3g Dunya Tecrubeleri Surum 2

Editrler Yazarlar Deniz YANIK Afin BYKBA Kemal ERMAN Ahmet DARICI Afin BYKBA Aysel KANDEMR Ahmet DARICI Berke ORAN Ceylan DEMR Ferhan GNEN Kemal ERMAN Levent GEMC Murat GN

!"#$$#

UMTS ULUSAL KOORDNASYON KURULU __________________________________________________________________________________________

ALT ALIMA GRUBU-1 -2/128- DNYA TECRBELER SRM 2

Bu Rapor, UMTS Ulusal Koordinasyon Kurulu (UUKK) alma Grubu (G) bnyesinde faaliyet yrtmekte olan Birinci Alt alma Grubu (AG-1) tarafndan hazrlanmtr.

Raporun hazrlanma amac, nc Nesil (3G) Mobil Telekomnikasyon Teknolojisi hakknda bilgi vermek, 3G yetkilendirme almalar ile ilgili uluslararas tecrbeleri aktarmak ve 3G lisanslarnn verilmesinden sonra gnmze kadar yaanan gelimeleri dile getirmek suretiyle, sz konusu teknolojiye ynelik olarak lkemizde yaplacak yetkilendirme almalar kapsamnda Trk telekomnikasyon sektrnn analizini yapmakla grevli olan kinci Alt alma Grubunun (AG-2) faaliyetlerine k tutmaktr.

Dnya Tecrbeleri Raporu, UUKK G tarafndan hazrlanmas planlanan 3G Raporu almasnn AG-1 sorumluluundaki birinci blmn tekil etmektedir. 3G Raporu iki ana blmden mteekkil olup, anlan Raporun ikinci blmn AG-2 sorumluluunda bulunan Trk Telekomnikasyon Sektr balkl ksm oluturacaktr.

UUKK, Telekomnikasyon Kurumu Bakanlk Makamnn 19 Nisan 2002 tarihli Oluru ile kurulmu, sektrden ilgili kurum ve kurulular bu Kurula davet edilmi ve 28 Mays 2002 tarihinde Telekomnikasyon Kurumunda sz konusu kurum ve kurululardan eitli temsilcilerin itirakiyle gerekletirilen birinci toplant ile almalarna balamtr. eitli kamu kurum ve kurulular, iletmeciler, sermaye irketleri, ierik salayclar, reticiler, tketiciler ve sivil toplum rgtleri gibi telekomnikasyon sektrnde sz sahibi olan kesimlerden bildirilen toplam 22 kurulutan 73 temsilcinin katlmyla faaliyetlerini yrten UUKKnin kurulu amac, Trkiyede UMTS hizmet ve altyaplarnn yetkilendirilmesine ynelik olarak mevzuatta tanmlanan gerekliliklerin en etkin ekilde yerine getirilmesini salamak, bu kapsamda UMTS lisanslarnn verilmesi ile ilgili olarak sektrle g birlii yapmak suretiyle lke iin azami fayday salayacak kararlarn verilmesini temin etmektir.

Trkiyede UMTS lisanslarnn verilebilmesine ynelik olarak izlenmesi gereken sre 4502 ve 4673 sayl Kanunlarla deiik 406 sayl Telgraf ve Telefon Kanununda tanmlanm bulunmaktadr. 406 sayl Kanunun 4502 sayl Kanunla deiik 3nc maddesinin (c) bendi ve bu erevede alnan Telekomnikasyon Kurulu Kararlar dorultusunda, kt kaynak tahsisi ihtiva eden ve snrl sayda iletmeci tarafndan sunulmas gereken, her bir iletmeciye belirli, zel hak ve ykmllklerin verilmesini gerektiren UMTS hizmet ve altyaplar, imtiyaz szlemesi akdedilerek yrtlecek hizmetler kapsamnda deerlendirilmektedir. mtiyaz verilmesi suretiyle sunulacak hizmetlere ynelik olarak, 406 sayl Kanuna 4673 sayl Kanunla ilave edilen Ek 27nci Madde ile mtiyaz szlemesi akdedilerek yrtlecek olan telekomnikasyon hizmetleri veya alt yapsna ynelik yetkilendirmeye ilikin planlar Kurum tarafndan hazrlanr. Kurum tarafndan hazrlanan bu planlar Ulatrma Bakanlnn teklifi zerine Bakanlar Kurulu tarafndan onaylanr ve Kurum tarafndan yrtlr. hkm getirilmi olup, bu dorultuda Trkiyede UMTS hizmetlerinin sunulmas ve altyaplarnn kurulmasn



teminen yetkilendirme yaplabilmesi iin, ncelikle Telekomnikasyon Kurumu tarafndan bir Yetkilendirme Plannn hazrlanmas ve sz konusu Kanun hkmnde tanmlanan srecin takip edilmesi gerekmektedir. Bunun yan sra, yukarda belirtilen Ek 27nci Maddede Grev ve imtiyaz szlemeleri, telekomnikasyon ruhsat ve genel izinlerin asgari deerleri, Kurumun teklifi zerine Bakanlar Kurulu tarafndan belirlenir. hkm bulunmakta, bu da UMTS lisanlarnn verilebilmesi iin Telekomnikasyon Kurumu tarafndan bir asgari deerin tespit edilmesi ve bu deerin Bakanlar Kurulu tarafndan onaylanmas srecinin tamamlanmasn zorunlu klmaktadr.

Mevzuatn yukarda izah edilen gerekliliklerinin yerine getirilmesini temin etmek iin, Telekomnikasyon Kurumu ncelikle devlet tarafndan belirlenen politikalar dorultusunda sektr ihtiyalarnn ve sektrn bugnk durumunun tahlil edilmesi, hedeflere ulamak iin gerekli stratejilerin, en uygun pazar yapsnn tespit edilmesi, lisanslarn verilmesi iin en uygun zamann, lisans cretlerinin ve ihale ynteminin belirlenmesi almalarnn yrtlmesinin gerekli olduunu deerlendirmitir. Bu erevede, telekomnikasyon sektrnde sz sahibi olan tm kesimlerin bak alarnn, yaklamlarnn, talep ve nerilerinin bilinmesinin yararl olaca mtalaa edilmi ve Telekomnikasyon Kurumu tarafndan zme ulamada etkin, hzl ve katlmc bir yol izlenmesine karar verilerek ilgili kesimlerin almalara dorudan aktif katlmn salamak zere UUKK kurulmutur.

UUKK bnyesinde, yukarda belirtilen amalar dorultusunda aktif olarak faaliyet yrtmek zere bir alma Grubu kurulmutur. Sz konusu alma Grubu 46 UUKK yesinden olumaktadr. UUKKye katlan kurulular alfabetik olarak aada listelenmekte olup, bu Kurulda grev alan 73 yenin isimleri de kurum isimlerinin yanlarnda belirtilmektedir :

1. ALCATEL : Berke ORAN, Kadri ITMACI, Sedat BLBL 2. AYCELL : Cengiz AHN, Murat GN, Tahsin YILMAZ 3. Devlet Planlama Tekilat : Recep AKAL 4. ERICSSON : Altan CNGZ 5. Hazine Mstearl : Aye YT, T. lker ENEL 6. -TM : Ara YILDIZLI, Ceylan DEMR, Hasan SEL, Levent

GEMC 7. MOTOROLA : Alper TRKEN, Erdem ERTAY, Hakan SAYLAN,

Melih ZAYDIN, Nihat ABUK 8. NETA : Burak OKAY, hsan TUCUOLU, mer DACI,

Selcan TAKIRAN, S. Ahmet BAYKAL 9. NOKIA : Serhat OUZKURT, Sha AKYOL 10. zelletirme daresi Bk.l : Bar DNER, Gnden INAR 11. Rekabet Kurumu : A. Ogn SARI, Ali ARIZ 12. Sanayi ve Ticaret Bakanl : Belda ENEL PARLAK 13. SIEMENS : Mehmet GENGL, Seluk ZBAYRAKTAR 14. TBD : Atilla EL, Murat Kadir TURAL 16. TEDER : Bahadr BAHADIROLU, Cahit KARAKU, Kemal

YILDIRIM, nder BRTCENE, Serhat ZEREN



15. Telekomnikasyon Kurumu : Afin BYKBA, Ahmet DARICI, Atilla SEK, Aysel KANDEMR, Bilal NVER, Deniz YANIK, Erturul KARAUHA, Funda DEMRC, Gleser AYKARA, Murat CANDAN, Mustafa ALKAN, Mustafa NVER, Nur SAYGI, T. Ayhan BEYDOAN

17. Telsim : Ferhan GNEN, M. Ali NCEEFE, Muzaffer DNMEZ

18. TESD : Ali AKURGAL, Sait ERGVEN 19. Turkcell : Kemal ERMAN, Yiit BERKTA 20. Trk Telekom : Muharrem ZALP, Turhan MULUK 21. TTED : M. Ziya BOLULU, Osman TELC, Tayfun TRKALP 22. Ulatrma Bakanl : Abdurrahman OUZATA, Ahmet KARABACAK,

Kemal UUR, Muzaffer ALIKAN, Ik HALICI, lhami TRKAY, Suat DORUL

Dnya Tecrbeleri Raporu, toplam drt blmden olumaktadr. Birinci blmde 3G Teknolojisi hakknda bilgi verilmekte; kinci Blmde 3G ncesi pazarlarn durumu ve kaydedilen aamalar anlatlmakta; nc Blmde yetkilendirme sreci erevesinde lisans tanm ve kapsamlar, lisanslama yntemleri, lisans saylar, lisans cretleri, kaynak tahsisi, iletmecilere verilen hak ve ykmllkler ile telekomnikasyon otoritelerince uygulanan yaptrmlar hakknda dnya tecrbeleri aktarlmakta, Drdnc ve son Blmde ise 3G lisanslarnn verilmesinden bugne kadar yaanan gelimeler anlatlmaktadr.

Raporu hazrlayan yazarlarn isimleri ve hazrladklar blmler aada verilmektedir :

1. 3G Teknolojisi : Berke ORAN (Alcatel) 2. 3G ncesi : Levent GEMC, Ceylan DEMR (-Tim) 3. Yetkilendirme 3.1. Lisans Tanm ve Kapsamlar : Afin BYKBA (Telekomnikasyon Kurumu) 3.2. Lisanslama Yntemleri : Kemal ERMAN (Turkcell) 3.3. Lisans Saylar : Ahmet DARICI (Telekomnikasyon Kurumu) 3.4. Lisans cretleri : Levent GEMC, Ceylan DEMR (-Tim) 3.5. Lisans Sreleri : Kemal ERMAN (Turkcell) 3.6. Kaynak Tahsisi 3.6.1. Frekans Tahsisi : Ahmet DARICI (Telekomnikasyon Kurumu) 3.6.2. Numara Tahsisi : Aysel KANDEMR, Afin BYKBA (Telekomnikasyon Kurumu) 3.7. 3G letmecilerine Verilen Hak ve Ykmllkler 3.7.1. Arabalant : Murat GN (Aycell), Afin BYKBA, Ahmet

DARICI (Telekomnikasyon Kurumu) 3.7.2. Dolam : Murat GN (Aycell) 3.7.3. Tesis ve Altyap Paylam : Murat GN (Aycell) 3.7.4. Kapsama Alan Ykm. : Ahmet DARICI (Telekomnikasyon Kurumu) 3.7.5. Hizmet Kalitesi : Ferhan GNEN (Telsim) 3.8. Yaptrmlar : Ahmet DARICI (Telekomnikasyon Kurumu)



4. 3G Sonras : Levent GEMC, Ceylan DEMR (-Tim) Tanmlar ve Ksaltmalar : Berke ORAN (Alcatel) Ahmet DARICI(Telekomnikasyon Kurumu) Ek-1 Basndan Derlenen Haberler : Berke ORAN (Alcatel) Ek-2 Avrupa Birlii Mevzuat : Afin BYKBA (Telekomnikasyon Kurumu)

Raporun hazrlanmasnda, AG-2 almalarna k tutacak bilgilerin yer almasna, bu hedefin tesinde fazla detaya inilmemesine, verilerin sunuluunda kaynaklarn gsterilmesine, konularn tarafsz olarak ele alnmasna ve kiisel grlere yer verilmemesine dikkat edilmitir.

Yukarda izah edildii zere 3G Raporunun ilk blmn tekil eden Dnya Tecrbeleri Raporunun bu srm, UUKK G Takvimi dorultusunda yrtlecek faaliyetler boyunca duyulacak ihtiyaca gre gelitirilmeye ak bir srm olup, Rapordan hem kapsam, hem model itibariyle dier telekomnikasyon hizmetlerinin yetkilendirilmesine ynelik almalarda da rnek alnabilecek nemli bir kaynak dokman olarak faydalanlabilecei mit edilmektedir.

Raporun hazrlanmasnda emei geen btn kii ve kurululara teekkrlerimi sunarm.

Deniz YANIK Telekomnikasyon Kurumu 17 Aralk 2002, ANKARA



1. 3G TEKNOLOJS ..................................................................................................... 9 1.1 Tanm............................................................................................................................9

1.2 Tarihesi .....................................................................................................................10 1.3 Standardizasyon.........................................................................................................13

1.4 Frekans Bantlar .........................................................................................................22

1.5 Terminal Cihazlar.......................................................................................................23

1.6 UMTS Altyap Maliyetleri ............................................................................................29

1.7 Tahmini UMTS Gelirleri ..............................................................................................31

2 3G NCES ............................................................................................................ 33 2.1 3G Lisanslarnn Verilmesinden nce Pazarn Durumu......................................... . .35 2.2 3G Teknolojisinden Beklentiler ................................................................................ .38 2.3 2G ve 2.5G Teknolojilerinde Veri Hizmetleri .............................................................38 2.4 3G Lisanslamasn Hzlandran Etkenler ...................................................................41

2.4.1 Avrupa Birliinin 3Gye Bak............................................................................................... 41 2.4.2 Mevcut letmecilerin haleye Katlma ve haleyi Kazanma Gereksinimi................................41 2.4.3 Uluslararas Operasyonlar in Bir Frsat Olarak 3G Lisanslar............................................ 41 2.4.4 Japon I-Mode rnei- 3G Teknolojisinin Balatlmas in Bir Heyecan Kayna................. 42

3 YETKLENDRME ................................................................................................... 43 3.1 Lisans Tanm ve Kapsam.........................................................................................43

3.1.1 Avrupa Birlii.......................................................................................................................... 44 3.1.2 Almanya ................................................................................................................................. 45 3.1.3 Belika ................................................................................................................................... 45 3.1.4 ek Cumhuriyeti .................................................................................................................... 47 3.1.5 sve ...................................................................................................................................... 47 3.1.6 rlanda ................................................................................................................................... 47 3.1.7 Polonya .................................................................................................................................. 48 3.1.8 Tayvan .................................................................................................................................. 50 3.1.9 Yunanistan ............................................................................................................................. 50

3.2 Lisanslama Yntemi...................................................................................................51 3.2.1 Yntemlerin Karlatrlmas................................................................................................. 52

3.2.1.1 Artrma yntemi .............................................................................................................. 52 3.2.1.1.1 Artrma Ynteminin Eletirilen Ynleri......................................................................... 53

3.2.1.2 Gzellik Yarmas ............................................................................................................. 54 3.2.1.2.1 Gzellik yarmas Ynteminin Eletirilen Ynleri....................................................... 54



3.2.1.3 Karma Yntem................................................................................................................ 54 3.2.1.3.1 Karma Yntemin Eletirilen Ynleri .............................................................................. 55

3.2.2 lkelere gre Lisanslama Yntemleri ................................................................................ 55 3.3 Lisans Says...............................................................................................................56

3.3.1 AB lkeleri ............................................................................................................................. 57 3.3.2 Dier lkeler .......................................................................................................................... 58 3.3.3 Lisans Alan letmecilerin Hisse Yaplar............................................................................... 59

3.4 Lisans Bedelleri ..........................................................................................................64 3.4.1 Lisans Bedelleri le lgili lave Ykmllkler ......................................................................... 71

3.5 Lisans Sreleri............................................................................................................73

3.6 Kaynak Tahsisi ...........................................................................................................75 3.6.1 Frekans Tahsisi................................................................................................................. .....75

3.6.1.1 UMTS Spektrumu............................................................................................................... 77 3.6.1.2 AB lkeleri Frekans tahsisi ................................................................................................ 81 3.6.1.3 Dier lkeler....................................................................................................................... 82 3.6.1.4 Spektrumlarn Daha Esnek Kullanm Sreci..................................................................... 83

3.6.2 Numara Tahsisi...................................................................................................................... 84 3.6.2.1 UMTSde Numaralandrma ................................................................................................ 84 3.6.2.2 UMTSde simlendirme ve Adreslendirme.......................................................................... 85 3.6.2.3 UMTSde Kullanlan Dier Tanmlayclar .......................................................................... 86 3.6.2.4 Dnya Tecrbeleri .............................................................................................................. 87

3.6.2.4.1 Almanya........................................................................................................................ 87 3.6.2.4.2 ek Cumhuriyeti .......................................................................................................... 89 3.6.2.4.3 rlanda........................................................................................................................... 90 3.6.2.4.4 Tayvan .......................................................................................................................... 91

3.7 3G Iletmecilerine Verilen Hak Ve Ykmllkler ....................................................92 3.7.1 Arabalant............................................................................................................................. 92

3.7.2 Dolam (Roaming) ................................................................................................................ 98 3.7.3 Tesis ve Altyap Paylam .................................................................................................... 99 3.7.4 Kapsama Alan Ykmllkleri ............................................................................................ 100

3.7.5 Hizmet Kalitesi ..................................................................................................................... 104 3.7.5.1 Genel................................................................................................................................ 104 3.7.5.2 Trafik Snflar ................................................................................................................... 104

3.8 Yaptrmlar.................................................................................................................106 3.8.1 Belika ................................................................................................................................. 107 3.8.2 talya .................................................................................................................................... 107 3.8.3 Hollanda............................................................................................................................... 107 3.8.4 Yeni Zelanda........................................................................................................................ 107



4 3G SONRASI VE DEERLENDRMELER ........................................................... 108 4.1 3G Lisanslarnn Verilmesinden tibaren Yaanan Deneyimler .............................108

4.2 Gncel Haberler........................................................................................................111 4.2.1 Avrupa rnekleri .................................................................................................................. 111 4.2.2 Avrupa Birlii yesi Olmayan lkeler .................................................................................. 116

4.3 Gncel Gelimeler zerine Deerlendirmeler ........................................................117

TANIMLAR VE KISALTMALAR....................................................................................122

EKLER...........................................................................................................................128 EK-1. Basndan Derlenen Haberler EK-2. Avrupa Birlii Mevzuat EK-2.1. COM(2002) 301 Communication From The Commission To The Council, The European Parliament, The Economic And Social Committee And The Committee Of The Regions Towards the Full Roll-Out of Third Generation Mobile Communications EK-2.2. 128/1999/EC Of The European Parliament And Of The Council Of 14 December 1998 On The Coordinated Introduction Of A Third-Generation Mobile And Wirelesscommunications System (UMTS) In The Community



11..11.. TTaannmm

Mobil haberlemedeki teknolojik deiiklikler genellikle nesil terimi ile tanmlanmaktadr. Birinci nesil mobil teknolojisi, 1980li ve erken 1990l yllara zg analog bir teknoloji iken, ikinci nesil terimi, gnmzde yaygn olarak kullanlan Kresel Mobil Haberleme Sistemi (Global System for Mobile Communications, GSM) gibi saysal mobil sistemleridir.

nc Nesil (Third Generation, 3G) mobil telekomnikasyon sistemleri, erevesi ITU (International Telecommunication Union) tarafndan tanmlanan IMT-20001 (International Mobile Telecommunications-2000) sistemler olarak bilinmekte ve kullanclara yksek hzda veri iletimi, mobil internet eriimi, grntl ve sesli oyunlar, mzik ve grnt programlar ile salanan elence amal hizmetler olmak zere eitli hizmetlerin sunulmas maksadyla gelitirilen yeni nesil mobil telekomnikasyon teknolojisini iermektedir.

3G sistemleri, aadaki zellikleri desteklemektedir :

Her trl telsiz ortamnda 144 kbit/sn ve dk kapsama alan veya dahili ortamlarda 2 Mbit/sn iletim hzlar,

Simetrik ve asimetrik veri iletimi, ebeke balantl veya paket balantl internet protokol (IP) trafii gibi paket

balantl hizmetler ve gerek zamanl grnt, Daha iyi ses kalitesi, Daha byk kapasiteli ve gelitirilmi spektrum verimlilii, oklu ortam hizmetleri iin son kullanc veya terminallere ayn anda birden fazla

hizmet, 2G mobil sistemi ile kesintisiz balanabilme ve Farkl 3G iletim ortamlarnda kresel dolam, lek ekonomisi ve kitle pazar

gereksinimlerini karlamas beklenen ak uluslararas standart2.

Tablo 1.1.1de internet ve mobil haberleme dnmnden tretilmi yeni 3G hizmetleri gsterilmektedir. 2G cep telefonlar halen ksa mesajlar (en fazla 160 karakter) ve dk hzl verileri (kuramsal olarak 14.4 kbit/sn, ama uygulamada en fazla 9.6 kbit/sn) gndermek iin kullanlabilir. Ancak sz konusu hzlar, sabit hatl ebekelere balantl modellerle elde edilebilen 56 kbit/sn hzn yannda olduka dk kalmaktadr. te yandan 3G temel ses iletimi iin belli bir ilerleme salamakta; veri iletiminde ise yalnzca 2G cep telefonuna kyasla deil bir ok sabit ebeke balantl iletimlere kyasla da ok kapsaml bir ilerleme salamaktadr.

1 IMT hem Uluslararas Mobil Telekomnikasyon ve hem de Grntl Toplant Teknolojisi iin kullanlan ksaltmadr. IMT-2000 ve

tesi slogan ad altnda almalar devam etmektedir. Daha fazla Bilgi iin, bkz: http://www.itu.int/imt/.

2 ITU-R:IMT-2000, 3rd generation mobile services and applications., International Telecommunication Union,

http://www.itu.int/imt/what_is/3rdgen/index.html.



Tablo 1.1.1. Yeni 3G hizmetleri3

Hizmet Tipi Aa doru Yukar doru Asimetrik oklu ortam

Asimetrik oklu ortam hizmetleri bir yndeki trafiin dier yne kyasla daha youn gerekletii hizmetleri tanmlar. Bunlar arasnda, Internette srf, grnt gsterilebilir.

Orta oklu ortam

384 kbit/sn 64 kbit/sn

Yksek oklu ortam

2 Mbit/sn 128 kbit/sn

Simetrik oklu ortam

Simetrik oklu ortam hizmetleri ile her iki ynde eit dzeyde trafiin olduu hizmetler anlalr. Bunlar arasnda video konferanslar ve tele-tp hizmetleri gsterilebilir.

Yksek oklu ortam

Her iki ynde 128 kbit/sn

Veri iletim hzndaki artn; cep telefonlar, avu ii bilgisayarlar ve dier rnlerin oklu ortam eriim cihazlar haline gelmesini ve yksek kaliteli ses, grnt, grafik, internette srf, e-ticaret, e-posta ve talebe bal bant-genilii gibi oklu ortam iletim hizmetlerinde kullanlmasn salayaca ngrlmektedir. Bunun yan sra, 3G kresel dolamn tek bir cihaz ile mmkn klan standartlarn gelitirilmesi ile uluslararas dolam tam anlamyla salanm olacaktr.

11..22.. TTaarriihheessii

Mobil iletiim endstrisi son on yllk dnemde byk bir hzla gelime kaydetmitir. Avrupada birinci nesil analog mobil sistemlerini GSM teknolojisi izlemi, bugn ise kablosuz mobil teknolojiyi yeni nesil veri iletimi kapasiteleri ile birletiren ve yukarda tanmlanan 3G mobil sistemleri hayata geirilme aamasndadr.

lk kablosuz hcresel sistemler (birinci nesil, 1G) 1980lerde kullanlmaya balanmtr. Belli bal 1G sistemleri arasnda, AMPS (Advanced Mobile Phone Service), NMT (Nordic Mobile Telephone) ve Total Access Communications System (TACS) saylabilir. Hcre fikrine dayanan 1G ebekeleri, analog ses hizmeti salamakla birlikte, herhangi bir veri hizmeti salayamaz. Nispeten dk kalitede ses hizmeti salayan ve belirli blgesel alanlarnn dna kamayan analog 1G sisteminin yerini, 2G olarak bilinen ikinci nesil saysal mobil ebekeler almtr. Sz konusu saysal ebekeler saysal hizmetler getirmekten ok, spektrum verimliliini salamaya ynelik olmutur. TDMA (Time Division Multiple Access) ve CDMA (Code Division Multiple Access) gibi eitli teknolojileri kullanan GSM ve PDC (Personal Digital Cellular Standard) gibi ok sayda 2G standard mevcuttur. lk GSM ebekesinin ticari olarak balatld tarihten bu yana geen on yldan daha az bir sre iinde, 2G standard 179 lkeyi kapsayarak dnyann nde gelen ve en hzl byyen mobil standard haline gelmitir.

3 Dr. Patrick Xavier, Licensing Of Third Generation (3G) Mobile: Briefing Paper1, September 2001



3G mobil standardnn bugnk durumu, ITU Telsiz (ITU-R) 8inci alma Grubu iinde Gelecek Kamu Karasal Mobil Telekomnikasyon Sistemi (Future Public Land Mobile Telecommunication System, FPLMTS) standartlatrma almalarnn ilk defa balad 1986 yllarna kadar uzanan ve bir ok lkede gerekletiren uzun sreli almalar sonucunda ortaya kmtr.

Avrupada 1988 ylnda balatlan RACE I Program ile ilk defa temel aratrma almalar balamtr. Bunu 1992-1995 yllar arasndaki RACE II Program izlemi ve bununla birlikte Kod Blmeli oklu Eriim (Code Division Mutiple Access, CDMA) ve Gelimi Zaman Blmeli oklu Eriim (Advanced Time Division Multiple Access, ATDMA) test esaslarnn yan sra, Mobil ebeke (Mobile Network, MONET) Projesi kapsamnda ebeke konular zerinde almalar yaplmtr. Buna paralel olarak Avrupa, Japonya ve dier baz lkelerde bunun dnda kalan dier geni bant hava arayz zerinde incelemeler yaplmtr. Bu alma, Gelecek Telsiz Geni Bant oklu Eriim Sistemi (Future Radio Wideband Multiple Access System, FRAMES) Projesi iinde Gelimi Haberleme Teknolojileri ve Hizmetleri (Advanced Communication Technologies and Services, ACTS) kapsamnda yrtlmtr.

Avrupadaki 3G telsiz standard, Avrupa Telekomnikasyon Standartlar Enstits (European Telecommunications Standards Institute, ETSI) zel Mobil Grubu (Special Mobile Group, SMG) tarafndan be aday sistemin belirlendii 1997 yllarnda scak aamaya girmitir. Yaplan youn tartmalar sonrasnda, Ocak 1998de ETSI SMG ailesi en sonunda, Frekans Blmeli Dubleks (Frequency Division Duplex, FDD) almas iin ikili frekans kanallar zerinden Evrensel Mobil Telekomnikasyon Sistemi Karasal Telsiz Eriimi (Universal Mobile Telecommunication System Terrestrial Radio Access, UMTS UTRA) amacyla Geni Bant CDMA (WCDMA) ve tekli spektrum tahsisleri iin operasyon amacyla Zaman Blmeli Dubleks (Time Division Duplex, TDD) operasyonuna sahip Zaman Blmeli CDMA (TDCDMA) kullanlmas kararn vermitir. Sz konusu karar, ETSI tarafndan IMT-2000 telsiz haberleme teknolojisi iin bir aday niteliinde olmak zere ITUya yaplan UTRA teklifi iin bir dayanak oluturmutur.

Bu arada Japonya, ABD ve Kore gibi dier lkeler kendi 3G telsiz eriim teknolojilerini birbirlerinden bamsz olarak seerken, Kore, Japonya, Avrupa ve Kuzey Amerika topluluklarndan biri (T1P1) ayn teknolojiyi seiyordu. Ksa bir sre sonra btn bu ezamanl almalar srasnda, hayati nem tayan kresel donanm uyumluluu salayacak zde teknik zellikler salanmasnn ok zor olduu ortaya kmtr. Bu nedenle, ortak UTRA teknik zellikleri dorultusunda standartlama iin tek bir forum oluturma giriimleri ortaya kmaya balamtr. 1998 ylnda kurulan 3nc Nesil Ortaklk Projesi (3rd Generation Partnership Project, 3GGP) bu amac tamaktayd. Bu Projeye, Japonyadan TTC/ARIB, Avrupadan ETSI, Koreden TTA, ABDden T1P1 ve en son olarak (1999) inden CWTS katlmtr.

Yaklak ayn zamanlarda Kuzey Amerika mobil pazar rakip cdma2000 telsiz teknolojisi zerinde almak iin 3GGP2 grubunu oluturmu ve Evrensel Telsiz Haberleme Konsorsiyumu (UWCC) AWC136 veya IMT-SC (Tek Tayc) teknolojisini kapsayacak ekilde geniletilmitir. Bu iki sanayi grubu, Telekom Sanayii Birlii (TIA) TR45.2 komitesi iinde tanmlanan Amerikan Ulusal Standartlar Enstits (ANSI) 41



mobil protokoln esas almaktayd. Sz konusu iki ortaklk projesi, 2 Mbit/sn Saysal Gelitirilmi Kablosuz Telekomnikasyon (DECT) sistemi zerinde alan UWCC ve ETSI projeleri ile birlikte, ekil 1.2.1 ile gsterilen IMT-2000 telsiz teknolojileri ITU erevesini tamamlamak iin kendi standart kurumlar aracl ile almalar yapmtr.

Teknolojinin Evrimi

2G teknolojisi, saysal TDMA ve CDMA teknolojilerini esas almaktadr. En nemli 2G sistemi olan GSM uluslararas standart olarak 1992 ylnda yrrle girmi olup, hala daha bugn alan bir ok mobil sisteminin esasn oluturmaktadr. Sistemin dk bant genilii 9.6 kbps iletim hz salamaktadr. Bu hz ses trafii iin mkemmel olmasna karlk, veri tama iin yetersiz bulunmaktadr. Her eye ramen ebeke zerinden yaplacak balant ile Ksa Mesaj Hizmeti (Short Message Service, SMS) niteliinde snrl lde veri hizmeti yaplmas her zaman mmkndr. SMS hizmeti, bir mesaj bana azami 160 alfabetik ve saysal karakterin iletilmesine imkan vermektedir.

GSM yerine geen, ondan ok daha hzl olan ve 2.5G olarak anlan teknoloji ile; Genel Paket Telsiz Hizmetleri (General Packet Radio Services, GPRS) teknolojisi kullanlmas durumunda iki kat veri iletim hz ngrlmekte olup, sz konusu hzlar GSM Evrimi iin Artrlm Veri Sistemi (Enhanced Data for GSM Evolution, EDGE) ile daha da artrlabilmektedir. Bu hzlarla WAP esasl mobil internet ve oklu ortam mesaj hizmeti (multi-media messaging) ok daha pratik hale gelmektedir. Daha da nemlisi, paket balant teknolojisi ile balantlar (bir portal veya hizmet salayc ile balant kurma) ok daha hzl yaplabilmektedir. Ancak ilk UMTS kullanma girene kadar bu kapasitelerden tam yararlanma olana mmkn bulunmamaktadr. Mevcut koullar gz nnde bulundurulmakszn zamanla UMTS ile saniyede 2 Mb haberleme hzna

ekil 1.2.1. IMT-2000 Standartlar Organizasyonu



ulalmas beklenmektedir; ancak fiili alma koullar altnda bu hzn ancak %30 ila %40nn elde edileceini dnmek gereki olacaktr.

Teknolojinin evrimine ilikin aamalar Tablo 1.2.1de gsterilmektedir.

Tablo 1.2.1. Teknolojinin Evrim Aamalar

Tarih Teknolojinin Evrim Aamalar Potansiyel Transmisyon Hz (Kbit/sn) 1980ler Mobil telefonun gelitirilmesi 1992 GSM standardnn kullanlma girmesi (2G) 9.6 14.4

2000 Yksek hzl devre anahtarlamal veri (High Speed Circuit Switched Data, HSCSD) ile gelitirilen 3G lisanslarnn Avrupada onaylanmas

38.4 56

2001 3G deneme ve pilot hizmetleri balangc, Japonyada 3Gnin ticari srm (NTT DoCoMo), GPRS (2.5G) hizmetlerinin Avrupada srm

43 115

2002 Balar 3G zellikli mobil cihazlarn Avrupada kullanma girmesi

2002 EDGE (2.5G) hizmetlerinin srm, Avrupada UMTSin ticari kullanma girmesi 384 2002 Sonras 3G esasl hizmetlerin geliimi ve kullanma girmesi < 2000

GSM standard her ne kadar yeni protokollerle gelitirilmi olsa bile, eitli tayclarn (SMS, GPRS, EDGE) 3G iinde hala daha nemli rol oynamaya devam edecekleri, rnein SMSin metin mesajlar iletimi iin yine en iyi tayc olmay srdrecei, GPRSin ise fotoraf indirme veya bilgi hizmetlerine eriim gibi uygulamalarda etkin olarak kullanlmaya devam edecei belirtilmektedir. 4

3G ortamnn dntrlebilir zellikte olmas nedeniyle, bu teknolojilere ayn cep telefonu ile eriilebilecei ngrlmektedir.

11..33.. SSttaannddaarrddiizzaassyyoonn

ITU tarafndan 1980lerin ortalarnda IMT-2000 kavram gelitirilmi ve 2000 ylnda 3G teknik zelliklerinin IMT-2000 ad altnda anlmas iin onay verilmitir.

Gerek ITU iinde ve gerekse ITU dnda (ITU-R, ITU-T, 3GPP, 3GPP2, UWCC, vs.) bir ok birimlerin ibirlii altnda verilen bu onay, ayn zamanda ilk defa mobil sistemlerinin tek bir standart temelinde sistemler aras ileyebilirlik ve alabilirlik dorultusunda tam bir uzlamaya varlmas anlamn tamaktadr. Bununla birlikte 3G teknolojisine ynelik olarak, CDMA2000 (ABD, Kore), ve UMTS (Avrupa, Japonya) gibi, tek bir standarda uyum salayamayacak taraflardan kaynaklanan bir ok farkl yaklam sz konusu olmutur. Bu durum 3G teknolojisi iin farkl anlaylarn gelitirilmesi ile sonulanm ve bu ekilde IMT-2000 iinde birden fazla standart olumutur. Bu durum farkl seenekli modlar ve frekans bantlarnn kullanlabilmesi iin birden ok sayda mod

4 www.logica.com/telecoms, The essential guide to Third Generation Mobile



ve bant zerinden alan cep telefonlarnn olmasn gerekli klmaktadr. Bylelikle IMT-2000 standard, ayr eriim teknolojisini (FDMA, TDMA ve CDMA) esas alan be ayr telsiz arayzne imkan tanmaktadr. Bu teknolojilerden ikisi, Telekomnikasyon Sanayi Birlii (TIA) tarafndan 3G teknolojisi iin gelitirmi olan geni-bant CDMA snf (W-CDMA ve CDMA2000) iinde yer alrken, biri TDMA snf Evrensel Telsiz Haberleme 136, bir dieri TD-CDMA snf (Zaman-Blmeli Dubleks) ve sonuncusu ise FD-TDMA (DECT+) snf iinde yer almaktadr.

Tek bir standart zerinde anlama almalarnda karlalan sorun, katlmclarn her birinin kendi karlarna fayda getirecek olan belli bir standart uygulanmasn talep etmelerinden kaynaklanmaktayd. Bu durum ekil 1.3.1de zetlenmektedir. ekilde verilen liste eksiksiz olmamakla beraber, bu sre iine katlan kurulularn zellikler hakknda fikir vermektedir.

ekil 1.3.1. IMT-2000 Standart almalar ile lgili Organizasyonlar

3nc Nesil Ortaklk Projesi (3GPP)

3GPP, 1998 ylnda oluturulmu bir ibirlii anlamasdr. Bu ibirlii anlamas, rgtsel Ortaklklar ad verilen bir dizi telekomnikasyon standardn bir araya getirmektedir. Halen bu ekilde oluturulmu rgtsel Ortaklklar arasnda ARIB, CWTS, ETSI, T1, TTA, ve TTC yer almaktadr.



3GPP kuruluu, 3GPP Anlamasnn imzalanmas ile resmi bir nitelik kazanmtr.

3GPPnin kurulu amacn, gelimi GSM ekirdek ebekeler ve bunlarn destekledii Evrensel Karasal Telsiz Eriiminin (UTRA) gerek FDD ve gerekse TDD modlar zerine temellendirilmi nitelikte bir 3nc Nesil Mobil Sistemi iin kresel dzeyde geerli Teknik zellikler ve Teknik Belgelerin hazrlanmas tekil etmektedir. Bu ama zamanla deitirilerek, gelitirilmi telsiz eriim teknolojilerinin (GPRS ve EDGE) telekomnikasyon haberlemesi iin Teknik zellikler ve Teknik Belgelerin oluturulmas ve gelitirilmesini de iine almtr.

3GPP Anlamasnn imzalanmas ile sonulanan bu tartmalar, projenin dayandrld temel ilke ve fikirlerin tanmland Ortaklk Projesi Tanmlamalar olarak adlandrlan bir dizi slayt zerine kaydedilmitir. Ortaklk Projesi Tanmlamalar, oluturulmasndan bu yana srdrlememitir; ancak projenin alma ilkeleri hala yrrln muhafaza etmektedir.

Pazar gereksinimleri zerinde ortak bir bak as elde edilebilmesi iin bu proje kapsamnda Pazar Temsilcilik Ortakl olarak adlandrlan ikinci snf bir ortaklk oluturulmutur.

3GPPnin gnlk olarak ilerlemesini salamak amacyla, kalc proje destek grubu niteliinde Mobil Yetki Merkezi (MCC) oluturulmutur. MCCnin merkezi ETSInin genel mdrlk binas olan Sofya ve Antipolis, Fransada ilevini srdrmektedir.5

3GPP Tarafndan Hazrlanan Teknik zellikler ve Srmleri

Srm 99 : erik dondurma Aralk 1999 Temel zellikler :

UTRAnn FDD ve TDD modunda yaratlmas (3.84 Mcps) CAMEL Faz 3 (CAMEL Phase3) Ak Hizmet Mimarisi (Open Service Architecture) Konum Hizmetleri (Location Services) Darbant AMR (Narrowband AMR)

Srm 4 : erik dondurma Mart 2001 Temel zellikler :

Dk ip Hz TDD (1.28 Mcps) GERAN konsepti tanmland (EDGE/GPRS lu arayz) Bamsz Devre Anahtarlamal ebeke mimarisi Gerek zamanl grnt ak oklu ortam Mesajlama

Srm 5 : erik dondurma Mart 2002 Temel zellikler :

IP tabanl oklu ortam hizmetleri IMS (IP Based Multimedia Services) Yksek hzl veri paket eriim HSDPA (High Speed Data Packet Access-)

5 Dr. Patrick Xavier, Licensing Of Third Generation (3G) Mobile: Briefing Paper1, September 2001



Genibant AMR (Wideband AMR-yeni 16 Khz kodek) CAMEL Faz 4 (CAMEL Phase 4) PSte utan uca kalite (QoS) Evrensel metin telefonu sistemi GTT (Global Text Telephony) rnek:

Gerek zamanl yaz yazmak Srm 6 : ierik dondurma Haziran 2003 iin planlanyor.6

Dier nemli 3G Mobil Standart Organizasyonlar

3GPP, 3GPP2, UWCC ve ETSIP DECT, 3G mobil standartlar iinde yer alan eitli organizasonlar tekil etmektedir. Bunlarn yan sra bu alanda alan daha bir ok nemli kurulu bulunmaktadr.

ITUya bal olarak IMT-2000 zerinde alan birden fazla sayda alma Grubu bulunmaktadr. ITU-T iinde, nc birimlerden biri yeni zel alma Grubu (SSG) IMT-2000 iken, ITU-R iinde ba eken grup olarak alma Grubu WP8F, eski TF8/1 ve WP8/13 gruplarnn yerini almtr.

Mobil Telsiz Internet Forumu (MWIF), eriim teknolojisinden bamsz tek bir mobil telsiz ve internet mimarisi uygulamasnn kabul dorultusunda faaliyet gsterme misyonunu stlenmitir. Forumun esas amac, GSM/UMTS ile CDMA/cdma2000 pazarlar arasndaki sinerjiyi gz nnde bulundurmaktr.

3G Mobil nternet, hzl standart geliimi ve bunun iletmeciler, satclar ve uygulama gelitiricileri tarafndan benimsenmesini salayacak ekilde ortak bir IP-esasl nc nesil mobil haberleme teknolojisinin kablosuz sisteminin gelitirilmesinde aktif bir rol oynamaktadr. Burada esas ama, GSM/UMTS ve TDMA/UWC136 pazarlarndaki sinerjiyi esas almak ve bylelikle GPRS paket verilerinin ortak kullanmn tevik etmektir.

nternet Mhendislik Grev Gc (IETF), IP teknolojisinin mobil ebekesi iine sokulmasna paralel olarak giderek daha youn bir ekilde mobil standartlar konusu ile ilgilenmektedir. 3G mobil sistemler zerinde alan gruplar arasnda MOBILEIP (hareketlilik iin), SIP (IP-esasl ar kontrol iin) ve SIG-TRAN (sinyal iletimi iin) yer almaktadr.

letmeci Uyumlatrma Grubu (OHG), 3G telsiz standartlarnn uyumlatrlmas zerinde 1999 yllarnda ortaya kan dalma durumunu nlemek iin Mobil piyasasndaki rakiplerin (GSM, CDMA, TDMA) bir araya getirilmesi dorultusunda nemli bir sahne arkas ilevi grmektedir. Grup, 3G Mobil standartlarnn evrimi zerinde tartma amacyla ilgili temsilcilerin katlm ile dzenli toplantlar yapmaktadr.

lk bakta btn bu organizasyonlar arasndaki ilikilerin ok karmak olduu sanlabilir; ancak pratikte fikirlerin gelime seyri ve teknik etkileim ile oluturulan

6 Adrian Scrase, Global Standardization by the 3rd Generation Partnership Project (3GPP) within the IMT 2000 Framework, AFRICA

DAY WORKSHOP, Johannesburg, South Africa, 14 November 2001



hiyerari gz nnde bulundurulursa durum biraz daha netlemektedir. 3GPP/3GPP2 ortaklk projeleri ve UWCC zerinde alan ana blgesel kurulularda yer alan nde gelen standart uzmanlar teknik zellikler zerinde anlamakta, daha sonra bunlar kendi kurulular tarafndan standartlar olarak yaymlanmaktadr. Bunun ardndan sz konusu standartlara ITU tarafndan resmi neriler olarak atf yaplmakta ve/veya zetlenmektedir. Ayn ekilde, baz uzmanlar da OHG, MWIF ve 3G.IP gibi gerekliliklerin belirlenmesi forumlar iinde yer almakta ve bunlar sistem ii hususlar ve uyumlatrma zerinde tartabilmektedirler. 7

IMT 2000 Telsiz Arayz Standartlar

Her ne kadar kresel erevede tanmlanm olsa da, 3G iinde eitli telsiz arayzleri benimsenmitir. Bunun nedeni, uzun tartmalar sonrasnda bile eitli siyasi, tarihsel ve teknik nedenlerde katlmclarn tmnn tek bir telsiz arayz zerinde anlama salayamam olmalardr.

Telsiz arayz tercihi byk nem tamaktadr. Zira arayz tercihi yalnzca telsiz ebekesi temel kapasitesini belirlemekle kalmamakta, ama ayn zamanda parazit, ok gzergahl yaylma ve bir baz istasyonundan bir bakasna gezinmenin nasl gerekletirilebileceine ilikin hususlarnn zmn belirlemektedir. Dolaysyla telsiz arayz tercihi, sistem karmakl ve maliyeti zerinde nemli bir etkendir.

IMT-2000 karasal bileeni iin nerilen be ayr telsiz arayz bulunmaktadr. Sz konusu arayzler aada aklanmaktadr :

CDMA Dorudan Yayma

Bu arayz, Evrensel Karasal Telsiz Eriimi (UTRA) FDD veya WCDMA olarak tanmlanr. FDD almas, yeryz uydu ve uydu yeryz spektrum iftleri gerektirir. Telsiz eriim plan yaklak 3,84 Mcps yonga hznda ve yaklak 5 MHz bant geniliinde bilgi yaynmna sahip dorudan-sralamal CDMA niteliindedir. Modlasyon, iki kanall QPSKdr.

CDMA oklu Taycl

Bu telsiz arayz ayrca cdma2000 olarak da bilinmektedir ve FDD iinde almaktadr. Telsiz arayz, kod blmeli oklu eriim (CDMA) teknolojisini kullanan bir geni bant yaylma spektrum sistemidir ve halen kullanlan TIA/EIA-95-B standartlar ailesi kullanan sistemler iin 3G-evrimi olana salamaktadr.

CDMA TDD

Bu telsiz arayz, dorudan-sralamal CDMA telsiz eriimi plan kullanr. Bunun iki tipi vardr: 5 MHz bant geniliinde ve 3,84 Mcps yonga hznda, te yandan TD-

7 P. Sehier, J-M. Gabriagues, A. Urie, Standardization of 3G Mobile Systems, Alcatel Telecommunications Review-1st Quarter 2001,

www.alcatel.com



SCDMA ise 1.6 MHz bant genilii ve 1.28 Mcps yonga hz kullanmaktadr. TDD sistemleri tekli spektrum blmleri zerinden alabilmektedir. UTRA TDD zellikleri UTRA FDD yaygnl salayacak ekilde gelitirildi. Ayrca, bu zellikler gelitirilmi GSM-MAP esasna oturtuldu, ancak gelimi bir ANSI-41 esasl ebeke ile alabilme kapasitesine sahip bulunmaktadr.

TDMA Tekli-Tayc

Bu telsiz arayz, ayrca Evrensel Kablosuz Haberleme-136 (UWC-136) olarak biliniyor ve bir FDD sistemi niteliinde. Bu TIA/EIA-136 ve GSM GPRS arasnda azami ortaklk salama amacyla gelitirildi. Telsiz arayznn 3Gye ynelik TIA/EIA-136 teknolojisinin gelitirilmesi amaland. Bunun iin 30 kHz kanal ses ve veri kapasiteleri, yksek hareketlilik uygulamalarna uygun ekilde yksek veri hzlar (384 kbit/sn)iin 200 kHz tayc ve dk hareketlilik uygulamalar iinse ok yksek hzl veri (2 Mbit/sn) iin 1,6 mHz tayc ilavesi ile artrld.

FDMA/TDMA

Bu telsiz arayz ayn zamanda Saysal Gelimi Kablosuz Telekomnikasyon (DECT) olarak anlmakta ve Avrupa Teknik Standartlar Enstits (ETSI) standartlar ile tanmlanmaktadr. 8

ekil 1.3.2de IMT-2000 iin benimsenen karasal telsiz teknolojileri, ekil 1.3.3te ise FDD ve TDD kavramlar gsterilmektedir.

8 http://www.cellular-news.com/3G/3g_technology.shtml



ekil 1.3.2. ITU-R IMT-2000 Telsiz Arayzleri

ekil 1.3.3. FDD ve TDD Kavramlar

FDD, yer-uydu ve uydu-yer iletiimleri belirli frekans bantlarnda yerletirilmi iki farkl tayc kullanr. Ayn tayc gruplarn kullanan kullanclar farkl yaylma kodlar ile birbirinden ayrlrlar. TDDde ise yer-uydu ve uydu-yer iletiimleri ezamanl aralklar kullanlarak ayn tayc zerinden gerekletirilir. Zaman dilimleri iletme ve alma ksmlarndan oluur. Bilgiler yer-uydu ve uydu-yer ynnde mnavebeli olarak gnderilir. Ayrca, ayn zaman dilimleri ve tayclarn kullanan kullanclar bir CDMA modu iinde oklanmaktadr.



GSMden UMTSe Gei

GSM esas olarak bir devre anahtarlamal teknolojisidir. Bugn internet benzeri hizmetler iin ilikin paket anahtarlamal haberleme uygulamalarna ynelik olarak youn almalar yaplmaktadr.

Ticari kullanma sunulmu olan GPRS standard, 160 kbit/sn hzndaki paket verilerini mobil ebeke balants zerinden desteklemektedir.

EDGE azami 384 kbit/sn veri hz salamaktadr. EDGE standartlatrmas tamamlanm ve ticari srm 2001 yl sonunda gerekletirilmitir. EDGE gerek altyap ve gerekse terminal asndan ok ciddi teknolojik aama gerektirmektedir.

GERAN, GSM/EDGE evriminin ikinci aamasdr. Bu standart ses ve gerek zamanl paket hizmetlerin desteklenmesini salayan 1920 kbit/sn seviyelerine kadar veri hz salayabilmektedir.

EDGEin, 2G ile 3G arasndaki a kapataca dnlmektedir. letmecilerin yksek hzl veri-esasl hizmetleri salayabilmeleri amacyla UMTS lisans olmakszn almalarn ngrmektedir. lk nce UMTSin adalar biiminde konulandrlaca, bylelikle EDGEin ayn zamanda UMTS lisans olan iletmecilerin de kendi veri hizmetlerinin devamlln salayaca ngrlmektedir. EDGEin konulandrlmas UMTSden ok daha az yatrm gerektirmektedir; zira GPRS altyaps mevcuttur.

UMTS ebeke Mimarisi

UMTS ebeke mimarisi temel olarak Telsiz Eriim ebekesi (UTRAN), ekirdek ebeke (CN) ve kullanc terminali (UE) olmak zere alt birimden olumaktadr. Telsiz eriim ebekesi ve ekirdek ebeke birbirlerine Iu denilen bir arabirimle balant halindedir. Iu arabirimi devre anahtarlamal (CS) veya paket anahtarlamal (PS) olabilir. ebeke birimlerinin ierdikleri elemanlar aadaki ekildedir :

UTRAN (UMTS Karasal Telsiz Eriim ebekesi) Node-B ve RNC (Radio Network Controller)den olumaktadr. Node-B GSMdeki baz istasyonlarna (Base Transceiver Station)e edeerdir. RNC ise GSMdeki BSC (Base Station Controller)e edeerdir.

ekirdek ebeke (Core Network) GSMdeki NSS (Network Switching Subsystem)e edeerdir.

UMTS Karasal Telsiz Eriim ebekesi ekil 1.3.4te gsterilmektedir.



ekil 1.3.4. UMTS Karasal Telsiz Eriim ebekesi

UMTSde farkl bir telsiz arayz kullanld iin UTRAN adnda yeni bir telsiz eriim ebekesi tanmlanmtr. UTRAN, bir veya daha fazla RNSten (Radio Network System) olumaktadr. Her bir RNS ise bir adet RNC ve bu RNCye bal Node-Blerden olumaktadr. UTRAN telsiz arayzn dier ebekelerden farkl klan taraf, 2 adet farkl, fakat birbirini tamamlayan telsiz eriim modu iermesidir. Bunlar;

UTRA FDD, UTRA TDDdir

FDD modu tamamen WCDMA tabanldr. TDD modunda ise ilave olarak bir TDMA ksm mevcuttur. UTRA FDD, IMT-2000 Telsiz Arayz Standartlarnda IMT-DS bal altnda, UTRA TDD ise IMT-TC bal altnda snflandrlmaktadr. UMTS, 2G sistemlerden farkl olarak Iu, Iur, Iub ve Uu isimli drt yeni arabirim tanmlamaktadr. Iu arayz telsiz eriim ebekesi (UTRAN) ile ekirdek ebeke (CN) arasndaki balanty, IuR arayz RNCler aras balanty, IuB ise Node-B ile RNC arasndaki balanty salamaktadr. Uu arayz de kullanc terminaliyle Node-B arasnda balanty salamaktadr. Dier arayzlerin aksine Iur arayznn GSMde benzer bir karl yoktur. Iu, Iub ve Iur arayzleri mantksal birimler olup, ATM transmisyon prensiplerine gre almaktadrlar.

UTRA mimarisinin ana hatlarn izen tanmlamalar aada verilmektedir :

aretleme ve veri iletim ebekeleri mantksal olarak birbirinden ayrlmtr. UTRAN ve kod ebeke ilevleri, iletim ilevlerinden kesin olarak ayrlmtr. Makro-farkllk (yalnz FDD) tmyle UTRAN iinde zmlenir. Telsiz Kaynak Kontrol (RCC) iin hareketlilik balants tmyle UTRAN iinde

zmlenir.



Arayzler zerindeki ilevsel blmlenmede mmkn olduu kadar az seenek vardr.

Arayzler bu arayz zerinden kontrol edilen bir mantk birimi modeli esasna dayandrlm olmaldr.

Bu genel ilkeler GSM iin olanlardan ok farkldr ve esasnda da GSM ile balantl snrlamalarn stesinden gelmek iin gelitirilmitir.

Kullanc donanm, iki ksmdan olumaktadr :

Mobil Donanm (Mobile Equipment-ME) : Hava arayz zerinden telsiz haberlemesi iin kullanlan terminal.

UMTS Abone Kimlik Modl (UMTS Subscriber Identity Module-USIM) : Abonman kimlik bilgilerini bulunduran ve birden fazla sayda gvenlik ilevlerini gerekletirilen kk bir kart.

11..44.. FFrreekkaannss BBaannttllaarr

3G Mobil Spektrum Tahsisi

Teknik olarak 3G mobil teknolojisi iin 400 MHz ve 3 GHz aras spektrumu uygundur. Sz konusu spektrum, Dnya Telsiz Konferans (WRC) ve ulusal hkmetler aras anlamalar ile tahsis edilmi geni aralkta bir spektrumdur. 1993 ylnda yaplan WRC srasnda 2G mobil spektrum tahsisleri, o dnemde ngrlen talep art esas alnarak kararlatrlmtr. 1997de yaplan WRCde ise gelecee baklarak, henz kesin tanmlanmam 3G iin ok kk bir aralk (3G uydu uygulamalar iin 60 rezerv ile birlikte 230 MHZ) ayrlmtr. Bu erevede, ulusal hkmet yetkilileri tarafndan bu spektrum tek tek lkelerin ihtiyalar ve ncelikleri esas alnarak belirlenmitir.

1993 ila 2000 yllar aras, mobil spektrum tahsisi ve zellikle 3G spektrumu tahsisi ile ilgili nemli gelimelere sahne olmutur. Bunlardan birincisi, 2G mobil hizmetlerine ynelik talebin, Avrupada 1993 ylnda bu konuda yaplan en iyimser tahminlerin ok ok zerinde olmasdr. Baz lkeler buna kar ilave 2G lisanslar vermi ve gerektiinde ilave spektrum tahsisat yapmtr. kinci nemli gelime ise, mobil donanm imalat sektrndeki, spektrum verimliliini artran yeni teknolojik gelimelerdir. Yine de bu dnem iinde hi bir lke 3G iin spektrum tahsisi konusunda giriimde bulunmamtr; ancak bu konu WRC 2000 gndeminde en n srada gelen maddelerden biri olmutur.9

UMTS frekanslar, 3.6.1 Frekans Tahsisi Blmnde detayl olarak aklanmaktadr.

9 William H. Melody, TelecomReform Spectrum Auctions And Efficient Resource Allocation: Learning From The 3G Experience In

Europe, Delft University of Technology and LIRNE.net, Volume 1 Number 1 April 2001,



11..55.. TTeerrmmiinnaall CCiihhaazzllaarr

2002 ylnda 2001 ile kyaslandnda cep telefonu alannda nemli gelimeler kaydedilmi ve 3G modelleri iin prototip aamasndan Avrupa pazarnda piyasaya srlmesi aamasna ulalmtr.

3G hizmet sunumuna 2001 ylnda balanan Japonyada, snrl sayda imalat tarafndan piyasaya srlen, 100.000 rakamnn zerinde terminal cihaz (video kameral, PDA-tipi PC arayz balantl) kullanlmaktadr. Baz imalatlar, iki-mod kapasiteli (2G+3G) 3G terminallerini 2002 ylnn ikinci yarsnda piyasaya sreceklerini duyurmulardr. Bu, tam kapsama alanna sahip 2G hizmet ortamna alm Avrupal tketici iin, zelikle 3G kapsama alannn ancak tedricen artmasnn beklenmesi nedeniyle bir dnm noktasn oluturacaktr.

Avrupadaki 3G terminalleri ile ilgili olarak ilave yeni zellikler gndemdedir; yksek znrlk, yksek kontrasta sahip renkli ekranlar, pil kapasitesini artracak daha verimli enerji kullanm ve oklu ortam ilevleri ile btnleme (MP3 alar, telsiz, oyunlar, kayt yapma ilevi, takvim, mikro gzatc ve Java-zellikli) bunlardan bazlardr.

nemli Konular ve Eilimler

Tablo 1.5.1de terminal cihazlar ile ilgili baz teknik hususlar ve eilimler zetlenmektedir.

Tablo 1.5.1. Cep Telefonlar ile ilgili Konular ve Eilimler

Teknik Alanlar Konular ve Eilimler Mobil Tarayclar

Halen tarayclar cihazn iine gml durumdadr. Gelecekte, yazlm esasna dayanan ve fabrikada kurulanlarn yan sra yklenebilir tipte olanlara doru bir gelime sz konusudur. Mobil insan-makine arayzleri ile ilgili teknik zelliklerin ise tanmlanmas gerekiyor.

Mobil letim Sistemleri

Gnmzde piyasada mobil iletim sistemi olarak birden fazla sayda rn bulunmaktadr ve gelecekte bunlarn saylarnn artaca ngrlmektedir. LinuxOS ve eCos en son kaydedilen iki yeni gelimedir.

Mobil Terminal Teknolojisi

Gnmzde teknolojik alannda kaydedilen gelimeler arasnda, daha yksek ilem gc, dk pil tketimi ve daha fazla kapasite temini yer almaktadr. Ak teknolojisindeki gelimeler, ip ilem gcndeki gelimelere ayak uyduramamaktadr. Ekran teknolojisi, yksek younluklu renkli ekranlar gelitirme dorultusunda ilerleme kaydetmektedir.

Kaynak : UMTS Forum

Sabit haberleme dnyasnda masa st PCler ve diz st bilgisayarlar iki nde gelen son kullanc cihazlar arasnda yer almaktadr. Mobil iletiim pazarnda ise, ok sayda son kullanc veri haberleme cihazlar gelitirilmektedir. Bu cihazlar biim etkeni, ilevsellik, kullanlabilirlik ve maliyet asndan birbirinden farkllklar gstermektedir.



Gnmzde giyilebilir mobil cihaz kavram gelitirilmeye balanm olup, kullanlp atlan telsiz cihazlarn gelitirilmesi gndemdedir.

ekil 1.5.1de gsterildii gibi, biim etkeni kk olan rnlerin, 2007 ylna kadar toplam bilgisayar cihazlar iinde bugnk seviyesinin (%17) zerinde bir rakam olan %44 oranna ulaaca tahmin edilmektedir.

ekil 1.5.1. Toplam Bilgisayar Cihazlar Kullanm (Dnya Tahmini)

ekil 1.5.2de, 2G, 2.5G ve 3G mobil cihaz pazar kesimlerinde uygulamalar konu edilmektedir.10

10 Report No. 16, Report from the UMTS Forum, 3G Portal Study A Reference Handbook for Portal Operators, Developers and the Mobile Industry, UMTS Forum, November 2001



ekil 1.5.2. 2G, 2.5G ve 3G Mobil Cihaz Pazar Kesimleri

Baz pazarlarda mevcut cihazlarn toplam pazara girii asndan bir doyma notasna ulalm olduu grlmektedir. Cihaz teknolojisi ve ilevselliindeki hzl deime nedeniyle, mevcut cihazlarn yerini alan cihaz pazarnn geni olduu Bir ok orta-kademe ve yksek-kademe cihazlar 3G portal hizmetleri kullanclar iin ok zengin deneyim salar grnyor.

3G Cep Telefonu Pazar Gelime Sreci

Japonya Pazar

UMTS terminalleri: Donanm zm: 2000in 4c eyrei Yazlm zm: 2001in 3c eyrei

Avrupa Pazar

UMTS terminalleri: 2001/2002: Prototipler Japon donanmlarna balyd

GSM/GPRS/UMTS terminalleri: Donanm zm: 2001in 4nc eyrei / 2002nin 1inci eyrei Yazlm zm: 2002nin 3nc eyrei



ekil 1.5.3. 3G Mobil Cihazlarnn Genel Yol Haritas

Q400 Q101 Q201 Q301 Q401 Q102 Q202 Q302 Q402 Q103 Q203

PrePre-Commercial-Commercial3GPP - Dual-Mode3GPP - Dual-Mode

PrototypesPrototypes3GPP - Dual-Mode3GPP - Dual-Mode

UMTS Mode TestsUMTS Mode Tests3GPP - Mono-Mode3GPP - Mono-Mode

Prototype Prototype Docomo Docomo Mode Mode

PrePre-Commercial-CommercialDocomo Docomo ModeMode

CommercialCommercialDocomo Docomo ModeMode

Step A

UMTS Mode TestsUMTS Mode Tests3GPP - Mono-Mode3GPP - Mono-Mode

Step B

Step B

Step B

StepA: 3GPP March00 or Dec00 StepB: 3GPP June01

JAPA

NRO

W

Kaynak: 3G Terminals Solution, 2002 Alcatel

rnek 3G Terminalleri: 3G terminali olarak snflandrlabilmek iin cihazn aadaki zelliklere sahip olmas gerekmektedir.

Asgari 144 kbps veri iletim hzn salayabilme Ekli e-postalar alp gnderebilme Mobil Internete eriebilme Sesli grnt klibi ve renkli ierik gsterebilme

Tablo 1.5.2. rnek 3G terminalleri ve zellikleri rn Fiyat Arlk Boyut Sharp SH2101V US$1000 280 gram 137 x 98 x 25 mm LG KH5000 US$490 110 gram 95 x 49 x 22 mm Samsung SCH-E100 US$450 89 gram 89 x 47 x 21 mm Panasonic P2101V US$440 150 gram 104 x 56 x 35 mm Panasonic D2101V US$305 160 gram 150 x 55 x 28 mm Toshiba T2101V US$300 110 gram 145 x 46 x 22 mm NEC N2001 US$270 105 gram 103 x 52 x 50 mm NEC N2002 US$270 107 gram 103 x 52 x 22 mm Panasonic P2002 US$250 110 gram 103 x 52 x 25 mm Samsung N400 US$180 113 gram 108 x 52 x 21 mm Kaynak: http://www.3gnewsroom.com/3g_mobile_phone_review/index.php?sort=price

3G terminallerine ilikin son gelimeler Ek-1de verilmektedir.



UUMMTTSSiinn SSuunndduuuu HHiizzmmeettlleerr

lk olarak, kullanc tarafndan yaratlan talebin daha iyi anlalmas iin 3G kullanc ihtiyalar zerinde durulmaktadr.

3G kullanc ihtiyalar, UMTS Forum tarafndan aadaki ekilde ortaya konmaktadr11 :

Kullanm kolayl Maliyet avantajlar (kullancnn, stlendii maliyet karl salad yarar asndan

yapaca deerlendirmeye baldr) Herhangi bir yerde herhangi bir zamanda bilgiye eriim Herhangi bir cihaz zerinden irket ebekesine eriim Herhangi bir cihaz zerinden her trl mesaja (ses, e-posta, oklu ortam, faks)

eriim Grnt ve a konferans zel tip bilgiye eriim Toplumsal ilikiler (ilgi alanndaki kurumlar) stendiinde belli bir yerde olan bilgiye eriim 2001

Avrupa yasa koyucular12 ulusal kurululara, ticari 3G hizmetleri vermek isteyen iletmecilerin en ge 2002 yl balarna kadar lisans prosedrlerini belirlemeleri arsnda bulunmutur. Ancak Avrupa topluluu, henz 3G hizmetlerinin balangc iin kesin bir tarih belirlememitir.

Dnyann geri kalan ksmnda 3G hizmetleri imdilik ticari temelde piyasaya srlm, Japonyada ise Ekim 2001den bu yana Tokyo evresinde ticari dzeyde uygulamaya sokulmutur. 3G Nisan 2002 sonuna kadar yaklak 106.000 mteriyi kendisine ekmeyi baarmtr. Tutarl sonular, ancak btn belli bal kentsel alanlarn kapsam iine alnmas ve 3G kullanclarn yeni salanan hizmetin dolam kapasitesi deneyimini yaamalarndan sonra elde edilebilecektir. Japonyada 2.5G ebekeleri zerinden sunulan veri iletim hizmetinin (kamera donanml terminaller aracl ile sabit resim iletiminin de yer ald gelimi grnt iletimi hizmetlerinin) de mteriler tarafndan ciddi bir seviyede benimsenmi olduu; 3G alanndaki kullanc saysndaki hzl arttan anlalmaktadr.

2002 ylnn ikinci yars iin 3G lisans veren kurumlar tarafndan yaplan aklamalara baklarak, 3G hizmetlerinin ticari srmnn gerekletirilmesinden sonra byyen bir pazar talebi ile kar karya kalmas sz konusu olabilecektir. lk olarak, SMS trafii byme eilim hz ayn seviyesini korumaktadr ve iletmeciler bu hizmetten salanan gelirlerini artrmaya baladlar. SMS bugn Avrupada geni apta kullanlmakta olan mobil kua temelinde salanmakta olan tek veri hizmeti olma zelliini srdryor. 2G hizmet paketinin normal bir ksm olarak yaygn kabul grmesi, 3G hizmetinin salayaca daha st dzeyde mesaj hizmetleri iin gl bir

11 Dr. Bernd Eylert, UMTS Forum Chairman, Status of UMTS to date, EUROFORUM, Dsseldorf, May 2002

12 Decision 128/1999/EC. http://europa.eu.int/information_society/topics/telecoms/radiospec/mobile/legislation/index_en.htm



talep olacana iaret ediyor. Btn iletmeciler, resimler, ses klipleri ve zil tonlar gibi eitli oklu ortam nesnelerinin ilave imkanlar salayacak bir sonraki nesil eitli mesaj hizmetleri gelitirmek iin var gleri ile abalyorlar.14, 13

kinci olarak, yeni hizmet seeneklerinin reklamlarnn yaplmas ve ak destein verilmesi konusunda duyarl davranlyor olmasna karn GPRS hizmetleri verme kapasitesine sahip Avrupa GSM iletmecilerinin says Ocak 2002 tarihinde 50ye ulamtr. GPRS terminallerinin yaygnlamas ile birlikte, GPRS aracl ile salanacak yeni hizmetlerin kabul edilebilirlii ile ilgili bilgilerin temin edilmesi beklenmektedir.

nc olarak, i-mod hizmetleri (GPRS-GSM ebekeleri kullanlarak salanan veri esasl hizmetler) artk AB yesi iki lkede (Almanya ve Hollanda) ticari dzeyde salanabilmektedir. Sz konusu hizmetlerin Belikada da sunumaya balanaca duyurulmutur. Bu durum, zel terminal gerektiren hizmetleri pazarlama riskini gze alan sz konusu iletmecilerin salad 2,5G hizmetlerine duyulan gvenin bir gstergesi olarak kabul edilebilir.

Son olarak, bilet rezervasyonu, ses ykleme, grnt klipleri, bankaclk ilemleri, konum esasl hizmetler ve bu kapasitelerin bir arada kullanlabilir olmas eklindeki uygulamalara ynelik hizmetlerin uygulamalar zerindeki almalar kesintisiz olarak srdrlmektedir.

Avrupada 3G lisans salayanlarla ilgili yaplan duyurulara bir gz atldnda, bunlarn nemli bir ksmnn 2002 yl sonu gelmeden nce ticari olarak 3G hizmeti sunmay umduklar veya niyetli olduklar, bazlarnn da buna 2003 yl ve daha sonrasnda geecekleri anlalmaktadr. Bu arada her ne kadar hizmet olanaklar snrl ise de, 2.5G eriimli ebekelerin devam ettii grlmektedir. Bir ok gzlemcinin de ifade ettii gibi, veri hizmetlerine dayal kitlesel bir pazar oluturulmas dorultusunda 2.5G hizmetlerinin ne lde gerekli bir ara nesil olduunu deerlendirmek iin vakit henz ok erkendir.

letmecilerin farkl farkl stratejileri bulunmaktadr. Bazlar zellikle profesyonel kullanclara ynelik olarak hareket halinde iken hzl veri eriimine ynelik potansiyel talepten yararlanmak iin 3G hizmetlerine erken bir giri yapma amacn gtmektedir.14

13 Avrupadaki aylk SMS trafii Ocak 2000den, Aralk 2001e, 4 milyardan 30 milyara ykselmitir.

14 Commission Of The European Communities, Towards the Full Roll-Out of Third Generation Mobile Communications, Brussels, 11.6.2002, OM(2002) 301 final

abuyukbas

abuyukbas



2G ile kyaslamal 3G hizm deeri

Son

ku

llan

c

hiz

met

deer

i

ekil 1.5.5. Yeni Eriim Hizmetleri

eekkiill 11..554.4 . . v ee 11..55..455555te, srasyla 2G ve 3G hizmet deerleri ve yeni muhtemel eriim hizmetleri gsterilmektedir.

11..66.. UUMMTTSS AAllttyyaapp MMaalliiyyeettlleerrii UMTS Altyap Maliyetleri ile ilgili hususlar Tablo 1.6.1de zetlenmektedir.

abuyukbas

abuyukbas

abuyukbas

abuyukbas

abuyukbas

abuyukbas

abuyukbas

abuyukbas

abuyukbas

abuyukbasSekil 1.5.4.

abuyukbas

abuyukbas

abuyukbas2G ve 3G Hizmet Degerleri

abuyukbas



Tablo 1.6.1. UMTS Altyap Maliyetleri

Ana Maliyet Kalemleri Deer / Aralk Aklama Lisans Maliyetleri

Btn sabit lisans cret demeleri

- Bir seferlik lisans creti, yllk tesis, yllk idari ve spektrum bedeli (rnein, spanya) dahil, gelir yzdesi demeleri hari - Aegis Spektrum Mhendislik Raporu ve basn bltenlerine gre

Node B bana maliyet (Bin Euro)

- 3 alc-vericili Node B . Krsal (dk kapasite): 125 . Kentsel (yksek kapasite): 170 - 9 alc-vericili NODE B (komple) . Krsal (dk kapasite): 220 . Kentsel (yksek kapasite): 350 - DCS 1800 iletmecisi iin %50 anten direi maliyeti indirimi: 30

- Krsal Node Bler kullanm dk olmas nedeniyle az sayda (3-9 potansiyel alc-verici) dk alc-verici kapasitesi gerektirir. - Kullanm arttka, NODE B kapasitesinin artrlmas gerekir. - DCS 1800 iletmecisi, mevcut DCS 1800 anten direini yeniden kullanma olanana sahiptir. - Nokia ve Ericsson girdileri, iletmeci ile grmeler ve McKinsey Analizi esas alnmtr.

NODE B says Younluk (Nfus says /km) >2000 500-2000 250-500



ekil 1.7.2. Dnya apnda Gelir Dzeyi Tahminleri-Tm Hizmetler

11..77.. TTaahhmmiinnii UUMMTTSS GGeelliirrlleerrii

Aadaki ekillerden grlecei zere; 2010 ylnda dnyadaki toplam iletmeci gelirlerinin 322 milyar $ olaca, Bu gnden 2010 ylna kadar toplam iletmeci gelirlerinin 1 trilyon $ olaca, Bir 3G abonesinin 2010 ylnda 3G hizmetleri iin ayda ortalama 30 $ harcama

yapaca tahmin edilmektedir.15


ekil 1.7.1. 2010 Ylnda Hizmetlere Gre Kyaslamal Gelir tahminleri

abuyukbas

abuyukbas

abuyukbas

abuyukbas

abuyukbas

abuyukbas

abuyukbas

abuyukbas



Ayrca; zel bilgi-elence alannn en fazla gelir salayc alan olmas beklenmektedir. Mobil Internet/Harici Eriiminin, profesyonel sektr iinde en fazla gelir salayc

alan olmas beklenmektedir. Ynetilmi profesyonel hizmetlerin mterilerin tutulmasn salayaca gibi, ayn

zamanda nemli gelir kayna olmas beklenmektedir. Konum bazl hizmetler, iletmeciler iin nemli gelir salama frsat olacak gibi

gzkmemektedir.

Her iki sektr iin basit ses alannn iletmecilerin hizmet portfynde hayati nem tayan bir bileen olmay srdrmesi beklenmektedir.

Ekonomik Eilimler, Tahminler ve Pazar Aratrmas zeti

Uzun vadede nemli gelir frsatlar beklenmektedir. 2010 ylnda 3G cihaz kullanan abonelerin basit ses hizmetleri iin 88 milyar $ gelir

harcama yapmalar, bunun dnda kalan hizmetlere ise 237 milyar $ harcama yapmalar beklenmektedir.

3G abonelerinin, bu gnden 2010 ylna kadar yaklak 1 Trilyon $ harcama yapmas beklenmektedir.

Ses hizmetlerinin, gelirlerin nemli bir kayna olmay srdrmesi beklenmektedir. Ses d hizmet cirosunun 3 yl iinde sesten elde edilen ciroyu gemesi

beklenmektedir ve 2010 ylnda toplam cironun %66s olmas tahmin edilmektedir.16




Yukardaki blmde, 3Gnin tarihesi kapsaml olarak anlatlmtr. Bu blmde, genel olarak 2G lisanslar, 3G lisanslarnn verilmesinden nceki pazar durumu ve 3G lisanslarnn verilmesini etkileyen faktrler hakknda bilgi verilmektedir.

Bat Avrupa lkelerinde verilen 2G lisanslarnn saylar ve balang tarihleri Tablo 2.1de gsterilmektedir.

Tablo 2.1. Bat Avrupa lkelerinde 2G lisans ile hizmet veren iletmeciler. 17

lke 2G

lisans says

letmeciler 2G Balang Tarihi

(ebeke iletimlerinin balang tarihi olarak)

Almanya 5 T-Mobile Haz.92 Vodafone Haz.92 O2 Eki.98 MobilCom Haz.92 e-Plus May.94 Avusturya 4 A1 Ara.93 tele.ring May.00 one Eki.98 T-Mobile Eki.96 Belika 3 Base Mar.99 Mobistar Au.96 Proximus Oca.94 Danimarka 4 TDC Tem.92 Telia Oca.98 Orange Mar.98 Sonofon Tem.92 Finlandiya 3 Sonera Haz.92 Radiolinja Ara.91 Telia Mar.98 Fransa 3 Orange Tem.92 SFR Nis.93 Bouygues Haz.96 Hollanda 5 KPN Mobiel Tem.94 Vodafone Eyl.95 O2 Eyl.98 Dutchtone Oca.99 Ben ub.99 ngiltere 4 Vodafone Tem.92

17 http://www.gsmworld.com/roaming/gsminfo/index.shtml



O2 Ara.93 T-Mobile Eyl.93 Orange Nis.94 rlanda 3 Vodafone Tem.93 O2 Mar.97 Meteor ub.01 spanya 3 Movistar Tem.95 Vodafone Kas.95 Amena Oca.99 sve 3 Telia Kas.92

Comviq (Tele2) Eyl.92 Vodafone Eyl.92 svire 3 Swisscom Mar.93 Orange Tem.99 Sunrise Ara.98 talya 4 TIM Nis.95

Wind Mar.99 Blu May.00 Lksemburg 2 Tango May.98

LuxGSM Tem.93 Norve 3 Telenor May.93 Netcom Eyl.93 Tele2 Haz.00 Portekiz 3 TMN Eki.92 Vodafone Eki.92 Optimus Eyl.98 Trkiye 4 Aria Mar.01 Aycell May.01 Telsim May.94 Turkcell ub.94 Yunanistan 4 PanaFon Tem.93 CosmOTE Oca.98 Telestet Tem.93 Q-Telecom Tem.02

nceleri azami 9.6 kbps hzndaki veri iletimi salayabilen 2G ebekeleri HSCSD sayesinde daha hzl veri iletimine izin vermeye balamtr. nsanlarn ierik ynndeki beklentileri Internetin popularitesine ve her yerden her zaman eriim kavramna bal olarak arttka, bu yava veri transferi yetersiz grlmeye balanm, GSM ebekelerinde verilerin ilenme hzn artrmak amacyla GPRS gelitirilmitir. kinci nesil GSM ebekeleri zerinden gelitirilen GPRS ile, ses devre anahtarlamal olarak iletilmeye devam ederken, veriler paket anahtarlamal olarak iletilmekte ve bylelikle daha yksek veri transferi hz ve daha verimli spektrum kullanmna eriilmektedir. GPRS ile donatlm ebekeler daha nce akland zere genellikle 2.5G ebekeleri



olarak adlandrlmaktadr. Bunun nedeni, 2.5G ebekelerinin veri hz asndan, orijinal 2G ebekeleri ile gelecein 3G ebekeleri arasndaki boluu doldurmalardr. te yandan, GPRSin band geniliini artrmak amacyla gelitirilen EDGE adnda yeni bir kablosuz iletiim standard, veri hzlarn teorik olarak azami 384 kbps hzna ykseltmektedir. Veri hznn zaman iinde geliimi ekil 2.1de grlmektedir. Sz konusu deerler teorikte eriilebilecek azami veri hzn gstermektedir.

ekil 2.1. Veri Hznn Zaman erisinde Geliimi

22..11.. 33GG LLiissaannssllaarrnnnn VVeerriillmmeessiinnddeenn nnccee PPaazzaarrnn DDuurruummuu

3G lisanslamasndan nce Avrupa lkelerindeki penetrasyon oranlar incelendiinde, 3G lisanslamasna kadar geen srede Avrupa pazarlarnn 2G hizmetleri ile olduka yksek penetrasyon oranlarna ulat (ortalama %66) ak bir ekilde grlecektir. 3G lisanslamas tarihi itibariyle Avrupa lkelerinde pazar penetrasyon oranlar18 Tablo 2.1.1.de grlmektedir.

18 Verilen yllarda toplam abone says/ Nfus

Abone Says Kaynak: Kresel Mobile Cilt 8, Sayi 19 Ekim 24,2001, Cilt 9, Sayi 9 Mayis 22,2002



Tablo 2.1.1. Avrupa lkelerinde 3G Lisanslarnn Verildii Srada Pazar Penetrasyonu Oranlar.

lke 3G Lisans Tahsisi Lisans Ylnda

Pazar Penetrasyonu

Avusturya Kas.00 65.8 Belika Mar.01 62.1 Danimarka Eyl.01 73.3 Finlandiya Mar.99 64.7 Fransa Tem.01 62,8 Almanya Au.00 54,8 Yunanistan Tem.01 66,4 rlanda Haz.02 77.6 talya Eki.00 70.9 Lksemburg May.02 94.6 Hollanda Tem.00 58.2 Norve Kas.00 66.0 Portekiz Ara.00 55.0 spanya Mar.00 55.6 sve Ara.00 67.5 svire Ara.00 64.3 Birleik Krallk Nis.00 55.6

ekil 2.1.1deki19 grafik 3G lisanslarn veren ve vermeyen lkelerin20 kii bana den gayri safi milli gelirlerine (alm gcne gre ayarlanm) karlk gelen penetrasyon oranlarn gstermektedir. Trkiyeyi de ieren bu grafikte, lkelerin iki temel grupta topland grlmektedir. 3G spektrumu iin lisans veren lkeler yksek mobil penetrasyonu ve yksek gelire sahip olan lkelerdir. Ayn ekilde, dk penetrasyon oranlar ve dk gelire sahip olan lkeler henz 3G lisans vermemitir.

19 ekil 2 deki alm gcne gre ayarlanm milli gelir bilgileri, worldbank veritabanndan, penetrasyon oranlar ise www.coleago.com web sitesinden derlenmitir.

20lgili tabloda 3G lisanslarn veren lkeler krmz ile ve ereve iine alnmtr; henz vermeyenler ise siyah ile iaretlenmitir.



ekil 2.1.1. lkelerin Kii Bana Den Milli Gelir ve Mobil Penetrasyon Oranlar Karlatrmas.21

21 ekil 2 deki alm gcne gre ayarlanm milli gelir bilgileri, Dnya Bankas veritabanndan, penetrasyon oranlar ise www.coleago.com internet sitesinden derlenmitir.



22..22.. 33GG TTeekknnoolloojjiissiinnddeenn BBeekklleennttiilleerr

3G teknolojisini destekleyenlerin balca ngrs, veri ve oklu ortam telekomnikasyon hizmetlerini kullananlarn ofislerinden veya evlerinden uzak olduklarnda da ayn hizmetlerden yararlanmaya devam edebilmeyi bekleyecek ve talep edecek olmalardr. oklu ortam hizmetleri, temel ses iletimine ek olarak iitsel, grsel ve metne dayal bilginin de aktarmn salamaktadr.

Bununla birlikte, konuyla ilgili aratrmalar sesin hala ncelikli olduunu gstermektedir. Genel olarak kablosuz iletiim sektrnde yaanan patlama, ses iletiminin birincil ama olduu, rekabetin artt, ses iletimi tarifelerinin dk ve cep telefonlarnn ucuz olduu zamana rastlamtr.

3G ile ilgili nemli bir beklenti de, dnyadaki tm mobil iletiim klullanclarn tek bir standart altnda toplamas ve dolaysyla lkeler aras dolamda ortaya kan mevcut baz problemleri ortadan kaldrmasdr. lkelerin deiik standartlara sahip olmas cep telefonu kullanclarnn yurtd seyahatlerinde tek bir cep telefonu kullanmasn engellemektedir. 3G teknolojileri ile mit edilen btn lkelerin tek bir teknolojiyi semesi olmutur; ancak beklenen gereklememitir. rnein u anda bat Avrupa lkeleri W-CDMAi UMTS standard olarak belirlerken, Gney Kore gibi yksek veri kullanmnn olduu kimi lkelerde dier bir 3G standard olan cdma2000 kullanlmaktadr.

3G ile ilgili beklentiler bir yana, 2G ve 2.5G iletmecileri saladklar ses hizmetlerine ek olarak, bir takm veri hizmetleri de sunmaktadr. 3G bu hizmetlerin yelpazesini geniletip veri hzn artracak olmasna ramen, pazardaki veri kullanm ile ilgili mevcut manzara, 3G hizmetlerinin muhtemel kullanm oran hakknda bir fikir verebilmektedir. Dolaysyla 2G ve 2.5G teknolojisinin salayabilecei veri hizmetlerine daha yakndan bakmak yararl olacaktr.

22..33.. 22GG vvee 22..55GG TTeekknnoolloojjiilleerriinnddee VVeerrii HHiizzmmeettlleerrii

Tablo 2.3.1, 2G ve 2.5G terminalleri yoluyla salanan sesli olmayan hizmetleri ve ilevlerini zetlemektedir.



Tablo 2.3.1. 2G ve 2.5G ile Sunulabilen Veri Hizmetleri

Hizmet/Kullanm Fonksiyon lgili Bileenler Mzik ykleme/dinleme MP3 alar

MP3 alar (yazlm ve donanm) Hafza (i ve d)

Duraan Resim Saysal Kamera

CMOS veya CCD alglayc ve lgili Giri/k bileenleri

Oyun Oyun

On-line oyunlar iin Java ya da benzer yazlm platformu Bellek (dahili/harici)

zleme zleme

lgili yazlm lgil Giri/k bileenleri

Hesap Makinesi Hesap Makinesi

likin yazlm lgil Giri/k bileenleri

Ses kayt cihaz Ses kayt cihaz likin yazlm lgil Giri/k bileenleri Bellek

Navigasyon/Lokasyon balantl Hizmetler

Konumlandrma Harita ykleme Rota planlama vs.

Konumlandrma iin ilikin yazlm lgili donanm (GPS alcs, Zayf manyetik alglayc,vs.)

Anlk balant Mavidi TM Dier RLAN lar

lgili donanm (RF, Baseband ve PC) ve yazlm

Gelen ar melodisi Gelen ar melodisi

Melodi LSI lgili yazlm

PDA PDA

Yksek kalite grnt Dokunmatik ekran ve/veya kalem duyarl PDA zelliklerine denk uygulamalar

Kaynak: UMTS Forum22

Bu erevede, Avrupadaki GSM iletmecileri ve hizmet salayclar yeniliki hizmetler sunabilmek iin WAPtan zaten yararlanmaktadr. Bu hizmetler, devre anahtarlamal ebekeler zerinde WAP ile balamtr ve GPRS zerinden WAP ile devam etmektedir. AB, 2.5G hizmetler serisine geiin yeni ve yaratc kablosuz veri

22 UMTS Forum 2002 Report No. 15. Device Capabilities and their Future Evolution



hizmetlerinin benimsenmesini artracan ummaktayd. Bundan dolay birok iletmeci balantnn srekli olmasn salayan (paket anahtarlamal mod) ve veri transfer oranlar bakmndan gnmzdeki 2G ile gelecekteki 3G arasnda yer alan GPRS hizmetlerini salamak zere GSM ebekelerinin kapasitesini artrmlardr. Daha yksek veri iletiminin gereklemesini salayan, EDGE adl bir dier seenek de deerlendirilmektedir.

Bununla birlikte WAP hizmetlerinin balang uygulamalar beklentileri karlamamtr. Mobil telefonlarn temel ileyiini deitirecek olan hizmetler (SMSplus, EMS, MMS gibi) ile ilgili zellikler ise hl gelime aamasndadr. Performans ne olursa olsun, teknoloji tek bana yeni bir hizmet anlamna gelmemektedir. Bu adan bakldnda, WAP rnei teknolojinin, reel pazar talebi olmadan, mterileri cezbetmeye tek bana yetmeyeceinin de ok gzel bir rneini tekil etmektedir.

Aberdeen Groupun bir almasnda; WAP ve GPRS, hcresel teknolojide ileriye doru atlan temel admlar temsil eder, denmektedir. Bu almada ne srlen udur ki, WAPn baarszlnn ardnda yatan, mterilerin bu hizmetten byk beklentilerine ramen, sunulan hizmetin bu beklentilerden ok uzak olduudur. Yine ayn almada, WAPtan beklenenin alnamamasnn, kablosuz iletiim endstrisinin dier hizmetlerini de olumsuz etkileyebileceinden sz edilmektedir. 23

GPRSin GSM hcresel ebekelerinde vaat ettiklerine karn, teknolojinin mobil iletmecilerin gelir beklentilerini karlayp karlamayaca hl cevaplanmam bir sorudur. Mart 2002de Gartner tarafndan yaynlanan bir rapora gre, mobil ebekelerde daha hzl veri aktarm vaat eden GPRSin de ne lde baarl olaca henz bir soru iaretidir.24

Gartner, iletmecilerin tketici uygulamalar asndan yeterli hizmeti ve kapsamay salamak amacyla kendi GPRS ebekelerini de kurmalar gerektiini sylemektedir. GPRSi desteklemek iin, 2005 ylna kadar, 6 milyar USD ile 9 milyar USD arasnda ek altyap yatrm gerekecektir. Bu yatrmlar, iletmecilerin GPRS ses ve veri yaplanmas (rollout) iin nceden planlam olduklar 113 milyar USD yatrm maliyetine ek olacaktr.

Dolaysyla bu tip raporlar ve yorumlar gz nne alndnda ve telekomnikasyon sektrndeki genel durgunlukla birletiinde, devre anahtarlamal devirde WAPn baarszl ve GPRS ile ilgili gelimelerin beklenenden yava olduu gerei dndrcdr.

23 http://www.cellular.co.za/news_2000/news-12232000_warnings_about_gprs_and_wap_hype.htm

24 http://www.edtneurope.com/story/biz/OEG20020603S0020



22..44.. 33GG LLiissaannssllaammaassnn HHzzllaannddrraann EEttkkeennlleerr

2.4.1. Avrupa Birliinin 3Gye Bak

GSMin baars, ABde 3G ebekeleri ve hizmetlerinin koordineli ve uyumlu bir ekilde yaygnlamasn salamak amacyla, tm ilgili taraflarn srekli aba gstermesine vesile olmutur. Bu abalar, ortak bir teknoloji platformunun (UMTS, ITUnun IMT-2000 iin yapt nerilerin bir ksm, 3G standardlar ailesi, vs.) gelitirilmesini, telsiz spektrumunun harmonizasyonunu ve regulasyon erevesinin tanmlanmasn iermektedir. AB 3Gyi baaryla balatabilmek iin halihazrda sahip olduu teknolojik know-how ve retim kapasitesini kullanmak istemekteydi. ABnin balca endiesi, mobil telekomnikasyon sektrnde elde etmi olduu rekabeti stnl srdrmekti. 3Gnin yaygn bir biimde benimsenmesi ABnin bu lider konumunu srdrmesine yardm edecekti. Avrupa Birliinin 3G teknolojisi alanndaki hedefi Avrupa teknolojisine dayanan bir kresel standartlamay yaratmakt. Bu nedenle 3G teknolojileri iin hzl bir dzenleyici ereve kurmak iin maksimum aba gsterilmitir.

2.4.2. Mevcut letmecilerin haleye Katlma ve haleyi Kazanma Gereksinimi

Avrupada lisanslama ileminden nce, mevcut iletmeciler prestijlerini korumak ve gelecekteki ilemlerini riske atmamak iin 3G ihalelerine katlmaya ve bu ihaleleri kazanmaya mecbur olduklarn dnyorlard. Meseleyi imdi ya da hibir zaman durumu olarak gryorlard.25 Bouygues Telecomu yneten Martin Bouygues, Fransada ihaleyi kaybetmenin lm cezas ile edeer grldn ifade ediyor. Bu durum ihaleye katlanlara fazla seenek brakmyordu. Dahas yatrmclar da ihaleye katlan irketlerin hisse senetlerine yatrm yapmaya, kaybettiklerinde ise onlar cezalandrmaya ok meyilliydiler. Yine ayn sre esnasnda, spanyol Telefnicadan bir ynetici yle demiti: haleye katlmazsak, pazar deerimiz lisans cretinden ok daha fazla decektir.26 Sonu olarak, bu iletmecilerin kapsaml analizler ve fizibilite almalar yapamadan ihalelere girmekten baka seenekleri kalmamt.

2.4.3. Uluslararas Faaliyetler in Bir Frsat Olarak 3G Lisanslar

Yukarda bahsedildii zere, 3G lisanslamasndan nce, mobil telekomnikasyon pazarlarnn birou yksek penetrasyon oranlarna ulamt. 2G lisanslar oktan verilmiti ve yeni iletmecilere yer olmayan bu lkelerde yeni iletmecilerin uluslararas pazarlara girme anslar bulunmuyordu. 3G uluslararas operasyonlar yrtmek isteyen yeni iletmeciler iin iyi bir frsat olacakt. Bunun yan sra, 3G teknolojisi yeni yatrm alanlarnn olumas demekti. Bu bak asnn bir sonucu olarak, zellikle Avrupada lisanslama sreci hzlanm oldu.

25 Comparative Assessment ofthe Licensing Regimes for3G Mobile Communications in the European Union and their Impact on the Mobile Communications Sector /EUROPEAN COMMISSION DIRECTORATE-GENERAL INFORMATION SOCIETY Final Report June 25, 2002

26 By Stephen Baker With Mark Clifford Hong Kong Business Week June 3 2002



2.4.4. Japon I-Mode rnei- 3G Teknolojisinin Balatlmas in Bir Heyecan Kayna

Japonyada i-mode deneyimi, kablosuz alar zerinden veri kullanmna iyi bir rnek oluturmutur. Burada milyonlarca insan mobil telefonlarndan e-posta alp yollamak, ekran koruyucu gibi grntleri yklemek, oyun oynamak, hisse senedi fiyatlarn elde etmek, restoranlar bulmak ve sinema bilgileri almak iin i-mode telefonlarnn renkli ekranlarn kullanmaktadr.

Japonyada NTT DoCoMo adl pazar liderinin sunduu ve gayet baarl bulunan i-mode hizmeti, bilgisayar oyunlarn, e-postay ve pek ok elence malzemesini mobil telefonlara tayabilmenin mmkn olduunu gstermitir.

u anda Almanyada ePlus ve Fransada NTT DoCoMo ile kontrat imzalam olan Bouygeues da i-modeu Avrupada yaplandrmak zere almalarn srdrmektedir. Ancak i-modeun Japonyadaki baarsnn temelinde bu lkeye has bir takm kltrel ve ekonomik zellikler olabilecei dnlrse, i-modeun Avrupada izleyecei yol merak konusudur.

Japonyada veri hizmetlerini gnlk olarak kullanan 50 milyon kadar insann %60, NTT DoCoMonun salad i-mode standardn kullanmaktadr. Aslnda, DoCoMonun 40 milyon mterisinin drtte i-mode abonesidir.27 I-modeun baars Avrupada 3G ihaleleri ile ayn zamana denk gelmitir; bu da mobil verinin byk gelir salayaca beklentisini destekler nitelikte olmutur.

Aka grnyor ki, i-modeun baars, 3G kaynakl ar borlar ve ykmllkler sebebiyle mali endieler yaayan Avrupal iletmeciler ve veriye duyduu hevesi WAP konusunda yaanan hayal krkl ile bir lde kaan Avrupallar asndan imrenilecek bir durumdur.

27 http://news.bbc.co.uk/1/hi/business/1835821.stm



33..11.. LLiissaannss TTaannmm vvee KKaappssaamm

Bu blmde, 3G yetkilendirme ilemlerinin tamamlanm olduu lkelerde 3Gden ne anlald; verilen lisanslar kapsamnda, iletmeciden yerine getirmesi beklenen talepler, yrtlecek hizmetler ve bu hizmetlerin uygun olarak verilecei standartlarn neler olduu aklanmaya allmaktadr. 3G teknolojisi ile sunulacak hizmetlerin esas olarak tketicinin talepleri dorultusunda belirlenecei gz nne alndnda bu hizmetlerin hangilerinin ana hizmetler olacan imdiden tahmin etmek olduka gtr. Halen dnyada da bu konudaki tartmalar devam etmektedir.

33..11..11.. AAvvrruuppaa BBiirrlliiii2288

Avrupa Parlamentosunun ve 14 Aralk 1998 tarihli Konseyin 128/1999/EC Kararna gre UMTS, GSM gibi ikinci nesil sistemlerin yeteneklerinin tesinde zellikle yeniliki oklu ortam hizmetlerini destekleme ve karasal ve uydu bileenlerinin birlikte kullanlmas yeteneine sahip nc nesil mobil ve telsiz iletiim sistemini ifade etmektedir. Bu sistemin en az aadaki zellikleri desteklemesi gerekmektedir.

oklu ortam yetenei, farkl corafi alanlarda GSM gibi 2G sistemlerin yeteneklerinin tesinde tam ve dk mobiliteli uygulamalar,

nternete, intranetlere ve dier IP tabanl hizmetlere verimli eriim, Sabit ebekelere eit, yksek kaliteli ses iletimi, Ayrk UMTS/IMT-2000 ortamlar arasnda, uygun olduu durumlarda, hizmet

tanabilirlii (r: kamu/zel/i; sabit/mobil), GSM'le ve UMTS/IMT-2000 ebekelerinin karasal ve uydu bileenleri arasnda tam

dolam ve kesintisiz bir ortamda alma, Telsiz eriim ebekesi: Tm hizmetlere (ezamansz trafii destekleyen ve

uyumlatrlm frekans bantlarnda bant genilii / istee bal veri hzna izin veren paket veri tabanl hizmetler dahil) eriim iin yeni karasal hava arayzleri,

ekirdek ebeke: Sabit/mobil yaknsamasn dikkate alarak mevcut ekirdek ebeke sistemlerinin (r: gelitirilmi GSM ebekesi) evrimi zerine kurulu tam bir dolam ilevi de dahil olmak zere ar ynetimi, hizmet denetimi, konum ve mobilite ynetimi.

Egdml Yetkilendirme Yaklam

ye lkeler, kendi snrlar ierisinde UMTS hizmetlerinin egdm ierisinde 1 Ocak 2002 tarihine kadar verilmeye balanmas iin gerekli yetkilendirme admlarn atmalar ve UMTS iin bir

Documents

3g Dunya Tecrubeleri Surum 2