553.математические методы в биологии и экологии введение в элементарную биометрию

Embed Size (px)

Citation preview

  • . . .

    . .

    :

    - ,

    2012

    Copyright & A K-C

  • 2

    51-7:57 02173 34

    -

    . 2011

    : . ., ;

    34

    , . . : : / . . ; . . - . . . . : , 2012. 140 .

    ISBN 978-5-8397-0859-4

    - . , - , -, . . - - . ,

    020400.62 020200.62 ( , 2), .

    51-7:57 02173

    ISBN 978-5-8397-0859-4 . . . , 2012

    Copyright & A K-C

  • 3

    - . . . . . . . . , - . . , (19801990 .) .

    - , - . - - - (). - - .

    . --, , . -, - . -

    Copyright & A K-C

  • 4

    , . - - , , - , , , , , - , -. - . - . -, . , , , . , , . , , , , . - , , , . , , . www.biometrica.tomsk.ru . .

    - .

    Copyright & A K-C

  • 5

    , .

    - . , . , , . !

    , , , , : [email protected].

    1.

    1.1.

    , .

    -, - , , - - , - .

    Copyright & A K-C

  • 6

    , , , , , , - , , , , , , .

    - - , , . , . , - , . - - - . , . , , , , -, . , - ( ) , - , , . . -, , . - , . , -

    Copyright & A K-C

  • 7

    . -, , , . - , .

    - , -, . - , . - , , , , , , . . , , -, , - , , , - , - , , - , -, -- . , , . - , , - . , , , , - , ,

    Copyright & A K-C

  • 8

    , , - , , .

    - , , .

    - , . , . , , , , , , - . - - .

    , , , , . - . , - , . : , . , - , (, 1990).

    , . , .

    Copyright & A K-C

  • 9

    . XIX . (1899) , . . - - . - . . , , ( ), , , . , - . 1901 . Biometrika, . , - . , , - . , - , . . 1908 . Student () - , - t-. - . . - . - : . . , . . , . . -, . . , . . , . . , . . , . . , . . , . . .

    Copyright & A K-C

  • 10

    1.2.

    (MS Excel) - , , , (Mathematica, Matlab, Maple, Mathcad), (Statistica, StatGraphics, SPSS, Stadia, Biostat, Systat, Attestat) .

    - - MS EXCEL STATISTICA. (Statistica, StatGraphics, SPSS) ATTESTAT, Internet (http://attestatsoft. narod.ru, ).

    MS EXCEL

    MS EXCEL ( ), - .

    , , . , , (, ), . , , . , , (, 2003). , , (. 1.1).

    MS EXCEL - , , , , - .

    Copyright & A K-C

  • 11

    (=) (, 2003). (. 1.1).

    . 1.1.

    1.1

    MS EXCEL

    LN .

    ()

    LOG .

    (; )

    LOG10 .

    ()

    - .

    ()

    .

    (; )

    . ( )

    - .

    ( -;

    Copyright & A K-C

  • 12

    ; -)

    .

    ( )

    .

    ( )

    . ( )

    - .

    ( )

    - -.

    ( )

    - -.

    ( )

    -.

    ( )

    .

    ( )

    .

    ( )

    .

    ( )

    ,

    (. 1.2). .

    - , . , . , , - , - MS EXCEL - .

    Copyright & A K-C

  • 13

    . 1.2.

    , MS EXCEL - - . - (. 1.3), 4 . - .

    . 1.3.

    STATISTICA

    STATISTICA . :

    Copyright & A K-C

  • 14

    , - , (Scroolsheet) . (-) STATISTICA ;

    - ;

    , . , . Windows-. - , . Windows-. ;

    . , , . STATISTICA .

    STATISTICA Spreadsheet. , (. 1.4). STATISTICA -: Windows; - ( MS EXCEL), Drag-and-Drop , . . (, 2003).

    Copyright & A K-C

  • 15

    . 1.4. STATISTICA. Vars

    ( Variables), Cases () (: , 2003)

    :

    ;

    , -, .

    STATISTICA -. ( , ), -. . STATISTICA - (, 2003). STATISTICA - . , .

    Copyright & A K-C

  • 16

    Statistics (, ) Graphs () (. 1.5).

    . 1.5. Statistics Graphs STATISTICA 7

    STATISTICA - -. . - - .

    STATISTICA , (, , , -, , .).

    , - . ,

    Copyright & A K-C

  • 17

    . Scrollsheet (, 2003).

    STATISTICA :

    STATISTICA;

    ;

    - ;

    , ;

    .

    ATTESTAT, 12.5

    ATTESTAT -- . MS EXCEL. ATTESTAT - MS EXCEL - AtteStat. - (. 1.6.).

    - , . , (. . 2.7 2.4).

    1. : - MS EXCEL.

    2. : MS EXCEL, - .

    3. : , .

    4. : .

    Copyright & A K-C

  • 18

    . 1.6. ATTESTAT

    ATTESTAT - , - ( ), , - .

    1.3.

    , . , - . ,

    Copyright & A K-C

  • 19

    . . , - .

    , , - (, 1990); - , (, 1973).

    : , , , , , - .

    () - (, 1990).

    : , , , , .

    , (, 1973).

    : , , , , - , , .

    , (, 1990); (, 2002); , - (, , 2003).

    : , , , , , a .

    , , , , - . ,

    Copyright & A K-C

  • 20

    , (variables). - , , , , (, -, ) .

    : , , - , , .

    (, 1973; , 1990).

    1.4.

    - - . , , , , , .

    : ; - - ; - ; , , .

    - ( , ). , - () (, 1990). 2 (, 1990):

    1. ( ) , . :

    Copyright & A K-C

  • 21

    1.1. . - ( , , ) (, 1990).

    1.2. . - , ( -, - ) (, 1990).

    2. ( ) , ( ) (, 1990).

    , - , - , . , , , .

    , - , . (, 1964; , 1973; , , 1977; , 1990; , 2002; , , 2003, 2005):

    1. , , -, . - ( , , , ) (), - (, , , -) , ( ) .

    2. ( , , ) , - . , , , , -

    Copyright & A K-C

  • 22

    (, , , , , +, -). ( ), . - .

    3. -: ( , , - ), - . , . , . , - , 1, 2, 3 10, , 10- - , 5- , .

    . - !!! , , - , , - . , - - .

    1.5. -

    - . - , , .

    . - ,

    Copyright & A K-C

  • 23

    ( , ). - , -. . , . .

    1. , , -. - (, 1990).

    2. - , . . - - ( ) - - () (, , 1977).

    3. - . - - . , -, (, 1973).

    4. - , , (, 1935).

    5. , , , . , . . (, 1983).

    6. , , , , .

    Copyright & A K-C

  • 24

    -, (, 1964).

    7. - , - . - ( ). . , - (, , 2005).

    8. - . , (, 2001).

    , :

    1. ( n) - ( N).

    2. , . , n N .

    : , ( ), - ; - , .

    3. , .

    4. , - , , .

    : () , -

    Copyright & A K-C

  • 25

    ? -, . ( 4), .

    , -, , , , , .

    : 1. ,

    , .

    2. , .

    : -, - - , , , - - , , , 100 , .

    , , , .

    : - , - , ? , - ? - , , . , . - ( )?

    Copyright & A K-C

  • 26

    . - , , - , , . - , , - -, . - , , .

    ? - - ( . random ) , . (, 1962; , 1964; , 1969; , 1970; , , 1981; , 1984; , 1990).

    I. , ( , , ). , .

    II. - , - ( , ). .

    ( ) 2 :

    1. , - , -

    Copyright & A K-C

  • 27

    ( , - , ). . , -, , - . - , . : , () .

    : 100 10 . , , . , . , . , - . ( 1 100) ( ) (. 1.2).

    1.2

    (: , 1990)

    3393 6270 4228 6069 9407 1865 8549 3217 2351 8410 9108 2330 2157 7416 0388 6173 1703 8132 9065 6717 7891 3590 2502 5945 3402 0491 4328 2365 6175 7695 9085 6307 6910 9174 1753 1797 9229 3422 9861 8357 2638 2908 6368 0398 5495 3283 0031 5955 6544 3883

    Copyright & A K-C

  • 28

    , - (). 10 , 100 (. . N = 100). . , - , 2 . 93, 8, 91, 85, 38, 70, 30, 90, 7, 28 .

    , MS EXCEL: , (. 1.7).

    . 1.7.

    , ( - ) ( 10). , , , - .

    Copyright & A K-C

  • 29

    ATTESTAT (. 1.8).

    . 1.8.

    , .

    -, . , , , - ? , , . .

    2. , :

    . - (), . - (, , ).

    Copyright & A K-C

  • 30

    : - . , , .

    . ( ), - (. . ). , -, .

    : - , , , . . ( , , , , ), . , , . , , .

    . - , , .

    : 100 . , 100 1 ; , . . . , , , - , .

    Copyright & A K-C

  • 31

    1. , - - , , - ( ) (, 1984). , - , .

    2. , - . , , , . . , . , , , , () . - ( ., 2001). , . , , . - , - .

    Copyright & A K-C

  • 32

    2.

    (, , , , , ) (-) (, , , ). , - . - , , - , , (, ).

    , , , .

    : 1. () . 2. . 3. . 4. .

    , , , , , , . , - MS EXCEL STATISTICA. , , - .

    : , .

    Copyright & A K-C

  • 33

    . - , - .

    : , - ; ; ( ) .

    - . , , - , , ; .

    , , , -, , , . - , , , , , , 95% . , (, - ), , .

    Copyright & A K-C

  • 34

    2.1. (

    !) , , .

    . 1. ,

    ( ) .

    : 34342543345 23333444455 .

    : ( 2 5), (3 4), .

    2. ( ) , .

    : 23333444455 , 2345 , 1442 .

    : - ( ) .

    , , - - . (, 1990):

    = max xmin / k,

    , max; xmin , k ,

    , : k = 1 + 3.32 lg(n), n .

    Copyright & A K-C

  • 35

    , = 1 1, - , 1, .

    ( = 1 1), . Tachycineta bicolor (, 1973):

    4 6 6 4 5 5 5 5 5 5 5 1 4 5 4 5 4 5 5 7 4 6 6 5 6 4 4 5 6 5 5 4 2 6 4 6 2 5 6 5 5 4

    1, - , - . :

    1 1 2 2 4 11 5 18 6 9 7 1

    , -

    ( 1) - , , . (- ) ( /):

    46 41 153 98 140 95 208 88 65 108 60 41 179 320 176 118 191 108 62 91 90 66 189 274 170 95 62 108 45 58 90 83 202 134 166 82 117 62 91 37 80 45 111 83 120 108 91 241 90 66 163 110 117 91 180 104 91 134 92 83

    - , -, .

    Copyright & A K-C

  • 36

    = 41, k = 7, :

    (/)

    3778 14

    78.1119 28 119.1160 5 160.1201 8 201.1242 3 242.1283 1 283.1324 1

    3. ( ) , - ( , , , ).

    :

    2 11 6 1 20 30 10 2 (/), III IV V VI VII VIII IX X .

    4. , - .

    : 2011 . - - () ():

    : 17 19 59 114 94 78 78 64 78 48 35 36 5 5 11 : 17 16.8 23.8 25.6 27 24.7 21.8 22.7 23.1 21.8 20.3 19 15 14.5 18.8

    2.2. , ,

    - . , -, . - -

    Copyright & A K-C

  • 37

    , .

    - - , . - .

    - ( ) (. 2.1 ) ( ) (. 2.1 ).

    - : () (). , , - . . 2.1 : , .

    , . , - . . , , - - : - (. 2.1 ).

    Copyright & A K-C

  • 38

    . 2.1. : Tachycineta bicolor;

    ; ; ,

    -

    MS EXCEL - . (. 2.2). (. 2.2).

    0

    10

    20

    1 2 4 5 6 7

    0

    10

    20

    30

    3778

    78.1119

    119.1160

    160.1201

    201.1242

    242.1283

    283.1324

    (/)

    05

    101520253035

    III IV V VI VII VIII IX X

    ,

    /

    020406080

    100120

    14 16 18 20 22 24 26 28,

    ,

    .

    Copyright & A K-C

  • 39

    . 2.2.

    : () () (. 2.1 ). - . , , , .

    ( ), () (. 2.1 ). - , , . , . , , . , (, ). , . 2.1 , , , - . .

    Copyright & A K-C

  • 40

    . MS EXCEL. STATISTICA , (. 2.3). - Graphs ().

    , STATISTICA - , - (3D Graphs). , : , - , - . (3D XYZ Graphs), 3- (. 2.4).

    . 2.3. STATISTICA

    Copyright & A K-C

  • 41

    3D Scatterplot (Spreadsheet1 10v*16c)

    . 2.4. , STATISTICA

    2.3.

    , , , - (, , 1977; , 1990).

    , , . , () . - - , . , , .

    Copyright & A K-C

  • 42

    2.1

    . %

    10 4 14 38 9 2 11 30

    3 5 8 22 3 - 3 8

    1 - 1 2 , . 26 11

    2.2

    (: , , 1956)

    %

    % , ,

    %

    100 0 0 94.2 3.6 2.2

    78.6 4.2 17.2

    67.5 9.1 23.4

    2.3

    (/2) (: , 1984)

    5.00 4.04 5.17 3.73 3.21 3.85 3.92 7.56 3.75 4.02 5.10 8.74 3.85 3.32 3.80 8.75 5.39 2.23 3.77 15.39 3.59 2.11 2.56 11.85 8.44 1.87 1.94 9.84

    Copyright & A K-C

  • 43

    2.4

    (/2) (: , 1984)

    5000 8.44 1.87 1.94 9.84 5.5 4.7 3.1 3.8 9.4

    ? 2.1 - , , 4 :

    1. - (38%), (30%) (22%).

    2. - (10 .) (9 .), (5 .) (4 .).

    3. (5 ), (3 ).

    4. (11 .) , (26 .).

    ( ) , - (. 2.2).

    Copyright & A K-C

  • 44

    . , - , , . . , - , . -, . , , ( ) , . (, , 1956).

    , - - , 2.3 2.4. 2.3 , , . , , . , - 6. , , , . 2.4. , . , , , , 5000 (4.56.7 /2) (. 2.4). , , - 2.4 , . .

    Copyright & A K-C

  • 45

    2.4. ,

    , -. , - - ( ) - , . - . - .

    - , - . , , .

    6- , 6- , 128.5 111 135 112 126 125 124 116

    128.5 120 124.6 127 124 119 124 127 130 135 125 116

    Copyright & A K-C

  • 46

    : 6-- ? - , , , -. -, , , , , . -, , , . 2- . , , , . . - . - , .

    .

    I. . ( , -, , ), - , .

    1. - (i) ( , n). ( ), X , Y . . . ( ), ( ).

    :

    1 2 3 1...

    n

    in i

    X X

    n n

    Copyright & A K-C

  • 47

    -, 127 , 121 . , .

    :

    ; , -

    -, ;

    - .

    , -, -, - - , .

    2. , . . , (, ), , - (), . - .

    -, , , . .

    , ( ), :

    2

    1

    n

    ii

    q

    XX

    n

    .

    3. -

    ,

    Copyright & A K-C

  • 48

    - (), . - . , ( ), :

    3

    3 1

    n

    ii

    Q

    XX

    n

    .

    (3), () - . .

    4. - -, . - , . - .

    . . :

    %1001

    12

    t

    ttV ,

    t1 t2 .

    V1,

    V2, V3 Vn , ( -) - :

    Copyright & A K-C

  • 49

    1 2 3...ng nX V V V V . II. () -

    . 1. () ,

    2 : .

    2. () , - . . , .

    : Tachycineta bicolor (, 1973):

    4 6 6 4 5 5 5 5 5 5 5 1 4 5 4 5 4 5 5 7 4 6 6 5 6 4 4 5 6 1 4 4 4 4 4 4 4 4 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 6 6 6 6 6 6 7 .

    , -

    , . . , 2 ( = 5) ( = 5).

    -

    ( ) , .

    2 3 3 4 4 4 4 5 5 5 5 5 5 5 5 5 60 X ( 60) = 7.6, X ( 60) = 4.3, = 5, = 5.

    , (60), , - . - .

    , ( )

    Copyright & A K-C

  • 50

    . . (, , ), , , ( ) .

    . (, 1999; , 2000), . , ( ), . 3.

    - . .

    :

    1: 1 2 3 4 5 1X = 3 2: 3 3 3 3 3 2X = 3

    ,

    () - , , - , .

    , .

    :

    1. ( ) - . . lim.

    2. - . R.

    Copyright & A K-C

  • 51

    , , .

    : () 2 :

    1 2.0 2.2 2.4 2.6 2.8 1X = 2.4, lim = 2.0-2.8, R = 0.8 2 1.6 2.0 2.4 2.8 3.2 2X = 2.4, lim = 1.6-3.2, R = 1.6

    ,

    2- . 2- - , - .

    : 2 :

    1 100 110 120 130 140 150 160 170 180 190 1X = 145, lim = 100-190, R = 90 2 100 145 145 145 145 145 145 145 145 190 2X = 145, lim = 100-190, R = 90

    , , . , 10 8 . , , , - .

    , , (), . i X , - . -, , . -, - ( ). :

    Copyright & A K-C

  • 52

    1( )i X : -45 -35 -25 -15 -5 +5 +15 +25 +35 +452( )i X : -45 0 0 0 0 0 0 0 0 +45

    ,

    , , : 0.

    - . . .

    3. (2, S2)

    - :

    2

    2 1( )

    1

    n

    ii

    X XS

    n

    .

    S2, , . - , .

    1i X : -45

    2 -352 -252 -152 -52 +52 +152 +252 +352 +452

    2i X : -452 02 02 02 02 02 02 02 02 +452

    1i X 2: 2025 1225 625 225 25 25 225 625 1225 2025 = 8250 2i X 2: 2025 0 0 0 0 0 0 0 0 2025 = 4050

    :

    Copyright & A K-C

  • 53

    21

    8250 916.710 1

    S

    224050 45010 1

    S

    .

    ,

    , . , , n 1. . , , , ( -, , ), - , , (, , ) - , . . , , - . , n, n 1, , .

    , , - , -. , , - , , . , .

    4. () (, S) . - , S, , - ( ). , , , . . . - -

    Copyright & A K-C

  • 54

    , , .

    1 916.7 30.3S 2 450 21.2S , -

    , .

    - . - .

    5. (v) , :

    100%v

    SCX

    .

    v 10%, v 1125 %, v > 25 % (, 1990).

    - , . , .

    : 2 (, ) :

    1X = 2.4 , S = 0.6 , v = 24% 2X = 8.3 , S = 1.6 , v = 19%

    . - , , .

    Copyright & A K-C

  • 55

    - , -: .

    , , .

    : 1X = 10 , S = 1 , v = 10% 2X = 150 , S = 6 , v = 4% -

    , , - . : , , .

    1. , - ( , , . .) , - . , (, , -), - ( ) - - . (). - , - .

    Copyright & A K-C

  • 56

    , (, 2001). , : , r-, - (, 2001). . , , .

    2. , , , - (-) . - , , (, , 2005). , , - (, , 2005).

    . - , . - . , , - - . . MS EXCEL : ; -; ; ; ; .

    - - (Descriptive statistics), -

    Copyright & A K-C

  • 57

    . , , OK . - - . (. 2.5; 2.6; 2.7).

    : Statistics Basic Statistics/Tables ( -/). Descriptive statistics ( ). , , Variables (). Advanced, . Summary. .

    . 2.5.

    MS Excel

    86.9 25.3 124.5 120 62.1 3857.6 -1.7 -0.97 128.3 1.13 129.5 521.7 6 (95,0%) 65.1

    Copyright & A K-C

  • 58

    . 2.6.

    (Descriptive statistics) STATISTICA

    : Valid N ; Mean ;

    Median ; Mode ; Geom. mean -; Standard Deviation ; Variance ; Standard error of mean ; 95% confidence limits of mean ; Minimum & maximum (); Lower & upper quartiles ; Range ; Quartile range ; Skewness ; Kurtosis ; Standard errors of skewness & kurtosis .

    Copyright & A K-C

  • 59

    . 2.7.

    ATTESTAT: AtteStat | , ,

    3.

    , , , . , , .

    3.1.

    , - .

    Copyright & A K-C

  • 60

    1. .

    2. , , .

    3. , . - , .

    4. - , , , - 1 , 4 2.

    5. , , , . - , .

    6. , - , .

    , . - (P(A)) - (m) (n) (, 2001).

    mP(A) = n .

    : 5 10 . 1 . , - ? 15 (5+10). , . . , 5. , :

    5 1P = 0.33 33%15 3

    Copyright & A K-C

  • 61

    , , - 0 1, , . , - 1. 0, ; - 0 1 . , 0, , ( -, ), , 1, , .

    3.2. () ,

    . , , , , . (-) . , , , , Planktothrix agardhii ( - ) . , - 10% , - ( ). - (, - )? : , - . : , 10%, ( ) , , .

    Copyright & A K-C

  • 62

    , , , - , . ?

    . , - , (, ). , , . , , 10 000 100 , :

    100P = 0.0110000

    .

    , 100 . - :

    9900P = 0.9910000

    .

    2 . -, (0.01+0.99) . -, () , - , . , - - ( ), - :

    P = fn ,

    f ,

    n .

    Copyright & A K-C

  • 63

    - . , , , . . .

    , - , - . , Tachycineta bicolor (n = 42) (, 1973):

    1 1 1/42 = 0.02 2 2 2/42 = 0.05 4 11 11/42 = 0.26 5 18 18/42 = 0.43 6 9 9/42 = 0.22 7 1 1/42 = 0.02 42 1.0

    , , , ( ), :

    00,10,20,30,40,5

    1 2 4 5 6 7

    . 3.1.

    , . , - , - . (-) , () -.

    Copyright & A K-C

  • 64

    . - . , , .

    - ( - , . 3.2), -, , - . - - .

    . 3.2. : , , -, , ;

    , , , (: . 2003)

    -

    Copyright & A K-C

  • 65

    3.3. -

    , ( ) . - . 1889 . , . - , , , , . - , .

    - . , ( ) - , ( - ), (. 3.3).

    . 3.3.

    , , , , , ( -), (, 2 ) (, 1 ) ( ). , , - .

    , 2 -

    Copyright & A K-C

  • 66

    : -. - - , - (t) :

    ( )t = iX X .

    ( ) tiX X .

    , -

    - ( , ) t ( , ). , (. . ) . :

    2

    2( )

    212

    iX X

    e

    ,

    ( 3.1416), ( 2.718). ,

    ,

    2

    22

    ( )t iX X

    .

    , . . , ().

    , 0, = 1 - :

    2t21

    2e

    .

    Copyright & A K-C

  • 67

    , , , , - () . , , - (. . -, ), .

    : 1. -

    , . . . 2.

    . , P = 1 +.

    3. - : 1 X .

    4. , .

    5. 1. , - .

    , - 3- : , , (. . ) 0.997 3 (3). - 0.003 3 (. 3.4).

    0.997 0.003? ,

    t, . . ( ) tiX X . , t, , - .

    Copyright & A K-C

  • 68

    . 3.4. 3-

    , t = +1 (. . X ) 1; t = -1.5 1.5. , , , , t +t . , 1 (. . t = 1) 68.3% (. 3.4). , - 0.683 -1 +1, 0.317 (1 0.683) . 2 (. . t = 2), 95.4% - (. 3.4). , -2 +2 0.954, 0.046 (1 0.954) . , , 3 (. . t = 3) 99.7% (. 3.4). (), 0.997 ( ) , 3. 0.003 (1 0.997) .

    Copyright & A K-C

  • 69

    . , - , , , . , , - - . - .

    3.4.

    2 :

    1. (As) . . , (. . ), () ,, As > 0 (. 3.5). , , () , As < 0 (. 3.5).

    As > 0 As = 0 As < 0

    . 3.5.

    2. (Ex)

    Copyright & A K-C

  • 70

    . , , > 0 (. 3.6). , , < 0 (. 3.6).

    . 3.6.

    , As = 0 = 0.

    . - (. 2).

    :

    1. - . - , . - .

    2. - -, - .

    Ex > 0 Ex < 0

    Copyright & A K-C

  • 71

    3. 2 , -, ( , , ).

    3.5. .

    , , - . , , : - , .

    , - , - :

    ( + q),

    ,

    q , , .

    :

    ( + q)1 = + q

    ( + q)2 = 2 + 2q + q2 ( + q)3 = 3 + 32q + 3pq2 + q3

    ( + q)4 = 4 + 43q + 6p2q2 + 4pq3 + q4

    , , - (. 3.7).

    - :

    Copyright & A K-C

  • 72

    , . Tachycineta bicolor - 1 , 2- , 3- . .

    . 3.7.

    ( ), ( ), , . ( ) p, ( ) q = 1 p. - p = q = 0.5 () ( ); (. 3.8). (, , 2003).

    Copyright & A K-C

  • 73

    0

    10

    20

    30

    40

    50

    60

    0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

    . 3.8. ( p = q = 0.5)

    , (, 1970); , , , , - ( ) (, , 2003); Anemone nemorosa L. (, 1984); - (, 2004).

    3.6. (), -

    1, 2, 3 . . . , , , q, , . , . = q , ( 3.2).

    : , , , ( - ),

    Copyright & A K-C

  • 74

    (, , 2003); , , (, 1973); , (, 1990); - Odontites serotina Dum. (, 1984).

    , -, , ; - , , - (. 3.2). - , - , , - (, , 2003); - (, 2004), ( ., 2003).

    (p = q p1 = p2 = = pj = pk ) (. 3.2). , -, (, , 2003).

    - - , , , , (, 2004).

    , , - . , - . , -

    Copyright & A K-C

  • 75

    , , - , . , - - , - - (, , 2003). , - - - , . , , , . . . -, -, , , - , . - - : - ( -) ? , - . , . .

    . , -, -, . - , , .

    Copyright & A K-C

  • 76

    4. ,

    , -, - , .

    , - , . , , () , . , -, , , , -. , - . , , , X ; - 2, S2; - , S. - , , , -, . , , , . - - ,

    Copyright & A K-C

  • 77

    .

    , -, .

    4.1. -

    ( ) - . : (, , ; -, ) . .

    , - ( ), . , , , , , , . , 5 , , , - ():

    8 16 20 24 32

    , (N)

    5, :

    8 16 20 24 32 205

    .

    ,

    , -

    Copyright & A K-C

  • 78

    . , , . n = 4. , , - . , 5 3- , :

    8 16 20 24 8 16 20 32 8 16 24 32 8 20 24 32 16 20 24 32

    , . , , .

    , :

    18 16 20 24 17

    4X

    28 16 20 32 19

    4X

    38 16 24 32 20

    4X

    48 20 24 32 21

    4X

    516 20 24 32 23

    4X

    , , , - .

    Copyright & A K-C

  • 79

    , ( = 20), . , ( 1 17X ), ( = 20), , :

    1 17 20 3X , . .

    3 . : -1; 0; +1; +3.

    , . , , - . (. 2), , , , (5), - :

    -3 -1 0 +1 +3 9 1 0 1 9

    9 + 1 + 0 + 1 + 9 = 20 20 4 25

    . , , - ( !!!) -, . , , 5 - ( ) 4 (), - 2 .

    -

    Copyright & A K-C

  • 80

    ( ) . , :

    1X = 172 .

    : 1. -

    , , - , -, , , . , . , - -, .

    2. - , - 2. , .

    , . , n , . ( ) :

    SS

    nX

    X ,

    Sx ,

    n .

    , SX , m.

    Copyright & A K-C

  • 81

    1. , , - , , . , .

    , , (S) (n). , - , . - ().

    , , -. , - , , , , , .

    4.2.

    - . 2 , , , 2 , -, , 2 , 2 - . ,

    Copyright & A K-C

  • 82

    , , , - .

    . 3 . - : , - . 10 000 , 100 , . 10 000 . , . (), ( 1X 10000X ), , (. 4.1).

    3m 2m 1m 1m 2m 3m

    . 4.1. ,

    , . . , , 0.683 1m ( ),

    Copyright & A K-C

  • 83

    0.997 3m ( ). ( ), - , , , , . : , 0.997 X 3m. , . .

    , ( ) . .

    () , , , ( = 0.683; 0.954; 0.997). , - t -, :

    t = 1 => = 0.683; t = 2 => = 0.954; t = 3 => = 0.997

    95%- -. , 95% (), , 100%-. , , 100%- , . - , - . , ( ) . 0.95 , , , . -, , - , ,

    Copyright & A K-C

  • 84

    , 0.99 0.999, . , . t -? :

    = 0.683 t = 1 => = 0.95 t = 1.96 = 0.954 t = 2 => = 0.99 t = 2.58 = 0.997 t = 3 => = 0.999 t = 3.29

    , ( ). , , , , , . , ( ) (=0.95, =0.99, =0.999) - .

    3 , - :

    = 0.95 = 0.05 (1-0.95) = 0.99 => = 0.01 (1-0.99) = 0.999 = 0.001 (1-0.999)

    , = 0.05

    1 20 (5%), = 0.01 1 100 (1%), = 0.001 1 1000 (0.1%). , , , - , .

    , 3- :

    1. X .

    Copyright & A K-C

  • 85

    2. (m) .

    3. (t) - , .

    , :

    t mX

    :

    95%- X 1.96 m 99%- X 2.58 m 99.9%- X 3.29 m

    2. (n < 20),

    , - . , . t, , . , n = 4, 95%- t, 3.18, 1.96. t- . , .

    () - : - 17 , 95%- 10.9 . , 0.95 6.1 27.9 (. . 1710.9 ), 0.05 -

    Copyright & A K-C

  • 86

    . 20 , , , - (n = 4).

    . , (. ). , MS EXCEL . , (). , STATISTICA (Box & Whisker plot) (. 4.2).

    . 4.2. , .

    : , . :

    , ,

    3. -

    , . , , ,

    Copyright & A K-C

  • 87

    , - 0.99 0.999. , , , . - 95%- ( 5% ), - .

    4. - - . ATTESTAT.

    5. -

    , . . , , - - , .

    . . - - , . , - () , , , , - , . . , , , .

    Copyright & A K-C

  • 88

    , () ; , , , (, , 2005).

    , - - ? , , - () ? . , 2 , - , 6 ( 127 , 121 ). , , 2 , (. . , , )? ! , , . . , (, 1 = 2 = 125 ) , , - ( 1X = 127 2X = 121 ) , . . . , , , , , . . . , -

    Copyright & A K-C

  • 89

    , .

    , -, .

    5.1. . .

    (- , 2- ) ( - ). ( ) (, ).

    , - ( , ), , .

    , - , . , - , , . . .

    1. - - : - , .

    2. - -

    Copyright & A K-C

  • 90

    , . .

    , - , 2 :

    1. () , .

    2. () - , . . , .

    - - , - .

    - (. 5.1).

    . 5.1.

    -, , 2 : , ( ), ( ) (. 5.1).

    95%

    5%

    Copyright & A K-C

  • 91

    , , , , . . . () , . . , - . (, ) (), () () , :

    , , .

    < , , .

    ,

    -. , - : 0.95, 0.99 0.999. 95%- . - (0.05, 0.01 0.001). - , (. . , ). - - . 2- - , - . , , . 5% ( 0.05) ( ). -

    Copyright & A K-C

  • 92

    - ( ) - ( 0.05), , , ( 0.05), . -, , ( - 0.05), , , . , 0.95 ( 0.05), , , , 0.94 ( = 0.06), . 95% , . , , :

    0.05, , .

    > 0.05, , . 3.

    , , , 0.01 0.001. , . , 0.04, -, 0.05, , - 0.01, .

    - , - . 3 :

    Copyright & A K-C

  • 93

    1. - .

    2. - .

    3. ( ) .

    5.2. :

    1. , - , .

    2. , 2- - ( -), .

    3. , ( ), .

    :

    1. ( , , . .).

    T- (t-test) . , - 2- :

    1 2

    1 2tX X

    X XS

    .

    Copyright & A K-C

  • 94

    , 2- - , , 2 . , - , (0.05) . .

    F- (F-test) . F- :

    2

    12

    2

    F = SS .

    2.

    .

    : ( ),

    , (Chi-Square test) (f) - (f'), :

    2

    2

    1

    ( )n

    i

    f ff

    . : (U) (Mann Whitney test) () (Wilcoxon test) (Z) (Sign test) (S) (Wald-Wolfowitz test)

    - .

    Copyright & A K-C

  • 95

    , . . , . (- ) -, , ( ). (, 1975; , , 1982; , 1990), . , , , , . : , - ( ) () .

    - , .

    - . - , .

    : 1.

    . 2. ,

    . 3. .

    Copyright & A K-C

  • 96

    : 1.

    , . . , .

    2. , - .

    3. .

    .

    :

    1. (t- , , ).

    2. ( t- , , ).

    , - . - , (. . n1 n2 n1 = n2).

    : 2- -, .

    , - . - (. . n1=n2). , - , , .

    : , .

    , -, . (. 5.1).

    ,

    Copyright & A K-C

  • 97

    , - . , - , - .

    5.1

    - - .

    -

    ()

    1. - (n 50). 2. - (n < 10 20). 3. , - 5. 4. - , - .

    (d) (Kolmogorov Smirnov test)

    - - .

    (W) (Shapiro-

    Wilk's test)

    1. , (8 n 50). 2. -, .

    - .

    t-

    - ,

    1. - .

    Copyright & A K-C

  • 98

    2. - - . -, MS Excel Statistica t- - .

    -.

    F-

    - ,

    - .

    .

    -

    , ,

    1. - t- - . 2. - (3 n 60). 3. 2- .

    1. . 2. - - : - , , . - .

    1. - - - . 2. - - - .

    Copyright & A K-C

  • 99

    -

    , ,

    3. - . 4. - , 2- -.

    - , . . - 2- , - .

    5.3. STATISTICA

    -, , - . , ( ), - . , , , - , ( ). .

    :

    , . . .

    .

    STATISTICA Basic Statistics / Tables ( / ).

    Copyright & A K-C

  • 100

    . : ( ) (. 5.2).

    . 5.2. STATISTICA

    . 5.3.

    (Descriptive statistics), (Normality) STATISTICA

    Copyright & A K-C

  • 101

    Statistics Basic Statistics / Tables. Descriptive statistics ( ). , , Variables (). Normality () , (. 5.3). Histograms () - (. 5.3).

    (. 5.4).

    Histogram: ,

    K-S d=,08860, p> .20; Lilliefors p

  • 102

    (. 5.4). (K-S) > 0.2, = 0.839, , - (0.05), -, .

    (. 5.5).

    Histogram: , /

    K-S d=,16861, p

  • 103

    ( ). , , , -. - - . , , . t- , t- (, U- ).

    t- . , 2 MS EXCEL:

    : 6-

    6- , . . .

    6- 6- .

    t-

    6- , 6- , 128.5 111 135 112 126 125 124 116

    128.5 120 124.6 127 124 119 124 127 130 135 125 116

    Copyright & A K-C

  • 104

    . F- . - : , , . , F- (. 5.6).

    . 5.6.

    F-

    - 1 2 (. 5.7).

    . 5.7. F- MS EXCEL

    Copyright & A K-C

  • 105

    2- - (. 5.2).

    5.2

    F-

    MS EXCEL

    F- 1 2 126.96 120.8 12.8048 57.7333 10 10 Df 9 9 F 0.2218 P(F

  • 106

    . 5.8. t-

    . 5.9. t- MS EXCEL

    5.3.

    5.3

    t-

    MS EXCEL

    t-

    1 2 126.96 120.8 12.80489 57.73333 10 10

    Copyright & A K-C

  • 107

    0 Df 13 t- 2.319362 P(T

  • 108

    .

    .

    - STATISTICA (Dependent variable), 2 , , - 2010 2011. - (Grouping variable) (. 5.10).

    . 5.10.

    STATISTICA

    Statistics - Nonparametrics ( -). Comparing two independent samples (groups) ( ). Variables , (. 5.11).

    Copyright & A K-C

  • 109

    . 5.11. STATISTICA

    Comparing two independent samples (groups) Mann-Whitney U-test (. 5.12), (. 5.4).

    . 5.12.

    (Comparing two independent samples (groups)) STATISTICA

    - - (p-level). (0.086 > 0.05) (. 5.4), - .

    Copyright & A K-C

  • 110

    5.4

    Variable Rank Sum

    Rank Sum U Z

    p-level Z

    p-level

    Valid N

    Valid N

    Rank Sum

    141 112 34 1.71 0.086 1.71 0,086 10 12 0.093

    5.6. ,

    -. - , , . . , - . ? , .

    - () - . -, - , . , - . - :

    , .

    , .

    ATTESTAT (. 5.13).

    Copyright & A K-C

  • 111

    . 5.13.

    ATTESTAT

    - . - MS EXCEL.

    6.

    6.1.

    , - , - , - .

    - . , , . - -, , .

    Copyright & A K-C

  • 112

    , , , . , , - -. , ( ) ( ). - - , , - , .

    . , - , , . ., , - , . , - . , - , - .

    , , . - . - : . - ().

    Copyright & A K-C

  • 113

    , /

    , /

    ,

    / 1 2 3 15 8 8.4 8.6 8.3 20 8.2 9 10 9.0 25 11 12 13 12 30 7.5 8.5 7.4 7.8

    -

    15 / 30 /, 4 , 4 , 3 . 3- , . (4), , 4 . :

    8.3 9 12 7.8 9.3 /

    4

    , -

    , -. , - . , - , . , - , - . , - , - : -, .

    Copyright & A K-C

  • 114

    , - , -? . , .

    1. 2 ( 2.4) .

    , , - . () () . .

    () - - :

    2

    2 1.

    ( )S

    1

    n

    ii

    X M

    n

    ,

    iX ,

    , n . ,

    , , . , , .

    () (. . , ) -

    Copyright & A K-C

  • 115

    :

    2

    2 1( )

    S1

    n

    ii

    X X

    n

    ,

    i ,

    X , n .

    (. . ), .

    , :

    2

    2 1( )

    S1

    n

    ii

    X

    n

    2 2 2S S S

    F- , , - 0.95 ( 0.05). - - :

    2

    2F

    SS

    .

    , -

    , -

    Copyright & A K-C

  • 116

    , , - F- .

    ( , - ) :

    () ; ,

    .

    , :

    1. .

    2. , ( ).

    3. - () .

    4. .

    6.2.

    1. , , .

    : -.

    2. , -, .

    : .

    2 : (, ) -

    , .

    Copyright & A K-C

  • 117

    (, ) , - , - .

    3. ( ) - . .

    : 15, 20, 25, 30 /; , , , .

    2. . , .

    4. , - - (). , () .

    , - , -, . , - .

    6.3.

    -, F- :

    1. - .

    2. , . - , - .

    3. .

    Copyright & A K-C

  • 118

    , - .

    - :

    1. . 2. . 3. , ()

    () . 4. ()

    . 5.

    .

    .

    6.4. MS EXCEL STATISTICA STATISTICA

    MS EXCEL .

    -.

    MS EXCEL , (. 6.1).

    MS EXCEL - , (. 6.2).

    Copyright & A K-C

  • 119

    . 6.1. MS EXCEL

    STATISTICA , - , 4 , 15 /, 20 /, 25 /, 30 / (. 6.3).

    . 6.2.

    MS EXCEL

    Copyright & A K-C

  • 120

    . 6.3.

    STATISTICA

    (Analysis of varian, ANOVA) Statistics ANOVA, Basic Statistics / Tables. - Breakdown & one-way ANOVA ( - ) (. 6.4).

    . 6.4. Basic Statistics / Tables

    Breakdown & one-way ANOVA

    Copyright & A K-C

  • 121

    - .

    , .

    MS EXCEL , .

    STATISTICA - . , . - 5, - . = 0.067, - (0.05), , , . .

    ( ) , (Levene test) (Brown-Forsythe test). - : ( ). Breakdown & one-way ANOVA, Ok ANOVA & tests, (. 6.5).

    Levene tests, Brown-Forsythe tests (. 6.5), (. 6.1).

    Copyright & A K-C

  • 122

    . 6.5. Breakdown & one-way ANOVA,

    ANOVA & tests

    6.1

    Variable SS Effect

    df Effect

    MS Effect

    SS Error

    df Error

    MS Error F p

    / 0.36 3 0.12 1.25 8 0.15 0.76 0.54

    - (0.54) -

    (0.05), , . .

    .

    :

    , ; -

    , . MS EXCEL -

    (. 6.2)

    Copyright & A K-C

  • 123

    , (. 6.2). (. 6.2).

    6.2

    MS EXCEL

    SS df MS F P-

    F

    31.58667 3 10.52889 18.49878 0.000587987 4.066180557 4.553333 8 0.569167 36.14 11

    -

    , (- ) (MS = 10.5) ( ) (MS = 0.57), F-- (18.49) -- (0.000587). - (0.05), - - = 99.99994.

    STATISTICA: Breakdown & one-way ANOVA, ANOVA & tests, Analysis of varian (. 6.5). (. 6.3).

    6.3

    STATISTICA

    Variable SS

    Effect

    df Effect

    MS Effect

    SS

    Error

    df Error

    MS Error F p

    , / 31.58 3 10.52 4.55 8 0.569 18.498 0.000588

    Copyright & A K-C

  • 124

    () - .

    - , - , .

    MS EXCEL . STATISTICA .

    ? - , . , , . , , , , . , . - , - , .

    : - - t- ? , , t- , 2- , - . t- , , ,

    Copyright & A K-C

  • 125

    ! - . - ? t- , , - :

    1. (LSD test) t- , .

    2. (Tukey test) .

    3. (Scheffe test) , .

    , - . Breakdown & one-way ANOVA Quick () Interaction plots ( ). - , - 4- , 95% (. 6.6).

    , -, , (. 6.6). 15 /, 20 / 30 / , - 3- . , 25 / , (. 6.6).

    Copyright & A K-C

  • 126

    . 6.6.

    - : , - . Breakdown & one-way ANOVA Post-hoc (- ) LSD test (. 6.7).

    . 6.7. Breakdown & one-way ANOVA, Post-hoc

    Copyright & A K-C

  • 127

    - 4- (. 6.4). -, 0.05, , (. 6.4). , 3- ( 25 /) (. 6.4). , ( 15 /, 20 / 30 /) .

    6.4

    STATISTICA

    {1} {2} {3} {4}

    15 / {1} 0.267977 0.000341 0.411804 20 / {2} 0.267977 0.001423 0.073782 25 / {3} 0.000341 0.001423 0.000135 30 / {4} 0.411804 0.073782 0.000135

    ,

    , - . , 25 /, - , - . , .

    3. , . - (, 1999). , . , -

    Copyright & A K-C

  • 128

    (, 1999). STATISTICA.

    . , -

    , , , . , .

    :

    2

    22 100%

    Sh

    S

    , . , 6.2.

    2 10.52 100% 94.9%(10.52 0.569)

    h

    , 94.9%. 5.1% - .

    6.5.

    , - , , ().

    Copyright & A K-C

  • 129

    - (ANOVA Kruskal Wallis). - ( ), : , , , . STATISTICA ATTESTAT.

    -, , -, - . in situ - (1 : n ) (. 6.5). 3- .

    6.5

    (/)

    ( )

    1:40 000

    1:4000

    1:400

    34.6 32.1 54.6 78.5 39.3 34.3 53.6 110.0 34.9 39.3 56.0 85.0

    -

    MS EXCEL ATTESTAT (. 6.8).

    MS EXCEL ( ).

    Copyright & A K-C

  • 130

    MS EXCEL, - . - (. 6.7). MS EXCEL (. 6.8).

    . 6.7.

    ATTESTAT

    - (0.021) - (0.05), - (. 6.8). - 6.5, - .

    Copyright & A K-C

  • 131

    . 6.8.

    4. - - - (Dunns multiple comparison post-test) (, 1999).

    (- ), - , - ( ), .

    Copyright & A K-C

  • 132

    -

    . , , , , , , , -, , - . - , , -. , - - - . : , - . , - - , . . - !

    Copyright & A K-C

  • 133

    1. ( -

    , , , ). .

    2. . .

    3. , - . -, .

    4. . .

    5. , .

    6. , .

    7. . -, . , .

    8. 3- , . - ( ). .

    9. . - . - .

    10. , -. . . .

    11. . . - .

    12. - . (), .

    13. : t- - F- . , , .

    Copyright & A K-C

  • 134

    14. : , , . , .

    15. . . - ( , , , , ). - .

    16. . 17. .

    . - .

    18. , -. .

    19. , , , . .

    20. . - . - .

    21. . . .

    22. , , .

    23. . -. .

    24. , . 25. , , .

    . 26. .

    , . 27. .

    . . . .

    28. . . , - .

    29. , .

    Copyright & A K-C

  • 135

    1. , . .

    / . . , . . . : , 1981. 2. , . . -

    / . . , . . , . . // . 2001. 4. . 7987.

    3. , . / . . . : - . -, 1962.

    4. , . Statistica : - / . . . : , 2001.

    5. , . Excel / . . . : , 2008.

    6. , . . / . . . . : , 1969.

    7. , . . / . . . /. : - -, 1983.

    8. , . : / . . . : , 2001.

    9. , . - / . . . : , 1999.

    10. , . . / . . . . : , 2001.

    11. , . . / . . , . . . : , 2003.

    12. , . . / . . , . . . : , 2005.

    13. , .. / .. . . : -, 1990.

    14. , . . - / . . , . . -. . : - -, 1982.

    15. , . . : , , , / . . . . : , 2000.

    16. , . . / . . . . : - -, 1978.

    Copyright & A K-C

  • 136

    17. , . . / . . . ., 1935.

    18. , . . - / . . . . : , 2004.

    19. , . . -. STATISTICA / . . . . : , 2002.

    20. , . . / . . -. : , 1967.

    21. , . . , - - / . . , . . // , , : . .-. . , 2011. . 326333.

    22. , . . / . . -, . . . . : , 1977.

    23. , . . - / . . . : , 2003.

    24. , . . - / . . , . . . . : , 2003.

    25. , . . / . . . . : , 1975.

    26. , . . ( , ) / . . . . : , 1964.

    27. , . . STATISTICA 6. / . . . . : -, 2007.

    28. , . . : / . . , . . , . . . : , 2003.

    29. , . . / . . . . : - -, 1984.

    Copyright & A K-C

  • 137

    .............................................................................................................. 3

    1. ........................................................................ 5

    1.1. ................ 51.2. ............................... 101.3. .................................................. 181.4. .................. 201.5. ............................................... 22

    2. ......... 322.1. .................................................................... 342.2. ...................................................................... 362.3. .......................................................................................... 412.4. ,

    ............................................................ 45

    3. .......................................................... 59

    3.1. .................................................................... 593.2. ..................................................................... 613.3. .......................................................... 653.4. ....................... 693.5. ...................................................... 713.6. ............................... 73

    4. , ............................................................... 76

    4.1. ..................................... 774.2. ..................... 81

    5. ................................................ 875.1. .

    . ...... 895.2. .................................. 93

    Copyright & A K-C

  • 138

    5.3. STATISTICA .......................................................................... 99

    5.4. MS EXCEL .... 1025.5.

    STATISTICA ........................................................................ 1075.6. ............................ 110

    6. .............................. 1116.1. ......................................................................... 1116.2. ..................... 1166.3.

    .................................................................... 1176.4.

    MS EXCEL STATISTICA ................................... 1186.5.

    ....................................................................... 128

    ..................................................................................................... 132

    ...................................................................................... 133

    ......................................................................... 135

    Copyright & A K-C

  • 139

    :

    , . .

    . .

    08.02.12. 6084 1/16. . . "Times New Roman".

    . . . 8,14. .-. . 7,05. 50 .

    - - . . . .

    .

    . . . .

    150000, , . , 14.

    Copyright & A K-C

  • 140

    Copyright & A K-C

  • 141

    Copyright & A K-C

  • 142

    . .

    :

    -0,02 -0,01 0,00 0,01 0,02 0,03 0,04 0,050

    2

    4

    6

    8

    10

    12

    14

    p 0.05

    Smn

    Mann-Whitney test

    Copyright & A K-C