2.4 Kulturna Bastina

8/13/2019 2.4 Kulturna Bastina

http://slidepdf.com/reader/full/24-kulturna-bastina 1/13

Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje Dokumentaciona osnova (jul 2012.)

PlanetCluster & MonteCEP 1

KULTURNA BAŠTINA

napomena:Uprava za zaštitu kulturnih dobara prati stanje i vrši revalorizaciju kulturne

vrijednosti kulturnog dobra i donosi Studiju zaštite kulturnih dobara opštine Cetinjaza potrebe izrade PUP-a Cetinja i Urbanističkog Projekta Istorijskog jezgra Cetinja





KULTURNA BAŠTINA

1. OSNOVNE POSTAVKE VAŽEĆIH PLANOVA

1.1. Prostorni plan Crne Gore do 2020. (2008.)

Za potrebe Prostornog plana Crne Gore izrađena je sektorska studija - (SS-AE) 4.11 Kulturna baština. PredmetnomStudijom, između ostalog, obrađene su teme normativno pravne regulative kulturnog dobra i unapređenja zaštite.Između ostalog naglašeno je da se dugoročnom i kvalitetnom strategijom upravljanja prirodnim ikulturnim nasljeđem može se postići minimalno korišćenje neobnovljivih resursa, u koje spada iprostor, sto je jedno od ključnih načela održivog prostornog razvoja.

Predmetnom Studijom istaknut je pojam integralne zaštite prirodne i kulturne baštine. Takođe, pojmomodrživog razvoja definisana je potreba integralnog upravljanja kulturnom i prirodnom baštinom, kakobi se ona u svoj svojoj Ijepoti, autentičnosti i raznolikosti sačuvala za naredne generacije. Da bi seova integracija izvela uspješno, potrebno je prepoznati kulturno nasljeđe kao ključni resurs očuvanjakvaliteta prostora u procesu planiranja.

Ovim Planom prepoznate su sljedeće vrste nepokretnog kulturnog nasljeđa: gradske cjeline seoska arhitektura arheološki lokaliteti fortifikacije sakralna arhitektura industrijska arhitektura i kulturni pejzaz i ambijent.

Takođe, definisani su principi i ciljevi zaštite kulturne baštine, a između ostalih i sljedeće: Zaštita i unapređenje autentičnog kulturnog pejzaža i okruženja obezbjeđuje integralnu zaštitu

prostornih cjelina i posebnih kompleksa i objekata koji imaju karakteristike kulturnog nasljeđa. Istorijski gradovi Crne Gore, kao dio kulturnog nasljeđa, čine njen najreprezentativniji dio, a

istovremeno i veoma važan resurs prostornog razvoja države. Velika monumentalna vrijednost ipotencijal starih gradova nalazi se u raznovrsnosti kulturnih dobara koje ti gradovi imaju.

Poseban kulturni i simbolički značaj ima more, tj. morski akvatorijum Crne Gore, tako da njegovoočuvanje, zaštita i održiva upotreba imaju prioritet u odnosu na sve ostale upotrebe.

Zaštita podvodnih arheoloških nalazišta je jedan od primarnih zadataka, s obzirom na njihovu sadašnjupotpunu nezaštićenost.

Potrebno je odrediti granice zaštićene zone za sve registrovane i novoimenovane spomenike jer se onine mogu posmatrati bez njihovog okruženja. Definisane oblasti i granice moraju se razmotriti urelevantnim detaljnijim prostorno-planskim dokumentima (posebno u lokalnim prostorno-planskimdokumentima).

Uočljivost kulturnih spomenika i zaštićenih urbanih cjelina se mora osigurati i promovisati mjeramakoje predviđaju lokalni propisi o prostornom planiranju i izgradnji.

Preporučuje se izrada prostornog plana zaštite koji bi na adekvatan način precizirao odredniceuslovljenosti razvoja Republike adekvatnom aktivnom zaštitom, polazeći u prvom redu od baznihstudija kulturne i prirodne baštine, a uzimajući u obzir relevantne razvojne činioce.

Preporuke za realizacijuOstvarivanje Prostornog plana biće podržano realizacijom posebnih programa nadležnih organa Crne Gore(planova, projekata, strategija, politika, studija, ekspertiza, istraživanja i dr.), a među brojnim oblastimai kulturne baštine i to : Određivanje granica zaštićene okoline spomenika kulture; Izrada arheološke karte Crne Gore, uključujući i podmorje; Zaštita i revitalizacija nepokretnih kulturno-istorijskih dobara sa izradom plana zaštite (atlasa); Izrada programa upravljanja (menadžmenta) za urbana jezgra zaštićena nacionalnim

zakonodavstvom.





1.2. Prostorni plan posebne namjene Nacionalni park Skadarsko jezero (2001.)

Prikaz kulturno - istorijskog nasljeđa Parka dat je hronološki, tj. prema ključnim periodima nastanka izastupljeno je širokom lepezom objekata spomeničkog karaktera različite vrste. Prostorna organizacijapodručja Parka u najvećoj mjeri teži ponovnom uspostavljanju uravnoteženog odnosa prirodne okoline ičovjekovih intervencija.

Zaštita istorijskog graditeljskog nasljeđa planira revitalizaciju naseljskih struktura urbanih centara RijekeCrnojevića i Virpazara i fortifikacijom zatvorenog jezgra Žabljaka sa podgrađem. Revitalizaciju ovihstruktura potrebno je vršiti s ciljem da se sačuvaju njihove autentične urbanističko-arhitektonske, likovno- estetske i ambijentalne vrijednosti, da se objekti u njima u konstruktivnom i funkcionalnom smisluosposobe za trajno korišćenje - unošenjem sadržaja koji odgovaraju savremenim potrebama stanovanja,kao i potrebama obavljanja i unapredivanja privrednih, turistickih, kulturnih i drugih vrijednosti. Uzaštićenim djelovima strukture nužno je izbjegavati sadržaje koji bi mogli doprinijeti njihovoj degradacijii razvijati one koji omogućavaju puno uključivanje u savremene životne tokove.Ruralne aglomeracije je moguće očuvati u neizmijenjenom obliku tretirajući ih kao etnološke cjeline –Vranjina, Godinje, Poseljani, ili za ostala naselja vezujući ih za razvoj poljoprivrede i turizma. IntencijaPlana je obnova poljoprivrednih aktivnosti, turistički smještaj u domaćoj radinosti koji uz trend izgradnjevikend kuća mogu doprinijeti sanaciji i revitalizaciji brojnih seoskih naselja.Manastirskim kompleksima na ostrvima jezerskog arhipelaga posvećena je posebna pažnja.

Uzimajući u obzir značaj kulturno-istorijskog nasljeđa Planom su predviđene sljedeće mjere zaštite: Obaviti kompletno evidentiranje svih nepokretnih kulturno-istorijskih spomenika i njihovo

kategorisanje; Pristupiti naučnoj valorizaciji kulturnog nasleda, kako bi se blagovremeno sagledale sve njegove

vrijednosti i utvrdili prioriteti po pitanju preduzimanja odgovarajućih mjera zaštite; Izvršiti društvenu valorizaciju, u cilju utvrđivanja stavova po pitanju adekvatnog korišćenja kulturno-

istorijskog nasljeđa u turističke i druge svrhe, te utvrđivanja obaveza Republike u odnosu na njihovoodržavanje;

Kod pokretanja inicijativa za aktiviranje objekata nasljeđa, prednost dati revitalizaciji i korišćenjusegmenata kulturne baštine koji su u propadanju ili su ugroženi na drugi način;

Uspostaviti čvrstu saradnju svih učesnika neposredno angažovanih na zaštiti istorijskog nasleđa sainstitucijama angažovanim na zaštiti prirode, kao i institucijama za planiranje i uredenje prostora,

kako bi se stvorili adekvatni uslovi za integralnu zaštitu kulturnih vrijednosti i zaštitu prirodnogambijenta u kojem je objekat nastao - što je ključni postulat savremenog shvatanja zaštite spomenikakulture;

Po odgovarajućem programu izvršiti potrebna etnografska i druga istraživanja, kako bi se sagledale svevrijednosti pokretnog fonda nasljeđa i izvršila njegova prezentacija na način optimalno usaglašen safunkcijama Nacionalnog parka.

Područje Nacionalnog parka je bogato i pokretnim fondom kulturnih dobara nasleđa, što se prvenstvenoodnosi na ikone, knjige i manuskripte, predmete umjetničkih zanata, narodne rukotvorine i sl. Dio ovogfonda se nalazi u ambijentima u kojima je i nastao, kao što su crkve i manastiri, a dio u privatnom posjedulokalnog stanovništva. Potrebno je preduzeti sve neophodne mjere za adekvatno i sigurno čuvanje ovogfonda.Sa etnološkog aspekta posebnu vrijednost područja Parka predstavljaju tradicionalna sredstva za plovidbuJezerom - čunovi, karakteristični ribarski alat i drugo.

1.3. Prostorni plan posebne namjene Nacionalni park Lovćen (1997)

Ovim Planom u dijelu koji se odnosi na stanje i ocjenu organizacije, uređenja i korišćenja prostoraNacionalnog parka sa aspekta istorijskog nasljeđa, a koje podrazumjeva kulturno nasljeđe, u pogleduproučenosti definisano je kao neistraženo. Takođe, izvršena je podjela spomenika kulture na sljedećevrste:

arheološki spomenik; spomenik narodnog graditeljstva; pokretni spomenički fond i

sakralne spomenike kulture.





Zbog svoje specifičnosti istaknuta su dva spomenika kulture lovćenskog parka - Njegoševa kapela iNjegošev mauzolej. Takođe, kao poseban kvalitet prepoznati su i istaknuti lovćenski katuni. Sa aspektarevitalizacije ali i valorizacije arhitektonske baštine od ključnog značaja je odnos prema naseljskimstrukturama. Imajući u vidu da one oslikavaju način života na određenom prostoru Parka, a koji je upogledu predjela vrlo raznolik, to je njihov pregled dat po grupama, a prema dominantnim prirodnimkarakteristikama terena, i to su :

I grupa - naselja Njeguškog kraja, II grupa - naselja šireg okruženja Cetinjskog kraja, III grupa – naselja zaleđa primorja, IV grupa – naselja izdvojena iz NP planinskim pojasom Branjevina.

Na ovaj način sistematizovano graditeljsko nasljeđe predstavlja pomak u odnosu na dotadašnju praksuizdvojenog, tj. pojedinačnog sagledavanja spomenika kulture. Međutim, Planom predloženo rješenje usuprotnosti je s propisanim mjerama sprovođenja zaštite. Naime, smjernicama za sprovođenje i realizacijuplana (programom mjera zaštite prirodne sredine i ambijentalnih vrijednosti) za Ivanova korita, koja su uzoni stroge zaštite prirode i ambijentalno najvredniji prostor u Parku, planira se dalja izgradnja. Takođe,u autentičnim ambijentalnim cjelinama katuna Majstora i Konjsko planirana je izgradnja turističko-rekreativnih centara, a što je u suprotnosti sa smjernicama za očuvanje i zaštitu ovih visokovrijednihprirodno-ambijentalnih cjelina.

1.4. Prostorni plan opštine Cetinje (1992.)

Kategorijom najvećih vrijednosti na prostoru Republike obuhvaćeno je istorijsko jegro Cetinja, za kojetreba pokrenuti postupak za upis na Listu Svjetske kulturne baštine.Na nivou Prostornog plana opštine sa aspekta valorizacije graditeljskog nasljeđa, osim istorijskog jezgraCetinja, definisani su posebni kriterijumi zaštite za urbano tkivo Rijeke Crnojevića i grad Žabljak (utvrdasa podgrađem) kao i ruralne sklopove podlovćenskih naselja, Njeguša. U pogledu ambijentalne valorizacijevrhunsku vrijednost, cjeline i pojedinačnih fragmenata, sadrži Rijeka Crnojevića, druge grupacije prijezerskim selima u kontaktnoj zoni nacionalnih parkova i selo Građani kao tipičnu aglomeraciju.Na opštem planu organizacije kod svih naselja maksimalno je poštovan nasljeđeni obrazac -izgrađenestrukture sa tipičnim sklopovima kuća i preko 100 crkvenih objekata sa grobljima.

Zaštita urbanog nasljeđa Istorijsko jezgro Cetinja kroz minulih 500 godina od osnivanja grada kao prestonice Zete, sjedištacrnogorskih vladika i gospodara do njegovog razvoja kao prijestonice knjaževine i kraljevine Crne Goreformirano je kao jedinstvena hronološka i ambijentalna cjelina. Teritorija obuhvata prostor nukleusa,pjace i dijelova nove varoši sa brojnim spomenicima kulture tipičnim skopovima kuća, i urbanog života,parkovskim kopleksima i skverovima, kao i neodvojivi dijelom peizažnog prostora.Kriterijumi i konzarvatorski uslovi revitalizacije definisani su GUP-om, u zoni zaštite od 90ha.Urbanističkim projektom istorijskog jezgra utvrđen je program i kriterijumi revitalizacije užeg područjakao nasljeđene urbane cjeline i centralnog gradskog područja.

Rijeka Crnojevića – nakon propadanja Obodskog grada (tragovi bedema) formirana je u prošlom vijeku kaoglavni crnogorski „pazar“ i luka na Jezeru. Nizvodno od jezera podignut je kompleks Polaca (letnjikovacNikole I).Specifične arhitektonske odlike sklopa, initimno vezne za vodu i most, predstavljaju neophodne mjerekoje programom revitalizacije treba realizovati, i to: revalorizacija ukupnog graditeljskog nasljeđa i adekvatna zaštita tipične riječke kuće; osposobljavanje prizemnih partija tehničkom sanacijom za povremena plavljenja uz sezonsko

korišćenje; organizovanje površina rive sa kaskadnim profilom koji će obezbjediti upotrebljivost sektora i pri

čestim poplavama srednjeg nivoa (8m.n.v. svake godine); rekonstrukcija novih objekata kroz izgradnju mansarda i tremova nad postojećim terasama i kućama

sa ravnim krovom, u cilju ambijentalnog usaglašavanja i dobijanja novih jeftinih stanova.

Prestoni grad Žabljak podignut je na solitenom uzvišenju i široko dominira vjerovatno naljepšim prostoromovog dijela Crne Gore. Monumetalni gradski bedemi i podgrađe (tipična seoska aglomeracija) uspostavljaju

klasične odnose. Grad je dugo bio bez života tako da su unutar bedema prisutni samo tragovi prvobitnihobjekata, ali je kasnije na ovom uzvišenju podignuta skromna seoska škola, što nesumljivo svjedoči onamjeri obnove grada na način.





Sistem obodnih kanala dijelom su zatrpani tako da je most (na više lukova) sa sjeverne strane ostao nasuvom.Sa prostornog aspekta u cilju zaštite formiranih odnosa struktura različitih elemenata nasljeđa predviđase:Podrška postojećem okviru naselja koji bi zbog smanjenja vodostaja mogao biti razgrađen na širemprostoru ravnog platoa, (što je djelimično i otpočelo);

Obnova sistema kanala uz aktiviranje mosta, kojim se otvara pitanje izbora trase turističkog puta na ovomlokalitetu;Izbor adekvatnog programa aktivnosti u okviru gradskog prostora koji bi saglasno značaju Žabljaka bio odšireg kulturnog i društvanog značaja (npr. Slikarska kolonija) ... što bi pretposatavilo unošenje novearitektonske strukture;Zaštita i unapređenje postojećih sklopova u tkivu seoskog naselja sa naznačenim turističkim sadržajima.

Zaštita ruralnog nasljeđaGrupacije kuća i zaseoka sa guvnima i malim seoskim crkvama uz kameno zaljeđe odnose se prema ravnimdolovima i polju kao prema vodi jezera, jer je „okolni prirodni ambijent zadivljujućim naporom i dodatnohumaniziran izgradnjom terasa i suvomeđa“.Ovaj obrazac nesljeđa kroz sve segmente plana izričito je respektovan a nizom predloga i mjera podržankao jedan od civilizacijskih tekovina ovog prostora. Nezavisno od kategorije i karaktera zaštićen je u svim

naseljima.

Ruralna naselja u okviru nacionalnih parkova i kontaktnih zona zaštićena su i stavljena pod kontrolu nesamo zbog vrijednosti koje nesumljivo imaju, nego i zbog izgradnje vezane za njihovu turističkuorijentaciju. U tom smislu potrebno je uraditi odgovarajuću urbanističku i regulacionu dokumentaciju kakobi se ovi zahtjevi kontrolisano proveli. Plan uređenja Njeguša u tom smislu predstavlja valjanudokumentaciju.U ostalim naseljima sa smanjenim intezitetom izgradnje definisani uslovima izgradnje i lociranje mogućeje obezbjediti osnovne uslove zaštite. I pored razvoja lokalinih centara odnos seoske crkve sa okruženjem,koje su svojevremeno bile prostorne dominante i skoro jedini društveni sadržaji naselja, pretežno jezadržan (Čevo, Boguti). Uz određene intervencije u prostoru moguće je izvršiti korekcije i obezbjediticrkvama sa grobljem adekvatniju poziciju u okviru centra naselja, kao kulturno istorijskim spomenicima.

1.5. Generalni urbanistički plan Cetinja (1990)

Promjene tokom minulog perioda odlučujuće su djelovale na društveno-ekonomske uslove, ali unošenjem novihelemenata u prirodnu sredinu i na poremećaje te sredine i ugrožavanje kulturnog nasledja. Prisutni trendovi mogli biprouzrokovati mnoge neželjene poremećaje uslova života. Utvrdjivanje mogućih pravaca djelovanja koji treba dastvore osnovu za postavljanje sistema upravljanja okolinom i organizaciju zaštite prilagodjenu situaciji u uslovimaubrzanog razvoja, jedan od glavnih ciljeva plana.

Kulturno-istorijsko nasleđjeSa aspekta problematike zaštite kulturno-istorijskog nasledja, osnovna premisa Plana organizacije i uredjenja prostoraje definisanje mjesta, koje ovom nasledju objektivno pripada u sklopu prirodnih, privrednih, rekreaciono-turističkih idrugih vrijednosti Republike.

Spomeničko nasledje Crne Gore, kao dobro od opšteg interesa, definiše Zakon o zaštiti spomenika kulture. Saglasnoovom Zakonu, objekti nasledja proglašeni za spomenike kulture i stavljeni pod zaštitu do 1979. godine uvedeni su uposebni registar (u medjuvremenu dopunjen i revidovan).

Kategorijom najviših vrijednosti u prostoru Republike obuhvaćeni su: urbano jezgro Kotora, upisano 1979. godine uRegistar UNESCO-a Svjetske kulturne baštine u opasnosti; istorijski urbani centri Budve, Ulcinja, Starog Bara i Herceg-Novog i Istorisko urbano jezgro Cetinja, za koje treba pokrenuti postupak za upis u registar Svjetske baštine; višespomeničkih cjelina i pojedinačnih spomenika, kao i nekoliko arheoloških lokaliteta.

Koncept zaštite istoriskog nasledja polazi od saznanja da se puni efekti zaštite mogu postići samo uklapanjemnaslijedjenih vrijednosti u opšte razvojne tokove, uz odgovarajude povezivanje postupaka same zaštite sa procesomplaniranja i uredjenja protora.

Osnovni problemi aktivne zaštite, odnosno revitalizacije istorijskog nasledja vezani su za obnovu istorijskih urbanihcentara primorskih gradova, kao i Istorijskog jezgra Cetinja.





Obnovu i revitalizaciju ovih struktura potrebno je vršiti tako da se sačuvaju njihove autentične urbanističko-arhitektonske, likovno-estetske i ambijentalne vrijednosti, a objekti u njima, u konstruktivnom i funkcionalnom smisluosposobe za trajno korišćenje, unošenjem sadržaja koji odgovaraju savremenim potrebama stanovanja, kao ipotrebama obavljanja i unapredjivanja privrednih, turističkih, kulturnih i drugih djelatnosti. Iste ove kriterijume trebaimati u vidu i pri tretmanu ostalih gradskih naselja, koja, u većoj ili manjoj mjeri, imaju sačuvane urbanističko-arhitektonske i „ambijentalne vrijednosti“ (kao što je, izmedju ostalih, cjelovita struktura Rijeke Crnojevića).

Autentične ruralne aglomeracije uključujući i specifična stočarska naselja - "katune" neophodno je pažljivo valorizovati.Zahtjevi usmjereni očuvanju i unapredjenju vrijednosti ovog nasledja polaze od naglašene orjentacije ka obnavljanjupoljoprivrednih aktivnosti i razvoju turizma na velikom dijelu ruralnog prostora, a u posebnim slučajevima i odmogućnosti za proglašavanje pojedinih cjelina za etno-parkove. Pristup novoj izgradnji u ovim aglomeracijama ne bitrebalo da se razlikuje od onoga za već pomenute urbane cjeline i gradska jezgra.

Zaštita graditeljskog nasljeđa i ambijenta okruženjaSa stanovišta zaštite, djelovi gradske strukture Planom su valorizovani kao urbanističko nasleđje kulturno-istorijskogkaraktera i podijeljeni su na dvije osnovne skupine, tj.:- uže istorijsko područje unutar gradskog tkiva, obuhvatajući pored izgradjenih urbanih struktura i zone uredjenog

zelenila, formirano pretežno u periodu od I svjetskog rada; i- ruralna naselja, u cjelini ili pojedinim fragmentima nastala obodom polja, na nagnutim krečnjačkim padinama.

Odgovarajući tretman i zaštita utvrdjeni su i za poljoprivredne ambijente formirane na dijelom angažovanimpovršinama obradivog zemljišta, na prostorima izmedju kontinuirano izgradjene urbane strukture i oboda polja, kao iza pojedinačne objekte koji, u konkretnoj situaciji, zahtijevaju specifičan režim zaštite (ponori i vodovodni rezervoari).Posebno je definisana visinska granica neophodne vizuelne kontrole intervencija na padinama, gledano sa pozicija polja.

Zaštita urbanog nasljeđaNesumijivo najveću vrijednost sa stanovišta zaštite predstavlja centralno gradsko područje (Zona A). Ovaj gustoizgradjeni prostor, komponovan od jedinica urbane strukture nastalih u različitim vremenskim periodima, odražavajućineprkidan tok dogadjaja kroz minulih 500-tina godina, najpotpunije prezentira urbanistički razvoj Cetinja i u cjelini jetretiran kao istorijsko jezgro grada.

S obzirom na vrijeme nastanka, strukturu, funkcije i mogućnost uklapanja u cjelinu gradskog organizma, istorijskim

jezgrom su obuhvaćeni: pojedinačni zaštićeni kulturno istorijski spomenici, uključujući arheološki kompleks prvog manastirskog zdanja i

Orlov krš (grob- Vladike Danila); zona neposrednog okruženja dijela spomeničkih objekata, sa formiranim vrtnim kompleksima; cjeloviti urbani milje, pretežno stambene strukture, formiran rubnom izgradnjom blokova autentične fizionomije i

arhitektonskog izraza (krovovi, vijenci, balkoni, plastika vrata i prozora i dr), uključujući i tradicionalne zoneokupljanja (Trg Maršala Tita - bivši Dvorski trg, Balšića Pazar i "Korzo" - Njegoševa ulica, kao dominantne pješačkeprostore);

gradski parkovi »Njegošev“ i "13 Jul"), slobodno oformljeni prostor Vladičine bašte i dijela Jasika, brojni skverovi samemorijalnim spomenicima, i drvoredi, kao izražena karakteristika cjelovite strukture; te ruralna strukturaMedovine, autohtona po organizaciji ali u znatnoj mjeri narušena neadekvatnim intervencijama na samimobjektima.

Tretman koji ovaj dio gradske strukture već uživa saglasno zakonskoj regulativi o zaštiti starih urbanih centara,predodređeno je da se istorisko urbano jezgro stavi pod najstroži zaštitni režim. Relevantni uslovi u pogledupredviđenog obima intervencija i načina njihovog izvršenja, bliže su definisani Urbanističkim projektom revitalizacijeJezgra. Tim projektom, funkcionalnost jezgra uređjuje se, uz maksimalno respektovanje svih nasljedjenih vrijednosti iprostora, na bazi programa kompleksne građjevinske i spomeničke sanacije, predpostavljajući uvođenje u zatečenustrukturu savremenog standarda stanovanja i neophodnih oprema za odredjeni broj pratećih objekata druge namjene(trgovina, usluge, servisi, objekti društvenog standarda).

Najstroži zaštitni režim predvidjen je i za Planom prošireni dio Istorijskog jezgra, ka sjeverozapadu, odnosno za prostorizmedju ulica Peka Pavlovića i Vojvode Boža, koji već sada prihvata dio funkcija glavnog gradskog centra. Ovimprostorom su obuhvaćeni: nekoliko zaštićenih kulturno-istorijskih spomenika (zgrade talijanskog i austrijskog poslanstva, sa okružujućim

vrtnim zonama, i objekti prve električne centrale i katoličke crkve); tipični urbani sklopovi iz Bulevar Lenjina i Bajovu ulicu;







Obnoviti pozorišni muzej u Zetskom domu i osnovati Muzej knjige u zgradi bivšeg Francuskogposlanstva.

Podizanje svijesti o značaju Istorijskog jezgra Cetinja, je imperativ za razumijevanje, uvažavanje ikorišćenje naslijeđenih vrijednosti.

Uspostavljanje i jačanje koordinacije među svim subjektima zaduženim za zaštitu, očuvanje ikorišćenje je preduslov za valjano upravljanje Istorijskim jezgrom. Posebno je značajna saradnja

organa Prijestonice nadležnog za poslove urbanog planiranja i Republičkog zavoda za zaštitu spomenikakulture. Sprovođenje svih mjera propisanih zakonima vezanih za sprečavanje nelegalne gradnje, zaštitu

spomenika kulture. Uraditi program sanacionih mjera za nelegalno izvedene intervencije na objektima. Ubrzati proces inoviranja i usvajnja Zakona o kulturnim dobrima, kao krovnnog zakona iz oblasti

kulturne baštine, kao i zakona o muzejskoj, bibliotečkoj i arhivskoj djelatnosti. U Statutu Prijestonice neophodno je definisati značaj i odnos Prijestonice prema Istorijskom jezgru. Hitno pristupiti izmjenama i dopunama urbanističkih planskih dokumenata: Urbanističkog projekta

Istorijskog jezgra Cetinja, Detaljnog urbanističkog plana Centra, Prostornog urbanističkog plana Urbanističkim projektom predvidjeti sanaciju postojećeg stanja degradiranih djelova prostora

ugroženih gradnjom podvožnjaka i parking prostora. Obezbjediti usklađenost koncepta razvoja i arhitektonskog pristupa sa kriterijumima zaštite

graditeljske baštine i karaktera zaštićenog urbanog tkiva. Obezbijediti potreban broj stručnog kadra za poslove proučavanja, zaštite, konzervacije, restauracije

graditeljskog nasljeđa, planiranja, projektovanja i izvođenja radova u zaštićenom području, kustosa, idr.

Obezbijediti odgovarajuću fizičku zaštitu kulturne baštine, adekvatnog prostora za prezentacijupokretnog spomeničkog fonda, muzejskih depoa, prostora za prezentaciju i prodaju promo materijala,suvenira, antikviteta, izložbenih prostora, opreme za čuvanje, zaštitu i konzervaciju muzejskogmaterijala.

Stvoriti osnovne pretpostavke za uvođenje spomeničke rente po osnovu korišćenja poslovnih prostora,obavljanja privredne djelatnosti i pružanaj određenih usluga u Istorijskom jezgru Cetinju.

Intenzivirati naučno-istraživački rad i sistematska istraživanja. Izvršiti arheološko rekognosciranje prostora cetinjske Opštine. Obezbijediti finansijsku podršku vlasnicima privatnih zbirki u cilju zaštite, održavanja, prezentacije i

valorizacije. Unaprijediti, zaštititi i bolje valorizovati dva nacionalna parka ”Lovćen” i ”Skadarsko jezero”. Unaprijediti uređenje i održavanje gradskih parkova. Obezbijediti poštovanje propisa pri sakupljanju ljekovitog bilja, korišćenju prirodnih vrijednosti. Obezbijediti uslove za razvoj turizma i ugostiteljstva, trgovine i pružanje raznih usluga, u obimu i

oblicima koji ne ugrožavaju stvoreni ambijent i prirodnu sredinu. U cilju pravilne turističke valorizacije navedenih potencijala, potrebno je sprovesti istraživanja tržišta i

utvrđivanje ciljnih grupa turista za Cetinje. U skladu sa PP CG i DUP-om Cetinja utvrditi nedostajuće smještajne i ugostiteljske kapacitete viših

kategorija (3 – 5 zvjezdica) i u vidu javno – privatnih partnerstava, kao i u saradnji sa donatorima iinvestitorima, iznaći najpovoljnija implementaciona rješenja, ne samo za Cetinje već i za šireregionalno područje.

Razvijati izdavačko-štamparsku djelatnost, izradu lake kartonske i druge ekološki čiste ambalaže,korišćenje mineralnih sirovina – kamena i bijelog boksita.

Podsticati i razvijati uslužno zanatsvo kroz organizaciju sitne zanatske proizvodnje, naročito unikatne imaloserijske (izrada umjetnina i suvenira karakterističnih za Cetinje).

Obezbijediti kvalitetnu i sigurnu saobraćajnu povezanost Cetinja sa Glavnim gradom i Primorjem(savremenim autoputem), kao i zaobilaznicu oko Cetinjskog polja pravcem prema Kotoru, granici sa BIHi Nikšiću.

Kvalitetno riješiti ulaz u grad iz pravca Podgorice i Budve. Trajno i optimalno riješiti problem autobuske stanice. Trajno i optimalno riješiti lokaciju za smještaj vatrogasne službe. Riješiti pitanje parking prostora, ukloniti olupine i teške kamione i priključna vozila iz grada, a posebno

iz Istorijskog jezgra, izmjestiti Carinsku ispostavu iz grada. Trajno i optimalno riješiti pitanje snabdijevanja Cetinja vodom i permanentno raditi na rekonstrukciji i

sanaciji vodovodne mreže, fekalne i atmosferske kanalizacije i stvoriti uslove da svi objekti uCetinjskom polju budu priključeni na kanalizacionu mrežu.





Trajno i kvalitetno riješiti odvod atmosferskih I otpadnih voda iz Cetinjskog polja i na taj način riješitiopasnost od poplava.

Kvalitetno riješiti problem čvrstog otpada. Intenzivno raditi na zamjeni vazdušnih vodova za električnu energiju sa podzemnim vodovima na

cijelom području Cetinjskog polja, ugraditi nove savremene trafostanice na kritičnim mjestima u gradui rekonstruisati dalekovode prema Rijeci Crnojevića, Podgoru i Vrelima.

3. PRAVNI OKVIR

Zakon o kulturi (Sl.list CG br 49/08) Zakon o zaštiti kulturnih dobara (Sl.list CG br 49/10) Zakon o arhivskoj djelatnosti (Sl.list CG br 49/10) Zakon o muzejskoj djelatnosti (Sl.list CG br 49/10) Zakon o bibliotečkoj djelatnosti (Sl.list CG br 49/10) Zakon o spomen obilježjima Zakon o ratifikaciji konvencije o zaštiti svjetske kulturne i prirodne baštine Zakon o dopuni Zakona o ratifikaciji konvencije o zaštiti podvodne kulturne baštine

4. USAGLAŠENOST SA STRATEGIJAMA I EVROPSKIM DOKUMENTIMA

Nacionalna strategija održivog razvoja Crne Gore

Upravljanje kulturnim nasljedjem i očuvanje kulturnog identitela u periodu tranzicije predstavljajuznačajne izazove. Neki od glavnih problema koji su izraženi u ovoj oblasti je: Nedovoljna svijest o vrijednosti kulturne raznoiikosti; Odumiranje tradicionalnih vrijednosli, običaja i manifestacija; Nedovoljno poznavanje kulture manjinskih zajednica, i ncdovoljna dostupnost kulturc manjinskih

zajednica siroj javnosti; Nizak stepen zaštite spomenika kulture, što je dovelo i dovodi do ostećenja i degradacije znatnog

broja spomenika; Nepostojanje adekvatne baze podataka o svim segementima kulturne bašline; Nepostojanje arheološke karte i baze podataka o arheološkim iskopavanjima; Neevidentirani podvodni arheoloski lokaliteti; Neadekvatna prezentacija kulturnog nasljeda i umjetnickog stvaralastva.

Polazeći od idenlilikovanih problema i izazova.prioriteni zadaci NSOR uoblasli kulture i medlja su: a)očuvanje kulturnih dobara i kulturne raznolikosti; i dr) profesionalizacija medija i ostvarivanje značajnijegdoprinosa medija podizanju svijesti o održivom razvoju i slobodnom pristupu informacijama. Mjere zaostvarivanje prvog zadatka ukljucuju izradu Nacionalnc strategije o kuitiirnoj politic! i izradu seta zakonao kulturnim dobrima. Pored toga, potrebno je pristupiti i izradi baze podataka o kulturnim dobrima iarheoloske karte Crne Gore, sprovoditi kampanje za promociju i očuvanje kultume raznolikosti i završitiplan upravljanja područjem svjetske kulturne baštine (Kotor). U oblasti medija, potrebno je usvojiti zakono nedozvoljenoj medijskoj koncentraciji, razvijati programe obuke novinara (posebno u vezi saistraživačkim novinarstvom, doprinus slobodnom pristupu informacijama i pitanja održivog razvoja) i umedijima povećati prostor posvecen održivom razvoju.

Nacionalni program razvoja kulture 2011-2015 (2011)

Baština je identifikovana na nepokretnu, pokretnu i nematerijanu kulturnu baštinu.Nakon utvrđenog stanja nepokretne kulturne baštine u Crnoj Gori, zaključeno je da ono nije nazadovoljavajućem nivou, što je uslovljeno djelovanjem različitih činilaca. Pokretna kulturna baština nemaodgovarajuću normativnu i dokumentacionu zaštitu kao i nematerijalna. Pod nematerijlanim dobrom sepodrazumjeva ljudsko umijeće, izražaj, vještina ili izvođenje, kao i predmet, rukotvorina, instrument iliprostor koji je sa tim povezan, a koje zajednice, grupe ili pojedinci prepoznaju kao dio svoje kulturnebaštine. Značaj nematerijalne kulturne baštine je i u tome što promoviše i razvija kulturni diverzitet.





Strateški izazovi:• Vlasnici i korisnici kulturnih dobara, institucije zaštite, organi lokalne uprave i državne uprave nemajuodgovoran odnos prema kulturnoj baštini;• Devastacija zbog ekstremnih prirodnih pojava;• Ne postoji dugoročna nacionalna strategija zaštite, valorizacije i prezentacije kulturne baštine;• Nedostatak stabilnih izvora finansiranja za zaštitu i unapređenje stanja kulturne baštine;

• Ne postoji kontinuiran monitoring u oblasti kulturne baštine;• Neadekvatna dokumentaciona zaštita kulturne baštine;• Nedostatak podzakonskih akata;• Nepotpuna primjena međunarodnih standarda (UNESCO, Savjet Evrope i dr);• Nedovoljno razvijena svijest o vrijednosti baštine za društvo;• Nematerijalna kulturna dobra i kulturni pejzaž nijesu istraženi i valorizovani;• Vrijedne privatne zbirke nemaju adekvatan tretman;• Nedovoljna kontrola iznošenja kulturnih dobara iz Crne Gore;• Saradnja institucija i organa na nacionalnom i lokalnom nivou nije zadovoljavajuća;• Odsustvo stručnog i inspekcijskog nadzora u praksi;• Nedovoljna kompetentnost stručnih profila koji se bave poslovima planiranja, projektovanja i izvođenjaradova na nepokretnim kulturnim dobrima i zaštićenim urbanim cjelinama;• Nedostatak kadrova za izvođenje radova u tradicionalnim tehnikama i materijalima;

• Nedostatak sistematskih istraživanja i nedovoljno bavljenje naučno-istraživačkim radom u cjelokupnojoblasti kulturne baštine;• Revizija muzejskih predmeta, bibliotečkog fonda, arhivske građe, kinotečke građe i dr. nijeblagovremena ili potpuno izostaje;• Prostor za prezentaciju pokretnog spomeničkog fonda, posebno arheoloških nalaza nije u skladu sastandardima djelatnosti;• Muzejski, bibliotečki i arhivski depoi, kao i oprema za čuvanje, zaštitu i konzervaciju muzejskogmaterijala, bibliotečke i arhivske građe, ne odgovaraju namjeni;• Izložbeni prostori za prezentaciju muzejskih postavki nijesu adekvatni;• Fizička i tehnička zaštita objekata, u kojima se čuva pokretna kulturna baština, nije u skladu saevropskim standardima;• Nedostatak stručnog kadra u institucijama iz oblasti kulturne baštine;• Nedostatak visokoškolskih institucija iz oblasti konzervacije, arheologije, etnologije, arheografije,

muzeologije, istorije umjetnosti, bibliotekarstva, onemogućava redovno školovanje neophodnog kadra zapotrebe zaštite kulturne baštine;• Nedostatak preciznih modela finansiranja za kadrovsko usavršavanje;• Strateška kadrovska politika na lokalnom i nacionalnom nivou nije usklađena s razvojnim prioritetima.

Evropske konvencije i preporuke u oblasti kulturnog nasljeđa

Konvencija o zaštiti arhitektonskog nasljeđa Evrope, Granada, 3. X 1985, Savjet Evrope, European TreatySeries – No. 121

Evropska konvencija o predjelu, Firenca, 20. X 2000, Savjet Evrope, European Treaty Series – No. 176 Četvrta Evropska konferencija ministara odgovornih za kulturno nasljeđe, Helsinki, 30-31. maj 1996.

- Helsinška deklaracija o političkoj dimenziji očuvanja kulturnog nasljeđa u Evropi- Rezolucija br. 1 – Kulturno nasljeđe kao faktor izgradnje Evrope- Rezolucija br. 2 – Kulturno nasljeđe kao faktor održivog razvoja

Peta Evropska konferencija ministara odgovornih za kulturno nasljeđe, Portorož, Slovenija, 5-7 april 2001.- Rezolucija br. 1 o ulozi kulturnog nasljeđa i izazovima globalizacije- Deklaracija o ulozi nevladinih organizacija u oblasti kulturnog nasljeđa

Preporuka br. R (91) 13 Komiteta ministara državama članicama o zaštiti arhitektonskog nasljeđa 20.Vijeka, 9. septembar 1991.

Preporuka Rec (2003)1 Komiteta ministara državama članicama o promovisanju turizma radi unapređivanjakulturnog nasljeđa kao faktora održivog razvoja, 15. januar 2003.

Završna konferencija projekta P.I.S.A. (Integrativno planiranje na arheološkim lokalitetima), Euro-Mediteranska povelja o integrativnoj valorizaciji kulturnog nasljeđa (preliminarna verzija), Rim, 28.februar – 1. mart 2002.





5. ARHITEKTONSKA BAŠTINA - POSTOJEĆE STANJE(napomena: pod arhitektonskom se podrazumjeva arheologija koja obrađuje ljudska staništa praistorije,starog i srednjeg vijeka)

Inventarizacija i klasifikacija arhitektonske baštine je način da se utvrdi ukupno bogatstvo kojimraspolaže zemlja, ili određen njen prostor, kako bi se mogla ostvariti komparativna istraživanja,

sistemetična zaštita baštine i njeno planiranje na duži rok. Prvu inventarizaciju je 1975. godine obavioRepublički zavod za zaštitu spomenika kulture i zaštitu prirode. Evidencija, vrste i kategorizacijaspomenika kulture Crne Gore poslednji put izvršena je na osnovu Zakona o zaštiti spomenika kulture 1991.godine (»Sl.list RCG« br.47/91).Prema važećem Zakonu o zaštiti kulturnih dobara ("Sl.list RCG" br.49/10) spomenici kulture čiji je statusutvrđen po ranijim propisima imaju status kulturnog dobra do reavalorizacije njihove kulturne vrijednosti,a najkasnije u roku od tri godine. Prema podacima iz Registra spomenika kulture Crne Gore na prostoruopštine Cetinje registrovano je 55 kulturnih dobara (spomenika kulture).

Registrova kulturna dobra (spomenici kulture), a na osnovu Zakona o zaštiti spomenika kulture (1991.),prema uspostavljenoj kategorizaciji definisani su kao: spomenici kulture prve kategorije, od izuzetnog značaja – deset; spomenici kulture druge kategorije, od velikog značaja – dvadeset dva; spomenici kulture treće kategorije, od značaja – dvadeset tri.

Međutim, prema važećem Zakonu o kulturnim dobrima (2010.) kategorizacija kulturnih dobara izvršena jeprema značaju i to kao: kulturno dobro od međunarodnog značaja, od nacionalnog i od lokalnog značaja,tako da se od nadležne Službe očekuje da poslove preregistracije kulturnih dobara obavi u narednomperiodu.

Prema inventarizaciji u odnosu na vrste baštine dominiraju građevine profane (stambena) arhitekture, sa29 kulturna dobra i slijede građevine sakralne (vjerske) arhitekture, njih je 21. Identifikovana su i dobratehničkog i memorijalnog karaktera – 5 (mlin Ivana Crnojevića, zgrada prve električne centrale, reljefnakarata Crne Gore, Danilov most na Rijeci Crnojević, Njegošev mauzolej), a tri dobra - Žabljak, Obodskigrad i Tablja pripadaju starim utvrđenjima (vojnoj arhitekturi).Istorijsko jezgro Cetinja, predstavlja spomeničku cjelinu od izuzetnog značaja, karakterističnu zbog

skladnog spoja raznorodnih elemenata, pojedinačno zaštićenih objekata, parkovskih struktura i pravilneurbane matrice. Cetinje je mjesto istorijskog i nacionalnog identiteta, pamćenja i trajanja. Ono jeuspješna zajednica koja čuva, štiti i unapređuje svoje kulturne i prirodne vrijednosti, koristeći ih kaostrateški potencijal razvoja.

Na prostoru Istorijskg jezgra Cetinja, zaštićene kulturno-istorijske cjeline, nalaze se sljedeći pojedinačnozaštićeni kulturno-istorijski objekti:

1. Ostaci manastira Crnojevića na Ćipuru2. Mlin Ivana Crnojevića3. Cetinjski manastir sa crkvom Rođenja Bogorodice4. Biljarda - Njegošev muzej5. Dvorska crkva na Ćipuru

6. Dvorac kralja Nikole - Dvorski muzej7. Dvor prestolonasljednika Danila – “Plavi dvorac”8. Vladin dom – zgrada vlade bivše Kraljevine Crne

Gore9. Zetski dom - zgrada Kraljevskog pozorišta10. Bolnica “Danilo I”11. Englesko poslanstvo u bivšoj Kraljevini Crnoj Gori12. Francusko poslanstvo u bivšoj Kraljevini Crnoj Gori13. Rusko poslanstvo u bivšoj Kraljevini Crnoj Gori

14. Tursko poslanstvo u bivšoj Kraljevini Crnoj Gori15. Grob Vladike Danila na Orlovom kršu16. Tablja17. Vlaška crkva18. Reljef Crne Gore

19. Zgrada arhiva Crne Gore20. Apoteka21. Grand hotel “Lokanda”22. Spomenik potopljenim dobrovoljcima kod

Medove – “Lovćenska Vila”23. Zgrada Prve crnogorske banke24. Zgrada bivšeg “Vojnog stana”25. Zgrada bivšeg Djevojačkog instituta “Carice

Marije”

i na užem gradskom području nalaze se:26. Italijansko poslanstvo u bivšoj Kraljevini Crnoj Gori27. Austrijsko poslanstvo u bivšoj Kraljevini Crnoj Gori

28. Crkva Sv. Antuna Padovanskog29. Prva električna centrala





Na području nacionalnog parka “Skadarsko jezero” nepokretna kulturna dobra su:

1. Žabljak Crnojevića2. Kom - manastir Crnojevića sa crkvom

Uspenja Bogorodice3. Obod Crnojevića, Riječki grad

4. Vladučina kula na Karuču

5. Kuća Sv. Petra na Rijeci Crnojevića6. Crkva Sv. Blagovještenja, Jeksa, Čukovići7. Crkva Sv. Nikole, Riječki grad8. Most knjaza Danila na Rijeci Crnojevića

Na prostoru obuhvata nacionalnog parka “Lovćen” nepokretna kulturna dobra su:

1. Mauzolej Petru II Petroviću Njegošu, Jezerskivrh, Lovćen

2. Njegoševa rodna kuća, Njeguši3. Crkva Sv. Đorđa, Erakovići, Njeguši4. Kuća Toma Petrovića, Njegoševa gostinska

kuća na Njegušima5. Rodna kuća kralja Nikole, Njeguši

6. Crkva Uspenja Bogorodice, Raičevići,Njeguši

7. Preobraženska crkva na Ivanovimkoritima

8. Ruševine starog Ivanbegovog hrama naIvanovim koritima

9. Restaurirano guvno na Ivanovim koritimai tragovi starog

Na široj teritoriji Prijestonice Cetinje, a koji nijesu obuhvaćeni prethodnim prostornim cjelinama lociranasu slijedeća kulturna dobra:

1. manastir Ćelija, Dobrsko selo2. Crkva Uspenja Bogorodice, Resna3. Kuća Kenja Jankovića, Rvaši4. Zgrada O.Š. “Šunjo Pešikan u Trešnjevu5. Crkva Sv. Stefana u Čistom polju, Ljubotinj6. Crkva Sv. Ćekle, Strugari7. Crkva Sv. Jovana Krstitelja, Ržani do, Bata

Cucka

8. Crkva Sv. Jovana Krstitelja, Košćele9. Crkva Sv. Dimitrija, Ljubotinj10. Crkva Sv. Jovana, Blace, Bjelice11. Crkva Sv. Nikole, Bogute, Ljubotinj12. Crkva Sv. Nikole, Rvaši13. Zgrada “Stražarnica”, Gornji Ceklin

Od strane Službe zaštite, a na osnovu prepoznatih kulturnih vrijednosti, evidentirana su i druga dobra (njih

86) među kojima su najbrojnija vjerske arhitekture, seoske cjeline i katunske kuće, a pominju sepotencijalni arheološki lokaliteti i inženjerske građevine. Ova dobra nisu zaštićena kao kulturna dobra većje za to potrebno pripremiti odgovarajuću dokumentaciju kako bi se, u prvom narednom koraku,uspostavila njihova prethodna zaštita i potom utvrdio status zaštićenog kulturnog dobra.

Na prostoru Opštine zaštićena su i memorijalna obilježja. U Registar su upisani spomenici i spomenobilježja crnogorskih i oslobodilačkih ratova i NOB-a, njih ukupno pedeset osam (58).

6. ZAKLJUČNE NAPOMENE

Na osnovu navedenog može se zaključiti da se na osnovu inventarizacije, a prema vrstama arhitektonskebaštine, ne oslikava stvarna cjelina života naroda na ovom prostoru. Takođe, napušteni su izvorni nazivi zajavnu, vjersku, privrednu, narodnu arhitekturu, a usvojeni nepokretna i pokretna kulturna dobra (kulturno– istorijski objekat, kulturno-istorijska cjelina, lokalitet ili područje). Time je onemogućeno da istraživačidobiju mogućnost da raspolažu podacima o svim vrstama baštine i istorijskim razdobljima.

U sljedećoj fazi izrade plana nastojaće se analizirati arhitektonska baština po vrstama i to premasljedećem predlogu:

i. istorijski gradovi - od praistorijskih naselja do savremenog razdobljaii. javna arhitekturaiii. stambena arhitekturaiv. vjerska arhitekturav. vojna arhitekturavi. privredne građevine

vii.

inženjerska/tehničke građevineviii. memorijalna, grobna arhitekturaix. narodna arhitektura





Uprava za zaštitu kulturnih dobara, na osnovu Zakona o kulturnim dobrima, prati stanje i vrširevalorizaciju kulturne vrijednosti kulturnog dobra (u pogledu definisanja vrste, kategorije,utvrđivanja granice kulturnog dobra i granice zaštićene okoline) i donosi Studiju zaštite kulturnihdobara opštine Cetinja (propisuje režim i mjere zaštite, konzervatorske uslove), a sve za potrebeizrade planskih dokumenata PUP-a Cetinja, Urbanističkog projekta Istorijskog jezgra Cetinja, koji su

dio dokumentacione osnove nominacionog dosijea za upis na UNESCO-vu Listu svjetske kulturnebaštine.

Značajne izvore za proučavanje arhitektonske baštine predstavlja dokumentacija koja se prikuplja ičuva u Upravi za zaštitu kulturnih dobara na Cetinju, koja je lakše dostupna, i Državnom arhivu uistom gradu, gdje su radi pronalaženja relevantne građe neophodna detaljnija istraživanja.Objedinjavanje građe o kulturnim dobrima obavljeno je u periodu izrade Mendžment plana Istorijskog

jezgra Cetinja, usvojenog maja 2009.godine.

Za potrebe izrade planskih dokumenata od Uprave je hitno potrebno dobiti podatke u pogledu granicezaštićenih kulturnih dobara i granice zaštićene okoline kulturnog dobra, kao i režima i mjera zaštite,

jer je isto od ključnog uticaja na plansko definisanje namjene površina i uslova režima korišćenja.

Documents

2.4 Kulturna Bastina