Türkçe Dil Bilgisi

TÖMER

a-b-c-ç-d-e-f-g-¤-h-›-i-j-k-l-m-n-o-ö-p-r-s--t-u-ü-v-y-z

Gazi Üniversitesi 17

B‹R‹N C‹ BÖ LÜM

SES B‹L G‹ S‹

a b c ç d

e f g ¤ h ›

i j k l m n

o ö p r s

t u ü v y z

Türkçe Dil Bilgisi

TÖMER

a-b-c-ç-d-e-f-g-¤-h-›-i-j-k-l-m-n-o-ö-p-r-s--t-u-ü-v-y-z

Gazi Üniversitesi 19

1-ALFABETür ki ye Türk çe sinin alfabesinde 29 harf var d›r.

A a(a) ayakkab›

I ›(›) ››k

R r(re) resim

B b(be) bebek

‹ i(i) inci

S s(se) sepet

C c(ce) ceviz

J j (je) jeton

(e) emsiye

Ç ç(çe) çekiç

K k(ke) kedi

T t(te) terazi

D d(de) defter

L l(le) leylek

U u(u) uçak

E e(e) elma

M m(me) mendil

Ü ü(ü) üzüm

F f(fe) fener

N n(ne) nehir

V v(ve) vine

G g(ge) gemi

O o(o) otobüs

Y y(ye) yelken

∕ ¤(yumuak ge) a¤aç

Ö ö(ö) ö¤renci

Z z(ze) zeytin

H h(he) heykel

P p(pe) pencere

Türkçe Dil Bilgisi

Gazi ÜniversitesiTÖMER 20

a-b-

c-ç-

d-e-

f-g-

¤-h-

›-i-j

-k-l-

m-n-

o-ö-

p-r-

s--

t-u-

ü-v-

y-z 2- SES, HARF, HECE

Türk çe de 29 harf var d›r.

Ka l›n Ün lü ler ‹n ce Ün lü ler

Harfler

Ün lü (Ses li) Harf ler (Vo kal) Ünsüz (Ses siz) Harf ler (Konsonant)

Sert(Ton suz)Ün süz ler

Yu mu ak(Ton lu)

Ün süz ler

Ün lü ler a, e, ›, i, o, ö, u, ü

Kal›n Ünlüler a, ›, o, u

‹nce Ün lü ler e, i, ö, ü

Ün süz ler b, c, ç, d, f, g, ¤, h, j, k, l, m, n, p, r, s, , t, v, y, z

Sert Ün süz ler ç, f, h, k, p, s, , t

Yu mu ak Ün süz ler b, c, d, g, ¤, j, l, m, n, r, v, y, z

He ce : He ce, a¤›z dan bir ne fes te ç› kan dil bir li ¤i dir. Her he ce de bir ün lü var d›r.

s› - n›f : ‹ki he ce dir.ö¤ - ren - ci : Üç he ce dir.

He­ce­grup­la­r›­un­lar­d›r:­1- Bir ün lü: . ›-›k, o-kul, ü-züm, u-zak...2- Bir ün lü + bir ün süz : et, üç, ay, ay-na...3- Bir ün süz + bir ün lü : su, bu, ka-p›, ma-sa...4- Bir ün süz + bir ün lü + bir ün süz : yaz, dil, yük-sek, ba-kan...5- Bir ün lü + iki ün süz: üst, alt, ›rk...6- Bir ün süz + bir ün lü + iki ün süz: Türk, yurt, genç, k›rk...

Türkçe Dil Bilgisi

TÖMER

a-b-c-ç-d-e-f-g-¤-h-›-i-j-k-l-m-n-o-ö-p-r-s--t-u-ü-v-y-z

Gazi Üniversitesi 21

1-­­Aa­¤›­da­ki­cüm­le­ler­de­bu­lu­nan­in­ce­ün­lü­le­rin­al­t›­n›­çi­zi­niz.

Biz TÖ MER’de ö¤ ren ci yiz. Bu gün ha va gü zel dir. Bu gün pa zar te si. Sen, yor gun sun.

2-­­Aa­¤›­da­ki­cüm­le­ler­de­bu­lu­nan­sert­ün­süz­le­rin­al­t›­n›­çi­zi­niz.

Her sa bah 7.00’de kal ka r›m. Biz Türk çe ö¤ re ni yo ruz. im di oto bü se bi ni yo ruz. Oku lu muz Mal te pe’de dir.

3-­­Aa­¤›­da­ki­ke­li­me­le­ri­he­ce­le­re­ay›­r›­n›z.

Mer ha ba Ah met! Mer-ha-ba Ah-met Ne re li si niz? ................................................... Alen Bo nak’t›r. ................................................... Ben Tür ki ye’de ya › yo rum. ................................................... Ya¤ mur ya ¤› yor. ...................................................

4-­­Aa­¤›­da­ki­he­ce­yan­l›­la­r›­n›­dü­zel­ti­niz.

Yan l› Do¤ ru s›-n›-f s›-n›f ok-ul ................ kal-em ................ si-lgi ................ du-va-r ................ gaz-et-e ................ o-tob-üs ................ do-lmu ................ kor-id-or ................ ça-nta ................

Türkçe Dil Bilgisi

Gazi ÜniversitesiTÖMER 22

a-b-

c-ç-

d-e-

f-g-

¤-h-

›-i-j

-k-l-

m-n-

o-ö-

p-r-

s--

t-u-

ü-v-

y-z 3- BÜYÜK ÜNLÜ UYUMU

Türk­çe­de­8­ün­lü­var­d›r:­a,­e,­›,­i,­o,­ö,­u,­ü.­Bun­la­r›n­4’ü­ka­l›n,­4’ü­in­ce­dir.

Kal›n Ünlüler a, ›, o, u,

‹nce Ünlüler e, i, ö, ü

Kural­: Ke li me nin ilk he ce sin de ka l›n ün lü var sa, di ¤er he ce ler de ki ün lü ler de ka l›n olur; ilk he ce de in ce ün lü var sa, son ra ki hecelerdeki ün lü ler de in ce olur. Bu na bü yük ün lü uyu mu de nir.

yap-rak ö¤-ret-menka-p› ye-ily›l-d›z gü-neku-lak yü-zük

Kural­:Türk çe de ek ler de bu ku ra la uyar. Ek ler, ke li me le rin son he ce sin de ki ün lü ye uyar.

a¤aç-lar ke di-lerku zu-lar göz-lerütü-ler masa-lark›z-lar yumurta-lar

Aa ¤› da ki büyük ünlü uyumuna uyan kelimeleri örnekteki gibi inceleyiniz.

ke li me ler 1. he ce 2. he ce 3. he ce 4. he ce ma-sa ka l›n ka l›n

ö¤-ret-men in ce

ço-cuk

ar-ka-da

mer-di-ven

ka-la-ba-l›k

i-le-ti-im

Türkçe Dil Bilgisi

TÖMER

a-b-c-ç-d-e-f-g-¤-h-›-i-j-k-l-m-n-o-ö-p-r-s--t-u-ü-v-y-z

Gazi Üniversitesi 23

Aa ¤› da ki ek ler ba zen ünlü uyumuna uymaz.

-da/ta : mes lek-ta -le yin : sa bah-le yin

-(i)yor : bi li-yor -(i) mtrak : ek i-mtrak

-gil : ba bam-gil -ken : ba kar-ken

-ki(-kü) : ak am-ki

Kural : Son he ce sin de ka l›n ün lü bu lu nan ba z› yabancı ke li me le re daima in ce ün lü lü ek ge lir: sa at, rol, harf, kalp, hâl, harp, al kol, sem bol, se ya hat, ef kat, pet rol, me tal, ha yâl, kris tal, ami ral...

sa at-ler sa at-e sa at-i sa at-te

rol-ler rol-e rol-ü rol-de

harf-ler harf-e harf-i harf-te

kalp-ler kalb-e kalb-i kalp-ler

a b c ç d e f g ğ h › i j k l m n o ö p r s ş t u ü v y z

Aa­¤›­da­ki­ke­li­me­le­ri­bü­yük­ün­lü­uyu­mu­na­gö­re­in­ce­le­yi­niz.­(­var=­­/­yok=X)

san dal ye X

du var

te le fon

››k

ka lem

ka p›

göm lek

mey dan

ö¤ ren ci

gi tar

ba ba

bi le zik

Türkçe Dil Bilgisi

Gazi ÜniversitesiTÖMER 24

a-b-

c-ç-

d-e-

f-g-

¤-h-

›-i-j

-k-l-

m-n-

o-ö-

p-r-

s--

t-u-

ü-v-

y-z 4- ÜNSÜZ UYUMU

Türk­çe­de­ün­süz­ler­iki­gru­ba­ay­r›­l›r.

Sert Ünsüzler ç, f, h, k, p, s, , t

Yumuak Ünsüzler b, c, d, g, ¤, j, l, m, n, r, v, y, z

Kural­:­Tür­ki­ye­Türk­çe­sin­de­yu­mu­ak­ün­süz­le­ve­ya­ün­lü­ile­bi­ten­bir­ke­li­me­den­son­ra­yu­mu­ak­

ün­süz­le­ba­la­yan­bir­ek­ge­lir.

de niz -de ma sa -da

yu mu ak yu mu ak ün lü yu mu ak

du var -dan san dal ye -de

yu mu ak yu mu ak ün lü yu mu ak

­Kural­:­Ke­li­me­nin­so­nun­da­sert­ün­süz­var­sa,­ek­te­ki­ilk­ün­süz­de­sert­olur.­

Yan l› Do¤ ru

ki tap -da ki tap -ta

sert yu mu ak sert sert

yurt -dan yurt -tan

sert yu mu ak sert sert

Türkçe Dil Bilgisi

TÖMER

a-b-c-ç-d-e-f-g-¤-h-›-i-j-k-l-m-n-o-ö-p-r-s--t-u-ü-v-y-z

Gazi Üniversitesi 25

1)­­ Aa­¤›­da­ki­ke­li­me­le­re­-de­eki­ni­ek­le­yi­niz.­

­ ­(Ün­süz­uyu­mu­na­ve­bü­yük­ün­lü­uyu­mu­na­dik­kat­edi­niz.)

­ ev-de­ ­ ­ ta­bi­at-ta

sa hil.......... göz........

okul.......... ka p›.......

a¤aç.......... top rak.........

kalp.......... se pet...........

oto büs...... ma sa...........

s› n›f.......... asan sör.......

2)­­ Aa­¤›­da­ki­cüm­le­le­ri­-den­ekiy­le­ta­mam­la­y›­n›z.

Ar ka da ›m plâj...... ge li yor.

Sen ül ken....... ne za man ay r›l d›n?

Ben her tür mü zik........ ho la n› r›m.

Biz her gün An ka ra’......... K› r›k ka le’ye gi de riz.

On lar TÖ MER’......... ç›kt›lar.

Za val l› ço cuk üçün cü kat........ dü mü.

Pen ce re....... yola bak›yorum.

Türkçe Dil Bilgisi

Gazi ÜniversitesiTÖMER 26

a-b-

c-ç-

d-e-

f-g-

¤-h-

›-i-j

-k-l-

m-n-

o-ö-

p-r-

s--

t-u-

ü-v-

y-z 5- ÜNSÜZ YUMUŞAMASI

Tür ki ye Türk çe sin de, so nun da p, ç, t, k sert ün süz le ri bulunan sözcükler ün lü ile ba la yan bir ek al›n ca yu mu ar ve b, c, d, ¤ olur. Bu na gö re p b, ç c, t d ve k ¤’ye dö nü ür. Bu ku ra la ün süz yu mu a ma s› de nir.

p b t d

ke bap-› ke ba b› umut-a umuda

ki tap-a ki ta ba kurt-u kur du

ç c k ¤

a¤aç-a a¤a ca bay rak-› bay ra ¤›

k› l›ç-› k› l› c› ku lak-a ku la ¤a

Tek he ce li ler

iç, et, üç, ip, k›rk, top, sert, saç, ak, kaç? kart, zevk, çek, kat, kök, semt, kip, kök,fark, art, park, Türk ...

‹ki He ce li ler

gay ret, se pet, mil let, ef kat, has ret, nef ret, hu kuk, ba kent, dik kat, dev let, fi yat, pi lot, ir ket, tu rist, bir kaç, as falt, ra hat, öh ret, hiz met, da vet, pa ket, me rak, soh bet, üc ret, mar ket, cen net, ti ört, ba sit, sa nat, bi let, hat tat, ni yet, ka n›t, saat...

Üç­He­ce­li­ler

san da let, mil li yet, bi sik let, se ya hat, zi ya ret, lû napark, ih ra cat, in ter net, mü lâ kat, mem le ket, ha re ket, ta bi at, ast ro not, ci na yet, va si yet...

Dört­He­ce­li­ler

me de ni yet, fa ali yet, me zu ni yet, olim pi yat, ede bi yat, cum hu ri yet, mezuniyet...

Ünsüz yumuamas›na u¤ramayan kural d›› (istisna) kelimeler:

Türkçe Dil Bilgisi

TÖMER

a-b-c-ç-d-e-f-g-¤-h-›-i-j-k-l-m-n-o-ö-p-r-s--t-u-ü-v-y-z

Gazi Üniversitesi 27

1)­­ Aa­¤›­da­ki­al­t›­çi­zi­li­ke­li­me­le­rin­ek­siz­e­kil­le­ri­ni­ya­z›­n›z.

Ten ce re nin ka pa ¤› ne re de? ka pak

Tuz lu ¤u ver! .....................................

Ördek havuzda yüzüyor. .....................................

Do la b›n için de çan tam var. .....................................

Bu üst ge çi di ye ni yap t› lar. .....................................

Kra l›n ta c› var. .....................................

2)­­ Aa­¤›­da­ki­cüm­le­le­ri­ta­mam­la­y›­n›z.­(Ün­süz­yu­mu­a­ma­s›­na­dik­kat­edi­niz.)

cep Pan to lo nu mun ce bi y›r t›k.

se bep Bu ola y›n se be.....ini bu lu nuz.

ki lit Ka p› n›n ki li......i bo zuk.

ço cuk Ço cu.....un eli ya ra l› d›r.

ek mek Ek me.....imiz ta ze dir.

a¤aç A¤a.....›n yap rak la r› sar›.

göm lek, renk Göm le.....in ren.....i mavidir.

Türkçe Dil Bilgisi

Gazi ÜniversitesiTÖMER 28

a-b-

c-ç-

d-e-

f-g-

¤-h-

›-i-j

-k-l-

m-n-

o-ö-

p-r-

s--

t-u-

ü-v-

y-z 3)­Aa­¤›­da­ki­ke­li­me­le­re­ün­lü­le­ri­ge­ti­ri­niz.

-u / koltuk........

-› / ka ›k.........

-a / kurt...........

-i/ bebek............

-› / a¤aç..........

-ü / süt..........