บทที่ 5 ภาพลายเส�น

5.1 ทฤษฎีเก่ียวกับภาพลายเส�น พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. 2542 ได�ให�ความหมายของคําว%า วาด วาดเขียน วาดภาพ การวาดเส�น ดังนี้ (1) วาด หมายถึง เขียน หรือลากเส�นเป1นลวดลายหรือรูปภาพ เช%น วาดภาพดอกไม� วาดภาพทิวทัศน4 เขียนเป1นลายเส�น เช%น วาดภาพลายไทย (2) วาดเขียน หมายถึง วิชาท่ีว%าด�วยการเขียนรูปต%าง ๆ (3) วาดภาพ หมายถึง วาดเป1นภาพอย%างใดอย%างหนึ่ง เช%น วาดภาพคน, วาดภาพทิวทัศน4 เส�น เป1นคําท่ีมีความหมายโดยปกติของการรับรู�อยู%แล�วว%า เป1น วัตถุ สิ่งของ ท่ีมีลักษณะ ยาว หรือเป1นสาย และมีความชัดเจนข้ึนอีกถ�าไปผสมกับคําใดเข�า เช%น เส�นหม่ี เส�นทางเดินรถ เส�นไหม เส�นเลือด เส�นเชือก ฯลฯ แต%ถ�าในทางการขีดเขียนหรือวาด จะถือว%าเป1นองค4ประกอบท่ีสําคัญมาก ท่ีจะทําให�เกิดภาพต%างๆข้ึน เพ่ือการสร�างสรรค4 ออกแบบผลงานต%างๆ ซ่ึงเกิดจากการใช�เครื่องมือเข�าช%วย ขีด ลาก วาด ได�แก% ดินสอ ปากกา พู%กัน ฯลฯ โดยมพ้ืนท่ีรองรับส%วนใหญ%จะเป1นกระดาษ ขนาดของเส�น จะข้ึนอยู%กับขนาดของอุปกรณ4นั้นๆ การเกิดของเส�นถ�ามองอีกมุมหนึ่งในองค4ประกอบของการออกแบบ อาจกล%าวได�อีกแง%หนึ่งว%า เส�นคือ จุดท่ีเคลื่อนท่ี และต%อเนื่องบนท่ีระนาบหรือบนแผ%นกระดาษ ถ�าเส�นปรากฏเป1นตัวอักษรก็จะเป1นภาษาเขียนของมนุษย4ท่ีสื่อสารกัน แต%ถ�าเส�นถูกวาดอย%างมีทิศทาง มีความหมายเป1นรูปร%าง ก็จะเกิดเป1นภาพต%างๆ เพ่ือสื่อความหมายหรือเพ่ือการสร�างสรรค4งาน ก็จะเป1นขบวนการสร�างภาพท่ีอาศัยทักษะฝDมือ มีความสัมพันธ4กับการคิดท่ีต�องใช� สติปFญญาจะเห็นได�ว%า การวาดเส�น เป1นการถ%ายทอดความคิดออกเป1นรูปภาพท่ีทําได� สะดวก และ รวดเร็ว ส%วนจะได�ความหมาย หรือ เหมือน ถูกต�องมากน�อยเพียงใด ก็ข้ึนอยู%กับทักษะฝDมือของแต%ละคนไป

วาดเส�น เป1นคําผสมซ่ึงพอจะแยกความหมายได�เป1น 2 คํา 1 คือ (1) วาด เป1นการกระทําให�เกิดภาพ โดยใช�มือจับอุปกรณ4 ขีด เขียน ถู ไถ ฯลฯ

มากกว%าการเขียนเป1นตัวอักษร หรือข�อความ (2) เส�น เป1นวัตถุ สิ่งของ หรือ รอย ท่ีมีลักษณะยาว ถ�าในงานออกแบบ เส�น จะ

เป1นองค4ประกอบท่ีสําคัญในการสร�างผลงาน โดยธรรมชาติของเส�นมีดังนี้ (1) มีขนาดต%าง ๆ กัน ข้ึนอยู%กับวัตถุท่ีนํามาใช�ในการลาก หรือวาด (2) ตัวมันเองมี 1 มิติ แต%สามารถวาดอย%างมีจุดประสงค4 ทําให�เกิดผลงานท่ีมีหลากหลายมิติตามต�องการได�

1 https://sites.google.com/site/chaim432555/kar-wad-e

~ 83 ~

เอกสารประกอบการเรียนการสอนวิชา คอมพิวเตอร4กราฟ]กและสือ่ประสม (วท.คพ.389)

(3) มีลักษณะของความยาวมากกว%าความหนา ผลงานของการวาดเส�น จะให�ความรู�สึกต%างๆมากมาย ต้ังแต%พ้ืนฐานง%ายๆจนถึงเนื้อหาท่ีซับซ�อนจะเห็นได�ว%า การวาดเส�น เป1นพ้ืนฐานหลักในการถ%ายทอด ความคิด ออกเป1น รูปร%าง รูปภาพ ไม%เพียงแต%ผู�ท่ีเรียนทางด�านศิลปะ ออกแบบ ผู�สนใจท่ัวไป แม�นแต%มนุษย4ยุดโบราณก็ยัง ขีดเขียนเป1นภาพสะท�อนเรื่องราวต%างๆ บนเพดาน หรือผนังถํ้า เป1นการแสดงให�เห็นถึง สติปFญญา ความสามารถของทักษะฝDมือ และวิธีการถ%ายทอดท่ีเป1นคุณสมบัติส%วนหนึ่งของมนุษย4 บางคนอาจวาดเส�นถ%ายทอดได�ดี บางคนอาจมีปFญหา แต%การฝ`กฝนอย%างมีหลักการก็จะเป1นแนวทางหนึ่งท่ีทําให�เกิดทักษะฝDมือ 5.2 ภาพลายเส�นกับงานออกแบบ เส�นมีความยาว และมีมิติเดียว ในทางเรขาคณิต เส�น หมายถึงจุดท่ีมาเรียงกัน จนสามารถแสดงเป1นแนวต้ัง แนวนอน เป1นเส�นโค�ง เป1นเส�นหัก แสดงทิศทางทําให�เกิดรูปร%าง เส�นสามารถแสดงให�เห็นความเคลื่อนไหว แสดงความเร็วได� เส�นในลักษณะต%างๆ เม่ือนํามาบรรจบกันก็จะทําให�เกิดรูปร%างข้ึน

เนื่องจากเส�นมีหลายลักษณะต%างกัน จึงมีความหมาย และคุณค%าไม%เหมือนกัน ซ่ึงพอจะแยกลักษณะ และคุณค%าของเส�นแต%ละชนิดได�ดังนี้ (1) เส�นต้ัง (Vertical Lines) จะให�ความรู�สึก สูง แข็งแรง มีระเบียบ (2) เส�นนอน (Horizontal Lines) จะให�ความรู�สึก สงบ ร%มเย็น ราบเรียบ (3) เส�นทแยง (Diagonal Lines) จะให�ความรู�สึกเคลื่อนไหว ไม%อยู%นิ่ง (4) เส�นปะ จะให�ความรู�สึก ไม%เป1นระเบียบ (5) เส�นโค�ง (Curved Lines) จะให�ความรู�สึกอ%อนช�อย นิ่มนวล (6) เส�นซิกแซก (Zigzag Lines) จะให�ความรู�สึก ตะกุกตะกัก ไม%เรียบร�อย และรูปร%างท่ีเกิดจากเส�น และทิศทางท่ีมีปลายท้ังสองมาบรรจบกันเป1นรูป 2 มิติ มีแต%ความกว�าง และความยาว ไม%มีความหนา หรือความลึก เส�นรอบนอกท่ีแยกพ้ืนท่ีใหม%จากพ้ืนท่ีเดิม อาจจะแตกต%างไปจากสิ่งข�างเคียง โดยอาศัยสี (Color) ลักษณะผิว (Texture) เป1นส%วนเน�นทําให�เห็นความต%าง

การออกแบบ หรือ จัดองค4ประกอบศิลปะ คือ การจัดรูปทรงให�น%าสนใจ ซ่ึงควรศึกษาการใช�รูปร%างขัดแย�ง และกลมกลืนกัน รวมไปถึงการใช�เทคนิคต%าง ๆ ด�วย ดังตัวอย%างต%อไปนี้

~ 84 ~

เอกสารประกอบการเรียนการสอนวิชา คอมพิวเตอร4กราฟ]กและสือ่ประสม (วท.คพ.389)

5.3 ประวัติการวาดเส�น มนุษย4ได�สร�างสิ่งต%างๆมากมาย ต้ังแต%อดีตจนถึงปFจจุบัน และก็สร�างกันต%อไปในอนาคตอย%างไม%หยุดนิ่ง ในยุดแรกของมนุษย4สิ่งท่ีสร�างก็เพ่ือการดํารงชีพ หาอาหาร ต%อสู�กับสัตว4 ภัยธรรมชาติ และต%อสู�กับระหว%างเผ%าพันธุ4 ทุกอย%างต%อเนื่องปรับเปลี่ยนและมีวิวัฒนาการ บางอย%างก็ท้ิงร%องรอยของผลงานเอาไว� ให�ศึกษาเป1นข�อมูลเรื่องราวต%างๆ การจะหาคําตอบถึงสาเหตุ และข�อมูลท่ีถูกต�องท้ังหมด ก็คงจะหาคําตอบท่ีชัดเจนได�ยาก แต%ก็มีข�อเท็จจริงบางส%วนตามท่ีนักโบราณคดีได�ศึกษาค�นคว�าจากหลักฐานเอาไว� ซ้ึงเป1นวิชาการแขนงเดียวท่ีให�คําตอบท่ีใกล�เคียงมากท่ีสุดในทางประวัติศาสตร4 ซ่ึงเรียงลําดับได� ดังนี้ ยุคก%อนประวัติศาสตร' ผลงานของมนุษย4ยุคนี้ท่ีปรากฏให�เห็น นอกจากจะให�ข�อมูลท่ีสําคัญทางโบราณคดียังสะท�อนให�เห็นถึง คุณค%าทางทักษะฝDมือมานานนับหม่ืนปDนักโบราณคดีได�สันนิษฐานไว�ว%า ผลงานของมนุษย4ท่ีเก่ียวกับการวาดหรือศิลปะ เกิดในบริเวณทวีปริกา แล�วโยกย�ายท่ีทํามาหากินไปตามท่ีต%างๆ บางกลุ%มข้ึนทางเหนือผ%านทะเลทรายซาฮาร%า ข�ามทะเลเมติเตอร4เรเนียนไปถึงยุโรป เพราะพบเครื่องมือเครื่องใช�ท่ีคล�ายคลึงกัน อย%างไรก็ดีจะเป1นท่ียอมรับกันว%า มนุษย4พวกแรกท่ีถือว%ามีฝDมือทางช%างศิลปp คือ พวก โคร-มันยอง (Cro-magnon) มนุษย4พวกนี้รู�จักหลบอากาศหนาวเย็นเข�าอาศัยอยู%ในถํ้า รู�จักเขียนภาพต%างๆโดยเฉพาะจากประสบการณ4ท่ีรับรู�มา รู�จักสร�างสรรค4 สร�างและประดิษฐ4สิ่งอํานวยความสะดวกสบาย ใช�สอย และ ล%าสัตว4

ภาพท่ี 5.1 ภาพวาดบนผนังในถํ้า Lascaux ในประเทศฝรั่งเศส ภาพวาดผนังถํ้า (Cave painting) ต้ังแต%ยุคหินเก%า สะท�อนสภาพความเป1นอยู%ของมนุษย4ยุคนั้นได�เป1นอย%างดี ภาพวาดผนังถํ้าท่ีพบมากได�แก%บริเวณ ทางตอนเหนือของสเปน ถํ้า อัลตามิรา (Altamira) และทางตอนใต�ของ ประเทศฝรั่งเศส ถํ้าลาสโค ( Lascaux )

~ 85 ~

เอกสารประกอบการเรียนการสอนวิชา คอมพิวเตอร4กราฟ]กและสือ่ประสม (วท.คพ.389)

ลักษณะของ งานวาดเส�นของมนุษย4ยุดนี้พอจะสรุปแนวคิด รูปแบบ และ ทักษะฝDมือได�ดังนี้ (1) ผู�ท่ีวาดหรือผู�สร�าง สันนิฐานว%าเป1นหัวหน�ากลุ%ม หรือ พ%อมดหมอผี ซ่ึงเป1นผู�มี ความสามารถ ในการถ%ายทอดความคิดประสบการณ4 สร�างความเชื่อ และ สร�างภาพได�สอดคล�อง ลงบนผนังถํ้าได�

(2) การสร�างภาพจะวาดเส�นภาพนอกก%อนแล�วใช�สีท่ีเป1นผงระบายภายหลัง โดยใช�ไขสัตว4 เลือด หรือน้ําผึ้ง ทาบริเวณท่ีจะระบายก%อน แล�วใช�ผงสีพ%นลงไป บางท่ีก็แปรงซ่ึงทําจากเปลือกไม�ทุบแตกเป1นเส�น หรือขนนกช%วยทา

(3) สีท่ีใช�คงหาจากทรัพยากรใกล�เคียง ได�แก% ดินสีเหลือง สีแดง สีดํา สีดินเทศ (4) รูปท่ีเขียนบางรูปจะเซาะขอบเป1นร%องก%อน บางรูปก็อาศัยลักษณะสูงตํ่าของผนัง

เป1นส%วนประกอบเข�ากับลักษณะของภาพ เช%น ผนังท่ีนูนอาจเป1นส%วนท�องของสัตว4 (5) ภาพวาดของสัตว4จะแสดงรูปด�านข�างเป1นส%วนมาก มีท้ังตัวเดียว และ เป1นฝูง จะ

มีภาพของคนปนอยู%น�อย (6) ภาพวาดของสัตว4 จะแสดงขนาด และชนิดของสัตว4ตามความคิดคํานึงไม%ตรงกับ

ความเป1นจริงนัก และไม%แยกประเภทของสัตว4บก หรือ สัตว4น้ํา (7) เรื่องราวของภาพจะเก่ียวข�องกับความเป1นอยู%ในการดํารงชีวิต การล%าสัตว4 เช%น

สัตว4ได�รับบาดเจ็บ ถูกฆ%า ถูกลูกธนู ถ�าเป1นความสมบูรณ4ก็มักแสดงอวัยวะเพศเด%นชัด หรือถ�าต�องการแสดงความเชื่อของความสํานึกบาปก็จะเขียนภาพสัตว4ให�สวยงามกว%าตัวจริง โดยหวังว%าจะได�รับการอภัย เป1นต�น ผลงานวาดเส�นของอิยิปต' เป1นอีกยุคหนึ่ง ท่ีมีรูปแบบเป1นเอกลักษณ4เด%นชัด และ มีประวัติความเชื่อแนวทางในการสร�างสรรค4งาน ซ่ึงเป1นชนชาติท่ีสร�างอารยะธรรมของลุ%มแม%น้ําไนล4 อยู%ทางตอนใต�ของทะเลเมติเตอร4เรเนียน อียิปต4มีความเจริญรุ%งเรืองมาก แล�วค%อยๆเสื่อมลงต%อมาก็เสียเอกราชให�กับเปอร4เซีย ประมาณ 525 ปD ก%อน คริตตศักราช ชาวอียิปต4 มีความเชื่อซ่ึงมีอิทธิพลในการสร�างผลงาน คือ

(1) เชื่อว%าชีวิตในโลกหน�ามีจริง และมีความสําคัญ (2) เชื่อว%ามนุษย4ประกอบด�วย ร%างกายและวิญญาณ (3) เชื่อว%าฟาโรห4คือพระเจ�าผู�ยิ่งใหญ% และเชื่อในพระเจ�าหลายองค4ท่ีให�

คุณและโทษ (4) เชื่อว%าการแสดงออกตามมุมมองท่ีเหมาะสม ให�เข�าใจง%ายเป1นสิ่งสําคัญ

ในการสร�างงานศิลปะ (5) เชื่อว%า หลักการ กฎเกณฑ4 ทางศิลปะเป1นสิ่งดี ต�องเคารพ

~ 86 ~

เอกสารประกอบการเรียนการสอนวิชา คอมพิวเตอร4กราฟ]กและสือ่ประสม (วท.คพ.389)

จากความเชื่อดังกล%าว จึงมีผลทําให�ชาวอียิปต4 สร�างผลงานท่ีมีความคงทนอยู%จนถึงปจัจุบันนี้ เช%น สร�างป]รามิด เป1นผลงานสถาปFตยกรรมป]ดตาย ท่ีมีความแข็งแรง ทนทาน เพ่ือรักษาร%างศพของฟาโรห4ไว� เพ่ือจะกลับมามีชีวิตใหม%อีกตามความเชื่อ โดยมีภาพเขียนตามผนังห�องเก็บศพ ห�องประวัติฯ ห�องสมบัติ เป1นภาพช%วยเตือนความทรงจําเม่ือฟuvนคืนร%าง

ภาพท่ี 5.2 ภาพวาดเส�นเรื่องราวการออกประพาสทางน้ําของฟาโรห4

ผลงานวาดเส�นอียิปต4 จะมีเอกลักษณ4อยู%หลายอย%าง ดังนี้

(1) มีการตัดเส�นรอบนอก วาดรายระเอียดชัดเจน และใช�สีเรียบ (2) การวาดภาพคนมักจะสลับด�านของหุ%น เพ่ือการถ%ายทอดให�ชัดเจน (3) ภาพของคนจะมีลักษณ4ของรูปร%าง ส%วนหัวและคอเป1นรูปด�านข�าง ตาด�านหน�า

บริเวณอกเป1นรูปด�านหน�า ท%อนขาจนถึงเท�าเป1นรูปด�านข�าง

ภาพท่ี 5.3 ภาพวาดเส�นจากผนังของอียิปต4

~ 87 ~

เอกสารประกอบการเรียนการสอนวิชา คอมพิวเตอร4กราฟ]กและสือ่ประสม (วท.คพ.389)

5.4 การวาดเส�น 5.4.1 การวาดเส�นในสมัยกรีกและโรมัน ถือเป1นมารดาของอารยะธรรมตะวันตกเกือบทุกแขนง แนวปรัชญาของสํานักต%างๆ มีความเจริญมาก ทําให�เกิดแนวทาง ทางความคิดมาก และสํานักคิดเหล%านั้นพิจารณาปFญหาเหตุผลต%างกัน สําหรับทางด�านศิลปะและการวาดเส�นนั้น ศิลป]นกรีกถือกันว%า เป1นผลของความพยายามของมนุษย4 ท่ีถ%ายทอดเลียนแบบธรรมชาติ (Art is the imitation of nature.) โดยมุ%งท่ีจะแสดงให�เห็นในความเชื่อเด%นๆ ของสังคมสองประการ คือ ความชัดเจน และความบริสุทธิ์ (Clarity and purity) 2

รูปคนหรือการถ%ายทอดคน ถือเป1นรูปแบบอันสําคัญของการวาดเส�น โดยศิลป]นกรีกพยายามท่ีจะใช�ความสมบรูณ4 และ ความงามของคนเป1นแบบ ถ%ายทอดเทพเจ�าตามท่ีคนมีความเชื่อ เทพเจ�าอะพอลโล ก็ดี หรือ เทพเจ�าวีนัสก็ดี ต%างก็ได�แบบอย%างจากเรือนร%างอันสมบรูณ4ของมนุษย4ผู�เต็มใจเป1นหุ%นให� และแนวคิดท่ียอมเป1นหุ%นนี้ให�อิทธิพลสืบต%อมาจนถึงสมัยฟuvนฟูและในสมัยหลังๆ บ�างเหมือนกัน

ศิลป]นกรีก มีความชํานาญในการถ%ายทอดบนผนังโค�งของไห ด�วยการออกแบบผสมกับรูปทรงเรขาคณิตเป1นแบบต%างๆ งดงาม บนพ้ืนท่ีจํากัด และรู�จักใช�น้ํายาเคลือบตกแต%งด�วยสีอิฐ และสีดํา โดยมีเรื่องราวเก่ียวกับขนบประเพณีและนักรบ ศิลป]นนอกจากจะแสดงความชัดเจนแล�ว ยังแฝงจินตนาการของตนเองไว�ในภาพเขียนอีกด�วย และ ในสมัยหลังๆ จินตนาการมีส%วนให�อิทธิพลต%อการวาดเขียนมาก จนกลายเป1นการออกแบบตกแต%ง

ภาพท่ี 5.4 ไหเครื่องปFvนดินเผาเขียนลายของกรีก อายุประมาณ 700-680 ปD ก%อน คริสตกาล

ในสมัยโรมัน การวาดเส�นมีบทบาทสําคัญในการวางพ้ืนฐานของภาพประดับ (mosaic) เพราะช%วยทําให�การแบ%งบริเวณแสงสว%าง และ เงามืดสําหรับสร�างภาพประดับ การถ%ายทอดการวาดเส�นของโรมันมีท้ังภาพคนอย%างของกรีก และภาพวิว และภาพโบราณนิยายครึ่งสัตว4ครึ่งมนุษย4ด�วย ในช%วงหลังของสมัยโรมันถือว%าการวาดเส�นนั้น เป1นการถ%ายทอดท่ีแสดงให�เห็นว%า ศิลป]นมีความเข�าใจเก่ียวกับความต้ืนลึก ใกล�ไกล และ ความกลมกลืนของ แสงและเงา อย%างสมบรูณ4 อัน

2 https://sites.google.com/site/chaim432555/kar-wad-e

~ 88 ~

เอกสารประกอบการเรียนการสอนวิชา คอมพิวเตอร4กราฟ]กและสือ่ประสม (วท.คพ.389)

นับได�ว%าเป1นวิธีการถ%ายทอดแรกเริ่มของการวาดเส�นท่ีมีลักษณะสามมิติ สําหรับลักษณะเด%นของการวาดเส�นในสมัยโรมันนั้น จะหนีไม%พ�นรูปคน โดยมีร%างกายสมบรูณ4มีกล�ามเนื้อท่ีงดงาม ท้ังนี้เพราะว%าโรมันยกย%องนักรบ และ ชัยชนะ ดังนั้นเรื่องราวของภาพคนจึงมีความสําคัญมาก 5.4.2 การวาดเส�นในสมัยกลาง เม่ืออาณาจักรโรมันแบ%งงออกเป1นสองส%วน และ ช%วงเวลานั้นจนถึงสมัยฟuvนฟู ราวศตวรรษท่ี 14 เป1นช%วงเวลา ของคริศต4ศาสนา และ ระยะเวลาของการแสวงหาแนวการเขียนระยะนี้แทนท่ีลักษณะแบบอย%างของการวาดเส�น ตามแนวกรีก และโรมันท่ีเ ก่ียวกับเทพนิยายจะมีอิทธิพล ศิลป]นในระยะนี้ได�พยายามแสดงเรื่องราวของศาสนา จนทําให�การวาดเส�นมีลักษณะเด%นไปทางสัญลักษณ4 หรือ เป1นการออกแบบตามแนวสัญลักษณ4มากข้ึน ส%วนในทางตอนเหนือของยุโรปในช%วงเวลานี้ ศิลป]นได�สร�างสรรค4ภาพประกอบคัมภีร4 เป1นเรื่องราวของศาสนา และ มีตัวหนังสือประกอบด�วยทําให�รูปแบบของการวาดเส�นเน�นหนักไปทางการถ%ายทอดภาพประกอบหนังสือ หรือการลอกแบบเป1นส%วนใหญ% แม�ว%าบางส%วนจะมีลักษณะของกรีกและโรมันแฝงอยู%บ�างก็ตาม แต%แนวโน�มส%วนใหญ%มุ%งท่ีศาสนา พยายามท่ีจะสั่งสอนคนโดยใช�ภาพประกอบเป1นส%วนสําคัญ และ ระยะนี้การวาดเส�นตัวหนังสือ และการออกแบบตัวหนังสือมีความก�าวหน�ามาก เช%น ภาพประกอบคัมภีร4

สําหรับในสมัยกรีกและโรมัน ถือได�ว%าเป1นช%วงของการวาดเส�นท่ีศิลป]นสามารถถ%ายทอดโลกภายนอกอย%างมีเหตุผลข้ึน รู�จักสร�างภาพให�ลึก รู�จักใช�แสงและเงา ซ่ึงใช�อิทธิพลต%อมาในสมัยกลาง 5.4.3 การวาดเส�นในสมัยฟ/0นฟูอิตาลี การวาดเส�น ส%วนหนึ่งท่ีฝ`กฝนปฏิบัติกันในปFจจุบันนี้ ได�รับอิทธิพล และแนวการถ%ายทอดมาจากการวาดเส�นในสมัยการฟuvนฟูอีตาลียุคนี้ แนวคิดของการวาดเส�น และการฝ`กฝนในสมันฟuvนฟูเน�นอยู% ท่ี ความสําคัญของการถ%ายทอด คือ ถือว%าการถ%ายทอด ด�วยการใช�เส�นเป1นสิ่งจําเป1นอย%างยิ่งสําหรับศิลป]น การวาดเส�นอกจากจะเน�นอยู%ท่ีทักษะหรือ ความชํานาญในการบังคับมือ และฝ`กสายตาแล�วยังเน�นถึงการพัฒนาความคิด และความรู�สึกด�วย โดยยอมรับกันว%า บทบาทของการวาดเส�นเปรียบเสมือนเครื่องมืออุปกรณ4อย%างหนึ่ง ทางปFญญา ท่ีจะแสดงให�รู�ว%าผู�เขียนมีความเฉลียวฉลาด มีความคิด และความสามารถในการแก�ปFญหาระดับไหน และยังแสดงให�ทราบถึงความคิดในการออกแบบต%างๆด�วย ซ่ึงหมายถึงว%าผู�เรียนวาดเส�นจะต�องฝ`กฝนกันเป1นเวลานาน ตามระบบของการฝ`กงานอยู%กับช%างฝDมือโดยตรง

~ 89 ~

เอกสารประกอบการเรียนการสอนวิชา คอมพิวเตอร4กราฟ]กและสือ่ประสม (วท.คพ.389)

ภาพท่ี 5.5 ภาพวาดเส�นของเลโอนาร4โด ดาวินซี

ในปลายศตวรรษท่ี 15 แนวความคิดของการวาดเส�น ได�เปลี่ยนไป หลังจากได�รับอิทธิพลจากการก�าวหน�าทางวิทยาศาสตร4 โดยศิลป]น และนักวิทยาศาสตร4 คือ เลโอนาร4โดดาวินซี (Leonardo da-Vinci) ได�แสดงความคิดเห็นว%า การวาดเส�น เป1นเครื่องมือท่ีบันทึกความคิดอย%างหนึ่งของมนุษย4 ในการแสวงหาความจริงจากธรรมชาติ และ ถือว%าเป1นเครื่องมือช%วยการค�นคว�าทางวิทยาศาสตร4ด�วย ในศตวรรษท่ี 16 ก็ยอมรับทฤษฏีของการวาดเส�น และมีแนวปรัชญาว%า สรรพสิ่งท้ังหลายท้ังท่ีมนุษย4สร�างสรรค4 และไม%สร�างสรรค4 ท้ังท่ีมองเห็นได�สัมผัสได� และมองไม%เห็น สัมผัสไม%ได� ท้ังท่ีคิดว%ามีวิญญาณ และ ไม%มีวิญญาณเป1นวัตถุ ล�วนแล�วแต%เป1นวิถีทางท่ีเร�าให�มนุษย4มีความคิด และ ประกอบความคิดนั้นๆเข�าด�วยกันเป1นรูปทรงท่ีเห็นได�ท้ังสิ้น

การวาดเส�นเป1นการสร�างผลงานทางศิลปะทําให�ผู�เรียนแสวงหาความจริงในธรรมชาติท่ีอยู%ล้ําลึกในวัตถุ หรือในบุคคล คือ หมายถึงว%านอกจากจะศึกษาภายนอกแล�ว จะต�องเข�าใจความจริงภายในด�วย ถ�าเป1นวัตถุก็หมายถึงว%าจะต�องเข�าใจโครงสร�างภายใน ส%วนประกอบของอณู ถ�าเป1นคนก็ต�องแสดงความรู�สึกจิตใจภายในด�วย การฝ`กฝนโดยมุ%งให�แสวงหาความจริงภายในดังกล%าวนี้ ยังผลให�ศิลป]นและช%างท้ังหลายยึดมติของ ไมเคิลแองเจลโล ท่ีกล%าว%า ถ�าท%านจะเป1นช%างปFvนชั้นเยี่ยมแล�ว ท%านจะต�องมองเห็นรูปคนตามท่ีท%านต�องการอยู%ในแท%งหินก%อน” 5.4.4 การวาดเส�นในสมัยนีโอคลาสสิค โรแมนติค และเรียสลิสซ่ึม ศูนย4กลางของการวาดเส�นเปลี่ยนไปตามความเปลี่ยนแปลงของสภาพสังคม และเศรษฐกิจ อิตาลีเป1นศูนย4กลางในสมัยฟuvนฟู ศตวรรษท่ี 15 กลุ%มยุโรปตอนเหนือเป1นศูนย4กลางในศตวรรษท่ี 17 และในศตวรรษท่ี 19 ฝรั่งเศสได�กลายเป1นแหล%งกลางของศิลปกรรมทุกแขนง โยเฉพาะอย%างยิ่งปารีส แนวคิดอันเป1นเสมือนทฤษฏีของนีโอคลาสสิคอีกประการหนึ่งก็คือ การเน�นการวาดเส�นเป1นหลักสําคัญ การระบายสีถือเป1นอันดับรอง ศิลป]นกลุ%มนีโอคลาสสิค จะพยายามร%างรูปแบบอย%างแน%นอนด�วยเส�นรอบนอกก%อนแล�วระบายสี ถ�าเป1นการเขียนรูปคนก็นิยมท%าทางคนยืน โดยน้ําหนักอยู%บนเท�าขวา เท�าซ�าย งออยู%ในท%าพัก ซ่ึงถือกันว%าเป1นถ�าท่ีสมบูรณ4และงดงามมากท่ีสุด

~ 90 ~

เอกสารประกอบการเรียนการสอนวิชา คอมพิวเตอร4กราฟ]กและสือ่ประสม (วท.คพ.389)

ผลงานวาดเส�นของมนุษย4มีการเปลี่ยนแปลง และ พัฒนาการไปตามกาลเวลา จากการวาดเส�นตามความคิด ความเชื่อ และอุปกรณ4ท่ีจํากัด ในยุกต4ท่ีฟuvนฟูการวาดเส�นเริ่มเปลี่ยนเป1นแนวของการรับรู�จริงมากข้ึน การสร�างผลงานสร�างสรรค4มีจุดมุ%งหมายของชิ้นงานท่ีเกิดประโยชน4ต%อ ชุมชน สังคม และพัฒนาประเทศ

ภาพท่ี 5.6 ภาพวาดเส�นตัวเมืองของชาวยุโรป ปD ค.ศ. 164

5.5 กระบวนการสร�างรูปภาพ รูปภาพกราฟฟ]กส4ท่ีสร�างข้ึนโดยคอมพิวเตอร4จะวาดโดยใช�ภาพกราฟฟ]กส4เบ้ืองต�นต%าง ๆ เช%นจุด เส�นตรง เส�นโค�ง และรูปทรงเรขาคณิตต%าง ๆ เช%น วงกลมวงรีหรือรูปเหลี่ยมต%าง ๆ และนอกจากนี้ยังจะต�องประกอบด�วยคําสั่งท่ีเก่ียวกับการจัดการหน�าจอเช%น การลบหน�าจอการวางภาพท่ีกําหนดไว�ในตําแหน%งท่ีต�องการบนจอภาพ เป1นต�น 5.5.1 ระบบพิกัดในคอมพิวเตอร'กราฟ5ก การสร�างภาพกราฟ]ก เริ่มต�นจากการวาดลายเส�น จะอ�างอิงตําแหน%งจากพิกัด ท่ีเกิดจากการตัดกันของเส�น 2 เส�น ทําให�สามารถระบุ “พิกัด” เพ่ืออ�างอิงถึงตําแหน%งต%าง ๆ ของกราฟ]กได� โดยจุดท่ีเส�นตรงสองเส�นตัดกัน เรียกว%า “จุดตัด” ของระบบพิกัด ประกอบด�วยแกน X และแกน Y จุดท่ีเส�นตรงท้ังสองเส�นตัดข�ามกันเรียกว%า “จุดกําเนิด” ซ่ึงมีพิกัดอยู%ท่ี 0,0 จุดตัดท่ีต้ังฉากซ่ึงกันและกัน ระบบพิกัดเรียกว%า “ระบบพิกัดคาร4ทิเชียน” มีท้ังพิกัดบวก และพิกัดลบ โดยระบบพิกัดในคอมพิวเตอร4กราฟ]ก ระบบพิกัดคาร4ทีเซียน แบ%งออกเป1น 2 แบบ คือ

~ 91 ~

เอกสารประกอบการเรียนการสอนวิชา คอมพิวเตอร4กราฟ]กและสือ่ประสม (วท.คพ.389)

(1) ระบบพิกัดคาร4ทีเซียน 2 มิติ ประกอบไปด�วยแกน 2 แกน คือ แกน X และ แกน Y โดย แกน X จะบอกพิกัดในแนวนอน (ความกว�าง) ส%วนแกน Y จะบอกพิกัดในแนวต้ัง (ความสูง) จุดกําเนิดของแกนท้ังสอง อยู%ท่ี X=0, Y=0 โดยท้ังสองแกนมีความยาวทางบวกและทางลบได�เป1นอนันต4 แสดงดังภาพท่ี 5.7

ภาพท่ี 5.7 ระบบพิกัดคาร4ทีเซียน 2 มิติ

(2) ระบบพิกัดคาร4ทีเซียน 3 มิติ ระบบพิกัดคาร4ทีเชียน 3 มิติ จะเพ่ิมแกน อีกหนึ่งแกน จาก 2 แกนในระบบ 2 มิติ นั่นคือ แกน Z โดยแกน Z จะบอกพิกัดในแนวลึก โดยจุดกําเนิดอยู%ท่ี z=0 และแกน Z มีความยาวทางบวกและทางลบได�เป1นอนันต4 แสดงดังภาพท่ี 5.8

ภาพท่ี 5.8 ระบบพิกัดคาร4ทีเซียน 3 มิติ

5.5.2 การสร�างจุด ภาพจากจอภาพแบบแรสเตอร4สแกน (Raster Scan Display) เกิดจากจุดสว%างหลาย ๆ จุดซ่ึงกําหนดตําแหน%งได�โดยการกําหนดจุดในเฟรมบัฟเฟอร4 (Frame Buffer) ท่ีสอดคล�องกับจุดจริงบนจอภาพ ท้ังจอภาพและเฟรมบัฟเฟอร4จะใช�ระบบจุดพิกัด 2 มิติในการอ�างถึงจุดต%าง ๆ การอ�างอิงถึงจุดใดจุดหนึ่งจะใช�คู%ลําดับ (X, Y) โดยมีจุดกําเนิดคือจุด (0,0) อยู%ท่ีมุมบนซ�ายของจอภาพค%าของแกน X จะมีค%าเพ่ิมข้ึนจากซ�ายไปขวา ส%วนค%าในแกน Y จะเพ่ิมข้ึนจากบนลงล%างดังรูปท่ี 2-1 ซ่ึงต%างจากระบบพิกัดท่ีเรามักใช�ในการเขียนกราฟ กล%าวคือ จุดกําเนิดอยู%ท่ีมุมล%างซ�ายดังรูปท่ี 2-2 การอ�างถึงพิกเซลใดพิกเซลหนึ่งจะใช�คู%ลําดับ (X, Y) โดยท่ีค%าของ X และ Y เป1นจํานวนเต็มบวก หรือ 0

~ 92 ~

เอกสารประกอบการเรียนการสอนวิชา คอมพิวเตอร4กราฟ]กและสือ่ประสม (วท.คพ.389)

ค%าของพิกัด X และ Y จะต�องมีค%าไม%เกินขอบเขตของจอภาพท่ีใช� ถ�ามีการกําหนดค%าเกินไปจากขอบเขตท่ีมีอยู%จะต�องมีการจัดการเพ่ือป�องกันไม%ให�เกิดข้ึน เช%น ถ�ามีจุดท่ีท่ีมีค%าอยู%เกินขอบเขตไม%ว%าจะเป1นขอบเขตบน ล%าง ซ�ายหรือขวา ก็จะถูกเปลี่ยนค%าให�เป1นค%าท่ีขอบเขตนั่นคือภาพท่ีมีพิกัดเกินขอบเขตจะถูกตัดออกไปเลย (Clipping) การจัดการอีกวิธีหนึ่งก็คือการให�ค%าท่ีเกินขอบเขตไปเริ่มจากจุดเริ่มต�นอีก ดังนั้น จุดต%าง ๆ ของภาพส%วนท่ีเกินขอบเขตทางขวาไปจะมาปรากฏทางด�านซ�ายของจอภาพแทน ซ่ึงเราเรียกว%า ผลวนรอบ (Wrap Around Effect)สําหรับการอธิบาย ในตอนนี้จะถือว%าภาพอยู%ในขอบเขตของจอภาพท้ังหมด

ภาพท่ี 5.9 ระบบพิกัดบนจอภาพ

ภาพท่ี 5.10 ระบบพิกัดท่ีใช�ในการเขียนกราฟ

ถ�าใช�คําสั่งสร�างพิกเซลข้ึนมา 8 พิกเซลลงบนจอภาพท้ังในแนวด่ิงและในแนวนอนแสดงดังรูป

ท่ี 2-3 แล�วลองวัดความยาวของพิกเซลท่ีติดต%อกันท้ัง 8 พิกเซล จะพบว%าความยาวในแนวนอนและในแนวด่ิงมีค%าต%างกันมีค%าไม%เท%ากันแม�ว%าจะมีจํานวนพิกเซลเท%ากัน

จากภาพท่ี 5.9 เห็นได�ว%าพิกเซลในแนวนอนมีความยาว 0.4 เซนติเมตร ส%วนในแนวด่ิงยาว 0.3 เซนติเมตรอัตราส%วนระหว%างความยาวในแนวนอนกับความยาวในแนวด่ิง =0.4/0.3=1.33 นี้เรียกว%า อัตราส%วนแอสเป1กต4 (Aspect Ratio) ค%านี้เกิดจากการท่ีระยะห%างระหว%างพิกเซลในแนวนอน

~ 93 ~

เอกสารประกอบการเรียนการสอนวิชา คอมพิวเตอร4กราฟ]กและสือ่ประสม (วท.คพ.389)

ของจอภาพมีค%าไม%เท%ากับระยะห%างระหว%างพิกเซลในแนวด่ิงของจอภาพ อัตราส%วนนี้มีผลต%อความถูกต�องของภาพท่ีวาดบนจอภาพท่ีวาดบนจอภาพ ตัวอย%างเช%น เรา

ต�องการวาดรูปสี่เหลี่ยมจัตุรัสซ่ึงมีความกว�างเท%ากับ 80 พิกเซล สําหรับจอภาพซ่ึงมีอัตราส%วนแอสเป1กต4เป1น 4-3 ความยาวจริงในแนวนอนบนจอภาพจะเท%ากับ 0.4 x 10 = 4 เซนติเมตร (8 พิกเซล=0.4 เซนติเมตร) และถ�าเราลากเส�นในแนวด่ิงโดยใช�จํานวนพิกเซลเท%าเดิมคือ 80 พิกเซลความยาวจริงของเส�นบนจอภาพจะสั้นกว%าเส�นในแนวนอน นั่นคือจะยาวเพียง 0.3 x 10 = 3 เซนติเมตรทําให�ภาพท่ีได� ไม%ใช%สี่เหลี่ยมจัตุรัสตามต�องการ การแก�ไขทําได�โดยใช�จํานวนพิกเซลมากกว%า 80 พิกเซลซ่ึงจะทําให�ความยาวจริงของเส�นในแนวด่ิงบนจอภาพเท%ากับ 4 เซนติเมตรด�วยจํานวนพิกเซลท่ีต�องการหาได� 80 x 4/3 ซ่ึงมีค%าประมาณ 107 พิกเซล หมายความว%าในการวาดรูปสี่เหลี่ยมจัตุรัสบนจอภาพท่ีมีอัตราส%วนแอสเป1กต4เป1น 4/3 เราต�องใช�พิกเซล 80 พิกเซลสําหรับแนวนอนและใช�พิกเซล 107 พิกเซล สําหรับการวาดในแนวด่ิง เราจึงจะได�รูปสี่เหลี่ยมจัตุรัสตามต�องการ

ภาพท่ี 5.11 อัตราส%วนแอสเป1กต4ซ่ึงมีค%าเป1น 1.33

การวาดรูปวงกลมก็มีปFญหาเช%นเดียวกันกับการวาดรูปสี่เหลี่ยมจัตุรัส กล%าวคือ ถ�าไม%คํานึงถึง

อัตราส%วนแอสเป1กส4 ภาพวงกลมท่ีปรากฏบนจอภาพก็จะเป1นวงรี การแก�ไขทําได�เช%นเดียวกับรูปสี่เหลี่ยมจัตุรัส นั่นคือ ความยาวในแนวด่ิงจะต�องคูณด�วยค%าอัตราส%วนแอสเป1กต4ก%อนแล�วจึงนําไปวาดลงบนจอภาพ สําหรับการพิมพ4ภาพลงบนกระดาษก็ต�องคํานึงถึงอัตราส%วนแอสเป1กต4ของเครื่องพิมพ4ด�วย ภาพท่ีได�จึงมีอัตราส%วนท่ีถูกต�อง 5.5.3 การสร�างเส�นตรง

เส�นตรงคือ พิกเซลท่ีจัดเรียงเป1นลําดับติด ๆ กันในแนวตรง สําหรับจอภาพแบบแรสเตอร4สแกน (Raster Scan Display) การลากเส�นตรงในแนวเฉียง เราจําเป1นต�องเลือกพิกเซลท่ีใกล�กับแนวเส�นท่ีสุดเพ่ือให�ได�เส�นตรงท่ีดีท่ีสุด

ภาพท่ี 5.12 แสดงเส�นท่ีลากบนจอภาพแบบแรสเตอร4สแกน ความถูกต�องและคุณภาพของเส�นท่ีแสดงบนจอภาพจะข้ึนอยู%กับความละเอียดของจอภาพ ถ�าเป1นจอภาพท่ีมีความละเอียดสูงเช%น1024 x 1024 จุด จะสามารถวาดเส�นได�ตรงและต%อเนื่องมากกว%าจอภาพท่ีมีความ

~ 94 ~

เอกสารประกอบการเรียนการสอนวิชา คอมพิวเตอร4กราฟ]กและสือ่ประสม (วท.คพ.389)

ละเอียดตํ่า เส�นท่ีปรากฏบนจอภาพท่ีมีความละเอียดตํ่าจะมีช%องว%างระหว%างพิกเซลให�เห็นทําให�เส�นไม%ต%อเนื่อง

ภาพท่ี 5.12 แสดงเส�นท่ีลากบนจอภาพแบบเรสเตอร4สแกน

ในระบบกราฟฟ]กส4ท่ีมีความสามารถสูง การวาดเส�นตรงจะทําโดยทางฮาร4ดแวร4ซ่ึงจะทําให�

สามารถวาดเส�นได�อย%างรวดเร็วมาก ส%วนระบบกราฟฟ]กส4ท่ีมีความสามารถตํ่า ก็จะวาดเส�นโดยใช�ซอฟต4แวร4ซ่ึงวาดได�ช�ากว%ามากในการวาดเส�นเรามักจะต�องเป1นคนกําหนดจุดเริ่มต�นกับจุดสิ้นสุดเอง แล�วระบบกราฟฟ]กส4จะวาดเส�นเชื่อมจุดท่ีเรากําหนดไว� ในตอนต%อไปนี้เราจะกล%าวถึงวิธีต%างๆ ท่ีใช�ในการวาดเส�นตรงเชื่อมจุด 2 จุดอย%างคร%าว ๆ 5.5.4 เส�นแนวนอนและเส�นแนวดิ่ง เส�นแนวนอนและเส�นแนวด่ิงเป1นเส�นท่ีวาดง%ายท่ีสุด ถ�าค%าของ X ท่ีจุดเริ่มต�นน�อยกว%าค%าของ X ท่ีจุดสิ้นสุด การวาดเส�นแนวนอนทําได�โดยให�ค%าทางแกน Y คงท่ีแล�วเพ่ิมค%าทางแกน X ข้ึนทีละ 1 พิกเซลดังแสดงในภาพท่ี ...................... เป1นภาพเส�นแนวนอนซ่ึงลากจากจุด (Xstart, Y) ไปยัง (Xend, Y) และ Xstart<=Xend แต%ถ�า Xstart > Xend เราก็จะทํากลับกัน กล%าวคือให�ค%า Y คงท่ีแล�วลดค%าทางแกน X ลงทีละ 1 พิกเซล สําหรับการวาดเส�นในแนวด่ิงก็สามารถวาดได�โดยให�ค%าทางแกน X คงท่ีแล�วเพ่ิมค%าทางแกน Y ข้ึนทีละ 1 พิกเซล ถ�าวาดเส�นจากจุดเริ่มต�นท่ีมีค%า y น�อยกว%าท่ีจุดสิ้นสุด แต%ถ�าหากต�องการลากจากจุดเริ่มต�นท่ีมีค%า y มากกว%าจุดสิ้นสุดให�ลดค%าทางแกน Y ลงทีละ 1 พิกเซลในขณะท่ีค%าทางแกน X คงท่ี

~ 95 ~

เอกสารประกอบการเรียนการสอนวิชา คอมพิวเตอร4กราฟ]กและสือ่ประสม (วท.คพ.389)

ภาพท่ี 5.13 เส�นแนวนอนและแนวด่ิง

5.5.5 เส�นทแยงมุม

การวาดเส�นทแยงมุมซ่ึงมีความลาดชันเป1น +1 เราสามารถทําได�โดยการเพ่ิมค%าทางแกน X และแกน Y ข้ึนทีละ 1 พิกเซลจากจุดเริ่มต�นซ่ึงมีพิกัดน�อยกว%าพิกัดของจุดสิ้นสุด หรือการลดค%าทางแกน Xและ Y ลงทีละ 1 พิกเซลในกรณีกลับกัน สําหรับเส�นทแยงมุมท่ีมีความลาดชันเป1น –1 สามารถทําได�โดยการเพ่ิมค%าทางแกน X และลดค%าทางแกน Y ลงทีละ 1 พิกเซลพร�อม ๆ กัน 5.6 วิธีสร�างโดยใช�สมการเส�นตรง

วิธีนี้จะใช�สมการเส�นตรง :

cmxy += โดยท่ี m คือความชัน c คือค%าของจุดทีเส�นตรงตัดแกน Y เม่ือ X เป1น 0)

วิธีวาดเริ่มจากต�องหาค%าของ m และ c ก%อน จากนั้นเราจะวาดเส�นได�โดยการเพ่ิมค%าของ X ข้ึนทีละหนึ่งหน%วยจากจุดเริ่มต�น (Xstart, Ystart) จนถึงจุดสิ้นจุด (Xend, Yend) และทุก ๆ ข้ันตอนของการเพ่ิมค%า X เราก็จะคํานวณหาค%า Y จากสมการ ก็จะได�จุดพิกัด (X, Y) ซ่ึงเราจะทําให�พิกเซลท่ีพิกัดนี้สว%าง แต%ค%าท่ีได�จากการคํานวณมักเป1นค%าจํานวนจริงเพราะฉะนั้นจึงต�องมีการปรับให�ค%าจํานวนจริงนี้เป1นค%าจํานวนเต็มก%อน การลากเล�นตรงโดยวิธีนี้จะมีปFญหาคือ จะใช�เวลามากและในกรณีท่ีเส�นมีความลาดชันมากกว%า 1 จะมีความไม%ต%อเนื่องของเส�น ท้ังนี้เนื่องจากช%วงค%าของ X จากจุดเริ่มต�นไปยังจุดสิ้นสุดมีค%าน�อย