4.Luật pháp là gì

Su tm bi Khaiminhvn.org Lut php l g?

P a g e 1 | 13

Lut php l g? _L Ba_

Ngun: http://icevn.org/vi/LuatPhapLaGi?page=0%2C0

Tc gi: L Ba

Gn y c rt nhiu tho lun v vic thit lp nn mng php tr ti Trung Hoa. Mun

xy dng php tr Trung Hoa, theo ti, th ci cch ta n khng thi cng cha m

cn phi ci cch c cch thc lm lut. tm hiu lp lun ny, chng ta cn phi hiu

bn cht ca lut php l g.

Trong hai mi nm va qua, Trung Quc ban hnh hng nghn iu lut. Trong nhiu

lnh vc, c khuynh hng qu ti lp php (over-legislate). V d, trong lut hnh

chnh, mt s b lut v hiu qu vi tm nhn hn hp c, hoc nhanh chng s

c, ban hnh. Nhng lut ny gm c: Lut t tng hnh chnh (1989), Lut quc gia

v bi thng (1993), Lut trng pht-x l hnh chnh (1996), Lut bi thng hnh

chnh (1999), Lut hnh php (lp php) (2000), Lut cng ch hnh chnh (ang c

tho), Lut cp giy php, Lut th tc hnh chnh (ang c xem xt), Lut v mua ca

nh nc (ang c xem xt) v.v...T hi hn na, nhng lut chung chung-ph thng

ny an xen vi hng trm sc lnh hnh chnh v ngh nh trung ng, tnh v a

phng, thng gy ra s ri rm v bt nh, v mt s nhng lut ny dng ngn ng

c vit vi ngha rt hn hp v c th b lun lch d dng. Mt s ln nhng lut

ny khng c son tho k cng v c phm cht km, v rt nhiu lut khng c (p

ch) thi hnh; do , c cng chc ln thng dn u khng thm m xa n. S vic

ny gp phn vo vic thiu tn trng lut php ni chung Trung Quc. Rt nhiu nhng

lut nh vy l kt qu ca np suy ngh au u cha y. Cch thc lm lut qu ti

hn hpny cn phi c thay i nu chng ta mun thit lp php tr Trung Quc.

Ban hnh hng nghn o lut (sc lnh) cha hn l thit lp c php tr. iu chng

ta cn khng phi l bt c khi no tin li th ra lut, m l ban hnh php lut trong

khun kh ca php tr.


P a g e 2 | 13

V c bn, s qu ti-lp php bt ngun t s nhn thc sai lm v bn cht ca lut

php. Lut php l g? tr li cu hi ny, cn phi tin hnh mt cuc th nghim

trong t tng. Hy th tng tng ra mt trng thi nguyn thy theo nh m hnh

ca Locke [nh trit hc Anh], trong khng c nh nc, khng c chnh quyn, v

khng c c x hi con ngi. iu c ngha l khng c lut php trong trng thi

nguyn thu khng? Cu tr li l khng. Vn c lut trong trng thi nguyn thu ch;

ngi ta vn phn bit c ci g sai v ci g ng. Chng ta c th gi nhng lut ny

l quy lut thin nhin hoc nhng quy lut lun l. Vn l, trc ht, khng c ta n

cng bng bt ngi ta tun theo lut php, th nh l, ngi ta c th hiu v lut rt

khc nhau (mc d sau nhng s bn ci v tranh lun cng khai mt cch cn thn v

hp l ngi ta c th ng v mt s lut c bn). Hai vn ny li sn sinh ra nhiu

vn trc tip hn cho i sng con ngi. Th nht, khng c trt t m l s ri rm.

Th nh, khng c cng l v nhng k mnh v th lc v quyn hnh n p nhng

ngi yu ui v khng c quyn hnh g. Th ba, khng c cng l, cn c hiu

theo ngha: nhng vic t tng ging nhau khng c x nh nhau. Cui cng, khng c

hiu qu kinh t v c qu nhiu s bt nh cho nn khng th c hot ng kinh t hiu

qu.

gii quyt nhng vn ny, mt nh nc da trn kh c x hi, v mt trt t

lut php c ban hnh gm c lut thnh vn (lp php) v ta n cng bnh, cn c

lp ra. V nh nc v c bit l trt t lut php do con ngi t ra l gii quyt

nhng vn ca tnh trng nguyn thu, cn phi c nhng c tnh sau y. Th nht,

lp php phi c da trn lut thin nhin hoc lut lun l, ngha l lp php ch c

th bt ngun t lut thin nhin/lut lun l hoc khng c mu thun vi lut thin

nhin/lut lun l. Th nh, lut ban hnh, cng nh nhng s din gii php l cho

nhng lut ny cn phi tht gin d ngi ta hiu c lut php l g v tun theo

nh th no. Th ba, lut php khng th b thay i lin tc, nu khng th s c qu

nhiu s bt nh v nhng vn nn gy ra do s bt nh trong tnh trng nguyn thu

li s c thay th bng nhng s bt nh khc. Th t, v mc ch ca vic to ra mt

nh nc v mt trt t lut php do con ngi t ra nhm ngn nga s p bc, trt


P a g e 3 | 13

t lut php do con ngi t ra phi kim ch c quyn lc ca nh nc c th

ngn nga vic n p ca nh nc v s lm dng quyn lc nh nc. Th nm, trt

t lut php do con ngi t ra cn phi hp l, ngha l nhng vic t tng ging nhau

phi c x l ging nhau, t ra cng l cng c v hin din. Khi tt c nm c tnh

ny u c, chng ta c th ni trt t lut php do con ngi t ra l cng chnh.

Nm c tnh ny cng bao hm ba nguyn tc ca php tr c bn n trc y

trong bi vit ca ti: php tr l s kim ch quyn lc ca chnh quyn, php tr l s

bnh ng trc php lut, v php tr l mt h thng cng l c tnh th tc v ng lut

l (c L Ba, Php tr l g, tp ch Perspectives, b I, s 5).

Cuc th nghim trong t tng ni trn nu ra mt nguyn tc quan trng: lut php,

trong ngha nguyn thy ca n, khng phi l lp php. Lut php hin hu trong thin

nhin, trong khi lp php (lp ra lut php) ch hin hu trong mt trt t lut php do

con ngi t ra. Lut php khng hn phi cn c vit ra. Trong ngha nguyn thy,

lut php l cu chuyn v s vn hnh ca cc s kin...Con ngi c th bit c [cu

chuyn ny] qua suy lun, ci g thch hp vi bn tnh mnh v do l ci tt (Rice,

1999, trang 30). Ch ius (lut) v iustum (cng l) trong ting Latin c quan h mt

thit vi nhau. Lut, do , l hin thn ca cng l, vn bt r t thin nhin v c th

nhn thc c bng l tr. Nh Aristotle vit, c mt nguyn tc chung v ci ng

v ci sai trong thin nhin m mi ngi u c cch phn bit c, d h khng lin

kt hay giao thip g vi nhau (Aristotle, 1991, trang 102). Trit gia c i Marcus

Tullius Cicero (c. 106-43 B.C) nh ngha "Lut nh l l phi cao nht, tim n trong

Thin nhin, ch cho ta bit ci g nn lm v ngn cm ci khng nn lm... L phi lun

lun bt dit chng h bt u hay kt thc bng nhng lut l do con ngi to ra...Do

, hin nhin rng ngay trong nh ngha ca t "Lut" mang theo t tng v nguyn

tc chn la s cng chnh v ci tht (Cicero, 1959, trang 44-51). Tm li, nhng lut l

chng ta mun c qun tr x hi l nhng lut l da trn bn cht v nhn thc v

cng l ca con ngi. Nhng lut ny l lut thin nhin hay lut lun l. Ni mt cch

khc, trong ngha nguyn thy, lut ngha l lut thin nhin hay lut lun l, ph hp

vi nhn thc cn bn v cng l ca chng ta. Ngc li, lp php (lut c son tho

v ban hnh) l lut do con ngi lm ra, c th cng bng hoc bt cng.


P a g e 4 | 13

S khc bit gia lut (thin nhin/lun l) v php lut (lut do con ngi t ra) khng

c g ng ngc nhin i vi nhng ngi tin vo nhng nguyn tc t do dn ch. C

hai nguyn tc c thit lp t lu ca t do dn ch trn nguyn tc php tr. Nguyn

tc th nht, lut php l ti thng. Nguyn tc th hai l nguyn tc lp php phi c

gii hn. C hai nguyn tc ny hm rng trong mt nn dn ch t do c nhng lut

khng phi do lp php vit ra. M mt s lut do quan to/chnh n tm ra. L do cho

s sp xp ny l khng c g m bo c quan lp php s tm ra c nhng lut thin

nhin hay lut lun l cn qun l x hi con ngi. Thc ra, cha k n nhng im

khc, thm phn l nhng ngi c o to c bit v c hc vn cao s d tm ra lut

thin nhin /lut lun l hn cc thnh phn khc. l l do ti sao c s gim st php

l trong mt x hi dn ch t do.

Thm phn tm lut da trn nhng tin l, lch s, tc l v lng tri, m ngun gc ti

thng chnh l lut thin nhin/lun l. ng ra, l lun v lut thin nhin/lut o

c c l l l lun tt nht chng t gim st php l rt cn thit. Thm phn Ti cao

Php vin M Clarence Thomas ni: quyn t nhin v nhng thuyt v mt nn lut

php cao hn (higher law) l cng c bo v tt nht cho t do v mt nh nc vi quyn

lc gii hn. Hn na, nu khng nh n nn lut php cao hn, chng ta t b cng c

bo v tt nht cho vic gim st php l (judicial review) mt b my t php tch cc

trong vic bo v Hin php, nhng rt thn trng trong s t ch v tit ch. Thay v

dng bin minh cho thuyt t php tch cc[1] t hi nht, lut php cao hn l con

ng duy nht c th thay th c tnh ngoan c ca a s hn lon v nhng ng ta

ln xn". (Thomas, 1989, trang 63-64)

S khc bit gia lut (thin nhin/lun l) v lp php (lut do con ngi t ra) rt quan

trng. Thuyt thc chng lut php (legal positivism), lp lun rng lut thnh vn, hay

lp php l ngun gc tuyt i v ti thng ca cng l, hay ni mt cch khc ch ca

nhng nh lp php c xem nh chnh l lut php hay cng l. Lp lun ny c th rt

tai hi hoc mang ti i ha. Mt th d ca thuyt thc chng lut php l vo thi nc

c quc x, ni m ngi ta phm nhiu sai lm di ci lt vn bn lut php [2].


P a g e 5 | 13

Sau chin tranh th gii th hai, nhng thm phn ngi c bc b thc chng lut

php, nhn nhn s cn thit phi c nhng tiu chun cao c tnh ton cu cho nhng

nguyn tc ng n v khch quan cho ngi lm lut, v da vo lut thin

nhin/lut lun l trng pht nhng vic lm ng lut di ch c quc x

(Rice, 1999, trang 26). Qua vic bc b s bin h cho nhng bc s b truy t v ti git t

nhn trong nhng th nghim y khoa c cho php thi nh nc c tam (c quc

x), mt thm phn c kt lun lut php phi c nh ngha nh mt sc lnh

hoc mnh lnh c t ra phc v cng l. Khi m s mu thun gia mt sc lut

c ban hnh v cng l thc th tr nn bt cn xng, sc lut c ban hnh cn phi

chu khut phc trc cng l, v s c xem l lut bt hp php. B co khng th

bin h cho cch c x ca mnh bng cch dng n lut hin hnh nu o lut ny vi

phm nhng nguyn tc r rng ca lut php thin nhin (Rice, 1999, trang 27).

Th d ca nc c thi Quc x l mt bng chng hng hn. Khi lut php b ng

ha vi lp php, quan nim thun ty ch ca lut s dn dn thay th quan nim

nhng gii hn ca lut, v s cai tr ca con ngi cui cng s thay th php tr. Cu

ni sau y ca Sartori (1987) soi sng thm: Dng nh chng ta xem vic ng nht

ho lut vi lp php nh chuyn hon ton bnh thng. Nhng vo thi Savigny xut

bn tc phm s H thng Lut La M Hin thi (1840-49), s ng nht ha ny vn

khng c ngi dn u trng phi Lut lch s [Savigny] chp nhn. V ngy nay

chng ta c th nh gi ng nhng nh hng su rng ca suy lun ny nhiu hn

mt th k trc. Khi m lut php ch gii hn trong vic nh nc lm lut, quan im

ch hoc thuyt mnh lnh s dn dn thay th khi nim lut tp tc (common law)

ca lut, tc l khi nim v mt qu trnh lm lut tim tin pht xut t phong tc (lex

terrae) v c nh hnh bng cc quyt nh t php ca qu trnh tm lut (Sartori,

1987, trang 324).

C mt im th v l quan im lp php ca lut khng phi ch c nhng nc ang

mun thit lp nh nc php tr. Khi Sartori vit on vn trn, ng cng nhc n vn

qu ti lp php Hoa K v nhng nc pht trin khc c nh nc php tr.

Tng t, gio s Harold Berman vit:


P a g e 6 | 13

"Ch trong hai th h va qua, trong i ti, trit l sng ca cng chng Hoa k thay

i tn gc r t quan im lut php thn quyn sang quan im lut php th tc, t

quan im o c sang quan im chnh tr hoc sang tnh phng tin, v t quan im

lch s sang quan im thc dng...S thng li ca quan im lut ban hnh (thnh vn)

c ngha lut l mun ca nh lm lut v s suy sp ca nhng quan im i ch

quan im o c cho lut l l phi v lng tm, v quan im lch s cho lut l mt

truyn thng tip ni gp phn vo s bi ri hoang mang trong vic dy lut. Ch

ngha hoi nghi v thuyt tng i xut hin khp ni." (Berman, 1985, trang 348).

Sartori (1987) nhn din vi vn nn c th trong quan im lp php ca lut. Th nht,

quan im lp php ca lut dn n vic qu ti lp php hoc vic lm pht ng s

ca lut, vn khng cn thit v phn tc dng. Trn thc t, s lm pht lut t bn

thn n lm mt tn nhim ni lut php, v n cng nhm ln cai tr vi lm lut, v

do l mt nhn thc sai lm v c hai. Th nh, qu ti lp php lm gim thiu cht

lng ca lut. l do nhng c quan lp php thng khng quan tm n hoc thm

ch khng bit g v nhng hnh thi cn bn v tnh nht qun ca m hnh lut php.

Nhng c quan ny p t ch ca h qua nhng lut l ln xn lung tung khng th p

dng c bng nhng iu khon tng qut; h tm kim nhng mi li vn vt trong

nhng lut l c bit ph hoi chnh bn cht ca lut php (Adam, 1956, trang 176).

Th ba, qu ti lp php dn n vic thng xuyn thay i lut v do to ra s bt

n nh vn rt tri ngc vi tinh thn ca mt nh nc php tr. Cui cng, l thuyt

v s thc hnh lut lp php... lm cho chng ta quen dn vi vic chp nhn bt c v

tt c mnh lnh ca nh nc, ngha l chp nhn xem bt c mnh lnh no (iussum)

cng nh lut (ius) (Sartori, 1987, trang 326). Nhng vn ny, cng vi k c m

mu ca c quc x, cho thy s cn thit phi gn gi nguyn tc gim st php l v

vic quyt nh lut do nhng thm phn c hun luyn c bit; nhng vn ny

cng cho thy quan im t nhin v o c ca lut php nhm cng nhn nhng

nguyn tc c tnh ton cu l ng mong mun n mc no.

Mt cch l tng, thng lut hay lut lun l, l mt th lut cao hn lut do con ngi

t ra, cn phi c lm cn bn cho tt c nhng hot ng chnh tr v lut php ca


P a g e 7 | 13

bt c mt nh nc nghim minh no. Tuy nhin c vn l thng lut v lut lun l

khng c vit thnh vn v ngi ta c th c nhng din dch v chng khc nhau. V

vy, ba cu hi ny sinh. Th nht, ai quyt nh ci g l thng lut v lut lun l? Nu

c nhng bt ng kin th sao? Th nh, lm sao chng ta c bit v thng lut v

lun l i hi mi ngi phi tun theo? Th ba, lm sao thng lut v lun l c

thi hnh? Trong hai cu hi u, mt s ngi s ni rng thng lut s khng c ngha

g nu khng c Thng l tc gi, v s mc khi y uy quyn nht ca thng lut l

Mi iu Rn. Nhng thng lut v lun l c phi l mt khi nim thun ty thn hc

hay khng? Cu tr li l khng. "Thng lut ra i t lu. Khng phi l mt gio iu

Cng gio hay l mt pht minh ca Thin cha gio (Rice, 1999, trang 33). Ni cho cng

th khng phi Aristotle hay l Cicero xy dng l thuyt ca h da trn nhng nguyn

tc tn gio. Nguyn tc ca thng lut v lun l c gc r t trong thin nhin v c

nhn thc qua l tr. Ni cho r hn na, tn gio l mt tr hun c tt cho lut hc v

lut thin nhin, nhng trong x hi ngy nay, vic tch ri tn gio v nh nc c ngha

l chng ta khng th trng ch vo thn hc quyt nh chnh quyn phi c t

chc nh th no v hot ng ra sao.

Nhng nu Thng khng quyt nh, ai s quyt nh ni dung ca thng lut v lun

l? Ni dung ca thng lut v lun l phi c nh hnh, trong khun kh hin php

t do, qua mt qu trnh tng tc ca hai b phn: mt bn l gia gii lp php vi c

tri [c thc trch nhim], v mt bn l gii thm phn c lp c o to chuyn

mn. Ni mt cch khc, thng lut v lut lun l cn phi c xc minh, trong khun

kh hin php t do, qua qu trnh tng tc tng phn v sinh ng gia nhng sc lnh

c gii lp php ban hnh v lut theo phong tc (common law) do nhng thm phn

c lpc trnh cao v c hun luyn chuyn mnkhai trin. Mt khun kh hin

php t do (trong phn quyt c lp ca ta n c tch ri ra khi quyn lc ca

nh nc), l cha kha thnh cng cho vic thng lut v lun l c ng tr trong x

hi.

Ni mt cch c th hn, cho nh nc c th hnh ng theo thng lut v lut lun

l, v do s hnh ng ng, cn phi c mt Hin php tha mn c nhng iu


P a g e 8 | 13

kin sau. Th nht, Hin php phi ph hp vi thng lut v lun l, bao gm khi nim

l lut c ban hnh theo Hin php cn phi ph hp, hoc t ra khng mu thun, vi

thng lut v lun l. Th hai, sau mt thi gian di, Hin php cn c s ng h ca

phn ln ngi dn. Th ba, Hin php khng nn b thng xuyn hoc d dng b mt

ngi hay mt nhm ngi thay i. Nhng iu kin c tnh th tc rt nghim ngt v

kh khn cn phi hi trc khi Hin php c th c thay i. C ch dng thc

hin vic ny gm c s phn ngn gia ba quyn lp php, hnh php v t php, s c

lp t php ca nhng thm phn c hun luyn c bit v thm quyn gim st php

l cn c trn Hin php nh l ngun quyn lc ti thng. Cui cng, Hin php cn

phi tin liu n, v cn phi tha mn cho c, s thit lp hoc gn gi mt s yu t

ca ch thuyt hin php tr t do (xem thm "Ch thuyt hin php tr t do", ca L Ba,

Tp ch Perspectives, Tp 1, S 6).

Cn bit rng, trong mt nh nc hin nh t do, Hin php, t bn thn n, l sn

phm ca s tng tc gia mt bn l gii c tri ni chung vi gii lm lut, v mt bn

l cc thm phn c lp. Th d, Hoa k, Hin php gm c khng ch vn bn ; n cn

bao gm rt nhiu trng hp t tng hin php c cc thm phn quyt ngh.

Nhng trng hp ny to thnh lut hin php nh c cc thm phn khai trin.

V d, Vng quc Anh, khng c Hin php vit thnh vn. Hin php ca ngi Anh

gm c mt s t nhng sc lut vit thnh vn c ngh vin ban hnh v cng mt s

ln nhng trng hp t tng hin php c thm phn quyt nh.

Trong mt nh nc lp hin t do nh Hoa k hoc Vng quc Anh, Hin php c

dng nh lut php cao hn [3] v l c s thit yu duy tr mt trt t lut php

ng n (ngha l mt trt t lut php do con ngi t ra c th tha mn c nm

tnh cht m chng ta tho lun trong th nghim t tng k trn). V bn cht,

Hin php th ch cho lut thin nhin/lut lun l trong mt nh nc lp hin t do.

Vi t cch l lut php cao hn, Hin php gii hn nhng g m c tri ni chung v

gii lp php c th lm. Hin php giao cho nhng thm phn c lp v c o to

chuyn mn cao quyn lc, s i ng xng ng v dng cm quyt nh lut da trn


P a g e 9 | 13

nhng nguyn tc cn bn c vit thnh vn trong Hin php, nhng nguyn tc

lut theo phong tc (common law) v cc tin l, lch s, lun l v lng tri.

Ngi c c th hi: nh vy nhng nc theo lut dn s lc a u chu th sao?

Nhng nc ny dng nh khng c h thng cng l theo thng lut (common law),

nhng h vn c mt nh nc lp hin. Theo s quan st ngu nhin, cn thy rng, nu

gi s mi th u ging nhau, th v lu v di, nu tnh v mt ng n hn, h thng

thng lut (cng vi mt nh nc lp hin) thng hot ng tt hn h thng lut dn

s (cng vi mt nh nc lp hin), v do , thnh cng hn v mt kinh t v chnh

tr. Mt s so snh ngu nhin gia nhng nc theo thng lut vi mt nh nc lp

hin (nh Hoa k v Vng quc Anh) v nhng nc theo lut dn s vi mt nh nc

lp hin (nh c, Php v Ty ban Nha) c th cho chng ta gi sau y. Trong h

thng lut dn s, nhng o lut vit thnh vn c nhn mnh v cc thm phn

khng c nhim v tm ra lut [4]. Nh vy, quan im lp php ca lut thng hin hu

trong nhng nc c h thng lut dn s, v nhng s sai tri xy ra trong cuc cch

mng Php v gn y hn l nc c quc x (c Php v c l nhng nc theo

h thng lut dn s) l nhng th d sinh ng ca nhng thm ha m mt khi nim

lut nh vy c th gy ra. Do , s khng c g ng ngc nhin khi thy rng trong

nhng nm gn y mt s nc theo h thng lut dn s ang bt u bt chc theo

mt s yu t ca h thng thng lut. Mt th d ca s lm theo ny l s thit lp nhng

ta n hin php trong nhiu nc theo h thng lut dn s.

Theo truyn thng, tm lut l mt c im ring ca h thng thng lut. Trong h thng

thng lut, quan ta tm lut qua vic ngh n. Mt h thng lut php trong quan ta

tm lut c rt nhiu c tnh m khi nim lut thin nhin v lut o c i hi. Trc

ht, quan ta l nhng ngi c o to v c hc vn cao, v h rt thng hiu cc

hnh thc v tnh nht qun ca lut. Do nhng lut do quan ta quyt nh thng c

cht lng cao v c mi ngi coi trng. Tip n, trong h thng thng lut, quan

ta tng bc mt tm lut theo mt qu trnh tim tin bi v h cn phi theo tin l v

nhng nguyn tc cht ch trong vic din gii lut, v h phi i cc v t tng c

a ra ta. Nhng lut do quan ta quyt nh, do , khng phi c lm ra hoc thay


P a g e 10 | 13

i thng xuyn, v khng th c s lm pht lut, hoc c qu nhiu iu khng r v

lut php. Sau cht, h thng thng lut v vic tm lut gt b cc l thuyt lut duy

ch hoc ra lnh v chp nhn s hin hu ca mt s lut cao hn. V vy, khng c g

ng ngc nhin khi thy rng, gi s mi s khc u nh nhau, h thng thng lut

dng nh thi hnh tt hn so vi h thng lut dn s.

Cn phi cnh gic. C th hi nguy him nu dng cu "lut thin nhin" trong thi i

ngy nay v ngi ta thng lin kt cu ny vi nhng lut tng hin hu, nhng s

tht tuyt i v cng nhc v mong mun p t nhng t tng ny ln ngi khc.

Nhng t tng ny, theo ti, c th c gi l lut thin nhin c in. Theo nh

Thm phn Oliver Wendell Holmes Jr., mt trong nhng ngi ph bnh kch lit nht

"lut thin nhin c in", ni, nhng lut gia theo phi lut thin nhin c in mc

nhin tha nhn s hin hu ca nhng quyn c trc v i hi s tuyt i (c

Holmes, 1918). Nhng t "lut thin nhin" c dng mt cch khc trong bi ny.

Lut thin nhin c xem nh tm khin ch khng phi l cy kim. Lut thin

nhin/thng lut c nhn nhn mt cch ng n nh l mt hn ch cn thit i vi

ch thuyt thc chng lut, v trong thc hnh n rt sinh ng v mang tnh tng

i. Chng ta cn ng rng lut khng phi l vn bn lp php, v c nhng lut cao

hn rt nng ng m ch c th tm ra dn dn qua mt qu trnh tng tin, v tng tc.

Khng ai c th c kin thc, hoc l c ng c ng n tun th, tt c nhng lut

cao hn. Do , s phn chia quyn lm lut trong mt h thng "kim tra v cn bng,

cng vi cc nh lm lut l nhng quan ta c o to ng chuyn mn, bo m

rng, trong kh nng , chng ta c th t ti gn vi lut cao hn.

Trung Quc, c nhiu bi hc ng gi c th rt ra t cuc tho lun trn y v mt

quan im ng n v lut. Th nht, quc hi nhn dn (QHND) cn phi t ch v

vic qu ti vit cc vn bn lut. Nh mt s hc gi ch ra, mt trong nhng vn nn

ln nht ca lut v lp php mi l n khng c gii hn trong vic ban hnh cc sc lut.

gii quyt vn nn ny, QHND cn phi c khuyn khch t hn ch vic vit lut.

V d, QHND ch nn ban hnh lut trong khun kh ca hin php. Khng c lut no

c vi phm nhng quyn hin nh ca ngi dn. Ngoi ra, khi ra lut, QHND cn


P a g e 11 | 13

phi ch n tm quan trng ca cht lng cao, tnh chc chn, tnh c th d on v

s tn trng lut php ca ngi dn. Cng nn tm hiu phong tc tp qun v nhng

th tc thng c chp nhn trc khi ra cc vn bn lut.

Bi hc th hai cho Trung Quc l cc quan ta cn phi c hun luyn v c cho

quyn tm lut. H thng nh nc php tr, v ni chung l h thng ch ngha hp hin,

khng phi dnh cho vic nhng nh lm lut thay th lut gia v khoa lut hc (Sartori,

1987, trang 325). Nh tho lun trn, khi so snh vi cc nh vit lut, cc quan ta

cn c o to tt hn v c kh nng phn quyt lut qua nhng quyt nh t php

qua mt qu trnh nghin cu c tnh tng tin, tnh nht nh v tnh c th d on,

cng vi s tn trng lut php v t ti cht lng cao ca lut php. Thm vo , ch

c cc quan ta mi c th ngn c vic ln trnh php lut mt cch khn ngoan bng

cch p dng nhng nguyn tc chung ca lut php thay v phi ph cng tm ti qua

hng ngn sc lut c vit rt hn hp. Vai tr nguyn thu ca lp php phi l c

ng li nhng lut khng ban hnh (bao gm nhng tin l php l, truyn thng, v

phong tc c chp nhn mt cch rng ri t lu) v hp php ho nhng nguyn

tc chung ca lut php thay v ch trng n nhng tnh hung lut php c bit hoc

nhng tnh trng c th. i vi nhng lnh vc cha c tin l hoc truyn thng, gii

lp php cn bit mn nhng nguyn tc chung t nhng lnh vc khc v t nhng lut

tng t nhng nc khc v cho quan ta c p dng nhng nguyn tc lut

php chung vo nhng tnh hung lut php c bit v nhng tnh trng c th phn

quyt lut. ng nhin, quan ta phi c o to chuyn mn ng, c s dng cm

chu ng v s t ch c th lm c tt cng vic phn quyt lut php. iu ny,

d nhin cng yu cu ci cch h thng o to, tuyn chn, b nhim v kim ch (quyn

lc) ca quan ta.

Cui cng, c mt trt t lut php ng n, Trung Quc cn phi chp nhn mt

quan im ng n v lut php v thit lp mt nh nc hin nh. Quan im lp

php ca lut, nh tho lun trn y, rt nguy him v c th ni l thm khc. Chng

ta cn phi rt ra c bi hc t nhng thm kch trong qu kh trong lch s nhn loi

v t t cho chng ta trch nhim phi trnh cho nhng thm kch tng t khng xy


P a g e 12 | 13

ra na. t c iu ny, mt trong nhng vic m chng ta cn lm l chp nhn

mt quan im v lut bao gm lut cao hn (lut thin nhin v lut o c). Mt vic

khc m Trung Quc s cn phi lm l thit lp mt nh nc hin nh, dn dt n n

nh, quyn lc nh nc c hn ch ng mc, mt qu trnh tm lut c tnh tng

tin v sng sut, v cng nhn tnh ti cao ca nhng tiu chun cao hn c gi tr ph

cp ton cu.

L Ba l mt lut s ca vn phng lut Davis Polk & Wardwell, New York

Ti liu tham kho

1. Adam, T.R., in L. Bryson et al., Aspects of Human Equality. New York, New York:

Harper, 1956.

2. Aristotle. On Rhetoric, Book I, Chapter 13 (George A. Kennedy, translation). 1991.

3. Berman, Harold. "The Crisis of Legal Education in America." Boston College Law

Review 26 (1985): 347.

4. Cicero, M. "Laws." In Great Legal Philosophers, ed. C. Morris, 1959.

5. Holmes, O.W. "Natural Law." Harvard Law Review 32 (1918): 40.

6. Rice, Charles. 50 Questions on the Natural Law: What It Is & Why We Need It. San

Francisco, California: Ignatius Press, 1999.

7. Sartori, Giovanni. The Theory of Democracy Revisited. Chatham, New Jersey:

Chatham House, 1987.

8. Thomas, Clarence. "The Higher Law Background of the Privileges or Immunities

Clause of the Fourteenth Amendment." Harvard Journal of Law & Public Policy 12

(1989): 63.

Ngun: What is Law?


P a g e 13 | 13

Ghi Ch

[1] Thuyt t php tch cc (judiciary activism) l thut ng dng trong lut hc v p

dng cho cc thm phn ti M. Thut ng ny, c l u tin, do Arthur Schlesinger s

dng nm 1947 v vai tr ca thm phn, nhng khng nh ngha r rng l g; cho nn

gy ra rt nhiu tranh ci. Theo Keenan Kmiec th thuyt t php tch cc c th c h

thng ha thnh 5 im sau: (1) ta n tuyn b hnh vi ca mt ngnh khc l v hiu

lc; (2) khng tun theo tin l; (3) lp php qua phn quyt ca ta; (4) din dch chch

hng khi cc tin l c cng nhn; v (5) c sn nh kin trc khi ngh n. Trong

5 im ny, im 3 l im b ch trch gay gt nht Xem thm gii thch ca John Dean

ti http://writ.news.findlaw.com/dean/20050617.html

[2] Thuyt thc chng lut php (legal positivism) l mt trit thuyt cho rng lut php

thnh vn ch l cch ph din ch ca nh cm quyn (bt k c ti hay dn ch). L

thuyt ny tng phn vi l thuyt cho rng c mt loi lut cao hn cc lut thnh vn.

[3] Trong thut ng ca lut php, Lut cao hn (higher law), tc hin php, l cc lut

v nguyn tc cn bn lp php. Mi o lut do c quan lp php ban hnh khng th

mu thun v i ngc li hin php. Khi s dng thut ng ny, cc lut gia cn hm

l ngay c hin php cn nm di lut thin nhin v lut lun l. Th d quyn sng,

hng t do v mu cu hnh phc l nhng quyn cn bn (t nhin) c trc hin

php.

[4] Theo l thuyt v lut thin nhin th cc lut cng chnh hin hu sn trong thin

nhin, v ngi ta ch c th khm ph ra hay tm ra chng, ch khng lm ra chng

nh chng ta vn hiu trong tin trnh lm lut.

Documents

4.Luật pháp là gì