KATNI MILIVOJE

Sudija Apelacionog suda Crne Gore

Iskustva Apelacionog suda u predmetimaa organizovanog kriminala1

Ovaj lanak govori o iskustvima Apelacionog suda Crne Gore kao

drugostepenog suda u vezi gonjenja poinilaca krivinih djela izvrenih na organizovan nain,pravnim stavovima ovog suda,povodom rjeavanja konkretnih predmeta kao i ustanovljavanju (stvaranju) sudske prakse koja je za sada nespremna da odgovori na sloene izazove pojave kao to je organizovani kriminal, te i o pravnom stavu Vrhovnog suda Crne Gore pod slubenim brojem 74/2008 od 7.8.2008.godine, a koji pravni stav je obavezujui za sudove u Crnoj Gori i koji razliito (suprotno) tumai konkretno pravno pitanje, te jo pogled ovog autora na pravno stanovite Vrhovnog suda. Ova razmatranja poivaju na saznanju da kazna, bez obzira koliko bila visoka (teka) nije svemogua, pa ni njeno izricanje u najveim predvidjenim granicama nije djelotvorno i ne garantuje uspjeh, posebno ne na planu spreavanja izvrenja novih (tekih) krivinih djela. Dakle,iskustva ovog suda su da se sa politike kanjavanja i politike propisivanja vremenski najduih kazni zatvora treba prei na pravovremeno otkrivanje izvrilaca krivinih djela, a potom i dokazivanje krivinih djela.Akcenat ovog rada jeste da prevencija nije u zastraivanju ve u efikasnom otkrivanju i dokazivanju krivinog djela. Posebno je ovo znaajno gledite kada se ima u vidu izvrenje krivinog djela na organizovan nain. Izvrioci ovih krivinih djela u naelu i preduzimaju izvrenje tekih krivinih djela sa ubjedjenjem da nikada nee biti otkriveni kao izvrioci. Polazei od tog ubjedjenja i formiraju organizacione strukture koje predstavljaju organizovane grupe sa svim mehanizmima zatite. Dakle, radi se o pretpostavci i zamisli od strane izvrilaca tekih krivinih djela da postoji mala ili nikakva mogunost da budu otkriveni, a posebno da postoji mala ili nikakva mogunost da bude dokazano da su izvrili krivino djelo. Zaprijeena kazna na potencijalne ili aktuelne uinioce tekih krivinih djela, a koja su izvrena na organizovan nain nema efikasno preventivno dejstvo (djelovanje) pa je akcenat ovog rada, a to proizilazi iz iskustva, na efikasnom otkrivanju poinilaca ovih krivinih djela kao i na dokazivanju istih.

***

1 Referat je izlagan 2008.godine na seminaru u Budvi koji je organizovao Udruenje za krivino pravo i

kriminalnu politiku Crne Gore,a objavljen je u crnogorskoj reviji za krivino pravo i kriminalnu politiku

2

Pojam organizovanog kriminala Organizovani kriminal predstavlja pojavu i fenomen koji se sastoji odnosno oznaava injenje krivinih djela od strane organizovanog kriminalnog udruenja to znai da prvo treba razjasniti (objasniti) terminoloki o emu se radi. U literaturi i uopte u praksi u oznaavanju ove pojave i fenomena koriste se izrazi organizovani kriminalitet, organizovani kriminal i organizovani zloin. Na Zakonik o krivinom postupku2 koristi termin organizovani kriminal, medjutim bez obzira na to svi pomenuti termini u sebi sadre termin (pojam) "kriminalitet", a to oznaava odredjeni skup krivinih djela uz to ide i atribut organizovani, a to krivinim djelima daje zajedniko i to ga razdvaja u odnosu na ostali kriminalitet. Iz iznijetog pojma proistie da organizovani kriminal oznaava organizovano kriminalno udruenje odnosno kriminalnu organizaciju (kriminalne organizacije) kao i krivina djela koja se ine u okviru te kriminalne organizacije - kriminalnog udruenja, i to se naziva i to predstavlja djela organizovanog kriminala kako je to dato u lanu 507. ZKP-a. Iz iznijetog dalje proistie da organizovani kriminal predstavlja skup, (a ne nikako pojedinost). Ovaj skup je sastavljen od dvije vrste krivinih djela. Prva vrsta je krivino djelo samog organizovanja kriminalne ogranizacije a to je u Krivinom zakoniku CG oznaeno kao krivino djelo zloinako udruivanje (l. 401. KZ CG). Druga vrsta krivinih djela odnosi se na krivina djela koja ine pripadnici zloinakog udruenja (ovdje se pod pripadnicima podrazumijevaju kako organizator tako i lanovi zloinakog udruenja) i koja proistiu iz ciljeva radi kojih je i formirano (stvoreno) kriminalno udruenje.

*** Definicija organizovanog kriminala

Na osnovu svega reenog konano je mogue iznijeti i definiciju organizovanog kriminala, a koja proistie iz odredbi l. 507. Zakonika o krivinom postupku, kao i definiciju Zorana Stojanovia koju je naveo profesor Pravnog fakulteta u Beogradu dr Milan kuli u svom radu organizovani kriminalitet (pojam i krivino procesni aspekti). U posebnim odredbama o postupku za krivina djela izvrena na organizovan nain odnosno u optoj odredbi l. 507. ZKP-a dat je i pojam i definicija organizovanog kriminala, a kroz uslove i pravila koja se navode za krivino gonjenje uinilaca krivinih djela uinjenih na organizovan nain. U stavu

2 ZKP-u (Sl.list 71/03), o kom je ovdje rije, primjenjivao se u predmetima organizovanog kriminala korupcije

i ratnih zloina od 06.04.2004 g. do 26. Avgusta 2010 godine, od kada se primjenjuje ZKP-u (Sl.list 57/09)

3

3. pomenutog lana navodi se da e se odredbe pomenute glave primijenjivati ako postoje osnovi sumnje da je izvreno krivino djelo rezultat organizovanog djelovanja vie od dva lica iji je cilj vrenje tekih krivinih djela radi sticanja dobiti ili moi dok je u stavu 4. pored iznijetih uslova navedeno jo da za postojanje krivinog djela organizovanog kriminala mora da su ispunjeni jo najmanje tri od sledeih uslova: da je svaki lan kriminalne organizacije imao unaprijed odredjen zadatak ili ulogu; da je djelatnost kriminalne organizacije planirana na due vrijeme ili neogranieno; da se djelatnost organizacije zasniva na primjeni odredjenih pravila interne kontrole i discipline lanova; da se djelatnost organizacije planira i vri u medjunarodnim razmjerama; da se u vrenju djelatnosti primjenjuje nasilje ili zastraivanje ili da postoji spremnost za njihovu primjenu da se u vrenju djelatnosti koriste politike, privredne ili poslovne strukture; da se koristi pranje novca ili nezakonito steene dobiti; da postoji uticaj organizacije ili njenog dijela na zakonodavnu vlast, medije, izvrnu ili sudsku vlast; ili na druge drutvene ili ekonomske inioce. Iz iznijetog jasno proistie da je u stavu 3. i 4. navedenog lana istovremeno dat okvir sluajeva krivinih djela na kojima se primjenjuju procesne odredbe pomenute glave kao i pojam organizovanog kriminala, a potom i definicija organizovanog kriminala. Dakle, istovremeno na jednom mjestu navedene su razliite kategorije kao to su pojam i definicija organizovanog kriminala, a potom i uslovi koji su propisani i koji moraju biti ispunjeni da bi se primijenile posebne odredbe glave XXX o postupku za krivina djela izvrena na organizovan nain, zbog ega ovu normu treba sa posebnom panjom tumaiti i primjenjivati. Imajui u vidu iznijeto i posebno sloenost odredbe l. 507. ZKP-a u kojoj su istovremeno dati i pojam i definicija organizovanog kriminala te uslovi o pravilima za krivino gonjenje uinilaca krivinih djela uinjenih na organizovani nain, a to se medjusobno preplie i podudara ovdje dajemo jo i definiciju organizovanog kriminala. Prema shvatanju Z. Stojanovia gdje kljuna obiljeja organizovanog kriminaliteta (kriminala) predstavljaju trajnije udruivanje veeg broja lica; hijerarhijska organizaciona struktura; plansko obavljanje djelatnosti uz podjelu rada; vrenje ilegalne djelatnosti koja je prilagodjena specifinim potrebama stanovnitva; "fleksibilna kriminalna tehnologija", raznovrsnost u izboru kriminalnih metoda iskoriavanja prijetnje, iznude, sile, prisilne zatite, primjena terora u raznovrsnim oblicima; aktivno podmiivanje; tenja ka politikoj i ekonomskoj moi; internacionalni karakter i mobilnost.

4

Prethodno iznijeto koncentrisano na jednom mjestu znailo bi da lan 507. ZKP-a, obuhvata pojam, definiciju organizovanog kriminala, te uslove o pravilima za krivino gonjenje uinilaca krivinih djela uinjenih na organizovan nain ili jo krae organizovani kriminal. Dakle, pojam, definicija i uslovi koji su sadrani u l. 507. ZKP-a od strane zakonodavca u prvom stavu tog lana oznaavaju se kao organizovani kriminal. Iz pravilnog tumaenja odredbe l. 507. ZKP-a, proizilazi da se njime oznaava pojava za koju smo ve iznijeli da se sastoji u injenju krivinih djela od strane organizovanog kriminalnog udruenja, a to dalje znai da definie (da se odnosi) na dvije vrste krivinih djela i to krivino djelo organizovanje kriminalnog udruenja (kako je ve navedeno to je krivino djelo zloinakog udruivanja iz l. 401. Krivinog zakonika Crne Gore) i drugo, skup krivinih djela koja ine pripadnici organizovanog kriminalnog udruenja, i koja u svakom konkretnom sluaju mogu biti razliita po broju i vrsti, a koja se zasnivaju na ciljevima radi ijeg je ostvarivanja to udruenje i osnovano. Medjutim, iz analize cjelokupne odredbe l. 507. ZKP, a posebno analize pravila za krivino gonjenje uinilaca krivinih djela uinjenih na organizovan nain jasno proizilazi da ta pravila u sutini proizilaze iz karakteristika ili sastavnih elemenata zloinakog udruenja kao pojave. Da je to tako vidi se iz karakteristika i osnovnih sastavnih elemenata kriminalne organizacije, koja da bi postojala mora biti udruenje vie lica koja su se udruila na tajnom karakteru, na pravilima kojih se lanovi pridravaju, sa ciljem stvaranja dobiti ili moi to je konano i cilj ove kriminalne organizacije, a taj cilj se ostvaruje putem vrenja krivinih djela od strane kriminalne organizacije. Pored iznijetog a da bi kriminalna organizacija ostala jedinstvena i funkcionisala ona ima hijerarhijsko ustrojstvo gdje njeni pripadnici manje-vie imaju svoje mjesto i svoja zaduenja, a djeluju u naelu na profesionalnoj osnovi. Kriminalna organizacija (bez obzira o kojem obliku se radi) ima trajni karakter sa ciljem da djeluje vjeno s tendencijom stvaranja monopola na odredjenom podruju i u oblasti svoje djelatnosti. Kriminalna organizacija u ostvarivanju ciljeva koristi se nasiljem, podmiivanjem i uopte korupcijskim djelovanjem. Opredeljenje zakonodavca da karakteristike, odnosno ciljeve zloinakog udruenja (ma koje ono bilo-grupa, zavjera, banda) odredi kao uslove koji moraju biti ispunjeni za primjenu glave XXX ZKP-a,odnosno primjenu posebnih odredbi o postupku za krivina djela uinjena na organizovan nain, je motivisano tenjom zakonodavca da u budunosti sprijei svaku, pa i najmanju mogunost greke i poistovjeivanja zloinakog udruenja sa raznim drugim organizacijama koje u odredjenim prilikama i okolnostima mogu

5

djelovati nezakonito te da sprijei primjenu odredbi glave XXX ZKP-a na ideoloke ili druge sline organizacije i tako se pretvore u svoju negaciju. ****

Otkrivanje i gonjenje poinilaca krivinih djela izvrenih na organizovan nain Borba protiv organizovanog kriminala zahtijeva primjenu materijalnog, organizacionog, a posebno primjenu krivino procesnog zakonodavstva sa akcentom na primjenu glave XXX ZKP-a. No, i pored znaajnih organizacionih, materijalnih i procesnih "resursa", a kako je ve reeno ova borba ne moe biti efikasna, niti dati potrebne rezultate, ako se ne odvija efikasno i pravoremeno na otkrivanju poinilaca krivinih djela te dokazivanju tih djela na zakonu predvidjen nain. Da bi se pomenuta efikasnost postigla potrebno je ponoviti da je organizovani kriminal pojava koja se sastoji u injenju krivinih djela od strane organizovanog kriminalnog udruenja. Iz ovog proizilazi da je osnovni pravac na koji se treba usmjeriti, a prije svega na koji se trebaju usmjeriti organi gonjenja odnosno otkrivanja krivinih djela i poinilaca organizovanog kriminala (misli se na policiju i Specijalnog tuioca) jeste otkrivanje organizovanog kriminalnog udruenja. Ovo zbog toga to je krivino djelo, samo organizovanje kriminalnog udruenja, to je i predvidjeno l. 401. Krivinog zakonika CG, i koje krivino djelo je oznaeno kao zloinako udruivanje. Dakle, potrebno je otkriti organizovano kriminalno udruenje (a pod im se podrazumijeva grupa ili drugo udruenje, zavjera, banda itd.), a potom i obezbijediti dokaze da je udruenje formirano odnosno dokaze da je neko lice organizovalo grupu ili drugo udruenje koje ima za cilj vrenje tekih krivinih djela ,odnosno da je neko lice postalo pripadnikom udruenja, a potom i otkriti krivina djela koja su pripadnici organizovanog kriminalog udruenja poinili, a koja krivina djela se zasnivaju na ciljevima radi ijeg je ostvarivanja to kriminalno udruenje i osnovano.

Iz dosadanje prakse ovoga suda proizilazi da je Specijalni tuilac, a u predmetima u kojima je po albi postupao ovaj sud, podizao optunice za izvrenje krivinih djela kao to su neovlaena proizvodnja, dranje i stavljanje u promet opojnih droga, trgovina ljudima, zloupotreba slubenog poloaja itd. Medjutim, ni u jednom od predmeta u kojima je postupao ovaj sud tuilac na teret optuenim nije stavio krivino djelo zloinako udruivanje iz l. 401. Krivinog zakonika Crne Gore to po naem stanovitu predstavlja

6

conditio sine qua non" za postojanje organizovanog kriminala. U injeninom opisu koji je ovom prilikom davan od strane tuioca pored obiljeja konkretnog krivinog djela navodjeni su i uslovi koji su predvidjeni l. 507. ZKP-a, a da bi mogle biti primijenjene posebne odredbe o postupku za krivina djela izvrena na organizovan nain, a kada su prvostepeni sudovi tako sainjen dispozitiv optunice preuzimali u izrekama presuda onda su te izreke presuda bile nerazumljive i posebno protivurjene razlozima iz obrazloenja, a to je po nalaenju ovoga suda predstavljalo bitnu povredu odredaba krivinog postupka iz l. 376. st. 1. ta. 11. ZKP-a i zbog ega su te presude morale biti ukinute, a predmeti vraeni na ponovno odluivanje prvostepenom sudu. Na osnovu iznijetog u dispozitivu presude kojim se optueni oglaava krivim za bilo koje krivino djelo pa i krivina djela organizovanog kriminala, potrebno je konkretno navesti radnje koje ine krivino djelo koje se optuenom stavlja na teret navodei jo i injenice i okolnosti koja ine obiljeja krivinog djela i krivice u konkretnom sluaju, kao i injenice koje su vane za primjenu Krivinog zakonika, odnosno koje su vane za identifikaciju krivinog djela i njegovo razlikovanje od svakog drugog krivinog djela. U vezi iznijetog radi boljeg razjanjenja ovog stanovita iznosi se dio obrazloenja iz jedne od odluka Apelacionog suda, a u vezi iznijete nerazumljivosti i protivurjenosti. "U vezi nadjene bitne povrede odredaba krivinog postupka iz l. 376. st. 1. ta. 11. ZKP-a, ovaj sud je naao da je izreka pobijane presude nerazumljiva, jer je prvostepeni sud, a navodei injenini opis krivinog djela neovlaena proizvodnja, dranje i stavljanje u promet opojnih droga iz l. 300. st. 3. u vezi st. 2. i 1. Krivinog zakonika Crne Gore u taj injenini opis unio (naveo), i opisao pored bia ovog krivinog djela i obiljeja koja ne spadaju u ovo krivino djelo. U vezi iznijetog u izreci pobijane presude je navedeno izmedju ostalog i to da je krivino djelo za koje se terete optueni "rezultat organizovanog djelovanja vie od dva lica, koji su djelovali po unaprijed odredjenim ulogama, na due vrijeme i u medjunarodnim razmjerama, a sa ciljem da vrenjem tekih krivinih djela stiu dobit". Iz iznijetog sklopa rijei proizilazi kao prvo da ovo ne spada u bitna obiljeja predmetnog krivinog djela i kao drugo da se na teret optuenih stavlja znaajan predmet izvrenja koji dalje nije razradjen niti se navodi na koji nain su se optueni organizovali i organizovano djelovali, ko je bio organizator, a ko lan (uesnik organizovanog djelovanja) i tako dalje, to svakako nije moralo kao ni bilo to drugo od ovog navedenog, ali ono zbog

7

navodjenja svega toga u izreci pobijane presude istu ini nerazumljivom, zbog ega pobijanu presudu nije mogue ni ispitati. Iz iznijetog sklopa rijei, a imajui u vidu obiljeja krivinog djela neovlaena proizvodnja, dranje i stavljanje u promet opojnih droga iz l. 300. st. 3. u vezi st. 2. i 1. Krivinog zakonika Crne Gore, jasno proizilazi da je prvostepeni sud u izreci pobijane presude pored obiljeja ovog konkretnog krivinog djela i koja ga diferenciraju (razlikuju) od svih drugih krivinih djela naveo i niz obiljeja koja predstavljaju drugo (druga) krivina djela, ili pak nijesu dio koji oznaava obiljeja bilo kog krivinog djela iz naeg krivinog zakonodavstva, ve predstavljaju uslove koji su potrebni da budu ispunjeni da bi se mogle primijeniti posebne odredbe o postupku za krivina djela izvrena na organizovan nain, a to se sve nalazi u glavi XXX Zakonika o krivinom postupku gdje su predvidjene posebne odredbe o postupku za krivina djela izvrena na organizovan nain ili potpuno precizno navedeno to se nalazi u l. 507. ZKP-a. Krivino djelo i njegova obiljeja propisana su u Krivinom zakoniku, to je i pravilo u krivinom pravu. Izuzetak je kod takozvanih nepotpunih krivinih djela ili krivinih djela sa blanketnom dispozicijom, koja samo djelimino odredjuje bie krivinog djela, pa se u tim sluajevima primjenjuju odredbe iz drugih zakona ili ak i iz drugih normativnih akata, da bi se upotpunila "nepotpuna" krivina dispozicija. O takvoj krivinoj normi radi se i u konkretnom sluaju kod krivinog djela neovlaena proizvodnja, dranje i stavljanje u promet opojnih droga iz l. 300. st. 3. u vezi st. 2. i 1. Krivinog zakonika Crne Gore, pa je prvostepeni sud pravilno postupio kada je naveo materijalno pravni propis od kojeg zavisi postojanje tog krivinog djela, a to je Zakon o proizvodnji i prometu opojnih droga ("Slubeni list SRJ" br. 13/91), kojim Zakonom je izmedju ostalog predvidjeno da opojne droge utvrdjuje rjeenjem funkcioner koji rukovodi Saveznim organom uprave nadlenim za poslove zdravstva. Rjeenjem o utvrdjivanju opojnih droga ("Slubeni list SRJ" br. 44/02) heroin je proglaen za opojnu drogu i nalazi se na spisku opojnih droga to je prvostepeni sud pravilno takodje naveo i sa im se njegova obaveza u vezi ovog pitanja u potpunosti zavrila. Dakle, iz iznijetog takodje proizilazi da je prvostepeni sud, a iz navedenog sklopa rijei u izreku pobijane presude naveo i obiljeja nekog drugog krivinog djela kao i neto sasvim drugo, u obiljeja konkretnog krivinog djela unio je uslove koji su predvidjeni l. 507. ZKP-a, a to se sve odnosi na procesno postupanje ili drugim rijeima reeno na uslove koji su potrebni da budu ispunjeni da bi se mogle primijeniti posebne odredbe o postupku za krivina djela izvrena na organizovan nain. Potvrda za sve

8

reeno nalazi se u injenici da je prvostepeni sud dajui pravnu kvalifikaciju injeninog opisa, a koji se stavlja na teret svim optuenim pod ta. 1. izreke pobijane presude istu kvalifikovao kao krivino djelo - neovlaena proizvodnja, dranje i stavljanje u promet opojnih droga iz l. 300. st. 3. u vezi st. 2. i 1. Krivinog zakonika, a u vezi l. 507. ta. 3. i 4. Zakonika o krivinom postupku. Zakonik o krivinom postupku Crne Gore je formalni zakon to drugim rijeima znai da sve norme koje taj zakon sadri bilo da su one predvidjene u glavi XXX ili nekoj drugoj imaju formalni i procesni znaaj i ne mogu se dovoditi u vezu sa krivinim materijalnim pravom, a posebno ne sa odredbama iz posebnog dijela Krivinog zakonika ili u konkretnom sluaju sa biem krivinog djela neovlaena proizvodnja, dranje i stavljanje u promet opojnih droga iz l. 300. st. 3. u vezi st. 2. i 1. Krivinog zakonika Crne Gore. Odredbe iz glave XXX Zakonika o krivinom postupku se primjenjuju (l. 507. st. 3. ZKP-a), ako postoje osnovi sumnje da je izvreno krivino djelo rezultat organizovanog djelovanja vie od dva lica iji je cilj vrenje tekih krivinih djela radi sticanja dobiti ili moi. Pored tih uslova, a da bi se primjenile odredbe glave XXX ZKP-a, potrebno je da budu ispunjeni jo i najmanje tri uslova, a koji su predvidjeni l. 507. st. 4. ZKP-a, i koje uslove zbog opirnosti ovaj sud ovdje nee navoditi. Dakle, da bi bile primijenjene posebne odredbe iz glave XXX ZKP-a potrebno je da budu ispunjeni navedeni uslovi, a to drugaije znai da postoje osnovi sumnje da je izvreno krivino djelo rezultat organizovanog djelovanja vie od dva lica iji je cilj vrenje tekih krivinih djela radi sticanja dobiti ili moi i da su jo ispunjeni najmanje tri uslova iz stava 4. l. 507. ZKP-a. Dakle radi se o primjeni odredbi Zakonika o krivinom postupku a ne o obiljejima krivinog djela u bilo kom sluaju pa i u konkretnom. Da je to tako najbolje pokazuje navodjenje sadrine glave XXX ZKP-a, gdje se navode norme o hitnosti u postupanju u krivinim predmetima gdje postoji osnov sumnje da su izvrena na organizovan nain, kao i norme o slubenoj tajni, sudjenje u vijeu sudija po pozivu, normi o svjedoku saradniku i tako dalje. Iz svega reenog jedino to moe proizai jeste to da se odredbe glave XXX ZKP-a primjenjuju ako postoje osnovi sumnje da je krivino djelo rezultat organizovanog kriminala, a to znai da se postupa hitno, da je predmet slubena tajna, da sud sudi u vijeu od sudija po pozivu, da se u svojstvu svjedoka moe sasluati svjedok saradnik, da se kao dokaz moe koristiti i dokazi koje je pribavio dravni tuilac u predkrivinom postupku i tako dalje, ali nikako to ne znai da se bilo koja sadrina normi procesnog zakona moe unositi u injenini opis krivinog djela pa ni odredbe l. 507. ZKP-a".

9

Iznijeto stanovite ovoga suda u vezi konkretne krivino pravne stvari treba sa posebnom panjom i oprezom uzimati u obzir i razmatrati, jer kako je ve reeno, radi se o konkretnom krivinom predmetu koji se ne moe posmatrati generalno niti uzimati bezrezervno za druge sluajeve, ali ono to jeste i to proizilazi iz istog, to je, da kada se optunicom okrivljenim ne stavlja krivino djelo zloinako udruivanje iz l. 401. KZ CG tada se u opisu konkretnog krivinog djela ne moe nita nai to ne predstavlja bie tog krivinog djela, a kako je to detaljno objanjeno u gore iznijetom stanovitu ovoga suda. Izuzetak svakako od ovog stanovita je za one sluajeve u kojima je zloinako udruivanje (za vrenje tih krivinih djela), posebno inkriminisano kao krivino djelo. Nasuprot , kada bi optunicom na teret okrivljenom (okrivljenim) bilo stavljeno izvrenje krivinog djela zloinako udruivanje iz l. 401. KZ CG u sticaju sa krivinim djelima koja su uinjena od strane pripadnika udruenja, a proizilaze iz zloinakog plana ili su u tijesnoj vezi sa istim, sasvim je sigurno, da bi u opisu tog (tih) konkretnih krivinih djela stajao (mogao stajati) i dio onog to predstavlja obiljeja krivinog djela zloinako udruivanje iz l. 401. KZ CG, a u smislu navodjenja injenica i okolnosti koja objanjavaju da je konkretno krivino djelo uinjeno od strane organizatora zloinakog udruenja ili pak lana tog udruenja itd.

**** U lanu 507. st. 3. ZKP-a, predvidjeno je da se odredbe glave XXX Zakonika o krivinom postupku primjenjuju ako postoje osnovi sumnje da je izvreno krivino djelo rezultat organizovanog djelovanja vie od dva lica iji je cilj vrenje tekih krivinih djela radi sticanja dobiti ili moi, a potom se u stavu 4 navode i jo dodatni uslovi koji su potrebni da budu ispunjeni, a da bi bile primijenjene odredbe glave XXX ZKP. Ono to treba posebno potencirati jeste stepen sumnje koji se trai da bi mogle biti primijenjene ove odredbe. Radi se o najmanjem stepenu sumnje koji se izraava kroz sklop rijei osnovi sumnje. Medjutim, stavom 1 lana 249. ZKP-a, a koji se nalazi u glavi XIX je predvidjeno da se istraga pokree protiv odredjenog lica kada postoji osnovana sumnja da je uinilo krivino djelo. Dakle, istraga protiv uinilaca krivinog djela izvrenog na organizovan nain a radi se o krivinom djelu zloinako udruivanje iz l. 401 Krivinog zakonika i krivinim djelima koja su proizala ili su u vezi sa planom zloinakog udruenja se pokree kada postoji osnovana sumnja da su izvrena krivina djela rezultat zloinakog

10

udruivanja, a odredbe o posebnim pravilima za krivino gonjenje uinilaca krivinih djela uinjenih na organizovan nain se primjenjuju kad postoje osnovi sumnje da je to djelo izvreno na organizovan nain. Ovo dvoje je jedno sa drugim znatno protivurjeno i u praksi stvara nedoumice. Medjutim, kod ovakvog stanja stvari postoje dvije mogunosti na raspolaganju tuiocu prilikom podnoenja zahtjeva za sprovodjenje istrage protiv poinilaca krivinih djela na organizovan nain. Prva mogunost jeste kada tuilac raspolae sa dokazima iz kojih proizilazi osnovana sumnja da postoji krivino djelo samog organizovanja kriminalnog udruenja, a to je krivino djelo zloinako udruivanje iz l. 401. Krivinog zakonika CG i kada eventualno postoji i osnovana sumnja da je od strane pripadnika organizovanog kriminalnog udruenja (lanovi kriminalne organizacije) poinjeno jo neko krivino djelo, a koje proizilazi iz ciljeva radi ijeg je ostvarivanja udruenje osnovano, kada po stanovitu Apelacionog suda nema nikakve dileme, jer postoji osnovana sumnja da je krivino djelo izvreno na organizovan nain a to je vii stepen sumnje od osnova sumnje to je predvidjeno l. 507. st. 3. za primjenu posebnih pravila za gonjenje uinilaca, krivinih djela uinjenih na organizovan nain. U tom sluaju ako istrani sudija nadje da ima osnovane sumnje da su krivina djela poinjena na organizovan nain i sloi se sa zahtjevom za sprovodjenje istrage donosi rjeenje o sprovodjenju istrage i svakako mogu se primjenjivati odredbe iz glave XXX ZKP. Nakon sprovedene istrage i dostavljenih spisa predmeta tuiocu, tuilac moe ustati sa optunicom za sva krivina djela za koja je pokrenuo istragu pa i krivino djelo zloinako udruivanje iz l. 401. KZ CG. Po prispijeu optunice u sud odnosno po prigovoru protiv optunice, ili na osnovu kontrole optunice po inicijativi predsjednika vijea, vijee suda (l. 24. st. 6.) moe da odluuje o svakom pitanju pa i o pitanju da li je tokom istrage potvrdjena osnovana sumnja da je poinjeno krivino djelo zloinako udruivanje iz l. 401. KZ CG te ako nadje da je ta sumnja potvrdjena dalja procedura tee uobiajenim tokom. Medjutim, ako bi vanraspravno vijee nalo da nije potvrdjena osnovana sumnja da je poinjeno krivino djelo zloinako udruivanje svakako, a po stanovitu ovoga suda ne bi se radilo o krivinim djelima poinjenim na organizovani nain ve o krivinim djelima poinjenim na uobiajen nain, pa bi slijedile uobiajene procedure (gdje spada i nadlenost), za gonjenje poinilaca krivinih djela. U drugoj varijanti kada bi specijalni tuilac, a to se do sada deavalo podnio zahtjev za sprovodjenje istrage za izvrenje konkretnog krivinog djela kao to je neovlaena proizvodnja, dranje i stavljanje u promet opojnih droga, trgovina ljudima, zloupotreba slubenog poloaja i slino, a potom (kako se

11

takodje deavalo) u taj injenini opis unio i elemente iz l. 507. st. 3. i 4. ZKP uz pravnu kvalifikaciju tog konkretnog krivinog djela dodajui i atribut, organizovan nain, a u vezi l. 507. ZKP-a, dolo bi do izraaja, a to se u praksi deava da je istrani sudija obavezan pored ispitivanja da li postoji osnovana sumnja da je izvreno konkretno krivino djelo, da ispituje, iako to u zakoniku nije predvidjeno, ali proizlazi iz duha i smisla zakonika, da li ima osnova sumnje da je to krivino djelo izvreno na organizovan nain, a radi primjene odredbi l. 507. ZKP. Dakle ovo je situacija gdje dolazi do izraaja nesklad izmedju odredbi l. 507. i l. 249. st. 1. ZKP-a odnosno izmedju stepena sumnje koji je predvidjen jednom odnosno drugom navedenom odredbom. U ovakvom sluaju ako bi istrani sudija naao da nema osnovane sumnje da je poinjeno konkretno krivino djelo, jasno je, da bi izrazio neslaganje sa zahtjevom, medjutim, ako bi naao da ima osnovane sumnje da je poinjeno konkretno krivino djelo, ali da nema osnova sumnje da je poinjeno na organizovan nain onda bi po prirodi stvari (iako to nigdje nije precizno odredjeno u zakoniku) izrazio neslaganje za primjenu odredbi iz glave XXX ZKP, a ako bi njegovo stanovite bilo prihvaeno, time bi predmet takodje iao u redovnu proceduru. U sluaju prve varijante (kada Specijalni tuilac zahtjev za sprovodjenje istrage sprovede i zbog krivinog djela zloinako udruivanje iz l. 401. KZ nema nikakvih nedoumica i po naem stanovitu ona je jedina prirodna i prua efikasnu i pravovremenu borbu protiv poinilaca krivinih djela na organizovan nain, a zatim i otkrivanje poinilaca i dokazivanje krivinih djela koje su izvrili. Nasuprot tome u sluaju druge varijante kada nadje da ima osnovane sumnje da je izvreno konkretno krivino djelo i nadje da ima osnova sumnje da je izvreno na organizovan nain sprovee istragu u pravcu konkretnog krivinog djela (neovlaena proizvodnja, dranje i stavljanje u promet opojnih droga, trgovina ljudima, zloupotreba slubenog poloaja i slino), sa posebnim angaovanjem na razjanjavanju injenica koje idu u pravcu postojanja izvrenja krivinog djela zloinako udruivanje iz l. 401. Krivinog zakonika Crne Gore, a ako nadje da postoji osnovana sumnja da je ovo krivino djelo uinjeno o tome obavijestiti tuioca, radi proirenja istrage i na to krivino djelo. U suprotnom da istraga ne pokae da ima osnovane sumnje da je poinjeno krivino djelo zloinako udruivanje iz l. 401. KZ CG, sigurno da Specijalni tuilac ne bi trebao, a kao to je injeno do sada, podizati optunicu za izvrenje konkretnog krivinog djela kao to je neovlaena proizvodnja, dranje i stavljanje u promet opojnih droga, trgovina ljudima, zloupotreba

12

slubenog poloaja itd., ve bi ti predmeti trebali ii u redovnu proceduru. Dosadanja praksa je pokazala ispravnost ovakvog stanovita (da bi u iznijetoj varijanti predmet trebao ii u redovnoj proceduri), jer su predmeti gdje je Specijalni tuilac podizao optunicu za izvrenje ovih konkretnih krivinih djela, a bez krivinog djela zloinako udriivanje iz l. 401. KZ, a kada je jo u dispozitivu optunice navodio elemente predvidjene lanom 507. st. 3. i 4. ZKP-a po prirodi stvari bile nerazumljive i protivurjene to je i sudske odluke odnosno presude inilo nerazumljivim i protivurjenim i to je dovodilo do njihovog ukidanja.

***

Posebno je znaajno uoiti razliku izmedju krivinih djela koja se vre na organizovan nain i drugih krivinih djela. Ovo je vano jer je mogue, i u ivotu se to redovno deava da se izvrenje kriviinih djela vri od strane vie lica sa prethodnim dogovorom uz korienje, veza, uticaja, korienje sredstava prinude,davanja mita, medjunarodnog povezivanja itd, pa da se ipak ne radi o krivinom djelu izvrenom na organizovan nain. Krivina djela za ije se vrenje stvara zloinako udruenje razlikuju se od prethodnih u tome to ona nijesu konkretno odredjena po mjestu, vremenu i nainu izvrenja, ve se sporazumom lanova obuhvata vrenje vie krivinih djela koja su samo odredjena po vrsti. Odredjenost po vrsti podrazumijeva da je zloinako udruenje formirano radi vrenja krivinih djela recimo kradje, neovlaene proizvodnje dranja i stavljanja u promet opojnih droga, trgovine ljudima, falsifikovanje novca i slino. Nasuprot tome, kod uinilaca krivinih djela koja nijesu uinjena na organizovan nain u svijesti poinilaca postoji saznanje o postignuu dogovora da se vri konkretno krivino djelo odredjeno po objektu izvrenja, sredstvu izvrenja, mjestu, vremenu itd. Dakle, kada postoji dogovor vie lica da izvre krivino djelo ubistva odredjenog lica i kada je taj dogovor ogranien tim krivinim djelom, bez obzira koliko u izvrenju tog krivinog djela bilo organizovanosti i povezanosti uinilaca i koliko god koristili sredstva, uvijek e se raditi o krivinom djelu koje nije izvreno na organizovan nain. Pored iznijetog posebno je znaajno imati oprez i razlikovati krivina djela organizovanog kriminala, dakle krivina djela koja vri kriminalno udruenje (pripadnici kriminalnog udruenja) od krivinih djela koja vre pripadnici legalne organizacije odnosno privrednih i drugih subjekata i ije su organizacije formirane radi vrenja redovne djelatnosti, i koje (koji) u jednom vremenskom i prostornom, odnosno ivotnom trenutku (za tu organizaciju i te pripadnike), a radi razrjeavanja i realizovanja poslovnih aktivnosti, odlue da

13

vre krivina djela. Mogue je dakle da uesnici privrednog i ekonomskog ivota u svom radu izvre krivina djela koja su tipina, krivina djela, koja se vre na organizovan nain, ali to jo uvijek ne znai da su ti pripadnici privrednog, ekonomskog i drugog ivota uinili krivina djela na organizovan nain i zbog toga je vrlo vano izvriti pravilnu procjenu da li te aktivnosti odnosno krenje zakona, na taj nain, dakle i vrenje krivinih djela, predstavlja krivina djela koja vre poslovni ljudi, ili pak krivina djela koja se vre na organizovan nain od strane kriminalne grupe.

*** Pravni stav Vrhovnog suda Crne Gore

Nasuprot iznijetim pogledima, pravnim stavovima i stvorenoj sudskoj praksi je pravno stanovite Vrhovnog suda Crne Gore Su. VI br.74/2008 od 7.8.2008.godine (koje je kako je ve iznijeto obavezujue), a u vezi iznijetih pitanja i koje glasi: "Izreka presude treba da sadri obiljeja i uslove iz l. 507. st. 3. i 4. Zakonika o krivinom postupku koji predmetnom krivinom djelu daju obiljeja krivinog djela izvrenog na organizovan nain". Obrazlaui ovo svoje pravno stanovite Vrhovni sud Crne Gore navodi da "saglasno l. 364. st. 1. ta. 1. i 2. Zakonika o krivinom postupku u presudi u kojoj se optueni oglaava krivim moraju se naznaiti injenice i okolnosti koje ine obiljeja krivinog djela kao i onih od kojih zavisi primjena odredjene odredbe Krivinog zakonika, zakonski naziv krivinog djela i koje su odredbe Krivinog zakonika primijenjene. lanom 507. st. 3. i 4. Zakonika o krivinom postupku propisani su elementi potrebni za kvalifikaciju da je odredjeno krivino djelo izvreno na organizovan nain. Saglasno l. 142. st. 2. Krivinog zakonika pod krivinim zakonodavstvom Crne Gore podrazumijeva se taj Zakonik kao i sve krivino pravne odredbe sadrane u drugim zakonicima Crne Gore. Polazei od svih navedenih zakonskih odredbi ovo odjeljenje nalazi da se u izreci presude moraju navesti obiljeja i uslovi iz l. 507. st. 3. i 4. Zakonika o krivinom postupku koji predmetnom krivinom djelu daju obiljeja krivinog

14

djela izvrenog na organizovan nain. Ovo sa razloga to kod odredbe l. 142.st. 2. Krivinog zakonika, odredba l. 507. st. 3. i 4. Zakonika o krivinom postupku ima ne samo krivino procesni ve i materijalno pravni karakter".

***

Osvrt na pravni stav Vrhovnog suda Crne Gore Iznijetom pravnom stanovitu Vrhovnog suda Crne Gore moe se zamjeriti kako sa teorijskog tako i sa praktinog aspekta. Vrhovni sud Crne Gore je u svom pravnom stavu iznio da izreka presude treba (mora) da sadri obiljeja i uslove iz l. 507. st. 3. i 4. Zakonika o krivinom postupku koji predmetnom krivinom djelu daju obiljeja krivinog djela izvrenog na organizovan nain to predstavlja iroko i neodredjeno stanovite, jer izreka presude ima vie elemenata , a posebno zbog toga to ovaj stav govori o obiljejima (biu krivinog djela) a to znai da se govori o dispoziciji krivinog djela to svakako mora da se nadje u dispozitivu izreke presude pa e se u ovom osvrtu prihvatiti da se ovaj pravni stav Vrhovnog suda odnosi na dispozitiv izreke presude. Problem autoru za analizu pravnog stava Vrhovnog suda Crne Gore ini i to to je isti neodredjen i u pravcu da li se radi o obiljejima koja predstavljaju obavezne elemente (radnja krivinog djela, posljedica, subjekt krivinog djela, objekt krivinog djela) ili pak moguim (posebnim) elementima (nain izvrenja djela, sredstva izvrenja, vrijeme izvrenja, mjesto izvrenja, lina svojstva izvrioca i dr.). Dispozitiv sadri opis inkriminisanog ponaanja po njegovim obiljejima i naziva se dispozicijom, a o tome se upravo govori u pravnom stavu Vrhovnog suda. Iznijetim pravnim stavom po nalaenju ovog autora Vrhovni sud je poremetio (promijenio) sadrinu pravila koje sadri Krivini zakonik Crne Gore i koja se pravila odnose na utvrdjivanje krivinog djela i krivine odgovornosti. Pored toga promijenjeno je i pravilo koje zbog svoje vanosti ima karakter naela da se krivina djela propisuju materijalnim zakonikom Crne Gore, koje pravilo razdvaja materijalne propise od procesnih propisa. Dakle, konkretna zakonska norma na osnovu koje sud u pojedinim sluajevima odluuje o primjeni krivine sankcije, a po pravilima Krivinog zakonika CG ne moe se nai u procesnom zakonodavstvu pa ni u Zakoniku o krivinom postupku i protiv kojeg pravila, a koje kako je reeno je naelnog karaktera, stoji pravno stanovite Vrhovnog suda Crne Gore. Propis kojim se odredjuje krivino djelo po pravilima Krivinog zakonika Crne Gore nalazi se u Krivinom zakoniku odnosno u materijalnom propisu. Taj propis obavezno sadri dva dijela, jedan dio opisuje inkriminisano ponaanje po svim njegovim obiljejima i naziva se dispozicijom i drugi dio koji sadri odredbu o kazni za to

15

djelo odnosno tu inkriminaciju i koji se naziva sankcija. Iznijeta pravila Krivinog zakonika Crne Gore, a koja su naelnog karaktera takodje ustanovljavaju kakve postoje dispozicije i one se mogu klasifikovati po raznim kriterijumima, a na Krivini zakonik je kao pravilnu klasifikaciju prihvatio onu koja dispozicije klasifikuje na jednostavne i sloene dispozicije. Sloene dispozicije mogu biti alternativne i blanketne. Jednostavnim dispozicijama, kao ni alternativnim dispozicijama u okrivu sloene dispozicije nije mogue nita dodavati pa ni uslove iz l. 507. st. 3. i 4. Zakonika o krivinom postupku. Nasuprot pravni stav Vrhovnog suda Crne Gore to omoguava. Blanketne dispozicije su one koje samo djelimino odredjuju bie krivinog djela pa se prilikom odredjivanja krivinog djela u konkretnom sluaju moraju primijeniti odredbe i drugih zakona pa i drugih normativnih akata da bi se upotpunile ovakve krivine dispozicije ali to svakako nijesu odredbe iz l. 507. st. 3. i 4. Zakonika o krivinom postupku CG i zato se daje primjer krivinog djela neovlaena proizvodnja, dranje i stavljanje u promet opojnih droga iz l. 300. Krivinog zakonika. Dakle, to je blanketna dispozicija, koja se dopunjuje propisom (zakonom) o proizvodnji i prometu opojnih droga, odnosno rjeenjem o utvrdjivanju opojnih droga, na koji nain ova blanketna norma je zaokruena i nije joj mogue dodavati bilo ta drugo pa ni odredbe l. 507. st. 3. i 4. Zakonika o krivinom postupku. Da je pravni stav Vrhovnog suda Crne Gore protivan pravilima (naelima) Krivinog zakonika Crne Gore potvrdjuje i injenica da je zakonodavac kod odredjenih krivinih djela inkriminisao izvrenje na organizovani nain l. 372. (osnovni oblik), l. 444. st. 6. (kvalifikatorni oblik). Potovanje naela Krivinog zakonika Crne Gore ima viestruki znaaj, a posebno pravni znaaj jer se potuje osnov naeg Zakonika za odredjivanje pojedinanih krivinih djela, i jo vanije, potujui ova naela omoguava se da bie svakog pojedinano odredjenog krivinog djela je propisano u skladu sa ustanovljenim optim pojmom krivinog djela (lan 5 KZ CG). Vrhovni sud Crne Gore zauzimajui pravni stav da izreka presude treba (mora) da sadri obiljeja i uslove iz l. 507. st. 3. i 4. Zakonika o krivinom postupku koji predmetnom krivinom djelu daju obiljeja krivinog djela izvrenog na organizovan nain, izvrio je i sutinsku izmjenu smisla odredbi l. 507. ZKP-a, odnosno navedenog stava 3. i 4. tog lana. Odredbama glave XXX Zakonika o krivinom postupku, a radi se o posebnim odredbama o postupku za krivina djela izvrena na organizovan nain, dao je karakteristiku koje one nemaju, kada je u svom pravnom stavu naveo da l. 507. st. 3. i 4. Zakonika o krivinom postupku, sadri uslove i obiljeja "krivinog djela

16

izvrenog na organizovan nain". Odredbe l. 507. ZKP-a, sadre posebna pravila za krivino gonjenje uinilaca krivinh djela uinjenih na organizovan nain. Krivina djela uinjena na organizovan nain u l. 507. st. 1. ZKP-a, oznaavaju se sa terminom "organizovani kriminal". Dakle, kako je navedeno prilikom iznoenja stavova Apelacionog suda Crne Gore u ovom lanu dat je pojam i definicija krivinih djela uinjenih na organizovan nain (ili kako ga taj lan oznaava organizovani kriminal), a potom i uslovi koji su potrebni da budu ispunjeni da bi se primjenjivale odredbe glave XXX Zakonika o krivinom postupku kao formalnog zakona gdje se ne pominju obiljeja bilo kojeg krivinog djela to je i potpuno razumljivo imajui u vidu sve to je do sada reeno kao i to da se radi o formalnom zakoniku, a ne materijalnom zakoniku. Vrhovni sud Crne Gore dajui uslovima predvidjenim u l. 507. ZKP-a obiljeja krivinog djela mimo principa i naela Krivinog zakonika Crne Gore mijenjaju zakonom odredjena bia krivinog djela jer krivina djela, koja su predvidjena u Krivinom zakoniku Crne Gore imaju zakonom odredjena obiljeja gdje se kroz bie krivinog djela konkretizuju zajedniki elementi svojstveni svim krivinim djelima i po kojim svojstvima nema razlike izmedju pojedinih krivinih djela, kao i posebni elementi koji ine njihovo bie i koji ih diferenciraju (ine razliitim) od drugih krivinih djela. Na ovaj nain posebni elementi razliitih krivinih djela, (kada im se dodaju pomenuti uslovi iz l. 507. ZKP) prestaju da imaju karakter posebnih elemenata, to ini njihovo bie koje ih razlikuje od svih drugih krivinih djela i dobijaju karakter opteg i zajednikog kako se to i u stavu Vrhovnog suda kae da dobijaju obiljeja krivinog djela izvrenog na organizovan nain. U obrazloenju koje je dato, a povodom predmetnog pravnog stava se navodi "da se u izreci presude moraju navesti obiljeja i uslovi iz l. 507. st. 3. i 4. Zakonika o krivinom postupku koji predmetnom krivinom djelu daju obiljeja krivinog djela izvrenog na organizovan nain". Iz navedenog dijela obrazloenja proizilazi da uslovi iz l. 507. st. 3. i 4. Zakonika o krivinom postupku konkretnom krivinom djelu daju obiljeja krivinog djela izvrenog na organizovan nain. Kako je ve izneeno l. 507. ZKP-a u svojoj cjelini, a posebno u stavu 3. i 4. ne sadri nijedno obiljeje krivinog djela koje je predvidjeno Krivinim zakonikom Crne Gore to je i razumljivo jer se radi o formalnom zakoniku, a to dalje znai da pomenuto obrazloenje uslovima iz l. 507. st. 3. i 4. ZKP-a, a koji uslovi su predvidjeni da budu ispunjeni za primjenu posebnih odredbi o postupku za krivina djela izvrena na organizovan nain daje karakter, obiljeja krivinog djela. Po stanovitu autora to je posebno problematino,a prije svega zbog iznijetog stanovita da odredbe l. 507. ZKP-a oznaavaju pojam, definiciju i uslove za primjenu

17

odredbi o postupku za krivina djela izvrena na organizovan nain. Pojam i definicija su oznaeni kao obiljeje krivinog djela, a uslovi su preuzeti kako su dati u odredbi l. 507. ZKP-a, a potom je odredjeno da ti uslovi sa pojmom i definicijom (koji su oznaeni kao obiljeja krivinog djela) konkretnom krivinom djelu daju obiljeja krivinog djela izvrenog na organizovan nain, to sutinski znai da su i uslovi predvidjeni u l. 507. ZKP-a u stavu Vrhovnog suda Crne Gore dobili obiljeja konkretnog krivinog djela. Organizovani kriminal kako se oznaavaju krivina djela uinjena na organizovan nain (a to je sve navedeno u stavu 1. l. 507. ZKP) ne predstavlja "obiljeja krivinog djela izvrenog na organizovan nain", a kako se to navodi u pravnom stavu Vrhovnog suda Crne Gore ve predstavlja pojavu, koja se sastoji od organizovanog kriminalnog udruenja, kao i krivinih djela koja se ine u okviru tog kriminalnog udruenja i to predstavlja djela organizovanog kriminala, kako je to navedeno u l. 507. ZKP-a. Dakle, organizovani kriminal ne predstavlja pojedinost niti predstavlja jedno krivino djelo ve dvije vrste krivinih djela, i to krivino djelo samog organizovanja kriminalnog udruenja i krivina djela koja ine pripadnici tog organizovanog kriminalnog udruenja i koja su u vezi sa zloinakim planom tog udruenja. Oznaena pojava koja predstavlja iznijeti skup kako organizovanog kriminalnog udruenja tako i vrenja krivinih djela od strane tog kriminalnog udruenja, a koja su u vezi sa zloinakim planom i koja pojava je, kroz pojam, definiciju i uslove opisana i sistematizovana u l. 507. ZKP-a, ne moe nikako biti po pretvorena u bie, odnosno dio bia nekog konkretnog krivinog djela. Nije mogue procentualno izraunati koliko u rjeenjima odredbi l. 507. ZKP uestvuje pojava koju oznaavamo (koju i taj lan oznaava) kao organizovani kriminal, dakle nije mogue sa preciznou utvrditi koliko odredbe ovog lana ukazuju i definiu organizovano kriminalno udruenje, a koliko opisuju krivina djela koja se ine u okviru tog kriminalnog udruenja, a to sve skupa predstavlja, da jo jednom ponovimo, organizovani kriminal. Medjutim, ono to je mogue, jeste sa sigurnou utvrditi da uslovi koji su predvidjeni da budu ispunjeni, a da bi se primijenile posebne odredbe glave XXX ZKP pojmovno i sutinski predstavljaju osobine i ciljeve organizovanog kriminalnog udruenja to konano predstavlja krivino djelo samog organizovanja kriminalnog udruenja, a to u naem krivinom pravu je odredjeno kao krivino djelo zloinako udruivanje iz l. 401. Krivinog zakonika CG. U stavu 3. l. 507. ZKP navedeno je da e odredbe glave XXX ZKP-a primijenjivati se, ako postoje osnovi sumnje da je izvreno krivino djelo rezultat organizovanog djelovanja vie od dva lica iji je cilj vrenje tekih krivinih djela radi sticanja

18

dobiti i moi. U stavu 4. istog lana je predvidjeno da pored navedenih uslova u stavu 3. mora da budu ispunjeni jo najmanje tri od sledeih uslova, a to je da je svaki lan kriminalne organizacije imao unaprijed odredjeni zadatak ili ulogu, da je djelatnost kriminalne organizacije planirana na due vrijeme ili neogranieno, da se djelatnost organizacije zasniva na primjeni odredjenih pravila interne kontrole i discipline lanstva, da se djelatnost organizacije planira i vri u medjunarodnim razmjerama, da se u vrenju djelatnosti primijenjuje nasilje ili zastraivanje ili da postoji spremnost za njihovu primjenu, da se u vrenju djelatnosti koriste politike, privredne ili poslovne strukture, da se koristi pranje novca ili nezakonito steena dobit, da postoji uticaj organizacije ili njenog dijela na zakonodavnu vlast, medije, izvrnu ili sudsku vlast ili na druge drutvene ili ekonomske inioce. Kumulativno iznijeti uslovi iz st. 3. i 4. l. 507. skoro da se u potpunosti poklapaju sa "sastavnim elementima" organizovanog kriminalnog udruenja. Organizovano kriminalno udruenje je kriminalna organizacija vie lica zasnovana na tajnom karakteru, a ustrojena na pravilima kriminalne organizacije sa ciljem stvaranja profita ili moi, a osniva se radi vrenja po pravilu tekih krivinih djela sa izraenim hijerarhijskim ustrojstvom ,iji su lanovi po pravilu profesionalci sa odredjenim ulogama, formirana da traje neogranieno s tenjom stvaranja monopola i irenjem u medjunarodnim okvirima uz korienje nasilja, korupcijskog djelovanja itd. Prostim uporedjivanjem odredbi st. 3. i 4. l. 507. sa karakteristikama organizovane kriminalne organizacije dolazi se do zakljuka da izmedju uslova koji su predvidjeni u st. 3. i 4. l. 507. i karakteristika i ciljeva organizovane kriminalne organizacije i nema sutinske razlike to je takodje potpuno razumljivo jer su uslovi koji su predvidjeni u st. 3. i 4. l. 507. ustvari blago izmijenjena definicija koju daje Evropska unija za organizovani kriminal, a koja u sutini u sebi sadri osobine i ciljeve organizovanog kriminalnog udruenja, da bi se oznaila i stvorila jasna razlika izmedju organizovanog zloinakog udruenja i drugih nelegalnih organizacija. Nita jasnije od iznijetog ne moe potvrditi stanovite ovog autora da odredbe l. 507. bez obzira koliko u sebi imale materijalno pravni karakter ne mogu biti oznaene niti shvaene kao obiljeja konkretnog krivinog djela. Pored toga u naem Krivinom zakonodavstvu samo organizovanje zloinakog udruenja ije smo karakteristike i ciljeve iznijeli i ije karakteristike i ciljeve u pretenosti navode i odredbe st. 3. i 4. l. 507. ZKP-a predstavlja krivino djelo zloinako udruivanje iz l. 401. Krivinog zakonika CG, s tim to treba napomenuti da radnja i cilj vrenja krivinog djela zloinako udruenje iz l. 401. KZ uvijek ne mora imati sve pomenute osobine i karakteristike ( i u praksi ih i nema) ali svakako za to nema ni prepreke.

19

Iz pravnog stava Vrhovnog suda Crne Gore ne moe se najjasnije zakljuiti da li dispozitiv izreke presude treba da sadri sve uslove koji su predvidjeni l. 507. st. 3. i 4. ili pak tri obavezna uslova koji su predvidjeni stavom 3. i jo najmanje tri od uslova predvidjena stavom 4., a to je potrebno da bude ispunjeno u obliku osnova sumnje da bi se primijenile odredbe glave XXX ZKP-a. Iznijeto pravno stanovite Vrhovnog suda Crne Gore e u praksi stvoriti znaajne nejasnoe koje nejasnoe e po nalaenju ovoga autora imati znaajne posledice (negativne) na rad sudova. Vrhovni sud je prilikom davanja navedenog pravnog stava, a u vezi istog iznio i jo jedan pravni stav koji glasi "ako se u toku pretresa pred vijeem iz l. 510. Zakonika o krivinom postupku pokae da krivino djelo nije izvreno na organizovan nain to vijee je nadleno da donese presudu i za krivino djelo koje nije izvreno na organizovani nain". Iz ovakvog pravnog stanovita, a kada se dovede u vezu sa prethodnim pravnim stavom, i koji je u sutini predmet ovoga rada moe se zakljuiti da postoji konkretno krivino djelo koje nije izvreno na organizovan nain i da postoji takodje konkretno krivino djelo koje je izvreno na organizovan nain. Ovo po nalaenju ovoga autora proizilazi iz navedenog pravnog stanovita, a to nije tano, jer Krivini zakonik CG ne poznaje krivino djelo koje ima naziv "krivino djelo izvreno na organizovan nain", ve postoji, a kako je ve izneeno pojava koja je u Zakoniku o krivinom postupku u glavi XXX, a posebno u l. 507 ZKP-a, oznaena pojmovno kao organizovani kriminal i koja predstavlja i sastoji se od organizovanog kriminalnog udruenja i to predstavlja krivino djelo koje je predvidjeno u naem Krivinom zakoniku i to je krivino djelo iz l. 401. Krivinog zakonika i jo skup krivinih djela koja ine pripadnici organizovanog kriminalnog udruenja i koja se zasnivaju na ciljevima radi ijeg je ostvarivanja udruenje osnovano. Dakle, ako je organizovano kriminalno udruenje i ako se to dokae, (pod uslovom da je bilo optube u tom pravcu) u dispozitivu izreke presude treba da stoje obiljeja krivinog djela zloinako udruivanje iz l. 401. KZ, a potom i obiljeja konkretnog krivinog djela koje su poinili (eventualno) pripadnici tog organizovanog kriminalnog udruenja a koje se zasnivalo (zasniva) na ciljevima na kojima je zasnovano to kriminalno udruenje. Tek pod ovakvom pretpostavkom mogue je prihvatiti pravno stanovite da ako se u toku pretresa pred vijeem iz l. 510. Zakonika o krivinom postupku, pokae da krivino djelo zloinako udruivanje nije izvreno (nije dokazano), da je to vijee nadleno da donese presudu za

20

konkretno krivino djelo ako je izvreno od strane optuenih. Da je ovakav pogled na ova pravna pitanja pravilan potvrdjuje i sledei primjer. Ako bi uslovi predvidjeni u stavu 3. i 4. lana 507. ZKP-a bili obiljeja krivinog djela, a kako se to sugerie u pravnom stavu Vrhovnog suda i ako bi kao bitna obiljeja krivinog djela bila prihvaena od strane suda onda bi sud svakako, a pod pretpostavkom da neko od tih obiljeja nedostaje u injeninom opisu (u dispozitivu), a kao posebni elemenat tog krivinog djela, za koje je podnijeta optunica ,optuenog morao osloboditi od optube na osnovu l. 363. ta. 1. ZKP-a ili pak ako neko od tih osnovnih obiljeja ne bi bilo dokazano takodje bi optuenog morao osloboditi, ali na osnovu l. 363. ta. 3. ZKP-a. Dakle, jasno je da se u l. 507. ne nalaze obiljeja nijednog krivinog djela predvidjenog Krivinim zakonikom CG ve upravo kako i stoji u naslovu glave XXX radi se o posebnim odredbama o postupku za krivina djela izvrena na organizovan nain. Da je sve kako je iznijeto potvrdjuje i injenica koju e praksa potvrditi, a to je da ako bi sud i prihvatio da uslovi predvidjeni u l. 507. ZKP-a, predstavljaju obiljeja krivinog djela, (to e morati jer se radi o obaveznom pravnom stavu) i dokazao na pretresu da je konkretno krivino djelo rezultat organizovanog djelovanja vie od dva lica iji je cilj vrenje tekih krivinih djela radi sticanja dobiti i moi, te ako bi dokazao jo potrebne uslove iz st.4. l. 507. ZKP-a, a pod pretpostavkom da optuenim na teret nije stavljeno izvrenje krivinog djela zloinako udruivanje iz l. 401. KZ-a, oglasio bi ga krivim i izrekao mu krivinu sankciju predvidjenu za to konkretno krivino djelo. Isto bi se desilo i ako prvostepeni sud ne bi naao da je konkretno krivino djelo rezultat organizovanog djelovanja vie od dva lica iji je cilj vrenje tekih krivinih djela radi sticanja dobiti ili moi i jo da nijesu ispunjeni neki od traenih uslova iz st. 4. opet bi optuenom (optuenim) izrekao krivinu sankciju koja je predvidjena za to isto krivino djelo to ukazuje da unoenje uslova predvidjenih u l. 507. ZKP-a u obiljeja konkretnog krivinog djela nema nikakvog znaaja na krivinu sankciju izuzev eventualno prilikom odmjeravanja iste, ali zato onemoguava gonjenje poinilaca krivinog djela, zloinako udruivanje iz l. 401. Krivinog zakonika. Iznijeti pravni stav Vrhovnog suda Crne Gore dovodi u pitanje sticaj izmedju krivinog djela zloinako udruivanje iz l. 401. KZ-a i konkretnog krivinog djela (krivinih djela) proizalih iz zloinakog plana. Pravno stanovite Apelacionog suda, a kako je izneeno u prvom dijelu ovoga rada jasno i vrsto stoji na stanovitu da odredbe l. 507. ZKP govore o organizovanom kriminalu kao pojavi koja se sastoji u injenju krivinih djela od strane organizovanog kriminalnog udruenja i da je u odredbama l. 507. ZKP-a definisan pojam organizovanog kriminalnog udruenja odnosno kriminalne organizacije, a da

21

sva krivina djela koja se ine u okviru tog kriminalnog udruenja predstavljaju djela organizovanog kriminala. Dakle, pojam kako je oznaen i naveden u l. 507. ZKP organizovani kriminal predstavlja skup dvije vrste krivinih djela i to krivino djelo samog organizovanja kriminalnog udruenja, a to je u naem Krivinom zakoniku krivino djelo zloinako udruivanje iz l. 401. KZ i krivina djela (jedno ili vie) koja ine pripadnici organizovanog kriminalnog udruenja, a proizilaze iz kriminalnog plana. Ovakvo stanovite jasno sugerie da krivino djelo zloinako udruivanje iz l. 401. Krivinog zakonika stoji u sticaju sa krivinim djelom (krivinim djelima) koja proizilaze iz zloinakog plana tog udruenja, i to prije svega zbog injenice da zloinako udruivanje iz l. 401. nema privremeni karakter i ne stvara se radi izvrenja jednog ili vie odredjenih krivinih djela niti se pak gasi izvrenjem jednog ili vie krivinih djela ve ima cilj i traje "vjeno". Medjutim, pravni stav Vrhovnog suda Crne Gore, a kako je iznesen, da uslovi iz l. 507. st. 3. i 4. ZKP-a su obiljeja krivinog djela izvrenog na organizovani nain u potpunosti zanemaruje postojanje samostalnog krivinog djela zloinako udruivanje iz l. 401. KZ u trenutku kada je izvreno neko konkretno krivino djelo, pa po tom istom stavu, tada dobija karakter pripremne radnje tog konkretnog krivinog djela to sigurno ne moe biti tano. U vezi sa gore iznijetim, navedeni pravni stav Vrhovnog suda posebno dovodi u pitanje odgovornost organizatora zloinakog udruenja za krivina djela u koja nije uestvovalo ili ak nije ni znao da su izvrena, a proizala su iz zloinakog plana ili su pak u vezi sa zloinakim planom. Ovu tvrdnju slikovito prikazuje navodjenje jednog od uslova iz l. 507. st. 3., a koji je predvidjen da je potrebno da bude ispunjen da bi se primijenile posebne odredbe o postupku za krivina djela izvrena na organizovan nain, i koji uslov je pravnim stavom Vrhovnog suda Crne Gore pretvoren u obiljeje konkretnog krivinog djela. Radi se o uslovu da je djelo rezultat organizovanog djelovanja vie od dva lica. Jasno pod organizovanim djelovanjem se podrazumijeva formiranje grupe ili drugog zloinakog udruenja (banda, zavjera i slino), a to znai da sud pod pretpostavkom da se radi o obiljeju krivinog djela (ovdje se ne misli na zloinako udruivanje iz l. 401. KZ) mora utvrditi ko je organizovao zloinako udruenje, a ko postao lan, da utvrdi zloinaki plan udruenja itd., a da bi utvrdio koja su djela direktno a koja indirektno obuhvaena tim planom, a koja su poinjena u konkretnom sluaju. Medjutim, i pored svih tih utvrdjenja sud nee moi utvrditi vinost organizatora kao osnov njegove odgovornosti za izvrenje krivinih djela u ije izvrenje nije uestvovao pa za koja ak nije ni znao, a u vezi su zloinakog plana i poinili su ga lanovi zloinakog udruenja. Ovo stoga, jer mu se na

22

teret ne stavlja izvrenje krivinog djela zloinako udruivanje iz l. 401. KZ odnosno nije oznaen kao organizator zloinaog udruenja te mu se zbog toga na teret ne moe staviti odgovornost za krivina djela koja su proizala iz plana zloinake organizacije koju je formirao. Vrhovni sud Crne Gore kroz svoje pravno stanovite da uslovi iz l. 507. st. 3. i 4. ZKP-a, su ustvari obiljeja krivinog djela izvrenog na organizovani nain onemoguava primjenu odredbi l. 507. ZKP, a koja se odnosi na primjenu odredbi glave XXX ZKP-a, ako postoje osnovi sumnje da je izvreno krivino djelo rezultat organizovanog djelovanja vie od dva lica . Apelacioni sud CG je iznio rezervu u vezi nesklada ove odredbe i odredbe iz l. 249. st. 1. ZKP-a ali je isto tako predloio (naao) pravno rjeenje dok ovaj nesklad postoji.Naprotiv, pravni stav Vrhovnog suda u praksi nee omoguiti primjenu ove odredbe, jer donoenjem stava da su uslovi iz l. 507. st. 3. i 4. ZKP ustvari obiljeja konkretnog krivinog djela Vrhovni sud CG je stao na stanovite da se istraga ne moe sprovoditi, ako ne postoji osnovana sumnja da su ta obiljeja krivinog djela ostvarena. Medjutim, nasuprot tome u odredbama l. 507. st. 3. ZKP stoji da e se sve odredbe glave XXX primjenjivati na nivou osnova sumnje to je jedno drugom potpuno protivurjeno. Pravno stanovite Vrhovnog suda Crne Gore, a koje glasi, da dispozitiv presude treba da sadri obiljeja i uslove iz l. 507. st. 3. i 4. ZKP-a jer ta obiljeja i uslovi predmetnom krivinom djelu daju obiljeja krivinog djela izvrenog na organizovan nain e stvoriti nerazumljivosti i protivurjenosti i pod pretpostavkom da Specijalni tuilac ustane sa optubom za izvrenje krivinog djela zloinako udruivanje iz l. 401. KZ i krivinih djela (krivinog djela) koja proistiu iz zloinakog plana udruenja, jer po pravnom stavu Vrhovnog suda u injeninom opisu tih djela morae se navesti uslovi iz l. 507. st. 3. i 4. ZKP-a, kao obiljeja tog (tih) krivinih djela, pa e pod pretpostavkom da se u postupku dokae postojanje krivinog djela zloinako udruivanje iz l. 401. KZ, desiti se, da se ne moe dokazati postojanje svih uslova iz l. 507. st. 3. i 4. ZKP, a koji uslovi su oznaeni u predmetnom pravnom stavu kao obiljeja krivinog djela. Ovo zbog toga to za postojanje krivinog djela zloinako udruivanje iz l. 401. KZ je dovoljno da se utvrdi da je neko lice organizovalo grupu ili drugo udruenje u cilju vrenja krivinih djela ili da je postalo pripadnikom. Ali za postojanje konkretnog krivinog djela koje je proizalo iz plana tog zloinakog udruenja, a po pravnom stavu Vrhovnog suda potrebno je da se utvrde uslovi iz l. 507. st. 3. ZKP i najmanje tri uslova iz l. 507. st. 4. (mada nije jasno iz pravnog stava da li je dovoljno

23

samo tri ili svih devet uslova iz ovog stava) to znai da je potrebno mnogo vie obiljeja nego se trai za izvrenje krivinog djela iz l. 401. KZ. U praksi e se desiti (ve se desilo) da nije mogue utvrditi sve uslove iz l. 507. st. 3. i 4. ZKP (kao obiljeja krivinog djela), zbog ega e prvostepeni sud iz injeninog opisa tog konkretnog krivinog djela morati ispustiti sve uslove predvidjene iz l. 507. st. 3. i 4. ZKP, a koji su zbog pravnog stava Vrhovnog suda oznaeni kao obiljeja krivinog djela. U toj stvorenoj pravnoj situaciji ispae da je to konkretno krivino djelo izvreno na uobiajen nain iako je, da ponovimo, proizalo iz plana zloinakog udruenja i u sticaju je sa krivinim djelom zloinako udruivanje iz l. 401. KZ. Ovakva situacija je neprihvatljiva misaono i logiki.

Zakljuak

Detaljno iznoenje pravnih stavova Apelacionog suda CG, a potom i stvorene prakse u vezi gonjenja poinilaca krivinih djela uinjenih na organizovan nain, a posebno detaljno obrazlaganje i analiziranje pravnog stava Vrhovnog suda Crne Gore u ovom radu uinjeno je ciljno i motivisano eljom autora da pravne stavove Apelacionog suda kao i stvorenu praksu priblii iroj pravnoj javnosti, a posebno da te pravne stavove i stvorenu praksu, zajedno sa detaljnim kritikim osvrtom na pravni stav Vrhovnog suda Crne Gore uini transparentnim redaktorima pomenutog pravnog stava sa eljom da argumenti navedeni u ovom radu opredeljujue utiu na izmjenu obavezujueg pravnog stava u pravcu iznijetih stavova Apelacionog suda Crne Gore.

Zakonsko rjeenje predvidjeno u lanu 507. st. 3. ZKP-a, gdje se navodi da se odredbe glave XXX mogu primjenjivati ako postoje osnovi sumnje da su ispunjeni uslovi iz stava 3. i 4. tog lana je nelogino i protivurjeno, a posebno je protivurjeno odredbi l. 249. st. 1. gdje stoji da se istraga pokree protiv odredjenog lica kad postoji osnovana sumnja da je uinilo krivino djelo iz ega proizilazi jedini zakljuak da se u istragu ne moe ulaziti ni u kom pravcu sa manjim stepenom sumnje od osnovane sumnje, a to dalje znai da se ni odredbe Zakonika o krivinom postupku Crne Gore u prethodnom postupku, a koje odredbe poinju od glave XIX ne mogu primjenjivati, a to znai ni odredbe glave XXX, bez tog stepena sumnje (osnovane sumnje). Krivina djela uinjena na organizovan nain ili kako to se jo navodi i odredjuje u lanu 507. st. 1. ZKP-a, organizovani kriminal predstavlja pojavu koja obuhvata i sastoji se u injenju krivinih djela od strane organizovanog kriminalnog udruenja, a krivina djela koja se ine u okviru tog kriminalnog

24

udruenja predstavljaju djela organizovanog kriminala kako je to i oznaeno u stavu 1. lana 507. ZKP-a. Organizovani kriminal predstavlja skup dvije vrste krivinih djela i to krivino djelo samog organizovanja kriminalnog udruenja i krivino djelo (krivina djela) koja ine pripadnici organizovanog kriminalnog udruenja. Gonjenje uinilaca krivinih djela uz primjenu odredbi glave XXX (postupak za krivina djela izvrena na organizovan nain), po prirodi stvari je nezamislivo ako ne postoji osnovana sumnja da su poinili krivino djelo zloinako udruivanje iz l. 401. Krivinog zakonika Crne Gore, dakle krivino djelo koje sankcionie samo organizovanje kriminalnog udruenja a jo svakako iako je poinjeno i neko krivino djelo od strane lanova kriminalne organizacije koje se zasniva (proizilazi) iz ciljeva radi kojeg je osnovano zloinako udruenje, ili je pak u vezi sa njim. Izuzetak od iznijetog pravila su svakako krivina djela u kojima je zloinako udruivanje posebno inkriminisano.