23. mart Svjetski dan meteorologije 1 - fhmzbih.gov.ba · način odgovorili na nepogode i vanredne situacije i uticati na njihovo ublažavanje ili sprečavanje. Mi smo krenuli , pridružite

1 23. mart – Svjetski dan meteorologije



Bosna i Hercegovina Federacija Bosne i Hercegovine FEDERALNI HIDROMETOROLOŠKI ZAVOD

SVJETSKI DAN METEOROLOGIJE U BUDUĆNOSTI: TOPLIJE, SUŠNIJE, VLAŽNIJE

23. mart: Bilten 2016.


GLAVNI I ODGOVORNI UREDNIK: Bijedić Almir

REDAKCIJSKI KOLEGIJ: Hodžić Sabina Krajinović Bakir Voljevica Nedžad Zulum Dženan Hadžismailović Ibrahim Šehbajraktarević Kemal Kupusović Esena Rimac Nino Enis Omerčić Brlek Ivan Karlović-Hanić Suzana NASLOVNA STRANA: Garibija Mufid DTP: Karlović-Hanić Suzana ZA ŠTAMPU: Mušović Majda


UVODNA RIJEČ

Ovogodišnja poruka Svjetske meteorološke organizacije, povodom Svjetskog dana meteorologije, „U budućnosti: Toplije, sušnije, vlažnije“, upozorava nas da u narednim godinama možemo očekivati još ekstremnije vremenske događaje uzrokovane klimatskim promjenama, intenzivnije kiše, duže sušne periode, olujne vjetrove itd. Bosna i Hercegovina je mala država i njen uticaj na klimatske promjene je gotovo zanemariv, ali štete koje trpimo su ogromne. Gotovo da nema godine da nas ne zahvati neka vremenska nepogoda. Svježa su nam sjećanja na poplave iz 2014.g. i sušu iz 2015.g. Mi ne možemo spriječiti klimatske promjene, ali im se možemo i moramo prilagoditi. Mi ne možemo spriječiti ekstremne vremenske događaje, ali možemo umanjiti njihovo štetno djelovanje. Upravo, prošlogodišnje aktivnosti Federalnog hidrometeorološkog zavoda išle su u tom pravcu. U saradnji Svjetske meteorološke organizacije sa Istraživačkim centrom za hidrologiju (HRC) iz San Diega, USA, Sektor hidrologije Federalnog hidrometeorološkog zavoda je uključen u sistem regionalnih indikatora bujičnih poplava sa ciljem ublažavanja posljedica bujičnih poplava na kojima nema hidološkog monitoringa.

U operativnoj upotrebi je praćenje i prognoza uslova vlažnosti, po-moću Standardizovanog indeksa padavina (SPI), sa ciljem prilagođavanja i ublažavanja efekata suša. I Konferencija UN o klimatskim promjenama u Parizu ukazuje na činjenicu da nijedna zemlja ne može sama iznijeti izazov klimatskih promjena i da klimatske promjene ne poznaju granice. Federalni hidrometeorološki zavod napravo je iskorak, aplicirao na veliki broj regionalnih projekata, čiji će krajnji rezultat biti jačanje, modernizacija i automatizacija kako naše tako i hidrometeoroloških službi regiona. Zasigurno je riječ o najsnažnijem zamahu na modernizaciji hidrometrološke službe u posljednjih nekoliko decenija. Samo zajedničkim djelovanjem i sa jakim državnim institucijama uz podršku stručne i akademske zajednice možemo na najbolji način odgovorili na nepogode i vanredne situacije i uticati na njihovo ublažavanje ili sprečavanje.

Mi smo krenuli , pridružite nam se!


Poruka Petteri Taalasa, Generalnog sekretara

Svjetske meteorološke organizacije, povodom

. Svjetskog dana meteorologije

2016. godine

U BUDUĆNOSTI: TOPLIJE, SUŠNIJE, VLAŽNIJE

Klimatske promjene utiču na prirodno okruženje i čovjeka. Emisije stakleničkih gasova nastavljaju se povećavati, a temperature u nižim slojevima atmosfere i okeana rastu. Danas je Zemlja već 1°C toplija nego na početku 20. stoljeća, pa je međunarodna zajednica jednoglasno prepoznala potrebu za djelovanjem. Vlade su 2015.godine usvojile Pariški sporazum kako bi „zadržale porast globalne prosječne temperature znatno ispod 2 °C u odnosu na predindustrijski period, kao i da nastave u svojim naporima da ograniče povećanje temperature do 1.5°C“. Ovo je vrlo ambiciozno opredjeljenje, iz razloga što do sada usvojeni nacionalni planovi možda neće biti dovoljni da spriječe porast temperature niži od 3 °C. Ipak, imamo i

znanje i alate koji su nam potrebni da se suočimo sa budućnošću. Svjetska meteorološka organizacija (WMO) i nacionalne meteorološke i hidrološke službe imaju značajnu ulogu u izgradnji klimatski-otpornog društva. Kako zbog prošlih tako i zbog sadašnjih emisija stakleničkih gasova, mi se moramo pripremiti za budućnost u kojoj će biti više vrućih dana, toplih noći i toplinskih valova. Sve će to uticati na zdravlje ljudi i praviti opterećenje za naše društvo. Mi možemo smanjiti rizike po zdravlje uzrokovane visokim temperaturama preko sistema ranog upozorenja, obezbjeđivanjem pravovremenih najava i upozorenja donosiocima odluka, zdravstvenim službama i cijeloj javnosti. Moramo se proaktivno posvetiti i sušama kroz integrirano upravljanje. Također, moramo se


obratiti donosiocima odluka sa adekvatnim smjernicama za izgradnju efikasnih politika i strategija za upravljanje zemljištem. Zatim moramo poboljšati pristup nauci kao i dijeljenju najboljih praksi u suočavanju sa sušom. Klimatske promjene povećavaju rizik od jakih kiša i poplava. Možemo da zaštitimo živote i imovinu od takvih hazarda kroz prognoze bazirane na njihovm uticaju. Ovaj pristup rizicima je najbolji način da hitne službe dobiju adekvatne informacije kako bi mogle djelovati. Agenda 2030 Ujedinjenih naroda i Ciljevi održivog razvoja, daju snažnu globalnu

obavezu da se okonča siromaštvo. Ovo uključuje obezbjeđivanje sigurne hrane i vode i dostupnost sanitarnog sistema u svim dijelovma svijeta,čistu energiju i otporne gradove, a promoviše i održivo upravljanje prirodnim ekosistemima. Izgradnja zajednica otpornih na klimatske i vremenske prilike vitalni je dio ove globalne strategije u postizanju održivog razvoja. WMO će nastaviti da podržava brojne zemlje u ostvarivanju održivog razvoja i suočavanju s klimatskim promjenama kroz pružanje najboljih mogućih znanja i operativnih službi za vrijeme, klimu, hidrologiju, okeane i okoliš.


Svjetska meteorološka organizacija potvrdila:

2015. NAJTOPLIJA GODINA OD POČETKA MJERENJA

Prosječna globalna temperatura 2015. oborila je sve rekorde sa izrazito velikim odstupanjem od 0,76 ± 0,1 °C u poređenju sa višegodišnjim prosjekom 1961 - 1990 godina. Prema analizi Svjetske meteorološke organizacije (WMO) po prvi put od kada postoje meteorološka mjerenja, 2015. godine temperature su bile oko 1 °C iznad onih u predindustrijskom periodu. Prema riječima generalnog Sekretara WMO-a, Petteri Taalasa „Izuzetno jak El Niño i globalno zagrijavanje uzrokovani stakleničkim gasovima dramatično su uticali na klimatski sistem u 2015. Klimatske promjene će imati sve snažnije negativne uticaje barem sljedećih pet decenija, što naglašava potrebu za

investiranjem ne samo u ublažavanje, već i u adaptaciju. Važno je ojačati kapacitet zemalja za bolja rana upozorenja na prirodne katastrofe u cilju smanjenja ljudskih i

ekonomskih gubitaka“. Petnaest od 16 najtoplijih godina od početka mjerenja, zabilježeno je u ovom stoljeću, a 2015. je bila znatno toplija od rekordnih temperatura u 2014. Period od 2011. do 2015. godine je najtopliji petogodišnji period od početka mjerenja. Rekordne temperature kopna i okeana u 2015. bile su praćene ekstremnim vremenskim događajima kao što su toplinski valovi, poplave i jake suše.

Globalne anomalije godišnje prosječne temperature (u odnosu na period 1961. 1990.) (izvor:WMO)


Nesreće u svijetu u

2015.

Izvor:www.weforum.org Svjetski ekonomski

forum

Anomalije godišnje temperature

(u odnosu na period 1961. 1990.) Izvor: Centar Hadley Britanske nacionalne meteorološke službe


2011. – 2015.

najtopliji petogodišnji period u svijetu

Period 2011-2015. godina predstavlja najtopliji petogodišnji period u svijetu od kad postoje mjerenja.Temperature zraka su bile za 0,57 °C iznad prosjeka u usporedbi sa višegodišnjim periodom 1961-1990. Za Evropu, Južnu Ameriku, Aziju, Okeaniju i Sjevernu Ameriku, to je bio najtopliji petogodišnji period, a drugi najtopliji za Afriku. Od deset najtoplijih godina u svijetu, sve su zabilježene nakon 1998. godine, a osam od njih nakon 2005. godine. Na osnovu naučnih procjena ustanovljeno je da je vjerovatnoća pojavljivanja ekstremnih vremenskih događaja, pogotovo onih vezanih uz visoke temperature bila znatno povećana zahvaljujući antropogenim klimatskim promjenama. U periodu 2011. - 2015. desilo se mnogo ekstremnih vremenskih i klimatskih događaja, uključujući toplinske valove i valove hladnoće, tropske ciklone, poplave, suše i jake oluje. Među značajnijim sezonskim anomalijama koje su ikada zabilježene u ovom periodu, bilježimo najtoplija proljeća u Sjevernoj i Južnoj Americi (2012.), te u Evropi i Okeaniji (2014), najtoplije ljeto u Sjevernoj Americi (2012), najtopliju jesen i zimu u Južnoj Americi

(2015) i najtopliji period od juna do avgusta u Africi (2015). Na globalne količine padavina na kopnu, početkom i krajem perioda od 2011. do 2015. godine najveći uticaj imala je snažna južna oscilacija (ENSO) pri čemu se djelovanje La Niñe osjećalo većim dijelom 2011. i početkom 2012., a djelovanje El Niña krajem 2015. godine. Prema NOAA-im procjenama, 2011. godina je bila druga najkišnija od početka mjerenja na svim svjetskim kopnima, a 2012., 2013., 2014. su bile vrlo blizu višegodišnjeg prosjeka. Tokom ovog perioda zabilježene su značajne anomalije padavina u nekoliko dijelova svijeta, ispod 10-tog percentila na istoku Brazila, zapadnom dijelu SAD-a te dijelovima istočne Australije. U isto vrijeme padavine preko 90-tog percentila zabilježene su na većem dijelu jugoistoka Evrope, Ruskog dalekog istoka, i području Suptropske Južne Amerike

U periodu 2011-2015. dogodile su se razorne poplave širom svijeta, koje su uzrokovale brojne ljudske i materijalne gubitke. Indija i Pakistan bile su najveće žrtve poplava. Poplave i klizišta u državi Uttarakhand, na sjeveru Indije, u junu 2013. godine bile su uzrok niza događaja u kojima je poginulo ili


nestalo 5.800 ljudi. Poplave u centralnoj Evropi u maju i junu 2013. godine uzrokovale su ekonomske gubitke od više od 20 milijardi US $.

Tokom perioda 2011-2015. zabilježeni su toplinski valovi, iako nijedan toplinski val tokom perioda 2011- 2015. nije imao snažan učinak kao onaj u srednjoj Evropi iz 2003., ili Rusiji 2010. godine. Period od 2011-2015 obilježile su višegodišnje suše, uključujući Brazil, jugozapad Sjedinjenih Američkih Država (SAD) i istočnu Australiju. Što se tiče

pojave gladi koja je vladala u Somaliji od kraja 2010. do početka 2012., a kojoj je u znatnoj mjeri doprinijela suša iz 2010., 2011. pripisuje se preuranjena smrt oko 250 000 ljudi prema procjenama Mreže za pravovremeno upozoravanje na pojavu gladi. Bilo je i perioda ekstremnih hladnoća i snijega. Među značajnije epizode hladnoće bilježimo dugotrajan val hladnoće koji je pogodio dijelove Evrope 2012. godine i donio rekordne količine snijega za mnoge krajeve, te hladni val iz marta 2013. godine.

Brazil, januar 2011 godina Fukushima, april 2011


2011. – 2015.

najtopliji petogodišnji period u Bosni i Hercegovini

Period 2011 – 2015. godina u Bosni i Hercegovini kao i u svijetu, predstavlja najtopliji petogodišnji period od kada postoje mjerenja.Temperaturne anomalije za period 2011-2015 se kreću od 1,3 - 1,6 °C u usporedbi sa višegodišnjim prosjekom 1961-1990. Petogodišnji period 2006 – 2010. bio je drugi najtopliji od početka mjerenja.

U tom periodu zabilježeno je mnogo ekstremnih vremenskih događaja, naročito poplava i toplinskih valova. Učestala pojava ekstrema, naročito onih vezanih za visoke temperature prema naučnim procjenama dovodi se u vezu sa klimatskim promjenama uzrokovanim ljudskim aktivnostima.

Trendovi odstupanja srednje godišnje temperature zraka od višegodišnjeg prosjeka 1961-1990.

za period 1901-2015. godina

-2.0

-1.5

-1.0

-0.5

0.0

0.5

1.0

1.5

2.0

2.5

1901 1911 1921 1931 1941 1951 1961 1971 1981 1991 2001 2011

Odstu

panje

tem

pera

ture

zra

ka °

C)

Godine

SARAJEVO

L. trend (1901-2015) Avg5 p. trend (1901-2015) L. trend (1915-2015) L. trend (1940-2015) L. trend (1965-2015) L.trend (1990-2015)


Činjenica da je 2015. godina bila najtoplija u svijetu od početka instrumentalnih mjerenja potvrđuje da se trend zatopljavanja nastavlja i dalje. U skladu sa tim, među 10 najtoplijih godina svrstane su sve od početka 21. stoljeća, među njima i ove od 2011-2015. Analizom višegodišnjeg niza podataka (1901. - 2015.) godina, uočen je pozitivan linearni

trend u srednjoj godišnjoj temperaturi koji je naročito izražen u posljednjih 30 godina, od 1982. Povećanje temperature zraka na godišnjem nivou se kreće u rasponu od 0,4 do 1,0°C, dok porast temperature u vegetacijskom razdoblju (april – septembar) ide i do 1,0°C (II Nacionalni izvještaj).

Deset najtoplijih godina u periodu od 1961. do 2015. godine

10

10.5

11

11.5

12

2014

2000

2008

2013

2012

2002

1994

2007

2015

2010

SARAJEVO

11

11.5

12

12.5

13

BIHAĆ

15.7 15.8 15.9

16 16.1 16.2 16.3

MOSTAR

10.5

11

11.5

12

12.5

TUZLA


U posmatranom periodu 1901 – 2015. analizirani su indeksi toplih i hladnih temperaturnih ekstrema. Najznačajnije promjene u ovom periodu uočene se kod broja toplih dana (Tmax ≥ 25 °C i broja hladnih dana (Tmin ≤ 0,0°C). Na svim meteorološkim stanicama uočen je negativan trend broja hladnih dana. U centralnim planinskim područjima, broj hladnih dana smanjen je za 4 dana na 10 godina, dok je na jugu zemlje smanjenje nešto manje i kreće se

2 dana na 10 godina. Broj toplih dana ima pozitivan trend i statistički je značajan. Porast broja toplih dana se kreće od 7 dana u Livnu do 3 dana u Mostaru na 10 godina. Analiza indeksa temperaturnih ekstrema potvrđuje sve veću učestalost ekstremnih maksimalnih temperatura dok je učestalost ekstrema minimalnih temperatura manja. To svakako doprinosi pomenutom pozitivnom trendu srednjih temperatura zraka kako na godišnjem nivou tako i po sezonama.

Trend broja toplih dana (Tmax ≥ 25°C) i hladnih dana(Tmin ≤ 0,0°C) za period 1901-2015

0

20

40

60

80

100

120

1901 1911 1921 1931 1941 1951 1961 1971 1981 1991 2001 2011

SARAJEVO - broj toplih dana Tmax ≥ 25°C

L. trend (1901-2015) Avg5 p. trend (1901-2015) L.trend (1915-2015)

L.trend (1940-2015) L.trend (1965-2015) L.trend (1990-2015)


0

20

40

60

80

100

120

140

1901 1911 1921 1931 1941 1951 1961 1971 1981 1991 2001 2011

SARAJEVO - broj hladnih dana (Tmin ≤ 0,0°C)

L. trend (1901-2015) Avg5 p.trend (1901-2015) L.trend (1915-2015)

Linear (1915-2015) L. trend (1940-2015) L.trend (1990-2015)


Klima 2015.

Srednje godišnje temperature zraka u 2015. godini, bile su znatno iznad prosječnih vrijednosti (1961.-1990.godina) na čitavom posmatranom prostoru Bosne i Hercegovine, i kretale su se između 10,3 oC u Bugojnu do 16,2 oC u Mostaru. Temperaturna odstupanja bila su u rasponu od 1,0 oC u Jajcu do 2,3 oC u Gradačcu. Prema raspodjeli percentila temperaturne prilike u 2015. godini svrstavamo u kategoriju ekstremno toplo.

Tokom septembra i novembra 2015. godine, nadmašeni su mnogi rekordi u najvišoj temperaturi zraka.

Novi apsolutni maksimumi izmjereni 2015. godine

Prostorna raspodjela srednje godišnje temperature (°C) u 2015. godine


Ukupna godišnja količina padavina izražena u % prosječnih vrijednosti 1961-1990 pokazuju da su se u 2015. godini, odstupanja u odnosu na normalne količine padavina kretala između 73,1 % u Drvaru i 120,7 % na Bjelašnici. Ukupne sume padavina u 2015. godini kretale su se od 732,4 mm na MS Zenica do 1377,7 mm na MS Bihać. Padavine su bile na većini stanica ispod prosječnih suma izuzev MS Bihać, Bjelašnica i Jajce, gdje su sume padavina bile nešto iznad prosjeka. Prema raspodjeli percentila padavinske prilike u 2015. godini svrstane su u kategorije vrlo sušno, sušno, normalno.

Sume padavina u 2015.


Vegetacija u 2015. godini

Vremenski uslovi tokom vegetacionog perioda u 2015. godini imali su određena odstupanja u odnosu na uobičajene, sa hladnijim i vlažnijim proljećem (osobito mart i prva dekada aprila), te naglašenim nedostatkom padavina i vode u tlu, tokom jula i avgusta mjeseca.

Vegetacioni period (april-septembar) 2015. godine obilježile su nadprosječne temperaturne prilike i pojava ekstremnih događaja kao što su toplinski valovi i suša u

III dekadi aprila, prvoj i drugoj dekadi juna, i drugoj dekadi avgusta. Akumulirane sume efektivnih temperatura većih od 5 stepeni tokom 2015.godine bile su znatno iznad višegodišnjeg prosjeka (1961-1990) za 300 - 500 stepeni. Iako je tokom zimskog perioda bilo povremenih zatopljenja koji su ometali mirovanje vegetacije, početak vegetacionog perioda zabilježen je u trećoj dekadi marta u kontinentalnom dijelu zemlje, na planinama početkom aprila, a u Hercegovini početkom treće dekade februara.

Akumulirane sume efektivnih temperatura ≥5°C u Sarajevu i Mostaru u 2015 u usporedbi sa viš. nizom 1961-1990

0.0

500.0

1000.0

1500.0

2000.0

2500.0

3000.0

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

SARAJEVO

1961-1990 2015

-500.0

500.0

1500.0

2500.0

3500.0

4500.0

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

MOSTAR

1961-1990 2015


Zbog neujednačene prostorne raspodjele padavina, uslovi vlažnosti tla su tokom vegetacije bili različiti u pojedinim dijelovima zemlje i kretali su se od normalnih u centralnim i sjeverozapadnim dijelovima do sušnih na jugu zemlje. Val vrućina koji je naše krajeve zahvatio polovinom jula i potrajao do septembra mjeseca zasigurno je jedan od najintenzivnijih od kad postoje mjerenja. Jari proljetni usjevi kukuruz i soja bili su ugroženi visokim temperaturama, niskom vlagom i nedostatkom padavina što se odrazilo na slabiju oplodnju i smanjenje prinosa većine jarih kultura.

Kraj vegetacionog perioda uslijedio je kasnije u odnosu na višegodišnji prosjek, ponajviše zbog vrlo toplog septembra i oktobra. Trajanje vegetacionog perioda tokom 2015. bilo je duže od višegodišnjeg prosjeka (period 1961-1990) na svim stanicama u Federaciji Bosne i Hercegovine, pri čemu je u Gradačcu vegetacioni period bio duži za 26 dana, Drvaru 17, Bihaću 15, a najmanje razlike u pogledu dužine trajanja vegetacijskog perioda bile su u Mostaru i Sarajevu gdje su ovi ciklusi bili duži za 3, odnosno 4 dana.

Ponovno listanje zove u septembru 2015 godine (Čapljina)


Standardizovani padavinski indeks (SPI) Operativno praćenje uslova vlažnosti zasniva se na proračunu Standardizovanog padavinskog indeksa (SPI) na osnovu registrovanih padavina u proteklom periodu na meteorološkm stanicama FHMZ. Prognoza Standardizovanog padavinskog indeksa SPI-1 dobivena je na osnovu osmotrenih i prognoziranih vrijednosti padavina prema modelu WRF - NMM i prognoze Federalnog hidrometeorološkog zavoda. Praćenje odnosno prognoza uslova vlažnosti za SPI-1(30 dana) vrši se na osnovu osmotrenih padavina za 25 dana i prognoziranih petodnevnih padavina. dok SPI-2 podrazumijeva praćenje uslova vlažnosti u proteklih 60 dana.

Poznavanje vrijednosti SPI indeksa ima veliku praktičnu primjenu. Kako se SPI može računati za različite vremenske skale (od jednog do više uzastopnih mjeseci), može pokazati, na primjer da je dato mjesto trenutno pod vlažnim uslovima na kratko vremensko razdoblje, ali je sušno na duže vremensko razdoblje. Ovaj indeks omogućava indirektno praćenje procjene kratkoročnih i dugoročnih zaliha vode, te predstavlja dobar indikator za meteorološku, poljoprivednu i hidrološku sušu. Uspostavom sistema praćenja suše značajno bi se mogle ublažiti štetne posljedice suše na poljoprivredne usjeve, opasnost od požara, te omogućiti efikasnije provođenje navodnja-vanja i drugih agrotehničkih mjera.


Praćenje uslova vlažnosti u Bosni i Hercegovini, procjena prema SPI 2, Standardizovanom padavinskom

indeksu, vrijednosti za vremenski period od 60 dana (16.01. – 15.03.2016. godine).

Na većem dijelu teritorije Bosne i Hercegovine preovladavaju ekstremno do izuzetno vlažni uslovi, a na sjeveru zemlje, djelimično u centralnim područjima i na jugu normalna do malo povećana vlažnost. Na uskom području zapadno od rijeke Neretve je umjerena suša.

Praćenje i prognoza SPI 1, Standardizovanog padavinskog indeksa za period od 30 dana, izvedena na osnovu osmotrenih i prognoziranih petodnevnih padavina (19.02. – 19.03.2016. godine), baziranih na produktima modela WRF-NMM i prognostičke službe Federalnog

Hidrometeorološkog Zavoda Bosne i Hercegovine.

Na sjeveru zemlje, djelimično u centralnim područjima i dijelu zapadne Hercegovine preovladavaće normalna do umjereno povećana vlažnost. Na zapadu, većem dijelu Hercegovine i istočnoj Bosni, očekuju se ekstremno do izuzetno vlažni uslovi. Opšte stanje vlažnosti tla ukazuje na tendenciju prosušivanja.


Klimatski atlas Federacije Bosne i Hercegovine

Prema preporukama WMO, meteorološke službe pored redovnih aktivnosti praćenja klime vrše i izradu periodičnih atlasa klime za određeni tridesetogodišnji period. Do sada su kartografski predstavljeni podaci za tridesotogodišnji niz 1931-1960, koji je publikovan za prostor bivše države SFRJ, 1977 godine.

Shvatajući značaj poznavanja prostorne raspodjele klimatskih parametara, Federalni hidrometeorološki zavod je u protekle 3 godine izvršio obradu svih raspoloživih podataka za 132 meteorološke stanice na području Bosne i Hercegovine

za višegodišnji niz podataka 1961-1990, na osnovu kojih je urađen Klimatski atlas Federacije Bosne i Hercegovine. Sastavni dijelovi Atlasa su Klimatski atlas i Agrometeorološki i fenološki atlas. Kartografski su prikazani sljedeći parametri:

- temperatura zraka,

- padavine, - snježni pokrivač, - trajanje sijanja sunca, - oblačnost, - relativna vlažnost, - atmosferski pritisak, - vjetar i - broj dana sa karakterističnim

temperaturama i padavinama. Za potrebe agrometeorologije dati su kartografski, grafički i tabelarni pregledi temperatura tla na 5 i 20 cm dubine, trajanje vegetacionog perioda iznad praga 5°C i 10°C, akumulirane sume efektivnih temperatura preko određenih pragova, te fitofenološke karte šumskog drveća i šiblja. Fitofenološke karte prikazane u atlasu daju prostornu zakonitost dinamike fenoloških faza razvića biljaka i predstavljaju osnovu za agroklimatsko rejoniranje poljoprivrednih kultura, jer fenološke faze predstavljaju biološke granice unutar kojih treba ispitati zahtjeve poljoprivrednih kultura prema uslovima spoljne sedine.


Pokrenut novi numerički model - NMMB Kratica NMMB (Nonhydrostatic Multiscale Model on B-grid.). Grid predstavlja mrežu tačaka u modelu u kome se računaju fizikalni parametri atmosfere, kao što su brzine, mase, vjetar. itd... Jedna od bitnih karakteristika B-grida je brzina proračuna, u odnosu na E-grid koji se koristi u WRF-NMM modelu. Numerički model NMMB u Zavodu se koristi od juna 2015. godine. Model se pokreće jednom dnevno, na ulaznim podacima globalnog GFS (0.25 °) modela i na horizontalnim rezolucijama od 24, 6 i 3 km.

Najmanja domena sa rezolucijom od 3 km pokriva područje Kantona Sarajevo. U 2015. godini Federalni hidrometeorološki zavod je postao članica Konzorcija za prognozu vremena za Jugoistočnu Ecropu -SEE-NMMB zajedno sa Srbijom, Makedonijom, Albanijom i Crnom Gorom. Cilj uspostave konzorcija je da sve članice pokreću jedan numerički model, u ovom slučaju NMMB, I te vrše razmjenu iskustava i znanja u cilju što tačnije i uniformnije prognoze za zemlje članice, kao i regiju.

primjer prognoze za Kanton Sarajevo


Razvoj i implementacija sistema regionalnih indikatora

bujičnih poplava u okviru projekta za jugoistočnu Europu

(SEE – FGG) Sektor hidrologije uključen je u projekat SEE – FGG, čiji je cilj razvoj i implementacija sistema regionalnih indikatora bujičnih poplava te sistema ranih pravovremenih upozorenja. Kroz nacionalne hidrometeorološke službe zemalja učesnica projekat razvija regionalne tehnologije, provodi obuku i razvija protokole i procedure, radi ublažavanja posljedica bujičnih poplava. Svjetska meteorološka organizacija (WMO) sarađuje sa Istraživačkim centrom za hidrologiju (HRC) iz San Diega, USA, na način da HRC osigurava tehničku podršku za implementaciju sistema i obuku, dok WMO osigurava pristup globalnim podacima, kontrolu kvalitete i nadzor.

Na temelju globalne procjene količine padavina dobivenih iz satelitskih slika, sistem će nacionalnim hidrometeorološkim službama pružiti procjenu količine padavina i indikatore, te, na temelju hidrološkog modela, ukazati na područja sa izraženim rizikom od pojave bujičnih vodotoka. Nacionalne službe će uključiti i lokalna saznanja iz drugih izvora (nacionalna mreža, osmatrači i sl.) kako bi potvrdila ove indikatore i kako bi na odgovarajući način objavila upozorenja.


Pored brdovito-planinskog reljefa, stvaranju velikog broja bujica različite razorne moći u Bosni i Hercegovini i Federaciji BiH, pogoduju geološko-pedološki uslovi, klimatski faktori, način korištenja zemljišnog fonda i biljni pokrivač, a posebno antropogeni uticaji (nekontrolirana sječa šuma, požari, neadekvatna poljoprivredna proizvodnja i sl.). Zato smo ozbiljno pristupili obuci i testiranju ovog sistema i smatramo da je potrebno dalje razvijanje i obezbjeđenje potrebnih kapaciteta.


TEKUĆI PROJEKTI U KOJIMA UČESTVUJE FHMZ


Sliv Une: ¨Rehabilitacija i modernizacija hidrološke i meteorološke mreže stanica i

procedure razmjene podataka u BiH i Srbiji¨, kao pomoć države Finske. U

FBiH, projekat se implementira na slivu rijeke Une (3 HIDROLOŠKE stanice, 3 PADAVINSKE i 1 METEOROLOŠKA stanica na području FBiH).

Vrijednost projekta: 200 000 € / oprema - 200 000 KM Sliv Une: ¨Pilot sistem predviđanja poplava u realnom vremenu za rijeke Unu i Sanu u

BiH¨, kroz model MIKE 11 (inicijator projekta Agencija za vodno područje sliva Save; krajnji korisnik modela,

pored Agencije, Federalni hidrometeorološki zavod). Finansira AVP Sava Sliv Vrbas: ¨Integrisanje klimatskih promjena u smanjenju rizika od poplava u slivu

rijeke Vrbas¨, UNDP (projekat uključuje obnovu hidrometeorološke mreže i

uspostavljanje sistema prognoziranja poplava i ranog upozorenja – postavljeno 10 PADAVINSKIH i 1 METEOROLOŠKA stanica na području FBiH).

Vrijednost projekta: 5 000 000 $ /oprema - 200 000 KM Sliv Bosne: ¨Projekat uspostavljanja sistema hidrološke prognoze za sliv rijeke Bosne¨,

delegacija EU u BiH, IPA II; projekat uključuje izradu hidrološkog prognoznog modela za sliv rijeke Bosne, kao i jačanje sistema hidrometeorološkog osmatranja (postavljanje 6 HIDROLOŠKIH stanica, plus dvije za podzemne vode, 7 PADAVINSKIH i 6 METEOROLOŠKIH stanica za područje FBiH).

Vrijednost projekta: 2 000 000 € / oprema – 1 000 000 KM Sliv Drina: ¨Upravljanje vodama u slivu rijeke Drine za Zapadni Balkan¨, uključeni BiH,

Crna Gora i Republika Srbija – grant sredstva GEF i SCCF. (Postavljanje 5 PADAVINSKIH, 1 METEOROLOŠKA i 1 AGROMETEOROLOŠKA stanica)

Vrijednost projekta: 10 000 000 € / oprema 250 000 KM BiH: ¨Grant pomoć Vlade Japana za nabavku tehničke opreme“ (11

METEOROLOŠKIH i 4 AGROMETEOROLOŠKE stanice za FBiH) Vrijednost projekta: 250 000 € / 500 000 KM


Nova stanica za praćenje kvaliteta zraka u Goraždu

Tokom 2015. godine Sektor životne sredine realizovao je nekoliko značajnih projekata koji se odnose na monitoring kvaliteta zraka u Federaciji BiH. Mreža stanica za monitoring kvaliteta zraka je proširena uspostavljanjem stanice u Goraždu, a postojeće stanice su dovedene u potpuno funkcionalno stanje krajem 2015. godine. Stanica u Goraždu je opremljena najsavremenijom mjernom opremom za praćenje osnvnih parametara zagađenja zraka i meteoroloških parametara, a rezultat je projekta koji je finansiran od strane Global Environment Facility-a (GEF), a implementiran od strane United Nations Environmental Programme-a (UNDP) i Federalnog hidrometeorološkog zavoda. U sklopu ovog projekta upostavljena je i nova stanica

u Republici Srpskoj, u Prijedoru, a izvršen je i servis postojećih stanica na Ivan Sedlu i Banja Luci. Osim toga kroz projekat je napravljena i internet stranica http://hidrometeo.ba za prikaz stanja kvaliteta zraka na stanicama mreža entitetskih zavoda što je po prvi puta da se ovakvi podaci prikazuju za područje cijele Bosne i Hercegovine na jednom mjestu.

Sve mjerne stanice obnovljene i funkcionalne Krajem 2015. godine izvršen je servis stanica u Jajcu i Zenici, a na stanici u Sarajevu - Bjelave nabavljeni su novi analizatori za praćenje koncentracija pojedinih zagađujućih materija. Ove aktivnosti su rezultat projekta Realizacija plana razvoja mreže stanica za praćenje kvaliteta zraka u Federaciji BiH-

faza I, koji je zavod realizovao sredstvima Fonda za zaštitu okoliša Federacije BiH.

Današnja mreža stanica kojom upravlja Zavod je najveća (5 automatskih stanica) i najfunkcionalnija u modernoj istoriji praćenja kvaliteta zraka Bosne i Hercegovine.

http://hidrometeo.ba/


Laboratorija Zavoda ponovo radi U proteklom periodu realizovan je niz aktivnosti koji su rezultovali osposobljavanjem zavodskog laboratorija za vršenje analiza sadržaja metala u lebdećim česticama. Prve analize lebdećih čestica će biti izvršene već do ljeta tekuće godine, a uzorkovanje će se

vršiti na lokacijama u Sarajevu i na Ivan Sedlu. Osim analize čestica biti će vršene i analize sadržaja metala u padavinskim vodama. Ove aktivnosti su rezultat zajedničkih ulaganja i napora Zavoda i Fonda za zaštitu okoliša Federacije BiH.

NAJDUŽA EPIZODA ZAGAĐENJA U OVOM MILENIJU Od prve polovine mjeseca novembra opće meteorološke prilike i početak sezone grijanja uslovili su značajno zagađenje zraka, osobito u kotlinskim gradovima Bosne. U periodu od tri mjeseca gotovo da nije bilo dana u kojima nisu prekoračene propisane granične vrijednosti za lebdeće čestice ili sumpordioksid na mjernim stanicama u Sarajevu, Tuzli, i Zenici. Najviše vrijednosti koncentracija sumpordioksida su bilježene u Tuzli, a lebdećih čestica u Sarajevu. Osim ovih materija u Sarajevu su u nekoliko navrata zabilježena i prekoračenja graničnih vrijednosti koncentracija azotnih oskida u zraku. Napori koje su nadležne lokalne institucije ulagale za smanjenje zagađenja

nisu urodile plodom, te su građani prodisali punim plućima tek nakon značajnih promjena atmoferskih prilika. U proteklim godinama su mjerene i više vrijednosti koncentracija pojedinih materija na nekim stanicama, međutim ovu epizodu karakteriše najduži vremenski period, odnosno broj uzastopnih dana sa zagađenim zrakom u gradovima u kojima se vrše mjerenja. U ovom periodu Zavod je redovno informisao institucije, medije i građane o stanju i predviđanjima stanja kvaliteta zraka na pojedinim lokacijama putem pošte, internet stranice i direktnim kontaktima.


Grafički prikaz srednjih dnevnih koncentracija lebdećih čestica i sumpordioksida (u ug/m3)

na nekoliko stanica u Federaciji BiH u periodu novembar 2015.- januar 2016. godine.

Pri dnevnim koncentracijama lebdećih čestivca od preko 50 ug/m

3 , odnosno 125 ug/m

3 sumpordioksida zrak se

smatra zagađenim.

0

100

200

300

400

500

600

700

800

Koncentracije sumpordioksida u Sarajevu i Zenici

Zenica Centar Zenica Rddakovo

Sarajevo Ilidža Sarajevo Otoka

0

50

100

150

200

250

300

350

400

450

500

Koncentracije lebdećih čestica PM10 u Zenici i Sarajevu

Zenica Centar Zenica Radakovo

Sarajevo Otoka Sarajevo Ilidža


Stanica Ivan Sedlo registrovala prašinu iz Afrike U prošloj godini vraćena je u funkciju stanica Ivan Sedlo, koja zbog specifičnog položaja ima poseban značaj za praćenje kvaliteta zraka. Obzirom da u neposrednoj blizini nema značajnijih izvora emisije i da se nalazi u planinskom području (930 metara nadm. visine) koje je smješteno na granici klimatskih oblasti, ona ima idealan položaj za praćenje daljinskog pre-nosa zagađujućih materija. Ova stanica je i ranije bila sastavni dio evropske EMEP mreže za praćenje kretanja ovih zagađujućih materija i njeni podaci mogu poslužiti za izradu

studija i elaborata od regionalnog i globalnog značaja. U narednom periodu Zavod će ponovo ući u razmjenu podataka sa EMEP mrežom. U prilogu je prikazan primjer očitanja promjena u kvalitetu zraka na dan 29. februara 2016. godine kada je nakon oluja iznad sjeverne Afrike saharski pijesak zračnim strujama prenesen u naša područja, a u poslijepodnevnim satima se deponovan na tlo zajedno sa kišom.

Grafički prikaz srednjih satnih koncentracija lebdećih čestica (ug/m

3)

na stanici Ivan Sedlo u periodu od 27.februara do 3. marta 2016. godine.

Izvještaji i proračuni U proteklih godinu dana Sektor životne sredine je izradio nekoliko značajnih dokumenata:

- Izvještaj o emisijama zagađujućih tvari na području Federacije BiH u 2014. godini (za federalno ministarstvo okoliša i turizma);

- Proračun emisije zagađujućih tvari iz mobilnih izvora- cestovnog saobraćaja u Federaciji BiH za 2014. godinu;

- Izvještaj o kvalitetu zraka na području Federacije BiH u 2015. godini.

0

50

100

150

200

250

300

Koncentracije lebdećih čestica PM10 na stanici Ivan Sedlo 27.02.-02.03.2016. godine


Rehabilitacija i modernizacija

hidrološke i meteorološke osmatračke mreže i

procedura razmjene podataka u Srbiji i BiH U okviru projekta „Rehabilitacija i modernizacija hidrološke i meteorološke osmatračke mreže i procedura razmjene podataka u Srbiji i BiH“ kojeg finansira Program za međunarodnu pomoć Finskog ministarstva vanjskih poslova, Zavod je dobio zadatak da planira i nadgleda postavljanje 10 padavinskih i jedne meteorološke automatske stanice u slivu rijeke Vrbas na području Federacije BiH. Nakon analize potreba i obilaska terena odredili smo mikro lokalitete na kojima je kompanija „Alem sistemi“ izvršila postavljanje pomenutih stanica. Stanice su postavljene na slijedećim lokalitetima:

Rat

Dobrošin

Borova Ravan

Šeherdžik

Kupres

Rovna

Voljice-Gaj

Pidriš

Gračanica

Divičani Sistem je zvanično pušten u rad 22.12.2015. u prostorijama UNDP-a u Sarajevu, od strane Federalne ministrice okoliša i turizma gđe. Edite Đapo, predstavnika UNDP-a i Direktora Zavoda Almira Bijedića .


Sanacija MS Mostar U protekloj godini su nastavljene aktivnosti na sanaciji objekata Zavoda. U sklopu adaptacije, na MS Mostar izvršena je promjena stolarije na meteorološkom tornju, prostorijama gdje borave meteorolozi, promjena ulaznih vrata, vrata na prostorijama koju koriste meteorolozi, sanacija kupatila i WC-a i promjena pločica u istim, krečenje prostorija i postavka laminata u prostorijama gdje borave meteorolozi, opravak vanjskih kamenih zidova i krečenje ulazne fasade.

Opremanje arhive

U protekloj godini, zgrada Arhiva Zavoda je opremljena, arhivska građa sistematizovana po Zakonu o arhivskoj građi, a katalogizacija arhivske građe je u toku. Očekivani kraj ovog projekta je juni 2016.

MS Mostar prije i poslije sanacije


Seizmičnost teritorije BiH u toku 2015. godine Bosna i Hercegovina je, gledano sa seizmotektonskog aspekta, dio mediteranske seizmičke zone i alpsko-himalajskog seizmičkog pojasa. Povećana seizmička aktivnost na južnom dijelu teritorije je uslovljena uglavnom zbog kolizije između Jadranske platforme i Dinarskog gorja dok je sjeverna oblast Panonskog bazena okarakterisana rjeđim pojavljivanjem snažnijih zemljotresa. Podaci prezentirani u ovom radu, u toku 2015. godine, su kompilacija podataka registrovanih događaja u Centru za Seizmologiju Federalnog hidrometeorološkog zavoda u Sarajevu i brojnih seizmoloških institucija diljem svijeta. Posebna pažnja je posvećena jačim zemljotresima sa magnitudom većom od 4.0 Richtera. Posebno je bila izražena seizmiška aktivnost istočno od Sarajeva i jugoistočnoj Hercegovini, gdje je registrovan najveći broj zemljotresa i zemljotres sa najvećom magnitudom u 2015. godini. U tabeli je dat hronološki pregled zemljotresa magnitude veće od 3.0 Richtera, odnosno većeg intenziteta od 4.0 stepena Mercallijeve

skale, sa onovnim podacima (datum i vrijeme pojave zemljotresa, geoegrafske koordinte epicentra, magnituda, dubina hipocentra, intenzitet u epicentru i najbliže naseljeno mjesto epicentru).


Sunčevo zračenje i klima na Zemlji

Sunce je izuzetno konstantna zvijezda. Dok neke zvijezde pokazuju dramatične pulsacije, zračenje Sunca varira zanemarivih 0,1% tokom 11-godišnje solarnog ciklusa. Postoji, međutim, saznanje među istraživačima da, čak i ove naizgled sitne varijacije mogu imati značajan uticaj na klimu na Zemlji. Uprkos svemu što su naučnici saznali o zračenju Sunca tokom posljednjih nekoliko decenija, oni su još uvijek daleko da bi predviđali promjene u Sunčevim ciklusima i da te podatke integrišu u klimatske modele. Jedana od njihovih najvećih prepreka je razvoj tehnologija. Jer, čak i najmanja promjena intenziteta sunčevog zračenja može

drastično uticati na klimu, tako da mjerenja sunčevog zračenja moraju biti iznimno precizna, a instrumenti koji su u upotrebi danas su još uvijek prilično nesigurni. Među naučnicima koji proučavaju Sunce i njegove uticaje na našu planetu, postoji mišljenje da bi podaci “Sunce-klima“ trebali postati široko dostupni za multidisciplinarne studije, jer mehanizam uticaja sunčevog zračenja na klimu je komplikovan, tako da će naučnici iz mnogih oblasti morati raditi zajedno kako bi uspješno napravili model i upoređivali rezultate. Nastavak i poboljšana saradnja između NASA, NOAA i NSF je ključna u ovom procesu.

Odnos zračenje Sunca (W/m

2) i porast globalne

temperature (0F) na Zemlji


METEOROLOGIJA

ME

TE

OR

OL

OŠ

KI

GO

DIŠ

NJA

K

FE

NO

LO

ŠK

I G

OD

IŠN

JAK

A

TL

AS

KL

IME

F

ED

ER

AC

IJE

BIH

http://www.fhmzbih.gov.ba/latinica/

P-Mgodisnjak.php

HIDROLOGIJA SEIZMOLOGIJA

HID

RO

LO

ŠK

I G

OD

IŠN

JAK

- 1

HID

RO

LO

ŠK

I G

OD

IŠN

JAK

- 2

KA

TA

LO

G

ZE

ML

JOT

RE

SA

-

20

15

.

http://www.fhmzbih.gov.ba/podaci/hidro/godisnjak/2011%20godina.pdf

ŽIVOTNA SREDINA

IZV

JEŠ

TA

J

GO

DIŠ

NJI

IZ

VJE

ŠT

AJ

20

15

Godišnji izvještaj o kvalitetu zraka u Federaciji BiH za

2015. godinu

PR

OR

AČ

UN

EM

ISIJ

E

ZA

GA

ĐU

JUĆ

IH T

VA

RI


Sadržaj

UVODNA RIJEČ ......................................................................................................................... 5

U BUDUĆNOSTI: TOPLIJE, SUŠNIJE, VLAŽNIJE ..................................................................... 6

2015. NAJTOPLIJA GODINA OD POČETKA MJERENJA .......................................................... 8

2011. – 2015 najtopliji petogodišnji period u svijetu................................................................... 10

2011. – 2015 najtopliji petogodišnji period u Bosni i Hercegovini. ............................................ 12

Klima 2015. .............................................................................................................................. 16

Vegetacija u 2015. godini .......................................................................................................... 18

Standardizovani padavinski indeks (SPI) .................................................................................. 20

Klimatski atlas Federacije Bosne i Hercegovine ...................................................................... 22

Pokrenut novi numerički model - NMMB .................................................................................. 23

Razvoj i implementacija sistema regionalnih indikatora bujičnih poplava u okviru projekta za jugoistočnu Europu (SEE – FGG) ............................................................................................. 24

TEKUĆI PROJEKTI U KOJIMA UČESTVUJE FHMZ ................................................................ 26

Nova stanica za praćenje kvaliteta zraka u Goraždu ................................................................. 28

Sve mjerne stanice obnovljene i funkcionalne ........................................................................... 28

Laboratorija Zavoda ponovo radi............................................................................................... 29

NAJDUŽA EPIZODA ZAGAĐENJA U OVOM MILENIJU .......................................................... 29

Stanica Ivan Sedlo registrovala prašinu iz Afrike ....................................................................... 31

Izvještaji i proračuni .................................................................................................................. 31

Rehabilitacija i modernizacija hidrološke i meteorološke osmatračke mreže i procedura razmjene podataka u Srbiji i BiH ............................................................................................... 32

Sanacija MS Mostar .................................................................................................................. 33

Opremanje arhive ..................................................................................................................... 33

Seizmičnost teritorije BiH u toku 2015. godine .......................................................................... 34

Sunčevo zračenje i klima na Zemlji ........................................................................................... 35


Documents

23. mart Svjetski dan meteorologije 1 - fhmzbih.gov.ba · način odgovorili na nepogode i vanredne situacije i uticati na njihovo ublažavanje ili sprečavanje. Mi smo krenuli , pridružite