95-1394نیمسال اول

:پیشنهادیمنابع

كولينلي ،،

1366، تهران،صنعتعباس زادگان، انتشارات دانشگاه علم مصطفيمدلها در برنامه ريزي شهري، مقدمه اي بر كاربرد مدلهاي كمي در برنامه ريزي، ترجمه

حسن حکمت نيا، ميرنجف موسوي)(

مدل در جغرافيا با تاكيد بر برنامه ريزي شهري و ناحيه اي كاربرد

مك گرگور و برايان فيلد ، برايان

اي پیش بینی در برنامه ریزی شهری و منطقه فنون زادهفاطمه تقي : مترجم

.طبيبيانمنوچهردكترترجمهاپنهايم،نوربرتاي،منطقهوشهريمسائلتحليلدركاربرديهايمدل-

.رفيعيانمجتبيدكترترجمه،برياسوليسهلنتاليفزمين،كاربريتغييرتحليليالگوهايكتابچهارمفصل-

.پورمحمديرضامحمددكترشهري،اراضيكاربريريزيبرنامهكتابچهارمفصل

.آسايشحسيندكتر،جغرافيادركميهايمدلكاربردكتابپنجمفصل5

سرفصل

سرفصل

مدلها در برنامه ریزي

با مدل رایلی براي بررسی کنش متقابل فضایی، آغاز شد. در واقع 1923استفاده از مدلها در برنامه ریزي شهري و منطقه اي از سال که تالش می کرد ماهیت محیط انسانی و فعالیتهاي مختلف مرتبط به یکدیگر را بشناسدزمینه الزم پیدایش نظریه سیستمی

استفاده از مدلها را فراهم کرد. برايتعریف مدل: مدل سعی می کند که جهان واقعی را به صورت ساده تر و به حالت قابل مدیریت در آورد. به عبارت دیگر مدل بازسازي

، که پیچیدگی آشکار جهان واقعی را کاهش می دهد و آن را به حالتی قابل درك تبدیل می کند.ساده واقعیت است

انواع مدلها:طبقه بندي هاي مختلفی براي مدلها ارائه شده است اما آن چه که ما در مباحث برامه ریزي فضایی باآن سرو کار داریم به صورت زیر

است:

):Iconic Modelsمدلهاي تصویري( -1که به صورت فیزیکی اجسام را نشان می دهند و صرف نظر از مقیاس شبیه آن چیزي هستند که آن را نمایش می مدلهایی هستند

یا نقشه، مدلهاي دهند.مثل عکس هاي هوایی، مدلهاي سه بعدي ماکتها،نقشه هاي کروي زمین،مدلهاي دوبعدي تصویري مثل عکس ، هواپیما، ماکت شهر یا هر مجتمع دیگرمانند عکس هاي سه بعدي سه بعدي

):Analog Modelsمدلهاي قیاسی ( -2

موقعیت هاي واقعی و یا با آنها قابل مقایسه هستند.ترسیم خطوط هم تراز در نقشه هاي توپوگرافی، استفاده از این مدلها با اجسام، شبیهبري مشخص و یا نشان دادن شدت تراکم با تن هاي مختلف رنگ، رنگهاي مختلف در نقشه کاربري اراضی براي نشان دادن یک کار

همان مدلهاي قیاسی است.برخالف مدلهاي تصویري، استفاده از مدلهاي قیاسی به راهنما نیاز دارد.

):Abstract Modelsمدلهاي ریاضی یا مدلهاي نمادي ( -3 ه با افکار انتزاعی شروع ، و با استفاده از عالیم، نشانه ها و رمزها ثبت میبه این مدلها ،انتزاعی یا سمبلیک می گویند. مدلهایی هستند ک

آب تا مدلهاي تشکیل شده از یک سري معادالت ریاضی که ویژگیها و شوند. این مدلها دامنه وسیعی دارند.از فرمول شیمیایی سادهریاضی داده خوار هستند .یا به عبارت دیگر اطالعات خصوصیات توسعه را نشان می دهند یک مدل ریاضی به شمار می آیند.مدلهاي

این مدلها ساخت اولیه دشواري دارند،به آسانی قابل تعدیل و اصالح هستند. یکی از انواع زیادي را طلب می کنند. اما با جود آن کهک() براي تهران مدل ریاضی نیز آقاي اچنی 1974براي پیتزبورگ نوشته شد.در سال 1963این مدلها مدل الري است که در سال

طراحی کرد.

مدل هاي ریاضی به سه ظبقه قابل تفکیک هستند:

)Descriptive Modelsمدلهاي توصیفی ) ِِِ )1 )Planning Modelsمدلهاي برنامه ریزي ( )2 )Predictive Modelsمدلهاي پیش بینی کننده ( )3

)Descriptive Modelsمدلهاي توصیفی ) ِِِ ) 1این مدلها براي بیان یک سري از روابط در مقطع زمانی مشخص به کار می رود و عمدتاً در بررسی وضع موجود از آن استفاده به عمل

مهاجرت و عواملی که منجر به مهاجرت می شود. مدل رگرسیونی براي می آید.براي مثال تهیه

نیز می گویند. این گونه مدلها می توانند مدلهاي Prescriptiveمدل تجویزي یا ) مدلهاي برنامه ریزي که به آنها 2) باشند. مدلهایی که در فرآیند ارزیابی برنامه ریزي Normative Models) و یا مدلهاي هنجاري(Evaluative Modelsارزیابی(

می بریم: کمک می کنند داراي تنوع زیادي هستند که بعضی از انواع آن را در اینجا نام

فایده –مدلهاي تحلیل هزینه مدلهاي تحلیل هزینه اجتماعی

ماتریس دستیابی به اهداف مدلهاي تعادلی برنامه ریزي

).در میان این مدلها مدل فرآیند تحلیل سلسله Multi criteria evaluation techniquesمدلهاي ارزیابی چند معیاري(

توماس ساعتی آن را ابداع کردند خیلی انعطاف پذیر است. این که آقايAHPیا )Analytic Hierarchy Processمراتبی(، 1980با چاپ دو مقاله توسط آقاي ساعتی و سپس انتشار کتابی با همین نام در سال 1978و بعد در سال 1977مدل ابتدا در سال

نه ارزیابی کیفیت واحدهاي مسکونی تا ارزیابی رآکتورهاي گسترش یافت و در همه علوم از آن استفاده به عمل آمد.. در امریکا درزمیآقاي ساعتی 1990اتمی از آن استفاده به عمل آمده است.بیشترین استفاده از این مدلها در علم مدیریت صورت گرفته است. در سال

این مدل را ساده تر می کند.

)Predictive Modelsمدلهاي پیش بینی کننده (-3وصیفی را با در نظر گرفتن عامل زمان به آینده می برد.مثل مدلهاي رگرسیونی براي پیش بینی آینده.مدلهاي پیش یک سري روابط ت

بینی کننده می توانند ایستا یا پویا و معین و احتمالی باشند.

تاریخچه مدلهاي بزرگ مقیاس:

است: اولین مدلهایی که درزمینه برنامه ریزي شهري ساخته شدند به شرح زیر

1-The Chicago area Transportation Study (CATS):

ارائه دهد.گروه 1980هدف از تهیه این مدل آن بود که با مطالعه نیازهاي حمل و نقل شهري شیکاگو طرح جامعی براي افق سال شامل و متخصصان کامپیوتر مطالعه گسترده اي را عه شناسان،جمعیت شناسانمطالعاتی متشکل از اقتصاددانان، برنامه ریزان شهري،جام

300تا 100سفر شخصی، هریک شامل 150000بررسی هاي وسیع در مورد سفرهاي شخصی و کاربري اراضی انجام دادند. بیش از سایی و طبقه بندي شد.. حجم وسیع نوع کاربري شنا 14هزار بلوك شهري و 50مورد اطالعات بررسی شد.کاربري اراضی شهري در

ساله تعیین شده، از دشواري هاي ساخت مدل بود.به همین دلیل شبکه اي را روي نقشه شیکاگو ترسیم کردند که 25اطالعات و افق یش گذاشتند.امساحت هر مربع آن حدود یک مایل بود. با استفاده از کامپیوتر اطالعات را خالصه وتحلیل کردند و نتایج نهایی را به نم

که به ترتیب مخفف مدلهاي زیر DMATSو PATSانجام شد، عبارت بودند از CATSدو مطالعه دیگر که در پیروي از مدل

.Detroit Metropolitan Area Traffic Study)3و Pittsburg Area Transportation Study (2هستند:

نام دارد که University of North Carolina)4یا UCNیکی دیگر از مدلهایی که مورد استفاده و توجه قرار گرفت، مدل توسط آقاي اچنیک و همکاران او در دانشگاه کارولیناي شمالی براي پیش بینی تبدیل زمین هاي بایر شهري یا روستایی به کاربري

ه شد.اساس مدل آقاي اچنیک در واقع یک رگرسیون خطی چند متغیره بود. ایشان براي هریک از مسکونی در اثر توسعه شهري، ساخت خصی ترکیبی از متغیرهاي زیر بود:) تعریف کرد که شاAttraction Indexشبکه ها یا سلول ها شاخص جذابیت (

ارزش اولیه زمین )1 وجود سیستم فاضالب عمومی )2 دیک ترین خیابان اصلیسترسی به نزد )3 رسی به نزدیک ترین مدرسه ابتداییدست )4 نواحی کاردسترسی به )5

شاخص جذابیت احتمال تبدیل یک خانه از شبکه را به کاربري مسکونی اندازه می گیرد. در واقع هرچه جذابیت بیشتر باشد، آن به کاربري مسکونی تبدیل می شود. محدوده زودتر

حھ اصلی مراکز مطالعات شهري: مرکز مطالعات شهري و منطقه اي دانشگاه کارولیناي شمالی

ترجمه ي ملیحه درگاهی

1957در سال (UNC) (University of North Carolina)مرکز مطالعات شهري و منطقه اي دانشگاه کارولیناي شمالی و در نوع خود یکی از قدیمی ترین مراکز تحقیقاتی دانشگاه محور است. از اهداف مهم مرکز ترویج و حمایت ازبنیانگذاري شده

UNC در منطقه ي چپل هیل (Chapel Hill) انجام تحقیقات کاربردي با کیفیت باال در حوزه ي شهري و پراختن به موضوعات ،است. این تحقیقات به ایجاد جوامع پایدار و سالم در سراسر کشور آمریکا و جهان مرتبط با سیاست و برنامه ریزي روستایی و منطقه اي

کمک می رساند. مرکز در پی تولید دانش جدید در مورد مسائل و فرآیندهاي منطقه اي و شهري، راه حل ها و در نهایت ارتقاء شرایط فارق التحصیل در پروژه هاي تحقیقی چند رشته اي و وسیع زندگی در جامعه است. این هدف با همکاري اساتید دانشکده و دانشجویان

و همچنین پروژه هاي کوچکتر و متمرکزتر، به انجام می رسد. در واقع مرکز با حمایت از پژوهشگران و مرتبط ساختن آنها با نمایندگی .ماعی معاصر، ایفا می کندهاي دولتی، نقش حیاتی را در مرتبط ساختن دانشگاه با تالشهاي جاري در جهت حل مسائل اجت

بسیاري از سازمانهاي دولتی و غیر انتفاعی نیازمندیهاي پژوهشی همچون گردآوري و تحلیل داده هاي پایه اي در مورد شرایط شهري و برنامه تمنطقه اي؛ مشتریان در حال بررسی و مشتریان احتمالی و تفسیر و توجیه نیازهاي آنان؛ تعریف و تشخیص مسائل؛ بررسی تأثیرا

یک گروه – ها؛ و پیش بینی روندهاي شهري و منطقه اي، دارند. مرکز این نیازها را با عالیق و تخصصهاي همکاران دانشگاهی خود .دهد می تطبیق –بین رشته اي از پژوهشگران دانشگاه کارولیناي شمالی که هر یک در زمینه هاي مربوطه سرپرست هستند

قه اي میزان گسترده اي از تحقیقاتی کاربردي و پایه اي که توسط مؤسسات و نمایندگی ها و حکومتهاي مرکز مطالعات شهري و منطي، جنایت شهر و جرم همچون ایالتی، فدرالی و محلی حمایت می شود را هدایت می کند. این مرکز تا به حال به موضوعات مختلفی

ریزي ساحلی، افزایش سطح آب و تغییرات آب و هوایی، حفاظت از محیط توسعه ي اجتماعی و مسکن، فقر، مخاطرات طبیعی، برنامهمرکز نه تنها اعتبار گسترده اي را براي .زیست، استفاده از زمین، مدیریت رشد، توسعه ي اقتصادي و مسائل حمل و نقلی، پرداخته است

شهري و تصمیمات برنامه ریزي در سراسر کارولیناي پژوهش عالی به ارمغان آورده بلکه پیشنهادات و توصیه هاي آن بارها بر سیاستشمالی و ایاالت متحده، تأثیر گذار بوده است. اخیرا مرکز برنامه اي را در مورد شهرهاي چینی آغاز کرده و ائتالفی از محققین دانشگاه

.چین را مطالعه کنندفراهم آورده تا توسعه ي شهري و مشکالت برنامه ریزي مرتبط با رشد غیر عادي (Peking) پکن

:برنامه ها

:رشد هوشمند و اقتصاد جدید

رشد هوشمند در پاسخ به اثرات منفی گسترش حومه هاي شهري و پراکندگی شهرها و مناطق که با مشکالت تراکم ترافیک، آلودگی .هوا و آب و خاك، مصرف بی رویه ي منابع و کاهش کیفیت زندگی گره خورده، شکل گرفته است

هاي شیوه یرتغی حال در رادیکال صورت به –ي آن هسته در اینترنت و شخصی کامپیوترهاي ي شبکه با –در همین زمان اقتصاد جدید کارگران و کارخانه ها و موقعیت و جایگاه محل کار و بازار است. این تغییرات داللتهایی براي ساختار بین ارتباطات شرکتها، تجاري

.حی شهري و آینده ي شهرها و جوامع روستایی دارندفضایی کالنشهر، طرا

:برنامه ي حمل و نقلی کارولینا

برنامه ي حمل و نقلی کارولینا، یک برنامه ي آموزشی و پژوهشی بین رشته اي است. این برنامه بر مطالعه ي برنامه ریزي حمل و نقل، مین و تأثیرات آن بر سالمت، محیط زیست، انرژي و توسعه ي اقتصادي ترانزیت، حمل و نقل غیر موتوري و الگوهاي بهره برداري از ز

.در سطوح محلی، منطقه اي، ملی و جهانی، تمرکز دارد

رو به پیشرفت بوده و انتشارات داوري شده گویاي این هستند که این برنامه شناخت گسترده (CTP) برنامه ي حمل و نقلی کارولینانقلی کسب کرده است. برنامه ي حمل و نقلی توانسته از منابع موجود بهره گرفته و از طریق کمک اي را نسبت به پژوهشهاي حمل و

هزینه ي تحریري رقابتی وجوه پژوهشی خود را تأمین کند و اسناد محکمی را در مجله هاي بازبینی شده ي همتا منتشر سازد. شهاي حمل و نقلی و محلی براي رشد سیاسی نگاه می کنند. به عنوان سرچشمه ي پژوه UNC سیاستگذاران و جامعه ي عمومی به

دانشجویانی که به منظور فعالیت در برنامه هاي کارشناسی ارشد و دکتري متمرکز بر حمل و نقل به خدمت گرفته می شوند، به گونه ي خدمات حرفه اي از طریق و کارکنان پژوهشی به دنبال ایجاد CTP چشمگیري از سطح باالیی برخوردارند. اعضاي هیئت علمی

.فعالیت در کمیته هاي دانشگاههاي ملی هستند و مقاله هایی را براي مجله هاي حمل و نقل ویرایش و بررسی می کنند

CTP یک تالش توأم با همکاري مشترك میان مرکز مطالعات شهري و منطقه اي(CURS) و گروه برنامه ریزي شهري و منطقه اي (Piedmont) در ناحیه ي مثلث تحقیقاتیِ پیدمنت UNC-CH .است (UNC-CH) مالی در چپل هیلدانشگاه کارولیناي ش

مرکز کالنشهري بزرگ ایاالت متحده در زمینه ي تعداد دانشجویان دکتري ، 100کارولیناي شمالی واقع شده است. این ناحیه در بین زیست پذیرترین نواحی شهري کشور به شمار می آید. چندین دانشگاه دانشمندان و مهندسان، مقام اول را داراست و همچنین یکی از

.شرکت جهانی بیوتکنولوژي، داروسازي و نرم افزاري در این منطقه واقع شده اند 12مهم و بیش از

نطقه اي، م بخشی از امکانات و تسهیالت تحقیقاتی دولتی و صنفی در ارتباط نزدیکی با دانشگاه قرار دارند. مرکز مطالعات شهري ودر کنار یکدیگر مثلث دانشگاهیِ گروه حمل و نقل را تشکیل می دهند. این (Duke) دانشگاه کارولیناي شمالی و دانشگاه دوك

-UNC مدرك ملزومات این امکان را می دهد تا در رشته هاي موجود در هر سه نهاد ثبت نام کرده و CTP همکاري به دانشجویان

CH عیت و مشارکتهايرا تکمیل کنند. موق CTP دانشجویان را مستعد بهره گیري از منابع و فرصتهاي غنی براي پژوهش، دوره ي .انترنی و استخدام می کند

:برنامه ي مطالعه بر شهرهاي چین

ري و ابتکاري از سوي مرکز مطالعات شهري و منطقه اي و گروه شهر و برنامه ریزي شه (PCC) برنامه ي مطالعه بر شهرهاي چینمنطقه اي دانشگاه کارولیناي شمالی است. هدف از این برنامه رسیدن به شناخت بهتر در مورد تأثیراتی است که شهرنشینی سریع بر

محیط طبیعی و ساخته شده ي چین داشته است، به عالوه این برنامه در پی کشف فرآیندهایی است که این رشد بی سابقه را متساوي تر، برنامه هاي تحقیقی، آموزشی و یادگیري را هدایت می کند که نیازهاي PCC .اظ اجتماعی و محیطی پایدارتر سازدشفاف تر و به لح

ضروري چین را متناسب با تخصصهاي تکنیکی جدید، تحلیل سیاسی و تحقیقات کاربردي در تمامی زمینه هاي مرتبط با برنامه ریزي و عالین چینی در جهت تسهیل توسعه ي شبکه هاي آموزشی و پژوهشی، همکاري می با مؤسسات و ف PCC .مدیریت شهري، می سازد

کند. برنامه ي مرتبط با شهرهاي چین یک ابتکار مشترك از سوي مرکز و دانشگاه و یکی از قدیمی ترین و معتبرترین برنامه هاي برنامه .ریزي شهري در جهان به شمار می آید

:تحقیقات

مرکز مطالعات شهري و منطقه اي از ابتداي تأسیس خود انجام داده حول این موضوعات هستند: توسعه ي پروژه هاي تحقیقاتی که اقتصادي، حفاظت از محیط زیست، توسعه ي اجتماعی و مسکن، فقر / عدالت، توسعه ي پایدار، حمل و نقل، منابع تحقیقاتی. در این

به پروژه هایی که اخیرا در بخش توسعه ي پایدار صورت گرفته است بخش و با توجه به گستردگی حوزه هاي تحقیقاتی مرکز، .پرداخته می شود

:توسعه ي پایدار

و هماهنگ سازي در جهت حمایت از طرح توسعه (Chesapeake) ارتباط میان مدلهاي اقتصادسنجی و نمونه هاي خلیج چساپیگ

مرکز ملی رشد هوشمند در دانشگاه مریلند از شبکه 2007سال در .(Nikhil Kaza) ، نیکهیل کازا(Maryland) ي ایالت مریلندکمک (Environment Protection Authority) ( EPA) ي علمی و فنآوري مشترك وزارت حفاظت از محیط زیست

نه به مرکز ی. این کمک هز "تجسم یک مریلند پایدار. -واقعیت بررسی "هزینه اي براي توسعه ي پایدار با این عنوان دریافت کرد: امکان این را می دهد تا توسعه ي مدلهاي بارگیري مواد مغذي در خلیج چساپیگ و مصرف انرژي در مناطق مسکونی را در یک

سناریوي برنامه ریزي منطقه اي، مورد بررسی و آزمون قرار دهد. پروژه همانگونه که طرح ریزي شده بود پیش رفته است اما این پروژه اقتصادسنجی را به یکدیگر مرتبط می سازد که براي پروژه ي متمم نمونه ي خلیج چساپیگ شکل گرفته اند و بدین همچنین مدلهاي

.ترتیب تأثیرات متفاوت سناریوهاي جمعیتی و اقتصادي فهمیده خواهد شد

این تحقیق از .Yan Song)) توسعه ي یک چارچوب مدیریتی بین دولتی براي بازیابی پایدار پس از بالیاي فاجعه آمیز، یان سانگهزار 88میلیون نفر در غرب چین را درگیر خود ساخت، جان بیش از 46که – (Wenchuan) ونچوآن 2008بررسی هاي زلزله ي

لی دست یابد: اص هدف دو به تا کند می استفاده –را فلج کرد (Sichuan) نفر را گرفت و اقتصاد بخش وسیعی از استان سیچوآننظري از فرآیند مدیریت بازیابی پس از فاجعه و توسعه ي یک چارچوب مدیریتی براي هماهنگ سازي نمایندگی ها در پیشبرد فهم

یک ساختار دولتی سه الیه که چالش هاي بهبود پس از حوادث فاجعه بار را مد نظر دارد. پرسش کلی تحقیق این است که: نقشها و ر، سریع، کارآمد و مساوي پس از فاجعه را تضمین می کنند، چه مواردي را در بر می گیرند؟ فعالیتهاي مناسب دولتی که بازیابی پایدا

طرح پژوهشی پیشنهادي، بازبینی کیفی برنامه ریزي بازیابی و استراتژیهاي مدیریتی در سطوح کشوري، استانی و محلی پس از زلزله ي رد اثر بخشی برآمدهاي سیاست بازیابی را شامل می شود. این ونچوآن و یک پیمایش خانواري براي جمع آوري اطالعات در مو

7تحقیقات سه سطح دولتی مدیریت بازیابی را مطابق با سه موضوع فراگیر مشاهده، هدایت و منابع ارزیابی کرده و مجموعه اي از هبود و رده اي در پژوهش و مدیریت بعملکرد مدیریت بازیابی را ایجاد می کند. یک تیم چند نسلی و دو زبانه از محققین تجارب گست

بازسازي پس از حوادث فاجعه انگیز دارند و به عالوه از تخصص قابل مالحظه اي در زمینه ي شهرسازي چینی، مدیریت رشد و .سیاست استفاده از زمین، برخوردارند

هدف فراگیر این پروژه کمک .(Todd Owen)و تاد اون (David Brower) برنامه ریزي ابتکاري کاهش مخاطره، دیوید بروربه جوامع براي برآوردن نیازهاي برنامه ریزي دولتی و فدرالی براي کاهش مخاطره است. تمرکز این پروژه بر نواحی است که در آنها

نامه ریزي ربسیاري از جماعتها با طرحهاي داخلی و بویژه ارزیابی خطر در کشمکش هستند. ارزیابی خطر یک بخش انتقادي از فرآیند ب) فراهم آوردن اطالعات حیاتی در حوزه ي محلی که به دریافتی واقعی تر از موقعیت 1کاهش خطر است که به دو دلیل شکل گرفته: (

) ایجاد اطالعات مهم براي برنامه 2مخاطره کمک رسانده و به گروه کمک می کند تا برنامه هاي منسجم تري را طرح ریزي کنند. (دریافت جامع تري را از آسیب پذیري کل دولت و هر یک از واحدهاي برنامه ریزي محلی، در اختیار آنان قرار می ریزان دولتی که

دهد. این برنامه همچنین با هدف گردآوري اطالعات و بازخوردهایی طراحی شده که براي ایجاد کمکهاي تکنیکی با کیفیت باال در نیاز ھستن ، موردجهت توسعه ي برنامه هاي محلی کاهش مخاطره

) براي پیتزبورگ طراحی کرد. مدل الري روي سه Lowry Model)شاید جامع ترین مدل بزرگ مقیاس ، مدلی است که الري( 5

سیستم مرتبط شهري یعنی اشتغال، جمعیت و حمل و نقل تأکید دارد. ایشان از روش اقتصاد پایه براي تعیین میزان فعالیتها استفاده کرده ایه و جمعیت تها مثل اشتغال غیرپاست.در مدل الري فرض این است که موقعیت مکانی اشتغال پایه ، مستقل از الگوي مکانی سایر فعالی

است و این فعالیتها از لحاظ مکانی به اشتغال پایه وابسته هستند. به عبارت دیگر عامل تعیین کننده در کاربري اراضی اشتغال پایه

گیرد و ) عمل می کند.نخست اشتغال پایه در حوزه هاي مختلف یک شهر را در نظر میIterationاست.مدل الري به صورت تکرار ( بعد اشتغال غیرپایه و جمعیت وابسته به آن را با تکرار به دست می آورد.

) بود که در سالهاي Time Oriented Metropolitan Model(2) مدل دیگري که می توان ذکر کرد مدل تام() تام یک و تام 6

،با اقتباس از مدل الري و افزایش ابعاد 2و تام 1م توسط جان کرسین ساخته شد. آقاي کرسین همکار الري بود و مدل تا 1968و 1964زمانی به آن تهیه شده بود . در واقع ایراد کرسین به مدل الري این بود که مدل مذکور ایستا بوده و عامل زمان را در نظر نگرفته است.

، عامل مکان را نیز 2ر نگرفت.. در مدل تام تالش ایشان براي تبدیل مدل ایستا به مدل پویا، به دلیل پیچیدگی مورد استقبال زیادي قرادرصد از مدلهاي بعدي بر اساس ساختار مدل الري طراحی شده اند.مدلهایی که بر اساس مدل الري و یا بسط 80در نظر گرفته است.

ذکور ساخته شدند به شرح زیر است:و گسترش مدل م ) :Garin- Lowry Modelمدل گارین الري( -1

کاري که کرد این بود که مدل الري را از حالت تکرار خارج کرد. یعنی از الگوریتمی استفاده کرد که نیازي به محاسبات گارین تنها تکرار ندارد.

مدلی را طراحی کرد که پایه آن مدل الري بود. 1969مایکل اچنیک در سال -2 )،که هنوز هم در زمینه مدلسازي فعال است.Battyمدل مایکل بتی( -3اطالعاتی را که در مدل الري به طور کلی ارائه شده است، به اطالعات مدل آلن ویلسون: ویلسون تالش کرده است که -4

تبدیل کند.این اطالعات شامل خانوارها با درآمدهاي مختلف، سطوح دستمزد و محل اشتغال کارکنان را در نظر می گیرد. ریزتريواحدهاي مسکونی نسبت به محل، در این مدل منظور می شود.براي ساخت این مدل از مدل انواع واحدهاي مسکونی و تغییرات ارزش

بیشینه نمودن آنتروپی استفاده کرده است.هیچکدام از این چهارنوع اطالعات در مدل الري در نظر گرفته نشده بود. ود.مدل لیسبون که براي شهر لیسبون در پرتقال ساخته شد، گونه اي از مدل الري ب -5را استرالیایی ها ساختند. و Technique for Optimum Allocation of Activities in Zones) یا Topazمدل تپاز( -6

در ملبورن ، سیدنی و چند شهر خارج از استرالیا از آن استفاده به عمل آمد..اساس مدل، مدل بهینه یابی است که از برنامه ریزي خطی نه کردن استفاده می کند.هدف از تهیه این مدلها اغلب اوقات به حداقل رسانده هزینه حمل و نقل عمومی براي کمینه کردن و یا بیشی

بوده است. ) مدلی را براي سئول ساخت که اصالح مدل تام بود.Kwonآقاي ون ( 1980در سال -7 خته است.) براي شهر الگوس پایتخت نیجریه مدلی را بر اساس مدل الري ساAyeniآقاي آینی( -8 Disaggregated Residential Allocation Modelیا DRAMتحت عنوان )Puttmanمدل دیگري توسط پوتمن( -9

ساخته شد که نوعی مدل جاذبه تک قیدي بود . از این مدل در تعدادي از شهرها ازجمله:ناتا و ریودوژانیرو در 1980در سال ر در ترکیه، سانتیاگو در شیلی، هنک کنگ و تایپه استفاده شده است.برزیل،مکزیکوسیتی در مکزیک،آنکارا و ازمی

،دفتر ملی تحقیقات اقتصادي توسط اینگران و همکارانش، مدلی را براي عرضه و تقاضاي مسکن 1972تا 1970در سالهاي – 10 معروف است. National Bureau of Economic Researchیا NBERساختند که به مدل

یا PLUMبراي تخصیص مکان و نوع واحدهاي مسکونی در ارتباط با تغییرات اشتغال، مدلی به نام 1968ال در س -11Projective Land use Model ساخته شد

ساخت مدلهاي بزرگ مقیاس که می خواستند در یک مرحله کل پدیده شهري را بررسی کنند و براي آینده پیش 1970در اواسط دهه را ارائه دهند، مورد سؤال قرار گرفتند. یکی از مهمترین حمالت توسط آقاي داگالس لی با چاپ مقاله اي با عنوان بینی هاي الزم

در مجله انستیتو برنامه ریزان امریکایی، مطرح شد. داگالس لی در مقاله مذکور هفت "]1فاتحه خوانی براي مدلهاي بزرگ مقیاس[" رد:رگ مقیاس به شرح زیر بر شمعلت را تحت عنوان هفت گناه مدلهاي بز

بیش از حد جامع بودن -1 کلی بودن -2 داده خوار بودن -3 سمت گیري غلط داشتن -4 بیش از حد پیچیده بودن -5 مکانیکی بودن و در نظر نگرفتن ایده هاي فازي یا مبهم -6 بیش از حد گران بودن -7

دام بیشتر شودکه هرک الت تکنولوژیکی باعث شد که گرایش به سمت مدل هاي کوچک مقیاسایرادهاي فوق و عالوه برآن تحوبا عرضه کامپیوترهاي شخصی، مدلهاي کوچک 1980یک قسمت از پدیده شهري را بررسی می کردند.به طور خالصه از اوایل دهه

جایگزین مدلهاي بزرگ مقیاس شدند.مقیاس قالب چهار ماجول به شرح زیر ارائه می دهد: را در PLUM) مدل Kunkelآقاي کانکل( 1088در سال -

1- Demographic and Economic Forecasting Model (DEFM)

2-Basic Employment Model (BEM)

3- Sophisticated Allocation Process (SOAP)

4-Projective Land use Model (PLUM)

و یا ، عمل تخصیص را انجام می دهد که می تواند جمعیتSOAPمدل اشتغال پایه ، میزان اشتغال پایه را تخمین می زند و ماجول

اشتغال باشد.. مدل پیش بینی کاربري اراضی میزان زمین مورد نیاز را بر حسب کاربري هاي مختلف آموزشی،بهداشتی و....براي افق برنامه تعیین می کند.

را ارائه کرد که Integrated Transportation and Land Use packageیا ITLUP، استفان پوتمن مدل 1991در سال -

از چهار ماجول ساخته شده بود:

Employment Allocation Model مدل تخصیص اشتغال -1 Disaggregated Residential Allocation Modelمدل تخصیص مسکونی غیر متراکم -2 Land Consumption Model مدل مصرف زمین -3 Two Transportation Focused Model: دو مدل متمرکز حمل و نقل-4

MSPLT: Modal Split تفکیک سفر -4-1 Network: Network Assignment تخصیص شبکه اي سفر -4-2

این نگرش به وجود آمد که مدلها بتوانند تصویري نیز باشند. یعنی وقتی از 1990و اوایل دهه 1980در اواخر دهه GISبا معرفی شان داده شوند. تالشهاي زیادي در این زمینه صورت گرفته و مدلهاي زیادي ارائه شده کاربري اراضی صحبت می شود روي نقشه نیز ن

، بحثی است که امروزه مطرح است.GISاست.. یکپارچه ساختن مدلها در چارچوب ه شرح زیر ایی بساختار مدلها یا جاذبه اي است ویا برمبناي مدل الري قرار دارد.به طورکلی مدلهاي مورد استفاده در تحلیل ساختار فض

است:

مدل هاي جاذبه -1 مدل هنسن -1-1 مدل جاذبه تک قیدي -1-2 محدودیت تولید سفر -1-2-1 محدودیت جذب سفر -1-2-2 مدل جاذبه دوقیدي -1-3 مدل الري -2 روشها و مدلهاي بررسی ساختار فضایی مناطق (تعیین سلسله مراتب سکونتگاه ها): -3 دستی روش اسکالوگرام -3-1 روش شاخص مرکزیت -3-2 تحلیل عوامل و تحلیل خوشه اي -3-3 مدل هاي بررسی و پیش بینی فعالیت هاي اقتصادي -4 روش اقتصاد پایه -4-1 ستانده -روش تحلیل داده -4-2 روشها و مدلهاي ارزیابی -5 overlayتحلیل روي هم گذاري یا -6

یادداشت ها:زیر سؤال 1965) در سال Fuzzy Logicرا با طرح ایده هاي فازي یا مبهم( Boolean Logicا پرفسور لطفی زاده منطق بولی ی

برد.زیرا به عقیده ایشان همه چیز صفر و یک نیست بلکه بین آنهانقاط بسیاري وجود دارد.

منطقه بندي و تعیین حوزه نفوذ سکونتگاه ها بر اساس مدل هاي جاذبه -5

اساس روابطی که در زمینه علوم فیزیکی کشف و در علوم اجتماعی بکار برده دلهاي جاذبه اي بر مشده ،بوجود آمده اند.علت نام گذاري خاص این مدلها این است که در آن روابط متقابل انسانی بر

اساس مفهوم جاذبه نیوتونی استوار گردیده است .

ن دو جسم به عنوان مقدار رابطه در کاربرد مفهوم جاذبه در تحلیل سیستم هاي شهري،جاذبه میا .متقابل دو منطقه تفسیر گشته است

نام این نظریه از ریشه تاریخی آن یعنی قانون پایه جاذبه نیوتن در فیزیک، گرفته شده است .این کند، اولین بار در رشته علوم اجتماعی براي قانون که بر حرکات اجسام در فضا، حکمفرمایی می

مابین مناطق مختلف بکار برده شده است. اولین کسانی که پی بردند از جاذبه توصیف حرکات مردم می توان براي سکونتگاه ها استفاده کرد :

Riley (1929),Zipf (1949), stewart(1942)

هاي گوناگون فضایی به کار رفته است. همزمان این فرمول، بعدها براي توصیف انواع مختلف پدیدهالگوهاي نظریه برگرفته از دیدگاه و فرضیات مختلف این مدل به آن قضاوتی با اعتبار تجربی آن،

هاي فضایی مبدل ساخته اي که این مدل را به یکی از پرکاربردترین مدلمنطقی داده است. به گونه است

دل جاذبه م

با این مدل در واقع برگرفته از قانون جاذبه نیوتن می باشد که مدعی است قدرت جاذبه دو جسمبزرگی جرم افزایش یافته و با افزایش فاصله کاهش می یابد. براساس این قانون، مدل جاذبه نیز بر این اصل استوار است که مبادالت اقتصادي بین این دو مرکز، با اندازه مراکز فوق ارتباط مستقیم و

مبادالت اقتصادي نیز با فاصله آنها ارتباط عکس دارد. یعنی هر چه جمعیت این مراکز بیشتر، میزان :بیشتر و برعکس هر چه مسافت بین آنها بیشتر، حجم مبادالت کمتر خواهد بود.به عبارت دیگر

میزان مبادالت بین دو مرکز الف و ب= (جمعیت مرکز الف * جمعیت مرکز ب)/ فاصله بین مرکز الف و ب

ند به ماهیت مسئله مورد مطالعه و البته متغیرهایی که به عنوان شاخص حجم و فاصله به کار می رو

آمار و ارقام قابل دسترس بستگی دارد. متغیرهایی چون جمعیت، اشتغال، درآمد و مصرف می توانند براي نشان دادن میزان حجم و متغیرهایی چون فاصله به کیلومتر، زمان سفر، هزینه حمل و

.نقل و غیره براي نشان دادن فاصله بکار روند

:(The interaction theory) تأثیر متقابلتئوري -1-5

این مدل در پی مشخص نمودن روابط بین دو یا چند سکونتگاه است که در آن فزونی جمعیت در یک سکونتگاه بیشترین تأثیر را دارد به طوري که رابطه اقتصادي بین دو مرکز با اندازه جمعیت رابطه

:ساختار کلی مدل به این شکل می باشد مستقیم و با عامل فاصله نسبت معکوس دارد که

حال در نمونه مورد بررسی محاسبه خواهیم نمود که شهرستان شهریار که در استان البرز واقع است، تحت تأثیر و حوزه نفوذ شهر تهران قرار دارد یا شهر کرج

.تا شهر کرجمشاهده می کنیم که شهرستان شهریار بیشتر تحت تأثیر شهر تهران قرار دارد

):The breaking – point theory( جدایی نقطه تئوري -2-5

ولین اصالح و تعدیل در تئوري جاذبه توسط تئوري نقطه جدایی انجام گرفت. این تئوري تالش کرد ا تا مرز تجارت منطقه اي دو شهر غیر مساوي را پیش بینی کند. که توسط فرمول زیر انجام می گیرد

این دیگر نام. کند جدا را هم از جدا شهر دو بین تجاري منطقه مرز خط کند می سعی مدل این :شود می محاسبه زیر فرمول اساس بر و باشد می ریلی مدل مدل،

D =مرکز دو بین فاصله

PL =بزرگتر شهر جمعیت

PS =کوچکتر شهر جمعیت

چه رد شهر دو این تجاري منطقه مرز ببینیم تا گرفتیم نظر در را تهران و کرج شهر دو نمونه براي .دارد قرار آنها از اي فاصله

می تهران شهر تجاري منطقه کیلومتر 27,28 تا و کرج شهر تجاري منطقه کیلومتر 12,72 تا پس

. باشد

G r a v i t y M o d e l::

G r a v i t y M o d e l

. .

. .

.

: :Ki ns Lee

.

:

::

--

- :.( )

:)(

::

. .. ..

. .

.

-b

.

::::

. j i : Tij

. : Ki , Li

. ii

. j

::

)

:

::.. F (d F (d ijij) )

::

)

))

::

. a=2

.

. aB . B .

) .( ) .(

..

:

OiDj

:

: : F(F(dijdij)) : : F(F(dijdij)) : :KiKiljlj))(iteration(iteration

::TijTij

:

.

.

:

::::

O iO i D jD jjjiiii

1

2

8200 3900

13800 70002

3

13800

17900

7000

29000

iijj 1 2 3

1

2

2 8 6

8 3 4

3 6 4 3

::::

B = 2ii

jj 1 2 3

F( Dij ) = _______1

b

B = 2ii

1

2

2 8 6

8 3 4F( Dij ) = _______

dijb

j=1 J=2 J=3

3 4 36

j=1 J=2 J=3

i=1 1 1 122 8 62 20.25 0.0156 0.0278

i=2 1 1 1

2 8 6

8 3 42 2

2

20.1111 0.06250.0156

i=3 1 1 1

6 4 32 2 2 0.11110.06250.0277

::::

:

i=1

Ki =1

=

L D F(dij) + L D F(dij) + L D F (dij)11 2 2 3 3

=

1

x / xL + x / x L + x

/ xL

=

x / xL + x / x L + x

/ xL2 31

L / L / L1 2 3

::::

i=21

x / x L1 + x

/ x L2 + x / x L3

=

/

/ /

1

/ L1 + / L2 + / L3=

i=3 1

+

+ =

x x L1 +

x / x L2

+ x / x L3

1

/ L1 + / L2 + / L3=

/ L1 + / L2 + / L3=

:

:

:

:

: 1=

j=1

k O F(dij)11 + k O F(dij) + K O F(dij)1 2 32 31

1j=1

1

x / x k1 + x / x k2 + x / xk3

j=2 1

x / x K1 + x / x K2 + x / x K3

j=3 1

x / xK1 + x / x K2 + x /

x K3x / xK1 + x / x K2 + x /

x K3

::::

j=1

k1 + /

k2 + /

K3

j=2

/

k1 + /

K2 + /

K3

j=3

/

k1 + /

K2 + /

K3

/

k1 + /

k2 + / K3

k1 , k2 , k3 l1 , l2 , l3 . l1 , l2 , l3 .

Kk .

K K .L L

::

k1 +

/

k2 + /

K3 L = =

k1 +

/

k2 + /

K3

/

k1 + /

K2 + /

K3

L =

L = =

=

/

k1 + /

k2 + / K3 L = =

K =1

=

L1 + /

L2 + /

L3

1

/ L1 + / L2 + / L3

=

1

K =

/ L1 + / L2 + / L3 =1

K =

:K

K .L L

:

k / / / / /

L L

k

k / / / / /

k / / / / /

L / / / / / /

L

/ / / / / /

L / / / / / /L / / / / / /

::

::

...

jj

T ij = L XXKX X Oi XXDj XXF(d i j ) 1 1 11

1 2 3ii

jj

/

x / x

x

x

1 2 3

1

2

3

برنامه ریزی پشتیبانسیستم های

urbanismمدل -

what ifدل م -