Upload
others
View
17
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
บทคดยอ บทความนม งคนหาและอธบายความสมพนธระหวางองคประกอบเชงกายภาพและสงคมสงเกตแบบมสวนรวม การสมภาษณเชงลกและสนทนากลม ผลการศกษาพบวายานกาดหลวงมลกษณะเฉพาะตวทงรปแบบสณฐานพฒนาการและการใชพนทสถาปตยกรรมการรวมกลมตามเงอนไขทางสงคม รวมไปจนถงการบรหารจดการ การอภปรายผลวจยพบวาการศกษาความสมพนธทสรางความเปนยานตลาดเพออภปรายเหตและปจจยการด�ารงอยของยานกาดหลวงในพลวตความเปลยนแปลงเมองเชยงใหมโดยใชวธวจยเชงคณภาพเกบรวบรวมขอมลโดยเชงกายภาพและสงคมสรางกระบวนการเรยนรรวมกนระหวางผวจยและของคนในยานน�ามาซงความเขาใจและจตส�านกของคนในยานเกดขอตกลงรวมกนในการสรางแนวทางการจดการและอนรกษ เพอสงเสรมเอกลกษณของยานใหสามารถปรบตวเขากบสภาพสงคมทเปลยนแปลงไปอยางเหมาะสม
ค�ำส�ำคญ:การด�ารงอยยานตลาดกาดหลวงพลวตความเปลยนแปลงเชยงใหม
การด�ารงอยของยานตลาดในพลวตความเปลยนแปลง
ของเมองเชยงใหม1
The Continuity of Kad Luang Market District in the
Dynamics of Change in Chiang Mai City
กอบชย รกพนธ2 / ระววรรณ โอฬารรตนมณ
3
Kobchai Rakpan / Rawiwan Oranratmanee
วารสารสงคมลมนาโขง : ปท 10 ฉบบท 2 พฤษภาคม-สงหาคม 2557 หนา 197-214
Journal of Mekong Societies : Vol.10 No.2 May-August 2014, pp. 197-214
1 บทความนเปนสวนหนงของงานวจยเรองกำรด�ำรงอยของยำนกำดหลวงในพลวตควำมเปลยนแปลงเมองเชยงใหม, คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม, 2557 เปนโครงการวจยทไดรบการสนบสนนจากส�านกงานกองทนสนบสนนการวจย ภายใตโครงการทนวจยมหาบณฑต สกว.ดานมนษยศาสตร-สงคมศาสตร2 นกศกษาหลกสตรสถาปตยกรรมศาสตรมหาบณฑตสาขาวชาสถาปตยกรรมคณะสถาปตยกรรมศาสตรมหาวทยาลยเชยงใหม3 ผชวยศาสตราจารยประจ�าสาขาวชาสถาปตยกรรมคณะสถาปตยกรรมศาสตรมหาวทยาลยเชยงใหม
198 Journal of Mekong Societies
ปท 10 ฉบบท 2 พฤษภาคม-สงหาคม 2557
Abstract This paper is based on a study of the relationship between the physicalandsocialelementsofmarketdistrictsthatcreatetheiruniquecharacteristicsinorderto understand Kad Luangmarket district’s continuity in the dynamics of change inChiangMaiCity.Thestudyisbasedonqualitativeanalysisusingparticipantobservation,in-depthinterviews,andfocusgroups.ThefindingsrevealthatthecharacteristicsofKadLuangincludeitsspatialconfiguration,spatialdevelopmentsanduse,architecture,socialgroups,anddistrictmanagement.Thesynthesisofdatahasledtoalearningprocessandraisedtheawarenessoftheresidentsinthemarketdistrictresultinginitsabilitytocontinueinthemidstofchange.
Keywords:continuity,marketdistrict,KadLuang,dynamicsofchange,ChiangMai
บทน�ำ
ยานตลาดเปนองคประกอบส�าคญของเมองยานกาดหลวง4ถอวาเปนยาน
ตลาดส�าคญ มขนาดใหญในบรรดายานตลาดทมอยหลายแหงในเมองเชยงใหม
เปนยานทมความหลากหลาย และมประวตศาสตรทยาวนาน ดวยความไดเปรยบ
ทางภมศาสตรท�าใหยานนไดรบพฒนาเปนยานการคาและเปนยานทมความโดดเดน
ดานสงคมและวฒนธรรมแตในขณะเดยวกนความเปลยนแปลงของสภาพแวดลอม
ในยานอยางรวดเรว สงผลกระทบตอความเปลยนแปลงของยานทด�ารงมานบรอยป
ไปตามกระแสสมยใหม ชาวยานกาดหลวงไดเกดการตนตวตอผลกระทบของ
ความเปลยนแปลงทงเชงกายภาพและสงคม ไดเลงเหนถงคณคาและตระหนกถง
ความส�าคญของมรดกทางวฒนธรรมทมอยจนเกดกระแสการอนรกษขนภายในยาน
มการจดตงคณะท�างานชมชนเพอทจะประสานงานกบหนวยงานตางๆ แตยงขาด
4 “กาดหลวง”เปนชอเรยกของตลาดหลกของเมองเปนภาษาถนในภาคเหนอของไทย“กาด”มความหมายตรงกบค�าวา“ตลาด”สวนค�าวา“หลวง”มความหมายตรงกบค�าวา“ใหญโต”ดงนน“กาดหลวง”จงมความหมายตรงกบค�าวา“ตลาดทมขนาดใหญโต”ยานกาดหลวงเมองเชยงใหมนนประกอบไปดวยกาด หรอ ตลาด หลายแหงดวยกน ไดแก กาดวโรรส กาดตนล�าไย กาดนวรตน กาดนครพงคกาดเทศบาลกาดดอกไมและกาดมง
199การด�ารงอยของยานตลาดในพลวตความเปลยนแปลงของเมองเชยงใหม
ปท 10 ฉบบท 2 พฤษภาคม-สงหาคม 2557
ฐานขอมลความเปนยานอยมากจงมความตองการทจะรวบรวมฐานขอมลดานตางๆ
เพอใชในการอนรกษยานกาดหลวง
จากการสมภาษณผแทนชมชนพบวาเทาทผานมามงานวจยจ�านวนหนง
ทศกษากาดหลวงในมตเศรษฐกจแตมงานวจยไมมากทเขาไปศกษาขอมลเกยวกบ
กายภาพและสงคมทเปนปจจยส�าคญตอพลวตการด�ารงอยของมรดกทางวฒนธรรม
ในยาน งานวจยนจงมงคนหาและวเคราะหความสมพนธระหวางองคประกอบ
เชงกายภาพและสงคมทมสวนสรางความเปนยานกาดหลวงเพออภปรายเหตและ
ปจจยการด�ารงอยของยานกาดหลวงในพลวตความเปลยนแปลงของเมองเชยงใหม
ซงเปนองคความรส�าคญทขาดหายไปเพอสรางองคความรเกยวกบยานตลาดและ
ใหชมชนไดน�าขอมลไปใชอนรกษปรบปรงหรอพฒนายานกาดหลวงตอไป
ควำมเปนมำของยำนกำดหลวง
ยานกาดหลวงตงอยทางทศตะวนออกนอกเขตก�าแพงเมองเชยงใหมตด
แมน�าปงมความเปนมาคกบเมองเชยงใหมมายาวนานมากกวา100ปในฐานะพนท
หนาเมองทเปนชยภมของการคมนาคมและตดตอคาขายกบเมองตางแดน
ดวยลกษณะภมศาสตรทอยตดแมน�าปงทเปนทาขนแพคาขาย ท�าใหมการเขามา
ของผคาจากตางถนจ�านวนมากจนเกดการขยายตวของยานการคาขนอยางตอเนอง
ตอมาเมอเสนทางรถไฟสายแรกสรางแลวเสรจในปพ.ศ.2398ไดมชมชนการคามา
ประกอบกจการคาในบรเวณฝงตะวนออกมากขนท�าใหยานตลาดขยายตวจนพนท
เดมคบแคบไป เจาดารารศมไดเลงเหนถงความจ�าเปนและโอกาสในการขยาย
ศกยภาพทางการคาและเศรษฐกจของเมองฝงตะวนออก จงตดสนใจยายขวงเมร
ซงเดมเปนทตงโกศอฐเจาเมองและใชทดนเพอสรางตลาดวโรรสหรอกาดหลวงขน
ในปพ.ศ. 2453 ท�าใหผคายายเขามาคาขายและตงรกรากหนาแนนขนเรอยๆ
จนกลายเปนยานทมความคกคกและมความหลากหลายทงชาตพนธ เชอชาต
วฒนธรรมและประเพณมาจนในปจจบนขน(ดงภาพท1)(สภาภรณอาภาวชรตม
และดวงจนทรอาภาวชรตมเจรญเมอง,2553)
200 Journal of Mekong Societies
ปท 10 ฉบบท 2 พฤษภาคม-สงหาคม 2557
ภำพท1ยานกาดหลวงเมองเชยงใหม
กำรสอบทวนประเดนเกยวกบควำมสมพนธของยำนตลำดกบพนทเมอง
มมมองของนกวชาการฝงตะวนตกอาท Carmona (2003) และ Gehl
(2001)เสนอแนวคดการศกษาพนทในเมองไววาความเขาใจพนทเมองตองมาจาก
การศกษาสภาพแวดลอมทางกายภาพและสงคม แนวทางการศกษาพนทในเมอง
จ�าเปนตองใหความสนใจภมหลงของการตงถนฐาน ประวตศาสตร และวฒนธรรม
ของคนทท�าใหพนทนนมเอกลกษณแตกตางจากพนทอนมมมองของนกวชาการ
ตะวนออกอาทกอบชยรกพนธ(2557).กาญจนนทวฒกล(2550)ไขศรภกดสขเจรญ
(2550) วมลศร ลมธนากล (2537) ระววรรณ โอฬารรตนมณ (2547) ปรานอม
ตนสขานนท (2550) แผนดน อนจะน�า (2552). และ สมรกษ ชยสงหกานานนท
(2549)ไดชใหเหนวาการด�ารงอยของพนทในเมองของไทยเปนผลมาจากคณลกษณะ
ของพนททมความยดหยน เชอมตอกน มการใชงานทหลากหลายปรบเปลยนได
201การด�ารงอยของยานตลาดในพลวตความเปลยนแปลงของเมองเชยงใหม
ปท 10 ฉบบท 2 พฤษภาคม-สงหาคม 2557
ตามเงอนไขของกายภาพและสงคม ในบรรดาพนทเมองทมหลากหลายยานยานตลาดถอเปนพนทส�าคญในเมองเปนพนททมการใชงานของกจกรรมการคาขายทเชอมโยงความสมพนธกบผคนในเมองและนอกเมอง เปนศนยกลางเชอมตอระหวางผผลตกบผบรโภคทหลากหลาย มชวตชวา มความรวมสมย และเปนเปนพนทในชวตประจ�าวนทด�าเนนไปอยางสอดคลองกบวถทางสงคมยานตลาดจงเปนตวบงชภาพเศรษฐกจและสงคมของเมอง งานศกษาเกยวกบความสมพนธของยานตลาดกบเมองของ วมลศรลมธนากล(2537)และสมรกษชยสงหกานานนท(2549)ไดชประเดนใหเหนวาการพฒนาเมองในหลายมตมผลเกดภาวะการแตกสลายของระบบยานและวถชวตในยาน เนองดวยการพฒนาสวนใหญไมไดมาจากการศกษาวเคราะหเชงลกไปถงองคประกอบยอยและความสมพนธเชงกายภาพและสงคมของยานนนๆจงสงผลใหเกดการจดวางและใชพนททไมเหมาะสมและไมสอดคลองกบวถชวตของคนสงผลใหพนทไมเออตอการใชงานขาดชวตชวาท�าใหยานนนลมสลายไปทงสองทานไดย�าวาการศกษาความสมพนธเชงกายภาพและสงคมของยาน จงเปนเรองทควรท�าในเวลาทสภาพแวดลอมเหลานยงคงมอย กอนทความเปลยนแปลงจะท�าใหความเปนยานสญสนเอกลกษณไป บทความนมงคนหาองคประกอบในเชงกายภาพและสงคมทสรางความเปนยานกาดหลวง ประกอบดวย 1) รปแบบเชงสณฐาน 2) พฒนาการพนท3)สถาปตยกรรม4)การใชพนทและ5)การรวมกลมทางสงคมเพอน�าไปสการอภปรายเหตและปจจยการด�ารงอยของยานกาดหลวงในพลวตความเปลยนแปลงของเมองเชยงใหมมพนทศกษาในยานกาดหลวงเมองเชยงใหมซงประกอบดวยยานการคายอยรวม7แหงคอ1)ตลาดวโรรส2)ตลาดตนล�าไย3)ตลาดเทศบาล4)ตลาดดอกไม5)ตลาดนครพงค6)ตลาดนวรตนและ7)ตลาดมงรวมถงยานพกอาศยโดยรอบ (ดงภาพท 2) ใชระเบยบการศกษาวจยเชงคณภาพ เกบขอมลภาคสนามดวยการสงเกตอยางมสวนรวมการสมภาษณเชงลกกลมตวอยางไดแก1) นกวชาการ 2) ฝายบรหารจดการ 3) ผทอาศยในยาน และ 4) บคคลทวไปการสนทนากลมเพอน�าเสนอและรบฟงความคดเหนแลวจงวเคราะหเชอมโยงความ
สมพนธระหวางองคประกอบเชงกายภาพและสงคมทสรางความเปนยานกาดหลวง
202 Journal of Mekong Societies
ปท 10 ฉบบท 2 พฤษภาคม-สงหาคม 2557
ภำพท2แสดงขอบเขตพนทยานกาดหลวงและตลาดตางๆภายในยาน
งานวจยนเนนการท�างานระหวางนกวจยทท�าหนาทส�ารวจกายภาพและ
รวบรวมความคดเหนของชมชนเมอนกวจยไดขอมลส�ารวจและสมภาษณและท�าการ
วเคราะหพนทขนตนแลว ไดใชกระบวนการชมชนการสนทนาแบบกลมตลอด
ชวงเวลาวจยเพอกระตนใหเกดการพดคยกนของคนในชมชน ระดมความคดเหน
ชมชนเกยวกบศกยภาพ ปญหาความตองการ รวมถงแนวคดในการอนรกษและ
พฒนายานตอไปแลวจงน�าขอมลทงหมดมาสงเคราะหระหวางองคประกอบภายใน
ของงานวจยและอภปรายรวมกบวรรณกรรมแลวจงสรปเปนผลวจย
องคประกอบในเชงกำยภำพและสงคมทสรำงควำมเปนยำนกำดหลวง
ผลจากการส�ารวจภาคสนาม การสงเกตอยางมสวนรวม การสมภาษณ
เชงลกและการสนทนากลมพบองคประกอบในเชงกายภาพและสงคมทสรางความ
เปนยานกาดหลวงมรายละเอยดดงน
1) รปแบบเชงสณฐำน
ยานกาดหลวงมต�าแหนงทตงทส�าคญเปนพนทหนาเมองทางทศตะวนออก
มสณฐานกายภาพของยานเปนทราบลมรมแมน�าขนาบดวยแมน�าปงและคลองแมขา
203การด�ารงอยของยานตลาดในพลวตความเปลยนแปลงของเมองเชยงใหม
ปท 10 ฉบบท 2 พฤษภาคม-สงหาคม 2557
มความเหมาะสมตอกจกรรมการตดตอคาขาย จากขอมลเชงประวตศาสตรและการส�ารวจเชงสณฐานพบวาลกษณะสณฐานยานในอดตเดมเปนลานโลงพนทสวนและทางสญจรขนาดเลกทมรปรางอสระ (Freeform Pattern) เกดจากลกษณะการแบงแปลงทดนหรอทางสญจรทลดเลาะไปตามลกษณะภมประเทศเดมทเคยเปนทงนาและขวงเมร จงมทงพนทแบบลานกวางและพนทกระเปาะขนาดเลกและใหญทเกดจากการพฒนาและจดสรรพนทอยางคอยเปนคอยไป ท�าใหเออตอการจดวางและใชพนททหลากหลายและแปรเปลยนได นบเปนคณลกษณะเฉพาะของ
พนทยานตลาดทมประวตศาสตรยาวนาน(ดงภาพท3)
ภำพท3แสดงลกษณะพนทภายในยาน
2) พฒนำกำรพนท
พฒนาการพนทยานกาดหลวงเปลยนแปลงไปควบคกบววฒนาการและ
บทบาทของเมองการคมนาคมทางน�าเปนปจจยส�าคญทท�าใหพนทดานตะวนออก
ของเมองมบทบาททางเศรษฐกจมากกวาพนทอน ยานกาดหลวงไดรบการพฒนา
จากพนทเกษตรกรรมรมน�าและพนทขวงเมร (ทตงโกศอฐเจาเมอง) ใหเปนยาน
204 Journal of Mekong Societies
ปท 10 ฉบบท 2 พฤษภาคม-สงหาคม 2557
การคาของเมอง การเตบโตทางเศรษฐกจการคาและการทองเทยวไดสงผลใหเกด
การขยายตวของยานแมวาระบบการคมนาคมทางน�าไดถกลดทอนบทบาทลงจาก
การพฒนาสาธารณปโภคอาทถนนและรถไฟแตกไมท�าใหยานลดความส�าคญลง
ผนวกกบการเขามาเศรษฐกจการทองเทยวในชวง 2-3 ทศวรรษทผานมาไดท�าให
เกดการคาขายสนคาในชวตประจ�าวนและสนคาทองเทยวไปพรอมกน ท�าใหพนท
ยานตลาดนขยายตวไปพรอมกบววฒนาการของยานการคาและการทองเทยวใหม
เชน ยานกาดเมองใหม และยานไนทบารซาร จนกลายเปนเปนพนทสญลกษณ
ทางเศรษฐกจของเมองเชยงใหม(ดงภาพท4)
ภำพท4แสดงพฒนาการของพนทยานหนาเมอง
3) สถำปตยกรรม
สถาปตยกรรมเรอนรานคาในยานเปนองคประกอบส�าคญอกประการหนง
สถาปตยกรรมในยานนบวามความสอดคลองกบพฒนาการของยคสมยสามารถบงบอก
เรองราวประวตศาสตร พฒนาการ และการใชงานในชวตประจ�าวน สถาปตยกรรม
ในยานถอเปนตวสะทอนถงวถชวต เศรษฐกจ และสงคมในชวงนบรอยปทผานมา
205การด�ารงอยของยานตลาดในพลวตความเปลยนแปลงของเมองเชยงใหม
ปท 10 ฉบบท 2 พฤษภาคม-สงหาคม 2557
สะทอนใหเหนถงการเขามาของกลมชาตพนธทมแบบแผนการใชชวต รสนยม
เทคนคการกอสรางและวสดอาคารทแตกตางกน การส�ารวจภาคสนามสามารถ
จ�าแนกตามรปแบบทางสถาปตยกรรมในยานออกไดเปน5รปแบบไดแก1)รปแบบ
เรอนรานคาชวงตนของการเกดยานเปนชวงทคนพนเมองลานนาตงรกรากอยกอน
และมการยายเขามาตงถนฐานของพอคาชาวพมา รปแบบอาคารเปนเรอนแถวไม
ชนเดยวแบบเรยบงายคนพนเมองเรยกเรอนรานคาประเภทนวาเฮอนแป2)รปแบบ
เรอนรานคาหลงการเขามาของพอคาชาวจนชวงแรก เปนชวงทชาวจนเรมเขามา
คาขายในยาน รปแบบอาคารมการพฒนาไปเปนอาคารสองชนกงปนกงไม มการ
ประยกตใชรปแบบและองคประกอบสถาปตยกรรมทผสมผสานลานนาและจน
มพนทใชสอยระหวางบานและรานคา 3) รปแบบเรอนรานคาหลงการเขามาของ
พอคาชาวจนชวงหลง เปนชวงทพฒนาการวสดและการตกแตงเรมมมากขน
รปแบบอาคารมการพฒนาไปเปนอาคารปนสองชนมการประยกตใชลวดลายประดบ
และลกกรงปนปนตามแบบสมยนยม4)รปแบบเรอนรานคาหลงการเขามาของยค
อาณานคมตะวนตก รปแบบอาคารมการพฒนาไปเปนอาคารคอนกรตมดาดฟา
หนาตางลายประดบรปแบบลายเรขาคณตและ5)รปแบบเรอนรานคายคสมยใหม
เปนแบบทเกดขนจากการเขามาของสถาปตยกรรมยคสมยใหมทเนนแบบแผน
จากการปฏวตอตสาหกรรม เปนชวงทยานกาดหลวงประสบอคคภยครงใหญ
และไดสรางตลาดวโรรสและตนล�าไยพรอมทงตกรอบขางขนใหมอาคารดวยวสด
ทนไฟจ�าพวกเหลกและคอนกรตใชกนสาดและแผงกนแดดคอนกรตเปนตวตกแตง
(ดงภาพท5-6)
206 Journal of Mekong Societies
ปท 10 ฉบบท 2 พฤษภาคม-สงหาคม 2557
ภำพท5แสดงรปแบบสถาปตยกรรมเรอนรานคาในยานกาดหลวง
ภำพท6แสดงตวอยางรปแบบเรอนรานคาทเปนลกษณะเฉพาะอาคารรานคายานกาดหลวง
207การด�ารงอยของยานตลาดในพลวตความเปลยนแปลงของเมองเชยงใหม
ปท 10 ฉบบท 2 พฤษภาคม-สงหาคม 2557
4) กำรใชพนท
การใชพนทเปนลกษณะส�าคญอยางหนงทสรางความเปนยานตลาดดวย
ความหลากหลายการใชพนทตามกจกรรมในแตละชวงเวลาสงผลใหเกดการใชพนท
อยางยดหยนปรบเปลยนการใชงานตามบทบาททเปลยนไปไดอยเสมอเปนพนท
ในวถชวตประจ�าวนทมความเคลอนไหว ผลการส�ารวจพบวาการใชพนทในยาน
กาดหลวงม 3 สวนหลก คอ 1) พนทรมแมน�า มลกษณะพนทเปนพนทแนวยาว
มดานหนาเปดกวางออกสแมน�า พนทถนนดานตดน�ามความกวาง จงเปนเหมอน
จดเปดออกสสภาพแวดลอมทแออดจอแจและวนวายภายในยานตลาดพนทนเปน
ลานพกผอน ลานกจกรรมตามเทศกาล ทจอดรถรบสงประจ�าทาง และสวนหนง
ยงเปนทตงของตลาดขายดอกไมสดทมสสนสดใสตลอดวน 2) พนทถนนกงลาน
มลกษณะพนทเปนถนนขนาดกวางมากกวาปกต มลกษณะพนทคลายลานกวาง
ท�าใหมการใชงานทหลากหลายทงพนทกจกรรมทางสงคมรานคาหาบเรแผงลอย
ขาจรและขาประจ�า ตลอดจนทจอดรถรบสง ท�าใหมการใชงานและสญจรทคบคง
ตลอดวนและ3)พนทตรอกลกษณะพนทเปนถนนขนาดเลกขนาบขางดวยอาคาร
พาณชย จงท�าใหเกดความหนาแนนของกจกรรมการคาทเดนชด เปนทตงของ
รานคาถาวรและหาบเรทคกคกเปนพนทขนาดเลกและแคบทเปนกนเองและมความ
เคลอนไหวแตผอนคลายเพราะลกษณะทเปนตรอกไดสรางรมเงาของอาคารทขนาบ
ทงสองขางทเออตอการเดนเทา(ดงภาพท7)
208 Journal of Mekong Societies
ปท 10 ฉบบท 2 พฤษภาคม-สงหาคม 2557
ภำพท7แสดงลกษณะเดนของรปแบบกจกรรมกบการใชพนทในยานกาดหลวง
5) กำรรวมกลม
การรวมกลมของผคนมหลายรปแบบทงการรวมกลมตามกจกรรมการคา
ชาตพนธ ศาสนา และความเชอ การรวมกลมเหลานท�าใหเกดกลมทางสงคม
ทเหนยวแนนเกดเปนยานพหชาตพนธทมความสมพนธฉนทเครอญาตศาสนาและ
การคาอยางเหนยวแนน ไมเปลยนแปลงหรอขายอาคารรานคาเปลยนมอไป
การสบทอดธรกจของเครอญาตเดยวกน ท�าใหการเปลยนมอมคอนขางนอย
มผลใหกจการทเคยมอย ไมหายไป ท�าใหยานกาดหลวงจงเปนเสมอนชมชน
เครอญาต และเปนพนททางสงคมของชมชนยานตลาดทส�าคญของเมองเชยงใหม
(ดงภาพท8)
209การด�ารงอยของยานตลาดในพลวตความเปลยนแปลงของเมองเชยงใหม
ปท 10 ฉบบท 2 พฤษภาคม-สงหาคม 2557
ภำพท8แสดงยานการคาชาตพนธและกลมความเชอในยานกาดหลวง
บทอภปรำย:บทบำทนยยะและโอกำสของกำรอนรกษและพฒนำ
การศกษาความสมพนธระหวางองคประกอบเชงกายภาพและสงคมทสราง
ความเปนยาน กาดหลวง ใชการวจยเชงคณภาพดวยการสงเกต สมภาษณ และ
กระบวนการมสวนรวมของชมชนการน�าเสนอผลวจยตอชมชนไดสรางกระบวนการ
เรยนรรวมกนระหวางผวจยและชมชนท�าใหเกดองคความรทมาจากชมชนท�าให
ชมชนไดเหนภาพความเปนยานทชดเจนเลงเหนถงความส�าคญของความเปนยาน
ไดขอมลทเปนประโยชนตอการอนรกษและพฒนายานใหด�ารงอยตอไป
ผลวจยการด�ารงอยของยานกาดหลวงสอดคลองกบแนวคดของวมลศร
ลมธนากล(2537)ทกลาววายานทจะด�ารงอยไดตองมพนททมความรวมสมยและ
ยดหยน ผนเปลยนไดตามการใชงานทเปลยนแปลง ผลนยงสอดคลองกบบทสรป
การใชพนทในเมองของระววรรณโอฬารรตนมณและวระสจจะกล(2555)ทชให
เหนวารปแบบการใชพนททแตกตางสามารถสรางความหมายแกพนทไปตามการ
ใชทเปลยนไปอาทเชนรปแบบการใชพนทถนนกงลานในยานกาดหลวงทมการใช
อยางหลากหลายและปรบเปลยนอยเสมอ (ดงภาพท 9) เปนผลจากการปรบตวใช
พนทเพอใหมความสอดคลองตามการใชงานและตอบสนองตอวถชวตของสงคมเมอง
210 Journal of Mekong Societies
ปท 10 ฉบบท 2 พฤษภาคม-สงหาคม 2557
ยานกาดหลวงจงเปนพนทรวมสมยทสะทอนภาพกายภาพและสงคมของยานและ
เมองไปพรอมกน
เราจะเหนไดวายานกาดหลวงมโอกาสของการพฒนาหลายดานทงดาน
เศรษฐกจการคาและการทองเทยว ดวยกจกรรมการคาในระดบเมองท�าใหยาน
กาดหลวงเปนยานการคาทรวบรวมสนคาหลากประเภทสะดวกตอการจดหาสนคา
ของผบรโภค สงผลใหเกดตลาดนดถนนคนเดน เพอตอบสนองวถชวตของคนใน
เมองปจจบน เกดเปนยานทมความรวมสมย สอดคลองกบแนวคดของ วมลศร
ลมธนากล (2537)และปรานอมตนสขานนท (2550)ทกลาววาพนททมความ
สอดคลองกบชวตประจ�าวน มความยดหยน และเปดโอกาสตอการใชของคน
ทกชนชน กายภาพทรองรบพลวตการปรบตวได เชน ถนนกงลานและตลาดนด
กลางคน เปนการปรบตวของยานตอบสนองตอวถชวตทเปลยนแปลงไปของคน
ในเมองสมยใหมการเปลยนแปลงทเกดขนเปนกญแจส�าคญทจะน�าไปสความเขาใจ
วธการปรบตวและการด�ารงอยของความเปนยานกาดหลวงผานรปแบบการปรบ
เปลยนการใชงานเพอการอยรอด
ในอกมมมอง ยานกาดหลวงเปนพนท เมองเก าอนเกยวเนองกบ
ประวตศาสตรเมองอนเปนผลดตอโอกาสทางเศรษฐกจการทองเทยวการมมรดก
ทางวฒนธรรมอาทวถชวตสถาปตยกรรมภมปญญาประเพณทเปนเอกลกษณ
สงผลใหยานกาดหลวงมศกยภาพทสามารถพฒนาตอยอดแตการเปลยนแปลงของ
กายภาพในยานอยางฉบพลนรวมไปจนถงการเปลยนมอของผอยอาศยสงผลท�าให
สภาพสงคมในยานเปลยนแปลงไปอยางควบคมไมได ซงสงผลเสยตอมรดกทาง
วฒนธรรมในยานจดออนส�าคญของการบรหารจดการมรดกทางวฒนธรรมเกดจาก
การขาดการเขามาคยกนอยางจรงจงของหนวยงานทเกยวของในระดบนโยบาย
ท�าใหการบรหารจดการมรดกทางวฒนธรรมกไมอาจเกดผลส�าเรจไดสงผลใหมรดก
ทางวฒนธรรมทมอยเรมเสอมสญไปตามกาลเวลา
งานวจยนมสวนชวยใหคนในยานกาดหลวงตระหนกถงคณคาของมรดก
ทางวฒนธรรมและเอกลกษณทมอย การเกบขอมลแบบมสวนรวมของชมชนรวมกบ
หนวยงานทเกยวของไดสรางองคความรทมาจากชมชนท�าใหชาวยานเลงเหนถง
211การด�ารงอยของยานตลาดในพลวตความเปลยนแปลงของเมองเชยงใหม
ปท 10 ฉบบท 2 พฤษภาคม-สงหาคม 2557
ความส�าคญการสรางกระบวนการเรยนรรวมกนสงผลใหเกดการเขามาคยกนของ
หนวยงานและชมชนเพอสรางแนวคดนโยบายการจดการทเหมาะสมเปนการเตมเตม
ชองวางการจดการมรดกทางวฒนธรรม โดยผลงานวจยไดคนขอมลใหกบชมชน
เพอน�าไปใชเปนขอมลของยาน ใชประกอบในสอตางๆ ในชมชนเองหรอเผยแพร
สสาธารณะ งานวจยนยงสามารถใชเปนแนวทางในการศกษายานตลาดอนทมอย
ในเมองของไทยและเมองในภมภาคอาเซยน เพอน�าไปสการจดการในการอนรกษ
ปรบปรงหรอพฒนาใหเกดแนวทางการท�างานรวมกนอยางทยงยน
ภำพท9แสดงรปแบบการใชพนทถนนกงลาน
212 Journal of Mekong Societies
ปท 10 ฉบบท 2 พฤษภาคม-สงหาคม 2557
เอกสำรอำงอง
กอบชย รกพนธ. (2557).กำรด�ำรงอยของยำนกำดหลวงในพลวตควำม
เปลยนแปลงเมองเชยงใหม. วทยานพนธ ปรญญามหาบณฑต
คณะสถาปตยกรรมศาสตรมหาวทยาลยเชยงใหม.
กาญจน นทวฒกล. (2550).ตรรกะของกำรใชพนทวำงสำธำรณะอยำงเอนก
ประโยชนในเมองเชยงใหม. วทยานพนธ ปรญญาดษฎบณฑต
คณะสถาปตยกรรมศาสตรจฬาลงกรณมหาวทยาลย.
ไขศร ภกดสขเจรญ. (2550).ซอยลดประหยดพลงงำน :พนทวำงสำธำรณะ
ขนำดเลก-พนททำงสงคมของชมชนไทย.กรงเทพฯ:คณะสถาปตยกรรมศาสตร
จฬาลงกรณมหาวทยาลย.
วมลศรลมธนากล.(2537).ผลกระทบของระบบเมองสมยใหมทมตอระบบยำน
ของคนในกรงเทพมหำนคร. วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขา
มนษยวทยามหาวทยาลยธรรมศาสตร.
ปรานอม ตนสขานนท. (2550).พนทสำธำรณะในเมอง:ชวตเมองขอนแกน.
ขอนแกน:คณะสถาปตยกรรมศาสตรมหาวทยาลยขอนแกน.
แผนดน อนจะน�า. (2552).กำรสงเสรมอตลกษณพนถนของกำดววควำย
ทงฟำบดเชยงใหม เพอกำรทองเทยวชมชน. วทยานพนธปรญญา
มหาบณฑตคณะสถาปตยกรรมศาสตรมหาวทยาลยเชยงใหม.
ระววรรณโอฬารรตนมณ.(2547).ถนนคนเดนในเขตเมองเชยงใหม:รำยงำน
วจยฉบบสมบรณ.กรงเทพฯ:ส�านกกองทนสนบสนนงานวจย.
ระววรรณ โอฬารรตนมณและวระสจจะกล. (2555).การใชพนทสาธารณะเปน
ถนนคนเดนแบบตลาดนดในเมองไทย.วำรสำรสงคมลมน�ำโขง,8(3),121-142.
สมรกษ ชยสงหกานานนท. (2549).ตลำดในชวตชวตในตลำด. กรงเทพฯ:
ศนยมานษยวทยาสรนธร(องคการมหาชน).
สภาภรณอาภาวชรตมและดวงจนทรอาภาวชรตมเจรญเมอง.(2553).เรองเลำ
จำวกำดเลม7:รอยปรอยเรองรำว.เชยงใหม:มลนธสถาบนพฒนาเมอง.
213การด�ารงอยของยานตลาดในพลวตความเปลยนแปลงของเมองเชยงใหม
ปท 10 ฉบบท 2 พฤษภาคม-สงหาคม 2557
Carmona,Matthew.et.al(2003).PublicPlace-UrbanSpaces:TheDimension
ofUrbanDesign..2ndEd.Amsterdam:ArchitecturalPress.
Gehl,Jan.(2001).LifeBetweenBuildings:UsingPublicSpace.4ThEd.
Copenhagen:ArchitecturalPress.