7E JAARGANG, NR. 4, juli 2012 - LVO...te gebeuren – het lidmaatschap wordt dan per 1 januari van het jaar daarop beëindigd. Internet: Lidmaatschap opzeggen: Secretariaat LVO Postbus

7E JAARGANG, NR. 4, juli 2012

SectioVoorlichtinghelpt patiënt

ResistentieRIVM belichtoorzaken en aanpak

OK-managerRob van den Dool: ‘Loyaliteit is mijn drijfveer’

ManipulatieKan ookjou overkomen!

Schiphol De OK alsluchthaven

ImplantatenPer stuk steriel verpakt

OK Management-katern vanaf pagina 21

Collega:Anesthesiemedewerker Anesthesiemedewerker

Peter van Dun draait Peter van Dun draait

verzoeknummers voor patiëntenverzoeknummers voor patiënten

OKO00412.indd 1OKO00412.indd 1 11/06/12 15:2611/06/12 15:26

Je eigen groei

gratis scholing van TMI

ZZP’er of Maatschap? Ontdek de + van TMI Slechts 7 procent bemiddelingsfee + De garantie dat jouw omzet binnen twee weken op je

rekening staat + De grootste kans op de hoogste omzet + De grootste kans op werken

dichtbij huis. Kijk snel op www.tmi-interim.nl/zzp of bel met de ZZP informatiedesk:

020-7173527

LVO-informatie

Charmaine Betzema, voorzitter, [email protected]

Hennie Mulder, penning-meesteren bestuurslid [email protected]

Jeanine Stuart, secretaris en bestuurslid Onderwijs [email protected] en [email protected]

Nicole Dreessen, bestuurslid [email protected]

Monique de Kort, bestuurslid Congres, [email protected]

Femke Wienen, bestuurslid PR&V, [email protected]

LVO TELEFOON NUMMER: 024-645 47 71 van maandag t/m zaterdag van 9.00 tot 17.00 uurAdres: LVO, Postbus 90581006 AB Amsterdam

Lid worden van de LVO? Surf naar www.lvo.nl of bel met 024-645 47 71.Opzegging van lidmaatschap dient voor 1 oktober schriftelijk te gebeuren – het lidmaatschap wordt dan per 1 januari van het jaar daarop beëindigd. Internet:www.lvo.nl

Lidmaatschap opzeggen:Secretariaat LVO Postbus 9058 1006 AB Amsterdam

11OKO00412.indd 2OKO00412.indd 2 11/06/12 15:2611/06/12 15:26

Deze publicatie en alle teksten, illustraties, foto’s, namen, logo’s en merken die daarin zijn opgenomen, zijn beschermd door

het auteursrecht, merkenrecht en andere intellectuele eigendomsrechten van Biomet Nederland BV of van aan haar gelieerde

ondernemingen of zijn in licentie gegeven aan Biomet Nederland BV. Deze brochure mag noch in zijn geheel, noch gedeeltelijk,

worden gebruikt, gekopieerd of gereproduceerd voor andere dan marketingdoeleinden van Biomet Nederland BV of haar

gemachtigden. Elk ander gebruik is verboden.

www.biomet.nl

1109383 BIOMET Optipac advertentie 215 x 285 v1 indd 1 19-10-11 16:50OKO00412.indd 3OKO00412.indd 3 11/06/12 15:2611/06/12 15:26

Muziek, resistentie en manipulatie

Onder narcose gaan op de OK terwijl je op de achtergrond je favorie-te muziek hoort: het is mogelijk in het Tilburgse St. Elisabeth Zieken-huis. Het initiatief dat anesthesiemedewerker Peter van Dun enige tijd geleden nam, is een succes. Daarom heeft het ziekenhuis dit op alle operatiekamers mogelijk gemaakt. Patiënten raken minder ge-strest onder narcose als ze tot rust komen en worden daarna ook rus-tiger wakker. ‘Thuis vinden wij het normaal om met behulp van onze zintuigen een ontspannen sfeer te scheppen. Waarom zouden we die kennis niet ook toepassen in een stressvolle ziekenhuissfeer?’, zegt Van Dun. De proef bleek een groot succes. Omdat Van Dun werkt met internet kunnen de patiënten echt verzoeknummers doorgeven. In de rubriek ‘Collega’ lees je alles over dit bijzondere initiatief.Een minder positief onderwerp is de toenemende resistentie tegen antibiotica. Hoewel de invloed van dragerschap van of infectie met een resistente bacterie niet eenvoudig hard te maken is, is de ziekte-last van resistentie in Europa zeker een indicator voor het effect: circa 25.000 extra sterfgevallen per jaar en 2,5 miljoen meer zieken-huisligdagen. OK Operationeel bezocht de 22e Transmissiedag van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu, volledig gewijd aan infectieziekten en resistente bacteriën. Alice Oldenbroek, opera-tieassistent in de Isala klinieken, onderzocht voor haar studie gezondheidspsychologie per- en postoperatieve angst, controlebesef en ziekenhuisverblijfsduur bij patiënten die een geplande of acute sectio ondergingen. Uit de resultaten bleek dat patiënten gebaat zijn bij voorlichting. Een belangrijke rol is hierbij weggelegd voor operatieassistenten en anesthesiemedewerkers.In het OK Management-katern lees je een artikel van VMS Zorg over de ideeën en crosslinks die Patiëntveiligheid Awardwinnaar, intensivist en medisch manager KV&I Ralph So van het Albert Schweitzer zieken-huis meenam na een bezoek aan luchthaven Schiphol. Ook vind je hier een interview met arts en neurobioloog Ronald Siecker, die een boek schreef over manipulatie en de mogelijkheden om je daartegen te ver-weren. Een casus hierbij illustreert manipulatie op de OK. ‘Iedereen is een potentieel slachtoffer’, weet Siecker. Je bent dus gewaarschuwd.

Menno Goosen, bladmanager OK Operationeel en OK Management -katern. Hennie Mulder, penningmeester LVO en bestuurslid [email protected] 60 77

4 OK OPERATIONEEL JULI 2012

Portret

Rob van den Dool

Als leidinggevende wil OK-manager Rob van

den Dool voeling houden met de werkvloer.

Collega

Peter van Dun

Anesthesiemedewerker Peter van Dun draait

verzoeknummers voor patiënten. Met succes.

1010

2424

OKO00412.indd 4OKO00412.indd 4 11/06/12 15:2611/06/12 15:26

OK Operationeel wordt mede mogelijk gemaakt door:

Crosslinks tussen OK

en luchthaven

Schiphol

Een bezoek aan Schiphol bracht het Albert

Schweitzer ziekenhuis veel herkenning.

Per stuk verpakte

schroeven en platen

Het Spaarne Ziekenhuis gebruikt per stuk

steriel verpakte schroeven en platen.

‘Wees op je hoede

voor manipulatie’

Arts/neurobioloog Ronald Siecker schreef een

boek over manipulatie. ‘Iedereen is een

potentieel slachtoffer.’

3333 3636

Antibioticaresistentie: probleem en aanpak

De 22e Transmissiedag van het RIVM belicht de keerzijde van bacteriebestrijding.

Voorlichting helpt

patiënt bij sectio

Draag bij aan een mooie bevallingservaring door

sectiopatiënten goed voor te lichten.

1212 1616

2828

Verder in dit nummer: 4 Redactioneel

6 Nieuws

21 OK Management-katern

38 Boeken

39 Column Ed Schoemaker

39 Colofon

OK OPERATIONEEL JULI 2012 5

OKO00412.indd 5OKO00412.indd 5 11/06/12 15:2611/06/12 15:26

Tekst: Menno Goosen

HEEFT U NIEUWS?

Mail naar oko pera tioneel

@y-publicaties.nl

OK NIEUWS

Het actueelste

OK-nieuws vindt u op

www.oknieuws.nl

Diakonessenhuis lanceert voorlichtingsfilm liesbreukoperatie Hoe concreter patiënten weten wat er bij

een operatie komt kijken, hoe minder

spanning zij ervaren. Dit blijkt uit diverse

onderzoeken. Reden voor het Diakones-

senhuis om een voorlichtingsfilm aan te

bieden over de verschillende stappen rond

een laparoscopische liesbreukcorrectie.

Centraal in de film staat Hans Molenaar,

ex-patiënt bij het Liesbreukcentrum Ne-

derland van het Diakonessenhuis locatie

Zeist. Door hem te volgen krijgen toekom-

stige patiënten een goed beeld en basis-

informatie over wat ze kunnen verwach-

ten vóór, tijdens en na de liesbreukopera-

tie. Patiënten bekijken de film voor het

gesprek met de specialist, waardoor ze

beter voorbereid zijn en gerichter vragen

kunnen stellen. De

film Goed en snel ge-

holpen geeft ook ant-

woord op de meest

gestelde vragen van

patiënten met een

liesbreuk. De film is

te bekijken op www.

liesbreukcentrum.nl

en duurt ongeveer 8

minuten. Per jaar

worden er in Neder-

land meer dan

30.000 patiënten geopereerd aan een lies-

breuk; 95 procent van hen zijn mannen.

Op 2 september organiseert de Ongeval-

stichting voor het eerst de Nationale

Traumadag, in het UMC St Radboud in

Nijmegen. De dag bestaat uit twee on-

derdelen: een wetenschappelijk deel en

een publieksdeel. Het wetenschappelijke

deel is bedoeld voor traumachirurgen,

orthopedisch chirurgen, SEH-artsen,

operatieassistenten en anesthesiemede-

werkers. Het publieksdeel is voor ieder-

een toegankelijk. Ook bestaat de moge-

lijkheid om een kijkje te nemen in de

MICU, de traumahelikopter en op de

OK/SEH. Het wetenschappelijke deel is

tegen een vergoeding te bezoeken. Door

het beperkte aantal plaatsen wordt ge-

werkt met een aanmeldingsprocedure,

waarbij de aanmelding en betaling als

definitief worden gezien. Aanmelden

kan via www.paoheyendael.nl.

1e Nationale Traumadag

Margot Kinds van de Universiteit

Utrecht gebruikte digitale analyse van

knieröntgenfoto’s om artrose sneller op

te sporen. Met de knee images digital ana-

lysis (KIDA) kan de ontwikkeling van

afzonderlijke artrosekenmerken op

knieröntgenfoto’s in een vroeg stadium

gedetailleerd gemeten worden. Dit heeft

duidelijke voordelen vergeleken met de

huidige grove analyse van het kniege-

wricht als geheel. Om dit te bestuderen

gebruikte Kinds het Cohort-Heup-En-

Cohort-Knie (CHECK), bestaande uit dui-

zend mensen met beginnende artrosege-

relateerde klachten aan heup en/of knie.

Met KIDA identificeerde Kinds vroege

kenmerken van knieartrose op röntgen-

foto’s, die gedurende de tijd verslechte-

ren. Dit was met de huidige analysetech-

nieken niet mogelijk. Zo kan bij iemand

die met beginnende klachten van knie-

artrose bij de (huis)arts komt veel eer-

der (vijf keer zo snel) en beter voorspeld

worden of er de komende vijf jaar ern-

stigere gewrichtsschade zal optreden. En

nog belangrijker: door het meten van de

afzonderlijke kenmerken identificeerde

Kinds specifieke subtypes van artrose die

zich ieder anders ontwikkelen. Deze

kennis is belangrijk om uit alle uiteen-

lopende artrosepatiënten een subgroep

te selecteren en die gericht te behan-

delen.

Artrose beter in beeld dankzij digitale analyse


OKO00412.indd 6OKO00412.indd 6 11/06/12 15:2611/06/12 15:26

Bijeenkomst personeelstekort op de OK

Chirurgen in opleiding voeren een blinde-

darmoperatie even veilig uit als ervaren,

afgestudeerde chirurgen. Dat is aange-

toond door arts-assistent chirurgie Leon

Graat van het St. Elisabeth Ziekenhuis in

Tilburg, die hier onderzoek naar deed. De

uitkomsten zijn gepubliceerd in het me-

disch-wetenschappelijke tijdschrift The

Annals of Surgery. ‘Soms geven patiënten

aan dat ze niet geopereerd willen worden

door een arts die nog in opleiding is’, licht

Graat toe. ‘Ik vroeg me af of deze groep

artsen in opleiding tot specialist (AIOS)

werkelijk minder presteert, of dat het

slechts een verwachting van de

patiënten is dat ze alleen bij erva-

ren chirurgen in vertrouwde han-

den zijn.’ Daarom onderzocht

Graat de medische gegevens van

alle blindedarmoperaties die tus-

sen 2000 en 2009 werden uitge-

voerd in zijn ziekenhuis. Daaruit

blijkt dat er bij operaties waarbij

problemen voorkwamen geen

enkel verband was met de ervaren-

heid van de chirurg. Graat onder-

zocht blindedarmoperaties omdat

dit een van de eerste operaties is

die chirurgen in opleiding uitvoe-

ren. Van de ruim 1400 patiënten

die in het onderzoek werden geëvalueerd,

werd bij 23 procent de blindedarm ver-

wijderd door een gediplomeerd chirurg.

Bij de overige patiënten werd de operatie

uitgevoerd door een chirurg in opleiding.

Een deel van hen deed dat onder supervi-

sie van een ervaren chirurg, een deel niet.

Het aantal gevallen waarin complicaties

optraden en het aantal gevallen waarin de

geopereerde patiënten opnieuw moesten

worden geopereerd, was voor alle drie de

groepen artsen hetzelfde, zelfs nadat er

gecorrigeerd was voor de ernst van de

blindedarmontsteking.

Patiënt bij chirurg in opleiding in veilige handen

OK-inside heeft een onderzoek afgeslo-

ten naar de omvang en oorzaken van

het personeelstekort onder anesthesie-

medewerkers en operatieassistenten.

De uitkomsten worden op dinsdag

26 juni vanaf 18.30 uur gepresenteerd

op Landgoed Zonnestraal in Hilversum.

Naar aanleiding daarvan wordt u uit-

gedaagd aan de hand van prikkelende

stellingen het debat aan te gaan. De

kosten bedragen 50 euro. Meer infor-

matie is te vinden op www.ok- inside.nl.

Diploma-uitreiking

logistiek medewerker

Op 7 mei ontvingen dertien logistiek

medewerkers hun diploma aan de

Fontys Hogeschool in Eindhoven. In

de cursus leerden zij onder andere

medische terminologie, hygiëne en

steriliteit, transport en beheer van

medische hulpmiddelen op de OK.

Logistiek medewerkers worden meer

en meer ingezet voor magazijnwerk-

zaamheden, niet-patiëntgebonden

omloopwerkzaamheden en op ste-

riele gangen voor het klaarzetten en

openen van instrumentensets. Meer

informatie: [email protected].

Patiënten met leververvetting (steatose)

bij wie een deel van het orgaan moet wor-

den verwijderd, hebben na de ingreep een

groter risico op complicaties. Non-invasie-

ve metingen van steatose met behulp van

MRI-technieken blijken een nauwkeurig

alternatief voor een leverbiopt. Promoven-

dus Hendrik Marsman van het AMC keek

ook naar het effect van een behandeling

met omega 3-vetzuren. Hij laat zien dat

afname van steatose gepaard gaat met

minder schade door zuurstofgebrek en de

daarop volgende reperfusie (het weer op

gang komen van de bloeddoorstroming),

en leidt tot verbetering van de leverfunc-

tie. Omega 3-vetzuurbehandeling resul-

teerde ook in beter functioneel herstel na

gedeeltelijke verwijdering van de lever.

Omega 3 voor beter functioneel herstel na gedeeltelijke verwijdering van de lever

Onderzoeker Leon J. Graat, chirurg in opleiding

in het St. Elisabeth Ziekenhuis.


OKO00412.indd 7OKO00412.indd 7 11/06/12 15:2611/06/12 15:26

Tekst: Menno Goosen

Robotchirurgie nu ook voor darm- en nieraandoeningen in Amphia In het Amphia Ziekenhuis wordt ro-

botchirurgie nu ook ingezet voor de

behandeling van darmaandoeningen.

Daarnaast worden sinds kort nier-

sparende operaties met de robot uit-

gevoerd. In april 2011 werd binnen

Amphia de eerste robotoperatie uitge-

voerd bij de behandeling van pros-

taatkanker. Inmiddels zijn er in Ne-

derland zestien ziekenhuizen in het

bezit van een operatierobot. ‘Breda is

niet uniek met het inzetten van de

robot binnen de chirurgie, maar

behoort hiermee wel tot de kop-

lopers als het om geavanceerde

minimaal invasieve chirurgie gaat’,

zegt Olof Suttorp, voorzitter van de

raad van bestuur. ‘Wij zullen in het

eerste jaar zo’n vijftig patiënten

met endeldarmklachten met de

robot opereren. Dat aantal zal jaar-

lijks toenemen.’

SEH-artsen gebruiken sinds kort een

echoapparaat om patiënten sneller, ge-

richter en minder pijnlijk te kunnen

onderzoeken op de Spoedeisende Hulp

van het Sint Franciscus Gasthuis. Arthur

Rosendaal, SEH-arts en initiatiefnemer

van dit project: ‘Door bijvoorbeeld de

onderste holle ader te bekijken kunnen

we nu sneller constateren of een patiënt

is uitgedroogd of juist te veel vocht vast-

houdt. In een levensbedreigende situatie,

bijvoorbeeld bij een verdenking op een

gesprongen buikslagader, zijn we snel in

staat dit vast te stellen. Na enkele tech-

nische aanpassingen aan het apparaat

kunnen we binnenkort ook botbreuken

lokaliseren of zenuwen gericht verdoven.’

Penisprothese: door ultrasonografie en endoscopie minder problemenHet implanteren van een penisprothese

is een uitdaging en kan gepaard gaan

met een teleurstellend resultaat, blijven-

de klachten of zelfs het falen van de hele

procedure. Osama Kamal Zaki Mahmoud

van het AMC beschrijft in zijn proef-

schrift de chirurgische technieken waar-

mee deze problemen voorkomen kunnen

worden. In de beschreven technieken

wordt gebruikgemaakt van ultrasonogra-

fie, endoscopie of een combinatie van

beide. Ondanks het geringe aantal pa-

tiënten concludeert de promovendus dat

door het gebruik van de genoemde me-

thoden bestaande en moeilijke obstakels

in de penischirurgie overwonnen kun-

nen worden. Urologen die penisprothese-

implantaten inbrengen, zouden met

deze technieken bekend moeten zijn

voordat zij bij een patiënt met de behan-

deling beginnen.

Nieuwe toepassingen echoapparaat op SEH Sint Franciscus Gasthuis


OKO00412.indd 8OKO00412.indd 8 11/06/12 15:2611/06/12 15:26

Eierstokkanker komt uit de baarmoeder

Ziekenhuizen eind 2012 in bezit van veiligheidsmanagementsysteem

Gynaecologen en pathologen van het

UMC St Radboud hebben sterke aanwij-

zingen gevonden dat eierstokkanker

niet in de eierstok zelf ontstaat. Eerder

waren er al voorstadia van eierstokkan-

ker ontdekt in de eileiders; nu ook in de

baarmoeder. Eierstokkanker zou veroor-

zaakt worden door oplopende schade

aan de eierstokken als gevolg van de

maandelijkse eisprong. Prof. dr. Leon

Massuger, hoogleraar gynaecologische

oncologie bij het UMC St Radboud, heeft

altijd al getwijfeld aan deze theorie over

het ontstaan van eierstokkanker. ‘Het

verklaart niet waarom bij gesteriliseerde

vrouwen, die elke maand gewoon een

eisprong hebben, aantoonbaar minder

eierstokkanker optreedt. Bovendien

hebben de cellen van eierstoktumoren

niets gemeen met de cellen van de eier-

stok. Er is in de eierstokken ook nog

nooit een voorstadium van kanker ge-

zien.’ De enige plek in het lichaam waar

tot nu toe wel een voorstadium van

eierstokkanker is aangetroffen, is in de

eileiders. Zo’n vijftien jaar geleden werd

in de baarmoeder een zeldzame tumor

ontdekt. Ook

het voorsta-

dium ervan

werd in de

baarmoeder

gevonden. De

cellen van dit

voorstadium

zijn patholo-

gisch onder-

zocht en ver-

tonen opmer-

kelijk veel

verwantschap met de cellen van eier-

stoktumoren. Zou dit misschien ook het

voorstadium van eierstokkanker kun-

nen zijn?, vroegen Massuger en anderen

zich af. Dan zouden deze verdachte cel-

len ook te vinden moeten zijn in de

baarmoeder van vrouwen met eierstok-

kanker. Onderzoeker Thijs Roelofsen

heeft dit onderzocht in alle beschikbare

coupes van baarmoederweefsel van

vrouwen die in het UMC St Radboud

zijn geopereerd aan eierstokkanker.

Hoewel deze coupes niet voor dit doel

geprepareerd waren, trof hij toch in

negen ervan de verdachte cellen aan. En

dat niet alleen, hij vond ook treffende

overeenkomsten in genetische mutaties

tussen de verdachte baarmoedercellen

en het tumorweefsel van de betreffende

vrouwen. ‘Het lijkt er dus heel sterk op

dat we hiermee een voorstadium van

eierstokkanker te pakken hebben’, al-

dus Massuger. Om meer zekerheid te

krijgen is er nu een onderzoek opgezet

waarbij het volledige baarmoederslijm-

vlies van vrouwen met eierstokkanker

onderzocht wordt op de aanwezigheid

van verdachte cellen.

Alle Nederlandse ziekenhuizen ver-

wachten op 31 december 2012 een vei-

ligheidsmanagementsysteem (VMS) te

hebben. In 96 procent van alle zieken-

huizen is dit VMS dan ook al geaccredi-

teerd of gecertificeerd. Dit blijkt uit een

inventarisatie die het VMS Veiligheids-

programma onder de Nederlandse zie-

kenhuizen heeft gehouden. Met een

VMS leggen de ziekenhuizen een stevige

basis voor het terugdringen van ver-

mijdbare patiëntschade. In ziekenhui-

zen kunnen patiënten onbedoeld ver-

mijdbare schade oplopen door tech-

nische, organisatorische of menselijke

fouten. Het VMS bestaat uit tien deel-

gebieden waarvoor normen zijn vast-

gelegd. Een belangrijke voorwaarde is

een veilige en open cultuur, waarin

zorgverleners zich vrij voelen (bijna-)

fouten te melden om ervan te leren. Een

ander belangrijk deelgebied is het leren

inschatten van risico’s vooraf. Met de

invoering van een VMS wordt het funda-

ment gelegd om structureel, concreet,

toetsbaar en ziekenhuisbreed te werken

aan veilige zorg voor de patiënten. Met

de inventarisatie is ook gevraagd hoe

ver ziekenhuizen zijn met de imple-

mentatie van de tien inhoudelijke the-

ma’s waarmee de vermijdbare schade

wordt teruggedrongen. De resultaten

laten zien dat in 95 procent van de zie-

kenhuizen alle tien de inhoudelijke

thema’s zijn opgepakt. Bij de andere 5

procent is dat minimaal acht van de

tien thema’s. Een groot deel van de zie-

kenhuizen is zover dat de verandering

in de hele organisatie is doorgevoerd en

de effectiviteit daarvan wordt gemeten.

In de overige ziekenhuizen is men voor-

bij de pilotfase, maar is de implemen-

tatie zo complex dat zij nog minimaal

dit jaar nodig hebben om de doelstellin-

gen te behalen.


OKO00412.indd 9OKO00412.indd 9 11/06/12 15:2611/06/12 15:26


OKO00412.indd 10OKO00412.indd 10 11/06/12 15:2611/06/12 15:26

Hoe ben je ooit op het idee gekomen om

muziek te gebruiken bij narcose?

‘Noem het voortschrijdend inzicht. Ik werk

al dertig jaar in dit vak, en heb gemerkt

dat patiënten in een stressvolle situatie

– en dat is een operatie nu eenmaal –

behoefte hebben aan professionals die

oprechte betrokkenheid tonen. Ik doe mijn

best mensen te helpen bij het vinden van

rust, zodat ze minder gestrest zijn. Wie

ontspannen de ogen sluit, wordt meestal

ook ontspannen wakker. Dat probeer ik

altijd te bereiken door de patiënt aan iets

ontspannends te laten denken. Bij een

oudere dame voor een oncologische in-

greep hielp dat niet. Ten einde raad vroeg

ik haar bij welke muziek ze zich goed kon

ontspannen. Ze koos direct voor de muziek

die bij haar kinderen in de huwelijksmis

was gedraaid. Ze zong het stuk mee tot ze

ontspannen ging slapen. Een persoonlijke

stap voorwaarts in mijn leerproces.’

Wat is de meerwaarde van muziek?

‘De manier waarop iemand gaat slapen

heeft grote impact op het hele proces. Ook

in het dagelijks leven is het effect van mu-

ziek groot. Thuis vinden wij het normaal

om met behulp van onze zintuigen een

ontspannen sfeer te scheppen. Waarom

zouden we die kennis niet ook toepassen

in een stressvolle ziekenhuissfeer?

Ik zag ooit een filmpje met Jaap van Zwe-

den over zijn autistische zoon. Een mu-

ziektherapeut maakte hem erop attent dat

melodieuze klanken konden helpen om

contact te maken met moeilijk bereikbare

mensen. Die theorie klonk mij als muziek

in de oren. Tegelijkertijd realiseerde ik

me dat ik me zou moeten inspannen om

zorgverleners te overtuigen. Als dit al niet

voor de hand ligt bij een wereldberoemde

violist en dirigent als Jaap van Zweden,

hoe zouden medisch specialisten – niet ge-

specialiseerd in muziek – dit dan moeten

weten?’

Zorgt muziek echt voor de gewenste

ontspanning?

‘Het is breder dan dat. Voorafgaand aan

de ingreep span ik me in om de patiënt

zich te laten ontspannen. Hoe hoger het

spanningsniveau, hoe ontvankelijker

iemand vaak is voor coaching. Je favo-

riete muziek is een prachtige afleidings-

manoeuvre. Zodra de patiënt zich eraan

overgeeft, heb ik mijn taak volbracht en

mijn handen vrij om me, samen met mijn

collega’s, op de techniek te richten.

Laatst kwam een patiënt speciaal naar de

afdeling om mij persoonlijk te bedanken.

Het ging om een vrouw met depressieve

klachten die elektroshocktherapie onder-

ging. De narcose verliep in stroomver-

snelling. Gelukkig kon ik wel even mijn

hand op haar schouder leggen en haar

adviseren naar haar favoriete klassieke

muziek te luisteren. Dat had precies de

gewenste rust in haar hoofd gebracht.’

Voert muziek nu de boventoon bij de narcose?

‘Ik ben zo langzamerhand ervarings-

deskundige geworden in veranderings-

processen; in ons ziekenhuis hebben alle

anesthesiewerkstations nu luidsprekers,

zodat mensen met hun lievelingsmuziek

onder narcose kunnen gaan. Voor wie

in plaats van muziek stilte prefereert,

regelen we optimale rust. In alle gevallen

vermijden we een storende kakofonie van

geluiden. Door rekening te houden met

de wensen van de patiënt geef je hem het

gevoel grip te hebben op zijn gevoel van

spanning en niet louter overgeleverd te

zijn aan het medisch team. Dat schept ver-

trouwen, en juist daardoor kan de patiënt

zich gemakkelijker overgeven. Protocollen

zijn een goede leidraad in de zorg, maar ze

moeten wel ruimte laten voor verbetering,

bijvoorbeeld in de interactie zorgverlener-

patiënt. Variaties op een thema kunnen

daaraan bijdragen.’

Waar slaap je zelf het liefst bij in?

‘Bij “A whiter shade of pale” van Procol Ha-

rum, liefst de live versie uit Denemarken.’

Anesthesiemedewerker Peter van Dun (51) is een van de laatste mensen die patiënten in het Tilburgse

St. Elisabeth Ziekenhuis voor een operatie in de ogen kijkt. Hij kwam op het succesvolle idee hen bij

hun favoriete muziek onder narcose te laten gaan. ‘Wie ontspannen de ogen sluit, wordt meestal ook

ontspannen wakker.’

TEKST: LINDA VAN PELT | FOTO’S (INCLUSIEF COVER): EDWIN WIEKENS

‘Muziek is een prachtige afleidingsmanoeuvre’

Anesthesiemedewerker Peter van Dun:


OKO00412.indd 11OKO00412.indd 11 11/06/12 15:2611/06/12 15:26

Sectiopatiënt geholpen door voorlichting

Operatieassistenten en anesthesiemedewerkers kunnen bijdragen aan een positieve

bevallingservaring door patiënten goed voor te lichten. Patiëntenvoorlichting helpt namelijk

het controlebesef tijdens een sectio te vergroten. Dat blijkt uit afstudeeronderzoek van

Alice Oldenbroek, waarvoor ze – afhankelijk zijnde van 250 collega’s – de nodige drempels

moest overwinnen.

TEKST: ALICE OLDENBROEK, OPERATIEASSISTENT, ISALA KLINIEKEN, ZWOLLE | FOTO’S: I STOCKPHOTO

Studie onderstreept rol operatieassistenten en anesthesiemedewerkers


OKO00412.indd 12OKO00412.indd 12 11/06/12 15:2611/06/12 15:26

Bevallen is spannend: de aanstaande

moeder kan onzeker zijn over de

gezondheid van de baby, ze kan

bang zijn voor de bevalling en er kan con-

troleverlies plaatsvinden. Dit geldt zeker

als voor of tijdens de bevalling indicaties

bestaan voor een ziekenhuisbevalling.

Wanneer een vrouw dan ook nog een sec-

tio moet ondergaan, kan de bevalling

door angst en controleverlies een trauma-

tische ervaring worden.

De gevolgen daarvan kunnen groot zijn.

Een negatieve bevallingservaring kan

leiden tot een depressie postpartum, een

posttraumatisch stresssyndroom en ge-

brekkig seksueel functioneren. Ook kan

een dergelijke ervaring ertoe leiden dat

een vrouw bij toekomstige zwangerschap-

pen slechts per sectio wil bevallen of zelfs

abortus wil plegen. Daarbij zijn er ge-

volgen voor het kind. Een traumatische

bevalling kan de binding met het kind en

het geven van borstvoeding in de weg

staan en tot verwaarlozing of misbruik

van het kind leiden.* Alles in het werk te

stellen een bevallingservaring positief te

laten verlopen is dus heel belangrijk.

Het is voorstelbaar dat het veel uitmaakt

of een vrouw van tevoren weet dat ze een

sectio krijgt. Voorafgaand aan een pri-

maire (geplande) sectio kan ze zich rustig

voorbereiden en krijgt ze veel informatie

en adviezen: van de gynaecoloog tijdens

consulten, van de anesthesist bij de pre-

operatieve screening, van de verpleegkun-

dige bij de opname, en via brochures.

Vrouwen die een secundaire (acute) sectio

ondergaan, missen deze patiëntenvoor-

lichting. Er is nauwelijks of geen tijd om

hen van informatie te voorzien of instruc-

ties en adviezen te geven.

Zou er een effect van patiëntenvoorlich-

ting te zien zijn op de mate van angst en

controlebesef bij deze twee groepen pa-

tiënten? En op hun verblijfsduur in het

ziekenhuis? Deze vragen stonden centraal

in de afstudeerscriptie waarmee ik de

studie gezondheidspsychologie aan de

Open Universiteit heb afgerond. Het on-

derzoek hiervoor vond plaats de Isala

klinieken, locatie Sophia, in Zwolle.

VoorbereidingVoor het onderzoek kon beginnen, moes-

ten al de nodige drempels worden over-

wonnen. Toen het onderzoeksplan klaar

was, werd het ter beoordeling naar de

Ethische Commissie Psychologie van de

Open Universiteit gestuurd. Deze commis-

sie uitte haar twijfels over de WMO-plich-

tigheid van het onderzoek (WMO = Wet

medisch-wetenschappelijk onderzoek met

mensen). Er was vooral weerstand tegen

het plan om de vrouwen tijdens het hech-

ten twee vragen te laten beantwoorden

over de peroperatieve angstervaring en

controlebesef. De commissie kon zich

voorstellen dat dit een te grote belasting

voor de vrouwen zou zijn en vroeg zich af

hoe het met de aansprakelijkheid zat als

er complicaties zouden optreden tijdens

en na de bevalling. In reactie op deze feed-

back heb ik het onderzoeksplan aange-

past en voorgelegd aan de Medisch Ethi-

sche Toetsings Commissie van de Isala

klinieken en bij de Centrale Commissie

Mensgebonden Onderzoek. Na drie maan-

den bleek dat het onderzoek helemaal

niet volgens de criteria van de WMO ge-

toetst had hoeven worden. Ik voelde op-

luchting en blijdschap, maar ook teleur-

stelling omdat het onderzoek zeker drie

maanden onnodige vertraging had opgelo-

pen. Hierna moest ik het onderzoek goed

voorbereiden en introduceren. De gynae-

cologen werden via een PowerPointpre-

sentatie geïnformeerd. Zij gaven toestem-

ming het onderzoek bij hun patiënten te

doen. Daarna werd het onderzoek gepre-

senteerd bij de maatschap anesthesiolo-

gie, de hoofden zorgteam van de chirur-

gie, anesthesie, recovery en verloskamers

én de overkoepelende leidinggevende, de

manager OK/IC.

Er vinden gemiddeld tien sectio’s per

week plaats. Het is onmogelijk als onder-

zoeker dag en nacht bij alle sectio’s aan-

wezig te zijn. Daarom had ik de hulp van

mijn collega’s nodig. Collega’s van de

chirurgie, anesthesie, recovery en ver-

loskamers kregen allemaal een voorlich-

tingsbrief waarin het onderzoek werd

geïntroduceerd, de gang van zaken werd

uitgelegd en hun medewerking werd ge-

vraagd. Hun werd verzocht sectiopatiën-

ten op de recovery te vragen mee te doen

aan het onderzoek en deze patiënten de

vragenlijst te geven. In totaal moesten 250

collega’s op de hoogte worden gesteld. Dit

gebeurde per mail.

Draagvlak creërenVoor mij was het onderzoek heel belang-

rijk, maar dit was natuurlijk minder het

geval voor de mensen wier hulp ik nodig

had. Om draagvlak te creëren heb ik het

onderzoek op meerdere manieren onder

de aandacht van de betrokkenen ge-

bracht. Het werd bijvoorbeeld feestelijk

gestart met een traktatie voor alle betrok-

ken afdelingen.

Toen bleek dat een aantal betrokkenen

hun mail niet of maar deels las – waar-

door ze niets wisten van het onderzoek,

de sectiopatiënten niet informeerden en

hen de vragenlijsten niet lieten invullen

– ondernam ik verdere actie. Elke dag

rond 17.00 uur belde ik de late dienst en

om 23.00 uur de nachtdienst met het

verzoek aan het onderzoek te denken.

Ook in de weekenden belde ik alle dien-

sten. Daarnaast heb ik de vragenlijsten op

geel papier afgedrukt, zodat ze extra

zouden opvallen. Daarop druppelden de

vragenlijsten binnen. Bij de vijftigste

deelnemer heb ik getrakteerd en ook

later heb ik nog geregeld het onderzoek

onder de aandacht gebracht via trakta-

ties. Dit bleek te werken. Verder bleek

heel duidelijk dat ik als onderzoeker

zichtbaar moest zijn om draagvlak voor

het onderzoek te creëren. Door op de

afdelingen rond te lopen, collega’s aan te

spreken, te vragen of er onduidelijkhe-

den of problemen waren en blijdschap

en dankbaarheid te tonen over ingevulde

lijsten, ontstond er meer draagvlak.


OKO00412.indd 13OKO00412.indd 13 11/06/12 15:2611/06/12 15:26

Het onderzoek In totaal werkten ongeveer 250 collega’s

van de chirurgie, anesthesie, recovery en

verloskamers mee bij de dataverzameling.

Tijdens de onderzoeksperiode – die liep van

oktober 2010 tot en met maart 2011 – von-

den 276 sectio’s plaats. Patiënten die aan de

inclusiecriteria voldeden – ten minste 18

jaar, beheersing Nederlandse taal, bevallen

van een levend geboren kind, spinale/epi-

durale anesthesie – werden gevraagd mee

te doen. In totaal deden 129 patiënten mee.

Zij vulden een vragenlijst in die gebaseerd

was op bestaande valide en betrouwbare

meetinstrumenten. Meteen na afloop van

de sectio beantwoordden ze op de reco-

very de eerste vier vragen, waarmee de

per- en postoperatieve angst en controle

gemeten werden. Ze zetten een kruisje op

een lijn met een range van 0 tot en met

10. De rest van de vragenlijst (met vragen

over eventueel ontvangen voorlichting)

ging in de status mee naar de afdeling,

waar de patiënten hem de volgende dag

verder invulde. Na afloop kregen ze een

kleinigheid aangeboden voor hun baby.

Bij de dataverzameling werden ook gege-

vens uit diverse medische computerpro-

gramma’s gebruikt, uiteraard na schrifte-

lijke toestemming van de respondenten.

OnderzoeksvariabelenMijn centrale vraagstelling was: wat zijn

de verschillen in angst, controlebesef en

postoperatieve verblijfsduur tussen vrou-

wen die een primaire sectio en vrouwen

die een secundaire sectio ondergaan

(waarbij gecontroleerd wordt voor eerdere

bevallingservaringen)? Deze heb ik opge-

splitst in twaalf deelvragen.

Hiermee werden negen onderzoeksvaria-

belen gemeten. Behalve naar angst, con-

trolebesef en postoperatief ziekenhuisver-

blijf heb ik ook gekeken naar de invloed

van eerdere bevallingservaringen (zowel

vaginaal als via een sectio). Verder heb ik

‘angstige zwangeren’ als een subgroep in

het onderzoek meegenomen. Deze groep

wordt in de Isala klinieken behandeld met

behulp van het POP-protocol (POP = psy-

chiatrische obstetrische patiënten). Deze

groep patiënten bestaat uit vrouwen die

erg bang zijn voor de bevalling, die trau-

matische gebeurtenissen hebben meege-

maakt of die antidepressiva slikken. Het is

voorstelbaar dat een eerdere traumatische

bevalling of psychische problemen de

gerapporteerde angst en het controlebesef

van een patiënt beïnvloeden.

Ook werd de locus of control gemeten.

Iemand met een interne locus of control

gelooft sterk in het eigen kunnen en is

gewend om zelf beslissingen te nemen.

Mensen met een externe locus of control

laten beslissingen graag aan anderen over

(‘beslist u maar, dokter, u weet wel wat

goed voor me is’).

Tot slot werden vragen gesteld over de

voorlichting die de patiënten voorafgaand

aan de operatie hadden ontvangen. Zo

wilde ik nagaan of de primairesectiogroep

inderdaad meer voorlichting had ont-

vangen dan de andere groep, en of eventu-

ele verschillen tussen beide groepen hier-

mee verband hielden.

ResultatenNa diverse analysemethodes konden de

volgende significante (dus niet op toeval

berustende) conclusies worden getrokken:

• Patiënten die een primaire sectio on-

dergingen, rapporteerden niet minder

angst per- en postoperatief dan patiën-

ten die een secundaire sectio onder-

gingen. Een deel van de verklaring zou

kunnen zijn dat vrouwen meteen na de

sectio minder angst aangeven dan zij

tijdens de sectio ervaren hebben. Blijk-

baar is de geruststelling dat het gebo-

ren kind gezond is zo groot dat meteen

alle angst vergeten is, zowel bij een

primaire als bij een secundaire sectio.

Deze bevinding is in overeenstemming

met ander wetenschappelijk onder-

zoek. Ter illustratie: een operatieassis-

tent hielp een patiënt bij het binnen-

komen op de operatieafdeling. De pa-

tiënt, die kwam voor een secundaire

sectio, was zo angstig dat de operatie-

assistent continu tegen haar moest

praten en oogcontact moest houden

om paniek te voorkomen. Het kind

werd snel gehaald en alles was goed.

Alle angst was meteen weg. Toen de

operatieassistent meteen na de ingreep

op de recovery de vragenlijst aan de

patiënt overhandigde, zag ze dat deze

respondent nauwelijks peroperatieve

angst aangaf. De echtgenoot reageerde

verbaasd en zei tegen zijn vrouw: ‘Hoe

kun je nu nauwelijks angst aangeven?

Je was bijna in paniek en zeer angstig.’

Waarop de vrouw antwoordde: ‘Maar X

is toch gezond?’


dergingen gaven aan peroperatief meer

controlebesef te hebben dan patiënten

die een secundaire sectio ondergingen;

postoperatief was er geen significant

verschil tussen beide groepen.

• Beide groepen patiënten lagen postope-

ratief ongeveer even lang in het zieken-

huis.

• Patiënten met een groter controlebesef

vermeldden peroperatief een lager

angstniveau; postoperatief was het

verschil niet meer significant.

• Patiënten met een meer interne locus

of control rapporteerden peroperatief

een groter verschil tussen de gewenste

en ervaren mate van controle dan de

patiënten met een meer externe locus

of control.

• Er was geen effect meetbaar van eerde-

re vaginale bevallingen, eerdere sectio’s

en een premorbide psychische situatie

op de relatie tussen primaire of secun-

daire sectio en angst, controlebesef en

verblijfsduur in het ziekenhuis.


dergingen bleken meer voorlichting


OKO00412.indd 14OKO00412.indd 14 11/06/12 15:2611/06/12 15:26

gehad te hebben dan patiënten die een

secundaire sectio ondergingen.

• Patiënten die aangaven voorlichting te

hebben gehad, rapporteerden per- en

postoperatief meer controlebesef dan

patiënten die aangaven geen voorlich-

ting te hebben gehad voorafgaand aan

de sectio (of deze voorlichting niet had-

den gelezen).

Conclusie en aanbevelingenDit onderzoek laat zien dat patiënten die

een primaire sectio ondergaan een signi-

ficant groter controlebesef hebben dan

patiënten die een secundaire sectio on-

dergaan. Deze groep vrouwen heeft vaker

voorlichting gekregen. Daarbij rappor-

teerden vrouwen met een groter contro-

lebesef een lager angstniveau. Het ligt

voor de hand te concluderen dat vrou-

wen die weinig angst rapporteren de

geboorte van hun kind als een positieve

ervaring zien. Er lijkt dus een positief

effect van patiëntenvoorlichting aan-

wezig te zijn.

Daarom beveel ik aan in andere zieken-

huizen in Nederland een soortgelijk on-

derzoek te doen. Mochten de resultaten

van mijn onderzoek bevestigd worden en

nog bestaande onduidelijkheden helder

worden, dan kunnen maatregelen ge-

nomen worden om het peroperatieve

controlebesef ook bij secundaire sectiopa-

tiënten te verhogen. Hopelijk helpt dit de

nadelige gevolgen van een negatieve be-

vallingservaring te verminderen en neemt

het aantal positieve bevallingervaringen

hierdoor toe.

Rol oa/amPatiëntenvoorlichting bij sectio’s lijkt dus

het controlebesef te verhogen en daardoor

angst te verminderen. Operatieassistenten

en anesthesiemedewerkers kunnen hier-

bij een belangrijke rol spelen. Anesthesie-

medewerkers hebben gedurende de hele

ingreep contact met de patiënt en kunnen

haar (en haar partner) op de hoogte hou-

den van de voortgang, uitleggen wat er

gebeurt en eventuele vragen beantwoor-

den. Voor operatieassistenten is het be-

langrijk uit te leggen wat je gaat doen

voor het desinfecteren van de buik en

eventueel het inbrengen van de katheter.

Wanneer we de patiënt en haar partner

tijdens de ingreep centraal stellen en

respectvol behandelen, dragen we bij aan

een positievere bevallingservaring. Zo’n

ervaring gun je toch alle vrouwen en

hun hun partner en kinderen?

▼

Bron* Goodman P, Mackey MC, &Tavakoli AS.

Factors related to childbirth satisfaction.

Journal of Advanced Nursing 2004. 46:212-

219.

Patiëntenvoorlichting bij sectio’s lijkt het controlebesef te verhogen en daardoor angst te verminderen. Operatieassistenten en anesthesiemede-werkers kunnen hierbij een belangrijke rol spelen.


OKO00412.indd 15OKO00412.indd 15 11/06/12 15:2611/06/12 15:26

V lees eten is riskant, groente

eten is lang niet altijd safe en

ook water drinken is soms tric-

ky. In de context van de lezingen op de

22ste Transmissiedag krijgt ‘leven van

de lucht’ een nieuwe lading. Roel Cou-

tinho, sectordirecteur Rijksinstituut

voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM),

geeft een korte vooruitblik op het pro-

gramma van de dag. De weerstand van

micro-organismen tegen de werking van

antibiotica vertoont een stijgende lijn.

Met het verplaatsen van patiënten tus-

sen zieken- en verpleeghuizen kunnen

ook resistente micro-organismen zich

verspreiden.

Nederland is terughoudend met antibio-

ticagebruik (vooral vanwege het risico

van groeiende resistentie). Ziekteverwek-

kers die immuun zijn voor antibiotica

trekken zich echter niets aan van lands-

grenzen. Toeristische trips en medisch

toerisme naar risicovolle landen als In-

dia, Turkije en Marokko dragen bij aan

een stijgend weerstandsvermogen van

schadelijke bacteriën op wereldschaal.

Is er dan wel een landelijke koers te

bedenken om dit tegen te gaan? Als stap

in de goede richting benoemt Roel Cou-

tinho heldere voorlichting zonder al te

veel technisch jargon. Als tweede actie

ziet hij de bereidheid van ziekenhuizen

om over uitbraken van besmettelijke

ziekten open en transparant te zijn.

‘Zo’n situatie is namelijk geen geïso-

leerd probleem van dat ene ziekenhuis,

maar kan een veel groter uitstralend

effect hebben. Bijvoorbeeld door de ver-

plaatsing van patiënten naar een andere

instelling of simpelweg naar huis.’

30.000 jaar oudIn vogelvlucht, dat is een goede beschrij-

ving van het perspectief van Ewout Fa-

noy (Centrum Infectieziektebestrijding

GGD Midden-Nederland/RIVM). Hij

opent zijn betoog met resistente bacte-

riën in de ontlasting van meeuwen. Hoe

zijn die daarin gekomen? ‘Het ontstaan

van antibioticaresistentie is een natuur-

lijk proces dat al zo’n 30.000 jaar terug

in Rusland plaatsvond, weet Fanoy. ‘In

langdurige ijslagen zijn al resistente bac-

teriën aangetroffen. Ook antibiotica

worden in de vrije natuur geproduceerd

door schimmels, en sommige bacteriën

hebben van nature afweermechanismen

ontwikkeld tegen deze voor hen schade-

lijke stoffen.’

Van recentere datum (1928) is Flemings

ontdekking van penicilline. In de Twee-

de Wereldoorlog kreeg de antibioti-

caproductie een boost, en in 1947 werd

voor het eerst officieel melding gemaakt

van een resistente bacteriële infectie.

‘Het antibioticagebruik groeit, zeker de

laatste decennia’, aldus Ewout Fanoy. Dit

heeft behalve toename en verspreiding

van resistente bacteriestammen nog

meer nadelen. Niet alleen de ziekma-

kende maar ook de commensale bacteri-

ele flora wordt gedood, met als effect

bijvoorbeeld diarree. Bovendien kunnen

antibiotica toxische bijwerkingen

hebben.

Antibiotica zijn de belangrijkste wapens tegen infectieziekten, maar

resistentie ligt op de loer. Terughoudendheid is dus gewenst. Veroorzakers van

groeiende resistentie en de rol van ziekenhuizen kwamen aan bod op de 22ste

Transmissiedag van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu,

volledig gewijd aan infectieziekten en resistentie.

TEKST: LINDA VAN PELT | FOTO’S: SHUTTERSTOCK

Resistentie, een gevoelige zaak

Transmissiedag Infectieziekten belicht keerzijde bacteriebestrijding


OKO00412.indd 16OKO00412.indd 16 11/06/12 15:2611/06/12 15:26

Fanoy geeft aan hoe antibioticaresisten-

tie kan worden bepaald. ‘Met behulp

van geautomatiseerde determinatie en

gevoeligheid. Op basis van optische me-

ting van bacteriële groei in reeksen met

verschillende antibioticaconcentraties

kan onderscheid gemaakt worden tus-

sen gevoelig, intermediate of resistent.

Ook moleculaire technieken zoals de

PCR (polymerase chain reaction) zijn in

opkomst.’

Hoewel de invloed van dragerschap van

of infectie met een resistente bacterie

niet eenvoudig hard te maken is, is de

ziektelast van resistentie in Europa ze-

ker een indicator voor het effect: circa

25.000 extra sterfgevallen per jaar en 2,5

miljoen meer ziekenhuisligdagen.

Afsluitend benadrukt Ewout Fanoy dat

diagnostiek en uitbraakbestrijding el-

kaar nodig hebben. En ook buiten het

ziekenhuis zijn hechte contacten be-

langrijk. Datzelfde geldt voor goede

voorlichting aan het grote publiek.

AlarmfaseWinfred Schop is MPH (Master of Public

Health) en hoofd van de afdeling Infec-

tieziekten van GGD Rotterdam-Rijn-

mond. Hij werkt ruim twee decennia in

de infectieziektebestrijding. Een van

zijn indrukwekkendste recente ervarin-

gen is de uitbraak van de Klebsiella Oxa-

48-bacterie in het Maasstad Ziekenhuis

in Rotterdam.

‘Onze GGD ontvangt zo’n 1350 individu-

ele meldingen per jaar en wordt gecon-

fronteerd met circa 120 bacteriële uit-

braken’, schetst Schop. Tot die reeks

behoort ook het bericht op 26 mei 2011

– per fax – van het laboratorium van het

Maasstad Ziekenhuis: er is een ongebrui-

kelijke, multiresistente Klebsiella-bacte-

rie aangetroffen bij drie of vier patiën-

ten op de afdeling Intensive Care. Bij de

GGD gingen niet direct de alarmbellen

rinkelen, vooral omdat het aanvankelijk

om een intern ziekenhuisprobleem leek

te gaan. De confirmatietest maakte ech-

ter duidelijk dat het de Klebsiella Oxa-

48-bacterie betrof, een unieke stam van

een resistente bacterie die, voor zover

bekend, niet eerder in Nederland had

gecirculeerd. Nader onderzoek bewees

dat de besmetting niet beperkt was ge-

bleven tot de IC maar ook op andere

afdelingen in het ziekenhuis was aange-

troffen, en misschien zelfs naar buiten

was gegaan. Toen ging het snel: media

en politiek raakten in rep en roer en het

verdere proces (met als rode draad de

bestrijding van de uitbraak) kreeg een

crisisachtig karakter.

MaatwerkVolgens de richtlijnen van de LCI

(Landelijke Coördinatie Infectieziektebe-

strijding), artikel 26 Wet publieke ge-

zondheid, hebben ziekenhuizen een

meldingsplicht aan de GGD bij een on-

gewone toename van besmettelijke ziek-

ten. Vooral omdat er sprake kan zijn van

verspreiding buiten het ziekenhuis en

Escherichia coli is een gram-negatieve staafvormige bacterie.


OKO00412.indd 17OKO00412.indd 17 11/06/12 15:2611/06/12 15:26

er dan ook externe bestrijdingsactivitei-

ten moeten worden ondernomen.

‘Er waren destijds nog geen geschreven

GGD-richtlijnen voor dergelijke situa-

ties, dus de GGD moest nieuw maatwerk

leveren’, vertelt Winfred Schop. Daarbij

stonden vier taken centraal: bestrijding

van eventuele verspreiding buiten het

ziekenhuis, afstemming van beleid met

ketenpartners, contacten met politiek,

bestuur en voorlichting, en risicocom-

municatie.

De GGD Rotterdam heeft een eigen out-

break management team (OMT), be-

staande uit artsen infectieziektebestrij-

ding, verpleegkundigen, management

en een communicatieadviseur. In de

periode rond de geconstateerde Kleb-

siella Oxa-48-besmetting was de GGD

ook deel van het OMT van het Maasstad

Ziekenhuis, om meer direct inzicht te

krijgen in de omvang van de uitbraak.

Bij de GGD zelf kwamen veel ongeruste

informatieverzoeken binnen, zowel van

besmette ex-patiënten en hun familiele-

den als van ketenpartners. Deze zijn zo

veel mogelijk verwezen naar de betref-

fende artsen in het ziekenhuis.

TestenMeer dan veertig patiënten in het Maas-

stad Ziekenhuis werden via afgenomen

kweken positief bevonden na geconsta-

teerde ziekteverschijnselen. Ook alle

zaalgenoten van deze met de Klebsiella

Oxa-48-bacterie besmette patiënten wer-

den getest op dragerschap. Van deze

groep van zo’n vierduizend personen

bleken er meer dan zestig besmet. Het

betrof mensen die al uit het ziekenhuis

waren vertrokken; hetzij naar huis, het-

zij naar een andere instelling. Van het

geteste personeel (zowel op de IC als op

andere afdelingen) bleek niemand posi-

tief.

Sinds 18 juli 2011 waren er geen besmet-

tingen meer bij gekomen, maar de Kleb-

siella-uitbraak had wel consequenties

voor het Maasstad Ziekenhuis: verscherpt

directietoezicht, het aanstellen van een

interim-directeur en assistentie van mi-

crobiologen en ziekenhuishygiënisten

van het Leids Universitair Medisch Cen-

trum. Deze extern aangetrokken deskun-

digen wezen bij 3 van 28 besmette overle-

den patiënten de Klebsiella Oxa-48-bacte-

rie als oorzaak van het overlijden aan.

Nuttig netwerkTerugkijkend concludeert Winfred Schop

dat de Klebsiella Oxa-48-uitbraak in het

Maasstad Ziekenhuis serieus en grondig

is aangepakt. Niet alleen in de vorm van

rigoureuze maatregelen binnen het zie-

kenhuis, maar vooral ook door de samen-

werking buiten de muren van de eigen

organisatie. ‘Bestrijding van resistente

bacteriën is geen geïsoleerd ziekenhuis-

probleem, maar een volksgezondheids-

kwestie op grote schaal waarbij het no-

dig is over de grenzen van de eigen disci-

pline te kijken. Voor microbiologen en

hygiënisten van omliggende ziekenhui-

zen was het regionale microbiologen-

overleg van de GGD Rotterdam-Rijnmond

een platform voor de ontwikkeling van

gezamenlijk beleid.’

De groeiende samenwerking tussen de

humane en veterinaire sector vindt Schop

eveneens een goede zaak. ‘De bereidheid

tot internationaal partnerschap komt

gelukkig ook van de grond. Met de uit-

breiding van (medisch) toerisme naar

verre oorden met de bijbehorende ri-

Het geslacht Staphylococcus zijn bacteriën

die behoren tot de familie Micrococcaceae.

Het geslacht heeft ongeveer 20 soorten.


OKO00412.indd 18OKO00412.indd 18 11/06/12 15:2611/06/12 15:26

sico’s van verspreiding van resistente

bacteriën is dat ook bijna een must.’

ToekomstgerichtNo action today, no cure tomorrow, luidt het

motto van Aimée Tjon-a-Tsien, arts en

projectadviseur bij GGD Rotterdam-Rijn-

mond. Met zo’n zeventig stemkastjes pro-

beert zij uit de zaal cijfermatige reacties

te ontlokken, maar omdat de kastjes ‘at

random’ zijn uitgedeeld, komt dit pro-

grammaonderdeel niet helemaal uit de

verf. De cijfers die Aimée Tjon-a-Tsien zelf

presenteert liegen er echter niet om. Vol-

gens het ECDC (European Centre for Di-

sease Prevention and Control) lijden jaar-

lijks zo’n 400.000 mensen aan infecties

met resistente bacteriën en overlijden

circa 25.000 mensen hieraan. De hiermee

gemoeide kosten bedragen 1,5 miljard

euro.

Inhakend op de door haar voorganger

geschetste situatie in het Rotterdamse

Maasstad Ziekenhuis ziet ook Aimée Tjon-

a-Tsien een spilpositie voor de GGD’s. ‘On-

danks dat er in Nederland een actief be-

leid tegen antibioticaresistentie wordt

gevoerd, neemt dit probleem toe. De be-

ginnende resistentie van de veel voor-

komende E. coli-bacterie en toename van

de ESBL (Extended Spectrum Bèta-Lacta-

mase)-producerende stammen zijn zorg-

wekkend. Huisartsen, ziekenhuisspecialis-

ten en specialisten in ouderengeneeskun-

de worden steeds meer geconfronteerd

met problemen bij de antibiotische be-

handeling van hun patiënten. De GGD zal

in toenemende mate een verbindende rol

moet spelen op het gebied van antibio-

ticaresistentie’, voorspelt ze.

The circle of lifeVeterinair microbioloog en deeltijdhoog-

leraar diergeneeskunde Dik Mevius ziet

geen duidelijke ESBL-associatie tussen

mens en dier. Hij erkent wel dat sinds een

paar jaar ook in de Nederlandse veehou-

derij resistentieniveaus een gevoelig on-

derwerp zijn. ‘Transmissie van dier naar

mens kan op verschillende manieren

plaatsvinden, zoals via de voedselketen/

vleesconsumptie, door direct contact met

dieren of door besmetting van het milieu.

Het antibioticagebruik in de veehouderij

is hoog, zeker in vergelijking met de hu-

mane sector. De bezorgdheid over gevol-

gen voor de volksgezondheid heeft geleid

tot reductiedoelstellingen.’

De focus van Henk Aarts, afdelingshoofd

Voedsel, Laboratorium voor Zoönose en

Omgevingsmicrobiologie CIb/RIVM, ligt

bij groente en fruit, naar zijn zeggen voor

6 procent verantwoordelijk voor de ziekte-

last (voornamelijk ESBL). ‘Bij verse (ge-

sneden) groente en fruit kan de over-

dracht van antibioticaresistente bacteriën

verlopen via mest of irrigatie met besmet-

te waterzuivering.’ Daarbij maakt Aarts

onderscheid tussen gewassen die groeien

in of op de grond en boven de grond. Bij

producten boven de grond is het risico

een stuk lager.

Een laatste advies, in het algemeen: ‘Voor-

al verse groenten en fruit blijven eten,

want dit is gezond!’

Nederland-DuitslandDe confrontatie Nederland-Duitsland laat

vaker de gemoederen hoog oplopen, maar

deze keer is het een twijfelachtige eer

om met de hoogste scores uit de bus te

komen. Alex Friedrich, microbioloog in

het Universitair Medisch Centrum Gro-

ningen, trekt de vergelijking tussen de


OKO00412.indd 19OKO00412.indd 19 11/06/12 15:2711/06/12 15:27

gezondheidszorg in ons land en in Noord-

rijn-Westfalen, met 18 miljoen inwoners

vergelijkbaar met Nederland. ‘De besmet-

ting met de MRSA (Meticilline-resistente

Staphylococcus aureus)-bacterie is daar

twintigmaal zo hoog als hier. Terwijl de

rivieren zich niets van de grenzen aan-

trekken en gewoon doorstromen, lijkt die

bacterie niet over de landsgrenzen te

gaan.’

Als mogelijke oorzaak noemt Alex Frie-

drich de kleinschaligere zorgstructuur in

Noordrijn-Westfalen. ‘Minder bedden per

ziekenhuis, dus meer kans op verplaat-

sing van patiënten, met alle risico’s van

verspreiding van bacteriën van dien.’ En

een tweede mogelijkheid: ‘De export van

varkensvlees (met risico van overdracht

van bacteriën) verloopt van Nederland

naar Duitsland, en niet andersom.’ De

wachttijd voor bepaalde ingrepen, zoals

een heupoperatie, ligt in Duitsland ook

vele malen lager dan in ons land, maar er

is in ons buurland dus wel een groter

risico op besmetting.

Alex Friedrich pleit voor regionale infec-

tiepreventie in de grensstreek: samen-

werkingsverbanden tussen Duitse en Ne-

derlandse GGD’s en ziekenhuizen in een

gezamenlijke strijd tegen MRSA.

EuregiokeurmerkTien minuten zijn voor Ellen Stobberingh

(staflid Bacteriologie in het Academisch

Ziekenhuis Maastricht) lang genoeg om

kort en krachtig inzicht te geven in de

successen van samenwerking in de grens-

streek tussen België, Duitsland en Neder-

land. Een belangrijke aanleiding voor

deze samenwerking is dat verschillen in

antibioticaresistentie de internationale

uitwisseling van patiënten tussen zorg-

instellingen belemmeren. Verbetering van

mobiliteit en veiligheid is een gezamen-

lijk streven in de Euregio.

Stobberingh noemt de verschillende per-

centages van de E. coli-bacterie op de poli

Urologie en de Intensive Care in respectie-

velijk Duitsland (8 procent), België (5 pro-

cent) en Nederland (3 procent). Ook de

percentages van de multiresistentie (drie

klassen antibiotica en meer) lopen uiteen:

België 10 procent, Duitsland 5 procent en

Nederland 4 procent.

De regionale ziekenhuizen werkten al

succesvol samen binnen het MRSA-net. De

samenwerking is nu uitgebreid in het

EurSafety Health-net. De voornaamste

doelstelling is het samenbrengen van

ziekenhuizen en andere instellingen in

een kwaliteitskring om patiënten tegen

multiresistente ziekteverwekkers te be-

schermen. Onder deze noemer zijn grens-

overschrijdende gemeenschappelijke kwa-

liteitsdoelstellingen vastgelegd, zoals het

harmoniseren van protocollen over anti-

bioticagebruik. Deelnemers die hieraan

voldoen, worden beloond met een eu-

regionaal kwaliteits- en transparantie-

keurmerk.

En dan is het lunchpauze, met alle

risico’s van dien.

De Streptokokken (Streptococcus) zijn een bacterie-geslacht van Gram-positieve facultatief anaerobe kokken.


OKO00412.indd 20OKO00412.indd 20 11/06/12 15:2711/06/12 15:27

KATERN VOOR LEIDINGGEVENDEN VAN OPERATIEAFDELINGEN

Manipulatie: het kan ook jou overkomen!Manipulatie: het kan ook jou overkomen!Crosslinks tussen OK en SchipholCrosslinks tussen OK en Schiphol

Rob van den Dool Rob van den Dool (Maasstad Ziekenhuis): (Maasstad Ziekenhuis):

‘Loyaliteit is ‘Loyaliteit is mijn drijfveer’mijn drijfveer’

OKO00412.indd 21OKO00412.indd 21 11/06/12 15:2711/06/12 15:27

22 OK MANAGEMENT JULI 2012

Donderdag 27 en vrijdag 28 september 2012Woudschoten Conferentiecentrum, Zeist

JAARCONGRES

Meer informatie en inschrijven op www.congresscompany.com of www.nvlo.nl.

Thema: ‘De weerbarstige managementpraktijk’

Wat ze je vergaten te vertellen toen je leidinggevende werd

Met onder andere de volgende sprekers: Patrick van Veen (bioloog en apendeskundige):

Apenstreken op de werkvloer.

Jef Staes (expert op het vlak van business- en

cultuur innovatie):

Culturele verandering in organisaties.

Joop Hazenberg (netwerkgeneratie):

Dit wordt binnenkort je collega (of medewerker of baas).

Prof. dr. ir. Iteke Weeda (socioloog):

Waarom mannen zo lomp zijn – en vrouwen niet tegen kritiek

kunnen.

Snel op de hoogte metOntwikkelingen in de wereld van de OK volgen elkaar in snel tempo op. Daarom vindt u op www.OKnieuws.nl dagelijks:

OKOK nieuws.nlnieuws.nl

Dé nieuwssite voor de OK: van operatieassistent tot anesthesiemedewerker en van OK-manager tot chirurg.

or.

Meld u aan voor de

gratis nieuwsbrief.

Dan ontvangt u het

laatste oknieuws van-

zelf in uw mailbox!

• het laatste nieuws • filmpjes • achtergrondverhalen • agenda • weblog Paul Meijsen • mijn dag • vacatures

OKO00412.indd 22OKO00412.indd 22 11/06/12 15:2711/06/12 15:27

NVLO-informatie

De NVLO is dé professionele en ondernemende

beroepsvereniging voor leidinggevenden op de

operatieafdeling.

De vereniging stelt zich tot doel om de communi-

catie tussen leidinggevenden van operatieafdelin-

gen te bevorderen, informatie te verstrekken, op

persoonlijk en juridisch vlak te ondersteunen, en

onderwijs en managementtraining te geven. De

NVLO heeft de status van beroepsvereniging.

Voordelen lidmaatschap:-Acht keer per jaar het vakblad OK Operationeel

gratis thuisbezorgd. OK Operationeel bevat ieder

nummer een managementkatern van minimaal

acht pagina’s, waarin het vak van leidingge-

vende OK, de toepassingen van leiderschap en

de diversiteit van de beroepspraktijk in beeld

worden gebracht. Het katern brengt inspiratie,

professionalisering, visie, verbondenheid en de

mogelijkheid om kennis en ervaring te delen met

collega-leidinggevenden OK.

-Korting op het jaarlijkse congres. Een unieke

gelegenheid om te netwerken en je kennis te

verbreden.

-Minimaal eenmaal per jaar een themadag waar-

bij een professioneel onderwerp centraal staat.

-Verder is de NVLO actief op het gebied van con-

tacten met het bedrijfsleven, diverse overheids-

instanties en andere belangrijke instanties die

vormgeven aan de operatieve zorg in Nederland.

Lid worden:Elke leidinggevende die op de operatieafde-

ling werkt binnen één van de drie disciplines

chirurgie, anesthesie of recovery en een for-

mele benoeming heeft, kan lid worden van de

vereniging. Lid worden kan via de website van

de NVLO. Surf naar www.nvlo.nl. De kosten

voor het lidmaatschap bedragen € 150,00 per

jaar. Deze kosten worden door middel van au-

tomatische incasso geïnd. Het lidmaatschap is

persoonlijk en loopt van 1 januari tot en met 31

december.

Lidmaatschap opzeggen? Mail naar [email protected]. Opzegging van het lid-

maatschap uiterlijk twee maanden voor de start

van het nieuwe kalenderjaar.

Bestuur:

Eduard Monteban,

Voorzitter

[email protected]

06-54 73 67 42

Christa Tigchelaar,

Secretaris en

penningmeester

[email protected]

06-305 109 12

Jan Bronts, Website

[email protected]

06-54 68 26 43

Jeannette Ronchetti,

Redactie

(Zie onder redactie OK

Management-katern)

Mimoen Ahmidi,

Sponsoring en

marketing

06-22 77 88 72

Redactie OK

Management-katern:

Menno Goosen,

Bladmanager

okmanagement@

y-publicaties.nl

020-520 60 77

Marianne van Dongen,

Redactie

okmanagement@

y-publicaties.nl

Jeannette Ronchetti,

Redactie en

bestuurslid NVLO

[email protected] én

okmanagement@

y-publicaties.nl

06-55 73 33 11

OK MANAGEMENT JULI 2012 23

OK Management

Tja, Europa staat momenteel weer volop in de belangstelling. Is het niet voor wat betreft de zorg dan wel wat betreft de politiek. De discussies over wat Euro-pa ons nu heeft gebracht en opgeleverd staan tegenover de vraag wat het ons kost. Feit is dat we veel rijker zijn dan pakweg 20 jaar geleden. Dat we grenze-loos kunnen reizen, kopen en werken.

Als het lastig wordt is de mens geneigd om vooral naar de ander te kijken. U

kent het wel, het oer-Hollandse zwar-tepietenspel. Op de OK kent u het ook, als de ingreep niet goed lukt ligt het overal aan behalve aan de operateur zelf … Ander voorbeeld: als er slecht beeld uit de monitor komt ligt het aan de monitor … Uiteraard zijn er uitzon-deringen op deze regel. Het heeft alles te maken met verantwoordelijk dur-ven te zijn en volwassen gedrag.

Ik schrijf dit stukje om u ervan te overtuigen dat u op 26 juni a.s. mee kunt praten over een belangrijk on-derwerp: het tekort aan personeel op de OK. Zoals u weet heeft een onder-zoek plaatsgevonden naar dit tekort. U heeft het ongetwijfeld ingevuld via internet. De resultaten worden op 26 juni gepresenteerd, maar vooral is dit onderzoek, en de resultaten daarvan, aanleiding om met elkaar in debat te gaan over de status quo in de verschil-lende ziekenhuizen, de oplossingen van tekorten op de OK en de inzet van buitenlands personeel op de OK.

Want het is toch bijzonder dat de IGZ eraan te pas moest komen om het pro-bleem van buitenlands OK-personeel te onderzoeken. Het is toch bijzonder dat in ons tweetafelsysteem alleen door ons opgeleid personeel hier ade-quaat kan werken? Zijn wij dan beter dan anderen? Vraagt u dat eens aan de IGZ als ze voor het zoveelste TOP-on-derzoek langskomen… Verliezen we hier meer mensen op de operatieka-mer dan in andere landen? En weten wij als OK-personeel dat dan?

U begrijpt het al. De Lagerhuissessie op 26 juni wordt leuk en dynamisch. Vooral als u komt. Want u heeft on-getwijfeld een mening over de OK, de zorg en Europa en dan vooral in die combinatie. Neemt u vooral veel per-soneelsleden en collega’s mee? Komt de discussie eens buiten de OK…

Eduard Monteban Voorzitter [email protected]

Grenzeloos

OKO00412.indd 23OKO00412.indd 23 11/06/12 15:2711/06/12 15:27


OKO00412.indd 24OKO00412.indd 24 11/06/12 15:2811/06/12 15:28


De besmetting in het Maasstad Ziekenhuis betrof een

unieke stam van een resistente bacterie. Nooit eerder

had deze in Nederland gecirculeerd, voor zover bekend.

Een primeur zonder glamoureuze allure. Rob van den Dool

beseft het maar al te goed: aan de naam Maasstad Ziekenhuis

kleeft voor langere tijd een ‘zweem met negatieve lading’. ‘Maar

we moeten vooruit: nog striktere regels naleven om dit in de

toekomst absoluut te voorkomen!’

Het Rotterdamse ziekenhuis werd geconfronteerd met een

keten van gebeurtenissen die hun sporen hebben nagelaten:

verscherpt toezicht door de Inspectie voor de Gezondheidszorg,

vertrek van de voorzitter van de raad van bestuur, aanstellen

van een interim-directeur, en assistentie van externe microbio-

logen en ziekenhuishygiënisten. ‘Zo’n ingrijpende gebeurtenis

straalt uit naar de hele organisatie. De saamhorigheid binnen

ons ziekenhuis is erdoor vergroot, en gelukkig hebben we met

z’n allen genoeg veerkracht om de toekomst met vertrouwen

tegemoet te zien. Het was voor alle betrokkenen een vreselijke

ervaring, maar heeft ook de welwillendheid voor een nieuwe,

nog striktere werkwijze in ons ziekenhuis in een stroomversnel-

ling gebracht. Er was geen enkele ruimte meer voor discussie’,

bewijst Rob van den Dool zijn vermogen om zich ondanks alle

misère te focussen op positieve zaken.

GO WITH THE FLOWVan den Dools loopbaan verliep ook min of meer via het go with

the f low-principe. Veel carrièresprongen gebeurden op uitnodi-

ging van anderen. Zelf had hij niet het vooropgezette doel om

leidinggevende te worden. Na de hbs-a lag een studie rechten,

economie of talen voor de hand, maar als zeventienjarige deed

Rob van den Dool in 1971 eerst mee aan een uitwisselingspro-

gramma met de Verenigde Staten.

Dat betekende een jaar meedraaien als senior op een high school

én als lid van zijn gastgezin in Ohio, in het middenwesten van

Amerika. ‘Ik kwam terecht in een klein dorpje onder Michigan

en moest erg wennen aan de conservatieve cultuur daar. Het

wekelijkse kerkbezoek was mij van huis uit onbekend.’

Ook het fanatieke sportbeleid was een nieuw fenomeen voor

de jonge Van den Dool, maar daarmee had hij minder moeite.

‘In Nederland had ik veel gezwommen, dus lid worden van het

zwemteam leek me een leuke uitdaging. Toen het er zo fanatiek

aan toe begon te gaan dat mijn gezondheid eronder ging lijden,

ben ik overgeschakeld op honkbal.’

Hoewel hij op het Amerikajaar terugkijkt als interessante blik-

verruiming, voelde terugkeer naar Nederland als thuiskomen.

‘Ik zou daar niet altijd willen wonen, zeker niet in de regio

Ohio, die in mijn ogen nogal kleinburgerlijk was. Bovendien

moet je in de Verenigde Staten ergens in uitblinken, hetzij in

sport, hetzij intellectueel. Competitie is onlosmakelijk ver-

bonden met de cultuur, maar zelf ben ik van nature niet zo com-

petitief ingesteld.’

HECHTE CONTACTENGevoelsmatig was het toen tijd geworden voor een academische

opleiding: economie aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam.

Het eerste jaar verliep vlot, maar daarna gingen verwachting en

Rob van den Dool had geen vooropgezet plan om leidinggevende te worden. Via het go with the flow-

principe en zelfkennis kwam hij uiteindelijk terecht in zijn huidige functie als zorgmanager operatieafdeling

in het Maasstad Ziekenhuis. Hier kreeg hij onder meer te maken met de uitbraak van de Klebsiella

Oxa-48-bacterie.

Tekst: Linda van Pelt | Foto’s (inclusief themacover): Eric van Nieuwland

Portret

Rob van den Dool (Maasstad Ziekenhuis):

‘Loyaliteit is mijn drijfveer’

OKO00412.indd 25OKO00412.indd 25 11/06/12 15:2811/06/12 15:28


realiteit steeds verder uiteenlopen. ‘Ik had de grootste moeite

om de leerstof in mijn hoofd te krijgen, vooral omdat die me

niet boeide. Halverwege het derde jaar – in 1975 – ben ik over-

geschakeld op iets waarover ik positieve berichten had gehoord

van een goede vriendin: een inserviceopleiding verpleegkundige

A in het Zuiderziekenhuis Rotterdam, waar de combinatie stude-

ren en werken me meteen financieel zelfstandig maakte.’

Het laatste jaar van de opleiding werkte Van den Dool op de

afdeling Spoedeisende Hulp en in de gipskamer. De combinatie

van zorg en techniek (apparatuur, monitoring, de fysiologie

van het menselijk lichaam) sprak hem het meest aan. Ook het

samenwerken met een rijke schare aan professionals in de ope-

ratiekamer vond hij aantrekkelijk. ‘Het Zuiderziekenhuis was

een gemeente- en opleidingsziekenhuis, en het opbouwen van

hechte teamworkcontacten met de assistent-specialisten verliep

in een ongedwongen, informele sfeer.’

EDUCATIEF TEKSTWERKNog volledig in de studieflow deed Rob van den Dool aanslui-

tend de opleiding tot anesthesiemedewerker. Begin jaren tachtig

begon hij als gediplomeerd anesthesiemedewerker, nog steeds in

het Zuiderziekenhuis. ‘Die periode was ook een kennismaking

met leidinggeven, vooral in de rol van waarnemer voor het toen-

malige hoofd Anesthesie.’

En nog was er voldoende energie over voor het vertalen van

een Amerikaans anesthesieboek. Van den Dools drijfveer was

persoonlijk. ‘Tijdens mijn opleiding tot anesthesiemedewerker

was er eigenlijk maar één goed Nederlandstalig studieboek.

Dat harde gegeven was voor Uitgeverij de Tijdstroom een goede

reden om met mij in zee te gaan. Een jaar lang werkte ik ieder

weekend om ruim vijfhonderd pagina’s te vertalen. Het was een

intensief project, maar ik vond het ook zeer interessant om het

hele proces dat voorafgaat aan het tot stand komen van een boek

van nabij mee te maken.’

KARAKTERKENNISMAKINGRob van den Dool raakte ook op een andere manier betrokken

bij kennisoverdracht. Kort na de afronding van zijn anesthesie-

studie werd hij gevraagd voor de begeleiding van leerlingen en

het verzorgen van praktijklessen. Dit mondde in 1983 uit in een

baan als hoofd van de Regionale opleiding operatie- en anesthe-

sieassistenten in het St. Clara Ziekenhuis in Rotterdam.

Toen volgde een stap met minder gelukkige afloop: de switch

naar het bedrijfsleven. In 1985 werd Van den Dool als hoofd Ver-

koop binnendienst verantwoordelijk voor onder meer de telefo-

nische verkoop en klachtenbehandeling van orthopedische en

traumatologische implantaten en instrumenten. Wat een defini-

tieve switch had kunnen zijn, bleef beperkt tot een uitstapje van

een jaar. ‘Ik ben duidelijk niet commercieel genoeg, kan mezelf

niet enthousiasmeren met succesvolle verkoopcijfers. Ik kijk nu

wel wat genuanceerder naar vertegenwoordigers van commerci-

ele firma’s die naar het ziekenhuis komen om producten te ver-

kopen, omdat ik weet wat er zich achter de schermen afspeelt.

Evengoed zou ik nooit hoofd Inkoop kunnen worden, want er

schuilt geen harde onderhandelaar in mij.’ Na kennismaking

met de ‘softe en a-commerciële’ kant van zijn karakter keerde

Rob van den Dool vol overtuiging terug in de ziekenhuiswereld.

PROMOTIEIn 1986 begon Van den Dool als anesthesiemedewerker in

Ziekenhuis Eudokia in Rotterdam. Een jaar later werd hij hier,

als hoofd van de operatieafdeling, verantwoordelijk voor onder

andere personeels- en operatieplanning, bedrijfsvoering en ma-

teriaal- en apparatuurbeheer. Er stonden in die tijd drie Rotter-

damse ziekenhuizen (Bergweg-, Eudokia en Van Dam Bethesda)

op de nominatie voor sluiting en verhuizing naar twee nieuw-

bouwlocaties: het IJsselland Ziekenhuis in Capelle a/d IJssel en

het Ruwaard van Putten Ziekenhuis in Spijkenisse.

Na het fusietraject en een uitvoerig sociaal plan voor alle mede-

werkers kwam Rob van den Dool terecht in het Ruwaard van

Putten Ziekenhuis. Van 1990 tot 1993 eerst als hoofd Behan-

delcentrum, met zo’n 75 medewerkers (operatieafdeling, be-

handelpolikliniek, spoedeisende hulp, dagverpleging, centrale

sterilisatieafdeling) onder zijn supervisie.

Na een nieuwe reorganisatieronde promoveerde hij in 1993 tot

hoofd Ambulante zorg. In deze rol kreeg hij de verantwoordelijk-

heid voor het opstellen van de begroting en het jaarplan, en voor

beheer en bewaking van het budget. Als lid van het manage-

mentteam adviseerde hij de directie op het vlak van ziekenhuis-

beleid, bedrijfsvoering, personeels-, middelen- en opleidingsbe-

leid. Ook deelname aan commissies en overleggroepen behoorde

tot zijn takenpakket: materiaaladviescommissie, OK-commissie,

arbocommissie, stuurgroep Nieuwbouw, ruimtecommissie, me-

dischdossier- en registratiecommissie en opnamecommissie.

Tevens trad hij op als secretaris van de klachtencommissie.

TIJD VAN BEZINNINGHet uitdagende van deze nieuwe functie verdween in de loop

der tijd steeds meer naar de achtergrond door de lastige positie

waarin Rob van den Dool zich gevoelsmatig bevond.

‘Ik voelde me min of meer gemangeld. In die periode liep ik

herhaaldelijk tegen grenzen aan. Vooral die van mijn eigen ge-

zondheid. Dat laatste was voor mij het signaal om mijn functie

neer te leggen.’

Via een outplacementtraject bezon Van den Dool zich op zijn

toekomst. ‘Zeker geen gemakkelijke periode, maar misschien

wel de leerzaamste van mijn hele loopbaan. Ik moest nadenken

over zowel mijn sterke als mijn zwakke punten, en dat was

OKO00412.indd 26OKO00412.indd 26 11/06/12 15:2811/06/12 15:28


behoorlijk confronterend. In mijn laatste positie werkte ik dicht

op de raad van bestuur, maar voor mijn idee op te grote afstand

van het primaire proces. Leidinggeven zonder voeling met de

werkvloer bleek voor mij duidelijk niet de manier.’ Die tijd van

bezinning maakte hem nogmaals duidelijk waar zijn voorliefde

ligt: bij inhoud en betrokkenheid.

NIEUWE PERSPECTIEVENDe gewenste managementpositie dicht op het primaire zorg-

proces vond Van den Dool in 1997 in het Nijmeegse Canisius-Wil-

helmina Ziekenhuis. Acht jaar achtereen was hij hier manager

bedrijfsvoering van de operatieafdeling. De kans om bedrijfs-

kunde te gaan studeren aan de Radboud Universiteit heeft hij

met beide handen aangegrepen.

‘Enerzijds om een einde te maken aan de frustratie dat het me

niet was gelukt een universitaire studie af te ronden’, meldt hij

met lichte zelfspot. ‘In de jaren tachtig had ik al mijn propedeu-

se Nederlands recht behaald en alle verplichte doctoraalvakken

Nederlands recht afgerond aan de Erasmus Universiteit Rotter-

dam. Anderzijds wilde ik deze bedrijfskundige studie ook volgen

vanuit loopbaanperspectief. Ik zag (en zie nog steeds) een sterke

toename van academisch geschoolde professionals op zorgmana-

gerposities en realiseerde me dat ik, als ik mijn positie wilde

handhaven, moest investeren in mijn eigen kennis. Zo’n studie

geeft je financiële, organisatorische en marketingtools die je

goed kunt gebruiken.’

Motivatie leidt tot resultaten, en in 2005 ontving Rob van den

Dool de doctoraalscriptieprijs voor zijn scriptie over doorloop-

tijden op de operatieafdeling; oorzaken en gevolgen van ver-

tragingen in verschillende fasen in het operatieproces.

DICHTERBIJDe acht jaar pendelen tussen zijn woonplaats in De Hoeksche

Waard en Nijmegen begon zijn tol te eisen. En na lang over-

wegen meldde Rob van den Dool zich bij een headhunterbureau

met de mededeling dat hij ‘in de markt’ was voor een baan in de

regio Rotterdam.

Snel daarop volgde een aanbod. Dat creëerde een aarzeling toen

Van den Dool hoorde dat in de betreffende organisatie in de

zeven voorgaande jaren een groot aantal OK-managers vertrok-

ken was. ‘Dat leek me een te hoog afbreukrisico.’ Bij het tweede,

nu wat dringender, verzoek nam hij het aanbod alsnog in over-

weging en zei ja.

En zo werd hij vanaf 2006 als OK-manager nauw betrokken bij de

samenvoeging van Zuiderziekenhuis en Clara Ziekenhuis tot het

nieuwe Maasstad Ziekenhuis. ‘De integratie van twee OK-com-

plexen biedt veel mogelijkheden. Onze afdeling bestaat uit tien

klinische operatiekamers, een dagopname-OK en een brandwon-

den-OK. Met zo’n 150 medewerkers worden er ongeveer 18.000

operaties per jaar uitgevoerd. Wij zijn bovendien een robotexper-

tisecentrum (in urologie, gynaecologie en chirurgie), een vaat-

centrum (wij beschikken over een hybride OK) en we doen veel

bariatrische en plastische pols-handchirurgie. Ook traumatolo-

gie en brandwondenchirurgie behoren tot onze specialisaties.’

CIRCLE OF LIFEZijn aantreden bij het Maasstad Ziekenhuis voelde ook een

beetje als thuiskomen. ‘Bij een van de fusiepartners – het Zuider-

ziekenhuis – ben ik mijn verpleegkundige carrière ooit gestart.

Er is uiteraard veel veranderd in de loop der jaren: richtlijnen,

protocollen, procedures en ook meer externe druk tot efficiency

en kostenreductie. Kwaliteitseisen zijn verder aangescherpt, en

de technische ontwikkelingen gaan in sneltreinvaart. Toch vind

ik de medische sector nog steeds een aantrekkelijke branche.’

Van den Dool is nu 58 en hoopt zeker tot zijn 62ste te blijven.

‘Ik heb dan veertig werkzame jaren achter de rug, waarvan zo’n

dertig als leidinggevende.’ Helemaal niets meer doen lijkt hem

geen aanlokkelijk perspectief. ‘Als ik dan nog gezond van lijf en

leden ben, zou ik graag als interim-manager actief zijn voor een

paar dagen per week. Liefst wel bij één organisatie, want jobhop-

pen en mijn aandacht verdelen over diverse ziekenhuizen past

niet bij mijn karakter. Loyaliteit, me verbinden op structurele

basis, is mijn persoonlijke drijfveer. Dat is me tijdens mijn werk-

zame leven wel duidelijk geworden.’

Vanuit die levensinstelling gaat Van den Dool in augustus zijn

Amerikaanse gastgezin opzoeken. ‘Er komt een reünie van mijn

high school. Als ik dan toch in de Verenigde Staten ben, wil ik

ook deze mensen graag even “live” ontmoeten. Al die jaren heb-

ben we contact gehouden, weliswaar niet heel intensief, maar

we zijn elkaar niet uit het oog verloren. Een bewuste keuze.’

OKO00412.indd 27OKO00412.indd 27 11/06/12 15:2811/06/12 15:28


Arts/neurobioloog Ronald Siecker schreef een boek over manipulatie

‘Wees op je hoede!’Een manipulator op de afdeling kan veel schade veroorzaken. Gelukkig bent ú

niet te manipuleren – dacht u. ‘Iedereen is een potentieel slachtoffer’, weet arts

en neurobioloog Ronald Siecker. Hij schreef een boek over manipulatie en de

mogelijkheden om je daartegen te verweren.

Tekst: Linda van Pelt | Illustratie: Shutterstock

Met zijn boek Manipulatie, van marionet tot regisseur wil

Ronald Siecker de lezer helpen zich te wapenen tegen

manipulatie. De arts en neurobioloog beschrijft hierin

allerhande manipulatieve technieken, en tips om deze zo snel

mogelijk een halt toe te roepen. De 20 hoofdstukken en 360

pagina’s van Manipulatie, van marionet tot regisseur staan boordevol

met voorbeelden van manipulatie. Van lichte vergrijpen waaraan

iedereen zich wel eens bezondigt tot ernstige delicten in de sfeer

van chantage en indoctrinatie. Maar het boek besteedt vooral

ook aandacht aan contramanipulatie, met tips en tricks om beter

bestand te zijn tegen manipulatieve technieken.

JE LATEN INPAKKENToen hoogleraar cognitieve en sociale psychologie Diederik

Stapel onderzoeksgegevens bleek te hebben gemanipuleerd

(vervalst!), werd dat scherp veroordeeld. Maar lang niet altijd

is manipulatie zo ernstig dat het predicaat ‘valsheid in ge-

schrifte’ erop van toepassing is. Politici, verkopers, managers,

therapeuten en coaches maken stuk voor stuk gebruik van

manipulatie. Vakgebieden als de reclame kunnen zelfs niet

zonder. Siecker: ‘De grens tussen manipulatie en alledaags,

algemeen geaccepteerd gedrag zit hem vooral in twee punten:

hoe ver is iemand bereid te gaan en hoe sterk benadeelt hij de

mensen die hij manipuleert?’ Het lastige is dat manipulators

hun gedrag goed camoufleren. ‘Vaak kom je er pas laat achter

dat iets wat eerst nog acceptabel leek, eigenlijk veel verder

gaat’, vertelt Siecker. ‘Mogelijk kun je dit sneller ontdekken als

je weet dat iemand de grenzen van de moraal al eerder heeft

opgerekt. De kans dat iemand manipulatief gedrag herhaalt is

namelijk groot.’

HAND BOVEN HET HOOFDManipulatie is een onderwerp dat Siecker van nature interesseert.

Met een verleden als arts in de psychiatrie en in de Bijlmerbajes,

en als bedrijfsarts in de sociale werkvoorziening, kan hij boven-

dien putten uit een breed scala aan praktijkervaringen. ‘Maar

manipulatie kan zich in elk bedrijf en elke organisatie voordoen’,

vertelt Siecker. Hij herinnert zich nog het ‘verborgen’ verbond

tussen medewerkers in een bedrijf. Hun relatief kleine afdeling

presteerde al jaren beneden niveau. Toen Siecker om advies werd

gevraagd, ontdekte hij al snel dat het klagen over de hoge werk-

druk niet realistisch was. ‘Door met z’n allen systematisch te

simuleren dat harder werken niet tot de mogelijkheden behoorde,

konden ze zich als groep tijdenlang aan taken onttrekken die tot

de normale functie-uitvoering behoorden. De zes collega’s hielden

elkaar voortdurend de hand boven het hoofd, bijvoorbeeld tijdens

functioneringsgesprekken’, belicht hij de hier gevoerde strategie.

‘Zo was de werkgever jarenlang bezig om de problemen met de

werkdruk op te lossen terwijl het er eigenlijk rustiger was dan

op de andere afdelingen. Pas als een werkgever dit doorheeft kan

hij dat ingesleten patroon doorbreken.’ Het vereist niet per se een

bovengemiddelde intelligentie om goed te kunnen manipuleren.

Eerder een zekere mate van ‘slimheid’ om te kunnen inschatten

welke manipulatieve tactiek in een bepaalde situatie de meeste

kans van slagen heeft.

LEVENSGEVAARLIJKE SITUATIESOok in de gezondheidszorg komt manipulatie voor. ‘Er zijn patiën-

ten die hun behandelaars onder druk zetten met valse beschuldi-

gingen van aanranding of erger. Als iemands dossier een patroon

van valse beschuldigingen laat zien, is het belangrijk je hiertegen

OKO00412.indd 28OKO00412.indd 28 11/06/12 15:2811/06/12 15:28


in te dekken door altijd in gezelschap van een collega met deze

patiënt te praten.’ Zeker in de medische sector kan manipulatie tot

levensgevaarlijke situaties leiden. Siecker vertelt over een ervaring

in een ziekenhuis waar hij zijdelings betrokken was bij onvrede

op de werkvloer. ‘Toen een van de artsen een totaal verkeerde

inschatting had gemaakt over de behandelwijze van een patiënt,

spraken de verpleegkundigen af dit te laten gebeuren. Welbewust

namen zij gezamenlijk het besluit hem niet te corrigeren, omdat

ze hem op deze manier “een lesje wilden leren” voor zijn jaren-

lange oncollegiale en autoritaire gedrag.’ Hoewel Siecker deze

gedachtegang enigszins kon begrijpen, heeft hij alles in het werk

gesteld om deze beslissing te doorkruisen. ‘Doorgaan op deze weg

had de dood van een patiënt kunnen betekenen, en dat is uiter-

aard een prijs die nooit betaald mag worden. Over mijn lijk!’, stelt

hij ferm. ‘Manipulatie is nooit goed te praten, maar zeker niet in

een werkomgeving waar mensenlevens in het geding zijn. Dat mag

absoluut niet gebeuren. Je moet elkaar blind kunnen vertrouwen.’

VALKUILENEen kracht van bijna alle manipulators is mensenkennis.

‘Logisch’, redeneert Siecker. ‘Want dit is de basisvoorwaarde om

iemand te kunnen bespelen. Er zijn talloze manieren om keuzes

en beslissingen van mensen subtiel te beïnvloeden. Een simpele

tactiek is vleien en iemand in een goede stemming brengen. Als je

een stap verder gaat, kun je iemand ook geschenken geven en zo

proberen te paaien. Voer je dit op naar een hogere graad, dan ben

je iemand aan het omkopen. En zo loopt alles op in gradaties, tot

en met indoctrinatie en chantage aan toe.’

Een manipulator stemt zijn strategie af op iemands karakter,

is Sieckers ervaring. Ook denkt de auteur dat iedereen een

potentieel manipulatieslachtoffer is. ‘Bij de een werkt een an-

dere methode dan bij de ander, maar we hebben allemaal onze

zwakke plekken. Van zo’n zwakke plek maakt de manipulator

misbruik.’ Wie zich bewust is van de eigen valkuilen, kan

zichzelf beter beschermen, weet Siecker. Mogelijke valkuilen

behandelt hij in het tweede gedeelte van het boek, met gerichte

tips en aanwijzingen voor contramanipulatie. ‘Wees op je

hoede’, adviseert hij. Specifiekere verdedigingsmechanismen

beginnen bij het (h)erkennen van je eigen zwakheden. Deze

lopen uiteen van gebrek aan zelfvertrouwen of weinig eigen-

waarde tot een groot verantwoordelijkheidsgevoel of een sterke

beschermingsdrang. Denken dat jijzelf nooit zult worden gema-

nipuleerd is het grootste risico. ‘Juist als je denkt: ik sta stevig

in mijn schoenen, dat gaat mij niet gebeuren, bevind je je in

de gevarenzone. Je valt namelijk altijd in de valkuil die je niet

ziet.’ Een van de punten die bij de contramanipulatie ter sprake

komen, is de schijnbare ongevoeligheid van manipulators. Ze

houden tenslotte geen rekening met andermans gevoelens en

wensen. Siecker: ‘Het hoeft ze ook helemaal niet te interesseren

dat we hun gedrag niet prettig vinden. Maar ze zijn wel degelijk

ergens gevoelig voor, namelijk voor het doel dat ze willen berei-

ken. Degene die gemanipuleerd wordt heeft dat doel in handen.

Logisch, want anders hoefde de manipulator al die moeite niet

te doen. Die situatie biedt kans voor tegenzetten.’

CV’S CHECKENIets waarover Siecker zich verbaast, is dat rond sollicitatie-

procedures niet strikt wordt gecheckt wat iemands achtergrond

is. ‘Cv’s worden vaak “opgeklopt” en evengoed wordt de inhoud

simpelweg voor kennisgeving aangenomen. Waarom wordt niet

vaker de moeite genomen om te controleren of het ook werkelijk

klopt?’, uit hij zijn verbijstering. ‘Sterker nog: als later blijkt dat

de sollicitant wat in zijn voordeel heeft overdreven, wordt dat nog

wel gewaardeerd, ook omdat dit gedrag wordt beschouwd als be-

wijs van gedrevenheid. Maar daarbij wordt over het hoofd gezien

dat list en bedrog kunnen uitmonden in een storend patroon,

met negatieve effecten op de werksfeer. Eén manipulator op de af-

deling kan veel schade veroorzaken en het kost de baas gigantisch

veel tijd om de schade te beperken. Terwijl met wat meer achter-

grondinformatie veel ellende had kunnen worden voorkomen.’

SUBTIELE SCHAAKMATOok is het verstandig zo veel mogelijk te registreren in het per-

soneelsdossier. ‘Dan hoeft bij overplaatsing van de medewerker

of het aantreden van een nieuwe leidinggevende niet opnieuw

het wiel uitgevonden te worden’, meldt Siecker praktisch. ‘Met

zo’n persoonlijke “gebruiksaanwijzing” achter de hand is de

kans dat werkleiders zich tegen elkaar laten uitspelen al flink

gereduceerd. Elkaar informeren vormt de basis van een goede

contratechniek.’ Tot slot nog een belangrijk advies: ‘Blijf alert,

maar laat nooit merken dat je de trucs van de manipulator door-

hebt. Daarmee maak je hem alleen maar slimmer en geslepener.

Manipulatie is te vergelijken met een schaakspel. Daadwerkelijke

winst bereik je alleen als je erin slaagt de manipulator op subtiele

wijze schaakmat te zetten.’ ■

OKO00412.indd 29OKO00412.indd 29 11/06/12 15:2811/06/12 15:28


Interim-OK-manager Liesbeth komt ernstig in de problemen door een manipulerende

operatieassistent. Hoe had ze dat kunnen voorkomen? Arts en neurobioloog Ronald

Siecker – schrijver van Manipulatie, Van marionet tot regisseur – geeft advies.

Tekst: Menno Goosen

Liesbeth is sinds een klein halfjaar interim-OK-manager bij

een middelgroot ziekenhuis in het oosten van Nederland.

Hoewel ze erg veel ervaring en mensenkennis heeft, heeft

ze niet vaak iemand als Jesse ontmoet. Jesse is een charmante

jonge operatieassistent van 22, en de hele afdeling is dol op hem.

Met name onder de dames scoort hij hoge ogen. Niet alleen door

zijn uiterlijk, maar ook door zijn zeer collegiale omgang. Hij is

nooit te beroerd om koffie mee te nemen, of een collega die in

een echtscheiding ligt een hart onder de riem te steken. Boven-

dien is hij het zonnetje in huis. Altijd vrolijk, vriendelijk en

opgewekt. Toch zijn er wel wat negatieve zaken die Liesbeth als

buitenstaander al snel opmerkt, terwijl de rest van het team er

blijkbaar geen enkele aanstoot aan neemt. Zo instrumenteert

Jesse bijna nooit bij grote, zware ingrepen, terwijl hij toch met

glans zijn opleiding tot operatieassistent heeft afgerond. Het

liefst instrumenteert hij bij overzichtelijke, kleine ingrepen zo-

als bij oogheelkunde of kaakchirurgie. Ook het omlopen is een

van zijn favoriete taken. Vaak is hij erg lang weg als hij naar het

magazijn moet omdat hij dan tussendoor een sigaretje rookt.

Maar er is niemand die er iets van zegt.

ALARMBELLENBijzonder is ook dat het Jesse altijd lukt om vrij te krijgen.

Hoe druk het ook is. Er is altijd wel een collega die zijn dienst

wil overnemen. Zelf neemt hij eigenlijk nooit diensten over

voor zijn collega’s, maar dat lijkt alleen Liesbeth op te vallen.

Liesbeth besluit paal en perk te stellen aan dit gedrag, en de

eerstvolgende keer dat Jesse zijn rooster wil omgooien nee te

zeggen. Lang hoeft ze hier niet op te wachten, want de vol-

gende week is het weer raak en staat Jesse in haar kantoortje.

Maar dit keer heeft hij een goede reden: hij moet naar de be-

grafenis van zijn ‘lievelingstante’. Dit woord laat bij Liesbeth

alle alarmbellen afgaan. Ze ervaart een flashback. ‘Had jij toen

ik hier net werkte niet ook al een begrafenis van je lievelings-

tante?’ Als door een wesp gestoken draait Jesse zich om. Van de

vriendelijke oogopslag die hij normaal heeft, is weinig meer

over. ‘Wat probeer jij nu te insinueren? Dat ik een partijtje sta

te liegen over zoiets? Daar ga ik werk van maken! Hoe haal je

het in je hoofd om mij van zoiets te beschuldigen! Hier krijg

je spijt van!’ Met grote passen beent hij weg, de deur met een

knal achter zich dichtgooiend.

Casus

De namen van de OK-manager, de operatieassistent en de regio van het ziekenhuis zijn gefingeerd. Delen van de casus zijn

waar gebeurd. De persoon op de foto is een model en heeft geen verband met de casus.

Hoe Liesbeth haar baan had kunnen behouden

Manipulatie op de OK

OKO00412.indd 30OKO00412.indd 30 11/06/12 15:2811/06/12 15:28


Foto

: Shu

tters

tock

Advies Ronald Siecker

KOUDE OORLOGEn inderdaad krijgt Liesbeth spijt van haar opmerking. Na het

incident met Jesse is de werksfeer grondig verziekt. Het hele

team neemt het voor Jesse op. Liesbeth wordt niet meer gedag

gezegd, en haar aanwijzingen worden niet meer serieus ge-

nomen. De floormanager bijt haar tussen neus en lippen toe

dat het een grof schandaal is om iemand die in de rouw is zo

te behandelen. Ook in de koffiekamer is de sfeer tot het nul-

punt gedaald. Collega’s groeten haar niet meer, en bespreken

alleen het hoogst noodzakelijke met haar. Soms stokken de

gesprekken als ze binnenkomt. Liesbeth wordt ook consequent

overgeslagen als er een schaal met koekjes rondgaat. Op het

oog onbelangrijke dingen, maar ze kan er niet meer van sla-

pen en heeft regelmatig huilbuien. Na een paar weken ‘Koude

Oorlog’ neemt Liesbeth een ingrijpende beslissing. Ze besluit

haar baan op te zeggen en bij een ander ziekenhuis aan de slag

te gaan.

Het spel tegen een manipulator is een schaakspel, en

je wint het alleen als je enkele zetten vooruitdenkt.

Het eerste ‘alarmsignaal’ dat Liesbeth op had kunnen

merken was dat niemand ooit klaagde over het gedrag van

Jesse. Iedereen sprong voor hem in of nam diensten van hem

over. Dat betekende dat hij een behoorlijke invloed op de groep

had. En dan kun je het feitelijk al aan zien komen dat Jesse

die invloed ook zal gebruiken om de groep tegen jou te keren

wanneer je de confrontatie met hem aangaat. En wanneer dat

eenmaal gebeurd is, is het lastig om dit nog terug te draaien.

Het simpele feit dat Jesse zo veel voor elkaar krijgt, dat hij

anderen concreet en systematisch kan benadelen zonder dat

dit hem ooit problemen oplevert, is de eerste aanwijzing dat

je met een vrij behendig manipulator te maken hebt. Dit be-

tekent automatisch dat de gewone, directe manieren van aan-

sturen (zoals iemand ergens rechtstreeks op aanspreken om

er samen uit te komen) niet zullen werken. Je moet nadenken

over de stappen die je neemt, en ze echt voorbereiden. Nu weet

ik dat we daar in de drukte van alledag eigenlijk geen tijd voor

hebben. Maar kijk naar de gevolgen ervan als je het niet doet:

Liesbeth heeft uiteindelijk haar baan opgezegd. Als je dit met

een kwartiertje goede voorbereiding kunt voorkomen, is dat

toch echt wel de moeite waard. De volgende stappen zijn dan

van belang.

OKO00412.indd 31OKO00412.indd 31 11/06/12 15:2811/06/12 15:28


MANIPULATIE

Van marionet tot regisseurAuteur: Ronald Siecker

Uitgeverij: Y-Publicaties

ISBN: 9789086961535

Prijs: € 29,95

Ronald Siecker schreef eerder de boeken Signalen en valkuilen: Inzicht in

psychische handicaps (9789087170035) en ‘Ik heb een tijdbom in mijn

hoofd’: Werken met psychisch gehandicapten (9789087170042).

BRENG DE MANIPULATOR IN KAART Neem de tijd om op een rij te zetten waar je werkelijk mee te

maken hebt. De meeste manipulatoren hebben zo’n drie of vier

tactieken tot hun beschikking, die ze telkens opnieuw gebruiken.

Bij Jesse zien we: hij charmeert, om de mensen om hem heen

aan hem te binden. Maar zoals veel manipulatoren verandert hij

zijn gedrag abrupt wanneer iemand kritisch op hem is. Dan is hij

intimiderend, en dreigt zelfs. Deze sterke wisseling van houding

zorgt dat zijn collega’s onbewust moeite doen om hem niet boos

te maken. En tot slot splitst hij: zodra iemand een bedreiging

voor hem wordt, zorgt hij dat de rest van de groep zich tegen

diegene keert. Het is gegarandeerd niet de eerste keer dat hij dit

doet. Daarvoor is hij er al veel te goed in. Observeren en een kort

(maar doelgericht) gesprekje met zijn collega’s of een vroegere

leidinggevende had al veel hiervan aan het licht kunnen brengen,

waardoor Liesbeth beter voorbereid was geweest.

VERZAMEL OBJECTIEVE FEITENWe hebben allemaal zo’n hekel aan administratie en het schrij-

ven van dossiers. En toch is dat wat in deze situatie je huid redt.

Liesbeth herinnert zich – ongetwijfeld terecht – dat Jesse al eerder

vrij heeft gevraagd voor de begrafenis van zijn lievelingstante.

Maar het is haar woord tegen het zijne, en Jesse heeft meer ver-

trouwen van zijn collega’s. Als ze bij zijn eerdere verlofaanvraag

(in één zin, tien seconden werk) de reden van zijn verlofaanvraag

had genoteerd in het dossier, had ze nu zwart-op-wit gehad dat

Jesse twee keer dezelfde reden opgaf. Met als belangrijkste effect

dat ze concreet bewijs had kunnen tonen aan de collega’s van

Jesse toe, die haar aanspraken. Daardoor had ze hun kunnen

laten zien dat zíj juist degenen waren die bedrogen werden, en

Liesbeth degene die het voor hen opnam.

PLAN JE TEGENZETTEN Op welk moment Liesbeth Jesse ook aan had gesproken, hij had

altijd op deze manier gereageerd. Want dat is zijn tactiek. Maar

dat geeft Liesbeth de tijd om haar acties te plannen. Het beste wat

ze had kunnen doen, was zichzelf de tijd geven om het concrete

bewijs, dat ik net noemde, te verzamelen. Desnoods nu beginnen

met dossieropbouw en wachten op volgende verzuimmeldingen –

die er zeker zouden komen – om goede documentatie te krijgen.

Dit bewijs is de sleutelfactor. Want dit kan gebruikt worden om

het eigen draagvlak onder de collega’s te vergroten. Denk nooit

dat dit vanzelf gaat. Jesse is actief bezig mensen in zijn kamp te

trekken; en Liesbeth zou net zo actief hetzelfde hebben moeten

doen. Maar zij hoeft lang niet iedereen te overtuigen. In de prak-

tijk zijn zelfs één of twee medestanders al voldoende om het front

dat Jesse vormt te doorbreken en de situatie op de afdeling veel

gunstiger te houden.

NEEM FORMELE STAPPENEn tot slot: met concreet bewijs kunnen ook ‘hogere machten’

worden ingeschakeld, zoals P&O of het management. Als Jesse

aantoonbaar fraudeert met zijn afwezigheid, en zich daarnaast

ook nog intimiderend opstelt (en er zijn één of twee getuigen

die Liesbeth steunen en dit bevestigen), dan kunnen er formele

stappen worden genomen. En omdat een manipulator zich vaak

niet thuis voelt in een situatie die hij niet meer helemaal onder

controle heeft, zou het dan eerder Jesse zijn geweest die ervoor

had gekozen om zijn baan op te zeggen. Al zou hij natuurlijk tot

het laatst toe hebben volgehouden dat het niet aan hem lag en dat

hij een onschuldig slachtoffer was – want dat is nu eenmaal zijn

tactiek en daar zal hij nooit van afwijken. ■

Manipulatie-expert arts / neurobioloog Ronald Siecker.

Foto

: Joh

anne

s Ab

elin

g

OKO00412.indd 32OKO00412.indd 32 11/06/12 15:2811/06/12 15:28


Veiligheid garanderen in een multifactorieel proces

De OK als luchthavenAls OK-manager wilt u nummer één

zijn en blijven voor al uw stakeholders.

Een ambitie die u deelt met luchthaven

Schiphol, net zoals de OK een locatie

waar verschillende partijen de meest

risicovolle en multifactoriële processen

moeten stroomlijnen om integrale

veiligheid te kunnen garanderen. Het

Albert Schweitzer ziekenhuis, winnaar van

de Patiëntveiligheid Award 2011, bezocht

de luchthaven op zoek naar crosslinks en

ideeën. Tekst: VMS Zorg | FOTO’S: SHUTTERSTOCK

Schiphol heeft de ambitie ‘Europe’s preferred airport te zijn

en te blijven voor al zijn stakeholders’. Met de doelstel-

ling preferred te zijn koppelt het bedrijf zijn ambitie

direct aan kwaliteit in de vorm van vijf Schipholkernwaarden:

betrouwbaar, efficiënt, duurzaam, inspirerend en gastvrij. In

de bedrijfsvoering van Schiphol wordt veiligheid aan betrouw-

baarheid gekoppeld. In het overkoepelende Veiligheidsplat-

form Schiphol werkt Schiphol samen met alle bedrijven die

een directe rol hebben in het luchtvaartproces van veiligheid.

Het platform maakt een doorvertaling naar alle medewerkers

die betrokken zijn bij de processen, van het landen tot het

opstijgen van een vliegtuig.

In de zorg wordt kwaliteit vaak opgedeeld in vergelijkbare

waarden: effectiviteit, tijdigheid, efficiëntie, gelijkheid, patiënt-

oriëntatie en veiligheid (‘Crossing the Quality Chasm’, Institute

Of Medicine). Intensivist Ralph So: ‘In het Albert Schweitzer

ziekenhuis hebben we uiteraard ook organisatiebrede waarden,

zoals klantgerichtheid, samenwerking en professionaliteit. In

het kwaliteitsbeleid zijn de dimensies, waaronder veiligheid,

verder uitgewerkt. Opmerkelijk is dat Schiphol veiligheid niet

meer opneemt als een kernwaarde omdat het een algemeen ge-

dachtegoed is. Daaruit blijkt dat het een stuk verder is dan wij.’

Het ziekenhuis staat nog aan het begin, constateert So. ‘Dat

hoeven wij onszelf niet te verwijten. De luchtvaart en andere

hoogrisico-industrieën laten zien dat er gemiddeld vijf jaar nodig

is om naar een volgende (cultuur)fase te komen. Ik zie dat de aan-

spreekcultuur al anders is geworden. Zo’n tien jaar geleden was

het ondenkbaar dat de medische staf zou werken met individuele

functioneringsgesprekken. Nu melden hele maatschappen zich

vrijwillig aan voor het appraisal and assessment-traject.’

GEEN CONCURRENTIE ROND VEILIGHEID‘Wanneer een vliegtuig Schiphol nadert, staan meerdere partijen

klaar om iets met dat vliegtuig te doen’, vertelt programmamana-

ger van het Veiligheidsplatform Schiphol (VpS) Fauzia Aouden.

‘Dat lijkt op een patiënt die geopereerd moet worden en die het

OKO00412.indd 33OKO00412.indd 33 11/06/12 15:2811/06/12 15:28

ziekenhuis doorloopt van opname tot ontslag. Het volbrengen van

een dergelijk multifactorieel proces en het neerzetten van een

klantgeoriënteerd proces is en blijft een behoorlijke uitdaging.

Zeker als elk betrokken bedrijf behalve het gezamenlijk belang

ook nog een eigen bedrijfsbelang heeft. Het is een proces dat om

regie maar vooral ook om samenwerking vraagt. Samenwerking

tussen alle partijen die betrokken zijn in het reisproces en waar-

bij “klantdenken” en de “win-wingedachte” centraal staan.’

‘Heel herkenbaar’, vindt Ralph So. ‘De zorg wordt steeds com-

plexer. Technische ontwikkelingen volgen elkaar steeds sneller

op, waardoor je ook ziet dat professionals steeds specifieker opge-

leid zijn. Daarnaast zie je een “taakherschikking” plaatsvinden,

waarbij taken worden opgedeeld en verdeeld. Per saldo heb je

dus meer mensen nodig om de zorg te kunnen bieden. Wanneer

je dan in de van oudsher bekende “silo’s” blijft denken – dus

alleen binnen je eigen teams of afdelingen praat – gaat het mis.

Betere resultaten op je eigen stuk behaal je niet alleen met harder

werken en meer scholing. Op een gegeven moment bereik je een

grens. Je kunt simpelweg niet alle kennis alleen opdoen en de

zorg in je eentje aanbieden. Je ontkomt gewoon niet aan multidis-

ciplinaire samenwerking.’

Fauzia Aouden: ‘Ook bij Schiphol zijn de partijen op interfaces

van elkaar afhankelijk. Daardoor zien ze de voordelen van

samenwerking. Bovendien voelen ze ook hier de druk van bui-

tenaf. Op het gebied van veiligheid spreken de partijen heel

open over incidenten en hebben ze met elkaar afgesproken op

dit onderwerp geen concurrentie te kennen. Zo zijn

er randvoorwaarden als geheimhoudingsverklarin-

gen en is sinds de oprichting van het VpS in 2003

een vertrouwensband ontstaan. Die vormt het

fundament onder deze open besprekingen

gericht op het verbeteren van de veilig-

heid.’

INDIVIDUELE WINST DOOR SAMENWERKINGHet VpS streeft naar integrale veiligheid door de processen te

beheersen en continu te verbeteren, maar de eigen verantwoor-

delijkheid van de bedrijven te behouden. De ondertekende VpS-

beleidsverklaring vormt de grondslag van het VpS, maar commit-

ment blijkt tevens uit de investering van tijd, middelen en geld

van de bedrijven. Deelname aan het VpS is vrijwillig maar niet

vrijblijvend. De partijen in het VpS streven naar het delen van

incidenten en knowhow, gezamenlijke analyses van voorvallen en

draagvlak voor maatregelen.

‘De partijen zijn vooral op een collectieve aanpak gebrand omdat

ze zich realiseren deze concrete resultaten individueel niet te

kunnen behalen’, vertelt Fauzia Aouden. ‘Elke partij haalt voor

zichzelf winst uit dit samenwerkingsverband. Concrete winst

wordt onder meer geboekt met het lopen van veiligheidsrondes

door managers binnen elkaars bedrijf. Elk bedrijf heeft eigen

kwaliteits- en veiligheidseisen, maar wanneer managers van

achter hun bureau in het primaire proces worden gezet, geeft dat

veel inzicht in risico’s. Ook het gezamenlijk houden van prospec-

tieve risico-inventarisaties levert veel inzichten op. Een gedegen

methodiek hiervoor is in (gezamenlijke) ontwikkeling.’

CONCENTRATIE VS. DECENTRALISATIE‘Ik denk dat de afdeling Kwaliteit in veel ziekenhuizen een centra-

le rol speelt bij het formuleren van veiligheidsbeleid en het moni-

toren ervan’, vertelt intensivist So. ‘Het magische woord voor een

succesvolle veiligheidsaanpak is echter “regievoering”. Dit houdt

in dat het iedereen zijn eigen verantwoordelijkheid behoudt.’

In het Albert Schweitzer ziekenhuis voeren de raad van be-

stuur en de medische staf centraal de coördinatie op het kwa-

liteits- en veiligheidsbeleid, met de VAR [Verpleegkundige

Adviesraad, red.] in een sterke adviserende rol. Daaron-

der valt per ‘resultaatverantwoordelijke eenheid’ het

duale management van een medisch mana-

ger en bedrijfsleider. So: ‘Op die manier


OKO00412.indd 34OKO00412.indd 34 11/06/12 15:2811/06/12 15:28


blijven de verantwoordelijkheden in de lijn liggen. Het is hun

eigen verantwoordelijkheid middels een plan-controlcyclus de

vooruitgang op het gebied van veiligheid centraal aan te geven

bij de raad van bestuur. Resultaten worden bijgehouden op

een “balanced zorg card”, een onlangs ingevoerde en uitgetes-

te managementtool voor een ziekenhuisbrede verslaglegging.

Geheel vrijblijvend is het dus niet.’

Dat veel ziekenhuizen kwaliteit vooral centraal regelen, be-

grijpt So wel. ‘Dat werkt toch het snelst. Bovendien heb je te

maken met strategische keuzen, zoals de concentratie van zorg

die op gang is gekomen. Je kunt niet voor elke klus overal 24/7

mensen klaar hebben staan. Toch blijft de vraag hoe je hierbij

goede basiszorg kunt blijven leveren. Je kunt de zorg wel con-

centreren, maar acuut zieke mensen zul je door heel Nederland

blijven vinden. Dat alle zorgverleners dan goede zorg kunnen

leveren, is een must. Dit houdt ook in dat veiligheid een inte-

graal onderdeel is van hun eigen werk en dat het veiligheids-

denken dus gedecentraliseerd is.’

NADENKEN OVER VERANTWOORDELIJKHEIDHet VpS focust behalve op samenwerken en concrete veilig-

heidsresultaten (zoals bird control) ook continu op safety awa-

reness. Programmamanager Aouden: ‘Het is belangrijk dat

medewerkers zelf nadenken over hun verantwoordelijkheid om

doelen te bereiken en dat ze waarden voor zichzelf invullen:

wat versta ik onder veilig werken? En welke bijdrage kan ik zelf

leveren?’ So: ‘Ook in het ziekenhuis is dat een wezenlijke vraag.

Veel collega’s denken bij veiligheid vooral aan de uitkomstmaat.

Maar het is even belangrijk om de protocollen op orde te heb-

ben, visitaties te houden en heldere taken en bevoegdheden te

formuleren. Je moet veiligheid breder trekken.’

Het VpS gaat verder dan het stellen van vragen, het faciliteert

ook. Programmamanager Aouden: ‘Als er geen concrete acti-

viteiten van medewerkers volgen en geen randvoorwaarden

worden gecreëerd vanuit het VpS, blijft het immers bij een

mooie droom. Bovendien faciliteert het VpS

wel, maar blijft veiligheid toch een lijnverant-

woordelijkheid.’

Niettemin kennen ze bij het VpS maar al te

goed de dilemma’s van elkaar wel/niet aan-

spreken op de werkvloer en wel/niet straffen

na een incident. ‘Ook op de luchthaven is het

verleidelijk om na een incident te roepen: “Wie

was dat? Die kop gaat rollen.” Het blijft een eerste reactie. Men

stapt er heel snel overheen. We weten uit onderzoek dat straf-

fen contraproductief werkt. Vandaar ook dat het thema van het

Safety Event vorig jaar luidde: leren is veiliger dan straffen.’

GESPANNEN KLANTEN, ONVEILIGE SITUATIESBij het nastreven van de ambitie Europe’s preferred airport te

zijn past tenslotte ook een extern gerichte cultuur die zich

tot doel stelt de verwachtingen van de klant en de omgeving

te vervullen of zelfs te overtreffen. De klant bepaalt immers

of de luchthaven werkelijk preferred is. Bij het beheersen van

de beleving en directe ervaring die klanten hebben als zij via

Schiphol reizen of met Schiphol zakendoen, speelt gastvrijheid

een essentiële rol. Gastvrijheid houdt in dat er aandacht is voor

de belevingswereld van de klanten. Dat zij het gevoel hebben

welkom te zijn en dat er op hen wordt gelet. Alleen hiermee

kan de gespannenheid en de angst die reizigers voelen worden

weggenomen; gespannenheid en angst door een gebrek aan

controle over het proces of onbekendheid met de locatie of het

eindresultaat: ‘komen ook mijn koffers veilig aan?’.

Gespannenheid kan er ook zijn bij patiënten die het ziekenhuis

bezoeken. Het Albert Schweitzer ziekenhuis probeert het ondanks

de situatie toch aangenamer te maken voor de patiënt. So geeft de

komst van een ‘slaap-waakcentrum’ als voorbeeld. ‘Patiënten met

slaapproblemen kunnen alle onderzoeken nu in één of twee da-

gen ondergaan en met een multidisciplinair opgesteld plan naar

huis, in plaats van meerdere keren terug te moeten komen voor

gefragmenteerde informatie. Naast het gemak voor de patiënt,

brengt het gestroomlijnde zorgproces ook minder risico’s van

overdrachts- en communicatieproblemen met zich mee.’

Dat spanning ook effect kan hebben op de bijdrage die de

reizigers zelf kunnen leveren aan veiligheid, realiseert Schiphol

zich. ‘Spanning om het reizen en onbekendheid met de lucht-

haven kunnen tot gevolg hebben dat ze niet goed meer kunnen

opletten’, vertelde president-directeur Jos Nijhuis van Schiphol

Group tijdens het Jeroen Bosch Symposium in juni 2011. ‘Ze lezen

de borden minder goed, volgen instructies minder goed op. Daar

houden wij rekening mee: wij proberen reizigers vanaf thuis al

goed te informeren, zodat zij kunnen anticiperen op het vinden

van de beste parkeerplek, looproutes kunnen bekijken, vooraf

kunnen inchecken en de tijd kunnen inschatten die het kost om

bij de gate aan te komen. Hierdoor voorkomen wij veel ongewen-

ste situaties.’ ■

PATIËNTVEILIGHEID AWARD 2012Kans maken? Kijk op www.vmszorg.nl voor de voorwaarden.

Initiatieven inzenden kan tot 31 augustus 2012.

Wanneer een vliegtuig Schiphol nadert, staan meerdere partijen klaar om iets met dat vliegtuig te doen. Dat lijkt op een patiënt die geopereerd moet worden en die het ziekenhuis doorloopt van opname tot ontslag.

OKO00412.indd 35OKO00412.indd 35 11/06/12 15:2811/06/12 15:28

De laatste jaren is er veel veran-

derd op de OK. Alle procedures

zijn aangescherpt, en vooral pa-

tiëntveiligheid en zorgkwaliteit staan

hoog in het vaandel. De Inspectie voor de

Gezondheidszorg (IGZ) en de verzekeraars

besteden hier veel aandacht aan. Ook aan

de traceerbaarheid van implantaten wor-

den steeds strengere eisen gesteld. Een

reden voor de operatiekamerafdeling van

het Spaarne Ziekenhuis in Hoofddorp om

over te gaan op per stuk steriel verpakte

schroeven en platen, een noviteit in Ne-

derland. Dit kwam ook tegemoet aan de

wens van de traumatologen om te allen

tijde hoekstabiele fractuurbehandeling te

kunnen aanbieden naast de conventionele

techniek. Daarvoor moest het bestaande

assortiment AO-instrumentarium worden

uitgebreid en moesten de implantaten

sowieso worden vervangen. Carolien Kuijs

en Mary Melchior, operatieassistenten in

het Spaarne Ziekenhuis, waren betrokken

bij de implementatie van deze nieuwe

werkwijze.

Kwestie van tijd‘In Schotland zijn per stuk steriel ver-

pakte schroeven en platen al enkele jaren

verplicht’, weet Kuijs. ‘En in Engeland is al

60 procent van de ziekenhuizen over op

deze werkwijze. Hier spreekt de politiek

ook al over gecodeerde, per stuk verpakte

materialen. Het lijkt ons een kwestie van

tijd voordat deze in de Nederlandse zie-

kenhuizen ook verplicht worden. Vooruit-

lopend op wettelijke richtlijnen hebben

we daarom alles al omgezet naar per stuk

steriel verpakte schroeven en platen.’

Hoe draagt deze manier van werken bij

aan de veiligheid voor de patiënt? ‘Bij de

oude werkwijze werden alle implantaten

na de operatie schoongemaakt’, vertelt

Melchior. ‘Wanneer implantaten dit jaren-

lang ondergaan, resulteert dat in microbe-

schadigingen van de implantaten. Dat is

met de per stuk en steriel verpakte mate-

rialen verleden tijd.’ De materialen heb-

ben zelfs een houdbaarheid van tien jaar,

een lotnummer en een barcode, en zijn

dus per patiënt altijd traceerbaar.’

De nieuwe werkwijze bespaart ook kos-

ten. Mary Melchior legt uit: ‘Voorheen

moest je van weinig gebruikte implanta-

ten per set alle bijzondere maten drie tot

vier keer op voorraad hebben, want ze

waren een aantal uren niet beschikbaar

in verband met wassen en steriliseren.

Nu volstaat een kleine voorraad. Ook

hoeven we minder vaak instrumenten-

en implantatensets te huren omdat we

een breder assortiment platen op voor-

raad hebben. Het instrumentarium is al

in ons bezit. Eventueel kunnen we via

een zichtorder afwijkende implantaten

bestellen.’

KleurcodesDe orthopedisch en chirurgisch traumato-

logen, de inkoopafdeling, de specialisme-

oudsten traumatologie, de centrale sterili-

satieafdeling en de leiding van de OK heb-

ben in dit project samengewerkt. Geza-

menlijk hebben ze in één jaar tijd alle

wensen, mogelijkheden en te verwachte

problemen in kaart gebracht. Daarnaast

heeft een afvaardiging van de project-

groep met leverancier Synthes een bezoek

gebracht aan het Elliot Hospital in Man-

chester, waar al met per stuk steriel ver-

pakte schroeven en platen wordt gewerkt.

Kuijs: ‘Na dit bezoek waren we overtuigd

van de haalbaarheid.’

Het lastigste was het bepalen van de voor-

raad en hoeveelheden hiervan. Leidend in

het vaststellen was een overzicht van het

verbruik van de voorafgaande twee jaar.

‘Ook hebben we gekeken hoeveel ruimte

de implantaten in het steriele magazijn

van het Elliot Hospital innamen. Dit was

vooraf niet goed in te schatten’, vertelt

Kuijs.

In Manchester werken ze met kleurcodes.

Dat maakt het onderscheid tussen verschil-

Per stuk steriel verpakte schroeven en platen

Het Spaarne Ziekenhuis

heeft per stuk steriel

verpakte schroeven en

platen geïntroduceerd. Doel

is de patiëntveiligheid te

vergroten en kosten te

besparen.

TEKST: PAULIEN VAN LANGE

FOTO’S: WIL WOERTMAN

Spaarne Ziekenhuis vergroot patiëntveiligheid en bespaart kosten


OKO00412.indd 36OKO00412.indd 36 11/06/12 15:2811/06/12 15:28

lende schroeven en implantaten makkelij-

ker. Die kleurcodering heeft het Spaarne

Ziekenhuis overgenomen. Op een poster

staat een skelet afgebeeld. De implantaten,

gebruikt op verschillende ledematen,

staan hier in diverse kleuren weergegeven.

Gedegen voorbereidingDe grootste uitdaging van het project was

draagvlak creëren voor de nieuwe werk-

wijze. ‘Het slagen ervan was afhankelijk

van collega’s en operateurs. Hun enthou-

siasme en begrip voor kwaliteitsverbete-

ring heeft geleid tot het welslagen van dit

project’, vertelt Melchior terugkijkend op

de afgelopen periode.

Een gedegen voorbereiding en voorlich-

ting is essentieel geweest, constateert ze.

‘Maar de implementatie is zonder proble-

men verlopen. Presentaties en workshops

door de leverancier aan alle operatieassis-

tenten, chirurgieassistenten en specialis-

ten hebben hierbij geholpen. Het omzet-

ten naar steriele implantaten en het aan-

passen van instrumentennetten hebben

we op één dag met behulp van veel mede-

werkers en ondersteuning van de firma

gerealiseerd.’

De praktijkDe nieuwe werkwijze is inmiddels geïm-

plementeerd. Hoe bevalt deze in de prak-

tijk? Kuijs: ‘De grootste verandering is dat

de operateur goed op de hoogte moet zijn

van het assortiment. Voor de operatie

moet hij aangeven welk implantaat hij

gaat gebruiken, omdat er geen set met

alle maten en vormen meer voorradig is.

Ter verduidelijking hangen aan alle bak-

ken met implantaten kaarten met voor-

beelden hiervan. Aan de instrumentensets

zijn linialen toegevoegd om de lengte van

een plaat te bepalen.’

Het Spaarne Ziekenhuis is nu bezig met

implementatie van een digitaal preopera-

tief planningssysteem. Binnenkort kunnen

de implantaten voorafgaand aan de ope-

ratie gemeten worden op de röntgenfoto’s.

Er blijven zaken voor verbetering vatbaar.

‘De verpakkingen bijvoorbeeld’, vertelt

Carolien Kuijs. ‘Dit zijn kartonnen doos-

jes. Hierdoor zie je niet wat erin zit, en

dat bleek tijdens het werken voor ondui-

delijkheid te zorgen. Dit hebben we aan-

gegeven bij de leverancier. Deze is nu

bezig met het aanpassen van de verpak-

kingen; die worden transparant. Ont-

wikkelingen hierin zijn samen gedaan.

Ook de etikettering op de verpakking is

aangepast op ons verzoek. Zo staat er nu

bijvoorbeeld een duidelijke links-/rechts-

vermelding op.’

Het Spaarne Ziekenhuis is het eerste zie-

kenhuis in Nederland dat volgens deze

methode werkt. Inmiddels zijn er colle-

ga’s uit andere ziekenhuizen komen kij-

ken. De reacties zijn vooralsnog positief,

en meerdere ziekenhuizen hebben be-

sloten over te stappen.

Operatieassistenten Mary Melchior en Carolien Kuijs in de steriele ruimte waar de materialen liggen.


OKO00412.indd 37OKO00412.indd 37 11/06/12 15:2811/06/12 15:28


De Martini-atlas van de anatomie Auteur: Frederic H. MartiniUitgeverij: Pearson EducationISBN: 9789043021647Prijs: € 40,95

De Martini-atlas van de anatomie geeft

een full colour overzicht van de men-

selijke anatomie. Aan de hand van 194 foto’s en 53 radio-

logische scans wordt de bouw van het menselijk lichaam

op zeer visuele wijze weergegeven. Daarnaast maakt het

boek de menselijke embryologie inzichtelijk, met illustra-

ties en beschrijvingen van de verschillende ontwikke-

lingsstadia van het embryo. Frederic Martini werkt aan de

universiteit van Hawaï (Hilo en Manoa) en het Shoals Ma-

rine Laboratory. Dit boek is bewerkt voor de Nederlands-

talige markt door Ingrid Kerckaert van de Universiteit

Gent.

Diagnose diabetes 2025 Over de toekomst van de Nederlandse diabeteszorg

Auteurs: Philip Idenburg, Michel van Schaik en Inge de Weerdt Uitgeverij: ScriptumISBN: 9789055940448Prijs: € 35,00

Volgens schattingen zal het aantal Nederlandse

diabetici in 2025 toegenomen zijn tot 1,4 miljoen,

oftewel 8,4 procent van de bevolking. De zorgkosten

die hiermee gemoeid zijn zullen stijgen tot 4,3 mil-

jard euro. Los van de financiële consequenties zijn

er uiteraard de nodige medische gevolgen: denk aan

diabetische retinopathie, hart- en vaatziekten, dia-

betische nefropathie, voetklachten (met in het erg-

ste geval amputatie), neuropathie, gastroparese,

gewrichtsklachten en ontstekingen. Dit rijk geïllu-

streerde boek gaat over de toekomst van de diabetes-

zorg en -preventie in Nederland.

Kwaliteit en veiligheid in patiëntenzorg Auteurs: H. Wollersheim, P.J.M. Bakker, A.B. Bijnen, D.J. Gouma en C. Wagner Uitgeverij: Bohn Stafleu van LoghumISBN: 9789031382354Prijs: € 41,95

Opleidingen in de gezondheids-

zorg besteden in toenemende mate aandacht aan

kwaliteitsverbetering en het voorkomen van onvei-

ligheid in de patiëntenzorg. Kwaliteit en veiligheid

hebben immers een hoge prioriteit. Maar wat bete-

kent het precies om op een transparante wijze kwali-

tatief goede en veilige zorg te leveren? Welke rol

speelt de zorgorganisatie, en hoe kan de arts of ver-

pleegkundige individueel aan veilige patiëntenzorg

bijdragen? Hoe worden calamiteiten voorkomen?

Maar ook: hoe om te gaan met een gemaakte fout en

hoe daarvan te leren? In dit boek wordt verhelderd

wat kwaliteit van zorg is en wat voorwaarden zijn

voor kwaliteitsverbetering.

‘Boeken’ besteedt aandacht aan uitgaven op het gebied van chirurgie en daarmee samenhangende vakgebieden

en de gezondheidszorg in het algemeen. Recensie-exemplaren kunt u samen met een persbericht sturen naar:

OK Operationeel, Postbus 10208, 1001 EE Amsterdam.

Tekst: Menno Goosen

Snelle interpretatie van ECG’s Een nieuwe benadering van het lezen van elektrocardiogrammen

Auteur: Dale DubinUitgeverij: Reed BusinessISBN: 9789035232198Prijs: € 36,00

Het elektrocardiogram is bij de diagnose en de be-

handeling van hartafwijkingen een belangrijk hulp-

middel. Doordat er zo veel ECG’s worden gemaakt,

kan het idee ontstaan dat het beoordelen ervan

‘even’ kan worden geleerd. Toch is dit niet het geval:

elk ecg is uniek. Het is dan ook nodig te weten hoe

het ecg ontstaat om tot een verantwoorde conclusie

te komen. Rapid Interpretation of EKG’s, waarvan dit

boek de Nederlandse vertaling is, wordt al meer dan

35 jaar internationaal op grote schaal verkocht en

gebruikt in 46 talen. De Rotterdamse cardioloog Jaap

Deckers heeft het boek aangepast aan de Nederland-

se situatie.

OKO00412.indd 38OKO00412.indd 38 11/06/12 15:2811/06/12 15:28

De inspectie heeft onderzoek gedaan naar de inzet van buitenlandse (lees: Indiase)

operatieassistenten. Op 22 maart heeft zij de brief met het resultaat daarvan gepubli-

ceerd (www.igz.nl). Negen ziekenhuizen heeft de inspectie bezocht en één ziekenhuis

aangeschreven na serieuze signalen van operatieassistenten in de LVO-enquête uit

2011 dat de patiëntveiligheid in het geding zou zijn.

Wat bleek: ziekenhuizen hadden goede maatregelen genomen om te voorkomen dat

zaken mis zouden gaan. Hoewel deze operatieassistenten waren aangekondigd als

hoogopgeleide collega’s, bleken zij in werkelijkheid qua kennis en vaardigheden niet

verder te zijn dan het niveau van een Nederlandse leerling-operatieassistent. Er werden

intensieve begeleidingsprogramma’s ontwikkeld, inclusief taal- en communicatiecur-

sussen, om deze mensen naar het gewenste niveau te brengen. Dat lukte niet in alle

gevallen, waardoor sommige operatieassistenten voortijdig terugkeerden naar India.

Uiteindelijk waren de meeste ziekenhuizen (lees: leiding en collega’s) tevreden over het

bereikte niveau van de Indiase operatieassistenten.

De alarmerende reacties uit de enquête – zoals achterblijven van gazen en verkeerd

labelen van weefselpotjes voor onderzoek – werden niet bevestigd tijdens het inspec-

tieonderzoek. Ook waren er geen VIM-meldingen over bekend. Wel is tijdens de bezoe-

ken aangegeven dat fouten mogelijk waren geweest als er geen directe supervisie had

plaatsgevonden. Wellicht is dat ook bedoeld in de enquête.

Veel ziekenhuizen hebben aangegeven dit intensieve traject een volgende keer niet

meer te zullen uitvoeren. Mogelijk is dat ook ingegeven door de ingestelde overheids-

subsidie voor op te leiden operatieassistenten.

In de gesprekken bleek ook dat de begeleiding van de Indiase collega’s een flinke wissel

heeft getrokken op de Nederlandse collega’s. En ondanks dat de Indiase collega’s niet

op hetzelfde niveau werkten als de Nederlandse collega’s, verdienden zij hetzelfde of

meer. Het is best mogelijk dat de verhoogde werkdruk én de beloningsverhouding de

enquête hebben gevoed met negatieve berichten en de beeldvorming hebben beïn-

vloed. Op sommige operatieafdelingen heeft de leiding actief moeten ingrijpen om te

voorkomen dat de collegiale verhoudingen werden verstoord. Veel Indiase operatie-

assistenten gaven aan dat zij flink last hebben gehad van de negatieve beeldvorming

die rond hun functioneren is ontstaan.

De les die uit deze zaak kan worden getrokken, is dat ziekenhuizen een betere analyse

zouden kunnen maken van de kosten en baten van werknemers uit het buitenland met

wie weinig ervaring bestaat. Verder is er een rol voor de LVO weggelegd om te evalue-

ren hoe zij is omgegaan met signalen van onvrede uit de beroepsgroep.

Ed Schoemaker

Projectleider Toezicht Operatief Proces

E-mail: [email protected]

Twitter: @TOPigz

COLOFONOK Operationeel is hét vakblad voor operatieassistenten, anesthesiemedewerkers en leidinggevenden van operatie-afdelingen. Het blad wordt gemaakt door Uitgeverij Y-Publicaties in samenwerking met de LVO (Landelijke Vereniging van Operatieassistenten) en de NVLO (Neder-landse Vereniging Leidinggevenden Operatieafdeling. OK Operationeel verschijnt acht keer per jaar. De oplage is 8.000 exemplaren. Het blad wordt verspreid onder alle LVO- en NVLO-leden. Verdere verspreiding vindt plaats onder alle OK-afdelingen in Nederlandse ziekenhuizen, particuliere klinieken en opleidingscentra.

RedactieBladmanager: Menno Goosen: [email protected]ördinator LVO: Hennie Mulder: [email protected]/040-253 89 21Redactiecoördinatoren NVLO: Jeannette Ronchetti en Marianne van Dongen: [email protected] of vragen voor OK Operationeel kunt u sturen naar alle genoemde e-mailadressen.

UitgeverijY-PublicatiesPostbus 102081001 EE AmsterdamTelefoon: 020-520 60 77E-mail: [email protected] ook op onze website www.oknieuws.nl

Uitgever: Ralf BeekveldtBladmanager: Menno Goosen: [email protected]: Paul Meijsen, Cindy Lammers, Marieke Los, Astrid van Pelt, Linda van PeltBeeldredactie: Menno GoosenEindredactie: Marloes van HoornFotografen: Johannes Abeling, Jos Heijnen, Eric van Nieuwland, Edwin Wiekens, Ivonne ZijpTekstcorrectie: Marijn MostartLay-out: Thomson DigitalOpmaakbegeleiding: Hans Jansens (Impaginator.nl)Druk: BalMedia

Advertenties:Cross AdvertisingWesterkade 23116 GJ SchiedamTelefoon: 010-7421023E-mail: [email protected]: www.crossmedianederland.com

Abonnementen:Voor abonnementen, vragen over het abonnement of adreswijzigingen:SP Abonneeservice.Postbus 1052400 AC Alphen a/d RijnTelefoon: 0172-476085E-mail: [email protected]

Toezending van OK Operationeel is voor LVO- en NVLO-ledenonderdeel van hun lidmaatschap. Voor niet leden gelden de volgende abonnementsprijzen:Jaarabonnement: € 59,50Losse nummers: € 8,50Abonnementen buiten Nederland: € 75Alle prijzen zijn incl. btw en verzendkosten.Prijswijzigingen voorbehouden. Opzegging betaalde abonnementen: schriftelijk, uiterlijk twee maanden voor afloop van de abonnementsperiode. Bij niet tijdige opzegging wordt het abonnement automatisch met een jaar verlengd.

© 2012 OK OperationeelNiets uit deze uitgave mag worden gereproduceerd zonder schriftelijke toestemming van de uitgever. Aan de totstand-koming van deze uitgave is de uiterste zorg besteed. Voor informatie die nochtans onvolledig of onjuist is opgenomen, aanvaarden auteur(s), redactie en uitgever geen aansprake-lijkheid. Voor eventuele verbeteringen van de opgenomen gegevens houden zij zich aanbevolen.

ISSN 1872-6712

VingerwijzenVingerwijzen


OKO00412.indd 39OKO00412.indd 39 11/06/12 15:2811/06/12 15:28

Je wilt overstappen naar de commercie, maar je hart ligt ook bij de zorg. Deze job biedt je beiden.

APPLICATIESPECIALIST MEDISCHE APPARATUUR m/v

Functie-informatie: Na een gedegen inwerkperiode wordt jouw belangrijkste aandachtsgebied het aangaan en onderhouden van langdurige klantcontacten binnen jouw werkgebied in samenwerking met onze Accountmanager. Je inventariseert behoeften en biedt oplossingen, passend binnen de mogelijkheden in jouw vakgebied en de wensen van de klant. Je weet klanten te enthousiasmeren door gedegen adviezen te geven over onze concepten, producten en productontwikkelingen. Zo ben je verantwoordelijk voor de begeleiding van offertes en orders naar bestellingen en leveringen, het organiseren en begeleiden van demo’s, proefplaatsingen en opleveringen en het trainen van in-en externe klanten over onze producten.

Functie-eisen:afgeronde opleiding op HBO-niveau, als Operatieassistent, ook als je nog aan het begin van je loopbaan staat;een relatiemanager met een servicegerichte houding, die met diverse klanttypes op wisselende niveaus weet te communiceren;verder ben je bovenal een enthousiaste teamspeler, maar zijn zelfstandigheid en creativiteit je ook niet vreemd.

MAQUET biedt:Een fulltime baan met een goede werksfeer, waarbij je grotendeels vanuit huis werkt. Prima arbeidsvoorwaarden, zoals een uitstekend salaris, premievrij pensioen, onkostenvergoeding, studieregeling, leaseauto, bonusregeling en 13e maand. Reageren? Stuur dan je sollicitatiebrief met CV per e-mail aan:

[email protected] / HR Adviseur;meer informatie: www.maquetnetherlands.nl of bel dhr. Bert Janssen, Divisiemanager Surgical Workplaces (06-53834453).

MAQUET Netherlands B.V. gevestigd in Hilversum is een professionele handelsonderneming en telt 54 medewerkers. MAQUET is onderdeel van de wereldwijd opererende en beursgenoteerde Zweedse Getinge groep. MAQUET houdt zich in de Nederlandse markt bezig met de inrichting van operatiekamers, intensive care, spoedeisende hulp, onderzoeksruimten en poliklinieken. In onze branche zijn wij marktleider en wij verkopen hoogwaardige kwaliteitsproducten.

TALENTER ECHTE PROFESSIONALS IN

ZORG, WERK EN INKOMEN

Beschik jij over de juiste instrumenten om

OKO00412.indd 40OKO00412.indd 40 11/06/12 15:2911/06/12 15:29

Documents

7E JAARGANG, NR. 4, juli 2012 - LVO...te gebeuren – het lidmaatschap wordt dan per 1 januari van het jaar daarop beëindigd. Internet: Lidmaatschap opzeggen: Secretariaat LVO Postbus