m -

w3f* ' •. ' ‘ - j

•.• "»>1»

-.'¿»'.'Tr - »% ’a

#ïr , • ' V- . ■• ..''•Ti""'. , ‘-.-2‘/

m

‘V'

f

'♦1f - ■\if

6ij>* y /

.K.

Q U A «

IN REC. NOB. EDÜC SEMíNARIO

iPSLIMO CÜRÄICÜLI AKöH> ; • f ^

À U D ÌT O ? .(ÌtJ | í^3C P C Íírr;Jt.

r r ' : W

•.y¿=

. ; : P K O F f c S S Q ^ t

D fiJ iE W D E B A y Y E ly s D E M S E M ÎÎÎ& R ÏÎ A ^ tîW K Î

, O iÄ j¿ 4 M C M S j r m T Ï A ÏS Î^ I C D Â c v U î

31

' - r -

rS'

.1 • ' I

8 0 S A. V .».v ît'î •'■.

•• S- Í. '

V Í •• •• ■V 7.-7Í- '*

. » i.'' ' f

;< • . -î |*s •* - '•»

,,7'_

■»

PHILOSOPHIAE THESES

QUAS

IN REG. NOB. EDUC. SEMINARIO

PRIMO CURRICULI AN NO

A U D IT G R IB U S E X PO SSU IT .

V I N C E N T I U S P A R R A E T BLAT, P R O F E S S O R ,

D E F E N D E B A N T E IU S D E M S E M IN A R T I A L U M N I

D IK MJENSIS 'IU L II A N N I M D CG CVII.

H O R A ^

v a z e n t i a e :a i i O F F IC IN A flE N E D IC T I M O N FO R T , EO D EM A N N O .

?vjaam sa tih o b o jiiw

OIH i.KIM ÎB .OUCia ÆOV! VA

O A V i K I J ^ J O l Á í i U O O M I ^ ^

. T r j a E o g z a g u a ïH G x îc r JAI

/ E A j a T a e u n 'v i a a > í i vJ Ï O ë g a ' î O i î q

IW / J J J A I l Ä / K I W ä 2 Í/H G ¿U IH T V T A a a a V iH H ä a

.ir ,;:!D D a M i w m a i i j c j i e iK w aM

/ÄOK

a i a

•.3 .K I T V . 3 . \ •.o^ m a u a a o T j t ä o i m u m i T O i a a K a t . a w i d ü í o m i

E X L O G I C A ,

METAPHYSICA ET E T HI C A

SELECTA THEOREMATA,

E X L O G I C A .p-1- hilosophia accuratissime defiiiiri potest , cognltio

veri et boni ex recta ratione derivata evidens illa fuerit certa aut probabilis dumtaxat. (a) E x adlata definitione fa­cile colligitur aptissimam esse , elusdem in theoreticam et practicam divisionem ; et quidein illa Physìcam atque M c- taphysicam , haec vero Moralem tantum complectitur. (3) His praeire debet Logica quae , licet Philosophìae pars propie non s i t , principem tamen locum , ob notam cum in Philosophia, tum in reliquis disciplinis praestantìam, et uti- litatem immo et necessitatem obtinere debet. (4) Horum oniiiium accuratam notionem qui habuerit , facile deprehen-r d e t , vastissimum esse Philosophìae campum , quìppe quum nihil sit in rerum natura cuius cognitio ad hanc divinam scientiani non pertineat. Nihilominus illius limites sunt accu­rate definiendi , ncque cognitio philosophica cum historica aut mathematica est confundenda. (5) Duo maxime docet Logica , et verum invenire , et illud proponete quum, iam inventum est , utrumque ad intellectum pertin et, cuius proin vires primum sunt expendendae ut quum de illìs re-r gulandis agitur , apposite loquamur.

D E PRIMA M ENTIS OPERATIONE.

M ens perciplt , atque haec prima est ac praeci- pua mentis operatio , quum judicium et ratiocinatio nihll aliud sint quam adquisitas ideas, duas iiimirum inter se, vel binas cum tertia comparando, convenientiam vcl repug-

A

. [4 ]nantiam perclpere. (2) Quinqué sunt humanl corporis sensus, quibus rerum omnium corporearum ideas adquirimus. E x his per abstractionem rerum spiritualium et universalium, per compositionem vero novas efFormamus notiones quae quum extra -mentcin non cxistant entia rationis solent appella­li; his si accedant quas sensa intimo adquirimus ideas, omnes omnino provenire á sensibus sive externis siye internis, vel mediate vel immediate , jute optimo concludere debemus. (3) Quum mens teneatur inter se ideas conferre, ut no­vas quotidie notiones exhauriat, oj-ortet eas iterum produ­cere per imaginationem , iterumque mediate vel immediate cognosci per memoriam aut reminiscemiam. Iteratae rerumi production! et memoriae maxime confcrunt attentio et re- flexio , proindeque inter facultatis cognoscitivae operationes recenseri possunt , quamvis ad eamdem operationem , per- ceptionem nimirum sint revocandae. (4) Ideas nostras con* siderare possumus ratione originis, ratione formae et ratio- c e m ateriae, indeque eruitur plena atque accurata earum- dem divisio et coordinatio. E t quidem ratione formae ia claras et obscuras , distinctas et confusas, completas et incompletas , adaequatas et inadacquatas, complexas et in­complexas , concretas item et abstractas dividuntur ; tan­dem ratione materiae sunt vel substantiarum vel modorum vel relationum, item vel universales vel singulares. (5) C ui compertum sit quo artificio mens ideas universales adquirat, ei non erit difficile deprehendere quid generis specieL vel individui nomine veniat, immo diferentiac tam numericae quam genericae et speciíicae genuinam notionem adquiret. (6 ) Quia spirituales suiit animi cogitationes , non nisi qul- busdam externis slgnis naturalibus aut arbitrariis hominlbus manifestati possunt^ cuiusmodi sunt voces scriptura et ges- tus. (7) V oces convmunicandis internis notionibus ceteris qui-

.buslibet signis et apttores sunt et prestantiores, sive copiam spectes^sive ipsam facilitatem qua naturalitcr producuntur. E t quidem vocibus res praesentes , praeteritas et futuras eloquim ur, longe aliter ac evenit aliis in signis, quae vel demoostrativa vel pronostica vel rememorativa dumtaxat lun t. (S) Cum vocibus suas cogitationes sibi inviceai ape­

rire ii tantum possint, qui eodem tempore atque iisdem in locis v iv u n t, eo pervenir humana industria ut et scrip- turam invenirent. Haec licet principio hieroglifica fuerit, im­mensa tamen imaginum multitude in causa f u i t , cur dein homines non iam r e s , sed voces quibusdam adlwbitis cha- ractheribus exprlmere curarent , indeque ennata est scriptu- ra alphabetica qua nunc fere utuntur omnes populi. H u- iusmodi characteres {quae sunt veluti cogitationuin nostra- rum corpora) in plerisque orbis partibus diversi depreheu- duntur ; pronsus enim arbitrarli sunt et perinde ac voces ab hominum arbitrio et instituto pendent. (9 ) G estus, quoniam signa sunt naturalia, eadem ubique su n t, non mutantur non docentur, ideoque nec iisdem abuti homines possunt : ve­rum ingens est linguarum abusus , quorum nonnulli veritatis investigationem possent impedire vel saltem retardare. Itaque ut ¡Ili facilius detegantur, tum iinis et usus vo cu m ,tu m et eorumdcm imperfcctionis ratio viro Logico probe tenenda est. ( i o ) V aga et ambigua quae non raro adhibentur voca- bula, claras et distinctas ideas gignere nequeunt , cui in- commodo medetur Logica delìnitione, ut vocant , nominali. Alia est praeterea definitionis species quae realis dici solet, tot praecisse rei notas enumerans quot rei semper discer- nendae et ab aliis distinguendae sufñciant. ( n ) Hiiic colli­gitur deñnitionem constare debere genere proxim o, et dife- rentia maxime propia , atque abstinendum esse á definitio- liibus negativis , dummodo id non exigal ipsamet rei de- iìiiiendae minus cognita natura. N cque tamen praesumat ali- quis posse omnia accurate definiti, quum plurima sint prae- sertim in Physica quae describi dumtaxat queunt. ( la ) De- finitioni aftinis et utilissima est divisio , seu ideae univer­salis in plures particulares solutio ; attamen distinguendum est inter divisionem et pirtitionem , quum quaedam rectius partiti quam dividi dicantur et contra. Huiusmodi discri­men facile deprehendet quicumque varias divisionum spe­cies, aut diversam totius dividendi naturam vcl parum attin- gat. (13 ) Amplissimus etiam est in omnibus disciplinls ite- ratae divisionis, sive subdivisionis usus , ideoque non prae- termitcnda videtur. Caeterum tam definitioncs quam di\i>“

[ 6] , ,siones , eo quod utilissimae, non nisi servatis quibusdam re- gulls sunc adiiibendae , ne obscuritatem potius quam evidea- tiam in doc-intium aut edisccntium animis progencrcnt.

L E JUDICIO ET PROPOSITIONE.

mens adquisivit ideas , eas inter se com­parât ut illaruiîî convenicntiam vel repugnantiam perspiciat; id dum tacite in mente enuntiatur judicium , dum vero vevbis exprimitur propositio appellatur. Omnis itaque pro- positio quemadmodum et judicium est vel adfirmans vel negans , utraque autem vel vera vel falsa. (2) Praeter pro- positionis qualitatcm , ipsam etiam quantitatem seu latitudi- nem materiam deniqne et formam considérant dialectici un­de nova propositionum genera emergunt. Erenim ratione la- titudinis sunt universales particulares seu indistinctae singu­lares et infinitae : ratione materiae sunt necessariae contin­gentes et impossibües ; denique ratione formae aliae sunt simplices , aliae composite ; hae dividuntur in copulativas disiunctivas quarum compositio statim patet , aut in ex­ceptivas , comparativas , exclu sivas, cet. quarum composi­tio non riisi post illarum expositionem est manifesta. (3) In- terdum etiam propositionibus complexis adhaerent aliqui modi sive assertiones secundariae, dictae incidentes, qui- bus licet supressis integer servetur assertionis principalis ícn su s, nihiiominus ubi nominis cui affiguntur significatio- nem restringunt , elidi nequeunt quin illam ex vera mu­tent in falsam ubi vero solum exp lican t, praedicta asser­ti© et scnsom et veritatem retinet. (4) Hactenus continua- tam propositionum divisionem probe inteliigant logici ne- cesse e s t , quippe ab illa pendet oppositionis doctrina ad verum investigandum maxime acoramodata. E t quidem op- positione novas elligere fas est propositiones , oppositas certe , sed quarum veritas aut falsitas facilius possit deter- minari. Porro propositiones oppositae in subalternas, con­trarias , subcontrarias et contradictorias dividuntur. (5) In íubalternis utraque esse potest vera vel fa lsa , aut altera

vera altera falsa: in contrariis dcspiciendutn e s t, num atrì- butum naturae subiecti conveniat aut repugnct , an vero sit accidcus subiecti ; in primo casu altera vera est altera falsa , in secundo utraque propositio est falsa: in subcon- trariis similiter attendenJum e s t , an atributum accidens sit su b iecti, ttmc enim utraque est vera : demum contradic- toriarum propositionum altera necessario vera est altera falsa , ita tamen ut v i contradictionis neutra sit dclliiitc ve­ra aut definite falsa, (6) Hisce sequens addatur régula qua sola universa doctrina de propositionum conversione con- tinetur ; tunc enim accurate invertuntur propositiones quum subiectum et praedicatum aeque late paten t, quod si atri­butum latius pateat subiecto ad liuius latitudinem est li- mitandum.

D E R A T IO C IN IO E T A R G U M E N -TATIO N E,

intellectus non iam binas ideas inter se sed cum aliqua velati tertia comparat ratiocinate dicitur; unde in omni ratlocinio saltem tres termini esse debent. Quia huiusmodi comparatio fieri aliter non potest nisi singulae cum singulis contendantur , patet omne ratiocinium , dum- modo unicus adhibeatur terminus m edius, tribus propositio- iiibus constare debere , sive id implicite sive explicite fiat, quibus in casibus vel silogismi vel enthimematis nomen sor- titur ; quod si plures adhibeantur idcae mediae eo quod una non sufficiat , nascitur inde ratiocinium polisilogisticum, cuius species est sorites, (2) Silogismus pro varietate pro­positionum ex quibus constat est copulativus, disiunctivus, liipotheticus , categoricus , universalis , particularis , ■ adfir- mans et negans , quas species non erit dificile definire, dum» modo id pro certo teneamus, silogismum semper sequi prae- missarum partem debiliorem. (3) Magno etiam in usu sunt praesertim in physicis inductio atque analogia quibus adiun- gere licet dilem>na, epicherema , prosilogismum, cet. (4) Por­to oamis silogismorum doctrina duplici regularum genere

absolvltur j vcl enim detcgere intendimus sophlsmata in aliorum ratiociniis contenta , aut regulas inquiriraus quibus jpsiinet ducti recte ratiocincmus. (5) Sophismatum alia ex illegitima forma , alia ex falsitate antecedentis, consequcn- tis vel utriusquc oriuntur. Haec cum ex erronea vel sal­tem imperfecta reí de qua agitur connitione profluant sine huius rei scientia detegi nullo modo possunt ; at vero iila, hac regula veteribus baud ignota deteguntur in silogismo vel alia quacumquc argumentatione, (quum omnes vel ad unurn vel ad plures silogismos non difficile revocentur); et quidem , in omni silogismo , conclusio in una praemissarum continetur idque palam fieri debet per alteram. Hac eadem regula piurimas dcprehendimus ratione formae vitiosas argu- mentationes quarum nonnullas , eas praesertim quibus fre- cuentius peccari videmus data opera explicabimus, (6 ) Cae­terum in conticicndis texendisque ratiociniis nihil aliud opus e s t, nisi ut posita quaestione seu propositione aliqua pro­banda, tertiam quandam ideàm clariorem quaeramus, qua successive comparentur eae quarum habitudo non est ma­nifesta , arque ex hac doctrina statim patet inútiles ex i- Stimandas esse quascumque generales regulas , circa ideae mediae inquisitionem coacervare solent subtiliores dialectic!.

D E VEB.i t A T E H U M A N A E Q U EC O G N IT IO N IS G R A D IB V S .

eritas triplex « s t , logica, metaphysìca et moralis; licet enim veritas gencratim spoetata nihil aliud sit quam no- tio relativa , v i cuius id quod verum aut falsum esse di- citur cencetur conforme aut diforme el ad quod reflfertur, nihilominus pro varietate huiusmodi relatlonis, distinguere ^am oportet, Itaque consistit veritas logica de qua nunc loquim ur, ta conformitate operationum mentis cum earum- dem obiectis , unde statim apparet quo sensu veras vel falsas dicamus perceptiones nostras, vera vel falsa sint men­tis judicia , ipsa etiam ratiocinia. (2) Porro quum non eames eadem claritate praedictam conformitatem deprehea-

. f 9 ]d an t, tres distinguere licet humanae cognitionis gradus evi- dentiam nimirum, certitudinom et probabilitatem , quas no- tiones dum evolvimus illico iiitelligimus quid sit opinio, du- bium , verislmilitudo , incertitudo , cet. (3) Evidcntia tri­plex e s t , p h ysica , metaphysica et moralis. Evidentia m e- taphysica vcrae sunt propositiones omnes quas Mathematici axiomata , postulata et corollaria nuncupant , eademque evidentia verae etiam sunt propositiones demonstrativae dummodo illarum convenientia vel repugnantia ex indc- monstrabilibus facile colligatur. (4) Propositionei quae sive directe sive indirecte , á priori vcl à posteriori demons- trantur, eae etiam que tide divina , aliquando quae huma­na creduntur sunt ccrtae. A t vero propositiones quae pro- bari tantum possunt , ncc tamen probatione sufficienti , pro- babiles dicuntur quales sunt quae cx sola hominum aucto- ritate eruuntur vel' comprobantur. Itaque pronum esc ani- madvertere varios esse posse probabilitatis gradus. (5) A d examinandam maiorem vel minorem propositionum proba­bilitatem , ideoque et hominum auctoriratem praeter tes- tium naturam indolem cet, ipsam rein ennarratam , et modum quo ennarratur probe attendi debent ; ex his enim profluunt' critices rcgalae omnibus in scicntiis utilissimae. Eaedem regulae ad explorandam historiarum scriptorumque fidem fere possunt transferri , quod quidem non minus est necessarium, his praecipue , qui Theologiae studio dant ope- ram. Itaque in utroque genere, exponemus regulas illas quarum frecuentior sit usus, quaeque ignorati sine nota non possunt. (6) Parum prefecto profecisset, qui cum libros suppositos á genuinis et sincerüs discernere sciât, tamen de adquirenda accurata iilorum interpretatione parum sit soli- citus. Pertinet id ad hermeneuticam cuius praècipuas leges acri quidem judicio sancitas, ubi vobis placucrit expone­mus ut supra.

D E M O D IS AC M E T HO BO I N V E -N I E N D I P R O P O N E N D I Q V E V E R I T A T E M .

ubitare ergo quis potest próximas ad verum esse vías sensioncm vel experientiam , rationem et aucto- ritatem adeo ut regulac Logicae sufKcientissimum sìnt verì- tatis criterium ? N em o certe. E t quidera Logica praeter mentis operationes, accurate etiam indagat cognitionum ori- ginem errorumque causas. Porro errores alii sunt ex par­te corporis , alii ab animo proveniunt , non paucì ab sta­tu externo originem ducunt. Eos spccìatim et ordine re- censere tentamini relinquimus, (2) N on ignoramus veritatem triplici vìa posse inveniri , meditatione scilicet , librorura leciione atque argumentatione ; scimus etiam , veritatem ità inventam docendo scribendoque aptissime proponi. Quisque ' ex his modis peculiares habet regulas in praxi hand com - tem nendas, verum tales, quae tum ex ipsa modorum , ani- mique nostri natura , tum ex hactenus explanatìs de men­tis operationibus fAcile derivant. Igitur. superest ut loqua- mur de m ethodo, seu de via ac ratione qua incedendum est, ut quod per illos intendimus consequamur tandem. (3) Du­plex distinguitur m ethodus, analìtica et sinthetica ; hanc in exponenda , illam in examinanda veritate felicius adhiberi videmu« ; utriusque perfectio his tribus pendct conditionibus ■ ut nempe brcvis sit , certa atque piena. Circa brevìta** tem et plenitudinem eaedem sunt analiticae et sintheticae T cgu lae; verum non ita de certitudine sentiendum est. Cum enim diverso ordine procedatur diversis quoque regulis uti necesse est. Has satis accurate exponit Jacquierius in ea quam scribit. quartam Logices partem , easque annuentibu» vobis exponemus.

D E O N TOLO G IA.

C^ontlnet Ontologia notiones maxime uuirerialcs

[ l Oquae lîcet á corporeís rebus abstractae sînt , rebus tamen non corporeis convenire possunt ;u n J e , eiusdcm in omni scien- tiarum genere utilitas negari non potest. Itaque ut singiiLi de quibus quaeri aliquid potest , quaeque de re aliqua pos­sunt v e rd ic t vel praedicarl una veluti notione significarent M etaphysici , quidquid existit vel potest existere generali entis nomine comprehenderunt. (2)Q uare eus opponitur nihilo, quod nec percipi potest , et praeterea secum importât elusdem entis negationem. Porro existentia entis et possibilitas, sine eius non repugnantia immo sine ratione aliqua esse non potcsf, ac proinde duo principia iam inde ab initio sunt distinguenda contradictionis nimirum et suflîcientis rationis. (3) Cuin entis' possibilitas in non repugnantia existendi sita sit , hanc vero' á natura habeat sequitnr , ipsum sibi esse rationem cur pos­sit exisrere , proindeqiie possibilitatem' intrinsecam á Dei vo­lúntate ncquaquam pendere. (4) Ens existens habcns ra- -tioncm tam possibilitatis quam existentiae in sua ipsius na­tura , dicimus ens á se , quod cum deficere nequcat unicum, necessarium , immutabile , aeternum independens cet. prae- dicamus ; igitur caetera omnia enfia , Tcot possibilitatis , non tamen existentiae rationem in suapte natura habent , ca­que sita est in alio ente cuius existentiam necessario prae- suponun t, quare contingentia , mutabilia cet. sunt et dicun­tur ; cave tamen ne has omnes entium classes cum fictis aut imaginariis entibus confundas. (5) Omnia quae rei insunt quaeque hanc rem efñciunt non aliam , hoc e s t , determina- tiones rei possitivae totidem sunt entis propietates scu per- fectiones , negativae , imperfectiones , limitationes aut defe- ctus ; hinc ens eo erit perfectius quo á pluribus terminis vel positivis v e l negativis determinatur , ensque illud summe perfectum apellatur quod nullum terminum ncguivum in se recipit ; rursus quia bonum et perfectum reciprocantur , ens summe perfectum , et summe bonum sit oportet. (6) C u - iuscumque entis propietates , quaedam ad rem necessario pertinent et ex alila non deducuntur , quaedam etsi con­stantes , variari aliquando possunt , et dicuntur atributa, quaedam denique rei adesse ve! abesse possunt salva nihiio­minus entis existentia. Prioris generis notae constituant enti*

[ ]essentiam , quae est vel mctaphysica vel physica ; posterio­res vero , modi vel accidentia appellantur entisque statum determinant , Individuumque conslituunt. (7) Caeterum quia huiusmodi determinationes per se subslstere nequeun t, Id- circo subiectum quoddam concipimus in quo notae con­stantes adsunt , varlabiles autem possunt adesse , idque substantiam vo cam u s, quam in completam et incompletam dividimus. Utriusque , immo suppositi et personae discrimen dabimus. (8) N otae quae eidem rei propiae sunt , totum constituunt , eiusque partes vocantur , quae j si sola ratione distinguuntur totum metaphysicum appellatur ; physicum vero si reipsa distinctae sint : distingui tameu debcnt totum et compositum , immo totius logici natura prac caeteris est examinanda. (9) Totum sicut et compositum est vcl integrum, ve l mutilum , simultaneum et successivum , homogeaeum item et heterogcneum. Iterum si totius partes quod ad lo­cum vel quod ad tempus certa ratione secundum aptitudi- nem cuiusque ad communem finem disponantur, tunc totum ordinatum d lcitu r, unde quid sit confusio statim deprehen- ditur. (10 ) Hactenus ds ente in se spoetato: sed si ad rerum principia relatlonesque attendamus novam cognitionum diversltatem observabimus. E t quidem ex una parte innú­meras rerum causas , earumque mirandam varietatem notare llcet , ipsum etiam nexum quo singula turn inter se quod ad causas effìcicntes et finales , tum vel maxime cum ente necessario miranda quadam harmonía coniunguntur ,. q u i quidem nexus et dcpendcntia casum é mundo excludit, quin propterea adeo insuperabilem inducat necessitatem , ut eveutuum contingentlam , et possibilitatem miraculorum om- nino evertat. ( i i ) Porro ex altera p a rte , entia Inter se conferendo facili modo concipimus quid per absolutam ve l relativam idemtltatem , diversitatem , slmilitudlnem et dls- similitudinem , acqualitatem et iiiaequalitatem intelltgendum sit. Varias quoque relationum species , resque omnes et conditiones in illis distinguendas, non erlt difficile explorare,

' Igitur de his nonnulla , pauca lice t, dicemus.

D E TRIMA PNEUMATICAE TARTE.

C ^ ^ a e hucusque attuHmns nimis generaliter dicta sunt-, nullam quippc certae ac detcrmlnatae rei contcm - plationem , nullain natarae investigationem spectabant : at vero Psychologia circa humanae mentis cognitionein versatur, quae tanto est arcanior , quanto illius natura non nisi ex eiusdem operationibus eriii potest. Binas animae nostrae fa- cultates constanter observamus altcram qua cognoscit , al­teram qua appétit. D e his praeter quae dicta sunt in log ica, nonulla circa carumdem facultatum usum , nexum perfectionis gradus, et operandi leges probe notanda sunt. Quare Iiuc maxime pertinet in primis lex quam observant sensationes i u t nimiriim respondeant mutationibus fa c tis in organis sensoriis rite constitiitis , adeo u t anima sentire non possit nisi motus nervis sensoriis impressus a d cerebrum usque propagetur. Itaque miranduyn non e s t , si his tam - ^uam eertis p o s itis , animam in cerebro sedem propiam här­tere probabiliter saltem iudicemus. (2) Facultatis appetitivae obiectum est , illnd prosequi quod voluptatetn in nobis causat , exitat , conservât, a u g e t, et é contra illud aversari quod molestum est , aut quod quocumque modo molestiam parit. Huic doctrinae innititur praecipua appetitus Icx , nempe, ut nikil appettamus nisi sub ratione boni, nihil autem aver^ semur n isi sub ratione mali. Similiter quoniam representatio vel boni vel mali m otivum dicitur , id circo et hanc alteram legem statuim us, animam nostram a d volendum vel nolen- dum sine motivis sese non determinare. {3) Porro perceptio voluptatis vel molestiae alia sensuum est , alia rationis; illa appetitus sensitivus, haec rationalis appellatur. A ppetitus ratio- nalis propie dicitur volun tas, quare voluntatis actum praece- d it advertentia rationis nlsi motivis indellberatis praevenia- mur ; attamen non semper agimus secundum rectae rationis dictam en. (4) U t haec doctrina bono in lamine collocetur, utiiissimum est im mo necessarium in unaquaque facúltate , licet natura sua simplici binas diitingucre partes superiorem scilìcct

C 14 ]et inferìorem ; et quidem hac sola divisione adhibita , cva- nescuut dificultatcs quamplurimae quae circa huiusmodi facul- t.ites in D eo , hominibus et brutis possent oriri ; nam ha- bita partiutn iilarura ratione facile colligim us, bruta huius­modi facultates habere secundum earumdem partes inferio- res , D^ura superioribus tantura praeditum esse , homines vero , mediain veluti tenentes viam aliquando inferioribus, superioribus aliquando duci'atque gubernari, ita tam eii, ut eo sint perfectiores quo magts à prioribus reccdunt. (5) la utriusque facultatis usu earumque habitibus , mens nostra plenum habet dominium ita se determìnandi aut quidquam agendi , ut in iisdem adiunctis non determinare nos , aut non agere possimus, iJque uno nomine libertatem , arbi- trium , electionem appellare solemus : sed quoniam et quae­dam sunt quae contra voluntatcm non fiu n t, licet ita oatu- ralitcr eveniant ut impedirl nequcant , idcirco spontaneitas ab ipsa libcrtaie probe distinguenda est ; omne enim quod liberum , iilud et voluntarium est , at non vice versa. (6) Voluntario opponitur coactio , metus ct ignorantia ; li­bertari vero necessitas in agendo seu detcrmiuatio ad unum orta ex ipsa natura agentis , vel quocumque ex alio princì­pio contra Incliaationem non cogente. Libertas duplex est, alia contradictionis alia contrarietatis , quarum notiones dum evolvimus apparet animam lUroque modo liberani esse licet haec a d essentiam libertatis m inime pertineat. (7) E x hiscc animae nostrae facuitatibus illiiis spiritualitas , et ex spirit tualitate imniortalitas facili consequentia deducitur. V crum non ita ratiocinate l ic e t , quum corporis animaeque comer- cium pcrscrutarl conamur , res nempe est difficilima et ut sentimus sola ratione incscrutabilis. E t quidem licet constans quaedam et uniformis experientia certo atque evidenter ex- hibeat consensum qucmdam reperiri inter mentis cogitationes e t operationes corporis , attamen Philosophi dum huius con­sensus rationem causainque indagant , non nisi divinando lo- quuDiur. Hinc to t variae atque discrepantes opii.ionos exor- tae su n t, quarum qaievis eo est probabilior quo paucioribus implicala est difdcultatibus , et praeterea quo commetcii effcciibus plenius satisfacit. Igitur mirandum non est influxus

,C M ]physlci sistema ab omnibus metaphysìcis fere nunc recip!.

DE SECUNDA PNEUMATICASP A R T E ,

D e ! nomine intelligìmus ens ìlluJ absolute nece«- sariumi , summo intellectu praeditum á quo omnia facta sunt et pendent. -Huius entis existentiam demonstrare principiis á natura ac ratione petitis , eiusque atributa plurima pervesti- gare j hoc inquam , Theologiae naturalis munus , hoc oftìcium est. (2) Sed nec dubitari potest quin Dei cognitio hoc pacto non ita perfecte possit obtineri , ac si quaecumque Deum spectant ab ipsommct B eo discercmus, adeo ut revela- tionem oninino necessari.im esse non fa tev i non possit qui- cumque haec vel paulullum consìderet. (3) lam vcro Dei existentiam nobis recta ratio commonstrat plurimis argumontis, quorum alia raoralia alia p h ysica , metaphysica demum sunt a lia , ita ut dubitari non possit (nisi aut falso adhibeantur aut iilorum vis non percipiatur ) existere ens absolute sum­mum seu ens a se% (4) Quod si- Deus est ens á se , ipsi con­venient omnia quae enti á se convenire debent , erit proinde infinite perfectus , immutabilis, aeternus , immensus, simplici- ssimus , omciiscius, omnipotens , unicus, summa libértate, sanctitate et iustitia praeditus. (5) Dum de scientia Dei loquimur , cave ne intelligas, humanae similem ; nam scientia Dei est absolute summa , eaque cognoscit non res creatas taa tu m , sed et mere possibiles idque in seipso seu quatenus seipsum cognoscit ; eius enim intcllectus iiHmitatus est , in- finitus omni intellectui finito incomprensibiiis. Praeterea et ipsa ratio commonstrat nosse Deum quaecumque in animabus accidunt , ipsa earumdem libera decreta , quaeque á còndi- tione aliqua pendent actiones prescire omnes , qoin ad hoc ratiocinio iiidigeat ; enim licet prima et secuixla mentis ope­rario competant D eo in gradu absolute summo , nihiiominus ratiocinatio non nisi eminenter tribuí potest, (6) Similircr ne lanctitati aut iustitiae Dei quidquam dctrahamus , c.ivendum est ne putemus mala physica , metaphysica et raoralia obstare

C l i ] .quominus mundus bonus sit et fini ultimo quem Del saplen- tia rebus omnibus praescribit omnino conveniat ; et certe m.ila metaphysica non sunt vera et propie dicta mala , physica vero talia existimantur quia non in relatione ad totum uni­versum et ad omnia D ei atributa , sed ad aiiquam dum­taxat mundi partem refferimus , cum contra Deus nihil in partlculari velit seu decreverit absolute spectatum sed in re­latione ad totum. (7) Ultimo tandem nec mala moralia cum D ei sanctitate et iustitia pugnant ; siquidem nihil eorum ex quibus mali moralis possibilitas oritur, voluti limitatio intellectus et voluntatis creatae , lex moralis hominibus ad normam data et libertas, alicui Dei perfcctioni adversantur, nec praeterea ipsi imputandum si forte his quandoque abutantur homines.

D E DEO I N ORDINE AD RES c r e a t a s .

O i Deum ad nos relate spectemus non mirarl non possumus summani illius bonitatem quae res omnes et sin- gulas propter illius gloriam libere creare dignatus e s t , liberam ctiam actioncm quae res creatas singulis momentis quasi con­tinuata creatione conservai nec non ipsam providentiam qua cuncta ita sapietüer administrât ut secundum próximos fines eadem dirigat , ipsas vero res atque iinium particularium subordinationem ad finem in creatione stabilitum tandem pcrducit. (2) Ex his omnibus sequitur teneri hominem Deum am are, tim ere, D eo obedire, servire obsequium praestare, gratiarumque actiones continuo reddere cet. H aec omnia non interna tantum mente sed ipso etiam ore aliisque idoneis corporis nostri actibus exterius profiteri necessum est , quo duplici cultu , omnia religionis officia absolvuntur. {3) lps«L v ero ratio suadet admitendam esse Religionem aliquam _qu¿e fTcet quod ad cultum internum eadem ubique s e in e r e se_ ieb eat , tamen circa caerimonias ritusque externos variare ^ossit et reipsa variat- S unt autem Religiones plurimae quae Son solum circa_ cultum externum . v erum ctiam quod ad esscntialia diversa admodum , immo et sìbimet contraria

_ C I ? ]d e p re h c n d iin tg r . quas nihilom inus p ro veris h ab en t e t ven e -

TTJriTuFm arutn sectatores sola dccessorum suorum. au c to rita te , •auc salteiii suppositls reveìaH onibus in n ix i. (4) N e ergo in re tan ti m Jim enti errore ferri pa tlam ur , opAHet etiam eos revéiationis caractheres p ròbe cognoscere quibus ap o c rip h ae ' -j slucé f l l ^ possint distingui. C om m o n stra t e t iilos rec ta ra tio , ac proTnde eorum exUmen philosophise^ studiosis propriissi- m um est non sine tem erita tis n o ta p o te st p rae term iti.

E T H I C A .

D E ACTIONUM NOSTRJRUMN O R M A .

ostularet certe rectus rerum ordo á rcrum spirí- tualium contemplatione ad corporum propietates investigan- das immediate transire , idque iam inde ab initio expositae divisioni Philosophiae esset admodum conforme. V erum ta- mcn non vitio verlenduni est , si ommissis interim pliysicis disquisitionibus quae ncque accurate possunt instituí nisi bre­ves praecesserint Matheseos iectiones , nunc facuhatis ap- petitivae defFectus atque vitia iisque adhibenda remedia aliquantulum examinemus. Facultas appetitiva non secus ac cognoscitiva , immo et amplius errori obnoxia est. Illa igitur quominus recte utantur homines , norma indigent seu criterio quo ducantur ne bonum apparens pro vero bono amplectantur , aut malum apparens pro vero uversentur. Talis est lex naturalis , nec praeter illam esse potest alia quum ipsa sola eas contioeat normae propietates quibus suo recte fungi possit ofiìcio. (2) £ t quidem lex natiiraiis divina e s t , im.% apiid omnes, rec ta , certa , quae non mil­iari y neqtie quod a d universali a proxinuique p rin c ip a i^ - norari ab u lh potest. In lege naturali suam rationem habcnt quaecumque leges ab Im peratore, Rege , cet. civilr potestate, aut á Pontiftcc Episcopis cer. ecclesiastica iurisdictione sta- biliuntar. (3) Atque hinc dubitari non potest quin legum omniuni suinma es$e debeat concordia , a ieo u t sibi ipsis

_ [ / 8 ] _contraria esse non possint iuris naruralis, gentium et publici,. ecclesiastici et civilis principia. Nam ut de illis nihil dicam ipsiim ius ÿoUtictim quod praesertim impugnant pseudo po~ • l i tic i , in iure naturali pariter fundatnr et ex eo ori^inem habet, Consequens igitur est , eum bene acturum qui Jegi conformiter agat , ¡ramo teneri quemquam actiones legi conformare cum earum obligatio sive externa sive interna l i divina volúntate emanet. Attam en qui bene agit non idcirco moraliter bene agit , quemadmodum nec statim imputanda venit actio inala quae nempe legì contraria de- prehenditur ; siquidem aliqua est inter actiones bonas et morales diiferentia , et deinde nonnullae seryandae sunt re- gulae , quae si desint recta certe non erit imputatio. Haec dilucide pertractat lacquicrius in Etilica generali ubi agit etiam de conscientia quae est veluti imputationis species quaedam. Illius doctrinam^ presso pede sequemur ut ex se- quentibus fiet manifestum.

D E ACTIONUM HUMAN ARUMn iF F E R B N T Z A .

E x hominum actionibus quaedam bonae sunt quae­dam malae ita ut licet dentiir actus indifférentes in specie, nulLie renps^ sìnt actiones indifférentes in individuo. (2) A - ctionis bonitas vcl m alitia, non sunt aliquid chimericum, neque ut voluerunt alii ab hominum opinionibus et volúntate pendent , sed essentialis est , atqiie ipsis ai ttonibus intrinse­ca differentia, quae quidem flu it ex ipsa D e i notione ani­maeque nostrae , proinde quemadmodum nec propiam naturam , sic nec boni malique essentiam mutare potest Deus ita ut bona ipso volente evadat actio quae mala est j aut contra actio mala intvinsecam bonitatcm contrahat. (3) lam vero cum leges dummodo legitimae sint , nihil iubeant aut vetent nisi quod vere bonum aut malum est , adco ut ipsae etiam permissivac leges malum non nisi tacite et ad efFu- gicnduni maius malum permittere queant , idque Deus vo- iucrit sequitur standum esse legibus , atque ab illarum

. [ <9 ]ínsequutione neminem liberum esse posse quod ad legem na- turalem , licet á legibus humanis dispensatione vel privilegio cximantur aliqui. (4) Porro qui actiones suas ex habitu legi comformat vi motivorum , quae á veritatibus divinitus re v e la tis , maxime á divinae nostrae redcmtionis opere desu- m untur, ac praèterea non premii temporalis spe , aut metu poenae add u ctus, divinae volontati obsequitur, vera virtiH te praeditus est in cuius exercitio hominis beatitudo fo r - malis consistitx nam quod a d obiectivam spectat non n isi post hanc vitam potest haberi et in solo Deo est constituenda. (5) lam vero actiones intrinseco bonis atque honestas, vel intrinsece malas ac turpes non ita pràecipit Deus vel pro- hibet ut tamen illarum transgressoribus pracmia vcl poenas non decreverit , idque non in hac vita dumtaxat scd in futuro prlesertim saeculo. E t quidem post corporis mortem in altero vitae fu turae statu bonos manere praemia malos autem poenas dubitare non sinimt ipsamet D e i attributa bo­nitas praesertim et iustitia. (6) Haec autcm non obstant quominus et legislatores poenes quos saecularis aut ecclesiastica potestas stat , poenarum motiva suis legibus iniungant ut earumdem observation! prospiciant. Attamen in tribunali hu­mano , crimina dumtaxat externa possunt puniri , neque alia de causa puniuntur , nisi quatenus supliciis perterriti homines ab actionibus prohibitrs sibi temperent , sicquc et saluti rei- publicae et tranquilitati providcatur. (7) E x ilictis patet quanta prudentia et sapientla in legislatore et iudicibus requi- ratur , tum in stabiliendis legibus iisque assignandis criminum gravitati accomodatis poenis, tum demam in imputandis diiudi- candisque hominum actionibus. E t re quidem vera rmputari nequeunt actiones nisi fuerint liberae actu vel in causa prae- ced en ti, et ea quidem liberiate quae excludat necessitatem physicam , non moraicm. Similiter imputari nequeunt actiones quae fiunt ex ignorantia aut errore invincibili cae etiam quas quis commitit coacte agens aut coacte patiens duminodo nihil in illis misceatur quod coactum non sit. (8) Etenim si quis invite a g it , aut metu iiv e gravi sive levi ductus actio­nem malam elicit , peccat si agat contra praecepta negativa, aat etiam coatta adúrmativa si eorumdem ommisio vergat

[ 20 ]in fidei aut Rcligîonis contemtum , in commune detrimentum Reipublicae vel in proximi scandaium. Quod si abfuerint hae. vel similes circuinstantiae , tunc cessât praecepti adfirmativi ot)Iigatio ideoque et imputatio,

B E C O N S C IE N T IA .

P r a e t e r imputationem qua quis coram iudice cri- minis reus declaratur , est et alia , ea nimirum qua quis se ipsum propia scilicet conscientia vel absolvit vel condemnat. A t cum conscientia non dc actionibus patratis tantum , verum etiam de actioue commitenda vel omitenda iudicem us, iure optimo inter philosophes quaeritur num talis sit morum re-r gula ita ut dum quis earn sequirur non peccet, Itaque priusqi'ain de hac tam periculosa tantique momenti doctrina quidquam profFeramus , sciendum est varias distingui oportere conscientiae species, varias quoque adhibcndas cautiones, antequam eius dictamini assequamur. His omnibus rite obr servatis apertissime patet peccare eum qui contra conscien- tiam erroneam a g it , vel qui conscientia adhuc dubia absque necessitate ad agendum dcterminatur. Si autem urgeat agendi necessitas, omnis adhiberi debet diligentia ut ccrtitudo ha- beatur , qua adhibita, si adhuc , aequalis hinc et inde ma- neat probabiiiras tutiori parti standum e s t , ita ut numquam liceat sequi conscientiam probabilem quae fa v e t libertati in concur su aeque probabilis quae fa ve t praecepto, nec eadem de causa, liceat umquam sequi opinionem niim s probabilem quae fa v e t libertati in concursu probabilioris quae fa v e t legi^ quanivis possit aviplecti probabilior quae stet pro Ubertate»

Ut. Thomas de los Cobos,Cens, Imprimantur:

A icart.

il' ' • , i .

1 j'i'

■U.-'i

.1-:

■¡a ■ ‘ ' ■Iti fi*Wì «at Rt»li^k*M*-uo*ii<i»wum > ifl c^irtwiih'- .,-tr}.. ::;' «i'- X « ..p u b lic ;^ 'j'T € *^ ó st;4n •*;>.»dii.Uj';i. Q>». i- «-.l«'; -JÌ J.'c vd .ù filtc it , lu#« c c s w «;ucnpt.’

uWoq»^ W

D g COIVS€II: ;;

. T " * o r i ­ti,U> t.^w» -* ‘Jt**M f . - V i iTSJt*»*.-«!» « i USHtiW ICT tìOfW9»'«fc*A l v:';» ,»«. .'•. >)Wi iw jrlii»'!*» ■ • i * ^ • V • ®f ^ i im d c ^clio^lc . . : 'j - i i iu 't? a i* .'■«* d m ito s ii*OptiiOO iMtt* pb.l0SQpÌ50S ^ 'J» crtfcx l 'sJOk t i iU s it JBW pO^iiPf jjiit*» i t* a t , .*Jum q u 'is .^ tf iin »«itjojtitr iw < » -p w ce t* I t a ^ i

jìriu m -itn *V r i f l t .^ ì f ' i i s t ó

, - -1-. --*•

uùi\{^i*A9 ({fK li <tìSh--* •-•»** »<»* #.*WW ‘m v m nt ì j i . frrri«ftSiji ? ' ‘*' >bs4jnc

Aii j ^ ! ( ! i i m ‘ ‘ * 4- ‘ - -yi|«ac -

!;r.s; .U*>’ . ì*<>' - " •'•»" *' 1’ 'b e a c i . ' , q*ft i d B i b iu , -‘ -• '-• ‘ ' V ‘‘

W -ai^]^rob& hiU;ii tc iio o w <*<»Vjia ti»i, ~fi -••■ <-i*ri.’f * «a à^fiù rfcfm. £ome4ffélm% fr x v ^ ^ t ì t r H ^ M , iibr'ta fi in ( iU i: ttr n t /T ip Ì '.U i j / / / 1*^'

dV tmixà iies'^f wmqua'Tt -ì^Mì ifrtJfòrt'W mému 4 .* .» f i T J f t ^ h c r t o H ir C iM c u r s u / r ^ f ^ H - T n i p a t f a v i t '

qn4m vù fossi* xiHfUcti /ro>4Ì’i4tr ^u a t siti. f tP .UbtriiHl*

i/h À f i» c p ^ ,C rf« , Jt^gf IqtpfirtuotBr:

. K . . . . . . .

-.TÍ

v é í ^ s ' -

4nr f* -fi-■ ■ ':> ^ :rí< W r--;. ■«•■ .¿*4 ■•*í'-■. ^

Æ ïss»^ c s î ' ï S Â

Sfí-íSf;