2012 Yılı Soya Raporu

TT..CC..

GGÜÜMMRRÜÜKK VVEE TTĠĠCCAARREETT BBAAKKAANNLLIIĞĞII KKOOOOPPEERRAATTĠĠFFÇÇĠĠLLĠĠKK GGEENNEELL MMÜÜDDÜÜRRLLÜÜĞĞÜÜ

2012 YILI

SOYA FASULYESĠ RAPORU

OOCCAAKK 22001133

22001122 YYııllıı SSooyyaa RRaappoorruu KKooooppeerraattiiffççiilliikk GGeenneell MMüüddüürrllüüğğüü

11

ĠÇĠNDEKĠLER

Sayfa No

1-GĠRĠġ…………………………………………………………………………………2

2- ÜRETĠM

2.1- Dünya Üretimi………………………………………………….………………….3

2.2- Türkiye Üretimi…………………………………………………….…….………..6

3- TÜKETĠM………………………………………………….………………………...7

4- TĠCARET

4.1- Dünya Ticareti………………………………………………………….………….8

4.2- Türkiye Ticareti ………………………………………………….…….…..…….. 9

5- STOKLAR ………………………………………………………………….….… 11

6-FĠYATLAR

6.1- DÜNYA FĠYATLARI …………………………………………..…..................... 11

6.2- TÜRKĠYE FĠYATLARI

6.2. A- Alım Fiyatları………………………………………………….…...................... 12

6.2. B- Maliyet Fiyatları…………………………………………………..……………. 15

7- SEKTÖRÜN SORUNLARI VE ÇÖZÜM ÖNERĠLERĠ ………………..…….. 15


22

11 - GĠRĠġ

Soya fasulyesi binlerce yıldır Asya ülkelerinin en değerli besin kaynağı olmuĢtur.

Besin değeri, mineraller ve vitaminler açısından oldukça zengin bir bitki olan soyanın gerek

insan sağlığına bilimsel olarak kanıtlanmıĢ yararları gerekse 400‟den fazla endüstriyel ürün

yapımında kullanılması soyayı tarımsal ürünler arasında önemli bir yere getirmektedir.

Soya fasulyesinin (Glycine Max) genetik orijin merkezi Çin ve Mançurya‟dır. 11. ve

17. yüzyılda Çin‟in doğusunda gıda ürünü olarak yetiĢtirilmeye baĢlanan soya bitkisi, zamanla

Japonya, Vietnam, Filipinler, Tayland, Malezya, Nepal ve Hindistan‟a yayılmıĢtır. 17. yüzyılın

baĢında Avrupa‟ya getirilen soya, iklim ve toprak koĢullarının yeterli olmaması sebebiyle

verimli olarak yetiĢtirilememiĢtir.

Amerika BirleĢik Devletleri sınırlarında soya ilk kez 1804‟de Orta ve Batı Amerika'da

yetiĢtirilmeye baĢlanmıĢtır. Soya tarımı, çeĢitlerin ve tarımda makineleĢmenin artmasıyla

zenginleĢmiĢ, soya sanayinin kurulmasıyla zamanla yaygınlaĢmıĢ ve ülke genelindeki 26

eyalete yayılmıĢtır. Amerika'daki soya fasulyesi yetiĢtiriciliği daha çok Meksika Kanalı'ndaki

büyük limanlara yapılacak nakliyatı kolaylaĢtırmak amacı ile Mississippi Nehri etrafındaki

eyaletlerde geliĢmiĢtir. ABD‟de soyanın önem kazanmasının baĢlıca nedeni, 20. yüzyılda

Ġkinci Dünya SavaĢı sonrasında protein ve yağ teminindeki yetersizlikler nedeniyle besin

değeri yüksek bu insan gıdasına ihtiyaç duyulmasıdır. Günümüzde soya tarımı en çok ABD‟de

geliĢmiĢ olup soya fasulyesi dünyada en çok yetiĢtirilen ürünlerden biridir.

Soya fasulyesi, besin değeri ile içerdiği mineral ve vitaminler açısından oldukça

zengindir. Ġçeriğinde yüksek miktardaki protein yanında soya fasulyesi lif, kalsiyum ve

magnezyum bolca bulunmaktadır. Tohumlarında % 18-24 yağ, % 35-45 protein, % 30

karbonhidrat ve % 5 oranında da mineral, çok sayıda vitamin ve değerli aminoasitler içeren ve

toprağa organik madde ile azot sağlayan bir bitki olan soya fasulyesi baklagiller içinde yer

alan bitki türü olmasına rağmen, bünyesinde yağ oluĢu sebebiyle sınıflandırmada yağlı

tohumlu bitkiler arasında yer almaktadır.

„Mucize bitki‟ olarak bilinen soya hem insan ve hayvan beslenmesinde, hem de

sanayide son derece önemlidir. Soyanın en önemli özelliği, diğer bitki ve hayvan yem

kaynaklarına göre, birim alandan daha fazla ve ucuz protein sağlanmasıdır. Soya protein,

hayvansal proteine en yakın protein olup, biyolojik değeri çok yüksektir. Bu nedenle soya

yağsız unu özellikle kümes ve küçükbaĢ hayvanları, süt ve besi sığırları rasyonlarında protein

kaynağı olarak kullanılmaktadır. Bunun yanında gerek soya unu ve gerekse tüm olarak soya

insan beslenmesinde, özellikle Uzakdoğu Ülkelerinde yüzyıllardan beri önemli gıda maddesi

olarak görülmektedir. Bugün dünyanın birçok yerinde, özellikle geliĢmiĢ ülkelerde, soya yağı,

sıvı yemeklik yağ ve gerekse margarin olarak büyük miktarda tüketilmektedir.

Kolestrol içermeyen yapısı, yüksek kaliteli protein içeriği ve baklagiller içinde en

kolay sindirilen ürün olma özelliği ile soya fasulyesi çok çeĢitli kullanım alanları bulunan

bitkisel bir gıda maddesidir. Soya taneleri çimlendirilip filizleri sebze olarak yenebileceği gibi,

iĢlenerek soya yağı ve unu elde edilir. Soya dünyada bitkisel yağların ve yüksek proteinli

hayvan yemlerinin baĢlıca kaynağıdır.


33

2. ÜRETĠM DURUMU

2.1- DÜNYA ÜRETĠMĠ

1940‟da II. Dünya SavaĢı sırasında 10 milyon metrik ton olan soya üretimi, 1980‟de

81 milyon ton, 1990‟da 110 milyon tona ulaĢmıĢtır. 2000 yılında dünya genelinde yaklaĢık

olarak 161 milyon ton olan soya üretim miktarı 2011 yılında % 62 oranında artarak 261

milyon tona ulaĢmıĢtır.

Tablo 1: DÜNYA SOYA EKĠM ALANI, ÜRETĠM VE VERĠM DURUMU

YILLAR EKĠM ALANI

( Milyon Hektar )

ÜRETĠM

(Milyon Ton )

VERĠM

(Ton / Ha )

1961 23,82 26,88 1,13

1970 29,53 43,70 1,48

1980 50,65 81,04 1,60

1990 57,19 108,46 1,90

2000 74,37 161,29 2,17

2001 76,80 178,24 2,32

2002 78,96 181,68 2,30

2003 83,66 190,68 2,28

2004 91,60 205,53 2,24

2005 92,51 214,46 2,32

2006 95,25 221,89 2,33

2007 90,08 219,58 2,44

2008 96,18 230,58 2,40

2009 98,83 222,27 2,25

2010 102,58 264,97 2,58

2011 102,99 260,92 2,53 Kaynak: FAOSTAT

Soyanın kullanım alanlarının geniĢlemesi, insan beslenmesindeki önemi ve azalan

enerji kaynaklarına alternatif olabilecek biyodizel üretiminin arttırılması ile birlikte dünya

soya ekim alanları ve üretim miktarları artmıĢtır.

Dünyada soya üretim miktarlarındaki artıĢ, ekim alanı artıĢından daha fazla

gerçekleĢmekte olup, BirleĢmiĢ Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) verilerine göre, 2011

yılında yaklaĢık 103 milyon hektar alanda soya fasulyesi ekimi gerçekleĢtirilmekte olup,

dünya soya üretimi yaklaĢık 261 milyon ton seviyelerindedir.

Dünyada soya üretimi bir kaç ülkenin tekelindedir. Dünya soya üretiminin yaklaĢık %

90‟ı ABD, Brezilya, Arjantin ve Çin tarafından gerçekleĢtirilmektedir. Soyanın anavatanı

uzakdoğu ülkeleri olmasına karĢın, ABD ve Latin Amerika ülkelerindeki üretim bu ülkelerden

oldukça fazladır.


44

Tablo:2 ÖNEMLĠ ÜRETĠCĠ ÜLKELERĠN SOYA ÜRETĠM ALANLARI (Bin Hektar)

ÜLKE ADI 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

ABD 28.835 30.190 25.959 30.223 30.907 31.003 29.799

BREZĠLYA 22.949 22.047 20.565 21.246 21.750 23.327 23.969

ARJANTĠN 14.032 15.130 15.981 16.387 16.771 18.131 18.765

HĠNDĠSTAN 7.707 8.334 8.880 9.511 9.735 9.554 9.950

ÇĠN 9.594 9.304 8.754 9.128 9.190 8.516 7.650

PARAGUAY 1.970 2.200 2.40 2.464 2.570 2.671 2.805

KANADA 1.165 1.201 1.171 1.195 1.383 1.477 1.542

AB 4.193 4.875 3.445 2.356 3.027 3.729 3.877 Kaynak: FAOSTAT

FAO verileri incelendiğinde, 2012/2013 döneminde diğer yıllarda olduğu gibi ABD ve

Brezilya‟nın dünyada en etkili üretim alanına sahip olduğu ve en büyük soya üreticisi olduğu

görülmektedir. Bunun sebebi, soyanın bu ülkelerde bir sanayi haline gelmiĢ olması ve soyaya

yönelik gen araĢtırmalarının oldukça ilerlemiĢ olmasıdır.

Brezilya‟nın bugünkü duruma ulaĢması ve dünyadaki önemli soya üreticilerinin

arasında yer almasının en önemli nedeni 1970‟li yıllarda ülkede yürürlüğe giren tarım

politikaları ile bu politikaların doğru ve eksiksiz olarak uygulanmasıdır.

2012/2013 döneminde gerçekleĢen 82,5 milyon metrik tonluk üretimi ile Brezilya

A.B.D‟yi geride bırakarak dünya üretiminde birinci sırayı almıĢtır. A.B.D 82 milyon metrik

ton ile ikinci, 54 milyon metrik tonluk üretimi ile Arjantin üçüncü sırada yer almaktadır. Çin

ise 12,6 milyon metrik ton üretim hacmi ile dünyanın dördüncü en büyük soya üreticisi

konumundadır.

Tablo: 3 ÖNEMLĠ ÜRETĠCĠ ÜLKELERĠN SOYA ÜRETĠMĠ (Bin Ton)

ÜLKE ADI 2006/07 2007/08 2008/09 2009/10 2010/11 2011/12 2012/13

*

BREZĠLYA 52.464 61.000 57.800 69.000 75.300 66.500 82.500

ABD 86.998 72.859 80.749 91.417 90.605 84.192 82,055

ARJANTĠN 40.537 46.200 32.000 54.500 49.000 40.100 54.000

ÇĠN 15.500 13.400 15.540 14.980 15.100 14.480 12.600

HĠNDĠSTAN 8.857 9.470 9.100 9.700 9.800 11.000 11.500

PARAGUA

Y

3.800 6.900 3.647 6.462 7.128 4.357 7.750

KANADA 3.465 2.696 3.336 3.581 4.445 4.298 4.930

DĠĞER 10.276 7.944 9.464 10.605 12.211 13.798 14.079

TOPLAM 221.897 220.469 211.636 260.245 263.589 238.725 269.414

Kaynak: USDA * Tahmin

Dünya soya yağı üretimi 43 milyon ton seviyelerinde gerçekleĢmekte olup, soya

fasulyesi üretiminde ilk sıralarda yer alan ABD, Brezilya, Arjantin, Çin gibi ülkelerin soya

yağı üretiminde de ilk sıralarda yer aldığı görülmektedir.

Çin soya tohumu üretiminde 14 milyon ton‟luk üretimi ile 4. Sırada yer alıyorsa da yağ

üretiminde yaklaĢık 11 milyon tonluk üretimi ile ilk sırayı almaktadır.


55

Tablo:4 ÜLKELER ĠTĠBARĠYLE SOYA YAĞI ÜRETĠMĠ (Milyon Ton)

ÜLKELER 2007/08 2008/09 2009/10 2010/11 2011/12 2012/13*

ÇĠN 7,045 7,325 8,726 9,840 10,914 11,751

A.B.D. 9,335 8,503 8,897 8,567 8,954 8,482

ARJANTĠN 6,627 5,914 6,476 7,181 6,839 7,300

BREZĠLYA 6,160 6,120 6,470 6,970 7,090 7,080

AB 2,710 2,350 2,280 2,236 2,220 2,128

HĠNDĠSTAN 1,499 1,284 1,320 1,675 1,710 1,765

MEKSĠKA 650 620 640 645 632 635

DĠĞER 3,799 3,768 4,013 4,175 4,045 4,282

DÜNYA

TOPLAMI

37,825 35,884 38,822 41,289 42,404 43,423

Kaynak : USDA** TTaahhmmiinn

Dünya yağlı tohum üretiminde ilk sırayı alan A.B.D‟yi sırasıyla; Brezilya, Arjantin,

Çin ve Hindistan takip etmekte olup, söz konusu beĢ ülkenin dünya üretimindeki payı yaklaĢık

%70 seviyelerindedir.

2007-2012 dönemine ait dünya yağlı tohum üretimini gösteren aĢağıdaki tablodan,

soya yağlı tohumunun, pamuk, ayçiçeği, kolza, yerfıstığı gibi diğer yağlı tohumlu bitkilerinin

toplam üretiminden bile fazla miktarda üretilerek en önemli yağlı tohum olduğu

görülmektedir.

Tablo:5 DÜNYA YAĞLI TOHUMLAR ÜRETĠMĠ (Milyon Ton)

2007 2008 2009 2010 2011 2012*

Soya Tohumu 220 212 261 264 239 269

Kolza Tohumu 48 58 61 61 62 59

Pamuk Tohumu 46 41 39 44 47 45

Ayçiçek Tohumu 27 33 32 33 40 36

Diğer Tohumlar 50 53 51 54 53 57

TOPLAM 391 397 444 456 441 466

Kaynak : USDA** TTaahhmmiinn

Dünya bitkisel yağ üretiminde ise ilk sırayı Endonezya almakta onu sırasıyla; Çin,

Malezya, AB-27, A.B.D., Arjantin ve Brezilya izlemektedir. Dünya bitkisel yağ üretiminin

yaklaĢık 65 bin tonu ticarete konu olmaktadır.

Tablo: 6 DÜNYA BĠTKĠSEL HAM YAĞ ÜRETĠMĠ (Milyon Ton)

2007 2008 2009 2010 2011 2012*

Palm Yağı 41,1 44,0 45,9 47,9 50,7 53,3

Soya Yağı 37,8 35,9 38,9 41,3 42,4 43,4

Kolza Yağı 18,4 20,5 22,5 23,7 24,3 23,5

Ayçiçek Yağı 10,0 12,0 12,1 12,3 15,1 13,6

Pamuk Yağı 5,2 4,8 4,6 5,0 5,3 5,2

Diğer Yağlar 16,2 16,6 16,8 17,6 17,8 18

TOPLAM 128,7 133,8 140,8 147,8 155,6 156,96



66

2009/10 döneminde Dünya‟da üretilen yağlı tohumlu bitkilerin ve hayvansal yağların

% 75‟inin gıda amaçlı, % 13‟ünün yem ve kimyasal yağ, % 12‟sinin ise biodizel üretimi

amaçlı kullanıldığı belirtilmektedir.

Azalan enerji kaynaklarına alternatif olabilecek biyodizel üretiminde kullanılması

nedeniyle yağlı tohumlara verilen önem giderek artmaktadır. 2009 yılında 16 milyon ton

olarak gerçekleĢtiği tahmin edilen biodizel üretiminin 2010 yılında 19 milyon ton olacağı

düĢünülmektedir. Bunun yaklaĢık 5 milyon tonunun soya üretiminden karĢılanması

beklenmektedir.

2.2 - TÜRKĠYE ÜRETĠMĠ

Ülkemizin soya ile tanıĢması I. Dünya SavaĢı sonrasında olmuĢtur. Ġlk zamanlar

“Çorum Fasulyesi” olarak yayılmaya baĢlayan soyanın ekimi I.Ürün olarak Orta ve Doğu

Karadeniz bölgesinde yaygınlaĢarak, Samsun ve Ordu illerinde 1980 yılına kadar soya

fasulyesi üretilmiĢtir. 1981 sonrasında soya fasulyesi yerini mısır, çay, tütün gibi daha yüksek

gelir getiren ürünlere bırakmıĢ olup bu bölgede soyanın ekim alanları giderek azalmıĢtır.

Zamanla soya fasulyesi ekimi II.Ürün Projesi kapsamında Çukurova Bölgesine kaydırılmıĢtır.

Bu projenin uygulamaya konmasından sonra soya ekim alanlarında 1988 yılına kadar istikrarlı

bir artıĢ sağlanmıĢtır. 1987 yılında 112.000 hektar ekim alanı ve 250.000 ton üretimle en

yüksek seviyeye ulaĢmıĢtır. Ancak alım yapan kuruluĢların depolama ve finansman gibi

sorunlarının oluĢu, uygulanan fiyat politikaları, üreticilerin diğer ürünlere yönelmesi sebebiyle

diğer yağlı tohumlu bitkilerde olduğu gibi soya ekim alanlarında da azalma olmuĢtur.

Soya üretimi Türkiye‟de Trakya, Marmara, Karadeniz ve Akdeniz Bölgelerinde ana

ürün olarak, Ege, Güneydoğu Anadolu ve Akdeniz Bölgelerinin sulanır tarım alanlarında ise

ikinci ürün olarak yapılmaktadır.

Soya ekiminin % 91‟i Adana, Osmaniye, Hatay, Mersin, K.MaraĢ illerini kapsayan

Akdeniz bölgesinde, % 8‟i Karadeniz Bölgesinde Ordu ve Samsun civarı ile % 1‟i Ege

bölgesinde gerçekleĢmektedir. Yıllara göre değiĢmekle birlikte ortalama 10.000 hektarda soya

ekimi yapılmaktadır.

Ülkemizdeki soya üretimi genel olarak istikrarlı olmamakla birlikte, tarım

politikalarına bağlı olarak dönemsel artıĢ ve azalıĢlar ile dalgalı bir seyir izlemektedir. Soya

üretimi 1987 yılında 250.000 tona yükselmiĢ ise de çeĢitli nedenlerle bu güne kadar azalarak

2010 yılında 55.000 tona kadar düĢmüĢtür.

Ülkemiz soya üretimi açısından yeterli kapasiteye sahip olmasına rağmen, soya üretimi

istenilen düzeye ulaĢamamıĢtır. Buna sebep olan en önemli faktör, üreticinin yeterli desteği

alamaması ve dolayısıyla katma değeri yüksek ürünler yerine, buğday gibi düĢük maliyetli

ürünlere yönelmesidir. Potansiyelimizi yeterince kullanamamamızın diğer sebepleri ise

soyanın üretim ve değerlendirmesine yönelik yeterli altyapının bulunmaması ve araĢtırma

faaliyetlerimizin yeterli düzeyde olmamasıdır.

Yıllar itibariyle soya ekim alanı, üretim ve verim miktarları aĢağıdaki tabloda

görülmektedir.


77

Tablo 7: TÜRKĠYE SOYA EKĠM ALANI, ÜRETĠM VE VERĠM DURUMU

YILLAR Çiftçi

Sayısı (ÇKS)

EKĠM ALANI

( Ha)

ÜRETĠM

( Ton )

VERĠM

( Kg / Da)

1987 112.000 250.000 223

2001 17.000 50.000 294

2002 25.500 75.000 294

2003 2.994 27.000 85.000 315

2004 1.540 14.000 50.000 357

2005 1.613 8.600 29.000 337

2006 2.204 11.918 47.300 397

2007 1.279 8.675 30.666 354

2008 1.648 9.444 34.461 365

2009 2.125 10.512 38.442 366

2010 2.594 23.472 86.540 367

2011 26.421 106.722 387

Kaynak: GTHB, TUĠK ve FAO

Tüketim açısından soya ürününün ülkemizdeki durumunu incelediğimizde, soyanın en

çok hayvan yemi olarak tüketimi mevcuttur. Gıda sanayinde ise en çok soya fasulyesinin

iĢlenmesiyle elde edilen soya yağı tüketilirken, ülkemizde de soyanın faydalarının yavaĢ yavaĢ

anlaĢılması ve biyodizel üretiminde ihtiyaç olması sebebiyle soya yağı tüketiminde yıllar

itibariyle artıĢ saptanmıĢtır.

3 -TÜKETĠM

Soya fasulyesinin kısmen ucuz olması ve II. Dünya savaĢının ortaya çıkardığı zor

koĢullar nedeniyle dünyadaki soya yağının tüketimi artmıĢ ve soya yağı pazarı geniĢleme

fırsatı bulmuĢtur.

Soya yağı günümüzde, yalnızca ABD‟de değil aynı zamanda Batı Avrupa‟da ve diğer

ülkelerde de tüketilen bir yağdır. ABD üretim miktarına paralel olarak, yaklaĢık % 25 oran ile

dünyada en çok soya yağı tüketen ülkedir. ABD‟yi Çin, AB-25, Japonya, Meksika ve

Hindistan izlemektedir.

Soya yağı, tüketimi açısından da kolza, ayçiçeği, pamuk, fındık, zeytinyağı gibi

bitkisel yağlar içerisinde en önemli bitkisel yağdır.

Soya yağı tüketimde belli baĢlı dünya ülkeleri ve Türkiye‟ye ait değerler aĢağıdaki

tabloda verilmiĢtir.


88

Tablo 8: ÜLKELER ĠTĠBARĠYLE SOYA YAĞI TÜKETĠMĠ (Milyon Ton)

ÜLKELER 2007/08 2008/09 2009/10 2010/11 2011/12 2012/13*

ÇĠN 9,69 9,49 10,43 11,11 11,94 12,91

A.B.D. 8,32 7,38 7,17 7,62 8,30 8,12

BREZĠLYA 3,95 4,28 4,98 5,19 5,21 5,37

ARJANTĠN 1,03 1,42 1,92 2,52 3,07 3,12

HĠNDĠSTAN 2,33 2,30 2,76 2,64 2,75 3,05

AB 3,38 2,74 2,41 2,74 1,98 2,11

Diğer 8,98 8,55 8,46 8,94 8,57 8,99

DÜNYA

TOPLAMI 37,688 36,167 38,131 40,761 41,771 43,668


4 - TĠCARET

4.1- DÜNYA TĠCARETĠ

Dünya soya fasulyesi ihracat miktarı 100 milyon ton‟a yaklaĢmaktadır. Bu miktarın

yaklaĢık %45‟ini Brezilya gerçekleĢtirmektedir. YaklaĢık bir o kadarını da A.B.D

gerçekleĢtirmekte onları Arjantin izlemektedir. Dünya soya yağı ihracat miktarı ise 10 milyon

ton civarında olup, bunun yaklaĢık yarısını Arjantin gerçekleĢtirmektedir. Bunu sırasıyla

Brezilya ve A.B.D izlemektedir.

Ülkeler itibariyle soya fasulyesi ve soya yağı ihracat miktarları aĢağıda görülmektedir.

Tablo 9: DÜNYA SOYA FASULYESĠ ĠHRACATI ( Milyon Ton )

ÜÜLLKKEELLEERR 22000077//0088 22000088//0099 22000099//1100 22001100//1111 22001111//1122 22001122//1133**

BBRREEZZĠĠLLYYAA 2255,,336644 2299,,998877 2288,,557788 2299,,995511 3366,,331155 3388,,440000

AA..BB..DD.. 3311,,553388 3344,,881177 4400,,779988 4400,,884499 3377,,006633 3366,,660055

AARRJJAANNTTĠĠNN 1133,,883399 55,,559900 1133,,008888 99,,220055 77,,336688 1111,,000000

PPAARRAAGGUUAAYY 44,,558855 22,,228833 44,,665544 55,,113388 33,,220000 55,,110000

KKAANNAADDAA 11,,775533 22,,001177 22,,224477 22,,994433 22,,993322 33,,550000

DDĠĠĞĞEERR 11,,669977 22,,220000 22,,449977 33,,003300 33,,554455 44,,229966

DDÜÜNNYYAA TTOOPPLLAAMMII 7788,,777766 7766,,889944 9911,,886622 9911,,111166 9900,,442233 9988,,990011

Kaynak : USDA * Tahmin

Tablo 10: DÜNYA SOYA YAĞI ĠHRACATI ( Milyon Ton )

ÜLKELER 2007/08 2008/09 2009/10 2010/11 2011/12 2012/13*

ARJANTĠN 5,789 4,704 4,453 4,561 3,787 4,250

BREZĠLYA 2,388 1,909 1,449 1,668 1,885 1,725

A.B.D. 1,320 995 1,524 1,466 664 975

PARAGUAY 399 229 243 255 150 420

AB 334 399 387 461 746 400

BOLĠVYA 141 218 230 232 320 335

DĠĞER 621 697 851 883 959 949

DÜNYA

TOPLAMI

10,992 9,151 9,137 9,526 8,511 9,054

Kaynak : USDA * Tahmin


99

Dünya soya fasulyesi ithalatında ilk sırayı Çin almaktadır. Çin‟i Hindistan, AB,

Meksika, Japonya, Tayvan ve Tayvan izlemektedir. Dünya soya yağı ithalatında ise ilk sırayı

Çin almaktadır. Çin‟i Hindistan ve AB izlemektedir.Soya ve soya yağı ithal eden ülkelerin

ithalat miktarları dönemler itibarıyle aĢağıda verilmektedir.

Tablo 11: DÜNYA SOYA FASULYESĠ ĠTHALATI ( Bin Ton )

ÜLKELER 2007/08 2008/09 2009/10 2010/11 2011/12 2012/13*

ÇĠN 37,816 41,098 50,338 52,339 59,231 63,000

AB 15,129 13,213 12,674 12,474 11,810 11,300

MEKSĠKA 3,614 3,327 3,523 3,498 3,400 3,350

JAPONYA 4,014 3,396 3,401 2,917 2,759 2,750

TAYVAN 2,148 2,216 2,469 2,454 2,285 2,300

ENDENOZYA 1,147 1,393 1,620 1,898 1,922 2,000

TAYLAND 1,753 1,510 1,660 2,139 1,906 1,950

MISIR 1,061 1,575 1,638 1,644 1,600 1,550

TÜRKĠYE 1,277 1,076 1,648 1,351 1,057 1,200

DĠĞER 10,312 8,587 7,867 8,082 7,107 7,110

DÜNYA

TOPLAMI

78,271 77,391 86,838 88,796 93,077 96,510


Tablo 12: DÜNYA SOYA YAĞI ĠTHALATI ( Milyon Ton )

ÜLKELER 2007/08 2008/09 2009/10 2010/11 2011/12 2012/13*

ÇĠN 2,727 2,494 1,514 1,319 1,502 1,500

HĠNDĠSTAN 733 1,060 1,598 945 1,174 1,150

AB 1,036 794 550 906 383 500

ĠRAN 545 301 275 704 411 480

CEZAYĠR 383 365 402 516 480 460

FAS 421 350 379 397 367 390

BANGLADEġ 401 254 349 376 420 387

VENEZUELLA 363 388 302 366 400 365

G.KORE 266 318 300 343 350

PERU 292 272 352 315 325 325

DĠĞER 3,029 2,449 2,585 3,099 2,380 2,835

DÜNYA

TOPLAMI

10,412 9,068 8,624 9,243 8,185 8,742


4.2- TÜRKĠYE TĠCARETĠ

Türkiye‟de soya küspesi ve soya fasulyesi ticareti, üretiminin tüketimi karĢılamada

yeterli düzeyde olmaması ve iç piyasadaki talebin yüksek olması nedeniyle ağırlıklı olarak tek

yönlü ve ithalat Ģeklindedir.Ülkemizin bitkisel yağ açığının kapatılmasını teminen, iĢlenmiĢ

soya fasulyesi ve soya yağı ithalatı yanında, verimi arttırmak için gerektiğinde yüksek verimli

tohumluk ithal edilmektedir.


1100

1995 yılında imzalanan GATT anlaĢması çerçevesinde ülkemiz, ithalatta tüm tarife

dıĢı engelleri kaldırarak tek vergiyi (G.V.) taahhüt etmiĢ ve bu verginin oranını da soya

fasulyesinde %30 ve soya yağında % 40 olarak belirtmiĢtir. Ancak 10 yıl içinde bu vergi oranı

azaltılarak, 2010 yılında soya fasulyesinde %8 ve soya yağında % 31,2 G.V. oranı taahhüt

edilmiĢtir.

Soya, yem sektörünün ikamesi olmayan en önemli hammaddesidir. Tam yağlı soya ve

soya fasulyesi küspesi kanatlı yemlerimize % 25-35 oranında öncelikli olarak giren

hammaddedir. Soya ve soya ürünlerinin nerede ise tamamını bugün için ithal etmek

durumunda olan ülkemizde bu ürünlere ihtiyaç, kanatlı yem üretiminin artıĢı oranında

artmaktadır.

Tablo 13: TÜRKĠYE SOYA FASULYESĠ VE SOYA YAĞI ĠTHALATI

SOYA FASULYESĠ SOYA YAĞI

YILLAR MĠKTAR(Ton) DEĞER(bin $) MĠKTAR(Ton) DEĞER(bin $)

2000 386.706 82.937 158.415 61.244

2001 321.252 67.386 154.578 56.213

2002 612.497 139.614 174.892 71.738

2003 831.454 226.525 133.601 72.801

2004 681.964 226.828 75.399 47.608

2005 1.129.091 328.533 190.998 105.484

2006 1.016.907 264.797 213.205 120.708

2007 1.230.908 409.656 50.799 37.372

2008 1.239.065 647.900 20.092 25.722

2009 973.574 429.299 10.178 10.480

2010 1.756.064 742.420 9.696 7.339

2011 1.297.770 687.498 2.458 3.349

2012* 1.098.553 624.152 234 907

Kaynak : BYSD, TUĠK * 2012 yılı 11 aylık veriler

Ülkemizdeki üretim hacminin düĢüklüğüne paralel olarak soya fasulyesi ihracatımız

da oldukça düĢüktür.

Tablo 14: TÜRKĠYE SOYA FASULYESĠ VE SOYA YAĞI ĠHRACATI

SOYA FASULYESĠ SOYA YAĞI

YILLAR MĠKTAR(Ton) DEĞER(bin $) MĠKTAR(Ton) DEĞER(bin $)

2000 101 53 1.469 700

2001 - - 1.220 607

2002 166 40 5.301 3.184

2003 - - 19.525 15.654

2004 1.516 687 3.694 3.200

2005 4 3 2.829 2.270

2006 26 9 2.190 1.840

2007 19 27 7.938 8.064

2008 137 98 4.069 6.514

2009 66 84 2.277 2.524

2010 - - 1.928 2.326

2011 - - 2.871 4.839

2012* 618 1.034

Kaynak : BYSD, TUĠK * 2012 yılı 11 aylık veriler


1111

5 – STOK

Gümrük ve Ticaret Bakanlığı‟nın verilerine göre 31 Aralık 2012 itibariyle

Karadenizbirliğin stoğunda 539 ton, Çukobirlik‟in elinde ise 283 ton soya tohumu

bulunmakta, serbest piyasa stoğuna iliĢkin bir istatistik bulunmamaktadır.

Dünyada ise soya fasulyesi stoku 2012/13 sezonunda yaklaĢık 60 milyon ton olup, 21

milyon tonu Arjantin, 17 milyon tonu Brezilya ve 14 milyon tonu Çin stoğudur. Soya yağı

stoku ise yaklaĢık 3,3 milyon ton olup, bu stoğun önemli kısmı Çin, ABD ve Brezilya

stoğudur.

Tablo 15: DÜNYA SOYA FASULYESĠ DÖNEM SONU STOKLARI ( Milyon Ton )

ÜLKELER 2008/09 2009/10 2010/11 2011/12 2012/13*

ARJANTĠN 16,588 22,277 22,872 18,100 21,250

BREZĠLYA 12,642 16,638 22,694 12,969 17,219

ÇĠN 7,555 13,259 14,558 15,924 14,394

ABD 3,761 4,106 5,852 4,610 3,669

TÜRKĠYE 407 701 644 401 491

DĠĞER 2,405 3,634 3,302 3,101 2,432

DÜNYA TOPLAMI 43,358 60,615 69,922 55,105 59,455


Tablo 16: DÜNYA SOYA YAĞI DÖNEM SONU STOKLARI ( Milyon Ton )

ÜLKELER 2008/09 2009/10 2010/11 2011/12 2012/13*

ÇĠN 477 205 203 615 896

ABD 1,298 1,545 1,100 1,153 699

BREZĠLYA 208 286 403 398 383

AB 286 322 266 143 261

HĠNDĠSTAN 100 256 235 368 228

DĠĞER 723 656 1,308 1,145 798

DÜNYA TOPLAMI 3,092 3,270 3,515 3,822 3,265


6 – FĠYATLAR

6.1- DÜNYA FĠYATLARI

ÇeĢitli borsalardaki soya fasulyesi ve soya yağı fiyatları aĢağıdaki tablolarda

görülmektedir. Tablodan da izleneceği gibi soya fasulyesi fiyatları ABD çiftlik fiyatları esas

alındığında, 2002/2003 sezonunda artıĢ göstermeye baĢlamıĢ, fiyatlar 2007/08 sezonunda 400

$/ton seviyesinin üzerine çıkmıĢ, izleyen sezonlarda bir miktar düĢüĢ göstererek 350 $/ton

seviyelerine gerilemiĢ ise de 2010/11 sezonunda 450 $/ton seviyesinin üzerine çıkmıĢtır.

Soya yağı fiyatları da benzer Ģekilde 2007/08 sezonunda 1.100 $/ton seviyesinin

üzerinde gerçekleĢmiĢ, 2009/2010 sezonunda 800 $/ton seviyelerine gerilemiĢ ise de 2010/11

sezonunda 1.200 $/ton seviyesinde gerçekleĢmiĢtir.


1122

Tablo 17: DÜNYA SOYA FASULYESĠ FĠYATLARI ( $ / Ton )

YILLAR A.B.D

ÇĠFTLĠK FĠYATI

A.B.D ĠLĠONĠS HOLLANDA

ROTTERDAM(CIF)

1999/00 173 175 208

2000/01 167 169 200

2001/02 170 174 203

2002/03 209 232 267

2003/04 291 294 323

2004/05 217 214 277

2005/06 205 202 261

2006/07 254 264 335

2007/08 414 452 550

2008/09 368 365 421

2009/10 354 357 429

2010/11 454 482 549

2011/12 488 505 562

2012/13* 529 541 604

Kaynak : USDA * 3 aylık ortalamalar ( Ekim –Aralık)

Tohum fiyatlarının 2009/2010 sezonundan beri arttığı ve artıĢın içinde bulunduğumuz

2012/13 sezonunda da devam ettiği görülmektedir. Yağ fiyatlarının ise 2010/11 sezonundan bu yana

çok fazla değiĢmediği hatta bir miktar azalıĢ gösterdiği görülmektedir.

Tablo 18: DÜNYA SOYA YAĞI FĠYATLARI FOB ($ / TON )

YILLAR A.B.D DECATUR BREZĠLYA RĠOGRAND HOLLANDA ROTTERDAM

1999/00 344 328 356

2000/01 311 295 336

2001/02 363 376 412

2002/03 486 489 534

2003/04 661 567 633

2004/05 507 466 545

2005/06 516 474 573

2006/07 684 673 771

2007/08 1,147 1,190 1,327

2008/09 709 740 826

2009/10 793 848 924

2010/11 1,173 1,210 1,306

2011/12 1,144 1,162 1,241

2012/13* 1,049 1,094 1,158

Kaynak : USDA * 3 aylık ortalamalar ( Ekim –Aralık)


1133

6.2- TÜRKĠYE FĠYATLARI

6.2.1 - ALIM FĠYATLARI

Ülkemizde soya fasulyesi uzun yıllardır hem 2. ürün üretimini teĢvik için hem de

bitkisel yağ açığımızı giderebilmek amacıyla devlet destekleme alımları kapsamına dahil

edilmiĢtir. Ancak 1994 yılında ekonomik istikrar tedbirleri çerçevesinde destekleme

kapsamından çıkarılmıĢtır.Yıllar itibariyle alım fiyatları ve piyasa fiyatları Tablo:19‟ da

verilmiĢtir.

Tablo 19: SOYA ALIM FĠYATLARI

YILLAR ORTALAMA PĠYASA

FĠYATI (TL/Kg)

ÇUKOBĠRLĠK ALIM

FĠYATI (TL/Kg)

KARADENĠZBĠRLĠK

ALIM FĠYATI (TL/Kg)

2001 0,23 0,36 0,300

2002 0,34 0,37 0,330

2003 0,43 0,42 0,400

2004 0,48 0,50 0,425

2005 0,49 0,40 0,40

2006 0,48 0,50 0,375

2007 0,51 0,66 0,575

2008 0,61 0,64 0,550

2009 0,71 0,70 0,730

2010 0,76 0,76 0,700

2011 0,65 0,94 0,850

2012* 1,10 0,70 1,100

Kaynak: Gümrük ve Ticeret Bakanlığı, * 31.12.2012 itibariyle

Soya Fasulyesi üreticilerine sağlanan mazot ve gübre destekleri Yağlı Tohumlar

Bitkiler ve Endüstri Bitkileri Alanları grubu altında yer almıĢ olup, soya fasulyesi üreticilerine

sağlanan mazot ve gübre destek miktarları aĢağıdaki tabloda gösterilmiĢtir.

Tablo 20: SOYA FASULYESĠ MAZOT VE GÜBRE DESTEK MĠKTARLARI

YAĞLI

TOHUMLAR

BĠTKĠLER VE

ENDÜSTRĠ

BĠTKĠLERĠ

ALANLARI

ĠÇĠN

YILLAR

MAZOT

DESTEKLEME

TUTARI (TL/DA)

GÜBRE

DESTEKLEME

TUTARI (TL/DA)

2006 5,4 3,0

2007 5,4 3,0

2008 5,4 5,4

2009 5,5 5,5

2010 5,5 5,5

2011 6,0 6,0

Tarımda baĢlatılan yapısal reformlar ve destekleme yöntemlerindeki değiĢiklikler

kapsamında; hem birliklerin dünya fiyatından ürün almasını sağlamak, hem de üreticiye

yüksek fiyat vermek amacıyla 1999 yılı ürünü soya fasulyesinde uygulanmaya baĢlanan prim

sistemi halen devam etmektedir.


1144

Tablo 21: SOYA FASULYESĠ PRĠM MĠKTARLARI

YILLAR DESTEKLENEN

MĠKTAR

(Ton)

PRĠM MĠKTARLARI

(TL/Kg)

YAPILAN ÖDEME

(TL)

1999 8 Cent/Kg. (0,51)

2000 8 Cent/Kg. (0,119)

2001 33.526 0,09 3.040.083

2002 68.591 0,10 6.957.624

2003 39.148 0,115 4.578.690

2004 13.772 0,14 2.030.324

2005 16.896 0,20 (Sert.kalı 0,24) 3.650.439

2006 34.709 0,22 (Sert.kalı 0,264) 8.314.677

2007 16.180 0,22 (Sert.kalı 0,264) 4.048.591

2008 22.976 0,207 (Sertifikalı 0,248) 5.446.039

2009 34.047 0,230 (Sertifikalı 0,275) 8.957.421

2010 0,295 (Sertifikalı 0,35)

2011 0,40 (Sertifikalı 0,50)

Kaynak: Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı

Alım yapan birliklerin mübayaa miktarları ve üretim içindeki payı aĢağıdaki tabloda

gösterilmektedir.

Tablo 22: BĠRLĠKLERĠN ALIMLARI

YILLAR TÜRKĠYE

ÜRETĠMĠ

( Ton )

ÇUKOBĠRLĠK

ALIM

MĠKTARI

(Ton )

ÜRETĠM

ĠÇĠNDEKĠ

PAYI

( %)

KARADENĠZBĠRLĠK

MĠKTARI

(Ton)

ÜRETĠM

ĠÇĠNDEKĠ

PAYI

( %)

2001 50.000 16.670 33,3 2.325 4,6

2002 75.000 36.913 49,2 4.443 5,9

2003 85.000 16.770 19,7 1.019 1,2

2004 50.000 7.152 14,3 1.652 3,3

2005 29.000 6.763 23,2 1.350 4,6

2006 47.300 13.774 29,1 1.584 3,3

2007 30.666 6.619 21,5 1.306 4,2

2008 34.461 11.028 32 968 2,8

2009 38.442 3.909 10,1 526 1,4

2010 86.540 788 0,9 547 0,6

2011 102.260 255 0,05 938 0,1

2012 122.114 283 0,03 539 0,05

Kaynak : Gümrük ve Ticaret Bakanlığı

Tablodan da görüleceği üzere, soya ürününüde faaliyet gösteren Tarım SatıĢ

Kooperatifleri ve Birliklerinin ürün alım miktarlarında finasman sorunları nedeniyle önemli

oranda düĢüĢler görülmektedir.


1155

6.2.2 - MALĠYET FĠYATI

Yoğun olarak üretimi yapılan illerimizdeki anket çalıĢmaları neticesinde bulunan

maliyetlerin ortalaması alınarak 1 Kg. soya fasulyesinin yıllar itibariyle maliyetleri

bulunmuĢtur.

Tablo 23: SOYA FASULYESĠ MALĠYET FĠYATLARI

YILLAR SOYA FASULYESĠ MALĠYET (TL/Kg)

2001 0,290

2002 0,341

2003 0,393

2004 0,394

2005 0,412

2006 0,453

2007 0,540

2008 0,691

2009 0,695

2010 0,750

Kaynak: Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı

7- SEKTÖRÜN SORUNLARI VE ÇÖZÜM ÖNERĠLERĠ

Dünyanın en çok soya üretimi yapan ülkeleri ABD, Brezilya, Arjantin ve Çin olarak

sıralanabilir. Özellikle ABD‟nin son yıllarda gerek biyoteknoloji gerekse biyodizel

sektörlerinde kullanmak üzere önemini daha iyi anladığı soya, ülkemizde ekonomimize

yeterince katkıda bulunamamaktadır. Türkiye'nin mineral yakıt ve yağlar ile petrolden sonra

hammadde ithalat kalemleri içinde önemli bir yer teĢkil eden soya fasulyesinin tamamına

yakını direk veya dolaylı olarak tüketilmektedir. Soyanın dünyada gıdadan petrol türevlerine

kadar sanayinin birçok alanda kullanımı mevcut olmasına rağmen, ülkemizde genel olarak

yem sanayinde kullanılmaktadır.

Türkiye ekolojisi yüksek miktarda soya yetiĢtirilmeye elveriĢli olmasına rağmen

ülkemizde soya üretimi istenilen düzeyde değildir. Soya dünya genelinde birçok ülke için

yağlı tohumlar arasında öncelikli ürün olmasına ve toplam yağlı tohum üretiminin takriben %

57‟sini oluĢturmasına karĢın, ülkemizde 2009 yılında yağlı tohum üretiminin sadece %

2,17‟lik kısmını soya oluĢturmuĢtur.

Türkiye‟de son yıllarda soya üretiminde kaydedilen düĢüĢlerde temel neden takip

edilen fiyat ve pazar politikaları olarak gösterilmektedir. Yeterli desteği alamayan üretici,

katma değeri yüksek ürünler yerine düĢük maliyetle üretilen ürünlere (buğday gibi)

yönelirken, sanayiciler iç piyasadan soya temin etmek yerine yurt dıĢından ithal etme yoluna

gitmektedir.

Yerli düĢük soya üretiminin artan iç piyasa talebi karĢılayamaması sonucunda

ülkemizde ham yağ açığı oluĢmakta, yem sektörü küspe ihtiyacını karĢılayamamakta ve ithalat

yoluna gidilmektedir. Bir sonraki yıl için tahmin edilen fiyat ile kar etmeyi planlayan üretici


1166

piyasa fiyatının beklenenden daha düĢük gerçekleĢmesi sebebiyle zarar etmekte ve üretimden

çekilmek zorunda kalmaktadır. Bu durumda oluĢan açık ithalatla karĢılanmaktadır.

Et üretim sektöründe sorunlar yaĢayan ülkemizin bunu dıĢa bağımlı yem sanayi ile

gerçekleĢtirmesi mümkün değildir. Yem sanayinin en önemli hammaddesi olan soya fasulyesi

üretimini arttırmak, ham yağ açığının ithalat ile karĢılanması sırasında oluĢan döviz açığını

kapatmak için uygulanan gümrük vergisi politikasını hem soya üreticileri hem de soyanın

ülkemizde en önemli girdi olduğu yem sanayicileri açısından irdelenmelidir.

Sıfır gümrüklü, dıĢ destekli, damping fiyatlı ham yağ, soya ve soya ürünlerinin ithal

edilmesi soya üreticilerini ve ekonomimizi olumsuz etkilemektedir. Gümrük vergilerinin çok

sık değiĢmesi nedeniyle yem sektöründeki üreticilerin planlama yapması zorlaĢmaktadır. Bu

kadar fazla olan arz açığını kapatmak için vergi oranlarını yükseltme politikasının amacına

ulaĢabilmesi için prim ödemelerinin daha da arttırılması ve prim ödemelerindeki aksaklıkların

giderilmesi gerekir. TeĢvikler yetersiz kalır, üretim artıĢı sağlanamaz ve küspe ile soya

fasulyesi vergi oranları arasındaki marj sabit tutulmaz ise soyadan üretilen yağ, küspe gibi

soya ürünlerinin üretimi azalır ve bunların ithalatına gidilir. Bu da dıĢ ticaret açığına ciddi bir

ek yük getirir. Devletimizin soyanın dıĢ ticaret politikasında hem üreticiyi ve hem sanayiciyi

tatmin edecek gümrük tarife uygulamasına gitmesi gerekmektedir.

Ülkemizde tarım politikasında birbirinin ikamesi gibi görülen mısır ve soya üretimi

için gerekli potansiyel ve alt yapı bulunmaktadır. GAP Bölgesinde bu amaç doğrultusunda

gerekli tedbir alınabilir. Mısır üretimi Çukurova bölgesi yanında Ġç Anadolu Bölgesine

kaydırılarak, Çukurova ve GAP soya üretimi için kullanılabilir. Soyanın ekimine uygun

alanlar Karadeniz ve Akdeniz bölgelerinde de bulunmaktadır.

Soya üretimini arttırmak için mısır-soya fiyat politikaları belli bir parite üzerinden

belirlenmelidir. Soyaya uygulanan fiyat paritesi üretim maliyetinin altında kalmadıkça ve

devlet desteği (prim ödemeleri) arttıkça çiftçi soya üretimine yönelebilecektir.

Ġkinci ürün olarak ekilen mısır ürününün birim alandan alınan yüksek verimi üreticileri

mısır ürünü ekmeye yöneltmektedir. Dane farkından dolayı mısır dekara 700-1000 Kg

arasında verim verirken soya 220-320 Kg arasında seyretmektedir. Soya fiyatı mısırın iki katı

bile olsa üretici 1 dekar mısırdan daha fazla gelir elde etmektedir.

Mısır ile soya fasulyesinin bir dekardan sağladığı geliri dikkate alındığında mısır

soyaya nazaran üç kat daha fazla gelir getirmektedir. Son 10 yıllık mısır/soya parite ortalaması

2,1 olmasına rağmen bu parite giderek azalmıĢ ve son iki yılda 1,4‟lere kadar düĢmüĢtür. Soya

fasulyesine mısıra kıyasla yeterli fiyat verilmediğinden özellikle Çukurova Bölgesinde ekim

alanları sürekli mısır lehine, soya fasulyesi aleyhine geliĢim göstermiĢtir.

Ayrıca, pazarlamada diğer ürünlerle rekabet edememesi, alım garantisinin olmaması,

entegre soya sanayinin bulunmaması, soya ürünleri tüketim alıĢkanlığının olmaması da

üretimi etkileyen faktörlerdendir.

Bu çerçevede, Çukurova Bölgesinde üretici Haziran ayı baĢlarında buğday ve arpadan

sonra ikinci ürün olarak hangi ürünü ekeceğini belirlemek ve tohumluğunu temin etmek

zorunda olduğundan, soya fasulyesi alım fiyatının ve üreticilere ödenecek destekleme prim


1177

miktarının Mayıs ayı içerisinde ve en geç mısır alım fiyatları ile birlikte açıklanması

gerekmektedir.

Ülkemiz bitkisel yağ açığının kapatılabilmesinde belirli bir yeri olan soya fasulyesinin

üretiminin teĢviki için uygulanan destekleme prim sistemine devam edilmesinde mutlak

zaruret bulunmaktadır. Bununla birlikte, sözleĢmeli üretimin yerleĢtirilmesi, entegre soya

iĢleme tesislerinin yaygınlaĢtırılması, soya ürünleri tüketiminin yaygınlaĢtırılması için tanıtım

ve reklam yapılması, ürün borsalarının kurulması, üretim fazlası olan ürünler yerine ekilecek

alternatif ürünlerde soya fasulyesine öncelik verilmesi önem arz etmektedir.

Ayçiçeği ve mısır gibi ürünlerin yüksek ithalat tarifeleri ile korunduğu, ancak soya

fasulyesinin ise korunmadığı için üreticiler açısından olumsuz algılamalara neden olmaktadır.

Ancak tarife yoluyla yapılacak bu korumanın, yerli üretimin aĢırı Ģekilde korunmasına ve

sonuçta üretici verimsizliğinin teĢvik edilmesine yol açacak Ģekilde belirlenmemesi

sağlanmalıdır.

Bu kapsamda, ürünün ithalatında vergi uygulanmamasının üretimin azalmasına ve

ithalata sebep olduğundan, tariflerin yükseltilerek, mısır ve ayçiçeğindeki oranlarla

eĢitlenmesi ve prim miktarlarının ekim sezonundan önce belirlenmesi ve zamanında

ödenmesini sağlamalıdır.

Yukarıda sıralanan nedenlerden dolayı soya fasulyesi üretimindeki azalma sebepleri

üzerinde durulmadığı takdirde, ülkemizde bitkisel yağ açığı ve hayvan beslenmesinde protein

kaynağı olarak kullanılan küspe açığı büyük boyutlara ulaĢacak ve yurdumuzun pek çok

bölgesinde yetiĢme ortamı bulunan soya fasulyesi ekim alanları ilerideki yıllarda daha da

azalacaktır.

Soya sektörü ile alakalı yetiĢtirme tekniğine yönelik Türkçe yayınlar yeterli seviyede

olmasına karĢın soyanın iĢlenmesi ve değiĢik kullanım alanları ile ilgili bilgiler yeterli

düzeyde değildir. Soyanın hasadı, depolanması ve iĢlenmesi ile ilgili eğitim faaliyetleri

günümüzde yok denecek kadar azdır. Soya yağlı tohum olduğundan çabuk bozulabilmekte, bu

sebeple uygun Ģartlarda depolanması önem arz etmektedir. Ülkemizde soyanın depolanması

ile alakalı kurutma ve depo tesisleri yeteri kadar bulunmamakta, bulunanlarda ise modern

teknolojiler kullanılmamaktadır.

Soya üretimi ve değerlendirilmesi ile ilgili araĢtırma faaliyetleri maalesef ülkemizde

azdır. Karadeniz, Çukurova ve Ege Tarımsal AraĢtırma Enstitülerinde yeni soya çeĢitlerini

geliĢtirmeye yönelik araĢtırma faaliyetleri devam etmektedir. Ayrıca dünyada fosil kaynaklı

olmayan, yenilenebilir ve sürdürülebilir en önemli alternatif enerji kaynağı olarak kabul edilen

biyodizelin soya yağlı tohumundan elde edilmesi ile ilgili bilimsel çalıĢmalar Gebze Yüksek

Teknoloji Enstitüsü gibi kurumlarda yapılmaktadır.

Türkiye geliĢmiĢ ülkelerin enerji çesitliliğini arttırma yönündeki gayretlerini takip

etmeli ve dıĢa bağımlılığını azaltan kendi kaynaklarına öncelik veren bir enerji ürünleri

politikası uygulamalıdır. Tarım ve enerji politikalarımızı belirlerken, enerji kaynaklarımıza

yeni bir güç ve potansiyel sağlayacak olan biyodizelin ana hammaddesi olan bitkisel yağların

üretimine esas teĢkil edecek yağlı tohum bitkilerinin özellikle kanola ve soyanın, ülke

genelinde ekiminin sağlanması ve yaygınlaĢtırılması teĢvik edilirken, biyodizel üretim

tesislerinin kurulmasına da öncelik verilmelidir.


1188

Biyodizel üreticilerine yurtdıĢında verilen tüketim vergisinden muafiyet gibi vergi

destekleri verilirken, ülkemizde biyodizelden ÖTV alınması sanayicileri zor duruma

sokmaktadır.

Soya tohumu iĢleyecek entegre tesisler kurulması teĢvik edilerek, bu tesislerde

kozmetik ve diğer ilaç sanayileri için gerekli bir takım kimyasalların üretilmesi de

sağlanacaktır.

Türkiye’de soya üretimini arttırmak için yapılması gerekenler kısaca Ģu Ģekilde

özetlenebilir;

Prim sistemi doğru, zamanda ve uygun miktarda uygulanarak üretim garanti altına

alınmalıdır.

Depolama yardımları ve future borsalar ile emanet alımlar sistemi devreye sokularak,

üretici ve yerli sanayi stok maliyetinden kurtarılmalıdır. Soyanın diğer ürünlerle fiyat

rekabeti yapabilmesi sağlanmalıdır.

Sadece soyanın değil soya yağının da mürekkep, kağıt, çocuk maması gibi farklı ürünlerini

de üretebilecek Ģekilde kullanılmaları için teĢvikler arttırılmalı ve entegre tesisler

kurularak soya sanayiciler için cazip bir ürün haline getirilerek pazarlamadaki problemler

ortadan kaldırılmalıdır.

Tohumculuk ile ilgili sorunlar aĢılmalıdır. Tohumculuk sektöründe faaliyet gösteren yerli

firmaların sayısı arttırılmalı ve yerli tohum üretimi desteklenmelidir. Genetiği ile

oynanmamıĢ sağlıklı tohumların ülkeye kontrollü giriĢi sağlanmalı, yerli tohum çeĢitleri

arttırılmalıdır.

Kurutma ve depolama ile ilgili tesisler teĢvik edilmeli, istikrarlı bir fiyat ve pazar

politikası takip edilmelidir.

Uzun vadede ise ülkemizin iç kesimlerinde sulanabilir alanlarda yetiĢtirilebilecek soya

çeĢitlerinin geliĢtirilmesi hedeflenmelidir. Özellikle GAP bölgesinde soya ekimi için

teĢvik yapılmalıdır.

Soyanın üretilmesi ve değerlendirilmesine yönelik üreticileri ve sanayicileri bilgilendirme

çalıĢmaları yapılmalıdır. Soyanın kullanım alanlarının arttırılmasına yönelik ar-ge

çalıĢmaları arttırılmalıdır.

DıĢ ticarette koruma oranları üretimi teĢvik edecek Ģekilde, makul düzeyde

belirlenmelidir.

Documents

2012 Yılı Soya Raporu