NAPREDNA MAKROEKONOMIJA

IX predavanje

*

*5. MonetarizamNeoliberalne postavkeNastao 50-tih godina XX vijeka i esto se poistovjeuje sa kvantitativnom teorijom novca Ali, monetarizam je mnogo vie od togaSa pojavom stagflacije u SAD (stagnacija ekonomskog rasta praena inflacijom), kenzijanske ideje i tumaenja ekonomskih kretanja bivaju potisnutiPonovo vraanje na kvantitativnu teoriju novca kroz monetarizamNova kola ekonomskog miljenja Miltona FridmanaPodrazumijeva da je ponuda novca kljuna determinanta u kretanjima proizvodnje (kratak rok) i cijena (dugi rok)Fridman i monetaristi redefiniraju kvantitativnu teoriju novca i uklapaju je u neoklasinu teoriju kapitala

Kvantitativna teorija novca prije monetarizma

esto se poistovjeuje sa monetarizmom to je pogreno jer je kvantitativna teorija novca postojala mnogo prije monetarizmaKvantitativna teorija novca teorija koja istie direktnu vezu izmeu nivoa cijena i koliine novcaOva veza jedna je do najstarijih ideja u ekonomijiPrve temelje ove ideje u uspostavi sistema postavio je Jean Bodin u 16.vijeku koji je uoio da se u vrijeme dolaska brodova sa zlatom i srebrom iz kolonija poveava nivo cijena (inflacija)Na osnovu ovog shvatanja postavljena i prva kvatitativna jednaina

M = PQ- M koliina novca u opticaju- P nivo cijena- Q indeks realne vrijednosti potronje

Kvantitativna teorija novca prije monetarizma

Ovako postavljena kvantitativna jednaina govori da sa porastom koliine novca, pri istoj koliini ponuene robe mora doi do porasta cijenaJohn Locke 17. vijek u navedenu jednainu unosi znaajnu novinu faktor brzine opticaja novcaOvim kvantitativna teorija dobiva dinaki karakter i glasi

MV = PQ- M koliina novca u opticaju- V brzina opticaja novca- PQ novana vrijednost potronje- P nivo cijena- Q indeks realne vrijednosti potronje

J. Locke je, u razmatranju svoje opte teorije vrijednosti cijena, zakljuio da je koliina novca kljuna odrednica potronjeOvako postavljena kvantitativna teorija novca smatra se i rudimentarnom formom teorije inflacijeAko su V (brzina opticaja novca) i Q (koliina robe) konstantni onda je

Stopa rasta ponude novca = stopa inflacijePromjena monetarne mase direktno utie na nivo cijenaKvantitativna teorija novca bila prihvaena od mnogih koji su je dalje razvijali i prilagoavaliGlavni nosioci neoklasiari

*Kvantitativna teorija novca prije monetarizma

Dvije formulacije:

Transakcijska (Fierova)

Kembridska

*Kvantitativna teorija novca prije monetarizma

*

Transakcijska (Fierova) varijanta kvantitativne teorije novca

Najpoznatija verzija ove teorijeIrving Fisher (1867 1947) daje novi prikaz kvantitativne teorije novcaZa razliku od prethodnika, Fisher primjenjuje dinamiki pristup i uzima u obzir realizaciju roba (transakcije T), a ne ponudu roba.Fisherova jednaina kvantitativne teorije ili jednaina razmjene glasi:

MV = PTPT suma razmjene oznaava potranju za novcemP cijenaT transakcijeM koliina novcaV brzina opticajaMV oznaava ponudu novca

On zakljuuje da ako je MV > PT vrijednost novca pada, a cijena rastu, i obrnutoPretpostavka je da je V konstantnoOvdje se pretpostavlja i da je T konstantno jer je privreda uvijek na nivou pune zaposlenostiOdatle zakljuak da promjena koliine novca moe dovesti samo do promjene opteg nivoa cijenaFisher je bio prvi ekonomista koji je razlikovao nominalnu i realnu kamatnu stopu i utvrdio da je

Realna kamata = nominalna kamata inflacija*Transakcijska (Fierova) varijanta kvantitativne teorije novca

*Kembridska varijanta kvantitativne teorije novca

Predstavlja se jednainom M = kPTk Marshallov koeficijent ili kembridski koeficijentova verzija predstavlja statinu verziju kvantitativne teorije novca jer posmatra ponudu i potranju za novcem u odreenom trenutkukoeficijent k odnos izmeu koliine novca u opticaju i nominalnog dohotka i rauna se kao

njima je predstavljena i duina vremena u kome se dri svaka novana jedinica (prelaz novca iz funkcije prometnog sredstva u funkciju blaga ili imovina)

*

pretpostavka vlasnik imovine u svom portfoliu ima najmanje dva oblika imovine npr. novac i robe ili vrijednosne papirekada je M > kPT ponuda novca je vea od potranje, njegova marginalna korisnost opada, novac iz jednog oblika imovine prelazi u drugi (npr. robu).Potranja za robom raste, rastu cijene, profitabilnost opadaSelekcija se nastavlja npr. kupovinom vrijednosnih papiraPotranja za vrijednosnim papirima raste, cijene rastu...

*Kembridska varijanta kvantitativne teorije novca

*

Monetarizam ekonomska teorija koja se fokusira na makroekonomske efekte ponude novcaIdejni tvorac Milton Friedman (1912 2006)Pretjerana ekspanzija ponude novca stvara inflacijuMonetarne vlasti trebaju se fokusirati na odravanje stabilnosti cijenaJedno od osnovnih uvjerenja monetarizma da je potranja za novcem stabilna funkcija bogatstva, cijena, promjena cijena i kamate

*Monetarizam i moderna kvantitativna teorija novca

*

Monetarizam kao teorija javio se kao opozicija i kritika kenzijancimaMonetarizam redefinisana, obnovljena i proirena verzija kvantitativne teorije novca koja je imala dva obiljeja:Fridman definie kvantitativnu teoriju novca kao teoriju potranje za novcem, a ne teoriju odreivanja nivoa cijena ili dohotkaSutina kvantitativne teorije postojanje stabilne veze izmeu brzine opticaja novca i malog broja nezavisnih varijabli koje je odreujuFridman tvorac poznatog monetarnog pravila:

Stopa inflacije u dugom roku = stopa rasta ponude novca stopa rasta realnog dohotka (proizvodnje)*Monetarizam i moderna kvantitativna teorija novca

*

Sutina monetarizma svodi se na slijedee:

Rast ponude novca je prva determinanta rasta nominalnog BDP-aAD pod uticajem promjena u ponudi novcaProizvodnja, zaposlenost i cijene pod uticajem novcaDvije su pretpostavke vjerovanja u novac: stabilnost i pravilnost brzine opticaja novca novac je neosjetljiv na kamateAko je V stabilno M odreuje PxQZbog toga je fiskalna politika nevanaMonetarna politika kljuna *Monetarizam

Cijene i plate su relativno fleksibilneFilipsova kriva (kratkorono) je relativno strmaU sistemu AS-AD kratkorona kriva AS posve strmaZbog toga novac pokree proizvodnju neznatno i kratkotrajnoGlavni uticaj novca je na cijene

Privatni sektor je stabilan glavne promjene zavise od postupaka Centralne banke*Monetarizam

Mehanizam sistema vano je stabilizirati monetarni sektor, a realni sektor e se brzo prilagoditi stanju i stabilizirati pomou konkurencije i trinog mehanizmaintervencionizam i diskreciona fiskalna i monetarna politika destabiliziraju ekonomijuglavno monetarno pravilo (preporuka) stopa rasta ponude novca treba biti unaprijed poznata i konstantna. Ako je brzina opticaja novca stabilna, poeljno je da rast novane mase bude jednak rastu BDP-a

*

Mehanizam sistema Tumaenje glavnog monetarnog pravila nakon ovih postavki je slijedee:U ekonomiji nema visoke inflacije ako su stope rasta ponude novca i stope rasta dohotka jednake U ekonomiji se moe oekivati niska inflacija u dugom roku ako je stopa rasta ponude novca mala

*

Monetarizam danasAmeriki sistem federalnih rezervi (FED) slijedi umjereni oblik monetarizmaEvropska centralna banka (ECB) slijedi ortodoksniju formu monetarizma sa akcentom na kontrolu inflacije u cilju odravanja stabilnosti euraMeunarodni monetarni fond (IMF) pristalica monetaristikih stavova zemljama u tranziciji preporuio primjenu monetaristikog modela u cilju liberalizacije ekonomije Ovo pravdano stavom da se uspjena tranzicija moe provesti stabilizacijom cijena i valuteBrojne kritike ovom modelu, kao i uloga monetarne politike u liberalizaciji trgovine, meunarodnih investicija i politika centralne banke, ovaj model dre u centru panje

*

U okviru kole oekivanja u ekonomiji se razlikuju:

Adaptivna oekivanjaRacionalna oekivanja (RATEX)Pluracionalna oekivanja*6. Oekivanja u ekonomiji

Racionalna oekivanja u ekonomijiKoriste se kao pretpostavka u savremenim makroekonomskim modelimaU ekonomsku teoriju i analizu uveo John Muth 1961.godine, a naroito su postala znaajna kasnijom obnovom od strane Roberta Lucasa i Thomas SargentaModeliranje oekivanja postalo je krucijalno u teorijama kao to je nova klasina makroekonomija, nova kejznijanska makroekonomija te teorija igara

*

Racionalna oekivanja u ekonomijiRacionalna oekivanja definiu se kao najbolja procjena budunosti (optimalna procjena) koja koristi sve raspoloive informacije

Prema Robertu Lucasu to ne znai da svi akteri posjeduju identine informacije, nego da koriste svaku raspoloivu informaciju na najbolji mogui nainDefinisane slijedee pretpostavke:Perfektno poznavanje ekonomske strukturePlate i cijene su apsolutno fleksibilne

*

Prema teoriji racionalnih oekivanja efekti koji se predviaju ne odstupaju znaajno od ishoda trine ravnotee To znai da ljudi ne prave znaajne greke kada predviaju budunost i da su devijacije od savrenog predvianja rijetkeU ekonomskom modelu ovo se uobiajeno modelira pretpostavkom da je oekivana vrijednost jednaka predvienoj vrijednosti modela, uveanoj za standardnu greku

*

Pretpostavimo da je P ravnotena cijena na jednostavnom tritu, odreena ponudom i potranjom

P = P* + e E(P) = P* P* - oekivana cijena (racionalno oekivanje)e standardna greka (oekivana vrijednost 0)

Teorija racionalnih oekivanja kae da e aktuelna cijena odstupati od oekivane samo ako se javi informacioni ok koji moe nastati pojavom novih informacija koje nisu bile predviene kada su nastala oekivanja

Teorija racionalnih oekivanja je razvijena kao odgovor na nedostatke uoene kod teorija baziranih na adaptivnim oekivanjimaKod adaptivnih oekivanja, oekivana budua vrijednost ekonomske varijable temeljena je na vrijednostima iz prolostiNaprimjer, ljudi bi pretpostavljali buduu inflaciju jednostavnim posmatranjem inflacije prethodnih godinaU sluaju adaptivnih oekivanja, ako ekonomija ima stalno rastue stope inflacije, ljudi bi svojim pretpostavkama uvijek podcjenjivali inflaciju

Adaptivna oekivanja u ekonomsku teoriju i analizu uveo Cagan 1956. godineSutina ekonomski subjekti suoeni sa nedovoljnim i nepouzdanim informacijamaModel adaptivnih oekivanja nikada ne ostvaruje ravnoteu, naprotiv, on se uvijek asimptotski kree prema ravnoteiPrimjer adaptivnih oekivanja izraen je u slijedeoj jednakosti

*

pe predstavlja oekivanu inflaciju u narednoj godini

parametar - (izmeu 0 i 1) pokazuje mjeru u kojoj sadanja oekivanja budue inflacije odraavaju prola oekivanja i prilagoavanje greke (sadanja oekivanja se poveavaju/smanjuju u zavisnosti od razlike izmeu aktuelnih i prolih oekivanja)pj inflacija u godini jPrema tome, sadanja oekivana inflacija, prema adaptivnim oekivanjima, predstavlja ponderisani prosjek svih prolih inflacija

*

MEHANIZAM SISTEMA

Perfektno informisani ekonomski subjekti uz upotrebu matematskih modela i ekonometrije, predviaju pozicije ekonomskog sistemazahvaljujui tome, anticipiraju akcije ekonomske politike i usklauju npr. oekivanu stopu inflacije sa stvarnomFilipsova kriva je vertikalna a ekonomska politika suvinakada Vlada mijenja politiku ekonomski subjekti mijenjaju svoje ponaanjeigra s Vladom pomou racionalnih predvianja

*

U ekonomijama u kojima dominiraju racionalna oekivanja, fleksibilne cijene i plate, ekonomska politika vlade je neefikasna jer je ekonomski subjekti anticipiraju i ugrade u svoje ponaanjeJedini nain da ekonomska politika utie na proizvodnju i zaposlenost je iznenaenje, to je rijetkost (racionalna oekivanja)Tvorci ekonomske politike ne mogu prognozirati ekonomska kretanja bolje od privatnog sektoraU vrijeme kada ekonomska politika reaguje na dogaaje, ekonomski subjekti su te dogaaje ve ugradili u svoje ponaanje i politika vlade moe samo pogorati stanje

*

KRITIKE RATEX-uTeza o racionalnim oekivanja esto kritikovana kao nerealnaIstinska racionalna oekivanja bi trebala uzeti u obzir i injenicu da informacije o buduim deavanjima kotajuIstie se da postoji fundamentalna nesigurnost u vezi predvianja budunosti (Austrijska kola, Kejns) te da budunost ne moemo predvidjetiStoga, nijedna oekivanja ne moemo smatrati kao istinski racionalna (Kejns)

*

KRITIKE RATEX-uPostavka o fleksibilnim cijema i platamaPostavka o ugraivanju najnovijih prognoza poput superkompjuteraTvrdnja da su predvianja konjukturnih ciklusa pogrenaPostavka da postoji samo jedna i jedina ravnotea (Muth i Lucas), tako da ljudi formiraju svoja oekivanja o ovoj jedinstvenoj ravnotei

*

Tako, Muth pretpostavlja da je p* (oekivana cijena) jedinstvena, a Lucas dodaje da ova ravnotea odgovara jedinstvenoj punoj zaposlenosti koja odgovara jedinstvenoj NAIRU (natural rate of unemployment)Ukoliko postoji vie od jednog od moguih ravnotenih rjeenja, onda implikacije teorije racionalnih oekivanja nisu primjenjivePretpostavka o primjenjivosti racionalnih oekivanja na kolektivno ponaanje to nije u skladu sa injenicom da individualno ponaanje ne odgovara uvijek kolektivnom

Teza o neefektivnosti ekonomske politike (Thomas Sargent, Neil Wallace)

Autori navode primjer mjera FED-a: ako FED odlui da smanji nezaposlenost kroz ekspanzivnu monetarnu politiku, to e uiniti da ekonomski subjekti anticipiraju promjene u politici ubudue te poveaju svoja oekivanja o stopi inflacije

Rezultat to e dovesti do suprotnog efekta, akcije vlade e poveati samo stopu inflacije, a ne zaposlenost

*

Lukasova kritikaTvrdi da ponaanje privrednih subjekata u prolosti moe biti lo putokaz za procjenu efekata ekonomske politikePrivredni subjekti se ne rukovode tekuim ponaanjem vlade, ve svojom percepcijom njihovog naina vladanja, odnosno njihovog reima ekonomske politikeIz tog razloga, predvianje reakcija privrednih subjekata i finansijskih trita na promjene ekonomske politike ne moe se vriti iskljuivo na osnovu njihovog ponaanja u prolosti

*

Ekonomija ponude (Supply-side economics) pojavila se 1970 tih godina kao odgovor na dominaciju kejnzijanske ekonomske teorije i politike

Predstavnici Ekonomije ponude smatrali su da upravljanje tranjom (Kejns) nije dalo rezultate u suzbijanju stagflacije u 1970-tim godinama i stabiliziranju zapadnih ekonomija u vrijeme naftnih okova

Kejnzijanci kritikovani zato to su se previe oslanjali na upravljanje ekonomijom preko AD

*7. Ekonomija ponude

Kao u klasinoj koli, predstavnici Ekonomije ponude smatraju da je proizvodnja, odnosno, ponuda klju ekonomskog prosperiteta i da potranja/potronja ima sekundarnu uloguTime oni oivljavaju ideje Sejovog zakona i zalau se za obnovu upravljanja ekonomijom podsticanjem preduzetnitva, AS i ekonomskog rastaTermin ekonomija ponude (supply-side economics) upotrijebio prvi put novinar Jude Wanniski 1975.godine, a samu ideju popularizirali su ekonomisti Robert Mundell i Arthur Laffer

*

Koncept Ekonomije ponude temelji se na slabostima kenzijanske i monetaristike koleU centru panje poreska politikaInsistira na dravnoj intervenciji ali u razumnoj mjeriPolazi od motivacije i privatne inicijative preduzetnika

Teza - ekonomski rast moe se najefektivnije ostvariti podsticanjem proizvodnje (ponude) dobara i usluga

Sredstvo podsticanja porezi na dohodak i porezi na kapitalnu dobit

*

Preporuke donosiocima ekonomske politike da utvrde adekvatan nivo marginalnih poreskih stopaMaksimalne koristi se ostvaruju optimizacijom marginalnih poreskih stopa subjekata sa visokim prihodima i kapitalnih investicija za koje se smatra da e poveati ponudu i time podstaknuti ekonomski rastKejnzijanska makroekonomija, naprotiv, smatra da se sniavanje poreza treba koristiti za poveanje potranje, a ne ponude i stoga treba biti usmjereno prema subjektima nieg dohotka koji imaju veu marginalnu sklonost potronji

*

Zagovornici Ekonomije ponude tvrde da bi ekonomski rast kojeg bi potaknule poreske stimulacije bio u toj mjeri znaajan da bi poveao javne prihode po osnovu rastue ekonomske aktivnosti i tako kompenzirao u potpunosti kratkorone gubitke zbog smanjenja poreske stope

Smanjenje poreza bi, prema njima, trebalo dovesti do rasta ukupnih prihoda

*

Ve u 1980-tim godinama ovaj pravac imao je ulogu teorijske osnove ekonomske politike u SAD i Velike Britanije (reganomika i taerizam)Zagovornici ekonomije ponude bili uvjereni kako visoke marginalne poreske stope predstavljaju glavnog krivca za postojanje niske nacionalne tednje, malih investicija i recesije u SAD-uPredvoeni Arthurom Lafferom, smatrali su kako e smanjivanje marginalnih poreskih stopa dovesti do poboljanja ekonomskih prilika u SAD-u

*

Osnovni analitiki instrument pomou kojeg su oni uspjeli uvjeriti predsjednika Regana u nunost provedbe poreske reforme bila je kriva koja je pokazivala odnos izmeu poreskih stopa i poreskih prihoda

Ova je kriva po svom tvorcu i nazvana Lafferovom krivom i pod tim imenom zauzela je svoje mjesto u ekonomskoj teoriji

*

Laferova kriva*

Poreska stopa %Poreski prihodi %T*0%100%

Porastom poreske stope rastu i poreski prihodi, no nakon neke take porast poreske stope vie ne doprinosi rastu poreskih prihoda ve upravo obrnuto Taka T* - optimalna poreska stopa koja obezbjeuje maksimalne poreske prihode Visoke poreske stope destimuliraju ljude da rade i da tede Oni svoju ekonomsku aktivnost ili sele u podruje nezvanine privrede, ili se odluuju na vie odmora, a manje rada

*

Laferova krivaMeutim, praksa je demantirala Lafferovu krivu Empirija je pokazala da su se stope tednje nakon smanjivanja poreza smanjilePoreski prihodi nisu se poveali ve su se prema predvianjima mnogih ekonomista zaista i smanjili to je izmeu ostalog pridonijelo poveanju budetskog deficitaTako su se predvianja ekonomista ponude pokazala pogrenim

*

Laferova krivaSniavanje poreskih stopa nije dovelo do vee ponude rada, vee tednje i veih poreskih prihoda Ekonomisti su smatrali da zagovornici ekonomike ponude preuveliavaju pozitivne efekte smanjivanja poreskih stopa na poticaje za rad i tednju pojedinaca, te da zanemaruju neeljene nuspojave To se prvenstveno odnosilo na poveanje agregatne potranje koja potie porast cijena

*

Kritike Ekonomije ponudeSmanjivanje poreskih stopa moe potaknuti pojedince da vie rade, ali e ih svakako potaknuti da vie troe Osim vee ponude poveat e se tako i agregatna potranja, te e efekat na proizvodnju i cijene biti kombinacija poveane ponude (rada i kapitala) i poveane potranje (troenja pojedinaca i poduzea), a ne samo rezultat poveane ponude kako tvrde ekonomisti ekonomije ponudeU takvim uvjetima doi e ipak do poveanja cijenaSmanjivanje poreskih stopa poveat e investicije preduzetnika, ali ponekad moe proi i vie godina dok se kapaciteti doista poveajuTako sniavanje poreskih stopa prvo djeluje na poveanje agregatne potranje, a tek u dugom roku dolazi do poveanja ponude

*

Smanjivanje poreskih stopa trebalo bi dovesti do veeg radnog napora i vee tednje, ali ovaj se poticaj odnosi na one koji su zaposleni. S druge strane, oni koji su nezaposleni kako niti ne plaaju porez, tako niti smanjenje poreskih stopa nee utjecati na promjenu njihova ponaanja. Zato se ekonomiji ponude i prigovara da iri ekonomske nejednakosti.Sniavanje stopa poreza nije povealo poreske prihode. Upravo obrnuto - poreski su prihodi opali, a budetski se deficit poveaoPad poreskih stopa nije pratio i potreban porast poreske osnovice koji bi osigurao porast poreskih prihoda

Tako su i praksa i teorija opovrgnule postojanje Lafferove krive

*

EKONOMIJA PONUDE I EKONOMIJE TRANJE (KOMPARACIJA)

Investicije su motiv rasta u oba koncepta. U konceptu tranje njih pokree tranja a u ekonomiji ponude tednja i oekivani profitKod Kejnsa proizvodnja je funkcija potranje a u ekonomiji ponude potranja je funkcija proizvodnje.Kod Kejnsa poreskom politikom se podstie tranja a u ekonomiji ponude ponuda (proizvodnja)Kejns je makroekonomist (izraena uloga drave) a u ekonomiji ponude u osnovi je privatni poduzetnik (mikroekonomskog karaktera uz doziranu ulogu drave)

*

EKONOMIJA PONUDE I EKONOMIJE TRANJE (KOMPARACIJA)

5. U ekonomiji tranje (Kejns) tednja je destimulator rasta, u ekonomiji ponude pretpostavka rasta su akumulacija i tednjaKod Kejnsa uloga novca pasivna, u ekonomiji ponude znaajnaProtiv inflacije se ekonomija ponude bori finansijskom politikom i poveanjem proizvodnje. Kejns je bio optereen poveanjem zaposlenosti.

*

*

*

*

*

*

*