1

“KONTRA-GAHUM: Ang Lahatang-Panig at Kapit-sa-Patalim na

Pag-unlad at Pagsulong ng Wikang Pambansa Mula sa Panahon ng Kolonyalismo

Hanggang sa Bungad ng Ikalawang Milenyo”

ni David Michael M. San Juan

(Lahok na nagwagi ng Unang Gantimpala sa Gawad Surian sa Sanaysay 2009 ng Komisyon sa Wikang Filipino/KWF)

“Limot na ba ninyo na may isang lupang/laon nang panahong nakatanikala?

Limot na ba ninyong tayo’y may bandila/na may isang araw saka tatlong

tala?

Nawala na rin ba sa inyong gunita/na tayo’y mayroong katutubong Wika?

Itong Wikang ito’y bigay ni Bathala/at likas na yaman ng bayang kawawa;

Kung ang mamahali’y Ingles at Kastila/Mabuti pang tayo’y mamatay nang

bigla.”

- “Wikang Ingles Laban sa Wikang Kastila”

(Piyesa sa Balagtasan na sinulat ni Florentino Collantes noong

Pebrero 1928)

Kung literal na ilalapat ang prediksyon ni Florentino Collantes tungkol sa

kahihinatnan ng bansang nagpapakalunod sa mga wikang banyaga, hindi kalabisang

sabihing naghihingalo na ang Pilipinas. Nasa estadong in articulo mortis na ito, sabi nga

ng mga Romano. Sisinghap-hinghap ang kalagayang sosyo-ekonomiko ng mga

Pilipino. Isang kahig, isang tuka. Patay-gutom sa sarili nilang bansa. Kayod-kalabaw

ngunit walang pambili ng sabaw. Alipin ng dayuhan, busabos ng Kanluran.

2

Nakatanikala ang leeg, ang paa, ang kamay at maging ang dila. Namamasasa sa

karangyaan at kayamanan ang iilan habang walang makain ang nakararaming

taumbayan. Manaka-nakang sumasambulat ang tila walang katapusang armadong

hidwaan sa maraming bahagi ng kapuluan.

Ito ang Pilipinas sa kasalukuyan: isang naghihingalong bayan na

nangangailangan ng agarang lunas. Ang ganitong kalunus-lunos na sitwasyon ay

bunga ng kawalan ng pambansang identidad ng mga Pilipino bunsod ng gahum o

hegemonya ng mga pwersang Kanluranin sa wika, kultura, edukasyon at ekonomya ng

bansa.

Tila isang kahon ni Pandora ang gahum ng wikang dayuhan sa bansa na bahagi

lamang ng mas malawak na saklaw ng lahatang-panig na Amerikanisasyon ni Juan de

la Cruz. Ngunit, gaya rin ng kahon ni Pandora, mula sa miserableng kalagayan ng ating

sisinghap-singhap na republika ay matatagpuan natin ang isang mumunting pag-asa.

Isang munting titis na sa mga nagdaang panaho’y naging sanlibo’t isang sulo ng

pakikibaka para sa pambansang kalayaan at pagkakaisa. Isang dakilang pakikibakang

pinagbuwisan ng dugo, pawis at di kawasang hirap, pagod at pagsisikhay ng

sambayanang Pilipino mula sa Panahon ng Kolonyalismo hanggang sa bungad ng

Ikalawang Milenyo: ang lahatang-panig at kapit-sa-patalim na pag-unlad at pagsulong

ng wikang pambansa bilang pwersang pambuo ng kamalayang pambansa at

makabansa, sa kabila ng mapaminsalang gahum ng mga impluwensyang kanluranin.

Sistematikong Pagbubura ng Kamalayang Pambansa at Makabansa: Ang Tatlong

Siglong Gahum ng Krus at Espada

3

Sa buong panahon ng pananakop ng mga Kastila, binura ng mga kolonyalista

ang pagkakataon ng mga indio na makahubog ng pambansa (national) at

makabansang (nationalist) kamalayan mula sa kalat-kalat na mga pulong binubuo ng

mga nagsasariling barangay. Tatlong daan at tatlumpu’t tatlong taon ng pang-aalipin

ang nagpalala sa parokyalismo at pagkakanya-kanya ng iba’t ibang pangkat-etniko sa

Pilipinas. Sumiklab ang mga pag-aalsa sa mga linyang sektoral, etniko at personal sa

unang 100 taon pa lamang ng paghahari ng mga Espanyol ngunit maagang bahagi na

ng ika-19 na siglo nang unti-unting sumibol ang binhi ng kaisipang nasyonalismo sa

Pilipinas.

Hindi makasunod ang Las Islas Filipinas sa liberal at demokratikong padron ng

pagbubuo ng kamalayang pambansa at makabansa na itinakda ng Panahon ng

Pagkamulat o Age of Enlightenment sa Europa dahil sa sistemang kolonyal na

nagpataw ng mapanikil na hegemonyang may aspektong sosyo-kultural at pulitikal. Sa

dami at salimuot ng aksyong mapanupil na dinanas ng mga indio sa kamay ng mga

Kastila, kakapusin sa pagpapaliwanag maging ang Prison Notebooks ng Italyanong

sosyalista na si Antonio Gramsci, kung saan detalyadong nilinaw ang iba’t ibang

aspekto at mga pamaraan ng pagpapataw ng hegemonya sa kultura, pulitika at

ekonomya.

Sinunog ng ilang misyonero ang mga malamanuskritong balakbak ng puno at

kawayang bumbong na kinasusulatan ng katutubong panitikan na diumano’y “gawa ng

diyablo.” Binura ang konsepto ng maunlad at nagsasariling sibilisasyong Oryental na

maaari sanang nakapagbanyuhay malaon sa unti-unting paghuhugis ng kamalayang

makabansa at pambansa. Itinuring ng mga conquistador na mababang uri at ignorante

4

ang nakararaming katutubong mamamayan ng kapuluan na kakatwang binansagan

nilang indio. Ipinagkakaloob lamang ang edukasyon sa nakaririwasang uri gaya ng mga

ilustrado at principalia. Ang mga pahayagan at palimbagan ay pawang kontrolado ng

mahigpit na sensurang masugid na kaaway ng sentido komun, kasiningan, liberalismo

at kalayaan sa pamamahayag. Ginamit ang batobalani ng krus at ang dahas ng espada

upang sawatahin ang anumang pagtatangka ng mga indio na magpahayag ng hinaing

na maaaring mag-anyong pambansa at makabansa kapag nagkasabay-sabay at

nahinuha ng balana na may kolektibo pala silang iniisip, nararamdaman at

ipinakikipaglaban bilang isang lahing binibigkis ng dugo at pag-ibig sa kalayaan.

Sapagkat nanatiling nakakulong sa daigdig ng nobena, tributo at sensura ang

kamalayang indio, hindi kataka-takang nanatiling parokyal at makitid ang pagkaunawa

ng mga Pilipino sa diwa at kahulugan ng nasyonalismo, lalo pa sa implikasyong

lingguwistiko nito. Sa mga huling dekada na lamang ng kolonyalismong Espanyol

umalingawngaw sa Pilipinas ang panawagang “Liberté, Égalité, Fraternité” ng mga

makabayan sa mga sumisibol na estadong-nasyon sa Europa gaya ng Pransya.

Ang Papel ng Kilusang Propaganda at Katipunan sa Pagbubuo ng Pambansang

Kamalayan at Pagsibol ng Konsepto ng Pambansang Wika

Kinailangan pa ang mga kagimbal-gimbal na pakikialam ng garrote sa kapalaran

ng mga bayaning martir na gaya nina Padre Mariano Gomez, Jose Burgos Jacinto

Zamora at Dr. Jose Protacio Rizal – bukod pa sa noong una’y Eurosentrikong Kilusang

Propaganda ng mga Pilipinong ilustrado – upang mapukaw, mapatining at tuluyang

magkahugis ang nasyonalismong Pilipino sa anyo ng kilusang repormista (na malao’y

naging rebolusyunaryo) na naghahangad ng pambansang kalayaan mula sa at

5

pagkakaisa laban sa mga kolonyalistang Espanyol. Ang dakilang pakikibakang ito’y

kinatatampukan ng namumuong konsensus sa hanay ng mga pinamumunuan ng

Katipunan, ang kauna-unahang rebolusyunaryo at pambansang organisasyong

naglalayong mapalaya ang Pilipinas sa kamay ng mga Kastila, ukol sa

pangangailangan sa isang wikang magbubuklod sa sambayanan habang winawasak

nito ang mga tanikalang malaon nang sumasakal sa kalayaan ng bansa. Bunsod ng

konsensus na ito, halos lahat ng manipesto at pahayag ng Katipunan ay isinulat sa

wikang Tagalog – ang wika ng kabisera at mga kanugnog-probinsya – partikular ang

rebolusyunaryong manipesto ni Andres Bonifacio na pinamagatang “Ang Dapat Mabatid

ng mga Tagalog.” Sa manipestong ito, ginamit ni Bonifacio ang salitang Tagalog upang

tukuyin, di lamang ang pangkat etno-lingguwistikong Tagalog sa Luzon, kundi ang lahat

ng mga indio na karamiha’y “taga-ilog,” o pawang nakatira sa mga pamayanang malapit

sa kailugan.

Nilinaw ni Bonifacio ang dimensyong lingguwistiko at kultural ng hegemonyang

Kastila sa pamamagitan ng pagbibigay-diin sa pre-kolonyal na literasi sa katutubong

wika ng mga sinaunang Pilipino, na naglaho o kaya’y lumabnaw bunsod ng pagdatal ng

kolonyalismo: “bata’t matanda at sampung mga babae ay marunong bumasa at sumulat

ng talagang pagsulat nating mga Tagalog.” Sa huli’y ipinanawagan ni Bonifacio di

lamang ang rebolusyong magwawasak sa pisikal na tanikala ng pagkaalipin, kundi

maging sa mga mental na kandadong humahadlang sa pagsibol ng malayang bansa,

pagkabansa at kamalayang makabansa: “...panahon nang dapat nating ipakilala na

tayo’y may sariling pagdaramdam, may puri, may hiya at pagdadamayan. Ngayon,

panahon nang dapat simulan ang pagsisiwalat ng mga mahal at dakilang ani na

6

magwawasak sa masinsing tabing na bumubulag sa ating kaisipan...ating idilat ang

bulag na kaisipan at kusang igugol sa kagalingan ang ating lakas sa tunay at lubos na

pag-asa na magtagumpay sa nilalayong kaginhawahan ng bayang tinubuan.” Sa

pahayag na ito’y binibigyang-diin ng Supremo ng Katipunan ang mahigpit na

pangangailangan sa pagbuo ng pambansang kamalayan na sinikil at di pinayagang

makasibol sa mahigit tatlong daang taong hegemonya ng mga Kastila.

Panimulang katuparan ng pangarap ni Bonifacio ang pagpapatibay ng

Konstitusyon sa Biak-na-Bato, Bulacan (1897) sa isang probisyong nagpapahayag sa

wikang pambansa ng bago at nakikibaka pa ring republika: “Ikawalong Utos: Ang

wikang tagalog ay siyang mananatiling wika ng Republika.” Nauna pa sa konstitusyong

ito’y ipinahayag na ng propagandistang martir at pambansang bayani na si Rizal, sa

pamamagitan ni Simoun, ang kahalagahan ng wikang pambansa sa pakikibaka laban

sa kolonyalismo at para sa kalayaan: “Nilimot ninyong lahat ang katotohanang habang

pinananatili at pinangangalagaan ng mga mamamayan ang kanilang wika, pinananatili

at pinangangalagaan din nila ang tanda ng kanilang kalayaan, gaya rin ng pagpapanatili

at pangangalaga ng tao sa kanyang kalayaan habang kanyang pinanghahawakan ang

sarili niyang paraan ng pag-iisip.” Sa kontekstwalisasyon ng pahayag ni Rizal sa El

Filibusterismo at ng probisyong pangwika ng Konstitusyon ng Biak-na-Bato, malinaw na

makikita ang koordinasyon at paghuhugpong ng kaisipang repormista ng Kilusang

Propaganda at ng ideolohiyang rebolusyunaryo ng mga Katipunero sa paninindigang

ang pagbubuo ng makabansa at pambansang kamalayan ay may dimensyong

lingguwistiko sa anyo ng pagpapasibol at paglilinang ng isang wikang pambansang

magbubuklod sa madla.

7

Antiklimaktikong naudlot ang pagpapasibol ng wikang pambansa ng mga

Pilipinong rebolusyunaryo – na malao’y nagtagumpay sa pagpapalayas sa mga Kastila

– sa pagdaong ng isang bagong lahing dayo sa ating dalampasigan. Sa simula’y ikinubli

nila ang motibong agawin ang matamis na kalayaang bagu-bago pa lamang nalalasap

ng sambayanan. Higit na mapaminsala at puno ng balakid ang tatahaking landas ng

mga Pilipino sa patuloy na pakikibaka para sa pambansang kalayaan at pagkakaisa,

kasama na ang pagkakaroon ng wikang pambansang magbubuklod sa taumbayan

laban sa gahum ng mga bagong mananakop.

Siling Labuyo, Edukasyong Alkansya at Tanikala sa Dila: Ang Wikang Katutubo

sa Mga Unang Dekada ng Hegemonya ng Amerika

Muling nabalam ang dapat sana’y natural na pagsibol at pag-unlad ng

kamalayang pambansa at makabansa sa Pilipinas bunsod ng panibago at mas

malalimang kolonisasyon. Kaiba sa mga Kastila, nilubos ng mga Amerikano ang

paghubog sa mga Pilipino ayon sa kanilang pag-iisip at pagkatao. Kung paglalaruan

ang dalawang kontemporaryong salitang pang-agham, maaaring tawaging

psychological cloning ang prosesong inilapat ng mga bagong mananakop sa mga indio.

Sa isip, sa salita at sa gawa, nilutong little brown Americans ang lumitaw na produkto

ng mga paaralang itinayo at pinamahalaan ng mga kampon ni Uncle Sam. Sinimulan

ang psychological cloning sa pamamagitan ng sapilitang pagpapagamit ng wikang

Ingles sa lahat ng mga paaralan.

Ganap na ipinagbawal at ginawang tila krimen ang pagsasalita sa wikang

bernakular. Ayon sa kwento ng yumaong si Aling Bebang (Genoveva Edroza-Matute),

sa panahon ng mga Amerikano’y hinihiya sa pamamagitan ng pagpapasuot ng

8

dambuhalang karatulang “I was caught speaking in the vernacular” ang sinumang

mahuling gumamit ng wikang katutubo sa kampus. Walang habas din ang pagsusubo

ng siling labuyo ng mga maestrang balintunang nakabaro’t saya pa mandin, sa mga

sawimpalad na batang kulang ang alam na Ingles kaya obligadong manaka-nakang

bumulong o maghayag sa bernakular. Marahil, sa panahong ito rin nabuo ang maling

konsepto ng labis na pagpapahalaga ng mga Pilipino sa wikang Ingles. Kayhirap nga

namang mahalin sa simula ng isang wikang nagdulot ng literal na anghang at hapdi sa

iyong batang labi.

Upang ganap na maisakatuparan ang Amerikanisasyon ng mga Pilipino, ginamit

ng mga gurong Thomasite at ng mga gurong Pilipino na kanilang sinanay ang

pamaraang kinutya ng Brazilianong edukador na si Paulo Freire sa katawagang

banking education, edukasyong “alkansya” o dili kaya’y “suksok-hugot” sa simpleng

turing. Pangangabisote at basa-bigkas sa tahasang pagtukoy: kung anong sabihin ng

guro ay siya ring uulitin, bibigkasin, isusulat at muling uulitin, bibigkasin at

mememoryahin ng mga tila lorong mag-aaral. Samakatwid, ang “edukasyong alkansya”

(banking education) ay gumagamit ng metodong “nagsusuksok” lamang ng kaalaman

sa kukote ng mga mag-aaral (ang inaakalang “dapat isipin”) sa halip na ganap na

linangin ang kaisipan ng estudyante upang matuto itong lumikha, magproseso at

umunawa ng kaalaman (ang proseso kung paano mag-isip). Nakatutuwang balikan sa

puntong ito ang Klase sa Pisika ni Padre Millon (sa El Filibusterismo ni Jose Rizal). Tila

halos walang pinagbago ang makalumang pamamaraan ng mga prayleng Kastila at ng

mga gurong Thomasite – maliban sa pagpapatumpik-tumpik ng una na ituro ang

kanilang wika sa mga Pilipino – batay na rin sa pangungumpisal ni Bonifacio Sibayan

9

(dating pangulo ng Philippine Normal College) ukol sa edukasyon na kanyang tinamo

sa kamay ng mga Amerikano. Halimbawa, sa pag-awit ng mga kantang Ingles, paulit-

ulit na memorisasyon ani Sibayan ang pangunahing layunin. Mistulang muling

paglalarawan sa sistemang “suksok-hugot” ang pagbabahagi ng karanasan ni Sibayan

ukol sa monolinggwal na edukasyon sa panahon ng mga Amerikano: “We were

immersed in English...The Philippine immersion described here was practically forced

on us...Failure to learn English for understanding the subject matter of the various

subjects meant failure in school...Immersion in English meant committing to memory

many poems, maxims and retelling stories that we read.”

Kasabay ng sapilitang pagpapagamit sa wikang Ingles at mistulang pagkitil sa

mga wikang katutubo, tahas at marahas na sinupil ang nag-aalab na damdaming

makabayan at kamalayang pambansa ng sambayanan na pamana ng Katipunan at ng

nasawing Unang Republika. Ipinagbawal ang pagtatanghal ng watawat at ng iba pang

simbolo ng nasyonalismo. Tiniktikan ang mga makabayang sarswela na may

mensaheng pulitikal at kung minsa’y pailalim na nananawagan ng tuluy-tuloy na

pakikipaglaban sa mga bagong mananakop, gaya ng “Kahapon, Ngayon at Bukas” ni

Aurelio Tolentino, “Hindi Aco Patay” ni Juan Matapang Cruz, “Ing Anac Ning Katipunan”

ni Juan Crisostomo Sotto at “Tanikalang Guinto” ni Juan Abad. Paulit-ulit na inaresto at

ibinilanggo ang maraming manunulat, mandudula at maging ang mga artista sa mga

“subersibong sarswela.” Kahit ang mga pahayagang makabayan na naglilimbag sa

wikang Español gaya ng El Renacimiento ay ipinasara dahil sa paglalathala ng mga

artikulong tumutuligsa sa mga Amerikano at nagpapalaganap ng nasyonalismo.

10

Sa pagtuturo ng kasaysayan, talambuhay nina Abraham Lincoln, George

Washington at Benjamin Franklin ang tinalakay sa loob ng mga paaralan. Binansagang

bandido at tulisan ang mga makabayang gaya nina Macario Sakay na nagpatuloy sa

pakikibaka para sa pambansang kalayaan sa kabila ng pagsuko ng mga ilustrado sa

mga bagong mananakop. Binura sa memorya ng maraming henerasyon ng mga little

brown American ang dakilang pakikipaglaban ng mga Katipunero na rumurok sa

pagtatayo ng magiting ngunit agad-ding-nabuwal na Unang Republika sa Pilipinas at sa

Asya: ang unang matagumpay na pagtatangkang buklurin ang mahigit 7,000 pulo ng

bansa sa isang malaya at nagsasariling pamahalaan na dapat sana’y nakapagpasibol

sa minimithing pambansa at makabansang kamalayan na kinakailangan din sa

pagpapanatili ng kalayaang pampulitika at sa pagkamit ng kaunlaran sa ekonomya.

Sa madaling sabi, binura ng bagong kolonyalismo ang kasisibol pa lamang na

kamalayang makabansa at pambansa ng mga Pilipino. Ipinalit ang kamalayang

Amerikanisado sa pamamagitan ng edukasyong monolinggwal sa Ingles at distorted na

pagtuturo ng kasaysayan. Sa prosesong ito ng pinaghalong banking education at

psychological cloning, matagal na panahong humina ang ningas ng sumisibol na

nasyonalismo. Tila maglalaho na ang ningas nang dumating ang panibagong sulong

tatanglaw sa mahabang landas ng pakikibaka para sa pambansang kalayaan at

pagkakaisa na mapatitibay sa pamamagitan ng pagkakaroon ng wikang pambuklod sa

madla.

Ang Talibang Ahensyang Responsable sa Kultibasyon ng Wikang Pambansa

Ikalabindalawa ng Enero 1937 nang ihayag ang pagbubuo ng Institute of the

National Language sa bisa ng Commonwealth Act No. 184. Magsisilbing tagalinang ng

11

lupang tatamnan ng wikang pambansa ang ahensyang ito na sa kasaysayan ay ilang

beses pang magbabanyuhay bago maging Komisyon sa Wikang Filipino sa

kasalukuyan. Pinili ang pitong mamamayan para katawanin ang pitong lingguwistikong

pangkat sa Pilipinas sa bagong-tatag na instituto: sina Jaime C. de Veyra (Samar-Leyte

Visayan), Santiago Fonacier (Ilocano), Filemon Sotto (Cebu Visayan), Casimiro

Perfecto (Bicol), Felix Rodriguez (Panay Visayan), Hadji Butu (Moro) at Cecilio Lopez

(Tagalog).

Mabilis na nanaliksik at kumilos ang instituto. Batid nilang ang pagbubuo ng

wikang pambansa ay napakahalaga sa pagbubuo ng kamalayang pambansa at

makabansa na sa panahong iyon (at mukhang hanggang ngayon) ay hilaw, mabuway

at mahina pa sa isip at puso ng nakararaming Pilipino. Ikasiyam ng Nobyembre 1937

nang lagdaan ng mga kasapi ng instituto ang resolusyon na naghahayag ng

rekomendasyon na piliin ang Tagalog bilang batayan ng wikang pambansa ng Pilipinas

– ang wikang pinakamaunlad sa aspekto ng istruktura, mekanismo at literatura bagamat

pangalawa lamang noon sa dami ng mamamayang gumagamit nito sa buong kapuluan

bilang kanilang unang wika.

Ang Panibagong Binhi: Wikang Pambansang Batay sa Tagalog

Pormal na iniluwal ng Executive Order (EO) No. 134 ni dating Pangulong Manuel

Luis Quezon ang wikang pambansang batay sa Tagalog noong Disyembre 30, 1937,

alinsunod sa rekomendasyon ng Institute of the National Language na may

komposisyong multilinggwal. Isang buwan bago ang paglagda niya sa makasaysayang

EO, inilahad ni Quezon ang kahalagahan at pangangailangan na magkaroon ng wikang

pambansa ang mga Pilipino: “...many of the difficulties or defects now existing here are

12

due to the fact that we have not a common national language of our own. The desire to

imitate everything alien...is due to an evil – to the lack of a real national soul. A national

soul cannot exist where there is not a common language. We shall never have any

genuine national pride until we have a language of our own. We shall always have that

sign of inferiority.”

Ang Kamusmusan ng Wikang Pambansa: Usad-pagong na Pagsulong

Katulad ng iba pang yugto sa pag-unlad nito, ang lehislatibong pagsilang ng

wikang pambansa ay maituturing na kapit-sa-patalim: mabagal ang pag-usad sapagkat

laging hinahadlangan, parang rumaragasang tubig na laging ibinibilanggo ng mapaniil

na prinsa ngunit malao’y sumasambulat din sa kabila ng lahat ng pagpigil at pagsansala

rito. Katunayan, tatlong taon muna ang lumipas mula nang ihayag ni Quezon ang

pagsilang ng wikang pambansang batay sa Tagalog bago ito naging isa sa wikang

opisyal ng Pilipinas sa pamamagitan ng Commonwealth Act No. 570 na nilagdaan

noong Hunyo 7, 1940. Hindi rin retroactive o agaran ang implementasyon ng batas na

ito: kailangan pang hintayin ang “pagsasauli” ng kalayaan ng Pilipinas na itinakda sa

Hulyo 4, 1946. Isa sa mga itinakdang kundisyon ng Batas Tydings-Mc Duffie – na

naglalaman ng diumano’y “pagsasauli” ng kalayaan ng Pilipinas – ang pagpapanatili ng

Ingles bilang pangunahing wika ng edukasyon. Malaking kabalintunaan na ang wikang

pambansang batay sa Tagalog ay itinuturing na isa sa mga “wikang opisyal” ngunit

Ingles pa rin ang wikang ipinalalaganap sa mga paaralan at ito rin ang wikang higit na

ginagamit, katuwang ng Español, sa mga opisyal na transaksyon, komunikasyon at

korespondensya ng pamahalaan.

13

Sa buong panahon ng pagiging direktang Amerikanong kolonya ng Pilipinas

hanggang sa maging bahagi na ito ng tinaguriang Commonwealth, tinangkang

sansalain ng mga Amerikano ang pagsilang ng ating wikang pambansa. Umaasa silang

sa pag-aantala sa opisyal na paggamit ng wikang pambansa ay patuloy na mararahuyo

ang mga Pilipino sa wika, kultura, produkto at sibilisasyong Amerikano. Nais nilang

ipagpatuloy at palalimin pa ang Amerikanisasyon ng mga binansagang brown

Americans. Mismong si Gobernador Heneral William Cameron Forbes ang naghayag

ng ganitong layunin sa pagtuturo at pagpapanatili ng Ingles: “...it is believed that with

the acquisition of knowledge of the English language...the development and assimilation

of the Filipino people will be greatly advanced.” Ngunit bigo sila sapagkat gaya ng

damong ligaw, habang tinatagpas, lalong lumalago ang wikang pambansa. Sa gitna ng

pangingibabaw ng Ingles na naghahangad ng asimilasyon ng mga Pilipino sa

sistemang Norte Amerikano, nagpupumiglas ang mga makabayan upang patuloy na

itaguyod ang isinasantabi at inaapi-aping wikang pambansa.

Pag-igpaw ng Musmos na Wikang Pambansa sa Larangang Administratibo

Sa pamamagitan ng EO No. 263 na nilagdaan noong Abril 1940, pinagtibay ni

Quezon ang pagpapalimbag sa diksyunaryo at balarila ng wikang pambansa. Itinakda

rin ng kautusang ito ang opisyal na pagtuturo ng wikang pambansa sa paaralang

pribado at publiko. Upang ganap na maipatupad ang panimulang pagpapaturo ng

wikang pambansa sa mga paaralan, naglabas ng isang kautusang pangkagawaran ang

kalihim ng Instruksyong Pampubliko noong Abril 8, 1940. Nilalaman ng kautusang ito

ang panimulang pagtuturo ng wikang pambansa simula Hunyo 19, 1940 bilang

asignaturang pinaglalaanan ng 40 minuto bawat araw sa ikaapat na taon ng mga

14

pribado at publikong hayskul at bilang sapilitang asignaturang pandalawang semestre

sa mga “paaralang normal” sa Pilipinas. Inilabas naman ng Kawanihan ng Edukasyon

ang Bulitin Blg. 26 noong Nobyembre 15, 1940 upang imungkahi ang pagkakaroon ng

isang kolumna (pitak o column) o seksyon ng wikang pambansa sa mga pahayagang

pampaaralan.

Gayunman, nanatiling dominanteng wika sa edukasyon at pamahalaan ang

wikang Ingles sa kabila ng mga kautusan na nagtataguyod sa opisyal na paggamit ng

wikang pambansa. Halimbawa, sa kabila ng “mungkahi” ng Kawanihan ng Edukasyon

ukol sa pagkakaroon ng kolumna sa wikang pambansa, isinalaysay ni Aling Bebang

ang patuloy na panggigipit sa musmos pang wikang pambansa. Aniya, may mga

pagkakataon na mas malaki pa ang seksyong Español kaysa sa kolumna ng wikang

pambansa sa opisyal na pahayagang pang-estudyante ng Philippine Normal College na

noo’y halos purong Ingles. Marami pang mababasang anekdota ukol sa kapit-sa-

patalim at araw-araw na mumunting pakikibaka ng mga tagapagtaguyod ng wikang

pambansa laban sa gahum ng Ingles sa awtobayograpikal na nobelang “Walo at

Kalahating Dekada ng Isang Buhay” ni Aling Bebang.

Kakatwang kinailangan pa ng wikang pambansa ang di inaasahang ayuda ng

panibagong pangkat ng mga manlulupig na mas marahas at mas walang pakundangan

kaysa sa mga nauna, upang patuloy na umiral at sumulong habang pinagliliyab ng

digma’t kaguluhan ang buong bayan.

Kontribusyon ng Kaaway: Pagsigla ng Panitikan sa Wikang Pambansa

Sa kabila ng di mabilang na kalapastanganan ng hukbong Hapon na nanakop sa

Pilipinas at sa malaking bahagi ng Timog Silangang Asya, maituturing na isang

15

positibong kaganapan ang pagbubukang-liwayway ng Imperyo ng Araw sa Perlas ng

Silangan para sa noo’y musmos pa nating wikang pambansa. Libu-libong

mamamayang Pilipino ang marahas na pinaslang, ginutom, ginahasa at inalisan ng

dangal ng bagong hukbong mananakop ngunit sa larangan ng edukasyon at panitikan,

binuhay nila ang aandap-andap na titis ng nasyonalismo sa wika. Sa paghahangad

nilang mahikayat ang mga Pilipino na lumahok sa pangarap na Greater East Asia Co-

Prosperity Sphere ng mga Hapon (isang euphemism sa Imperyo ng Araw), nagsagawa

ng kudetang pangkultura ang tinaguriang “mga sakang” sa kanilang pananakop.

Ibinando nila sa madla ang tunggaliang Kanluran versus Silangan upang paimbabaw na

ipangalandakan na sila’y kaibigan at hindi kaaway ng mga kapwa Asyanong pinipilit

lukuban ng watawat ng Pulang Araw.

Ganap na ipinagbawal ng mga Hapon ang paggamit ng wikang Ingles sa mga

paaralan at ipinalit ang mga katutubong wika bilang wikang panturo, pati na ang

Niponggo, bagamat hindi rin nagka-ugat sa Pilipinas ang huli bunsod na rin ng maikling

hegemonya ng mga Hapones. Sa bisa ng Executive Order No. 10 ni dating Pangulong

Jose P. Laurel, ipinahayag ang pagpapaturo ng wikang pambansa sa lahat ng mga

publiko at pribadong paaralan mula antas elementarya hanggang sa tersyarya. Upang

lalo pang palaganapin ang wikang pambansang batay sa Tagalog sa pamamagitan ng

pagtuturo nito sa mga di-Tagalog, itinayo ng republikang “inisponsor” ng mga Hapon

ang Tagalog Institute noong 1944.

Hinikayat ng mga Hapon ang mga Pilipino na magsulat gamit ang wikang

pambansa ukol sa mga paksang sumasalamin sa katutubong kultura at pamumuhay.

Kinontrol din nila ang mga pahayagan sa pamamagitan ng ahensyang mala-Comite de

16

Censura noong panahon ng mga Kastila, ang Manila Shimbunsya. Bunga ng

paghihigpit sa paggamit ng Ingles, ang Tribune at Philippine Review na lamang ang

pinayagang umiral sa matamang pagsubaybay at matalas na sensura ng Shimbunsya

sa mga pahayagang Ingles na namayagpag bago ang digmaan. Maging ang mga

batikang manunulat sa Ingles ay napilitang umakma sa tila makabayang patakarang

pangwika ng mga Hapon. Sa tangkilik ng Shimbunsya, sumigla ang panitikan sa wikang

pambansa. Nagkaroon ng mga patimpalak sa pagsulat at nangibabaw ang babasahing

Liwayway na nagtampok ng mahuhusay na katha ng mga manunulat sa wikang

pambansa. Tinipon sa mga de-kalibreng antolohiya ang pinakamahuhusay na kwento

sa wikang pambansa. Bunsod ng mga pagsusumikap na ito pabor sa wikang

pambansa, ang panahon ng Hapon ang itinuturing na “Ginintuang Panahon ng maikling

kwentong Tagalog.”

Sa halip na psychological cloning, cultural indigenization sa lambong ng

Oryentalismo ang itinuro ng mga Hapon sa mga Pilipino. Sa maikling panahon,

nagtagumpay ang mga bagong mananakop na palakarin ang sambayanan sa landas ng

pagtuklas sa sarili at pagsalok sa katutubong batis ng mga karanasan, karunungan at

kaalaman upang epektibong magamit ang wikang pambansa bilang behikulo ng

kamalayang pambansa at makabansa. Bunsod ng lantad at aktibong pagpapalaganap

ng mga Hapon sa cultural indigenization na kahit paano’y sumasalansang at

bumabasag sa Amerikanisasyon ng mga Pilipino, hindi kataka-takang maging ang mga

bayani at beterano ng Rebolusyon ng 1896 na kagaya ni Heneral Artemio Ricarte ay

naging makiling sa mga Hapones, bukod pa sa mga kasapi ng Kilusang Sakdalista na

17

pinamunuan ng anti-Amerikanong manunulat sa Tagalog at organisador ng mga

magsasaka na si Benigno Ramos.

Balintunang winasak ng mga Hapon ang kabuhayan, tahanan, taniman at

negosyo ng mga Pilipino, ngunit nakatulong sila nang malaki sa pagbuhay sa nabalam

na proseso ng pagbuo ng kamalayang pambansa: ang pagtuklas ng pambansa at

makabansang identidad. Munti man, positibo sa wikang pambansa ang tagumpay ng

mga Hapon sa isa sa mga deklaradong layunin nila sa pagsakop sa Pilipinas: “to

eradicate the old idea of the reliance upon the Western nations, especially upon the

United States and Great Britain, and to foster a new Filipino culture based on the self-

consciousness of the people as Orientals.” Ngunit, sa pagwawakas ng digmaan, ang

pagkatalo ng mga Hapon ay magsisilbi ring panibagong takipsilim ng opisyal at aktwal

na pamamayagpag ng wikang pambansa.

Sa Panahon ng “Malayang” Republika: Panunumbalik ng Opisyal na Hegemonya

ng Ingles at Hakbang-hakbang na Martsa ng Wikang Pambansa

Sa halip na samantalahin ang pagkakataon upang ideklara ang ganap na

kalayaan ng Pilipinas sa mga dayuhan at simulan ang mahabang proseso ng pagbubuo

ng bansa, pagkabansa at kamalayang pambansa at makabansa, muling niyakap ng

mga Pilipino ang mga mananakop na Amerikano na binansagan pa nilang “liberator” ng

bansa sa kabila ng katotohanan na sa halos buong panahon ng Hapon, ang iba’t ibang

pangkat ng mga gerilyang Pilipino gaya ng Hukbo ng Bayan Laban sa Hapon

(Hukbalahap) na itinatag ng Partido Komunista ng Pilipinas sa Bundok Arayat,

Pampanga ang naging mabangis na tagapagtanggol ng kalayaan ng Pilipinas.

Samakatwid, muling nagpatuloy ang Amerikanisasyon ng mga Pilipino sa wika, kultura,

18

ekonomya at pulitika sa anyaya na rin ng mga namamalikmata at nagagayuma yatang

Pilipino. Tinalakay ni Amado V. Hernandez sa nobelang “Mga Ibong Mandaragit” ang

epekto ng muling pagyakap ni Juan de la Cruz sa inaakalang mapagpala gayong

mapanikil at tusong kamay ni Uncle Sam.

Sa panunumbalik ng Estados Unidos sa Pilipinas, muling ibinalik ang opisyal na

hegemonya ng Ingles sa edukasyon. Sa pamahalaan, patuloy rin ang opisyal na

paggamit sa wikang Ingles bagamat sa papel, ang wikang pambansa na batay sa

Tagalog ay isa ring “wikang opisyal.” Nanatili ang ganitong sitwasyon sa kabila ng

“pagsasauli ng kalayaan” ng Pilipinas noong Hulyo 4, 1946. Sa kabuuan, patuloy na

nagkaroon at nagkakaroon pa rin ng aktibong pakikisangkot at kung minsa’y pakikialam

ang mga tagapayong Amerikano sa pagbabalangkas ng mga patakaran ng malayang

republika na dati’y isang direktang kolonya. Gayunman, sa pagpupunyagi ng mga

naliliwanagang Pilipinong opisyal, unti-unting mailalatag ang mga saligan upang ganap

na maging wikang opisyal na rin ang wikang pambansa, sa kabila ng malakas na

gahum ng Ingles at daluyong ng patuloy na Amerikanisasyon.

Panandang bato ang Bulitin Blg. 9 ng Kawanihan ng Edukasyon na inilabas

noong Nobyembre 21, 1946. Ang memorandum na ito’y nag-aatas sa pagkakaroon ng

“panimulang aralin sa wikang pambansa ng Pilipinas para sa mga gurong di-Tagalog”

na magbubunsod upang kanilang maituro nang maayos ang wikang pambansa sa mga

mag-aaral sa elementarya.

Wikang “Pilipino” para sa Sambayanang Pilipino

Sa bisa ng Kautusang Pangkagawaran Blg. 7 na inilabas ng Kalihim ng

Edukasyon noong Agosto 13, 1959, itinalaga ang pormal na pagtawag sa wikang

19

pambansa bilang “wikang Pilipino.” Ito’y isang napakahalagang simbolikal na

kaganapan. Sa pamamagitan ng pagpapalit ng pangalan, nabibigyang-diin ang papel

ng wika sa pagbuo ng pambansang identidad. Sa panahong “wikang pambansang

batay sa Tagalog” pa ang tawag sa wikang “Pilipino,” laganap at maingay ang protesta

ng mga rehiyunalistang ayaw sa Tagalog. Kahit paano, nabawasan bagamat ‘di

tuluyang naglaho ang protesta ng mga rehiyunalista dahil higit na mas tunog-pambansa

ang “Pilipino” kaysa “wikang pambansang batay sa Tagalog.” Unti-unti, aktwal na

nagiging simbolong pambuklod sa madla ang wikang pambansa.

Dalawang Dekadang De-Amerikanisasyon: Aktibismo sa Wika at Pulitika

Sa pagsapit ng Dekada Sisenta, sumibol, yumabong at hitik na nagkabunga ang

mga binhi ng nasyonalismo na itinanim ng mga makabayang guro, akademista at

propesor sa mga paaralan, lalo na sa mga pamantasan sa pambansang rehiyong

kabisera. Sa mga dambuhalang protesta sa Kamaynilaan, narinig ang mataginting na

tinig ng mga estudyanteng naghahangad ng nasyonalismo sa edukasyon, pulitika at

ekonomya. Taglay nila ang mga plakard sa wikang bernakular at isinigaw ang mga

islogan sa wikang pambansa, halimbawa’y ang walang kamatayang “Imperyalismo,

ibagsak!” na hanggang ngayo’y naririnig pa rin sa buong kapuluan sa gitna ng libu-

libong kabataan at mamamayang nakataas ang kamao para sa nasyonalismo.

Isang kabalintunaan na ang lahat ng ito’y epekto o kaya’y inspirado ng

maimpluwensyang intelektwal na sa wikang Ingles nagsulat, si Renato Constantino. Sa

pamosong sanaysay na “The Miseducation of the Filipino” na nalathala noong dekada

60, nilinaw ni Constantino ang papel ng Estados Unidos sa sistematikong pagbubura ng

kamalayang pambansa at makabansa sa mga henerasyon ng Pilipinong hinubog sa

20

mga paaralan na Ingles lamang ang wikang panturo at kulturang Amerikano lamang

ang niluluwalhati. Tinibag ni Constantino ang argumento ng mga maka-Ingles sa

mahusay na paggamit din ng wika ni Shakespeare sa pagpapalaganap ng “bagong

kasaysayan” na nagbibigay-diin sa nasyonalismo. Tinukoy rin ni Constantino ang

pagkapalaasa ng mga Pilipino sa mga Amerikano sa usapin ng ekonomya bilang

kakambal na problema ng pagsandig sa wikang dayuhan. Pinakamariing batikos ang

inihayag ni Constantino sa mga elite na maka-Ingles na namamayani sa pulitika ng

bansa sa kabila ng kabiguan nilang makipagtalastasan sa masa: “Now we have a small

group of men who can articulate their thoughts in English, a wider group who can read

and speak in fairly comprehensible English and a great mass that hardly expresses

itself in this language. All these groups are hardly articulate in their native tongues...The

result is a leadership that fails to understand the needs of the masses because it is a

leadership that can communicate with the masses only in general and vague terms.”

Para kay Constantino, ang pagpapataw ng Ingles sa edukasyon ang simula ng

misedukasyon at pagkakawatak-watak ng mga Pilipino. Samakatwid, upang makawala

sa de-Amerikanisasyon, humulagpos sa misedukasyon at makabuo ng makabansang

kamalayan at pambansang kakanyahan, kailangang linangin ang wikang pambansa

bilang dominanteng wikang panturo.

Tumugon kahit paano ang pamahalaan sa panawagang de-Amerikanisasyon ng

mga aktibistang nasyunalista sa akademya. Sa bisa ng Kautusang Pangkagawaran Blg.

24 na nilagdaan noong Nobyembre 14, 1962, inutos ng Kagawaran ng Edukasyon ang

pagpapalimbag ng mga sertipiko at diploma sa “Pilipino” na may maliliit na English

subtexts. Inutos naman ni dating Pangulong Ferdinand Marcos sa pamamagitan ng

21

Kautusang Tagapagpaganap Blg. 96 na nilagdaan noong Oktubre 24, 1967 ang

pagpapangalan sa Pilipino ng lahat ng gusali at tanggapan ng pamahalaan. Sinundan

pa ito ng Kautusang Tagapagpaganap Blg. 187 noong Agosto 16, 1969 na “nag-aatas

sa lahat ng kagawaran, kawanihan, tanggapan at iba pang sangay ng pamahalaan na

gamitin ang Wikang Filipino hangga’t maaari sa Linggo ng Wikang Pambansa at

pagkaraan nito, sa lahat ng opisyal na komunikasyon at transaksyon ng pamahalaan”

sapagkat ang “Pilipino ay isang mahalagang sangkap ng nasyonalismo na

makapagbubunsod sa ating bayan ng ibayong kaunlaran, katiwasayan at pagkakaisa.”

Sa bisa naman ng Kautusang Tagapagpaganap Blg. 304 na nilagdaan noong

Marso 16, 1971, pinalawak ng pamahalaan ang tungkulin, kapangyarihan at kasapian

ng Institute of the National Language. Samantala, naglabas ng Memorandum Sirkular

Blg. 172 ang kalihim tagapagpaganap noong Marso 28, 1968 upang iatas ang

“mahigpit na pagtalima sa Kautusang Tagapagpaganap Blg. 96, Serye ng 1967 at ang

paggamit ng Pilipino sa official letterheads at sa mga panunumpa sa tungkulin ng lahat

ng pinuno ng pamahalaan.” Inilabas naman noong Agosto 5, 1968 ang Memorandum

Sirkular Blg. 199 na nagtatagubilin sa may-insentibong pagdalo ng mga kawani ng

gobyerno sa mga seminar sa wikang “Pilipino” at sa iba pang katulad na aktibidad ng

Institute of the National Language.

Pinag-aawayan pa ng mga taumbayan at ng mga akademista ang masasamang

bunga ng diktadura sa panahon ni Marcos, ngunit, sa usapin ng pagtataguyod sa

wikang pambansa, maraming makabayan at tagapagtaguyod ng wikang pambansa ang

magbibigay-pugay sa mga positibong hakbang na isinagawa ng administrasyong

Marcos.

22

Ikalabing-anim ng Marso 1973 nang ihayag ang opsyonal na paggamit ng wikang

“Pilipino” bilang wikang panturo o medium of instruction sa ikatlong baitang ng

elementarya pataas, “sa mga asignaturang mas madaling matututuhan sa

pamamagitan ng wikang pambansa.” Pinalawak pang lalo ang opisyal na paggamit ng

Filipino bilang wikang panturo sa pamamagitan ng “Mga Panuntunan sa Pagpapatupad

ng Edukasyong Bilinggwal” na nilalaman ng Kautusang Pangkagawaran Blg. 25 na

inilabas noong Hunyo 19, 1974 ng “Ministri ng Edukasyon at Kultura.” Itinatadhana nito

ang magkahiwalay na paggamit ng “Pilipino” at Ingles bilang mga wikang panturo.

Alinsunod sa memorandum na ito, ang wikang Pilipino ang siyang itinalagang wikang

panturo sa asignaturang Araling Panlipunan, Edukasyon sa Wastong Pag-uugali,

Edukasyong Panggawain, Edukasyong Pangkalusugan at Edukasyon sa Pagpapalakas

ng Katawan. Bunsod ng patakarang bilinggwalismo sa edukasyon, malaking igpaw

pasulong ang kinamtan ng wikang pambansa sa buong kapuluan. Hene-henerasyong

mga Pilipino ang sumailalim sa de-Amerikanisasyon, pangunahin sa pamamagitan ng

kanilang edukasyong bilinggwal na nakatuon sa pagpapasibol at pagsulong ng

nasyonalismo, samakatwid baga’y ang pagbuo ng kamalayang pambansa at

makabansa.

Dekada Otsenta at Nobenta: Dalawampung Taon ng Filipinisasyon

Bunsod ng makasaysayang Unang Rebolusyon sa Edsa noong 1986, nagkaroon

ng bagong Saligang Batas ang ating republika. Isa sa mga pinakamainit na usaping

pinagtalunan ng mga delegado sa kumbensyong konstitusyunal ay ang usapin ng

wikang pambansa. May ilang rehiyunalista na nagnanais ng unibersal na dulog sa

pagpili ng wikang pambansa: ang amalgamasyon o paghahalu-halo ng talasalitaan

23

mula sa iba’t ibang wika ng Pilipinas. Maalab ding nakipagtagisan ng talino ang mga

ultra-konserbatibo na nagpanukala namang Kastila ang dapat maging wikang opisyal.

Pinakamasugid na kalaban ng mga tagapagtaguyod ng wikang pambansa ang mga

delegadong Amerikanista. Gayunman, dahil sa magigiting na tagapagtanggol ng wikang

pambansa na nagmula sa iba’t ibang rehiyon at nagsasalita ng iba’t ibang wika, nanaig

ang konsensus na ang wikang pambansa ay wikang Filipino na ang nukleyo ay ang

wikang Pilipino, sa pasubaling ito’y patuloy na lilinangin salig sa mga umiiral na mga

katutubong wika sa Pilipinas at handa ring humiram ng mga salitang banyaga.

Sa pagpapalit ng pangalan mula “Pilipino” tungong “Filipino” ganap na

napatahimik na ang protesta ng mga rehiyunalista. Hindi simpleng pagpapalit ng titik

ang nangyari: testamento ito na ang wikang pambansa ay hindi na lamang sa Tagalog

nakasandig, sapagkat wala namang “F” sa Abakadang Tagalog. Ang pagbabanyuhay

ng Pilipino na naging “Filipino” ay pagyakap ng wikang pambansa sa iba pang mga

katutubong wika ng Pilipinas na may mga tunog na wala sa Tagalog. Samakatwid, ang

wikang pambansa ay nagiging “pambansa” na ngang talaga. Ang wikang Filipino’y

sumusulong na rin bilang aktwal na wikang opisyal ng Pilipinas. Upang lalong

pasiglahin ang paggamit ng Filipino sa mga opisyal na transaksyon, komunikasyon at

korespondensya ng gobyerno, nilagdaan ni dating Pangulong Corazon C. Aquino ang

Kautusang Tagapagpaganap Blg. 335 noong Agosto 25, 1988. Lalo ring pinatibay ng

administrasyong Aquino ang patakarang bilingguwalismo sa edukasyon sa

pamamagitan ng Kautusang Pangkagawaran Blg. 53, serye ng 1987.

Malalaking tagumpay at pagsulong din ang kinamtan ng wikang Filipino sa mass

media. Sa dalawang magkasunod na dekadang ito’y nauso ang paggamit ng Filipino sa

24

mga public affairs at news program. Naging panggabi na lamang (at ngayon nga’y sa

ilang channel na lamang matatagpuan) ang mga programang balita sa telebisyon.

Pinasimulan ng programang “Batibot” at sinundan ng “At Iba Pa,” “Hiraya Manawari” at

“Bayani” ang pagtatangka ng mga makabayang TV producer na tumulong sa de-

Amerikanisasyon ng mga Pilipino.

Tatlong henerasyon ng mga kabataang Pilipino ang patuloy na makagugunita

kina Pong Pagong, Manang Bola, Kikong Matsing at Kuya Bodji – ang mga tauhang

pantapat ng mga de-Amerikanisadong Pilipino sa Sesame Street, kay Barnie at kay

Dora the Explorer. Hindi rin malilimot ng mga henerasyong ito ang mga isina-Filipinong

cartoons kagaya ng “Huck Finn,” “Tom Sawyer,” “Julio at Julia,” “Si Mary at Ang Lihim

na Hardin,” “Mga Munting Pangarap ni Romeo,” “Cedie,” “Voltes V” at napakarami pang

iba. Bagamat sa unang sipat ay banyagang kultura ang nilalaman ng mga cartoon na

ito, masasabing nakatulong pa rin ito sa proseso ng de-Amerikanisasyon ng mga

Pilipino. Kumpara sa mga henerasyong isinilang sa huling bahagi ng dekada nobenta,

ang mga isinilang sa maagang bahagi ng dekada otsenta hanggang sa simula ng

dekada nobenta ay pawang higit na may kakayahang makipagtalastasan sa wikang

Filipino. Talagang malaking tulong ang mga Filipinisadong mga programa sa telebisyon

na namalasak sa kanilang panahon.

Ang popularisasyon ng mga radyo-dramang Tagalog na talaga namang

sinubaybayan ng masang Pilipino sa buong kapuluan ay nakapag-ambag din sa

pagsusulong ng wikang Filipino. Katunayan, masasabing mas malaki ang papel ng

radyo sa Filipinisasyon ng mass media, sapagkat noong mga panahong iyon, hindi pa

gaanong maraming Pilipino ang may telebisyon ngunit walang dudang halos bawat

25

tahanan mula Forbes Park hanggang sa kasuluk-sulukang isla ng bansa na may

naninirahang Pilipino ay may radyo. Sa dalawang dekada ring ito sumulong ang

Filipinisasyon ng mga dyaryo. Bagamat napako sa mga tabloid ang Filipinisasyon ng

print media, malaking tagumpay ang pag-ungos ng mga pahayagang Filipino sa bilang

ng mga mambabasa ng mga Ingles na broadsheet.

Lubos na naging maningning sa panahong ito ang pagsulong ng wikang Filipino

sapagkat sa dekadang ito’y naipasa ang Batas Republika Blg. 7104 na nagtatadhana

ng paglikha ng Komisyon sa Wikang Filipino, ang pangunahing ahensya ng gobyerno

na nangangalaga sa patuloy na pagpapaunlad at pagtataguyod ng paggamit ng wikang

pambansa at ng iba pang mga wika sa Pilipinas, kagaya ng hinalinhan nitong Institute

of the National Language.

Sa Bungad ng Ikalawang Milenyo: Ang Pagbura sa Tagumpay ng Filipino

Sa kasamaang-palad, ang mga tagumpay ng wikang Filipino sa mga naunang

dekada ay tila baga binubura ng mga pagtatangkang muling ipataw ang Ingles sa mga

Pilipino. Sa nakaraang kongreso, muntik nang maisabatas ang kalagim-lagim na

bangungot na tinatawag na An Act to Strengthen and Enhance the Use of English as

the Medium of Instruction in Philippine Schools (House Bill/HB No. 4701). Ipinasa ito ng

mga kongresista ngunit hindi nakasama sa prayoridad ng mga senador ng republika

kaya’t inaasahang muling tatangkaing mailusot hanggang sa ito’y ganap na maging

batas sa mga susunod pang panahon, kung hindi magigising sa mahimbing na pagtulog

ang mga makabayan at mga tagapagtaguyod ng wikang Filipino. Bago pa ang HB

4701, lumitaw ang isa pang dokumentong tila lason sa wikang Filipino at mga wikang

bernakular, ang Executive Order/EO 210. Pagpuksa sa Filipino at mga dayalekto pabor

26

sa lalo pang pagpapatibay ng paggamit ng wikang Ingles sa edukasyon ang

pangunahing layunin ng HB 4701 at EO 210 kung pakasusuriin.

Balintunang ang EO 210 ay may pamagat na “Establishing the Policy to

Strengthen the Use of English as a Second Language in the Educational System,”

ngunit higit nitong pinapaboran ang Ingles laban sa Filipino at mga dayalekto ng

Pilipinas. Matutunghayan sa unang seksyon ng EO 210 ang ganitong utos: “...English

should be used as medium of instruction for English, Math and Science from at least the

Third Grade. The English language shall be used as a primary medium of instruction, in

all public institutions of learning at the secondary level. As a primary medium of

instruction, the percentage of time allotment for learning areas conducted in the English

language in high school is expected to be not less than seventy percent (70%) of the

total allotment for all learning areas...” Kahawig ito ng sinasabi sa Seksyon 4 ng HB

4701 na may layunin na “...to make the education of the young aligned with the

requirements and realities of business life and competitive in the global environment by

strengthening, enhancing and developing the use of the English language as the

medium of instruction in all levels of education, from the preschool to the tertiary level.”

Nilalaman din ng HB 4701 ang mga probisyong nagbibigay-prayoridad sa Ingles bilang

wika ng interaksyon sa paaralan, wika sa mga publikasyong pang-estudyante at wika sa

mga eksaminasyon sa gobyerno. Mahihinuhang sa papel, nanunumbalik na naman ang

gahum ng Ingles bilang dominanteng wikang panturo.

Pulis Pangwika: Makapili/Gestapong Maka-Ingles sa Kampus

Ngunit kung sisipatin ang karanasan ng mga nasa pribadong paaralan, ang HB

4701 at EO 210 ay hindi na kailangan para sabihing namamayagpag na/pa rin ang

27

Ingles. Sa buong panahon ng patakarang bilingguwalismo sa edukasyon sa antas

elementarya hanggang sekundarya na sinimulan noong dekada 70 at lalo pang

pinatibay noong dekada 80 (bagamat pinalitan naman sa elementarya ng kautusang

pabor sa mother language instruction nitong Hulyo 2009), naging maka-Ingles pa rin

ang mga pribadong paaralan sa Pilipinas. Halos lahat ng mga pribadong paaralan mula

antas pre-elementarya hanggang sa tersyarya ay nagpapaligsahan sa pahigpitan sa

kani-kanilang English-only Campaign, sa layuning makaakit ng mas maraming

estudyante mula sa mga nakaririwasang uri at makapagpanggap na international school

upang mabatobalani naman ang dumaraming Koreano at iba pang Asyanong dumarayo

sa bansa para mag-aral.

Sa aming paaralan, nitong Hulyo 2009 ay lumikha na rin ng spy network ang

English Department upang manmanan ang mga estudyanteng nagsasalita ng wikang

hindi Ingles (Filipino, Koreano atbp.). Nagrekrut sila ng dala-dalawang estudyante sa

bawat klase na magsisilbing tiktik ng kani-kanilang seksyon. Lingguhang iuulat sa

kanilang English teacher ang mga pangalan ng mga estudyanteng nahuling nagsasalita

ng Filipino at iba pang wikang hindi Ingles habang nasa loob ng kampus.

Pinagtatalunan pa ng mga guro sa English Department kung anong dulog o approach

ang susundin: pagpaparusa sa mga nahuling nagsasalita ng wikang di Ingles sa

pamamagitan ng pagbabawas ng puntos o pagbibigay ng insentibo sa mga

estudyanteng nananatiling tapat sa Ingles sa pamamagitan ng pagdaragdag ng puntos.

Kagulat-gulat ngunit totoong habang tumatagal, ang digmaang pangwika sa Pilipinas,

partikular sa mga pribadong paaralan, ay unti-unting lumalalim at nagkakaroon ng mga

dimensyong tila lumalabag na sa karapatang pantao. Ano na nga ba ang nangyari sa

28

wika bilang karapatang pantao? Sa mga darating na panahon, kapag nagpatuloy ang

mga pulis pangwika sa kanilang di katanggap-tanggap na pamamaraan, baka idulog na

rin sa United Nations ang paglabag sa karapatang pangwika, bukod pa sa iba pang

karapatang pantao na malaon nang sinasalansang at isinasantabi.

Hegemonya ng Ingles sa mga Larangang Makapangyarihan

Ayon kay Bonifacio Sibayan, isang dahilan kung bakit sa kabila ng mga

tagumpay ng Filipino ay hindi pa rin ito maging dominante sa lahat ng larangan ay

sapagkat ang mga controlling domain o mga larangang makapangyarihan kagaya ng

tatlong sangay ng pamahalaan ay pinangingibabawan ng Ingles. Mula sa panahon ng

Commonwealth hanggang sa kasalukuyan, hindi pa nakapangibabaw ang wikang

pambansa sa mga controlling domain. Kakatwa na tuwing eleksyon, wika ng masa –

ang mga bernakular, Filipino kapag sa mga patalastas – ang ginagamit ng mga

kandidato sa mga posisyong pambansa para mangampanya. Hindi maiwasang maalala

ang mga kontemporaryong halimbawa: “Anak, itabi mo. Ako papadyak.” “Ganito kami

sa Makati, ganito sana sa buong Pilipinas.” “Ang nanggaling sa mahirap, tumutulong sa

mahirap.” Ngunit kapag pinansin ang mga batas at kautusang inakda ng nakararaming

pulitiko (kasama na ang tatlong presidentiable na pinatutungkulan sa mga naunang

pahayag), kapansin-pansing Ingles ang karamihan sa mga ito.

May mga pagkakataong isinasalin ang mga batas sa Filipino, ngunit iyon ay sa

pasubaling ang Ingles ang masusunod kapag may pagtatalo o conflict sa kahulugan ng

orihinal at ng salin. Ang orihinal na mga pasya ng Korte Suprema ay laging nakasulat

sa Ingles, bagamat kapuri-puri ang ginawa ni Punong Mahistrado Reynato Puno na

29

pagtatatag ng isang entidad sa ilalim ng Korte Suprema na ang pangunahing layunin ay

isalin sa wikang pambansa ang mga mahahalagang pasya ng hukuman. Ang mga

hearing sa Senado at Kongreso ay karaniwang sa Ingles din. Kahit ang taunang State

of the Nation Address (SONA) ng pangulo ay halos Ingles din ang kabuuan, maliban sa

mangilan-ngilang pahayag. Paano nga ba lubos na susulong ang wikang Filipino kung

mismong ang mga nasa pamahalaan ay bantulot sa paggamit nito?

Binhing sa Baler Nag-Ugat, Sa Buong Bansa’y Patuloy na Lumalaganap

Sa kabila ng kabiguan ng wikang Filipino na makapangibabaw sa mga controlling

domain, nananatiling sumusulong at umuunlad ang ating wikang pambansa. Sa

larangan ng internet, milyun-milyong artikulo na ang mababasa ukol sa at kaugnay ng

ating wikang pambansa. Sa pamamagitan ng Google search, matutunghayan ang mga

sumusunod na paksa at ang bilang ng mga online na artikulong ukol dito: Wikang

Filipino (283,000); Tagalog (267,000); Filipino Dictionary (2,500,000); Wikang

Pambansa (93,000) at Filipino Language (11,500,000). Sa Wikipedia, ang

pinakapopular na online encyclopedia, kasama pa rin sa nangungunang wika sa daigdig

na may pinakamaraming artikulong online ang “Tagalog.” Masikhay rin ang

pagsusumikap ng mga tagapagtaguyod ng Filipiniana.net sa paglalagay sa internet ng

mga e-book (librong nasa .pdf format/nababasa sa pamamagitan ng kompyuter at

karaniwang libreng naida-download) ng mga nobela at iba pang akdang pampanitikan

sa Tagalog at Filipino.

Sa telebisyon, halos lahat ng palabas sa mga nangungunang istasyon ay Filipino

ang gamit na wika. Kamakailan ay sinimulan ng Channel 5 ang Filipinisasyon ng mga

banyagang cartoons na gaya ng Sponge Bob Square Pants. Ang mga teleserye at

30

patok na soap opera gaya ng “May Bukas Pa” at “Zorro” hanggang sa mga

kinababaliwang “Asianovela” gaya ng “Hana Yuri Dango,” “Meteor Garden,” “Kim Sam

Soon” at “Jewel in the Palace” ay pawang kinubkob na rin ng Filipinisasyon. Bunsod ng

paglaganap ng Filipino sa mass media, lalo na sa telebisyon, halos 100% ng mga

mamamayan ng Pilipinas ang may kakayahang makipagtalastasan sa Filipino. Malaking

pag-igpaw ito sa halos 20% lamang ng populasyon na nagsasalita ng Tagalog sa

panahon na pagtibayin ng administrasyong Quezon ang wikang pambansang batay sa

Tagalog.

Bihira sa mga advertisement ang gumagamit ng Ingles sapagkat batid ng mga

advertiser na Filipino na ang wika ng masa. Sa pahayagan, halos 4 na milyon ang

pinagsama-samang sirkulasyon ng mga Filipinong tabloid kumpara sa kulang-kulang 2

milyon na readership ng mga Ingles na broadsheet. Sa pamahalaan, naging mabunga

ang eksperimental na paggamit ng Filipino sa deliberasyon ng mga korte sa ilang lugar

sa Luzon gaya ng Malolos, Bulacan. Tuloy rin ang pangangampanya ng mga pulitiko sa

pamamagitan ng mga patalastas na wikang Filipino ang pangunahing gamit.

Sa larangan ng pananaliksik, dumaraming mananaliksik sa iba’t ibang larangang

labas sa wika, panitikan at agham panlipunan ang gumagamit na rin ng wikang Filipino

sa pagsulat ng mga artikulo, pag-aaral, sarbey, tesis at disertasyon. Kalakaran na rin

ang pagkakaroon ng abstrak sa Filipino ng mga pananaliksik na Ingles ang gamit.

Kapansin-pansin din ang pagsigla ng leksikograpiyang Filipino na makikita sa pagdami

ng mga nabuong glosaryo at diksyunaryo sa iba’t ibang larangang gaya ng nutrisyon,

agrikultura, pangingisda, pananahi, pagbabangko, kompyuter, matematika, bayolohiya

31

at iba pa na matatagpuan sa Pambansang Aklatan, at sa aklatan ng mga pamantasan

sa pambansang rehiyong kabisera.

Ngunit, hindi lamang sa Pilipinas sumusulong ang Filipino. Sa dami ng mga

Pilipinong migrante sa halos bawat bansa, hindi kataka-takang kumakalat na rin ang

wikang Filipino sa buong daigdig. Ayon sa Wikipedia, sinasalita ito ng significant na

bilang ng minorya sa Australia, Bahrain, Brunei, Canada, Guam, Hong Kong, Japan,

Kuwait, Malaysia, Northern Mariana Islands, Palau, Qatar, Saudi Arabia, Switzerland,

United Arab Emirates, United Kingdom at United States of America. Kinikilala ito bilang

opisyal na minority language sa Canada, Guam, Hong Kong, Malaysia, United Kingdom

at United States. Sa kabuuan, ang Filipino ay ika-53 sa buong mundo sa dami ng taong

nagsasabing ito ang kanilang unang wika. Sa aktwal, mahigit 90,000,000 ang

nakagagamit nito bilang una o ikalawang wika – bilang na sapat upang makasama ito

sa unang 20 wika ng daigdig. Sa Estados Unidos, marami-rami nang paaralan ang may

kursong Philippine Studies na sumasaklaw rin sa pagtuturo ng Filipino sa mga mag-

aaral. Sa St. Petersburg State University ng Russia, isa sa pinakamalalaking

unibersidad sa daigdig, isang departamento ang patuloy na nananaliksik ukol sa at

nagtuturo ng wikang Filipino sa mga estudyanteng Ruso.

Sa dami ng mga migranteng Pilipinong manggagawa sa Dubai at Hong Kong,

mistulang “ikatlong wika” sa mga lugar na iyon ang Filipino. May halos 10 milyong

Pilipinong trabahador sa iba’t ibang bansa at parami nang parami ang permanente nang

naninirahan sa mga bansang kanilang pinuntahan, kaya praktikal para sa mga dayuhan

na pag-aralan ang wikang Filipino. Nagiging wikang internasyunal na rin ang Filipino.

32

Ang binhing itinanim ng isang pangulong buhat sa Baler ay nagka-ugat na at

patuloy na lumalaganap sa buong bansa at maging sa ibayong dagat sa kabila ng

patuloy na panananalasa ng mga ignoranteng kabalyerong maka-Ingles sa Pilipinas.

Kahit ginigipit, kahit sinisikil, kahit isinasantabi, kahit minamaliit, kahit kapit-sa-patalim

ay lahatang-panig na sumusulong ang wikang Filipino, mula pa noong Panahon ng

Kolonyalismo hanggang sa kasalukuyan, sa bungad ng Ikalawang Milenyo, at

inaasahang magpapatuloy pa ito sa paglago sa mga panahong darating.

Mga Sanggunian:

Abad, Melania L. 2007. Neoliberalistang Pagpaplanong Pangwika: Tungo

sa Komodipikado at Episyenteng Pagpapahayag (sa “Mula Tore Patungong

Palengke: Neoliberal Education in the Philippines” ).

Atienza, Monico M. at Constantino, Pamela C. (mga editor). 1996.

Mga Piling Diskurso sa Wika at Lipunan. UP-Sentro ng Wikang Filipino,

Lunsod ng Quezon.

Constantino, Pamela C. (editor). 2005. Ikalawang Sourcebook ng

SANGFIL. UP-Sentro ng Wikang Filipino at Sanggunian sa Filipino, Lunsod

ng Quezon; at Pambansang Komisyon para sa Sining, Lunsod ng Maynila.

Constantino, Renato. 1982. The Miseducation of the Filipino. Foundation

for Nationalist Studies, Lunsod ng Quezon.

Cronico, Rolando C. 2002. Daynamik ng Pagpaplanong Pangwika Noong

Ika-8 at Ika-9 na Kongreso ng Pilipinas. National Commission on Culture

and the Arts, Rizal.

33

Cruz, Isagani. 2001. Kung Bakit sa Wikang Filipino Lamang Dapat Ituro

ang mga Sabjek sa Lahat ng Lebel ng Edukasyon sa Filipinas (sa

“TALISIK...”)

__________________________. 2006. Split-Level Americanization: A Case Study

of McDonaldized Philippines (papel na binasa sa “International Conference

on the United States and the Pacific Islands: Culture, Science, Politics” ).

Okinawa, Japan. [masisipat sa

http://criticplaywright.blogspot.com/2006/12/split-level-americanization-

case-study.html]

Derbyshire, Charles (tagasalin). 2005. The Reign of Greed (salin ng El

FIlibusterismo ni Jose Rizal). Project Gutenberg Ebook. [masisipat sa

http://www.gutenberg.org/files/10676/10676-h/10676-h.htm]

Espiritu, Clemencia C. (editor). 2001. TALISIK: Opisyal na Dyornal

Sentro ng Kahusayan sa Filipino, Philippine Normal University (Vol. 1

Bilang 1). Lunsod ng Maynila.

Espiritu, Clemencia C. at Fortunato, Teresita F. (mga editor). 2006.

Guro: Mula Tsok Hanggang Internet (Aklat-Parangal kay Nenita R. Papa).

Pambansang Samahan sa Linggwistikang Filipino.

Fonacier-Bernabe, Emma. 1987. Language Policy Formulation,

Implementation and Evaluation in Philippine Education (1565-1974).

Linguistic Society of the Philippines, Maynila.

34

Freire, Paulo. 1985. The Politics of Education: Culture, Power and

Liberation. Trans. Donaldo Macedo. Massachusetts: Bergin and Garvey

Publishers, Inc.

Gullas, Eduardo et al. 2006. House Bill/HB No. 4701 (An Act to

Strengthen and Enhance the Use of English As the Medium of Instruction in

Philippine Schools).

Komisyon sa Wikang Filipino. 1998. Wikang Filipino sa Larangang

Akademiko: Kolokyum ’96, ’97, ‘98. Lunsod ng Maynila.

__________________________. 1998. Gawad Surian sa Sanaysay: Gantimpalang

Collantes (1992-1998). Lunsod ng Maynila.

__________________________. 2005. English-Tagalog Dictionary (6 th Edition).

Lunsod ng Maynila.

Licuanan, Patricia B. 2007. Language and Learning (talumpati sa “ CEO

Forum on English-Philippine Business for Education” ). Asian Institute of

Management. [masisipat sa

http://www.quezon.ph/wp-content/uploads/2007/04/licuanan-speech-1.pdf]

Lumbera, Bienvenido. 2005. Saan Tutungo ang Wikang Filipino Ngayong

Binubura ito ng Globalisasyon? (sa “Ikalawang Sourcebook ng SANGFIL” ).

Lumbera, Bienvenido et al. (mga editor) 2007. Mula Tore Patungong

Palengke: Neoliberal Education in the Philippines. IBON Foundation, Inc.

Lunsod ng Quezon.

Macapagal-Arroyo, Gloria. 2003. Executive Order (EO) 210, Series of

2003. ( nasa “Apendiks” ng “Ikalawang Sourcebook ng SANGFIL” ) .

35

Merriam and Webster Bookstore, Inc. 1986. Ang Konstitusyon ng

Republika ng Pilipinas (Bilingual Edition) . Lunsod ng Maynila.

Pambansang Komisyon sa Kultura at Sining. 2000. Gabay sa

Pagsasalin. Lunsod ng Maynila.

Puno, Reynato S. 2008. Talumpati sa Supreme Court Forum on Access to

Justice. Court of Appeals, Manila.

Santiago, Erlinda M. et al. 1989. Panitikang Filipino: Kasaysayan ar Pag-

unlad: Pangkolehiyo. National Book Store, Lunsod ng Mandaluyong.

Sibayan, Bonifacio. 1991. Becoming Bilingual in English In a Non-English

Environment. (sa Focusschrift in Honor of Joshua Fishman on his 65th

Birthday: Bilingual Education, Volume I).

Tiamson-Rubin, Ligaya et al. 2001. Kasaysayan at Pag-unlad ng Wikang

Pambansa ng Pilipinas. Rex Book Store, Lunsod ng Quezon.

__________________________. 1993. Intelektwalisasyon at Istandardisasyon ng

Filipino sa Agham Panlipunan (sa Gawad Surian sa Sanaysay: Gantimpalang

Collantes: 1992-1998 ).

Villafuerte, Patrocinio V. at Bernales, Rolando A. 2008. Pagtuturo

ng/sa Filipino: Mga Teorya at Praktika. Mutya Publishing House, Lunsod ng

Malabon.

_____________________________________et al. 2009. Panitikan ng Pilipinas:

Historikal at Antolohikal na Pagtalakay. Mutya Publishing House, Lunsod ng

Malabon.

36

Zabolotnaya, Natalia V. 2006. Philippine Linguistics Studies in Russia

(seminar paper: 9th Philippine Linguistics Congress). Department of

Linguistics, University of the Philippines. Lunsod ng Quezon. [masisipat sa

web.kssp.upd.edu.ph/linguistics/plc2006/papers/FullPapers/III-A-

3_Zabolatnaya.pdf]