน แบงออกเปน 2 สวน คอ

ขอเสนอแนวทางการจดการภยพบตเชงพนท 1) ดานกระบวนการมสวนรวมของชมชนในการจดการภยพบต การท างานรวมกบทองถนและชมชน เปนหนงในกลยทธการด าเนนงานของกรม

ปองกนและบรรเทาสาธารณภย เพอใหเกดการพฒนาทยงยน คอ การเสรมสรางความเขมแขงของทองถน และชมชนใหรเทาทนกบปจจยเสยงทมผลกระทบตอความปลอดภย รจกวเคราะหแยกแยะหาทางรอดและแกไขปญหาไดเมอเกดภยพบตขน ซงทผานมากรมปองกนและบรรเทาสาธารณภย สามารถเขาถงและประสานความรวมมอกบทองถนและชมชนไดบางสวนและบางงาน แตหากมองในภาพรวม กระบวนการสรางภาคเครอขาย และการท างานทยดหลกการมสวนรวมยงอยในระดบนโยบาย ชองวางในการปฏบตยงปรากฏใหเหนจากแผนงาน โครงการทก าหนดรายละเอยดและรปแบบตายตว (One size fits all) มากกวาจะยดความยดหยนความเขาใจในความตองการและบรบทของพนท (ปภ., 2554, 35)

ในกรณจงหวดสงขลา ส านกงานปองกนและบรรเทาสาธารณภยจงหวดไดวางแนวทางการจดการสาธารณภยทงระบบ ครอบคลมทกประเภทภย ทงกระบวนการกอนเกดภย (การปองกนและลดผลกระทบ การเตรยมความพรอม) ระหวางเกดภย (การเผชญเหต) และหลงเกดภย (การฟนฟ) ดงน

การปองกนและลดผลกระทบ เนนการใหความร แนะน า ฝกอบรม การด าเนนการโครงการจดการภยพบตโดยอาศยชมชนเปนฐาน

การเตรยมความพรอม เนนทการท าแผนเผชญเหต ทงแผนระดบทองถน ระดบอ าเภอ และระดบจงหวด การฝกอบรม อปพร. เครอขายมสเตอรเตอนภย

การเผชญเหต จะมชดเผชญเหตในการด าเนนการใหความชวยเหลอผประสบภยโดยศนยปองกนและบรรเทาสาธารณภย

การฟนฟ เปนการใหความชวยเหลอ โดยใหองคกรปกครองสวนทองถน (อปท.) รวมกบผประสบภยส ารวจความเสยหาย หากสามารถฟนฟเองไดระบบการชวยเหลอฟนฟจะม อปท.เปนผด าเนนการจดการ แตหากเกนขดความสามารถของ อปท. จะมการสงเรองตอมายงอ าเภอ และ

103

อ าเภอสงเรองตอไปยงจงหวด ซงเมอเรองถงจงหวด ส านกงานปองกนและบรรเทาสาธารณภยจะสามารถเขามาด าเนนการตอได

แมจะมกระบวนการท างานทครบตามวงจรการจดการภยพบต แตจดส าคญทผวจยพบกคอ การท าแผนเผชญเหต (ในกระบวนการเตรยมความพรอม) ปภ.จงหวดจะใหเปนบทบาทของ อปท. โดยการระบไววา แผนการจดการภยพบตของทองถน อนดบแรก คอ การจดการเครองมอ สอง แผนในการแจงเตอน และสาม แผนการประสานงานกบองคกรตางๆ ทจะเขามาใหความชวยเหลอ

ซงในการจดท าแผนของทองถน มขอจ ากดวา ผเขยนแผนกบผใชแผนไมไดท างานรวมกน ดงค าสมภาษณของตวแทนหนวยงานภาครฐ กลาววา “เวลำทเขยนคอคนๆ เดยว แตเวลำทใชๆ หลำยคน คนทมำใชรวมเขำไมรวำมแผน และไมรวำเขำอยตรงไหนของแผน”42

ดงนน เพอทจะใหไดแผนทมความครอบคลมครบคนทกกลมในชมชน สอดคลองกบวฒนธรรม บรบทของชมชน และสามารถตอบสนองตอความตองการของคนในชมชนได ผวจยมความเหนวา กระบวนการจดท าแผนของทองถนควรตองอาศยการมสวนรวมของภาคสวนตางๆ ในพนท

2) ดานกระบวนทศน และทกษะของแกนน าเครอขายองคกรชมชน ภายใตสถานการณภยพบต กระบวนการด าเนนงานทตอบสนองตอเหตการณ

จะตองอาศยความรวมมอ ทกษะในการท างาน ดงนน ในดานกระบวนทศน แกนน าเครอขายองคกรชมชนจะตองมความมงมน ม

ความเสยสละ ปรบความคดในเชงการประสานรวมคนหลายๆ กลมใหเขามารวมมอกน การยอมรบความคดซงกนและกนโดยไมมอคต การสรปบทเรยนอยเปนประจ าเพอน าไปปรบปรงการด าเนนงาน

สวนในดานทกษะทแกนน าเครอขายองคกรชมชนตองม ไดแก ทกษะการชวนคย ทกษะกลมยอย ทกษะการคยแบบไดอะลอก ทกษะเรองการใชเครองมอ ทกษะการท างานกบชมชน ทกษะในการ organize ทกษะการไกลเกลย ซงแกนน าเครอขายองคกรชมชนจะตองมการพฒนาทกษะเหลานอยตลอดเวลาเพอใหทนกบสถานการณทเปลยนแปลงไป

3) บทบาทของภาคประชาสงคม เนองจากภาคประชาสงคมเปนกลมบคคลทมการปฏบตงานใกลชดกบองคกรชมชน

มบทบาทในการพฒนาองคความร เชอมโยงกบเครอขายภายนอกชมชน ดงนน ในกระบวนการท างานของภาคประชาสงคมควรตองมบทบาทเปนคนอ านวย เสรมความรใหมๆ เกยวกบการจดการภยพบตใหแกชมชน หนนกระบวนการใหชมชนคดวเคราะหเปน คดเชอมโยงได ท าหนาทเปนตวกลางในการเชอมโยงเครอขายเพอการเรยนรรวมกน

42 ตวแทนหนวยงานภาครฐ (สมภาษณ, 16 ธนวาคม 2557)

104

นอกจากน ภาคประชาสงคมเองควรมการปรบแนวคดในการปฏบตงานของตนเอง โดยเปลยนจากการโตแยงมาเปนการสรางความรวมมอ มความเขาใจในรากฐานของชมชน

4) บทบาทขององคกรปกครองสวนทองถน อปท.ตองใหความส าคญกบการจดการภยพบต ตองจดเตรยมบคลากรใหมความ

พรอมทงในดานความรและทกษะทจ าเปนในการจดการภยพบต มการท างานอยางจรงจง มความจรงใจในการแกปญหา เนองจากบางครงมเรองการเมองเขามาเกยวของ มความจ าเปนทจะตองสรางความเขาใจกบประชาชนวาการเมองกคอการเลอกผบรหาร แตการเมองไมไดแบงแยกเรองการจดการ

นอกจากน อปท. ควรมการบรณาการงานกบทองท หนวยงาน ภาคประชาชนในพนท เนองจากแตละสวนท าหนาทตางกน มความถนดแตกตางกน ซงหากทองถนสามารถเปนตวหลก ประสานหนวยงาน ภาคประชาชนมาท างานรวมกนจะท าใหมการวางแผนการท างานทครอบคลม

5) บทบาทของหนวยงานภาครฐ หนวยงานปองกนและบรรเทาสาธารณภย (ปภ.) ตองมแผนงานเชงรกในพนท มการ

ด าเนนงานรวมกบองคกรชมชน ตองใหความรกบชาวบาน ใหชาวบานสามารถพงตนเองใหไดมากทสด ทงนจะตองบรณาการทงงบประมาณ ขอมล แผนงาน ก าลงคน บคลากร การจดอบรมเครองมอสอสาร การอบรมการดขอมลพยากรณอากาศ การใหขอมลทชาวบานสามารถเขาใจไดงาย

ในสวนจงหวดตองมการแกไขระเบยบ เนองจากระบบโครงสรางของราชการยงแขงตวไมเออตอการด าเนนงาน และงบประมาณทผกตดกบจงหวด จงหวดมอ านาจในการแจกจายไปในระดบอ าเภอ ในการแกไขปญหาภยพบต ซงท าใหเกดความลาชาในการแกปญหา นอกจากน ควรแกไขปญหาแบบมสวนรวม

นอกจากน การรายงานสภาพอากาศตองค านงถงผฟงหลากหลายกลม สอสารดวยภาษาทชาวบานสามารถเขาใจไดงาย และไมควรเนนเฉพาะเรองของภยพบตเพยงอยางเดยว

ขอเสนอแนวทางการจดการภยพบตเชงนโยบาย 1) การพฒนาใดๆ ตองเขาใจบรบทของชมชน เขาใจระบบนเวศนของพนท เชน

เวลาท าถนนตองรวาตรงไหนคอชองทางระบายน า ตองท าทอระบายน า หรอมคระบายน าให ไมท าเปนเหมอนก าแพงกนน า หากเกดการพฒนาทเขาใจสภาพพนทกจะไมกอผลกระทบตามมา

2) รฐตองกระจายอ านาจ คอ กระจายงบประมาณลงมาสนบสนนการเตรยมความพรอม ตองเชอวาการเตรยมความพรอม การรบมอภยพบตเปนเรองทพนทสามารถจดการเองได ไมไดเปนเรองของนโยบายหรอค าสง เพราะฉะนนนโยบายของรฐตองเออใหพนทเขมแขง โดยรฐจะตองสนบสนนงบประมาณ ความร

105

สรป ในป พ.ศ.2546 ไดมการรวมตวกนของกลม องคกรชมชนในลมน าทะเลสาบเพอ

แกไขปญหาในพนทลมน า โดยมการสอสาร แลกเปลยนประสบการณ หนนชวยกนตามความเหมาะสม และรวมเสนอทศทาง แนวทางในการพฒนาลมน าทะเลสาบทงระยะสนและระยะยาว ในนาม “เครอขายชมชนเพอการฟนฟและพฒนาลมน าทะเลสาบสงขลา” โดยมการจดกลมประสาน 7 ภมนเวศยอย (โซน) ไดแก โซนพรควนเครงและพนทคาบเกยว โซนทะเลนอย โซนทะเลสาบฝงตะวนตก โซนคาบสมทรสทงพระ โซนทะเลสาบสงขลาตอนลาง โซนเมองหาดใหญ-สงขลาและปรมณฑล และโซนปาตนน า

องคกรชมชนคาบสมทรสทงพระ กอนทจะมาด าเนนงานรวมกนในนาม เครอขายองคกรชมชนโซนคาบสมทรสทงพระ แกนน าขององคกรชมชนแตละพนทไดมการท ากจกรรมในพนทของตนเองตามสภาพปญหาและความสนใจ เชน โรงเรยนท ากนท าใช เนนการพงพาตนเองของเกษตรกรในดานเกษตรอนทรย ลดละเลกอบายมข ลดการใชจายในครวเรอน การจดการทรพยากรประมงของชมรมชาวประมงรกทะเลสาบต าบลคขด เปนตน

เมอองคกรชมชนตางๆ มารวมกนเปนเครอขายแลว ไดมการด าเนนกจกรรมส าคญๆ ในเวลาตอมา อาท การส ารวจแหลงน าคาบสมทรสทงพระ การจดท าแผนชมชนภมนเวศนลมน าทะเลสาบสงขลา โดยเนนการมสวนรวมของประชาชน การท าแผนชมชนของคาบสมทรสทงพระ 39 ต าบล การรวมกนก าหนดยทธศาสตรการพฒนาพนทคาบสมทรสทงพระ (เครอขายชมชนเพอการฟนฟและพฒนาลมน าทะเลสาบสงขลา, 2549, 6-5)

สวนการด าเนนงานของเครอขายองคกรชมชนคาบสมทรสทงพระ เพอจ ดการ ภยพบต มพฒนาการตอเนองมานบจากป พ.ศ.2548 มาจนถงปจจบน กลาวคอ

เมอ พ.ศ.2548 เครอขายฯ มการประสานงานกบองคกรภายนอกเพอชวยเหลอชมชนทไดรบผลกระทบในเหตการณน าทวม และเมอ พ.ศ.2553 เครอขายฯ ไดจดการจดตงศนยประสานงานฯ เพอใหการชวยเหลอผประสบภยขน การตอบสนองตอทง 2 เหตการณนเมอพจารณาตามกรอบของการจดการภยพบตจะพบวา เปนปฏบตการในระหวางเกดเหตการณ และหลงจากทเกดเหตขนแลว บทบาทหลกจะอยทองคกรชมชน และภาคประชาสงคมมากกวาภาครฐ เนองจากมการประสานการท างานรวมกนอยางใกลชด สวนภาครฐจะมขอจ ากดในเรองของกรอบการท างานทแตกตางกน โดยรฐตองท างานตามกรอบของกฎหมาย แตการท างานขององคกรชมชนและภาคประชาสงคมจะยดทความเดอดรอนของผประสบภยเปนหลก

นบจากป พ.ศ.2554 เปนตนมา เครอขายองคกรชมชนคาบสมทรสทงพระ ภาคประชาสงคม มบทสรปรวมกนวา “การจดการภยพบตไมสามารถดาเนนการไดเพยงลาพง แตจะตองอาศยความรวมมอจากทกภาคสวนทเกยวของ” เมอมการขยายผลจากระดบเครอขายมา

106

ปฏบตการในระดบต าบลจะเหนไดวา อปท. ทองท เรมเขามามบทบาทในการจดการภยพบตมากขน ในบางพนท อปท.เขามาเปนตวหลกในการจดการ เชน อบต.ร าแดง และในบางพนท อปท.จะท าหนาทเปนหนวยสนบสนน เชน การบรณาการแผนการจดการภยพบตไวในแผนพฒนาต าบล การจดสรรงบประมาณ เครองมอ อปกรณตางๆ สนบสนนบคลากร เปนตน

ทงน การจดการภยพบตของเครอขายองคกรชมชนคาบสมทรสทงพระ มพฒนาการดงภาพประกอบ 16

ภาพประกอบ 16 พฒนาการดานการจดการภยพบตของเครอขายองคกรชมชนคาบสมทรสทงพระ ทมา: ผวจย, 2557

รวมตวฟนฟลมน าทะเลสาบสงขลา ตงเครอขายองคกรชมชนคาบสมทรสทงพระ

แกนน าเครอขายองคกรชมชนคาบสมทรสทงพระรวมตวกนเพอ

ชวยเหลอผประสบภยน าทวม

เหตการณวาตภยในต าบลทาหน มการจดการกนเองภายในต าบล

เครอขายองคกรชมชนคาบสมทรสทงพระด าเนนงานเพอชวยเหลอผประสบภยจาก

เหตการณวาตภยและอทกภย

องคกรชมชนในแตละพนทลงไปด าเนนการเตรยมความพรอมในพนท

ต าบลตนเอง

2546 2548 2550 2553 2554-2558 ป พ.ศ.

107

4.4 เครอขายองคกรชมชนต าบลทาหนเพอการจดการภยพบต การจดการภยพบตในระดบเครอขายของพนทคาบสมทรสทงพระ นอกจากจะมการ

ปฏบตการเพอชวยเหลอผประสบภย มการเรยนรรวมกนเปนเครอขายในเชงการเรยนร กระบวนการเหลานไดขยายตวลงไปสในระดบพนทต าบล ซงผ วจยไดน าเสนอไปแลวขางตน ทงน เพอใหเหนกระบวนการในการจดการภยพบตทชดมากขน ผวจยจงไดศกษากรณตวอยางของต าบลทาหน อ าเภอสทงพระ จงหวดสงขลา ซงเปนต าบลแรกในพนทคาบสมทรสทงพระท ไดน าแนวคดในการเตรยมความพรอมรบมอภยพบตมาปฏบตการในพนท ดงน

ต าบลทาหน อ าเภอสทงพระ จงหวดสงขลา ตงอยในพนทคาบสมทรสทงพระ ลกษณะภมประเทศของต าบลทาหนทวไปเปนทราบและทราบลม มล าคลองและหวยไหลผานหลายสาย รวมทงอางเกบน า เหมอง และสระ (ภาพประกอบ 17)

108

ภาพประกอบ 17 แสดงอาณาเขต ทตงของต าบลทาหน อ าเภอสทงพระ จงหวดสงขลา ทมา: สถานวจยสารสนเทศภมศาสตรทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม, 2554

109

ในพนทต าบลทาหน เหตการณภยพบตทางธรรมชาตทมกเกดขนเปนประจ า คอ อทกภย เนองจากตงอยในพนทรมทะเลสาบสงขลา และมสภาพภมประเทศเปนพนทลม สวนวาตภยเกดขนไมบอยนกแตเมอเกดขนแลวสรางความเสยหายใหแกชมชนอยางมาก ซงเหตการณภยพบตทสงผลกระทบตอการด าเนนชวต และสรางความเสยหายแกทรพยสน สตวเลยง พนทการเกษตรของชาวบาน ไดแก

1) อทกภย เมอ พ.ศ.2548 เกดสถานการณน าทวมขงเปนเวลานานในพนทลมน าทะเลสาบสงขลา ในพนทต าบลทาหนเชนกนน าทวมขงเปนระยะเวลายาวนาน และน ามระดบสง ชาวบานบางสวนตองอพยพไปอยทฉางขาวสหกรณซงน าทวมไมถง ผลกระทบในครงนท าใหทรพยสนของชาวบานไดรบความเสยหาย ขาดแคลนอาหารเลยงสตว แมชาวบานจะไดรบการชวยเหลอแตไมทวถง เนองจากไมมระบบการจดการขาวของทมผน ามาบรจาค ดงค าสมภาษณของตวแทนองคกรชมชนต าบลทาหน กลาววา “คนทมำชวยเหลอกมำกนเยอะ เอำขำวสำร ของบรจำคมำแจก มำจำกพงงำกม เอำเทยน เอำอะไรมำแจก เรำกไมรวำมำจำกหนวยไหน อบต.กมำใหควำมชวยเหลอ”43 หลงจากภาวะน าทวมขงผานพนไป กลมแกนน าองคกรชมชนรวมกนวเคราะหถงสาเหตทท าใหน าระบายออกจากพนทชา และไดท าการส ารวจเสนทางน า ค คลองตางๆ และจดท าเปนขอเสนอแนะแนวทางการจดการระบบระบายน าในพนทต าบลเพอแกไขปญหาน าทวม เชน การปรบขนาดทอใหใหญขนหรอท าทอลอดแบบเหลยม การขดลอกค-คลองเพอใหน าไหลไดสะดวกขน เสนอตอองคการบรหารสวนต าบลทาหน ซงองคการบรหารสวนต าบลทาหนไดน าขอเสนอเหลานไปแกปญหาและบรรจไวในแผนพฒนาต าบล 3 ป ดงค าสมภาษณของตวแทนองคกรชมชนต าบลทาหน กลาววา “มกำรทำขอมล สำรวจขอมลเสนทำงน ำไหลทไมสะดวก มกำรทำแผนเพอเสนอ อบต. และไดรบกำรแกไข เชน กำรปรบขนำดทอใหใหญข น”44

2) วาตภย เมอวนท 27 มถนายน พ.ศ.2550 เปนเหตการณทเกดขนฉบพลนโดยทชาวบานไมรตวลวงหนา วาตภยทเกดขนครงนสรางความเสยหายใหแกบานเรอนของชาวบาน จ านวน 420 หลง มทงบานทพงทงหลง และเสยหายบางสวน ซง นายคะนอง แดงเหมอน ไดถายทอดเหตการณเปนบทกลอนไวดงน

43 ตวแทนองคกรชมชนต าบลทาหน (สมภาษณ, 29 มถนายน 2556) 44 ตวแทนองคกรชมชนต าบลทาหน (สมภาษณ, 19 ธนวาคม 2555)

110

ยสบเจดมถนาปหาศนย วนพธพนเพมโศกวโยคใหญ ราวตสองนาฬกาวาตภย พายใหญพดถลมลมทลาย ทองฟาอบมดทบพยบฝน ทศมณฑลหรดนมตหมาย อสนมาตฟาดเปรยงเสยงประกาย รามสรยรายรองค ารามครามค ารณ เกดลมจดพดกลามาเปนเกลยว เมฆด าเขยวใตตกอทกฝน ตนไมใหญไหวกงกานไมทานทน ตาลหลายตนลมระนาดฟาดสายไฟ ไฟฟาดบนบไมถวนลวนขาดหมด เกดไฟชอตรถตดขดลดทางใหม ไมถงจดใหหยดจอดใหปลอดภย เพราะสายไฟพาดกลางหนทางจร เสาบานเรอนเลอนโยกลมโบกพด ขอแปงดตะปเบยวเปนเกลยวหนอน กระเบองบนหนแหลกลงแตกตอน ฟกทนอนหมอนมงฟงกระจาย ทงหมอแกงหมอขาวกราวแตก พนดานแยกเตยงตงพงเสยหาย หมเปดไกวงมวตางกลวตาย ทงววควายตนตระหนกใหตกใจ ชาวทาหนชายหญงวงกนวน พายหมนลมคลกคลานทานไมไหว ตะโกนกเรยกหามาแตไกล ถงเรยกไปใหจนตายไมไดยน เพราะเสยงลมขมเสยงส าเนยงเรยก พงส าเหนยกเถดถงคราวชาวทาหน มาเคราะหรายบานหลายหลงตองพงภนท ในแผนดนเคยมสขทกขระทม เปนนรกหรอสวรรคลงทณฑโทษ เมอไมโปรดใหแปลปรบเขาทบถม น าตาไหลอาบหนาตาระบม บางคนลมยงไมลกปลกอยนาน ทงทบานนาอาหากนแซ ทงพอแมแกชรานาสงสาร เพราะไมเคยพานพบประสบการณ มาเหนบานพงพายราบพนา หวเขาออนทอนแขนยกไมขน สมองมนลมทบกบชายฝา แตไมมใครมอดมวยดวยชวา หรอเพราะมาเกดเหตเภทกลางวน

ฯลฯ (ตดตอนจาก กววาตภย หนงสอ เลาเรองในอดต บนทกเรองราวชาวทาหน เพอ

ลกหลานผานผร ของ ครเลอบ ดสวสด กนยายน 2551, น.104) หลงพายสงบ แกนน าองคกรชมชนต าบลทาหนรวมกบองคการบรหารสวนต าบล

ทาหน ท าการรวบรวมขอมลความเสยหายรายครวเรอน โดยระดมเยาวชนในหมบานและบคคลากรขององคการบรหารสวนต าบลทาหนมาชวยกนเกบขอมล จากนนน าขอมลทไดมาจดล าดบความเสยหายมากนอยเพอพจารณาใหความชวยเหลอ แตมขอจ ากด คอ ไมสามารถใหความชวยเหลอชาวบานทไดรบความเดอดรอนไดอยางทวถง เนองจากองคการบรหารสวนต าบลทาหนไมไดตง

111

งบประมาณรองรบไว แกนน าองคกรชมชนจงไดประสานขอความชวยเหลอไปยงหนวยงานอนๆ เชน อ าเภอสทงพระ ชวยเหลอกระเบองมงหลงคา สถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) ชวยเหลองบประมาณในการซอมแซมบานเรอนทไดรบความเสยหาย

ระยะตอมา องคกรชมชนต าบลทาหนไดด าเนนการเกบรวบรวมขอมลทางเศรษฐกจรายครวเรอนของแตละหมบานเปนขอมลตงตนไว เพอใหสามารถรวาแตละครวเรอนมทรพยสน มตนทนในการประกอบอาชพจ านวนเทาไหร เมอเกดความเสยหายขนจากภยพบตกจะน าขอมลชดนมาใชตรวจสอบขอเทจจรงดวย ดงค าสมภาษณของตวแทนองคกรชมชนต าบลทาหน กลาววา

“อบต.เขำกมำถำยรป มำสำรวจ แตไมไดใหควำมชวยเหลออะไร เรำเองกชวยกนสำรวจขอมลควำมเสยหำย ถำยรป พอสำรวจ รวบรวมขอมลเสรจกให อบต . ดำเนนกำรชวยเหลอเบ องตน กใหควำมชวยเหลอสงกะสมงหลงคำใหพอไดอยกนกอน แลวกมำลงรำยละเอยดขอมลควำมเสยหำยของบำนแตละหลง ท งนำขำว พชผลทปลกไว”45 3) วาตภยและน าทวมฉบพลน จากอทธพลของพายดเปรสชน 1 พฤศจกายน พ.ศ.

2553 เหตการณภยพบตครงนแมชาวบานจะตดตามขาวพยากรณอากาศ แตไมสามารถลวงรระดบความรนแรงของพายได และกอนเกดเหตแกนน าไดระดมกนออกไปเตอนใหชาวบานเตรยมขาวสาร อาหารแหง อปกรณทจ าเปน เชน เทยนไข ไฟฉาย ไฟแชก ไมขด เปนตน และใหยกทรพยสนขนไวในทสงเพอใหปลอดภยจากน าทวม แตเมอเกดสถานการณจรงความรนแรงของพายกอใหเกดความเสยหายมากกวาทคาดคด บานเรอนของชาวบานไดรบความเสยหายรวม 720 หลง

ดวยบทเรยน และประสบการณทผานเหตการณภยพบตมา 2 ครงตอเนอง วนตอมาแกนน าองคกรชมชน ฝายทองทซงประกอบดวยก านน ผใหญบานแตละหม รวมกบองคการบรหารสวนต าบลทาหน ไดรวบรวมขอมลความเสยหาย ถายรปเปนหลกฐาน และใหความชวยเหลอโดยองคการบรหารสวนต าบลทาหนเปนหลก นอกจากนยงมองคกรตางๆ เขามาใหความชวยเหลอดวย เชน มลนธฉอจ (ไตหวน) ชวยเหลองบประมาณสรางบาน 1 หลง มลนธ SCG (เครอปนซเมนตไทย) ชวยซอมแซมโรงเรยนวดทาหน อ าเภอสทงพระ สโมสรไลออน ทหาร เปนตน

แมจะมการจดการใหความชวยเหลอชาวบานไดครอบคลมมากขน จากการประสานความรวมมอกนของหลายฝายในต าบล แตปญหาทเกดขน คอ การชวยเหลอมความซ าซอน เนองจากอ าเภอสทงพระมค าสงใหก านน ผใหญบานรวบรวมขอมลความเดอดรอนสงไปใหอกแมวาจะไดรบ

45 ตวแทนองคกรชมชนต าบลทาหน (สมภาษณ, 29 มถนายน 2556)

112

ขอมลจากทางองคการบรหารสวนต าบลทาหนแลวกตาม ดงค าสมภาษณของตวแทนองคกรชมชนต าบลทาหน กลาววา

“อบต.ไดลงถำยรป เกบขอมล แตไมมกำรบรณำกำรขอมล ในตำบลมกำรประสำน

กบนำยก ชวยไดบำงหลง ทชวยไมไดกเสนอขอมลไปยงจงหวด โชคดทเหตกำรณคร งน ไมมคนบำดเจบ ไมมคนเสยชวตปญหำคอ อบต.ทำขอมลสงไปใหอำเภอแลว แตนำยอำเภอสงใหกำนน ผใหญบำนไปสำรวจขอมล ปรำกฏวำขอมลชดหลงกบชดแรกไมตรงกน คนไดของซ ำซอน”46

สวนผลกระทบในดานบวก คอ เหตการณภยพบตในครงนท าใหชาวบานเกดความ

ตนตว มการตดตามขาวสารกนมากขน รวมไปถงสงผลตอการจดกระบวนการขององคกรชมชนในประเดนการบรหารจดการภยพบตอกดวย

ทผานมา การด าเนนงานขององคกรชมชนต าบลทาหน สวนมากแลวจะมงเนนไปทประเดนงานพฒนาคณภาพชวตในดานตางๆ ไมวาจะเปนการสงเสรมอาชพ สรางรายได การจดสวสดการในชมชน เชน กองทนพฒนาทอยอาศย การจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

จนกระทงเกดเหตการณภยพบตทางธรรมชาตครงรายแรงตอเนองกน 3 ครง ซงแมจะไมสงผลใหเกดความสญเสยตอชวตของคนในชมชน แตกสงผลกระทบตอความเปนอย และทรพยสน แกนน าองคกรชมชนต าบลทาหนจงไดรวมกนหาแนวทางในการแกไขปญหาทเกดขน

4.4.1 กระบวนการด าเนนงาน โครงสราง และกลไกการจดการภยพบต จากขอจ ากดในการใหความชวยเหลอชาวบานจากเหตการณภยพบตทวา มการให

ความชวยเหลอไมทวถง (จากเหตการณอทกภยป พ.ศ.2548) มความซ าซอน ขาดการบรณาการงานรวมกนระหวางหนวยงาน (จากเหตการณวาตภยและอทกภยป พ.ศ.2553) สงทเกดขนเหลานท าใหแกนน าชมชนต าบลทาหนมารวมกนถอดบทเรยน และมความเหนรวมกนวา ชมชนควรบรหารจดการภยพบตดวยตนเอง เพอลดความเสยหายทจะเกดขนตอชวตและทรพยสนใหมากทสด ดงค าสมภาษณของตวแทนองคกรชมชนต าบลทาหน กลาววา

46 ตวแทนองคกรชมชนต าบลทาหน (สมภาษณ, 19 ธนวาคม 2555)

113

“พอป 53 เกดเหตกำรณพำยจำกดเปรสชนกเลยคดไดวำ จำกทเรำโดนพำยมำกอนในป 50 นำจะมกำรปองกนกอนเพอลดควำมเสยหำยทจำกมำกกเหลอนอย แลวกมกำรเตรยมใหชวยเหลอตวเองกอนในดำนตำงๆ ไมตองรอใหคนอนมำชวย คดไดอยำงน กเลยมำทำเรองเหลำน เรำรอจะพงคนอน อยำงกำรบรจำคของทมนไมทวถง ไมเปนธรรม ถำเรำมกำรเตรยมตวรวมกน ทำยงไงใหเขำเขำใจวำทำไมถงตองมกำรเตรยมตว ทกคนกมควำมเขำใจรวมกนวำจะตองลดควำมสญเสย ลดควำมเสยหำย แลวกจะไดมกำรปองกนอยำงไรบำง”47 เปาหมายส าคญในการจดการภยพบตขององคกรชมชนต าบลทาหน คอ 1) บรหารพนทใหมความเสยหายนอยทสด ชมชนมการปองกนตนเองจะสามารถ

ลดความสญเสยทงทางดานทรพยสน งบประมาณ โดยวธการปองกนตนเองของชมชน เชน การปลกตนไมใหเปนแนวกนลม ตดตนไมใหญทใกลบานออก ก าหนดสถานทปลอดภยไวส าหรบอพยพชาวบาน

2) การบรณาการขอมลชมชน ทองถน และหนวยงานราชการ เชน ประมง ปศสตว โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบล ฯลฯ โดยการน าขอมลทจดท าไมวาจะเปนแผนงานของหนวยงาน แผนพฒนาต าบล 3 ป แผนแมบทชมชนมาประสาน เชอมโยงกน เพอใหเหนถงตนทน ทรพยากรของแตละหนวย น าไปสการก าหนดทศทางรวมกนในการบรหารจดการภยพบต ทงในเชงงบประมาณ งาน และบคลากร

3) คนในชมชนสามารถรบผดชอบตอตนเองและคนรอบขาง การทชาวบานมการเตรยมความพรอมในระดบครวเรอน เชน กระเปาเกบเอกสารส าคญทสามารถพาตดตวไปไดเมอยามเกดภย การเตรยมอปกรณ เครองใชทจ าเปนของคนในครอบครว รวมไปถงการเตรยมอาหารและน าทสามารถใชประทงชวตไดในระยะเวลา 7 วน สวนการรบผดชอบตอคนรอบขางจะมอาสาสมครในชมชนทรบผดชอบครวเรอนขางเคยง คอ อาสาสมคร 1 คน รบผดชอบดแลชาวบาน 10 ครวเรอน โดยเปนผประสานงาน สอสาร จดการใหมการอพยพ

4) พฒนาเปนแหลงเรยนรเรองการจดการภยพบต ต าบลทาหนสามารถพฒนาตนเองในดานการบรหารจดการภยพบต กระทงสามารถใหชมชนอนๆ มาเรยนรระบบ กระบวนการการบรหารจดการภยพบตโดยชมชน การสอสาร การดพยากรณอากาศ เปนตน

47 ตวแทนองคกรชมชนต าบลทาหน (สมภาษณ, 19 ธนวาคม 2555)

114

กระบวนการในการด าเนนงาน หลงจากไดรวมกนก าหนดเปาหมายในการจดการภยพบตไดแลว แกนน าชมชนจง

รวมกนกบองคกรชมชนทมอยในต าบล องคการบรหารสวนต าบล ฝายปกครองสวนทองท และหนวยงานทเกยวของด าเนนงานดงกระบวนการตอไปน

1) การถอดบทเรยนกอนการด าเนนงาน เปนการทบทวนประสบการณในการจดการภยพบตจากเหตการณทผานมาของชมชน การถอดบทเรยนนท าใหพบปญหาทเกดขนทงในการเตรยมความพรอมรบมอกอนเกดภยพบต การจดการชมชน การใหความชวยเหลอในชวงทเกดภยพบต และปญหาในการฟนฟชมชนหลงจากเกดภยพบต จากขอคนพบทเกดขนในแตละกระบวนการของการจดการภยพบตนไดน าไปสการวางแผนการจดการภยพบตอยางเปนระบบมากขน

2) การประชม บรณาการขอมลรวมกบองคการบรหารสวนต าบล หนวยงานในพนท เชน โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบลทาหน ศนยการศกษานอกระบบและการศกษาตามอธยาศย ประมงอ าเภอ ปศสตวอ าเภอ พฒนาชมชน เกษตรต าบล รวมถงก านน ผใหญ ซงการประชมรวมกนท าใหไดเหนภารกจ/หลกเกณฑ/แผนงานของหนวยงาน และน าไปสการจดท าแผนรวมกนใน 7 ประเดน ไดแก แผนทพฒนาศกยภาพ คมอของหมบาน ก าหนดจดปลอดภยของต าบล การจดท าชดขอมล 1 ต าบล 1 ชด หนงคนหนงกระเปา (กระเปายงชพ) การจดตงและพฒนาศกยภาพของอาสาสมครในพนท และการวางแผนงานกลมอาชพ ดงค าสมภาษณของตวแทนภาคประชาสงคม กลาววา

“เรำต งโจทยไวเลยวำ จะบรณำกำรภยพบต แตละหนวยงำนมแผนอะไรบำง แลวกถอดมำวำแผนแมบทชมชนของเดมมอะไรบำง มเรองภยพบตไหม แตละหนวยงำนมแผนภำรกจของตนเอง แลวมเรองภยพบตไหม แลวเรำจะมแผนงำนรวมกนอยำงไร”48

3) การจดท าแผนรบมอภยพบตต าบลทาหน โดยด าเนนการจดประชมรวมกน

ของทง 9 หมบาน อบต. และหนวยงานทเกยวของ เพอจดท าแผนรบมอภยพบตของต าบลทาหน ดงค าสมภาษณของตวแทนทองถน กลาววา “กระบวนกำรทำแผน รวมกนต งแต หม 1-9 จะดสภำพปญหำ ควำมตองกำรของแตละหม แลวเรำจะเอำมำสรปเปนแผนภำพรวมของตำบล มกำรประชมกนหลำยคร งกวำจะไดเปนแผนจดกำรภยพบต”49 จนกระทงไดแผนการจดการภยพบตของต าบลทาหน ดงรายละเอยดตอไปน 48 ตวแทนภาคประชาสงคม (สมภาษณ, 25 กนยายน 2556) 49 ตวแทนทองถน (สมภาษณ, 14 สงหาคม 2556)

115

แผนงานกอนเกดภยพบต ไดแก (1) การจดการดานกายภาพของพนท เชน การท าแผนท ส ารวจทางน าเดม ขด

ลอกค/ทางระบายน า เกบขยะในค (2) การส ารวจขอมลในพนท เชน ขอมลจดเสยง ขอมลกลมเสยง ขอมลดาน

สงคม/เศรษฐกจรายครวเรอน คมอชมชนรบมอภยพบต (3) การจดตงศนยเตอนภย เชน เตรยมความพรอมในดานอปกรณการใหความ

ชวยเหลอ การสอสาร การเฝาระวงและเตอนภย (4) การพฒนาศกยภาพของชมชนในการรบมอภยพบต เชน การใหความรใน

เรองภยพบต การอบรมการจดเกบ สงเคราะห วเคราะหขอมล การท าแผนทท ามอ/แผนท GIS การดพยากรณอากาศ การใชวทยสอสาร การปฐมพยาบาลยามฉกเฉน ศกษาดงานการซอมแผนอพยพในพนทจงหวดพงงา การซอมแผนการอพยพเมอเกดภยในพนท การจดระบบอาสาสมคร

(5) การเตรยมความพรอมในระดบตางๆ เชน การเตรยมความพรอมในระดบครวเรอน การเตรยมความพรอมในระดบชมชน การเตรยมความพรอมในระดบต าบล และการเตรยมความพรอมของกลมอาชพ

(6) การจดตงกองทนภยพบต การวางผงต าบลในการแกปญหาน าทวมทท านา และน าทวมชมชน สรางโรงสขาวชมชน/ลานตาก/โรงอบ (จดซอสถานทฉางขาว) กองทนอาหารสตว (เครองอดซง) กองทนโรงเพาะฟกสตวน า

แผนงานระหวางเกดภยพบต โดยก าหนดใหมศนยประสานงานตงอยทองคการบรหารสวนต าบลทาหน และมอาสาสมครประจ าศนย ซงศนยประสานงานจะท าหนาทส ารวจความเดอดรอน ใหความชวยเหลอ ดแลคนชรา พการ คนทอง คนดอยโอกาส ระดมการชวยเหลอบรรเทาเบองตน และสงตอขอมลใหหนวยงานทรบผดชอบ

แผนงานหลงเกดภยพบต ไดแก ส ารวจความเสยหายของถนน ไฟฟา แหลงน า จดการขยะ ตนไม สงกดขวางหลงภยพบต แจงความเสยหาย วางแผนฟนฟทรพยากร

4) การปฏบตการตามแผน ทส าคญ ไดแก 4.1) การเพมแผนดานการบรหารจดการภยพบตเขาสแผนพฒนาต าบล 3 ป

ดงค าสมภาษณของตวแทนทองถน กลาววา

116

“แผน 3 ปขำงหนำ เรำมนโยบำยปลกปำชำยเลนในกำรปองกน ซกซอมแผน กำหนดจดศนยอพยพ วดเปนศนยกลำง วดหวยลำดรบผดชอบ หม 1 2 3 วดทำหน หม 4 5 6 วดโพธกลำง หม 7 8 9 และจดซ ออปกรณ เชน เรอทองแบนเพอใชในกำรอพยพ โดยของบสนบสนนจำกสำนกงำนปองกนและบรรเทำสำธำรณำภยจงหวด กำหนดพ นทปลอดภยสำหรบอพยพสตวเล ยง โดยใชปำชำหม 6 และมโครงกำรอบรม อส. อปพร.”50

4.2) การรวบรวมขอมลชมชน ประกอบดวยการเกบขอมลรายครวเรอน ทงทเปนขอมลเศรษฐกจ ไดแก การประกอบอาชพ รายได ทรพยสนตางๆ ขอมลกลมคนเปราะบาง (คนชรา พการ เดก ผปวย หญงมครรภ)

4.3) การท าแผนทชมชนระบจดเสยง/สถานทอพยพ/คนเปราะบางทตองใหความชวยเหลอ/อาสาสมครของแตละชมชน

4.4) การท าคมอรบภยพบตของชมชน ประกอบไปดวยขอมลการเตรยมความพรอมกอนน าทวม ขอมลทมอ านวยการระดบต าบลและบทบาทหนาท ทมอ านวยการระดบหมบาน ทมอาสาสมครระดบหมบานพรอมครอบครวของในความดแล จดอพยพของแตละหมบาน เบอรโทรศพทของทมอ านวยการ ทมอาสาสมคร และหนวยงานทเกยวของ

4.5) การเตรยมความพรอมของครอบครว/ชมชน ดงน การเตรยมความพรอมในระดบครวเรอน เนนการจดการตนเองเปนหลก โดย

มการเตรยมการดานอาหาร น าทจะสามารถอยไดในระยะเวลา 7 วน การจดกระเปาส าหรบเกบเอกสารส าคญทสามารถพกพาตดตวไปไดยามเกดเหตฉกเฉน การเตรยมอปกรณ ของใชทจ าเปน เชน เทยน ไฟฉาย ไฟแชก ถาน แบตเตอร เปนตน

การเตรยมความพรอมในระดบหมบาน เชน มการสอสารกน การใหความชวยเหลอ รวมทงก าหนดแกนน า อาสาสมครในแตละจดเพอใหความชวยเหลอกนไดอยางทนทวงท การสรปพนทเสยงภย บานเรอนทเสยง กลมคนเปราะบาง เชน เดก คนปวย หญงมครรภ คนชรา ผพการ และแมมายบอบบาง

4.6) การอบรมใหความรแกอาสาสมครในดานตางๆ ดงน (1) การอบรมการบนทก/รวบรวม/วเคราะห/สงเคราะหขอมล การท า

แผนทท ามอ และ GIS เมอเกบขอมลรายครวเรอนแลวจงไดน าขอมลมาวเคราะห และลงในแผนท GIS เพอการก าหนดพนทเสยง พนทอพยพ

50 ตวแทนทองถน (สมภาษณ, 1 สงหาคม 2556)

117

(2) การอบรมอาสาสมครเฝาระวงภยพบต มการแบงงาน/แบงเขตรบผดชอบ/ท าแผนการอพยพ หวหนาและทมอาสาสมครในชมชน ในการดแลสมาชกในกลมโดยเฉพาะการเชคจ านวนคนในการอพยพ ขอตกลงเรองสญญาณเตอนภยของแตละหมบาน เชน หม 8 และ 9 ใชโพนวด ตบอกลกบาน หมอนๆ ใชสญญาณแตรรถยนต กดยาวบอกลกบาน เตรยมจดอพยพคน/คนปวย/สตว การจดเวรยามรวมกบ อบต.

(3) การอบรมอาสาสมครวทยเครองแดง จดหาวทยเครองแดง จ านวน 10 เครอง การถอดบทเรยนเรองวทย/อาสาสมคร เพอปรบปรงสญญาณใหมความชดเจนขน สงขาวสภาพอากาศอยางตอเนองดวยเครอขาย วทยเครองแดง

(4) การศกษาดงานการซอมแผนอพยพของชาวบานบานน าเคม จงหวดพงงา

(5) การอบรมการดพยากรณอากาศ/พายฤดรอนโดยเชญ เจาหนาทกรมอตวทยา และนกวชาการจากมหาวทยาลยสงขลานครนทร วทยาเขตปตตาน มาเปนวทยากร

4.7) การซอมแผนอพยพรวมกบหนวยงาน ดงค าสมภาษณของตวแทนองคกรชมชนต าบลทาหน กลาววา

“มกำรซอมแผน กำรเคลอนยำยคนปวย จดจรำจรเขำออกหมบำน ไมใหคนออกพรอมกน มผใหญบำนมำพรอม มเครองเตอนภย พอเขำโทรมำเตอน ทำงน กบบแตรรถ ขนยำยคนปวย พอไปถงวดกมกำรปฐมพยำบำลกน ตอนซอมไมมอะไรขลกขลก ทกหมเขำใจกนด”51

มการประสานงานกบส านกงานปองกนและบรรเทาสาธารณภย จงหวดสงขลามาเปนวทยากร มขนตอนการซอมดงน

(1) การประชมเตรยมการซอมอพยพ และอบรมการเกดภย (2) การซอมบนโตะ โดยการซอมบญชาการ ศนยอ านวยการกลาง ม

นายก อบต. เปนผบญชาการ และประสานตอไปยงศนยอ านวยการหมบาน เพอแจงเตอนผานอาสาสมครวทยเครองแดงและหอกระจายขาว

(3) การซอมใชสญญาณในการเตอนภย ซอมอพยพคนปวย คนเปราะบาง ไปยงจดทก าหนดไวของแตละหมบานเพอดความพรอมของสถานท การรบลงทะเบยนผอพยพ รบแจงความเสยหาย ขอความชวยเหลอครวปรงอาหาร การชวยเหลอผปวย/ยา/การปฐมพยาบาล

51

ตวแทนองคกรชมชนต าบลทาหน (สมภาษณ, 29 มถนายน 2556)

118

จะเหนไดวา กระบวนการด าเนนงานขององคกรชมชนต าบลทาหน เรมตนดวยการเรยนรจากบทเรยนเหตการณภยพบตในอดต และน ากระบวนการงานพฒนาทแกนน าชมชนไดสงสมมาจดการชมชน โดยการพฒนาศกยภาพของคนในชมชนในดานตางๆ ทงความรเกยวกบภยพบต การอบรมอาสาสมคร เปนตน มการประสานความรวมมอกบองคกรปกครองสวนทองถน ตวแทนทองท และหนวยงานในพนท จนกระทงน ามาสการปฏบตการเพอเตรยมความพรอมของชมชนในการรบมอภยพบตทจะเกดขนในอนาคต เชน การท าแผนจดการภยพบต การจดท าคมอชมชน การท าแผนทชมชน การซอมแผน เปนตน

โครงสราง กลไกการบรหารจดการภยพบตขององคกรชมชนต าบลทาหน เพอใหการบรหารจดการภยพบตมประสทธภาพ องคกรชมชนต าบลทาหนได

ก าหนดโครงสราง กลไกในการเตรยมรบมอภยพบต ซงจะท าใหคนในชมชนรวาตนเองตองท าหนาทอะไรบาง และจะชวยเหลอกนไดอยางไร ดงค าสมภาษณของตวแทนองคกรชมชนต าบลทาหนและตวแทนทองถน กลาววา “มกำรไปต งศนยท อบต. เรำกผลดกนไปนงเฝำ ตอนแรกตกลงกนวำใชอนเตอรเนตได มวทยสอสำร ไปกนอยเปนเดอน แตกไมมอะไร”52

“มกำรแบงฝำยทำหนำท เชน ศนยอำนวยกำร จะมนำยก แกนนำเรำทำหนำทฟงขอมล ดพยำกรณอำกำศ แลวเตอนภย สงกำรมำทำงหมบำน ฝำยอำหำร ทกหมตองเตรยมขำวสำรอำหำรแหงไวในจดอพยพของตนเอง ชดรกษำควำมปลอดภย เปนหนำทของ อส. สำรอง (ชดของนำยบำน) อป.พร. ชวยในกำรจดกำรจรำจรไมใหเกดควำมวนวำย จดพกสตวชำวบำนเขำรบผดชอบสตวเล ยงของตวเอง ชดพยำบำล เจำหนำท รพ.สต. รวมกบ อสม.เปนผรบผดชอบ ฝำยจดเตรยมสถำนท แกนนำในแตละหมบำน สอบต. นำยบำน (ผใหญบำน) รบผดชอบ”53 ทงน ไดมการแบงฝายงาน และก าหนดบทบาท หนาทของฝายตางๆ ดงน 1) จดตงทมอ านวยการระดบต าบล จ านวน 15 – 20 คน องคประกอบของทม

อ านวยการประกอบดวย นายกองคการบรหารสวนต าบลทาหนเปนผบญชาการ ตวแทนทองถน ตวแทนทองท แกนน าชมชน ปราชญชาวบาน เยาวชน โดยทมอ านวยการจะท าหนาท

(1) เฝาระวงภย โดยการประมวลขอมลสถานการณภยพบตจากขอมลทางอนเตอรเนต วทยเตอนภย ภมปญญา

(2) การแจงเตอน บอกความรนแรง แจงฝายประชาสมพนธ 52 ตวแทนองคกรชมชนต าบลทาหน (สมภาษณ, 29 มถนายน 2556) 53 ตวแทนทองถน (สมภาษณ, 30 มถนายน 2556)

119

(3) บญชาการ ตดสนใจ บรหารจดการความชวยเหลอเบองตน และ (4) จดท าขอมลรายงานความเสยหาย วเคราะหขอมล สงตอขอมลไปยง

หนวยงานทเกยวของเพอประสานความชวยเหลอ 2) จดตงทมอ านวยการระดบหมบาน รบขอมลบญชาการจากทมอ านวยการระดบ

ต าบลมาจดการในระดบหมบาน โดยมทมอาสาสมครในหมบานเปนผชวย 3) จดตงทมอาสาสมคร ประกอบไปดวย อส.ส ารอง อปพร. อสม. แกนน าชมชน

นอกจากน ยงมอาสาสมครทมาจากการคดเลอกของคนในชมชนและผทมจตอาสา โดยทมอาสาสมครจะแบงเปนฝายตางๆ และท าหนาท ดงตอไปน

(1) ฝายประชาสมพนธ มหนาทในการเฝาระวง ดสถานการณภยพบต สงขาวอาสาสมครวทยเครองแดง ประสานฝายอ านวยการ

(2) ฝายจราจร เปนหนวยทคอยจดการจราจรไมใหเกดความวนวายในขณะทมการอพยพคน สตวเลยงไปสสถานทปลอดภย

(3) ฝายกชพกภย มหนาทตระเวนด ใหความชวยเหลอผตกคาง (4) ฝายลงทะเบยน ท าหนาทลงทะเบยนผอพยพทเขามาพกในศนยอพยพ (5) ฝายครว มหนาทในการเตรยมอาหารใหเพยงพอส าหรบผอพยพในแตละ

จด (6) ฝายพยาบาล รบผดชอบโดย อสม. ท าหนาทดแล ปฐมพยาบาลเบองตน (7) ฝายสถานท มหนาทจดการสถานทอพยพใหเปนระเบยบ พรอมรบผอพยพ (8) ฝายรกษาความปลอดภย เปนทมทคอยเฝาระวง ดแลทรพยสนของ

ชาวบานในขณะทชาวบานอพยพไปอยในพนทปลอดภย (ภาพประกอบ 18)

120

ภาพประกอบ 18 โครสราง กลไกในการจดการภยพบตต าบลทาหน ทมา: ผศกษา, 2556

สวนกลไกทวางระบบไวในการจดการภยพบตของต าบลทาหน มดงน 1) การประสานงาน ไดแก การประสานงานภายในต าบลโดยผานทมอ านวยการ

ระดบต าบลไปสทมอ านวยการระดบหมบานและไปสอาสาสมครฝายตางๆ การประสานงานกนนจะท าใหการด าเนนงานเปนระบบ ไมเกดความสบสนจนท าใหเกดความวนวายขน และการประสานงานภายนอกเพอการรบขอมลขาวสารเกยวกบสถานการณภยพบตทอาจจะเกดขน และเมอเกดเหตการณกจะเปนการประสานความชวยเหลอในกรณทมความรนแรง ชมชนไมสามารถชวยเหลอตนเองได

ฝายอ านวยการระดบต าบล

ฝายอ านวยการระดบหมบาน

อาสาสมคร

จราจร

ปฐมพยาบาล

สถานท

กชพกภย

รกษาความปลอดภย

ลงทะเบยน

ครว

ด าเนนการผานกลไก - การประสานงาน - ระบบขอมล - ระบบการสอสาร - ระบบอาสาสมคร - ระบบการใหความชวยเหลอ

ประชาสมพนธ

121

2) ระบบขอมล ในพนทต าบลทาหนมการเกบรวบรวมขอมลดานเศรษฐกจ สงคม ขอมลกลมเสยง เปนทนตงตนไวส าหรบเมอมเหตการณภยพบตเกดขน ขอมลพนทเสยงภย ขอมลกลมเปราะบาง ขอมลนจะเปนฐานในการใหความชวยเหลอผประสบภยในแตละหมบานตอไป

3) ระบบการสอสาร ทมการด าเนนการแลวคอ วทยเครองแดง ซงใชในการสอสารขอมลระหวางกนทงระดบเครอขาย การสอสารขอมลกนภายในต าบล นอกจากนยงมการสอสารกนในระดบหมบานดวยระบบเสยงตามสาย สญญาณเสยงซงเปนทรบทราบกนวาในสถานการณภยทเปนอนตรายถงขนทจะตองอพยพ เชน เสยงแตรระยนต เกราะ เปนตน

4) ระบบอาสาสมคร เปนระบบทจดตงและพฒนาขนเพอการชวยเหลอกนเองภายในต าบลเมอเกดภาวะฉกเฉนขน โดยอาสาสมครเหลานจะผานการฝกอบรมเพมศกยภาพในดานตางๆ เชน การใชอปกรณ/เครองมอในการกชพกภย การใชวทยเครองแดง การปฐมพยาบาลเบองตน การดแลผอพยพ เปนตน

5) ระบบการใหความชวยเหลอ ไดแก การส ารวจ รบแจงความเสยหาย จดล าดบความเรงดวนในการใหความชวยเหลอโดยพจารณาจากฐานขอมลทมอย และการใหความชวยเหลอแกผประสบภยโดยใชงบประมาณขององคการบรหารสวนต าบล แตหากเกนความสามารถของทองถนกด าเนนการสงตอขอมลไปยงอ าเภอ จงหวด หรอองคกรภายนอกทเขามาชวยเหลอในล าดบตอไป

4.4.2 ผลการด าเนนงานขององคกรชมชนต าบลทาหนในการจดการภยพบต การด าเนนงานเพอการบรหารจดการภยพบตโดยองคกรชมชนต าบลทาหน สงผลให

เกดการเปลยนแปลงในระดบตางๆ ดงน 1) ระดบปจเจกบคคล ไดแก การเปลยนแปลงความคดวา ตนเองสามารถ

พงตนเองไดในยามเกดภยพบตโดยไมรอพงพาหนวยงานราชการ และสามารถชวยเหลอเพอนบานได มความรความเขาใจในเรองภยพบตมากขน มความกระตอรอรนและตดตามขาวสารขอมลมากขน

2) ระดบครวเรอน เนนการจดการตนเองเปนหลกในดานตางๆ ดงน 2.1) ดานอาหาร น าทจะสามารถอยไดในระยะเวลา 7 วน จดกระเปาส าหรบ

เกบเอกสารส าคญทสามารถพกพาตดตวไปไดยามเกดเหตฉกเฉน การเตรยมอปกรณ ของใชทจ าเปน เชน เทยน ไฟฉาย ไฟแชก ถาน แบตเตอร เปนตน

2.2) ดานทอยอาศย มการปรบเปลยนกลบมาสรางบานแบบมใตถนสงเพอลดความเสยหาย การซอมแซมบานเรอนใหแขงแรง

2.3) ดานอาชพของตน มการเตรยมการ เชน ผทมอาชพเลยงปลา หากจะเกดพายหรอน าทวมตองจบปลาขายกอน ชาวประมงตองน าเรอไปเกบไวในสถานททปลอดภย เกษตรกรทเลยงสตวตองน าสตวไปไวในพนทสง ชาวบานทขนตาลตองส ารวจความเสยหายของตนตาลเพอ

122

ความปลอดภย ชาวนาหากรวาปใดน าจะทวมแนนอนตองปลกขาวพนธพนบานทมล าตนสงและทนน าทวม เชน พนธสาหร นางพญา สงขหยด เปนตน

3) ระดบชมชน มการเตรยมความพรอมในระดบชมชน เชน มการสอสารกน การชวยเหลอ รวมทงก าหนดแกนน า อาสาสมครในแตละจดเพอใหความชวยเหลอกนไดอยางทนทวงท การสรปพนทเสยงภย บานเรอนทเสยง กลมคนเปราะบาง เชน เดก คนปวย หญงมครรภ คนชรา ผพการ และแมมายบอบบาง

4) ระดบพนทต าบล การจดการจดปลอดภย การหนนเสรมอปกรณ อาสาสมคร จดท าจดทพกสตวเลยง จดท าแผนอพยพ รวมทงการสอสารตงแตกอนเกด ระหวางเกด และประสานการฟนฟรวมกนอยางเปนระบบ มการประสานงาน ประสานแผนกบหนวยงานในพนท ท าใหมขอมลทเปนชดเดยวกน และมการปรบเพมแผนงานขององคการบรหารสวนต าบลทาหนในสวนทเกยวของกบการจดการภยพบต

การด าเนนงานเพอการจดการภยพบตขององคกรชมชนต าบลทาหน สรปไดดงภาพประกอบ 19

ภาพประกอบ 19 การเตรยมความพรอมเพอรบมอภยพบตขององคกรชมชนต าบลทาหน ทมา: ผวจย, 2557

มกระบวนการด าเนนงานเพอเตรยมความพรอมของชมชน เชน การส ารวจขอมล การพฒนาอาสาสมคร มแผนการเตรยมความพรอมรบมอภยพบตในระดบครวเรอน ระดบหมบาน และระดบต าบล

กอนเกด

ภย หลงเกดภย

ระหวางเกด

ภย

มแผนงานระหวางเกดภยพบต

มแผนงานหลงเกดภยพบต

123

4.4.3 ปจจยทเออและทเปนอปสรรคตอการด าเนนงาน ปจจยภายใน 1) ตนทนส าคญของพนททาหน คอ มกลมองคกรชมชนทมประสบการณในการ

ท างานพฒนามาอยางตอเนองยาวนาน มความเขมแขง แกนน ามองคความรและมศกยภาพในการท างาน

2) มการประยกตกระบวนการงานพฒนามาใชประโยชน เชน การรวบรวมขอมลอยางเปนระบบ การจดล าดบความส าคญ การประสานงานอยางเปนระบบ-สรางการมสวนรวมกบทกภาคสวนทงองคกรภายในและภายนอกชมชน

3) มกระบวนการท างานทตอบสนองตอสถานการณไดอยางรวดเรว โดยไมรอการชวยเหลอจากภายนอกแตเพยงอยางเดยว

4) มการทบทวนอดต สรางการเรยนรสงใหมๆ การพฒนาศกยภาพใหกบแกนน าองคกรชมชน ประชาชนในต าบล และหนวยงานทเกยวของ

5) ชาวบานมการปรบตว เปลยนแปลงทศนคต มความตระหนกในการเตรยมความพรอมตอการรบมอภยพบต

6) มการเรยนรจากภายนอก มทงทเปนการเกบเกยวประสบการณจากการออกไปชวยเหลอผประสบภยในพนทอนๆ เชน เมอเดอนเมษายน พ.ศ.2554 มการระดมของไปบรจาคผประสบภยจากน าทวมทนครศรธรรมราช หรอแมแตเหตการณน าทวมทกรงเทพฯ ในปลายป พ.ศ.2554 แกนน ากไดไปใหความชวยเหลอผประสบภยรวมกบเครอขายอนๆ

นอกจากนนไดมการเรยนรการซอมแผนจากพนทน าเคม จงหวดพงงา โดยใหอาสาสมครไดเรยนรวามวธการอยางไร เชญเจาหนาทอตวทยามาใหความรเรองของการพยากรณอากาศ 3 ครง รวมทงมการเชญนกวชาการมาเปนวทยากรเรองภยพบต และการพยากรณอากาศดวย

ปจจยภายนอก 1) มองคกรพฒนาเอกชนมาหนนเสรม เชน มลนธชมชนไท ชวยเหลอดาน

งบประมาณในการจดเวทตางๆ เชน เวทการบรณาการแผนกบหนวยงานในพนท การจดเวทระดมความคดจากชาวบานในการแกปญหาตางๆ ท าใหมการวางแผนการด าเนนงาน การก าหนดจงหวะกาวอยางเปนระบบมากขน

2) การมเครอขายการเรยนรทเปนพนทประสบภยพบต มกระบวนการแลกเปลยนเรยนรกนอยางตอเนอง และเปนเครอขายในการใหความชวยเหลอกน เชน พนทน าเคม จ.พงงา พนทคสวาง จ.อบลราชธาน เปนตน

3) หนวยงานทเกยวของมเฉพาะแผนการฟนฟหลงเกดภยพบต แตไมไดมแผนการเตรยมพรอมเพอรบมอกบภยพบต

124

4) การเปลยนแปลงสภาพภมอากาศมแนวโนมทจะกอใหเกดภยพบตในพนทมากขน การพยากรณอากาศ การสอสารจากทางอ าเภอมความลาชา กอใหเกดความสบสน ชาวบานไมเขาใจ

ปจจยทเปนอปสรรคตอการด าเนนงานขององคกรชมชนต าบลทาหน ปจจยภายใน 1) เมอไมมเหตการณภยพบตเกดขนตดตอกนเปนระยะเวลานาน คอ หลงจาก

เหตการณวาตภยและอทกภยจากอทธพลของพายดเปรสชนในป พ .ศ.2553 ในพนทคาบสมทร สทงพระไมไดมเหตการณภยพบตทางธรรมชาตทรนแรงเกนกวาทชาวบานจะสามารถชวยเหลอตนเองไดขนอก ท าใหชาวบานบางสวนเรมลมเลอนเหตการณ เกดความประมาทและไมเตรยมความพรอม รวมไปถงขาดความกระตอรอรนในการเขารวมกระบวนการตางๆ ทองคกรชมชนจด

2) การยอมรบซงกนและกน ซงเกดจากทศนคต วธคด วธการท างานทไมตรงกน ท าใหการด าเนนงานในบางครงมความขดแยงกน แตกมการพยายามแกปญหานดวยการท าความเขาใจ การประชม

ปจจยภายนอก 1) ปญหาเชงโครงสราง เปนปญหาดานความรวมมอของบคลากรในหนวยงาน

ระดบทองถน คอ องคการบรหารสวนต าบลทาหน ไมไดใหความสนใจทจะรวมมอ หรอเขามารวมเรยนรกบชมชนอยางจรงจง มเพยงนายกองคการบรหารสวนต าบลทาหนและเจาหนาททไดรบการมอบหมายเขารวมเทานน รวมทงองคการบรหารสวนต าบลทาหนขาดแคลนบคลากรทมความร ความเขาใจเกยวกบการบรหารจดการ

2) หนวยงานทรบผดชอบตอการบรหารจดการภยพบตโดยตรง ไมมแผนงานเชงรกในการสนบสนนชมชนใหเตรยมพรอมรบมอภยพบต รวมไปถงมระเบยบ ขอกฎหมายทไมเออ

4.4.4 ขอเสนอแนวทางในการจดการภยพบต ขอเสนอแนวทางในการจดการภยพบตเชงพนท 1) การประสานงานภายในชมชน ตองครบทกมต ทงสดสวนของผหญง ผชาย ทก

วยทอยในชมชน จะท าใหมความคดเหนรวมกนอยางกวางขวางและครอบคลมตอปญหา ความตองการของคนในชมชน

2) การซอมแผนเพอรบมอภยพบต ควรมการจดอยางนอยปละ 2 ครง และควรมการซอมแผนในระดบหมบานดวย

3) องคการบรหารสวนต าบลทาหนควรสนบสนนเครองมอ อปกรณทจ าเปน เชน วทยสอสาร เรอทองแบน เลอยยนต ฯลฯ ใหเพยงพอตอการบรหารจดการภยพบต

125

4) หนวยงานระดบทองถนควรมการแกไขกฎระเบยบทไมเออตอการบรหารจดการภยพบตโดยชมชน

5) หนวยงานระดบทองถนควรมการสรางความเปนคนมจตอาสาใหกบเจาหนาทในองคกร เนองจากการบรหารจดการภยพบตตองเกดมาจากใจอาสา

6) หนวยงานทรบผดชอบตอการปองกนและบรรเทาสาธารณภยโดยตรง ควรมแผนเชงรกตอการบรหารจดการภยพบต ไมควรมเพยงแผนในการฟนฟเทานน และควรประสานงานกบหนวยงานทองถน องคกรชมชนทมการด าเนนงานในเรองนอยางจรงจง ขอเสนอเชงนโยบาย

ภาครฐตองกระจายอ านาจสทองถน ชมชนอยางแทจรง ตองสนบสนนงบประมาณ อปกรณ และความรอยางตอเนอง

สรป พนทต าบลทาหนมสภาพเปนทลม จงมกประสบกบเหตการณอทกภยอยเปนประจ า

แตในเหตการณอทกภยเมอป พ.ศ.2548 มระดบน าสงกวาทกปทผานมาและทวมขงอยยาวนาน ท าใหชาวบานไดรบความเดอดรอนในดานการด าเนนชวตประจ าวน พนทการเกษตรไดรบความเสยหาย ขาดแคลนอาหารส าหรบสตวเลยง ตอมาเมอวนท 27 มถนายน พ.ศ.2550 เกดเหตพายฤดรอน ท าใหบานเรอนหลายหลงไดรบความเสยหาย และลาสดจากเกดเหตการณวาตภยและอทกภยจากอทธพลของพายดเปรสชน เมอวนท 1 พฤศจกายน พ.ศ.2553 ซงกอใหเกดผลกระทบกบชมชนอยางทไมเคยเกดขนมากอน

เหตการณภยพบตทเกดขนเหลาน เปนผลใหองคกรชมชนต าบลทาหนตองหนกลบมาทบทวนตนเอง และในทายทสดไดเกดกระบวนการในการเตรยมความพรอมของชมชนเพอรบมอภยพบตทจะเกดขนในอนาคต โดยเนนความรวมมอกบภาคสวนตางๆ ทมสวนเกยวของในพนทตามรายละเอยดทกลาวไปแลวขางตน

บทท 5

สรปผลการศกษา อภปรายผลการศกษา และขอเสนอแนะ

การศกษาครงน มวตถประสงคเพอศกษากระบวนการ โครงสราง และกลไกการจดการภยพบตของเครอขายองคกรชมชนในคาบสมทรสทงพระ จงหวดสงขลา ผลการด าเนนงานเบองตน ปจจยทเออและเปนอปสรรคตอการด าเนนการ และขอเสนอแนวทางการจดการภยพบต ซงสามารถน ามาสรป อภปรายผล และมขอเสนอแนะ ดงตอไปน 5.1 สรปผลการศกษา

5.1.1 เครอขายองคกรชมชนคาบสมทรสทงพระเพอการจดการภยพบต คาบสมทรสทงพระ จงหวดสงขลา ครอบคลมพนท 4 อ าเภอ คอ อ าเภอระโนด

อ าเภอกระแสสนธ อ าเภอสงหนคร และอ าเภอสทงพระ โดยลกษณะพนทสวนใหญเปนทราบ มความสงจากระดบน าทะเลปานกลางเฉลยประมาณ 1-6 เมตร อกทงขนาบดวยทะเลสาบสงขลาและทะเลอาวไทย และตงอยในเขตอากาศแบบมรสมเขตรอน มความชนสง จงมกจะประสบกบปญหาภยพบตทางธรรมชาต โดยภยพบตทเปนปญหาส าคญในพนทคาบสมทรสทงพระ จงหวดสงขลา มดวยกน 4 ประเภท คอ อทกภย ภยแลง วาตภย และการกดเซาะชายฝง

เหตการณภยพบตทสงผลกระทบตอการด าเนนชวตและทรพยสนของราษฎรในพนทคาบสมทรสทงพระครงส าคญ คอ เหตการณอทกภย ในปลายป พ.ศ.2548 และเหตการณวาตภยและน าทวมฉบพลนจากอทธพลของพายดเปรสชน เมอวนท 1 พ.ย. 2553

เหตการณอกทกภยในปลายป พ.ศ.2548 เดอนพฤศจกายน พ.ศ.2548 ถงเดอนมกราคม พ.ศ.2549 เกดฝนตกหนกในพนท

คาบสมทรสทงพระและพนทรอบทะเลสาบสงขลา มพนทน าทวมเปนบรเวณกวาง ระดบน าททวมสงมากท าใหการสญจรไปมาไมสะดวก และดานการชวยเหลอเปนไปอยางไมทวถง

ในเหตการณอทกภยครงน แกนน าไดมการประสานงานภายในเครอขายเพอหาทางชวยเหลอเบองตนแกชาวบานในพนท โดยชวยกนส ารวจ เกบขอมลความเดอดรอน และน าขอมลทไดประสานสงตอไปยงเครอขายภายนอกเพอระดมความชวยเหลอ

127

เหตการณวาตภยและอทกภยจากอทธพลของพายดเปรสชนเมอป พ.ศ.2553 เมอวนท 1 พฤศจกายน พ.ศ.2553 เกดพายดเปรสชนบรเวณอาวไทยตอนลาง โดย

ขนฝงในพนทคาบสมทรสทงพระและอ าเภอเมองในบางสวน ความรนแรงของทงกระแสลมและสายน า สงผลใหเกดความเสยหายตอทรพยสนของชาวบาน สาธารณะสมบต โดยอ าเภอทไดรบความเสยหายมากทสดคอ สทงพระ หาดใหญ ระโนด กระแสสนธ เมองสะเดา และอ าเภอนาทว

เครอขายองคกรชมชนจงไดรวมกบภาคประชาสงคมในจงหวดตงศนยประสานองคกรชมชนจงหวดสงขลาเพอชวยเหลอผประสบภย และมกระบวนการด าเนนงานตอเหตการณครงน ดงตอไปน

ตงคณะท ำงำน แบงหนำท ควำมรบผดชอบของคณะท ำงำน ดงน ทมประสานงานกลางและกองเลขา ท าหนาทในการบรหารจดการศนยฯ ให

ด าเนนงานได ดแลการเงน บญช โรงครว ของบรจาค ประสานงานกบผประสานงานระดบพนท ทมสนบสนนและประสานงานภายนอก ท าหนาทสนบสนนการด าเนนงานของศนยฯ

โดยการดภาพรวม ประชาสมพนธ ประเมนสถานการณ ประสานงานกบเครอขาย ภาคภายนอกจงหวด และ

ทมผประสานงานระดบพนท เปนทมทลงพนท ประสานคนในพนท ส ารวจขอมลผเดอดรอน

ประสำนงำนเครอขำยและภำค เพอระดมความชวยเหลอ ทงในรปแบบของแรงงานอาสาทจะเขามาชวยซอม-สรางบาน รบบรจาคเงน สงของ อาหาร และการกระจายขอมลขาวสาร

กำรลงพนทปฏบตกำรซอมสรำง ในแตละวนคณะท างานจดแบงก าลงชาง แรงงานอาสาสมครออกปฏบตการซอมสรางบานเรอนและสงกอสรางอนๆ โดยพจารณาจากขอมลทไดมาจากแกนน าในระดบพนท เมอชางและแรงงานอาสาสมครลงไปปฏบตภารกจกจะสงขอมลยอนกลบมาทกองเลขาเพอท าเปนฐานขอมล และใชในการก าหนดแผนการท างานประจ าวนดวย

กำรประชำสมพนธ และกำรจดประชมในชมชน การประชาสมพนธเพอสอสารใหผประสบภยทราบวามการตงศนยเพอใหความชวยเหลออยทวดพกล และสรางความเขาใจเกยวกบการใหความชวยเหลอของศนย

กำรประเมน สรปงำนรำยวน แตละวนเมอเสรจสนภารกจในการซอม-สรางแลว ในชวงค าของแตละวนทกฝายทมารวมท างานจะรวมกนสรปขอมลของผไดรบการชวยเหลอใหไดยอดทเปนปจจบน ประเมนผลการท างาน สถานการณในพนท ปญหาอปสรรคในการด าเนนงานเพอน ามาแกปญหา และวางแผนการท างานในวนตอๆ ไป

ส าหรบโครงสรางการด าเนนงานของศนยประสานงาน ไดแก การตงคณะท างานและมการก าหนดบทบาทหนาท โดยแบงเปน ทมประสานงาน ประกอบไปดวย ทมประสานงานกลาง

128

(ประธานศนยฯ) ทมสนบสนนและประสานงานภายนอก ทมผประสานงานระดบพนท กองเลขา ซงแบงออกเปน 2 ฝาย คอ ฝายบญช ฝายขอมล และสดทายคอ อาสาสมคร

สวนกลไกในการด าเนนงาน ไดแก การประสานงาน การจดระบบขอมล ระบบการสอสาร ระบบอาสาสมคร และระบบการใหความชวยเหลอ

ทงน ระบบโครงสราง/กลไกดงกลาวนเปนการจดระบบการท างานภายในไมไดเปนโครงสรางทแขงตว สามารถยดหยนปรบเปลยนได ไมไดมสายบงคบบญชา ทมท างานแตละทมจงมความสมพนธในแนวราบ เพอใหศนยประสานงานสามารถท างานไดตามวตถประสงค

กระบวนการท างานของเครอขาย ไดแก การตงคณะท างานส ารวจขอมล การประสานงานเครอขายและภาค การปฏบตการซอมสรางบาน การประชาสมพนธ การสอสาร การประเมนและสรปงานประจ าวน

ผลการด าเนนงานของเครอขายองคกรชมชนตอการจดการภยพบต มดงน เครอขายองคกรชมชนสามารถกระจายความชวยเหลอไดถงตวผประสบภย โดยการจดระบบการใหความชวยเหลอขององคกรชมชน ภาคสวนตางๆ ใหการยอมรบในการด าเนนงาน หนวยงานระดบพนท ชมชนเกดการเรยนร ปรบตว เกดการเรยนรระบบการจดการภยพบตขามจงหวด และเชอมโยงเครอขายทงในจงหวดและตางจงหวดมากยงขน มกระบวนการด าเนนงานตอเนองจนถงปจจบน (2558) เชน การถอดบทเรยน การเตมความร การจดประชม สมมนา อบรมใหความรเกยวกบภยพบต การแลกเปลยนเรยนรรวมกบเครอขายภยพบตในพนทจงหวดอนๆ การเชอมโยงเครอขาย การเตรยมความพรอมในระดบครวเรอน และการน าไปขยายผลในระดบพนทต าบล

ปจจยทเออตอการด าเนนงานของเครอขายองคกรชมชน ไดแก ความเปนเครอขาย กระบวนการในการด าเนนงาน ไมไดมโครงสรางแขงตายตวแตมความยดหยน มการท างานทเชอมโยงกบพนท มการจดการขอมลอยางเปนระบบ มการตดสนใจทขอมลเปนฐาน ใชทประชมในการพจารณาตดสน การมจตสาธารณะและความมงมนของแกนน าเครอขายองคกรชมชน รวมถงการมประสบการณในงานพฒนามาอยางตอเนอง การมเครอขายองคกรชมชนนอกพนท ภาคทเปนภาคประชาสงคม องคกรพฒนาเอกชน เขามาหนนเสรมการด าเนนงาน การพฒนาศกยภาพใหกบแกนน าองคกรชมชน ประชาชนในต าบล และหนวยงานทเกยวของ

สวนปจจยท เปนอปสรรค ไดแก การเสนอขาวของสอมวลชน สงผลใหการประสานงานของเครอขายกบอ าเภอเปนไปไดล าบาก ปญหาเชงโครงสราง เปนปญหาดานความรวมมอของบคลากรในหนวยงานระดบทองถน ไมไดใหความสนใจทจะรวมมอ หรอเขามารวมเรยนรกบชมชนอยางจรงจง ความเขมแขงขององคกรชมชน พบวา แกนน าบางคนยงมความไมไววางใจตอแกนน าดวยกนเอง และตอองคกรทเขามาชวย

129

สวนขอเสนอแนวทางการจดการภยพบต ไดแก ขอเสนอแนวทำงเชงพนท ดานการมสวนรวมของชมชน ควรใหชมชนมสวนรวมในกระบวนการวางแผนการ

จดการภยพบตขององคกรปกครองสวนทองถนและหนวยงาน ดานกระบวนทศนและศกยภาพของเครอขายองคกรชมชน เครอขายฯ ควรมการ

ปรบเปลยนกระบวนทศนในการท างาน เชน ความมงมน ปรบความคดในเชงประสานงาน และมการพฒนาศกยภาพของเครอขายเพอใหทนตอสถานการณทเปลยนแปลงไป

บทบาทของภาคประชาสงคม กระบวนการท างานของภาคประชาสงคมควรตองมบทบาทเปนคนอ านวย เสรมความรใหมๆ เกยวกบการจดการภยพบตใหแกชมชน หนนกระบวนการใหชมชนคดวเคราะหเปน คดเชอมโยงได ท าหนาทเปนตวกลางในการเชอมโยงเครอขายเพอการเรยนรรวมกน

บทบาทขององคกรปกครองสวนทองถน ตองใหความส าคญกบการจดการภยพบต ตองจดเตรยมบคลากรใหมความพรอมทงในดานความรและทกษะทจ าเปนในการจดการภยพบต มการท างานอยางจรงจง มความจรงใจในการแกปญหา ควรมการบรณาการงานกบทองท หนวยงาน ภาคประชาชนในพนท

บทบาทของหนวยงานภาครฐ หนวยงานปองกนและบรรเทาสาธารณภย (ปภ.) ตองมแผนงานเชงรกในพนท มการด าเนนงานรวมกบองคกรชมชน ในสวนจงหวดตองมการแกไขระเบยบ เนองจากระบบโครงสรางของราชการยงแขงตวไมเออตอการด าเนนงาน การใหความชวยเหลอผประสบภย นอกจากน การรายงานสภาพอากาศตองค านงถงผฟงหลากหลายกลม สอสารดวยภาษาทชาวบานสามารถเขาใจไดงาย

ขอเสนอแนวทำงเชงนโยบำย ไดแก รฐบาลตองกระจายอ านาจ วางนโยบายทเออใหชมชนเขมแขง การจะวางแนวทางพฒนาใดๆ ตองเขาใจบรบทของชมชน รวมไปถงรฐบาลจะตองสนบสนนในดานงบประมาณ และความร 5.1.2 เครอขายชมชนต าบลทาหนเพอการจดการภยพบต

เหตการณภยพบตทเกดขนบอยครงท าใหแกนน าชมชนต าบลทาหนเกดแนวคดวา “ชมชนควรบรหารจดการภยพบตดวยตนเอง เพอลดความเสยหายทจะเกดขนตอชวตและทรพยสนใหมากทสด” โดยมการวางแผนรบมอภยพบต 3 ระยะ คอ ระยะกอนเกดเหต ระหวางเกดเหต และหลงเกดเหต มการจดตงกลไกในการบรหารจดการภยพบตและอาสาสมครทมองคประกอบของทองถน ทองท และชมชน

ปจจยทเออใหชมชนสามารถด าเนนงานได ม 2 ปจจย คอ ปจจยภายใน ไดแก องคกรชมชนมความเขมแขง มการประยกตใชกระบวนการงานพฒนาในการท างาน ตอบสนองตอ

130

สถานการณไดรวดเรว มการทบทวนอดตเรยนรสงใหม มการปรบตวปรบทศนคต และปจจยภายนอก ไดแก การมเครอขายและองคกรพฒนาเอกชนมาสรางกระบวนการเรยนร เตมความรใหม ปจจยทเปนอปสรรคส าคญ ไดแก ปญหาเชงโครงสรางของหนวยงานทเกยวของ การขาดแคลนบคลากรทมหนาทรบผดชอบในดานการจดการภยพบต งบประมาณ อปกรณ รวมถงมกฎระเบยบและกฎหมายทไมเออ

ขอเสนอแนวทางในการจดการภยพบตส าหรบชมชน คอ การประสานงานภายในชมชนควรครอบคลมครบถวนในทกมต การซอมแผนควรมอยางนอยปละ 2 ครง ขอเสนอส าหรบทองถน คอ ควรมการสนบสนนเครองมอ อปกรณทจ าเปน แกไขกฎระเบยบทไมเออ พฒนาบคลากรใหสามารถท างานรวมกบชมชน และขอเสนอในเชงนโยบาย ไดแก รฐตองมการกระจายอ านาจอยางแทจรง ควรมแผนเชงรกตอการบรหารจดการภยพบต และประสานกบหนวยงานทองถน องคกรชมชนทด าเนนงานเรองนอยางจรงจง 5.2 อภปรายผลการศกษา

ในการอภปรายผลการศกษาน ผวจยแบงออกเปน 2 สวน คอ 1) เครอขายองคกรชมชน และ 2) การจดการภยพบตโดยชมชน ดงรายละเอยดตอไปน

5.2.1 เครอขายองคกรชมชน ในการศกษาครงน ผวจยพบวา องคกรชมชนในพนทคาบสมทรสทงพระมการ

รวมตวและท างานรวมกนมาอยางยาวนาน นบจากป พ.ศ.2546 ไดมการรวมตวกนเปน “เครอขำยชมชนเพอกำรฟนฟและพฒนำลมน ำทะเลสำบสงขลำ” มการจดตง “คณะท ำงำนคำบสมทรสทงพระ” รวมกนด าเนนกจกรรม และก าหนดยทธศาสตรในการพฒนาคาบสมทรสทงพระ

โดยกอนทกลม องคกรตางๆ ในพนทคาบสมทรสทงพระจะมารวมตวกนนไดมการด าเนนกจกรรมพฒนาเพอแกปญหาของคนในชมชนของตนเองอยกอนแลว เชน โรงเรยนท ากนท าใชทต าบลวดจนทร เนนการพงพาตนเองของเกษตรกรในดานเกษตรอนทรย ลดละเลกอบายมข ลดการใชจายในครวเรอน การจดการทรพยากรประมงของชมรมชาวประมงรกทะเลสาบต าบลคขด ดวยการท าเขตอนรกษพนธสตวน า การปลอยพนธสตวน า การจดตงกลมออมทรพยเพอแกปญหาดานเศรษฐกจ การจดการทองเทยวเชงอนรกษของต าบลทาหน เพอสรางรายไดใหแกคนในชมชนรวมไปถงดานการอนรกษสงแวดลอม ฟนฟวฒนธรรม การจดตงกลมเกษตรกร และกลมสตรแมบาน เปนตน โดยทกลม องคกรเหลานมทงกลมทจดตงโดยหนวยงานราชการ องคกรพฒนาเอกชน และชมชนเอง ดงแนวความคดของ เสร พงศพศ (2548, 197) ทวา เครอขาย เปนแนวคดแนวปฏบตทมมานาน เครอขายคอหวใจของชมชน ในอดตผคนอยกนแบบพงพาอาศยกนทงในชมชนและกบชมชนอนๆ มความสมพนธทแสดงออกทางกจกรรมทท ากนสม าเสมอหรอเปนครงคราว เพอความอยรอดของชมชน

131

การสรางเครอขายมประโยชนหลายประการ ขนอยกบวตถประสงค สมาชกและกจกรรมของเครอขาย เชน ชวยใหเกดการแลกเปลยนขอมลขาวสาร ทกษะ ความร ประสบการณ เครองมอ ท าใหเหนมองปญหาและประเดนการพฒนาทอาจมองขามหรอมความซบซอน ท าใหการพฒนาด าเนนไปไดกาวหนาและรวดเรว ลดการท างานและการใชทรพยากรทซ าซอน โดยเฉพาะในการพฒนากลมชมชนของหนวยงานราชการตางๆ ท าใหทราบวายงมกลมบคคลหรอบคคลอนทสนใจท างานในเรองเดยวกนและประสบปญหาเหมอนกน ชวยใหกลมชมชนไดรบความชวยเหลอ มขวญก าลงใจ มแรงจงใจในการท ากจกรรม และท าใหเกดอทธพลกระตนใหสงคมตระหนกถงสงใดสงหนง เชน การรกษาสงแวดลอม เปนตน (ครรชต พทธโกษา, 2554, 213)

ในกรณของเครอขายองคกรชมชนคาบสมทรสทงพระ มการท างานทเชอมโยงกบภาคประชาสงคม เครอขายชมชนอนๆ ในภมนเวศลมน าทะเลสาบสงขลา อาท ชมชนปาตนน า อ าเภอตะโหมด จงหวดพทลง องคกรชมชนในพนทปาพรควนเครง อ าเภอชะอวด จงหวดนครศรธรรมราช เปนตน รวมทงองคกรชมชนภายในพนทคาบสมทรสทงพระเอง ในการรวมตวกนนท าใหเกดการประสานงาน การพบปะ แลกเปลยนความคดเหนกนในวงประชมระดบตางๆ น ามาซงความสนทสนม ความไวเนอเชอใจ และความรบผดชอบรวมกน

นอกจากน การท ากจกรรมรวมกนท าใหแกนน าเกดการเรยนร เกดการพฒนาทกษะทจ าเปนตอการท างานของแกนน าเครอขายองคกรชมชน เชน ทกษะการจดเกบรวบรวมขอมล การวเคราะหขอมล ทกษะการจดประชมในชมชน และทกษะในการบรหารจดการกลม เปนตน

อกทง การไดรบรขอมลและสถานการณปญหาในพนททมบรบทแตกตางกน ท าใหเหนภาพสะทอนของการพฒนาทงระบบ ความเชอมโยง การสงผลกระทบถงกนและกน ซงสงผลตอไปถงการระดมความชวยเหลอ การพงพา การก าหนดเปาหมายการพฒนาทไปในทศทางเดยวกน เชน การก าหนดยทธศาสตรการพฒนาของพนทโดยมงใหครอบคลมประเดนปญหาในมตตางๆ มการท างานเชอมโยงหนวยงานภาครฐทมหนาทรบผดชอบในประเดนปญหานนๆ ไดเขามารบรและท างานรวมกบภาคประชาชน ไมวาจะเปนการจดการแหลงน าเพอแกไขปญหาการขาดแคลนน าและปญหาอทกภย การจดการทรพยากรประมงทะเลสาบสงขลา การฟนฟวถชวตโหนด นา เล และการจดสวสดการชมชน เปนตน

การท างาน การเรยนรรวมกบเครอขายตางๆ เหลาน สงผลใหการด าเนนงานของเครอขายมระบบการท างานทไมหยดนง ไมแขงตว มความยดหยน มการแกปญหาแบบองครวมโดยใชการพจารณารวมกน มการตดสนใจทขอมลเปนฐาน ใชทประชมในการพจารณาตดสน และมกระบวนการด าเนนงานทส าคญ คอ การสรป ทบทวนการด าเนนงานในทกวน ท าใหการด าเนนงานไมหลดไปจากกรอบทตงไว นอกจากน คอ กระบวนการท างานทสรางการมสวนรวมในพนท ท าใหเครอขายสามารถแกปญหาในพนทไดอยางรวดเรวและมพลง

132

ทงน องคประกอบส าคญในการรวมตวกนเปนเครอขายขององคกรชมชนในคาบสมทรสทงพระ ซงผวจยไดน ากรอบบางดานของเกรยงศกด เจรญวงศศกด (2543, 37-44) และครรชต พทธโกษา (2554, 215-217) มาพจารณา ดงน

1. ดานการรบรมมมองทเหมอนกน (Common Perception) และการมวสยทศนรวมกน (Common Vision) โดยกลม องคกรทเขามารวมกนเปนเครอขายมมมมองรวมกนวา การรวมกนเปนเครอขายเปนการชวยเหลอ หนนเสรมซงกน เปนการรวม ความคด ความร คน ปจจยตางๆ ในการด าเนนกจกรรมเพอแกปญหาในพนท กลม องคกรในพนทมความตองการในการแกปญหาของพนทรวมกน อนไดแก ปญหาความเสอมโทรมของทรพยากร ปญหาความยากจน และปญหาการผลต เปนตน ซงตอมาไดมการก าหนดยทธศาสตรในการพฒนาพนทใน 13 ประเดน ไดแก การบรหารจดการพบตภย (น าทวม น าแลง) การบรหารจดการน า (พฒนาแหลงน า โครงขายน า) เกษตรอนทรย การฟนฟทรพยากรประมง ระบบสวสดการ การทองเทยวเชงนเวศตามวถ “โหนด นา เล”/อาชพ/ตลาด พฒนาเยาวชน/สตร/ผดอยโอกาส/คนพการ/ผสงอาย สงเสรมวฒนธรรม/ประเพณ/ภมปญญา สขภาพ การจดการดานสทธทดน/ปกแนวเขต สงเสรมคณธรรม สงเสรมพลงงานทดแทน และการจดการสงแวดลอม ซงประเดนยทธศาสตรเหลานจะเปนแนวทางหลกในการพฒนาพนทคาบสมทรสทงพระรวมกนของเครอขายองคกรชมชนและหนวยงานทเกยวของ อนจะน าไปสการพฒนาทยงยนในอนาคต

2. การมสวนรวมของสมาชกในเครอขาย (Stakeholder Participation) ในการด าเนนงานรวมกนของเครอขายองคกรชมชนคาบสมทรสทงพระ เปนความพยายามในการสรางการมสวนรวมจากทกภาคสวนในพนท โดยททกคนมความเปนเจาของรวมกน ดงจะเหนไดจากกจกรรม โครงการตางๆ ก าหนดมาจากความตองการและสภาพปญหาของชมชนในพนท สามารถแกปญหาของชมชนไดจรงและตรงตามความตองการ

3. การเสรมสรางซงกนและกน (Complementary Relationship) และการเกอหนนพงพากน (Interdependence) การท างานเปนเครอขายท าใหเกดการเรยนรการท างานรวมกน ซงท าใหแกนน าเครอขายองคกรชมชนไดพฒนาศกยภาพในการท างาน มการหนนเสรมกนในดานความร อกทงมการประสานเครอขายและภาคตางๆ ใหมารวมสรางความเขมแขงของเครอขาย

4. การมปฏสมพนธในเชงแลกเปลยน (Interaction) นบจากป พ.ศ.2546 กระทงถงปจจบน เครอขายองคกรชมชนคาบสมทรสทงพระมกจกรรมรวมกนมาตลอด ทงกจกรรมในเชงพนทและกจกรรมในเชงนโยบาย มการพบปะ แลกเปลยนเรยนรกนผานการประชม สมมนา มการถอดบทเรยนในการด าเนนงานรวมกน ซงกระบวนการเหลานเปนสงส าคญทสรางเสรมใหเครอขายมความเขมแขง

133

การศกษาเกยวกบ เครอขายองคกรชมชน ในงานวจยของ ชมพนช ประจกษสนทร (2549) อภษฎา คณาพรธรรม (2551) และจากการศกษาของผวจยเอง พบประเดนรวมกนคอ การทเครอขายจะมความเขมแขงไดนน ปจจยทส าคญ คอ

1. ผน า ตองเปนผทมความสามารถ ความเสยสละ เหนประโยชนสวนรวมเปนหลก การยอมรบฟงความคดเหนของผอน ทส าคญคอ ตองมการพฒนาศกยภาพของตนเองในดานตางๆ ไมวาจะเปนแนวคด ทกษะในการท างาน

2. การสรางเครอขายความรวมมอภายนอก เนองจากเครอขายภายนอกสามารถใหการสนบสนนในดานวชาการ ขอมล ความร การบรหารจดการกลม การประสานแหลงทนและสนบสนนงบประมาณ

3. กระบวนการเรยนร เครอขายจะเขมแขงไดตองมเรยนรผานการท างาน การพฒนาศกยภาพของแกนน า การถอดบทเรยนเพอน ากลบมาปรบปรงการด าเนนงานใหดขน รวมไปถงการสรางกระบวนการเรยนรในชมชนของตนเองผานหลากหลายรปแบบ เชน การประชม การอบรม การสมมนา และการศกษาดงาน เปนตน

แตในขณะเดยวกน ผวจยกลบพบวา ม 2 ปจจยทเปนไดทงปจจยทเออและทเปนอปสรรคตอความเขมแขงของเครอขาย กลาวคอ

1. ผน า ในกรณของเครอขายองคกรชมชนคาบสมทรสทงพระ ในแงของความโปรงใส ตรวจสอบได โดยเฉพาะในเรองงบประมาณทเขามาสนบสนนการด าเนนกจกรรมของเครอขาย ซงในบางครงไมสามารถตรวจสอบได ท าใหเกดความคลางแคลงใจซงกนและกน การไมยอมรบซงกนและกน อนเกดมาจากฐานทศนคตและวธการท างานทไมเหมอนกน ท าใหกระบวนของเครอขายมความแผวบางลงในบางระยะเวลา

ทงน จากการสะทอนความคดเหนของผน าตอผน าดวยกนวา แนวทางทจะปรบปรงจดดอยนได คอ ผน า ตองไมยงเกยวกบเรองงบประมาณโดยตรง แตควรมผรวมรบผดชอบโดยการมกรรมการรวมในการเบกจายงบประมาณ มการจดท าบญชรายรบรายจายอยางตรงไปตรงมาและสามารถชแจงทไปทมาของการใชจายงบประมาณนนๆ ได สวนในกรณของการยอมรบซงกนและกน ผน าเองตองมความกลาหาญทจะกาวขามอตตาของตนเอง โดยมองไปถงเปาหมายในการรวมกนเปนเครอขายใหได

2. เครอขายความรวมมอจากภายนอก ซงในกรณนผวจยเจาะจงไปถงการท างานของภาคประชาสงคมทเขามาเกยวของ พบวา แมจะมสวนหนงทสามารถปรบกระบวนการด าเนนงานทมการหนนเสรมใหเครอขาย ชมชนมความสามารถในการคดวเคราะห จดการตนเองได แตในอกสวนหนงกลบมกระบวนการด าเนนงานในการเชงการครอบง าชมชน กลาวคอ ทกอยางคดมาเสรจแลว

134

เหลอเพยงใหเครอขาย ชมชนเขามารวม ซงถงแมจะคดมาจากปญหาและความตองการของชมชน แตไมไดสนบสนนใหเครอขาย ชมชนเตบโตไดดวยฐานในการพฒนาตนเอง

ในสวนของผน าชมชน สะทอนแนวทางในการแกปญหาจดนวา ภาคประชาสงคมควรปรบกระบวนการท างานทท าใหเครอขาย ชมชนสามารถคดวเคราะหเองได ดงค าสมภาษณของตวแทนเครอขายชมชน วา “ไมควรจบปลามาให แตควรสอนวธการทชมชนสามารถจบปลาเองได”

สวนภาคประชาสงคมเองกไดสะทอนถงกระบวนการท างานของภาคประชาสงคมดวยกนวา ควรมบทบาทในการอ านวยใหเครอขาย ชมชน เกดกระบวนการเรยนร โดยการหาความรใหมๆ มาเพมให และไมเปนผด าเนนการไปเองเสยทกเรอง ตองมกระบวนการทเสรมเครอขาย ชมชนเปนผด าเนนการเอง

5.2.2 การจดการภยพบตโดยชมชน การจดการภยพบต (Disaster Management) หมายถง การบรหารจดการ การ

ก าหนดมาตรการ การด าเนนการ และการปฏบตการในหลายดานหลายเรอง ดวยวตถประสงคหลกสองประการ กลาวคอ

1. เพอลดผลกระทบทเกดขนจากภยพบต ใหอยในระดบนอยทสดเทาทเปนไปได 2. เพอใหผคน ทรพยสน อาคารสงกอสราง โครงสรางพนฐาน ทรพยากรธรรมชาต

และสงแวดลอม ซงไดรบผลกระทบจากภยพบต สามารถฟนฟจนคนสภาพเดมไดโดยเรวทสดเทาทเปนไปได (เรวด ประเสรฐเจรญสข, 2553, 31)

ในสถานการณภยพบตของประเทศทมความรนแรงและซบซอนมากขน กรมปองกนและบรรเทาสาธารณภย (ปภ.) ไดปรบแนวคดในการบรหารจดการภยพบตยคใหมเปน “สาธารณภยเปนเรองทสามารถเตรยมความพรอม เพอปองกนและลดความเสยหายได” พรอมปรบยทธศาสตรการบรหารจดการภยพบต โดยใหความส าคญกบ “การปองกน การลดผลกระทบ และการเตรยมความพรอม” ในชวงกอนเกดภยพบตควบคกบ “การจดการภาวะฉกเฉน” ในขณะเกดภย รวมถง “การฟนฟบรณะ” ภายหลงภยพบตสนสด (ปภ., ม.ป.ป., 3) ตามวฏจกรของการบรหารจดการภยพบต

หลงจากเหตการณวาตภยและอทกภยทเกดขนในป พ .ศ.2553 เครอขายองคกรชมชนคาบสมทรสทงพระไดน าแนวคดในการจดการภยพบตไปขยายผลในระดบต าบล โดยมการสรางความรวมมอกบชมชน ทองถน ทองท และหนวยงานรฐในระดบพนท

ซงจากการปฏบตการในหลายๆ พนทต าบลพบวา ทศนคตของชาวบานในการเตรยมความพรอมของชมชนเพอรบมอภยพบตถอวาเปนประสบการณใหม ชาวบานไมรและไมเชอวาตนเองสามารถเตรยมตวกอนได สามารถรลวงหนาได กระบวนการอนดบตนๆ ทจ าเปนคอ การเปลยนแปลง

135

ความคดของชาวบานวา ภยพบตเปนเรองทชมชนสามารถจดการเองไดโดยไมตองรอใหใครมาชวยเหลอ แตเปนเรองทตองพงพากนเองภายในชมชน ชมชนจะตองเปนหลกในการจดการตนเอง

การจะเปลยนทศนคตของคนในชมชนได ผวจยพบวา กระบวนการทส าคญ ไดแก 1) การถอดบทเรยนจากภยพบต เพอใหชมชนไดทบทวนสงทเกดขน เปนการ

เรยนรจากประสบการณในอดตเพอน ามาหาแนวทางในการแกไขขอผดพลาดหรอจดบกพรอง และพฒนาใหดขนในปจจบน

2) การสรางกระบวนการคดวเคราะหใหกบชมชน โดยใชวธการตงค าถามใหรวมกนคด รวมกนวเคราะห แตการตงค าถามตองตงไปทละโจทยและมการลงในรายละเอยด ใหชาวบานสามารถคดไดอยางเปนขนเปนตอน อนจะน าไปสการวางแผนการด าเนนงาน การแกปญหาในอนาคต

ขอคด ขอควรค านงทผวจยไดคนพบจากการสมภาษณผใหขอมลหลก ในเรองของการจดการภยพบตซงนาจะเปนแนวคด แนวปฏบตในการด าเนนงาน ดงน

1) หลกการส าคญในการจดการภยพบต คอ ชมชนตองยดหลกการพงตนเอง ตองตงฐานความคดวาการจดการภยพบตตองพงตนเองทกระดบ คอ ทกครอบครวตองพงตนเองเรองอะไร ทกหมบานพงตนเองเรองอะไรและทกต าบล/เมองพงตนเองเรองอะไร และลงมอออกแบบการเตรยมรบมอภยพบต (อมพร แกวหน, 2554, 15)

2) การจดการภยพบต ชมชนตองรจกตนเอง ตองวเคราะหตนเอง วเคราะหใหถงตนทนทมอยเดม ตนทนใหม และตนทนทจะตองเพมขน อาจจะตองตอสกบตนเอง กบระบบ และความเคยชนแบบเดมๆ โดยการคนหาทกษะ ความรใหมๆ มาเพมเสมอ ทส าคญตองมการเรยนรรวมกน มการวางบทบาทในการท างานรวมกนอยางชดเจน

3) การจดการภยพบตตองใชความรวมมอ ทงในระดบครวเรอน และระดบพนท ดงน

ความรวมมอในระดบครวเรอน ทกคนในครวเรอนตองชวยกนและรจกรบผดชอบตนเอง เนองจากคนแตละคน แตละวย แตละเพศจะมการเตรยมตวทไมเหมอนกน ทกษะของแตละคนจะตองเอามาใชรวมกนในการเตรยมความพรอม

ความรวมมอในระดบพนท โดยตองมการเชอมโยงเอาทกภาคสวนเขามาท างานรวมกน ทงต าบล องคกรชมชน ออกแบบภายใตตนทนแตละสวน วางแผนในเรองการพฒนาศกยภาพแกนน า อาสาสมคร ตองมการปองกนตวเองใหรเทาทน ใหรขอมล เรองของระบบ การปรบตว การปรบพฤตกรรม

4) การสรปบทเรยนซ า ท าอยางเปนประจ า เพอน าไปพฒนา ยกระดบการท างาน เนองจากสถานการณภยพบตมการเปลยนแปลงอยตลอดเวลา

136

5) การจดการภยพบต ตองสรางการมสวนรวมและเครอขาย ดงเชนการศกษาของ ศรนนต สวรรณโมล (2552) พบวา การจดการตนเองดานภยพบตจะส าเรจไดตองใชกระบวนการมสวนรวมและความรวมมอจากภาคประชาสงคม คอ ทงชมชน ภาครฐ และองคกรพฒนาเอกชน อกทงการพฒนาคณภาพชวตของชาวบานจะตองมาจากการมสวนรวมทงจากภายในและภายนอกชมชนทจะแกปญหาหลายๆ ดานทเกยวเนองไปพรอมๆ กน

ทงน การจดการภยพบตไมมใครหรอหนวยงานไหนสามารถท างานตามล าพงได ตองมการประสานงานกนอยางสม าเสมอ รวมพลงคน ทกษะ และทรพยากรอยางกวางขวาง การเชอมโยงเครอขายองคกรชมชนทงในพนท นอกพนทเปนสงส าคญอยางยง เพราะจะก าหนดทศทางการท างานส าคญไดหลายเรองการเชอมโยงเครอขายองคกรชมชนทงในพนท นอกพนทเปนสงส าคญอยางยง เพราะจะก าหนดทศทางการท างานส าคญไดหลายเรอง (อมพร แกวหน, 2554, 15)

6) การจดการภยพบตตองสอดคลองกบสภาพภมสงคม บรบทของชมชน เนองจากแตละพนทมความแตกตางกนในรายละเอยด ทงสภาพพนท ความเปนอย วฒนธรรม สภาพเศรษฐกจ และความเสยงตอการเกดภยพบต ดงนน การจดการภยพบตจงไมสามารถจดการในรปแบบเดยวกนทงหมดได ดงศกษาของ McGuire and Schneck (2010) พบวา การจดการภยพบตเปนระบบทละเอยดออนและซบซอน เพราะมผเกยวของและด าเนนงานหลายระดบ แตละเหตการณตองใชการรบมอและแผนงานทไมเหมอนกน ทงนขนอยกบสถานการณแวดลอม และความพรอมของแตละชมชน ผน าและหนวยงานทเกยวของตองเขาใจถงองคประกอบทส าคญทจะท าใหการวางแผนและด าเนนงานอยางมประสทธภาพ การใหความส าคญตอการศกษาและฝกการเตรยมความพรอมอยางจรงใจ รวมทงมการเกบรวบรวมขอมลทผานมาเพอศกษา ปรบปรง ความรวมมอระหวางองคกรทกองคกรกมความส าคญอยางยง สงทส าคญคอ การสอสารขอมลทตรงและชดเจนจะใหท าการด าเนนการชวยเหลอเปนไปไดอยางราบรน

5.3 ขอเสนอแนะ

ผวจยมขอเสนอแนะส าหรบการท าวจยในอนาคต ดงน 1. ควรมการศกษารปแบบการจดการภยพบตในภมนเวศยอยอนๆ ของพนทลมน า

ทะเลสาบสงขลา เชน ในพนทปาตนน า พนทปาพรควนเครง และพนทเมอง เปนตน 2. ควรมการศกษาใหครอบคลมกลมคนทเกยวของ ไมวาจะเปนหนวยงานภาครฐท

มหนาทโดยตรงตอการจดการภยพบต องคกรปกครองสวนทองถน ตวแทนทองท เพอใหเหนแนวคดตอการจดการภยพบตทรอบดานมากขน

3. ควรมการศกษาเชงเปรยบเทยบการจดการภยพบตระหวางชมชนกบองคกรปกครองสวนทองถน เพอน าแนวทางการจดการภยพบตมาประยกตใชในพนทตอ

บรรณานกรม กรมชลประทาน กระทรวงเกษตรและสหกรณ. 2554. เอกสารประกอบการประชมรบฟงความคดเหน

ของประชาชน ครงท 2 โครงการศกษาความเหมาะสมการแกไขปญหาอทกภยคาบสมทรสทงพระ จงหวดสงขลา. 22 ธนวาคม 2554 โรงแรมหาดแกว รสอรท อ าเภอสงหนคร จงหวดสงขลา. เอกสารอดส าเนา.

กรมปองกนและบรรเทาสาธารณภย กระทรวงมหาดไทย. 2550. พระราชบญญตปองกนและบรรเทาสาธารณภย พ.ศ.2550. กรงเทพฯ.

กรมปองกนและบรรเทาสาธารณภย กระทรวงมหาดไทย. 2551. แผนปฏบตการลดความเสยงจาก ภยพบตแหงชาตในเชงยทธศาสตร พ.ศ.2553-2562. กรงเทพฯ. . 2552. แผนการปองกนและบรรเทาสาธารณภยแหงชาตใน พ.ศ.2553-2557. กรงเทพฯ. . 2554. แผนยทธศาสตรกรมปองกนและบรรเทาสาธารณภย พ.ศ.2555-2559. กรงเทพฯ. . ม.ป.ป. กรมปองกนและบรรเทาสาธารณภย กระทรวงมหาดไทย. กรงเทพฯ.

กรมโรงงานอตสาหกรรม กระทรวงอตสาหกรรม. 2553. คมอรองรบภาวะฉกเฉนและภยพบต. กรงเทพฯ.

กระทรวงเทคโนโลยสารสนเทศและการสอสาร. 2556. รเทาทนสอสงคมออนไลนอยางสรางสรรค. กรงเทพฯ: อนโฟรกราฟฟคไทยแลนด.

กระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย และสถาบนวจยประชากรและสงคมมหาวทยาลยมหดล. 2555. การศกษาและพฒนาระบบการชวยเหลอทางสงคมในภาวะวกฤต. พมพครงท 1. กรงเทพฯ: หางหนสวนสามญ ณฐภร เพลท.

การปฏบตงานของเจาหนาท กรณเกดภยพบต. 2554. คนเมอ 8 มกราคม 2555 จาก http://www.suanprung.go.th/suanprung%20MCC

กตชย รตนะ. 2553. การพฒนาศกยภาพภาคเครอขายในการวางแผนยทธศาสตรการจดการทรพยากรทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมระดบทองถน. กรงเทพฯ.

เกรยงศกด เจรญวงศศกด. 2543. การจดการเครอขาย: กลยทธส าคญสความส าเรจของการปฏรปการศกษา. กรงเทพฯ: ซคเซสมเดย.

ขอมลทวไปของอ าเภอกระแสสนธ จงหวดสงขลา. ม.ป.ป. คนเมอ 17 ธนวาคม 2557 จากhttp://www.krasaesin-sk.go.th

ขอมลทวไปของอ าเภอระโนด จงหวดสงขลา. ม.ป.ป. คนเมอ 17 ธนวาคม 2557 จาก http://www.ranot-sk.go.th

138

ขอมลทวไปอ าเภอสทงพระ จงหวดสงขลา. ม.ป.ป. คนเมอ 17 ธนวาคม 2557 จาก http://www.sathingphra.go.th

ขอมลทวไปอ าเภอสงหนคร จงหวดสงขลา. ม.ป.ป. คนเมอ 17 ธนวาคม 2557 จาก http://www.singhanakhon-sk.go.th

ครรชต พทธโกษา. 2554. คมอการพฒนาชมชนแหงการเรยนรฉบบสมบรณ. ส านกงานคณะ กรรมการวจยแหงชาต. กรงเทพฯ.

คะนอง แดงเหมอน. 2551. “กววาตภย” เลาเรองในอดต บนทกเรองราวชาวทาหนเพอลกหลานผานผร. เอกสารอดส าเนา.

เครอขายจตอาสา. ม.ป.ป. คมออาสาสมครในสถานการณภยพบต “อาสาสมครสไหว เมอภยมา”. ส านกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ. กรงเทพฯ.

เครอขายชมชนเพอการฟนฟและพฒนาลมน าทะเลสาบสงขลา. 2549. เอกสารประกอบการประชมโซน 3-9 กรกฎาคม 2549. เอกสารอดส าเนา.

เครอขายพลเมองสงขลา. 2555. เอกสารประกอบการประชมสมชชาปฏรปจงหวดสงขลา: การจดการภยพบต 1 มนาคม 2555. เอกสารอดส าเนา.

ชมพนช ประจกษสนทร. 2549. การกอตวของกระบวนการประชาสงคม: กรณศกษาชมชนครวง ต าบลก าโลน อ าเภอลานสกา จงหวดนครศรธรรมราช. วทยานพนธ, รฐประศาสนศาสตรมหาบณฑต สาขาวชารฐประศาสนศาสตร, มหาวทยาลยสงขลานครนทร.

ณฐวฒ อศวโกวทยวงศ และปรณ ขวญสวรรณ. 2550. ประชาสงคม เครอขาย และการมสวนรวมของชมชนในการก าหนดแผนยทธศาสตรเพอการพฒนาพนทชมชนบานน าเคม จงหวดพงงา. ใน วารสารวจยและสาระสถาปตยกรรม/การผงเมอง ปท 5 ฉบบท 2.2550. ปทมธาน: คณะสถาปตยกรรมศาสตรและการผงเมอง มหาวทยาลยธรรมศาสตร: 79-95.

ธนา สวฑฒน และคณะ. 2555. การแกไขปญหาอทกภยคาบสมทรสทงพระ จงหวดสงขลา. กรงเทพฯ.

นฤมล นราทร. 2543. การสรางเครอขายการท างาน: ขอควรพจารณาบางประการ. กรงเทพฯ: มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

นลบล สพานช. 2549. แนวทางการปฏบตงานส าหรบผปฏบตงานภาคสนามในการจดการความเสยงจากภยพบตโดยอาศยชมชนเปนฐานในประเทศไทย. กรงเทพฯ: คลงวชา.

ปญญาศกด โสภณวส และศรสมภพ จตภรมณศร. 2554. การจดการภยพบตในมตเชงพนทซงม ภยพบตเชงซอนในบรบทของพระราชบญญตปองกนและบรรเทาสาธารณภย พ.ศ.2550 ในพนททมสถานการณการกอความไมสงบ. มหาวทยาลยสงขลานครนทร วทยาเขตปตตาน.

139

ปารชาต วลยเสถยรและคณะ. 2546. กระบวนการและเทคนคการท างานของนกพฒนา. กรงเทพฯ: โครงการเสรมสรางการเรยนรเพอชมชนเปนสข.

พระมหาสทตย อาภากโร. 2547. เครอขาย: ธรรมชาต ความร และการจดการ. กรงเทพฯ: โครงการเสรมสรางการเรยนรเพอชมชนเปนสข.

พนธศร ธนารยะวงศ. 2556. เครอขายการจดการภยพบตจากอทกภย หมบานเกากอ ต าบลทอนหงส อ าเภอพรหมคร จงหวดนครศรธรรมราช. วารสารวทยบรการ (มหาวทยาลยสงขลานครนทร) 24, 1 (2556, มกราคม-มนาคม) 51-71.

พชาย รตนดลก ณ ภเกต. 2552. องคการ และการบรหารจดการ. นนทบร: ธงค บยอนด บค. พนทน าทวมป พ.ศ.2548. ม.ป.ป. คนเมอ 17 ธนวาคม 2557. จาก

http://www.pbi.disaster.go.th เพญประภา ภทรานกรม. 2553. การพฒนาทนทางสงคมโดยใชชมชนเปนฐานในชมชนประสบ

ภยพบตสนาม: กรณศกษาชมชนในพนทจงหวดพงงา. รายงานวจย, ศนยสงเสรมวจยและผลตต ารา มหาวทยาลยเกรก.

ภาคพลเมองสงขลาเพอการรบมอภยพบต. 2554. การจดการภยพบตโดยชมชนเปนฐานจงหวดสงขลา. เอกสารอดส าเนา.

ภาพถายดาวเทยมแสดงการเคลอนตวของพายดเปรสชน. ม.ป.ป. คนเมอวนท 17 ธนวาคม 2557. จาก http://www.tmd.co.th

มลนธรกษไทย. ม.ป.ป. บนทกกระบวนการท างาน ชมชนจดการความเสยงภยพบต กรณศกษาชมชนชายฝงทประสบภยสนามในจงหวดกระบ พงงา และระนอง. กรงเทพฯ.

เรวด ประเสรฐเจรญสข (บก.). 2553. คมอ การจดการภยพบต: มมมองมตหญงชาย. กรงเทพฯ: ส านกงานกจการสตรและสถาบนครอบครว กระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย, กรมปองกนและบรรเทาสาธารณภย กระทรวงมหาดไทย และมลนธเพอการพฒนา ทยงยน.

ศรนนต สวรรณโมล. 2552. แนวทางการพฒนาการจดการความเสยงจากภยพบตโดยชมชนเปนฐานจากภาคประชาสงคม: กรณศกษาชมชนบานน าเคม ต าบลบางมวง อ าเภอตะกวปา จงหวดพงงา. วทยานพนธ, ศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาการจดการทรพยากรชวภาพ คณะทรพยากรชวภาพและเทคโนโลย, มหาวทยาลยเทคโนโลยพระจอมเกลาธนบร.

ศนยเครอขายงานวเคราะหวจย และฝกอบรมการเปลยนแปลงของโลกแหงภมภาคเอเชย ตะวนออกเฉยงใต. 2553. การสรางขดความสามารถของชมชนในการรบมอกบผลกระทบจากการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศและความเสยงในอนาคต. จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

140

ศนยเตรยมความพรอมปองกนภยพบตแหงเอเชย. 2553. คมอฝกอบรม การปลกจตส านกเพอเตรยมพรอมรบภยน าทวม. พมพครงท 1. กรงเทพฯ: เทมมา กรป.

สมพนธ เตชะอธก. 2553. การพฒนาระบบองคกรชมชนและเครอขายทางสงคมเพอแกไขปญหาความยากจน. วทยานพนธ, ศลปศาสตรดษฎบณฑต, สาขาวชาพฒนาสงคม, มหาวทยาลยนเรศวร.

สถานการณน าทวม (Thailand Press Releases news). 2548. คนเมอ 11 กมภาพนธ 2557 จากhttp://www.thailand4.com

สถานวจยสารสนเทศภมศาสตรทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม คณะการจดการสงแวดลอม มหาวทยาลยสงขลานครนทร. 2555. ขอบเขตพนทคาบสมทรสทงพระ จงหวดสงขลา. (แผนท)

สถานวจยสารสนเทศภมศาสตรทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม คณะการจดการสงแวดลอม มหาวทยาลยสงขลานครนทร. 2555. อาณาเขต ทตงของต าบลทาหน อ าเภอสทงพระ จงหวดสงขลา. (แผนท)

ส านกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ. ม.ป.ป. การจดการภยพบต โดยชมชนทองถน. กรงเทพฯ.

ส านกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต (สศช.). 2554. การจดการภยพบตและการฟนฟบรณะหลงการเกดภย กรณศกษาไทยและตางประเทศ. กรงเทพฯ: เพชรรง.

ส านกงานจงหวดสงขลา. 2553. รายงานการประชมหวหนาสวนราชการประจ าจงหวด หวหนาสวนราชการสงกดราชการบรหารสวนกลางฯ. ครงท 11/2553 ประจ าเดอนพฤศจกายน 2553 วนท 29 พฤศจกายน 2553 ณ หองประชมสมหลา 1 โรงแรมบพ สมหลาบช อ าเภอเมองสงขลา จงหวดสงขลา. เอกสารอดส าเนา.

ส านกงานเศรษฐกจการคลง กระทรวงการคลง. 2554. การศกษาเพอพฒนาแนวทางการบรหารความเสยงทางการคลงเชงรกโดยวธจดหาแหลงเงนทนเพอลดภาระทางการคลงทเกดจากภยพบตธรรมชาต. กรงเทพฯ.

ส านกงานสงแวดลอมภาค 16. 2549. แผนฟนฟคณภาพน า ลมน าคาบสมทรสทงพระ จงหวดสงขลา (อ าเภอระโนด กระแสสนธ สทงพระ และสงหนคร). กรงเทพฯ.

เสนทางพายดเปรสชนทพดผานภาคใตเมอวนท 1-3 พฤศจกายน พ.ศ.2553. ม.ป.ป. คนเมอวนท 17 ธนวาคม 2557. จาก http://www.tmd.co.th

เสร พงศพศ. 2548. วฒนธรรมองคกรของโลกยคใหม เครอขาย ยทธวธเพอประชาคมเขมขน ชมชนเขมแขง. พมพครงท 1. กรงเทพฯ: เจรญวทยการพมพ.

141

สรชย หวนแกว และคณะ. 2549. นโยบายและแนวทางพฒนาระบบการรบมอกบภยพบต ดานสงคมและการจดการปกครอง: กรณศกษาจากประสบการณธรณพบตสนาม. มลนธสาธารณสขแหงชาต.

อภษฎา คณาพรธรรม. 2551. การจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมของเครอขายองคกรชมชน: กรณศกษา กลมอนรกษและพฒนาปาชายเลนบานเปรดใน จงหวดตราด. วทยานพนธ, ศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาพฒนามนษยและสงคม (สหสาขาวชา), จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

อมพร แกวหน. 2554. เอกสารประกอบการสมมนา พลงชมชนทองถน จดการภยพบตอยางยงยน 27-28 ธนวาคม 2554. กรงเทพฯ. เอกสารอดส าเนา.

McGuire, M. and Schneck, D. 2010. What if Hurricane Katrina Hit in 2020? The Need for Strategic Management of Disasters. Public Administration Review. 201-207 p.

Yates, D. and Paquette, S. 2011. Emergency knowledge management and social media technologies: A case study of the 2010 Haitian earthquake. International Journal of Information Management. 9-13 p.

142

ภาคผนวก ก

แนวค าถามส าหรบกลมผใหขอมลหลก ชดท 1 ภาคประชาชน : ผประสบภย ผรในชมชน

1. สถานการณภยพบตจากอดตถงปจจบน เกดอะไร อยางไร สรางความเสยหายและสงผลกระทบตอชมชนของทานอยางไร

2. แนวโนมสถานการณภยพบตในอนาคตเปนอยางไร ในอดตชมชนมแนวทางในการจดการภยพบตอยางไร ทงในชวงกอนเกด ระหวางเกด และหลงจากจากเกดภยพบต

3. มหนวยงานใดบางทเขามาใหความชวยเหลอและสนบสนนชมชนใหเกดการจดการภยพบต อยางไร

4. องคกรชมชนเขามาเกยวของกบการเกดภยพบตในชมชนอยางไร มการด าเนนงาน แนวทางใหการชวยเหลอชาวบานอยางไร

5. ผลทเกดจากการด าเนนงานในการจดการภยพบตขององคกรชมชนเปนอยางไรบาง ทงทเปนผลในเชงบวก เชงลบ และกอใหเกดการเปลยนแปลงตอชมชนอยางไร

6. สงทองคกรชมชนควรพฒนาเพมเตมคออะไร 7. สงทองคกรชมชนไมควรท า 8. สงทองคกรทเกยวของทงภาคประชาสงคม และภาครฐควรท า 9. สงทองคกรทเกยวของทงภาคประชาสงคม และภาครฐไมควรท า 10. ทานคดวา ท าอยางไรชมชนจงจะสามารถบรหารจดการภยพบตดวยตนเองได หนวยงาน องคกร

ทเกยวของควรมบทบาทอยางไร นอกจากน ควรมการปรบปรงนโยบาย กฎหมายทเกยวของกบการจดการภยพบตไปในแนวทางใด อยางไร

143

แนวค าถามส าหรบกลมผใหขอมลหลก ชดท 2 ภาคประชาชน : แกนน าองคกรชมชน

1. สถานการณภยพบตจากอดตถงปจจบน เกดอะไร อยางไร สรางความเสยหายและสงผลกระทบ

ตอชมชนของทานอยางไร 2. แนวโนมสถานการณภยพบตในอนาคตเปนอยางไร ในอดตชมชนมแนวทางในการจดการภยพบต

อยางไร ทงในชวงกอนเกด ระหวางเกด และหลงจากจากเกดภยพบต 3. มหนวยงานใดบางทเขามาใหความชวยเหลอและสนบสนนชมชนใหเกดการจดการภยพบต

อยางไร 4. องคกรชมชนในต าบล มความเปนมา พฒนาการ ลกษณะการท างาน รปธรรมการท างานของ

เครอขายองคกรชมชน เปนอยางไร 5. ผลกระทบทเกดขนจากการท างานขององคกรชมชน ทงตอตวแกนน า ตอพนท ตอนโยบายมอะไร

อยางไร 6. ขอจ ากดในการด าเนนงานขององคกรชมชนมอะไรบาง 7. ท าไมองคกรชมชนจงตองมาจดการภยพบต อะไรคอหลกคดในการจดการภยพบตขององคกร

ชมชน 8. ทนทท าใหเกดการรวมตวกนเพอจดการภยพบตในพนทมอะไรบาง อยางไร 9. องคกรชมชนมกลไกในการด าเนนงานอยางไรบาง ทงในดานโครงสราง การประสานงาน การ

สอสาร การจดระบบอาสาสมคร การจดการขอมลและของบรจาค 10. มองคกรหรอภาคสวนใดเขามาหนนเสรมการท างานขององคกรชมชนบาง หนนเสรมอยางไร

ปญหาทพบในการท างานรวมกน 11. ผลทเกดจากการด าเนนงานขององคกรชมชนเปนอยางไรบาง ทงทเปนผลในเชงบวก เชงลบ และ

กอใหเกดการเปลยนแปลงตอชมชนในพนท องคกร หนวยงานทเขามาเกยวของอยางไร มการขยายผลหรอการพฒนารปแบบในการจดการอยางไรตอไป

12. มปจจยใดบางทท าใหการด าเนนงานบรรลผลส าเ รจ มปจจยใดบางทเปนอปสรรคในการด าเนนงาน

13. องคกรชมชนมแนวทางอยางไรในการจดการปญหา อปสรรคทเกดขน 14. บทเรยนส าคญทไดรบจากการด าเนนงานขององคกรชมชนในการจดการภยพบต 15. สงทองคกรชมชนควรพฒนาเพมเตมคออะไร และสงทองคกรชมชนไมควรท าคออะไร 16. สงทองคกรทเกยวของทงภาคประชาสงคม หนวยงานภาครฐควรท า ไมควรท าคออะไร

144

17. ทานคดวา ท าอยางไรชมชนจงจะสามารถบรหารจดการภยพบตดวยตนเองได หนวยงาน องคกรทเกยวของควรมบทบาทอยางไร นอกจากน ควรมการปรบปรงนโยบาย กฎหมายทเกยวของกบการจดการภยพบตไปในแนวทางใด

145

แนวค าถามส าหรบกลมผใหขอมลหลก ชดท 3 ภาคประชาสงคม

1. ผลกระทบทเกดขนจากการท างานขององคกรชมชน ทงตอตวแกนน า ตอพนท ตอนโยบายมอะไร อยางไร ขอจ ากดในการด าเนนงานของเครอขายมอะไรบาง

2. อะไรคอหลกคดในการจดการภยพบตขององคกรชมชน ทนทท าใหเกดการรวมตวกนเพอจดการภยพบตในพนทมอะไรบาง อยางไร มกลไกในการด าเนนงานอยางไรบาง ทงในดานโครงสราง การประสานงาน การสอสาร การจดระบบอาสาสมคร การจดการขอมลและของบรจาค

3. นกพฒนาเอกชนหนนเสรมการท างานขององคกรชมชนอยางไร ขอจ ากด ปญหาทพบในการท างานรวมกน

4. บทเรยนส าคญทไดรบจากการด าเนนงานขององคกรชมชนในการจดการภยพบต 5. ทานคดวา ผลทเกดจากการด าเนนงานขององคกรชมชนเปนอยางไรบาง ทงทเปนผลในเชงบวก

เชงลบ และกอใหเกดการเปลยนแปลงตอชมชนในพนท องคกร หนวยงานทเขามาเกยวของอยางไร มการขยายผลหรอการพฒนารปแบบในการจดการอยางไรตอไป

6. ทานคดวา มปจจยใดบางทท าใหการด าเนนงานบรรลผลส าเรจ มปจจยใดบางทเปนอปสรรคในการด าเนนงาน และองคกรชมชนมแนวทางอยางไรในการจดการปญหา อปสรรคทเกดขน

7. ทานคดวา สงทองคกรชมชนควรพฒนาเพมเตมคออะไร และสงทองคกรชมชนไมควรท าคออะไร 8. ทานคดวา สงทองคกรทเกยวของทงภาคประชาสงคม หนวยงานภาครฐควรท า ไมควรท าคออะไร 9. ทานคดวา ท าอยางไรชมชนจงจะสามารถบรหารจดการภยพบตดวยตนเองได หนวยงาน องคกร

ทเกยวของควรมบทบาทอยางไร นอกจากน ควรมการปรบปรงนโยบาย กฎหมายทเกยวของกบการจดการภยพบตไปในแนวทางใด

146

แนวค าถามส าหรบกลมผใหขอมลหลก ชดท 4 หนวยงานภาครฐ

1. ในมมมองของทาน ผลทเกดจากการด าเนนงานขององคกรชมชนเปนอยางไรบาง ทงทเปนผลในเชงบวก เชงลบ และกอใหเกดการเปลยนแปลงตอชมชนในพนท องคกร หนวยงานทเขามาเกยวของอยางไร

2. ในมมมองของทาน มปจจยใดบางทท าใหการด าเนนงานบรรลผลส าเรจ มปจจยใดบางทเปนอปสรรคในการด าเนนงานขององคกรชมชน

3. ในฐานะท เปนหนวยงานภาครฐซงมหนาทโดยตรงในการจดการภยพบตท เกดขนในพนท หนวยงานของทานไดมการก าหนดนโยบาย และด าเนนงานอยางไร ผลทเกดขนเปนอยางไร และหนนเสรมการด าเนนงานขององคกรชมชนในการจดการภยพบตอยางไร

4. ทานคดวา บทเรยนส าคญในการด าเนนงานรวมมอะไรบาง 5. ทานคดวา สงทองคกรชมชนควรพฒนาเพมเตมคออะไร และสงทองคกรชมชนไมควรท าคออะไร 6. ทานคดวา สงทองคกรทเกยวของทงภาคประชาสงคม หนวยงานภาครฐควรท า ไมควรท าคออะไร 7. ทานคดวา ท าอยางไรชมชนจงจะสามารถบรหารจดการภยพบตดวยตนเองได หนวยงาน องคกร

ทเกยวของควรมบทบาทอยางไร นอกจากน ควรมการปรบปรงนโยบาย กฎหมายทเกยวของกบการจดการภยพบตไปในแนวทางใด

147

ภาคผนวก ข

รายชอผใหสมภาษณ 1. ผใหสมภาษณทเปนตวแทนภาคประชาชน

นางสาวเฉลยว ทองเอยด, สมภาษณ, 2 กนยายน 2556 นางฟอง นอยผา, สมภาษณ, 7 กนยายน 2556 นางนตย ไชยมงคล, สมภาษณ, 7 กนยายน 2556 นางอรวรรณ จตภกด, สมภาษณ, 7 กนยายน 2556 นางชอบกจ ประถม, สมภาษณ, 9 กนยายน 2556 นางสาวสนตย ชแกว, สมภาษณ, 2 ธนวาคม 2556 นายนทศน แกวศร, สมภาษณ, 2 ธนวาคม 2556 นายสมควร สวรรณรศม, สมภาษณ, 2 ธนวาคม 2556 นางวรรณา สวรรณรศม, สมภาษณ, 2 ธนวาคม 2556 นายสพฒน หมนภกด, สมภาษณ, 5 กนยายน 2556 นายธวฒชย รงกลน, สมภาษณ, 5 กนยายน 2556 นายบญให นอยผา, สมภาษณ, 6 กนยายน 2556 นายพงษศกด มากชชต, สมภาษณ, 7 กนยายน 2556 นายปราโมทย ลองชม, สมภาษณ, 9 กนยายน 2556 นางพนทรพย ศรช, สมภาษณ, 19 ธนวาคม 2555/25 ธนวาคม 2556 นางบญพา แกวมณ, สมภาษณ, 29 มถนายน 2556 นางชพ ศร, สมภาษณ, 29 มถนายน 2556 นางละมย ชวยชม, สมภาษณ, 1 กรกฎาคม 2556 นายธเนศ ชชวย, สมภาษณ, 1 กรกฎาคม 2556 นางประไพ มากชชต, สมภาษณ, 2 กรกฎาคม 2556 นางลลตา บญชวย, สมภาษณ, 21 ธนวาคม 2556 นายอษฎา บษบงค, สมภาษณ, 24 ธนวาคม 2556 นายระนอง ซนสวรรณ, สมภาษณ, 25 ธนวาคม 2556 นางวนเพญ นลวงศ, สมภาษณ, 25 ธนวาคม 2556 นายสมจต นลวงศ, สมภาษณ, 25 ธนวาคม 2556

148

2. ผใหสมภาษณทเปนตวแทนภาคประชาสงคม นางพชญา แกวขาว, สมภาษณ, 25 กนยายน 2556 นางยร แกวชชวง, สมภาษณ, 13 ธนวาคม 2556 นายสามารถ สขบรรจง, สมภาษณ, 8 ธนวาคม 2556 นายไพฑรย ศรรกษ, สมภาษณ, 24 ธนวาคม 2556 นายศรพล สจจาพนธ, สมภาษณ, 18 ธนวาคม 2557

3. ผใหสมภาษณทเปนตวแทนภาครฐ 3.1 หนวยงานราชการสวนทองถน

นายพรชย กงเซง, สมภาษณ, 30 มถนายน 2556 นายสมเพยร ชแกว, สมภาษณ, 30 มถนายน 2556 นางสาวบษรา แสงมณ, สมภาษณ, 1 สงหาคม 2556 นายจรญ ทพยกองลาด, สมภาษณ, 14 สงหาคม 2556 นายพฒธรรม ภกด, สมภาษณ, 16 สงหาคม 2556 นางจารพรรณ โปช, สมภาษณ, 2 กนยายน 2556 นายสวาง อ าภาพรอม, สมภาษณ, 3 กนยายน 2556 นายอดม ทกขระ, สมภาษณ, 18 กนยายน 2556 นายสาธต ไชยสวรรณ, สมภาษณ, 15 มนาคม 2557 นายอทย คงหน, สมภาษณ, 15 มนาคม 2557

3.2 หนวยงานราชการสวนภมภาค นายจรญ ยองนน, สมภาษณ, 16 ธนวาคม 2557 นายสมภพ วสทธศร, สมภาษณ, 17 ธนวาคม 2557

149

ประวตผเขยน ชอ สกล นางสายฝน แสงหรญ ทองประเสรฐ รหสประจ าตวนกศกษา 5310920051 วฒการศกษา

วฒ ชอสถาบน ปทส าเรจการศกษา ศลปศาสตรบณฑต มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ

(มหาสารคาม) 2537

การตพมพเผยแพรผลงาน สายฝน แสงหรญ ทองประเสรฐ และชนษฎา ชสข. 2557. “การบรหารจดการภยพบตโดยองคกรชมชน กรณศกษาต าบลทาหน อ าเภอสทงพระ จงหวดสงขลา” การประชมวชาการระดบชาต “ลมน าทะเลสาบสงขลา” ครงท 2 วนท 14-15 สงหาคม 2557. ณ ศนยประชมนานาชาตฉลองสรราชสมบตครบ 60 ป มหาวทยาลยสงขลานครนทร อ าเภอหาดใหญ จงหวดสงขลา