ျမနမာႏ တြ လကေတြ႔ ေ ာ ရြကေနသမားအတြက အထးလမးၫႊနမတ ၂၀၁၈

ျမနမာပဋပကၡအတြ း လ အၾကမးဖကမႈက မး ေ းျခ းႏ

မတတမးျပျခ းႏ ပတသက၍ ႏ တကာလပထးလပနညးမားက ျဖည ြကမြမးမျခ း

© Minzayar Oo/Panos Pictures Design: Vilmar Luiz

ျမနမာႏ တြ လကေတြ႔ ေ ာ ရြကေနသမားအတြက အထးလမးၫႊနမတ ၂၀၁၈

ျမနမာပဋပကၡအတြ း လ အၾကမးဖကမႈက မး ေ းျခ းႏ

မတတမးျပျခ းႏ ပတသက၍ ႏ တကာလပထးလပနညးမားက ျဖည ြကမြမးမျခ း

ii

i

ေကးဇးတငလႊာ

ဤျဖညစြကမြမးမခကက ရကဒရပစ (REDRESS) မ ဆာရာဖလတန (Sarah Fulton) ၏ ကယစားေရးသားျခငးျဖစၿပး နာအမဘာကာ (Naomi Barker) ၏ သေတသနထပဆငျပလပမႈအကအညျဖင ေရးသားချခငးျဖစသည။ ျမနမာဥပေဒႏင ပတသကေသာ အခနးမားက အယလခြနးရနပနးက စစေဆးေပးသည။ ဤျဖညစြကမြမးမခကတြင ပါဝငေသာ အခကအလကမားက စစေဆးအတညျပကာ ကည ေထာကပေပးခၿပး အမညမေဖာလေသာ တစဥးတစေယာကခငးစကလညး ၎တ႔၏ ကညေထာကပေပးမႈမားအတြက ေကးဇးတင ေၾကာငး ေျပာၾကားလပါသည။ ရကဒရပစ (REDRESS) ၏ ဥပေဒႏငမဝါဒဌာနမ ဌာနမး ဂၽြရဂနစခါးရ (Jürgen Schurr) ႏင ႏငငတကာရာဇဝတမႈစစမးေထာကလမးေရး (“IICI”) စမခကဒါ႐ကတာ ဂါဘရယယအးစသြယဇင (Gabriël Oosthuizen) တ႔ကလညး ဤျဖညစြကမြမးမခကက စစေဆးအတညျပေပးခၾကသည။ ဤျဖညစြကမြမးမခကက ေရးသားျဖစျခငးသည ၿဗတသအစးရ၏ ႏငငျခား ေရးႏင ဓနသဟာယ႐း (Foreign & Commonwealth Office )၏ စြမးစြမးတမေထာကပကညေပးမႈျဖငသာ ျဖစေပၚလာချခငးျဖစသည။ ဤျဖညစြကမြမးမခကႏင ပတသကသည မပငခြငႏင ဤျဖညစြကမြမးမခကက ျပငဆငညႏႈငးျခငးႏငပတသကေသာ မတသားဖြယရာ ဤျဖညစြကမြမးမခကက IICI ႏင ရကဒရပစ (REDRESS) က မပငခြငရရထားသည။ သ႔ေသာ ဤျဖညစြကမြမးမခကက သကဝငေနၿပး လကေတြ႕သးႏငေသာ စာရြကစာတမးျဖစႏငရန ရညရြယထားသည။ အသးျပသအားလးအတြက အခမျဖစၿပး ေခတမ မနကနသညအျပင လအပမႈႏငအည ျပငဆငညႏႈငးႏငသည။ ထေျပာငးလျပငဆငမႈအတြက IICI ႏင ရကဒရပစ (REDRESS)၊ ဤျဖညစြကမြမးမခကက ေရးသားျပစသမား သ႔မဟတ ႏငငျခားေရးႏင ဓနသဟာယ႐း (FCO)တ႔ထမ ခြငျပခကေတာငးခရန မလအပေပ။ သ႔ေသာ ျပငဆင ညႏႈငးမႈျပလပပါက ဤျဖညစြကမြမးမခကက အသအမတျပမႈေပးရန ေမတာရပခပါသည။ မသကဆငေၾကာငးရငးလငးခက ဤျဖညစြကမြမးမခက - ပဋပကၡအတြငး လငအၾကမးဖကမႈက စစမးစစေဆးျခငးႏင မတတမးျပျခငးႏငပတသက၍ ႏငငတကာ လပထး လပနညးမား -တစခလးက သ႔မဟတ ၎တြငပါဝငေသာ စာရြကစာတမးက အျခားသမားမ အသးျပျခငး ႏင/သ႔မဟတ ျဖညစြက ျပငဆငျခငးတ႔ ျပလပပါက သ႔မဟတ ၎ႏငဆကစပေသာ အကးဆကမားေပၚေပါကပါက IICI ႏင ရကဒရပစ (REDRESS) အေနျဖင မညသညတာဝနမမရသညနညးတ ေနာငလညး မညသညတာဝနယမႈမရမညမဟတေပ။ ေဖာျပပါ စာရြကစာတမးမားက အသးျပသ တငးသည ၎တြင ပါဝငေသာအေၾကာငးအရာမားက လကေတြ႕ကငသးျခငး ႏင/သ႔မဟတ အသးျပရနေဘးကငးျခငးႏင သငေတာျခငးမားရမရ အကျဖတရန တာဝနရသည။ ဤျဖညစြကမြမးမခကတြင ဤျဖညစြကမြမးမခက၏ အခနး (၁) တြင ရငးျပထားသညအတငး မေတာတဆ အမႈမအမတမ မားယြငးမႈ မားပါရေကာငးပါရႏငသည။ အေၾကာငးအရာမား ေခတမျခငးရမရႏင မနကနျခငးရမရက စစေဆးရနမာ အသးျပသမား၏ တာဝနသာ ျဖစသည။ IICI ၏ ေနာကေၾကာငးရာဇဝင

ႏငငတကာရာဇဝတမႈစစမးစစေဆးေရး အဖြ႕အစညးသည စစရာဇဝတမႈမား၊ လသားခငးညာတာေထာကထားမႈဆငရာ ရာဇဝတမႈမား၊ လမးတးသတျဖတမႈႏင ဆးရြားေသာ လ႔အခြငအေရးခးေဖာကမႈမားက စစမးစစေဆးရနႏင မတတမးျပစရနအတြက ႏငငတကာဆငရာ၊ ျပညတြငးဆငရာ၊ ၿမ႕ျပလ႕အဖြ႕အစညးဆငရာႏင အျခားစစမးစစေဆးသမားႏင လကေတြ႕ကငသးသမား၏ စြမးေဆာငရညက တညေဆာကျခငးႏင ျမငတငေပးျခငးတ႔တြင အထးျပလပေဆာငရြကသည။ ၎အဖြ႕အစညးမ ေပးအပေသာ သငတနးမားတြင ပဋပကၡႏင ဆကႏြယေသာ လငမႈႏင ကားမအေျချပ အၾကမးဖကမႈမားက စစမးစစေဆးျခငးဆငရာ သငတနးေပးျခငးပါဝငသည။ IICIႏငပတသက၍ ထပမသရလပါက www.iici.globalတြင ဖတ႐ႈႏငသည။

ရကဒရပစ (REDRESS) ၏ ေနာကေၾကာငးရာဇဝင

ရကဒရပစ (REDRESS) သည ၿဗတသႏငငႏင နယသာလနႏငငတ႔တြင အေျခစကထားေသာ ႏငငတကာ လ႔အခြငအေရးဆငရာ အစးရ မဟတသည အဖြ႕အစညးျဖစၿပး ႏငငတကာရာဇဝတမႈမားႏင ႏပစကညဥးပနးမႈမားမ လြတေျမာကရငသနလာသမားက ကညပပးေပးရန၊ စစေလာေၾကးကသ႔ေသာ အျခားပစေလာေၾကးမားႏင တရားမတမႈရရရန၊ ႏပစကညဥးပနးမႈကးလြနခၾကသမားႏင အစးရမားက တာဝန ယခငးႏငရန၊ ခရသမားအတြက ျပနလညထေထာငျခငးက ျပလပျခငးႏင ႏငငတကာ စခနစညႊနးမားႏင အည လပေဆာငျခငး နညးလမးမားက ခမတႏငရန လပပငခြငအာဏာရသည။ ရကဒရပစ (REDRESS) ႏငပတသက၍ ထပမသရလပါက www.redress.org တြင ဖတ႐ႈႏငသည။

iii

မာတကာ ပဋပကၡအတြငး လငအၾကမးဖကမႈက စစမးစစေဆးျခငးႏင မတတမးျပျခငးႏငပတသက၍ ႏငငတကာ လပထးလပနညးမားစာအပ (“IP2”) ဒတယအႀကမပႏပထတေဝမႈ (မတလ ၂၀၁၇) တြင ပါဝငေသာဤအခနးမားႏင အခနးခြမားသည လြယကစြာကးကားႏငသည လငအၾကမး ဖကမႈႏင ပတသကေသာ အခကမားမားစြာ ေဖာျပပါရေသာလညး အခနးမားအားလးသည ႏငငအလက ထပမမြမးမျပျပငျခငး တ႔ပါရရန လအပေၾကာငး သတျပပါ။

အတေကာကမား ......................................................................................................................... vi

အပငး ၁။ ႏငငတကာ လပထးလပနညးမားက ျမနမာႏငငတြင အသးျပျခငး .............................................. 1 အခနး ၁ - နဒါနး ...................................................................................................................... 1

အပငး ၂။ လငအၾကမးဖကမႈဆသညမာ အဘယနညး။ ......................................................................... 2 အခနး ၂ - ျမနမာႏငငရ လငအၾကမးဖကမႈက နားလညျခငး ............................................................... 2

၁။ စစတပႏင ႏငငတကာမဟတေသာ လကနကကငမားၾကား ပဋပကၡ ....................................................... 2 ၂။လမးေရးအစြနးေရာက ဗဒၶဘာသာဝငမား၏ လႈပရားမႈမား ျမငတကလာျခငး ............................................. 3 ဇယား ၁။ ႐ဟငဂာမဆလငမားက တငးရငးသားထမထတပယျခငး ........................................................................ 4

၃။ ပဋပကၡႏင ရကစကယတမာမႈဆငရာ လငအၾကမးဖကမႈမတတမးမား ..................................................... 5 ၄။ စစတပႏင ရမားက အျပစလြတေနျခငး ............................................................................................ 5

(ခ) ျမနမာႏငငရ ပဋပကၡႏင ရကစက ယတမာမႈဆငရာ လငအၾကမးဖကမႈပစမား ............................... 5 ၅။ မဒမးမႈ ...................................................................................................................................... 5 ၆။ ထနးသမးစခနးတြင ညဥးပနးမႈႏင လငကၽြနျပမႈပစျဖင လငအၾကမးဖကမႈ ................................................ 7 ၇။ အတငးအကပ ကေလးပကေစျခငးႏင ကေလးဖကချခငး .................................................................... 7 ၈။ အတငးအကပ လကထပေစျခငးႏင ကယဝနေဆာငေစျခငး ................................................................. 7 ၉။ လငပငးဆငရာ မဖြယမရာျပျခငး၊ မဒမးကငရန ၿခမးေျခာကျခငးႏင အတငးအကပ ကယလးတးျဖစေစျခငး ..... 7 ၁၀။ ေနရပတြငးထြကေျပးတမးေရာငေနရသမားႏင သကဆငေသာ လငပငးဆငရာႏင ကားမအေျချပ အၾကမးဖကမႈ ................................................................................................................................. 7

(ဂ)ပဋပကၡႏင ရကစကမႈဆငရာ လငအၾကမးဖကမႈ ...................................................................... 8 ၁။ လႈ႕ေဆာမႈမား ............................................................................................................................ 8 ၂။ မတငတနးၾကေသာ လငအၾကမးဖကမႈ ............................................................................................. 8 (၃) ခရသသားေကာငမား ................................................................................................................. 8 ၄။ ကးလြနသမား .......................................................................................................................... 9 ၅။ လငအၾကမးဖကမႈ အတငးအတာ .................................................................................................. 10

(ဃ) ျမနမာႏငငရ ပဋပကၡႏင ရကစကယတမာမႈဆငရာ လငအၾကမးဖကမႈ၏ ႐ကခတမႈ ...................... 10

အပငး ၃။ တာဝနခႏငမႈလမးေၾကာငးမားႏင ျပနလညကစားႏငမႈ ........................................................... 13 အခနး ၃။ ျမနမာႏငငႏငဆကႏြယေသာ တာဝနခႏငမႈ လမးေၾကာငးမားႏင ျပနလညကစားႏငမႈအေပၚ သးသပခက ........................................................................................................................... 13

(က) ျမနမာႏငင၏ ဥပေဒေရးရာအေနအထား ............................................................................. 13 (ခ) တရား႐းမား၏ နညးပါးေသာအခနးက႑ ............................................................................. 14

ဇယား ၂။ ျမနမာႏငငတြင တရား႐းမားက ေရာငရားျခငး ..................................................................................... 14

iv

(ဂ) ျမနမာႏငငႏငဆကႏြယေသာ တာဝနခႏငမႈ လမးေၾကာငးမားႏင ျပနလညကစားႏငမႈအေပၚ သးသပခက ....................................................................................................................... 15 ၁။ ျပညတြငးလမးေၾကာငးမား (ျမနမာ) .............................................................................................. 15 ဇယား ၃။ ျမနမာႏငငဆငရာလ႕အခြငအေရးေကာမရငတြင တငၾကားသမားက လကတ႔ျပနျခငးမား .............................. 16

၂။ လ႔အခြငအေရးဆငရာ ေဒသတြငးလပငနးစဥမား .............................................................................. 17 ၃။ ႏငငတကာ တာဝနခႏငမႈ လပငနးစဥမား ....................................................................................... 17 ၄။ စစမးစစေဆးေရးႏင အခကအလကရာေဖြျခငးအဖြ႕မား ..................................................................... 18 ၅။ ႏငငတကာႏင ဖကစပ တရား႐းမားႏင ခ႐းမား ............................................................................... 18 ဇယား ၄။ ျမနမာႏငငတြငးရ ကမၻာကလသမဂၢဆငရာ လြတလပေသာ ႏငငတကာ အခကအလကရာေဖြေရး လပေဆာငခက ............................................................................................................................................................. 18

၆။ တတယႏငငမားတြင လပေဆာငျခငး - ကမၻာလးဆငရာ တရားစရငပငခြငအပါအဝင နယပယခ႕ထြငတရားစရငပငခြင ၁၈၈ ................................................................................................. 19

(ဃ) တာဝနယႏငမႈ လမးေၾကာငး ဇယား .................................................................................. 20 အခနး ၄။ ျမနမာႏငငဥပေဒအရ ရာဇဝတမႈဆငရာ တစဥးခငးတာဝနယမႈ ............................................. 22

(က) ဥပေဒဖြ႕စညးပ ............................................................................................................. 22 ဇယား ၅။ စစတပ၏ ဆးရြားေသာ လ႔အခြငအေရးခးေဖာကမႈအတြက တရားမမႈမား .................................................. 23

(ခ) ျမနမာႏငငဥပေဒအရ လငအၾကမးဖကမႈ .............................................................................. 23 ၁။ ျမနမာႏငငဥပေဒအရ ပဋပကၡႏင ရကစကယတမာမႈဆငရာ လငအၾကမးဖကမႈပစမားႏငစပလဥးေသာ ရာဇဝတမႈမား .............................................................................................................................. 24 ဇယား ၆။ ပမနရေနေသာ ရာဇဝတမႈမားက အသးျပမႈအားနညးျခငး ...................................................................... 29

၂။ တာဝနယမႈနညးလမးမား ............................................................................................................ 30 တာဝနယမႈနညးလမးမား ....................................................................................................... 30 သကဆငသည ပဒမမား ........................................................................................................ 30 ေဖာျပခက ......................................................................................................................... 30 ၃။ ရာဇဝတမႈဆငရာ တာဝနယမႈက ဖယရားေနေသာ ကာကြယမႈမား၊ ဆငေျခမားႏင အျခား ေနာကကြယ အေၾကာငးရငးမား ......................................................................................................................... 31 ဇယား ၇။ ဥပေဒႏငမညေသာ အမန႔မားက သသာစြာျပလပေနေသာ သစၥာမရေသာ ကာကြယေရးတပ .......................... 33

၄။ ကေလး ျပစမႈကးလြနသမား ....................................................................................................... 33 ၅။ ညႊနၾကားခကမား ..................................................................................................................... 33 ၆။ ကငးလြတခြငႏင လြတၿငမးခမးသာခြင ........................................................................................... 33

ဃ။ လပငနးစဥမားႏင သကေသမားက ေဆာင႐ြကျခငးစညးမဥးမား .............................................. 33 ၁။ သေဘာတညျခငး ..................................................................................................................... 33 ၂။ အတညျပျခငး .......................................................................................................................... 34 ၃။ စတငလပေဆာငမႈႏင ေနာကဆကတြလငထပါးမႈ ............................................................................. 34 ၄။ သကေသစႏႈနး ......................................................................................................................... 34 ၅။ လပငနးစဥ .............................................................................................................................. 34

အပငး ၄။ လကေတြ႕မတတမးတငျခငး - ျပငဆငျခငး .......................................................................... 37 အခနး ၇။ ထခကနစနာမႈ မျဖစေစေရး .......................................................................................... 37

(က) ခရသမားႏင မကျမငသကေသမားက ထခကနစနာႏငေစသည အလားအလာရငးျမစမား ............ 37 (ခ) အေၾကာငးၾကားထားေသာ သေဘာတညခက ....................................................................... 38 (ဂ) ထခကနစနာမႈက ေလာပါးေစျခငး ...................................................................................... 39 ၁၉။ ၿခမးေျခာကမႈႏင အႏရာယက အကျဖတျခငးမား ............................................................................ 39

v

ဇယား (၈)။ ။အခြငရ ပဂၢလမား ..................................................................................................................... 40 ၂၊ လ႕ဝကခကထနးသမးမႈ ............................................................................................................. 41 ၄။ လႊေျပာငးေပးျခငးမား ................................................................................................................. 41

အခနး (၈) ။ ။ အႏရာယကငးေရးႏင စတပငးဆငရာလၿခေရး ............................................................ 43 (က) နဒါနး ......................................................................................................................... 43 လကေတြ႔လပေဆာငသမားအတြက အႏရာယမားက စမလပေဆာငျခငး ......................................... 43

ဇယား (၉)။ ။ သြယဝကရရေသာ စတဒဏရာက ေဖာထတျခငး ............................................................................ 44 (ဂ) သတငးအခကအလကဆငရာ အႏရာယမားက စမလပေဆာငျခငး ........................................... 44 အကးလြနခရသမားႏင မကျမငသကေသမား၏ အႏရာယမားက စမလပေဆာငျခငး ........................ 44

အခနး (၁၀)။ ျမနမာႏငငရ လငအၾကမးဖကမႈမားတြင သကေသအမးအစားမား .................................... 46 (က) နဒါနး ......................................................................................................................... 46 (ခ) ထြကဆခကသကေသ .................................................................................................... 46 (ဂ) စာ႐ြကစာတမးသကေသ .................................................................................................. 46

ဇယား (၁၀) ဆရာမမားက မဒမးကင သတျဖတျခငးတြင ရရေသာ ႐ပပငးဆငရာ သကေသမားက စေဆာငးျခငးႏင ပတသကသည အခကမား .......................................................................................................................... 46

(ဃ) ႐ပပငးဆငရာသကေသ ................................................................................................. 46

အဆးသတမတစမား ................................................................................................................... 47

vi

အတေကာကမား

AA ရခငတပမေတာ

ABSDF ဗမာေကာငးသားမား ဒမကရကတစတပဥး

ALP ရခငလြတလပေရးပါတ

ARIF ရခင႐ဟငဂာ အစၥလာမတပဥး

ARSA ရခင႐ဟငဂာ ကယတငေရးတပ

ASEAN အေရ႕ေတာငအာရႏငငမားအဖြ႕

CARSV ပဋပကၡႏင ရကစကယတမာမႈဆငရာ လငအၾကမးဖကမႈ

CEDAW အမးသမးမားက ခြျခားဆကဆျခငး ပစအားလးက ဖယရားျခငးဆငရာလပထးလပနညး

CEDAW Committee အမးသမးမားက ခြျခားဆကဆျခငး ပစအားလးက ဖယရားျခငးဆငရာ ေကာမတ

CNF ခငးအမးသားတပဥး

CRC ကေလးသငယ အခြငအေရးဆငရာ လပထးလပနညး

CrPC ျပစမႈဆငရာကငထးဥပေဒ

CRPD မသနစြမးသမားအခြငအေရးဆငရာ လပထးလပနညး

DKBA ကရငဗဒၶဘာသာ/ ပရဟဆငရာ ဒမကရကတစတပမေတာ

EAOs တငးရငးသား တပမေတာအဖြ႕အစညးမား

FIR ပထမဥးဆးအၾကမးဖကမႈမတတမး

HaY ဟာရာခါ အယလ-ယာရင

HREIB ျမနမာႏငငရ လ႔အခြငအေရးဆငရာ ပညာေပးအဖြ႕အစညး

HRW လ႕အခြငအေရးေစာငၾကညမႈ

ICESCR စးပြားေရး၊ လမႈေရးႏင ယဥေကးမႈအခြငအေရးဆငရာ ႏငငတကာလပထးလပနညး

ICC ႏငငတကာ ရာဇဝတမႈတရား႐း

ICJ ႏငငတကာ ဂရလႀကးမားေကာမရင

IDP ျပညတြငးေန ထြကေျပးတမးေရာငသမား

IED လကျဖစေပါကကြပစၥညးကရယာ

IICI ႏငငတကာ ရာဇဝတမႈဆငရာ စစမးစစေဆးေရးအဖြ႕အစညး

IP2 ပဋပကၡအတြငး လငအၾကမးဖကမႈက စစမးစစေဆးျခငးႏင မတတမးျပျခငးႏင ပတသက၍ ႏငငတကာစညးမဥးစညးကမးမား (ဒတယအႀကမပႏပျခငး မတလ ၂၀၁၇)

KA ကရငနတပမေတာ

KIO/KIA ကခငလြတေျမာကေရးအဖြ႕အစညး/တပ

KNLA ကရငအမးသားလြတေျမာကေရးတပ

KPC ကရငအမးသားလြတေျမာကေရးတပႏင ၿငမးခမးေရးေကာငစ

KNU ကရငအမးသားအဖြ႕

KNWO ကရငန အမးသမးအဖြ႕အစညး

KWAT ထငးႏငငရ ကခငအမးသမးအဖြ႕အစညး

vii

KWO ကရငအမးသမးအဖြ႕အစညး

LAN ဥပေဒေထာကပေရးကြနရက

MN-DAA ျမနမာအမးသားဒမကရကတစမဟာမတတပမေတာ

NCA ျပညတြငးအပစအခတရပစေရး သေဘာတညခက

NHRC ျမနမာႏငငဆငရာ လ႔အခြငအေရးေကာမရင

NHRC Act ျမနမာႏငငဆငရာ လ႔အခြငအေရးေကာမရင အကဥပေဒ ၂၀၁၄

NMSP မြနျပညနယပါတသစ

NSPAW အမးသမးမားျမငတငေရး တစႏငငလးအဆငနညးဗဟာစမခက

OHCHR လ႔အခြငအေရး အထးအရာရ ကမၻာကလသမဂၢ႐း

PNLO ပအ႔ဝလမးဆငရာ လြတလပေရးအဖြ႕အစညး

PTSD စတဒဏရာေၾကာင စတဖစးမႈမမမနျခငး

SLORC ႏငငေတာၿငမဝပပျပားမႈ တညေဆာကေရးအဖြ႔

SSA-South ရမးျပညနယေတာငပငးတပမေတာ

SPDC ႏငငေတာေအးခမးသာယာေရးႏင ဖြ႕ၿဖးေရးေကာငစ

SWAN ရမးအမးသမးမားလႈပရားမႈကြနရက

TWO တာအနးအမးသမးအဖြ႕အစညး

TNLA တာအနးအမးသားလြတေျမာကေရးတပ

RSO ႐ဟငဂာစညးလးညညြတမႈအဖြ႕

RCSS ရမးျပညနယထနးသမးေရးေကာငစ

UN ကမၻာကလသမဂၢ

UNICEF ကမၻာကလသမဂၢ ႏငငတကာကေလးသငယမား အေရးေပၚရပေငြ (ယနဆက)

UNFFM ျမနမာႏငငရ ကမၻာကလသမဂၢ ႏငငတကာ အခကအလကရာေဖြေရးဆငရာ လြတလပေသာ စမခကမား

UNHCHR ကမၻာကလသမဂၢ လ႔အခြငအေရး အထးအရာရ

UPR ကမၻာကလသမဂၢဆငရာ ပမနစစေဆးမႈမတတမး

UWSA ဝျပညနယစညး႐းေရးတပမေတာ

WCRP အမးသမးမားႏင ကေလးသငယအခြငအေရး စမခက

WLB ျမနမာအမးသမးေရးရာအဖြ႕အစ

viii

1

အပငး ၁။ ႏငငတကာ လပထးလပနညးမားက ျမနမာႏငငတြင အသးျပျခငး

အခနး ၁ - နဒါနး

ပဋပကၡအတြငး လငအၾကမးဖကမႈက စစမးစစေဆးျခငးႏင မတ တမးျပျခငးႏငပတသက၍ ႏငငတကာ လပထးလပနညးမား စာအပ (“IP2”) ဒတယအႀကမပႏပထတေဝျခငးသည စစရာ ဇဝတမႈမား၊ လသားခငးစာနာ ေထာကထားမႈဆငရာ ရာဇဝတ မႈမား၊ လမးတးသတျဖတမႈႏင ဆးရြားေသာ ႏငငတကာ ရာဇ ဝတမႈ၊ လ႔အခြငအေရးႏင လသားခငး စာနာေထာကထားမႈဆင ရာ ဥပေဒ မားက စစမးစစေဆးရနႏင မတတမးျပစရာတြင အေကာငးဆးလပေဆာငႏငရန လမးညႊနခကမားက ခမတထား သည။၁ လကေတြ႕လပေဆာငသမား၊ သအရ အယအဆဆငရာ၊ တရားဥပေဒဆငရာႏင အလြန လကေတြ႕ကေသာ မတတမး ႐ႈေထာငမား ျပလပရနအတြက အလြနေကာငးေသာ အရငး အျမစျဖစသည။

ဤလပထးလပနညးစာအပ (၂) “IP2” တြင ရငးလငးစြာေျပာထား သည အတငးပင အေၾကာငးအရာအေသးစတပါဝငၿပး ပဋပကၡ တစခခငးစႏင ႏငငတစခခငးစတြင အေကာငးဆး လပေဆာင မႈလမးညႊနခကမားႏင အတတြဖကပါရေသာ သးသန႔ဥပေဒႏင

လကေတြ႕ေဆာငရြကခကမားရသည။ ၃ ဤျဖညစြက မြမးမခက က လပထးလပနညးစာအပ (၂) “IP2” ၏ တြဖကအျဖစ ရညရြယ ေရးသားထားျခငးျဖစၿပး ျမနမာႏငငရ အေျခအေနမားႏင ကက ညေသာ အခကအလကမားျဖင ကြာဟမႈက ျဖညထားျခငးျဖစ သည။ လပထးလပနညးစာအပ (၂) “IP2” က ျပနလညကးေရး ထားျခငးမဟတဘ တစမးတညးလညး အသးျပ၍မရေပ။ သ႔ေသာ ျမနမာႏငငအတြငး သသာထငရားေနေသာ ပဋပကၡႏင ရကစကယတမာမႈဆငရာ လငအၾကမးဖကမႈ (“CARSV”) ၏ သြငျပငလကၡဏာ မားႏင အေၾကာငးအရာမား၊ ျမနမာႏငင အဆငႏင ႏငငတကာအဆငအတြငး တရားမတမႈရေစရန အတြက ဥပေဒလမးေၾကာငးမား၏ အေနအထား၊ ႏငငအတြငး ပဋပကၡႏင ရကစကယတမာမႈဆငရာ လငအၾကမးဖကမႈ

(“CARSV”)၂ က မတတမးတငရာတြင ေပၚေပါကလာႏငသည လကေတြ႕ကစၥမား၊ လပငနးစဥဆငရာ လအပခကမားႏင အေသးစတသကေသလအပခကမားက ရညရြယထားျခငး ျဖစသည။

ဤျဖညစြကမြမးမခကသည လပထးလပနညး ၂ (IP2) အျဖစ သတမတထားေသာ ပဋပကၡႏင ရကစကယတမာမႈဆငရာ လငအၾကမးဖကမႈ (“CARSV”) က စစရာဇဝတမႈမား၊ လသား ခငးညာတာေထာကထားမႈဆငရာ ရာဇဝတမႈမား၊ လမးတး သတျဖတမႈႏင ဆးရြားေသာ ႏငငတကာ ရာဇဝတမႈ၊ လ႔ အခြငအေရးႏင လသားခငးစာနာေထာကထားမႈဆငရာ ဥပေဒ မားက အေလးေပးထားသည။ ႏငငအတြငး (ႏင စစရာဇဝတမႈ ျဖစလာႏငေသာ) ျပညတြငးလကနက ကငပဋပကၡျဖစရပမား အတြငးတြင ကးလြနေသာ လငအၾကမးဖကရာဇဝတမႈမားႏင

(ျပညတြငးလကနက ကငပဋပကၡျဖစရပမား မဟတေသာလညး ထကသ႔ေသာ အေျခအေနတြငလညး ကးလြနႏငေသာ) လသား ခငးစာနာေထာကထားမႈက ဆန႔ကငေသာ ရာဇဝတမႈမား သ႔မ ဟတ လမးတးသတျဖတမႈမားက အထးအေလးေပးထားသည။ လငအၾကမးဖကမႈက ပဋပကၡႏငဆကႏြယမႈမရေသာ ညဥးပနးမႈ ပစတစခအျဖစ သးသန႔သတမတျခငး မပါရေသာလညး ထသ႔ ေသာ အၾကမးဖကမႈသည လသားခငး စာနာေထာကထားမႈက ဆန႔ကငေသာ ရာဇဝတမႈမား သ႔မဟတ လမးတးသတျဖတမႈ မားႏင အျခား ဆးရြားေသာ လ႔အခြငအေရးခးေဖာကမႈမားက ျဖစလာေစႏငသည။

ဤျဖညစြကမြမးမခကက အသးျပသမားအေနျဖင ဥပေဒသည ေျပာငးလႏငေၾကာငး သတျပသငၿပး ဤအထတြငပါဝငေသာ ဥပေဒသတမတခကမားသည ျမနမာႏငငရ ေခတမဥပေဒမားႏင ကကညမႈရမရ စစေဆးသငသည။ ထသ႔ေသာ ရာဇဝတမႈမား အတြက တာဝနခမႈက ျမငတငရနနညးလမးမားက ဆကလက ေဆြးေႏြးေနၾကဆျဖစသည။ အဓပၸာယဖြငဆမႈ အသစမားႏင သကေသမားႏင လပငနးစဥစညးကမးမားက အသစဖနတးျခငး ျဖင ဥပေဒအသစမားႏင လပငနးစဥ အသစမားက ရာဇဝတမႈ မားက ဖနတးႏငလာမညျဖစသည။

ဤျဖညစြကမြမးမခကက ျပညတြငးႏင ျပညပမ လကေတြ႕ လပ ေဆာငသမားအတြက ရညရြယထားၿပး လြနခေသာ ႏစမားစြာက ကးလြနခေသာ ပဋပကၡႏင ရကစကယတမာမႈ ဆငရာ လင အၾကမးဖကမႈ (“CARSV”)က ျဖစေစ၊ ယခလကရ ျဖစခေသာ ပဋပကၡႏင ရကစကယတမာမႈဆငရာ လငအၾကမးဖကမႈ

(“CARSV”) ကျဖစေစ ရညရြယသည။၄ အပငး ၄ (လကေတြ႕ မတတမး တငျခငး) တြင ေဖာျပထားေသာ လကေတြ႕ ကစၥရပ မားသည ျမနမာႏငငအတြက မတတမးတငျခငးကသာ ရညရြယေသာလညး ႏငငတြငးႏင ႏငငျပငပ ႏစခလးတြင မတတမးတငျခငးႏင သကဆငသည။

ဤျဖညစြကမြမးမခကက REDRESS (www.redress.org) ႏင IICI (www.iici.global) ဝကဘဆဒတ႔တြင ရရႏငၿပး ျမနမာ ဘာသာျပနဆထားေသာ စာအပက ပႏပထတေဝၿပး ေနာကတြင ရရမညျဖစသည။ ၿဗတသအစးရ၏ ႏငငျခားေရးႏင ဓနသဟာယ ႐း (FCO) တြငလညး ၎၏ ဝကဘဆဒတြင ႏစဘာသာျဖင တငထားေကာငး တငေပးထားမညျဖစသည။

2

အပငး ၂။ လငအၾကမးဖကမႈဆသညမာ အဘယနညး။

အခနး ၂ - ျမနမာႏငငရ လငအၾကမးဖကမႈက နားလညျခငး

လငအၾကမးဖကမႈ - အထးသျဖင အမးသမးမားႏင မနးကေလး ငယမားက လငအၾကမးဖကမႈသည ျမနမာႏငငတြင ေန႔စဥဘဝ တြငျဖစေနေသာ အရာျဖစသည။၅ အျခားေနရာမားကသ႔ပင “ဓေလထးတမးအရႏင ယဥေကးမႈအရ လကခလပေဆာငမႈ မားက ေယာကားႀကးစးမႈႏင ကားမအေျချပခြျခားဆကဆမႈ ဆငရာ သေဘာထားမားႏင ေပါငးစပလကေသာအခါ [ကားမ အေျချပအၾကမးဖကမႈ] က သာမနအျဖစအပကကသ႔ နားလည ခြငလႊတေပးၾကသည။ ၆ လငအၾကမးဖကမႈမ အသကရငလြတ ေျမာကသမားကမ လမႈေရးအရႏင ဥပေဒအရပါ ကယျပန႔စြာ ခြျခားဆကဆၾကၿပး တရားမတမႈရရေရးလပရာတြင အခကအခ မားစြာႀကရကာ တခါတရ မေကာလႊားႏငေအာငျဖစတတသည။

ပဋပကၡႏင ရကစကယတမာမႈဆငရာ လငအၾကမးဖကမႈ (CARSV) က ျပညနယတြငးႏင ျပညနယမဟတေသာ ေနရာ မားရ ေရရည လကနကကငပဋပကၡမားႏင တကခကမႈမားတြင လပေဆာငသမားရေနၿပး ျပညသလထအေပၚ အျခားလပရပ မားမာလညး အလြနဆးရြားကာ လငအၾကမးဖကမႈ၏ ရကစက ေသာ အပငးမား ပါဝငေနေပသည။ ထလပရပအတြက တာဝနရ သမားက စစေဆးျခငးႏင တာဝနယခငးျခငးမာမ မရသေလာက ရားေပသည။

၁။ စစတပႏင ႏငငတကာမဟတေသာ လကနကကငမားၾကား ပဋပကၡ

ၿဗတသလကေအာကမ လြတလပေရးရၿပးေနာက လႊတေတာ ဒမ ကေရစကာလတအတြငးတြင ျမနမာႏငငသည စစတပ အပခပ ေရးေအာကသ႔ ၁၉၆၂ မ ၂၀၁၁ အထ ဆကတကနးပါးပင က ေရာကခသည။ ထအပခပမႈသည တရား႐းမားႏင ဥပေဒ စနစ မားက စစတပ၏လႊမးမးမႈျဖင ထနးခပႏငေအာငထ ခ႕ႏငခ သည။၇ စစအာဏာရငမားက ၂၀၁၁ တြင တရားဝင ဖကသမး ခၿပး ဒမကေရစေရြးေကာကပြမားျဖင အရပသား အစးရက ၂၀၁၅ တြင တငေျမာကႏငခ ေသာလညး စစတပသည ျပညသ၏ ထနး ခပမႈေအာကက ကေရာကလာသညမဟတဘ ျမနမာ ႏငငေရး တြင အငအားအႀကးဆးအျဖစ ဆကလက ရေနခၿပး ၂၀၀၈ အေျခခဥပေဒအရ လႊတေတာထတြင ထငခမား၏ ၂၅% က ရရေနဆျဖစကာ အငအားႀကး ဝနႀကးဌာနမားက ခပကင ထားသည။ ၈ တရား႐းမားက တက႐ကလႊမးမး မႈမားရေနဆ ျဖစၿပး စစတပ ဝနထမးမားႏငဆငေသာ အမႈမားတြင လြတလပ စြာ လပေဆာငႏငမႈက အျပညအဝရရထားသည။၉ ထ႔အျပင အေရးေပၚအေျခအေနတြင အေျခခဥပေဒအရ စစတပသည အရပသားအစးရက ျဖတခႏငၿပး တစကယတညး အပခပ ခြငရသည။ ၁၀

ျမနမာႏငငနယစပမားက ယခငကရခေသာ ယဥေကးမႈ သ႔မဟတ တငးရငးသားလမးစမား၁၁ ထက ၿဗတသအငပါယာ ေခတက သတမတခေသာ နယစပမဥးေပၚတြင အေျခခထားၿပး အာရတကတြင တငးရငးသား မားစြာရေသာ ႏငငမားထမ တစခ

ျဖစသည။၁၂ ထနယေျမမားထမ အခ႕မာ ၁၉၄၈ ခႏစ လြတလပ ေရးရၿပးကတညးက အပခပမႈေအာကသ႔ မေရာက ခၾကေပ။၁၃ ၁၉၈၂ ႏငငသားဥပေဒသည အဓကတငးရငးသား ၈ မးက အသ အမတျပခၿပး ထတငးရငးသားတ႔မာ ဗမာ ၁၄ (လဥးေရ၏ သးပ ႏစပခန႔)၊ ခငး၊ ကခင၊ ကယား၊ ကရင၊ မြန၊ ရခငႏင ရမးတ႔ျဖစ သည။ ထလမး ၈ မးက “လမးစ ၁၃၅ စ” အျဖစ အစးရက ထပမခြျခားသတမတခသည။၁၅ ထလမးစငယမားသည တရားဝငအသအမတျပမႈက မရရၾကေပ။

လြတလပေရးရၿပးေနာကတြင စတကးယဥေသာ လ႔အဖြ႕အစညး ျဖစေသာ ျမနမာႏငငသည ဗမာႀကးစးေသာ ႏငင၁၆ က တငးရငး သားအားလးက ေတာလနပနကနၾကသည ျပညတြငးစစျဖစရာ ေနရာျဖစလာသညၿပး လြတလပေရးအတြက သ႔မဟတ ကယပင အပခပခြငအတြက တကခကၾကသည။၁၇

တငးရငးသားကစၥရပမားသည ပစခတမႈမားက စတငျဖစေပၚ ေစေသာလညး သဘာဝရငးျမစမားက အလြသးစားျပလပျခငး၊ ေျမက အသးျပျခင၊ အေျခခလအပခကစမကနးမား ဖြ႕ၿဖးမႈ မညမျခငးႏင မးယစေဆးကနသြယျခငးတ႔ႏင ဆကစပေသာ ကစၥရပမားသည အေရးႀကးေသာ အခနးက႑မ ပါဝငလကရ သည။ လမားေသာ တငးရငးသားအပစႀကးမား (ဗမာ) သည လညး ဒမကေရစ ျပနလညရရရနအတြက စစတပအပခပေရးက တြနးလနရနႀကးစားလကရသည။ ၁၈ ၁၉၈၈ ခႏစတြင စစတပ အပခပေရးက အၾကမးမဖကဆန႔ကငမႈအား စစတပအငအားျဖင ၿဖခြငးခၿပး အရပသား ၃၀၀၀ - ၁၀၀၀၀ ဥးခန႔ ေသေၾကခၾကကာ လမားစြာတ႔သညလညး အယခဝငခြငမရဘ အကဥးခခၾကရ သည။၂၀

ဤျဖစရပေၾကာင တငးရငးသားလကနကကင အဖြ႕အစညးမား ဟ ေခၚၾကသည ႏငငအဆငမဟတေသာ လကနကကငအဖြ႕မား အေျမာကအျမားေပၚေပါကလာခၿပး ကယပငအပခပခြငႏင အသ အမတျပမႈရရေရးက အဆငျမငျမငရရရန ေတာငးဆလာၾက သည။၂၁ ထအခနမစ၍ စစတပ၏ အဓကလပေဆာငခကမာ ပငနကနယေျမတညၿမေရးႏင ဗဟထနးခပမႈစနစ တညၿမေရးက အငအားသးထနးသမးရနသာ ျဖစလာခသည။ အစးရစနစ အာဏာက လကခရနျငငးဆနေသာ လနညးစတငးရငးသား မားႏင စစပြျဖစရန အဓပၸာယသကေရာကေစခသည။ လကနက ကင တပမားက အလြနအမငးမားျပားလာေစခၿပး တငကားအပါ အဝင စစလကနကပစၥညးမား အမားအျပားဝယယလာေစခ သည။ ကနရေတာငခေနေသာ လကနကကငအပစမားက မး ကၽြမးေနေသာ ကမၻာေျမႀကးႏင ျပနလညပနကနတကခကမႈ နညးလမးမားက အသးျပၿပး ေျပာကကားစစပြက လပေဆာင ခၾကသည။ ၂၂

ထနညးလမးမား၏ အစတအပငးအျဖစ စစတပသည “ျဖတ ၄ ျဖတ” နညးဗဟာဟ ေခၚသည နညးလမးက အသးျပၿပး ေျပာက ကားစစတပမားက အေထာကအပျပေနသည မသားစမားႏင

3

ေဒသခရြာမားက ျဖတေတာကျခငးျဖင အရပသားမားထမ ခြထတၾကသည။

အရပသားမားစြာက ျပညတြငးတြင အတငးအကပ ျပနလည ေနရာခထားျခငးတ႔သည စစတပ၏ အဓက နညးဗဟာျဖစ သည။၂၃ စစတပသည ေျပာကကား တပမားက အေထာက အပေပးေနျခငးမ ျဖတေတာက ရနအတြက အတငးအကပ ျပနလညေနရာခထားေရး ဇက ေနရာအကယႀကး တညေဆာက ခသည။ လကေလာမႈမရေသာရြာမားက ေျမႀကးသာ ကနသည အထ လြတလပေရးတပမားက တက႐ကကညသညဟ ထငရ ေသာ ေကးရြာလထကမ ရြာ၏ ေရအရငးအျမစထသ႔ မး႐ႈ႕ခၿပး ေရာဂါရေသာ ၾကကငကမားက စစတပမ ပစခခေၾကာငး ေကာလဟာလမားဖနတးၿပး ထြကေျပးေအာင ျပလပခၾက သည။

၂၄ ထနညးလမးႏင အတ အရပသားမားက ပစခတျခငးႏင

အတငးအကပခငးေစျခငး၊ ဥပေဒျပငပ သတျဖတျခငး၊ လင အၾကမးဖကျခငး၊ ညဥးပနးျခငး၊ ႐ကႏကျခငး ႏင အျခားႏပ စကျခငး၊ ျပညသမား၏ ပငဆငမႈမားက ဖကဆးျခငးမားျပ လပခၾကသည။၂၅ ၁၉၉၀ ျပညႏစမားတြင ႏစစဥ လဥးေရ ၁၀၀၀၀ ခန႔ တကပြေၾကာင ေသေၾကခသညမာ ႏစေပါငး ၄၀ ရၿပဟ ခန႔မနးသရရသည။၂၆

ဤျဖစစဥအတြငး စစတပသည အဖြ႕အမားစက ေခၽြးသပၿပး အပစအခတရပစေရး သေဘာတညခကမားက လကမတ ေရးထးခေသာလညး ေနာကပငးတြင အခ႕က ခးေဖာကချခငး (ကခငတြင ပမသသာစြာ) သ႔မဟတ အခ႕ကစၥရပမားတြင ရကစကမႈသည ဆကလကျဖစပြားေနခသည (ဥပမာအားျဖင ရမးျပညေျမာကပငး)။ ၂၇ ႏစသမေပး ထားေသာ ေနရာမားတြင ႏငငေရးအရ အၾကမးဖကမႈ နညးလမးက အသးျပၿပး နယေျမက ထနးသမးထားသည။ ၂၈

၂၀၁၅ ေအာကတဘာ ၁၅ ရကတြင အမးသားဒမကေရစ အဖြ႕ ခပအစးရ၏ ေရြးေကာကပြျဖစခၿပးေနာက တငးရငးသား တပမ ေတာအဖြ႕အစညးမားႏင ဗဟအစးရတ႔ အပစအခတ ရပစေရး သေဘာတစာခပမားခပဆခၾကသည။ ၂၉

သ႔ေသာ အႀကးဆး တငးရငးသား တပမေတာအဖြ႕ အစညးအခ႕ မာ အစးရက ျပ႒ာနးထားေသာ တားျမစခကမားေၾကာင လက မတထးရန မျဖစႏငျဖစေနသည။ ကခငျပညနယႏင ရမးျပညေျမာငပငးမ တငးရငးသား တပမေတာအဖြ႕အစညးမား ၄ ခသည အပစအခတရပစေရး၏ အျပငဘကတြငရေနၿပး စစတပ ႏင ဆကလကတကပြျဖစေနကာ စစတပမ ႏစဖက ညပတက ျခငး ႏင ေလေၾကာငးျဖငတကခက ျခငးက ၂၀၁၆ ခႏစတြင ျပလပၿပးေနာကတြင ပမျပငးထနလာခသည။ ၃၀ ထ႔ျပင အပစ အခတရပစေရးက လကမတထးထားသမားႏင အေကာင အထညေဖာရနမာလညး မတမႈမရဘ ေႏးေကြးေနၿပး အပစ အခတရပစေရးလကမတ ထးထားေသာ ၿမ႕နယ ၉၄ ၿမ႕နယတြင ၄၀ ၿမ႕နယမာ လကနကကငအဖြ႕မားရေနေပသည။ ၃၁

၂၀၁၇ ခႏစ ျမနမာႏငငတြင စစတပႏင တငးရငးသားတပမေတာ အဖြ႕အစညးမား စြာ - (၁) ကခင (ကခငလြတေျမာကေရးအဖြ႕/ တပ ((“KIO”/”KIA”))၊ (၂) ရမးျပညေျမာကပငး (တငးရငးသား

တပမေတာအဖြ႕အစညးမား စြာ - KIA၊ တာအနးအမးသား လြတေျမာကေရးတပ (“TNLA”)၃၂၊ ျမနမာႏငငဒမကရကတစ မဟာမတတပ(“MN-DAA”)ႏင ရခငတပမေတာ (“AA”)၊(၃) ရခင (အာရကန ႐ဟငဂာ ကယတငေရးတပ (“ARSA”) က ဆန႔ကင တကခကေနေသာ သ႔မဟတ ဟာရာခါ အယလ-ယာရင (HaY))၊ (၄) ကရင (ကရငန) (ဒမကရကတစ ကရငဗဒၶဘာသာ တပ (DKBA”)က ဆန႔ကငတကခကေနေသာတပ - စသညတ႔ ၾကားတြင ႏငငတကာအဆငမဟတေသာ လကနကကင ပဋပကၡမား ရေနခၾကသည။ ၃၃

၂။လမးေရးအစြနးေရာက ဗဒၶဘာသာဝငမား၏ လႈပရားမႈမား ျမငတကလာျခငး

ပဋပကၡႏင ရကစကယတမာမႈဆငရာ လငအၾကမးဖကမႈ (CARSV) က ပမနားလညလာေစရန အေရးႀကးမႈ ပမျဖစပြား လာေသာ မၾကာေသးခငက ကစၥရပတစခမာ ရခငျပညနယတြင ျဖစၿပး ျမနမာႏငငအတြငး ဗဒၶဘာသာ အစြနးေရာကလႈပရားမႈ မားျမငတကလာကာ မဆလငမားက လ႔ဘဝႏငဆငေသာ ၿခမး ေျခာကမႈအျဖစ ပေဖာၾကကာ ဗဒၶဘာသာသည အားနညးၿပး အစၥလမဘာသာက အစားထးဝငေရာကကာ အဓကဘာသာ ျဖစမသြားေစရနအတြက ကာကြယရနလအပသညဟ ဆၾက သည။ ၃၄

ဤျဖစပြားမႈသည ၉၆၉ လႈပရားမႈ၏ အစတအပငးအျဖစ ပ႕ႏ႔ လာခၿပး ၂၀၁၁ ခႏစတြင ႏငငေရးလြတလပခြငက ရရၿပးေနာက အစၥလာမေပၚေပါကလာမႈက စြပစြေျပာဆေသာ အစြနးေရာက အျမငမားက ဘနးေတာႀကးမားက ဥးေဆာင အသလႊငခၾကၿပး မဆလငလပငနးမားက ဖယကဥရန ပမအသားေပးတကတြနး ခၾကသည။ ၃၅ ၂၀၁၃ ခႏစတြင ထေရာကေသာ တားျမစမႈ ရလာ ခၿပး လႈပရားမႈသည လမး၊ ဘာသာက ကာကြယရန အတြကပမ စနစကေသာ အဖြ႕အစညးအျဖစ ေပၚေပါကလာကာ မဘသ ဟ လသမားလာသည။ ၃၆

မဘသ သည ၂၀၁၅ ခႏစတြင လဥးေရထနးခပေရး၊ ဗဒၶဘာသာ ဝငအမးသမးမား အျခားဘာသာဝငမားက လကမထပေရး၊ ဘာသာေျပာငးေရးႏင တစလငတစမယားစနစ စသညတ႔ႏင ပတသကသည လမးဘာသာကာကြယေရးဥပေဒက ျပ႒ာနးရန အစးရက ေတာငးဆမႈေအာငျမငခသည။ ၃၇ ထဥပေဒမားသည မဆလငမားက ခြျခားဆကဆရန အတြက ရညရြယၿပး လပေဆာငခေၾကာငး ျပငးထနစြာ ေဝဖနခရလကရသည။ ၃၈ ထ႔အျပင မဘသ အတြငးရ ဘနးေတာႀကးအခ႕သည မဆလင ဆန႔ကငေရး ေဟာေျပာမႈမားႏင အမနးစကားမားက ကန႔ကြကၾကေသာလညး အျခားအေရးပါေသာ ဘနးေတာႀကးမားႏင အရပသားမားမာ တစယသနအစြနးေရာက မဆလငဆန႔ကငေရးအျမငမားက ေထာကခအားေပးၾကၿပး လမးဘာသာကာကြယသညဟ အေၾကာငးျပကာ အၾကမးဖကမႈ က လႈ႕ေဆာၾက မသကးကၽြနျပၾကသည။ ၃၉ ထသ႔ျပလပျခငးသည ပမတငးမာေသာအေျခအေနက ျဖစေစၿပး ႀကးမားေသာ ရပရြာတြငး အၾကမးဖကမႈက ျဖစလာႏငေစသည။ ၄၀

4

ဇယား ၁။ ႐ဟငဂာမဆလငမားက တငးရငးသားထမထတပယျခငး

ႏငင၏ တငးရငးသားအဖြ႕ဟ တရားဝငသတမတျခငးမခရေသာလညး စစတပမ ထပကာထပကာ ပစမတထား တကခကခရသညအဖြ႕မာ ရခငျပညနယရ ႐ဟငဂာမဆလငအဖြ႕ျဖစသည။ ဗဒၶဘာသာရခငလမားစႏင ႐ဟငဂာမဆလငလနညးစၾကားရ တငးမာမႈမားႏင အၾကမး

ဖကမႈမားသည ၿဗတသကလနေခတကပင ရေနခသည။ ၄၁ ရခငမားက ႐ဟငဂာမားသည တငးရငးသားမားမဟတေၾကာငးႏင ရခငျပည နယႏင သမငးအဆက အစပမရေၾကာငး ျငငးဆၾကၿပး ျမနမာႏငငႏင ဘာသာေရး၊ ဓေလထးစ သ႔မဟတ လမႈေရးအရ ဆကႏြယမႈမရေသာ

(တငးရငးသားမဟတေသာ သ႔မဟတ ခးဝငမားအျဖစ သတမတၾကၿပး) ႐ဟငဂာမားက ဘဂၤလမားအျဖစသာ ႐ႈျမငၾကသည။၄၁

႐ဟငဂာမားသည ဗမာအစးရအဆကဆကလကေအာကတြင သြားလာမႈက တားျမစကန႔သတမႈ၊ ပညာသငခြငႏင ကနးမာေရး ဝနေဆာငမႈ ရပငခြငမားအပါအဝင ခြျခားဆကဆ ဖႏပခရမႈမားက ဆယစႏစမားစြာ ခေနၾကရၿပး ၁၉၈၂ ခႏစ ႏငငသားဥပေဒအရ ၎တ႔၏ ႏငငသား

ျဖစပငခြငက ထေရာကစြာ ရငးထတခၾကသည။၄၃

၁၉၇၈ ခႏစတြင ႐ဟငဂာ ႏစသနးေကာသည အၾကမးဖကမႈႏင ဖႏပမႈမားမ လြတေျမာကရန ဘဂၤလားေဒရက ထြကေျပးခၾကၿပး ၁၉၉၁ - ၁၉၉၂ တြင ႏစသနးခြေကာထပမ ထြကေျပးခၾကသည။ ၄၄ ေနာကပငးတြင အမားစက ဘဂၤလားေဒရမ အတငးအကပ ျပနလညပ႔ေဆာင

ခသည။ ၄၅ လ႔အခြငအေရးေစာငၾကညစာရငးအရ ႐ဟငဂာမားက မတရားျပျခငးသည အျခားတငးရငးသား လနညးစမားက ထကာလ အတြငး ျပလပခသညမားႏင အလြန ကြျပားျခားနားသည။အျခားေနရာမားတြင ဗမာစစတပသည တငးရငးသားလကနကကငအဖြ႕မားႏင အခနၾကာျမငစြာ တကခကၾကၿပး ထပဋပကၡမားမ အရပသားမားအေပၚ တရားဥပေဒႏငမညေသာ တကခကမႈမား ထြကေပၚလာတတသည။ ႐ဟငဂာကစၥတြငမ ႏငငအဆငမဟတေသာ လကနကကငအဖြ႕မား - ႐ဟငဂာ စညးလး ညညြတေရးတပ (“RSO”) ႏင အာရကန ႐ဟငဂာအစၥလာမတပဥး (“ARIF”) တ႔က ရခငျပညနယ ေျမာကပငးတြင ၁၉၈၂ ခႏစႏင ၁၉၈၇ ခႏစတြင တညေထာငခၾကေသာလညး ထအဖြ႕မားႏင အျခားအဖြ႕တ႔သည ျမနမာစစတပ၏ အေနအထား၊ ၎တ႔၏ အဓကပစမတ သ႔ဟတ ျမနမာလ႔အဖြ႕အစညးက မညသည အခါမ ျပငးထနေသာ ၿခမးေျခာကမႈမျပခေပ။ သ႔ေသာ ျမနမာလၿခေရးတပမားကမ ႐ဟငဂာမားအေပၚ ကယျပန႔စြာ မတရားျပခၾကၿပး

ေနရာေရႊ႕ေျပာငးေနထငရန သသာထငရားေသာ ဖအားေပးမႈမားရေနသည။ ၄၆

ရပရြာၾကားအၾကမးဖကမႈအႀကးစားသည အခနၾကာလာသညႏငအမ ဆကျဖစလာေနခသည။ ၂၀၁၂ ခႏစတြင ရပရြာၾကား အၾကမးဖကမႈ ေၾကာင အနညးဆး လ ၁၉၂ ဥး ( ႐ဟငဂာ ၁၃၄ ဥးႏင ရခင ၅၈ ဥး) ေသဆးခၿပး ပငဆငမႈမားက ကယျပန႔စြာ ဖကဆးျခငးလညးရခကာ ၈၆% ခန႔မာ ႐ဟငဂာမား၏ ပငဆငမႈမားျဖစသည။ အၾကမးဖကမႈေၾကာင ေနရပတမးေရာငထြကေျပးသ (“IDPs”) တစသနးေလးေသာငး

ခန႔ရၿပး ၉၅% ေကာမာ ႐ဟငဂာမားျဖစသည။ ၄၇

ရခငျပညနယေျမာကပငးတြင အၾကမးဖကမႈျမငတကျခငးႏင ေနရပတမးေရာငမႈမားစြာျဖစျခငး အျဖစအပကေနာကတစခမာ ၂၀၁၆ ေအာကတဘာလတြငျဖစၿပး ေမာငေတာႏင ရေသေတာငရ နယစပရစခနးမားက ရခင႐ဟငဂာကယတငေရးတပ(ARSA) က တကခကမႈ မား ဆကတကျဖစခသည။ ၂၀၁၆ ႏဝငဘာလႏင ၂၀၁၇ ၾသဂတလတ႔တြင ရခင႐ဟငဂာကယတငေရးတပ(ARSA) ၏ တကခကမႈမား ေၾကာင ျမနမာစစတပအေနျဖင ရငးလငးေရးစမခကက ျမနဆနစြာလပခရၿပး မဆလငအသငးအဝငးက ထခကေစခကာ ႐ဟငဂာဥးေရ

ေျခာကသနးေကာခန႔က ဘဂၤလားေဒရသ႔ ထြကေျပးတမးေရာငရေစခသည။၄၈ ၂၀၁၇ မတလတြင ထတျပနေသာ ကမၻာကလသမဂၢ၏ တငျပခကမတတမးတြင (ကလသမဂၢမတတမးဟ ဤေနရာတြင ေခၚဆ) ကယျပန႔စြာျဖစပြားေနသည တရားဥပေဒအရ မဟတေသာ ကြပမကမႈမားႏင ကေလးသငယ သတျဖတမႈမား အပါအဝင အျခားတရားဥပေဒႏင မညေသာသတျဖတမႈမား၊ အတငးအကပ ေပာကကြယ ေစမႈမား၊ အပစဖြ႕မဒမးကငမႈမား အပါအဝင မဒမးမႈမား၊ အျခားအၾကမးဖကမႈပစမား၊ ႏပစကမႈႏင အျခားရကစက လမဆနေသာ သ႔မဟတ ႏမခဆကဆမႈမား သ႔မဟတ ျပစဒဏေပးျခငး၊ အမမး႐ႈ႕ျခငးႏင အျခားပငဆငမႈမားမး႐ႈ႕ျခငး၊ အစားအေသာကမားႏင အစားအေသာက

ရငးျမစမားက ဖကဆးျခငး၊ ခးယျခငးႏင တငးရငးသားႏင ဘာသာေရး ခြျခားမႈမားက အေသးစတေဖာျပထားသည။၄၉

လ႔အခြငအေရးဆငရာ ကမၻာကလသမဂၢ အထကေကာမရငမငးႀကး ဇကရာအကအယလဟစန (Zeid Ra’ad Al Hussein) က “လမး

သန႔ရငးေရးအတြကစာအပႀကး” ၅၀ ႏင ကလသမဂၢမတတမးက ကးလြနခေသာ ရာဇဝတမႈမားသည လသားခငး စာနာေထာကထားမႈက ဆန႔ကငေသာရာဇဝတမႈမား အလြနျဖစႏငေၾကာငး ေကာကခကခ ထားသည။ ၅၁ ၂၀၁၇ ဒဇငဘာလတြင အထကေကာမရငမငးႀကးက ႏငငတြငးရ စစတပမလမားႏင အရပသားအစးရတ႔သည လမးတးသတျဖတမႈအတြက တာဝနရေကာငးရႏငသညဟ ေဖာျပခသည။ ၂၀၁၈ ေဖေဖၚဝါရတြင ကလသမဂၢ လ႔အခြငအေရးဆငရာ မဟာမငးႀကးရး၏ ျမနမာႏငငဆငရာ အထးကယစားလယ ( ျမနမာႏငငဆငရာ ကလ သမဂၢ အထးကယစားလယ) ယနဟးလက ရခငျပညနယတြင စစတပ လပေဆာငခကမားမာ လမးတးသတျဖတမႈ၏ လကၡဏာမား ပါရ

သညဟ ဆသည။ ၅၃ ကမၻာကလသမဂၢ လြတလပေသာ ႏငငတကာ အခကအလကရာေဖြေရးစမခက (“UNFFM”) အရ ဤရာဇဝတမႈ

5

မားသည လသားခငးစာနာမႈႏင လမးတးသတျဖတမႈက ဆန႔ကငေသာ ရာဇဝတမႈသေဘာသကေရာကျခငးရမရ စစမးစစေဆးလက

ရသည။၅

၃။ ပဋပကၡႏင ရကစကယတမာမႈဆငရာ လငအၾကမးဖကမႈမတတမးမား

ျမနမာလကနကကင ပဋပကၡ အေျခအေနမားအတြငး လင အၾကမးဖကမႈက ကးလြနေနၾကၿပး အျခား အေျခအေနမား အတြငး ႏငငတကာရာဇဝတမႈမားႏင ဆးရြားေသာ လ႔အခြင အေရးေဖာကဖကမႈမားက ကးလြနေနၾကရာတြင (အခနး ၄ (ဂ) တြင ဆကလကဖတ႐ႈရန) စစတပသည ထအၾကမးဖကမႈ

အမားစအတြက တာဝနရသညဟ သတငးရရသည။ ၅၅

မဒမးမႈမားႏင အျခားေသာ လငအၾကမးဖကမႈမားက စစတပမ ဆယစႏစေပါငးမားစြာ လပေဆာငေနခ ေသာလညး ေနာကပငး ဆယစႏစမားတြင ထသ႔ေသာ အၾကမးဖကမႈမား ပမတးပြား လာေၾကာငး ကလသမဂၢအဖြ႕မားအပါအဝင အျခားအဖြ႕မားထ

ကပါ သတငးရရသည။ ၅၆ ထကးလြနေဖာကဖကမႈမားသည ေယဘယအားျဖင လနညးစ တငးရငးသားပဋပကၡေဒသမား (လကရတြင ရခငျပညနယ၊ ရမးျပညေျမာကပငး၊ ကခငျပညနယ၊ ကရငျပညနယ၊ ကယား (ကရငန) ျပညနယ) တ႔တြင ျဖစပြားခၿပး ထလမးစမားမ မနးကေလးမားႏင အမးသမးမားက အဓက

ပစမတထားခသည။၅၇

၂၀၁၆ ခႏစတြင ကခင၊ ရခင၊ ကရငႏင ရမးျပညေျမာကပငးရ အရပသားမားသည လငအၾကမးဖကမႈ၊ လမားစြာ ေနရပ တမးေရာင ထြကေျပးေစမႈမား အပါအဝင စစတပအၾကမးဖကမႈ

မား ျပငးထနျမငတကျခငးက ေတြ႕ျမငခရသည။၅၈ ရခငျပညနယ တြင ထလငအၾကမးဖကမႈက ျမနမာႏငငစစတပႏငအတ နယစပရႏင ျပညနယ ေစာငေရာကေသာ အရပသားမားမ

ကးလြနခေၾကာငး သတငး ေပးမႈမားရသည။ ၅၉

လငအၾကမးဖကမႈက တငးရငးသားတပမေတာ အဖြ႕အစညးမား အေနျဖင ကငသားရေနၿပျဖစ ေၾကာငး သရၿပး ထသ႔ေသာ အၾကမးဖကမႈမးက အေသးစတ လသရငၾကားေဖာျပမႈမားမာ ရားပါးလသည။

၆၀ ၂၀၁၇ ခႏစတြင လသရငၾကားျဖစလာေသာ

မၾကာေသးခငက အမႈတစခတြင တာအနးအမးသား လြတေျမာကေရးတပသားႏစဥးက ရမးျပညေျမာကပငးမ ေကာငးအပဆရာမက မဒမးကငသညဟ စြပစြခသည။ ၆၁ တာအနးအမးသားလြတေျမာကေရးတပက သသယရသမား သည ထအဖြ႕ဝငမားျဖစၿပး စစမးစစေဆးျခငးက ၾကာရညေစရန ၎တ႔၏ အစအစဥျဖင ဖမးဆး ထနးသမးထားေၾကာငး ဝနခခ သည။ ထသ႔ေသာ လငအၾကမးဖကမႈအတြက အျခား ကးကားမႈ အေနျဖင ဥပမာ - အမးသမးမားက ခြျခားဆကဆျခငးအား ဖယရားေရး ေကာမတ(“CEDAW Committee”) တြင တငျပေသာ ၂၀၁၆ ျမနမာႏငငအေပၚ အျမငဆငရာ အစရငခစာအရ လကနကကငတပဖြ႕ မားသည ေကးလကေဒသမ အမးသမးမားက လငဆကဆရန

အတငးအၾကပခငးေစၿပး ကယဝနရလာပါက တာဝနယမႈမရေၾကာငး သရရသည။၆၂

၄။ စစတပႏင ရမားက အျပစလြတေနျခငး

ျမနမာစစတပႏငရမားက ဆးရြားေသာ ကးလြနေဖာကဖကမ ႈမားက ကးလြနျခငးအား အရပသားမား ျမငခြငမရသည သးသန႔ စစတရား႐းထားရေသာ အေျခခဥပေဒႏင သးသန႔ ရတရား႐းမား တြင သကေသမရာဇဝတမႈမားက ရမားႏင ကငတြယေျဖရငးျခငး တ႔ေၾကာငျမနမာႏငင၏ တရားဥပေဒ စနစႏငအည လးဝ မစစေဆးဘေနျခငးသည ဆကလက ျဖစေန ေစခသည။ ထျဖစရပမားက အခနး ၄ (ျမနမာႏငငဥပေဒ အရ ရာဇဝတမႈ ဆငရာ တစဥးခငးတာဝနယမႈ) အပငး (၁) တြင အေသးစတက ထညသြငးထားသည။

(ခ) ျမနမာႏငငရ ပဋပကၡႏင ရကစက ယတမာမႈဆငရာ လငအၾကမးဖကမႈပစမား ျမနမာႏငငတြငး မတတမးတငထားေသာ ပဋပကၡႏင ရကစက ယတမာမႈဆငရာ လငအၾကမး ဖကမႈပစမားသည ကယျပန႔

လာၿပး အခ႕ျဖစရပမားတြင အလြနရကစကသည။ ၆၃ ႏငင၏ ေနရာေဒသမားစြာတြင ျဖစေနေသာ လငအၾကမးဖက မႈမား (အထးသျဖင ႐ဟငဂာမားအေပၚ လငအၾကမးဖကမႈ) ႏငကြျပား ျခားနားမႈအခ႕ ရေကာငး ရေနႏငေသာလညး မတကြျပားေသာ တငးရငးသား အပစမားအေပၚ တြင ဆယစႏစေပါငးမားစြာ

ထပကာ ထပကာ ျဖစပြားေန ခသည။ ၆၄ သကေသမားက ဥပေဒ ကစၥရပမားအားလးအတြက ထနးသမးထားျခငး ရႏငၿပး ထသ႔ေသာ လပေဆာင ခကမားသည စစရာဇဝတမႈမား၊ လသားခငး စာနာေထာကထားမႈကထပါးေသာ အမႈမားႏင/ သ႔မဟတ လမးတးသတျဖတမႈသေဘာ သကေရာကေစၿပး လ႔အခြငအေရးခးေဖာကမႈ ကလညး ပါဝငေစသည။

၅။ မဒမးမႈ

အစးရမဟတေသာ အဖြ႕အစညးမားႏင ကလသမဂၢအဖြ႕မား သည အနညးဆး ဆယစႏစေပါငးမားစြာက ျမနမာႏငငတြငး ျဖစပြားခေသာ ပဋပကၡေဒသအတြငး ပ႕ႏ႔ခေသာ မဒမးမႈမားက

စဥဆကမျပတ မတတမးတငခၾကသည။၆၅ ၁၉၉၄ ခႏစတြင ျမနမာႏငငဆငရာ ကလသမဂၢအထးသတငးေထာကက မဒမးမႈသည ကယျပန႔စြာ ျဖစပြားေနေၾကာငး အထးသျဖင လနညးစတငးရငးသား အမးသမးမားတြင ျဖစေနေၾကာငး သတငးရငးျမစမားစြာမ သတငးရရေနခေၾကာငးက

အေသးစတေျပာျပခသည။ ၆၆

6

၁၉၉၈ ခႏစတြင ျမနမာႏငငဆငရာ ကလသမဂၢ အထးကယစားလယ လနညးစတငးရငးသား ေဒသမားတြင လကနကကငတပမားက ကးလြနခေသာ မဒမးမႈအပါအဝင ျပငးထနသည ေဖာကဖကမႈမားသည အလြနမားျပားၿပး လြနခေသာ ႏစမားအတြငး အၿမမျပတျဖစေနခကာ တစဥးတစေယာကမ သးျခား လပေဆာငျခငး သ႔မဟတ အလယတနးအရာရမားႏင ေအာကတနးအရာရမားက မေကာငးျပမျခငးမဟတဘ အျမငဆးအဆင မဝါဒမား၊ လအပေနေသာ ႏငငေရးႏင တရားဥပေဒ တာဝနဝတရားမားေၾကာင ျဖစေပၚလာျခငး

ျဖစေၾကာငး၎၏အျမငက ေဖာျပခသည။ ၆၇

ေနာကပငးတကလာေသာ ကလသမဂၢအထး ကယစားလယမား၏ တငျပခကမားႏင အမးသမးအဖြ႕အစညးမားသည ျမနမာႏငငအႏ႔ရ တငးရငးသားလနညးစမားႏင ၿမ႕ျပေနရာမားတြင မဒမးမႈမားက စနစတကျပလပေနေသာ အလားတလပေဆာငမႈ မားရေၾကာငး ေဖာထတၾကသည။ ၆၈ မတညေသာ တငးရငးသား လနညးစမားမ အမးသမးမားႏင မနးကေလးငယမားသည အပစဖြ႕မဒမးကငျခငးႏင မဒမးကငလသတျခငးအပါအဝင ပစတမဒမးမႈျဖစစဥမား၊ လငကၽြနျပမႈမားႏင အတငးအကပ လကထပျခငးမားက တငၾကားခၾကသည။ ၆၉ အခ႕မာ ဖမးဆး ခထားရၿပး ရကေပါငးမားစြာ ရကသတပတေပါငးမားစြာ

မဒမးကငခၾကရသည။ ၇၀

ထသ႔ေသာ မဒမးမႈပစမားက ရခငျပညနယရ ျဖစပြားေနဆ ပဋပကၡကာလတြင ထပကာ ထပကာ ျဖစပြားေနၿပး မဒမးမႈမားက တစခါတစရ အႏရာယရေသာ အရာဝတမားျဖင ကယျပန႔စြာ အသးျပေနေၾကာငး သကဆငရာ စာရြကစာတမးမားအရ ေတြ႕ရရသည။ ႐ငဖယေသနတမား သ႔မဟတ ဝါးရငးတတမား ကသ႔ေသာ အရာဝတမားက ဒတယအသးျပစရာအျဖစ အသးျပ ထားသညက ေတြ႕ရရေၾကာငး ႐ဟငဂာ အေရးအခငး ဆငရာ

ကလသမဂၢမတတမးတြင ေဖာျပထားသည။ ၇၁၂၀၁၇ ခႏစ စကတငဘာလ ကလသမဂၢအစရငခစာတြင အပစဖြ႕ မဒမးကငမႈ တစခ၌ ခရသအမးသမးက ဓါးျဖင ထးသြငးျခငးျပခၾကေၾကာငး

ေဖာျပထားသည။ ၇၂

အပစဖြ႕မဒမးကငမႈ (ခရသက မတညေသာ ကးလြနသမားစြာက အစဥလကမဒမးကငၾကျခငး) တြင ျမနမာႏငငတြင ကယျပန႔စြာ ျဖစပြားေနေၾကာငး

မတတမးရရသည။၇၃ ကရငျပညနယတြင လငအၾကမးဖကမႈက ၂၀၀၄ ခႏစ အစရငခစာအရ မဒမးမႈ ၄၀% သည အပစဖြ႕မဒမးကငမႈမားျဖစၾကၿပး ၇၄ ထကာလအတြငးတြင အျခားတငၾကားမႈမားတြငလညး အလားတျဖစေနေသာ ပစျဖစ

သည။၇၅ ၂၀၁၀ - ၂၀၁၄ အတြငး ကခင၊ ရမးႏင ကရငျပညနယ တ႔မ အမးသမးႏင မနးကေလးငယ ၁၀၄ ဥး၏ မဒမးမႈမားက မတတမးတငရာတြင ၄၇% မာ အပစဖြ႕ မဒမးကငမႈမားျဖစၾက

သည။ ၇၆ အပစဖြ႕မဒမးကငမႈက ၂၀၁၆ -၂၀၁၇ အတြငး ႐ဟငဂာအမးသမးမားက စနစတက ကယျပန႔စြာ ရဖနရခါ

ကးလြနၾကေၾကာငးလညး သတငးရရသည။ ၇၇

လစလေဝးျဖင မဒမးကငျခငး သ႔မဟတ အစလကအၿပလက မဒမးကငျခငး ဆသညမာ စစသားမားသည ခရသသားေကာင မားက အဖြ႕လကစစညးေစၿပး အပစလက သ႔မဟတ တစေယာကခငး မဒမးကငျခငးျဖစသည။ ၇၈ ထသ႔ေသာ လငအၾကမးဖကမႈသည ႐ဟငဂာမားက လပေဆာငေနေသာ လကရအၾကမးဖကမႈမား၏ တစစတတစပငးျဖစေၾကာငး မတတမးအရ သရရၿပး ျမနမာႏငငရ ကမၻာကလသမဂၢ လြတလပေသာ ႏငငတကာအခကအလကရာေဖြေရးစမခက (UNFFM) ကလညး ၂၀၁၇ ခႏစက လ႔အခြငအေရး ေကာငစ သ႔တငေသာ ၾကားျဖတအစရငခစာတြင တငျပထားသည။၇၉ ျမနမာစစတပမ ကးလြနခေသာ အစလကအၿပလက မဒမးကငျခငးမားထမ ၆ ခက လ႕အခြငအေရးေစာငၾကည အဖြ႕က မတတမးတင ခၿပး ၅ ခမာ ၂၀၁၅ ၾသဂတလ ၂၅ ရကေန႔စတငေသာ ရငးလငးေရးစမခကအတြငး ျဖစပြားချခငး ျဖစသည။ ၈၀

ရကစကမႈမားပါဝငေသာ မဒမးမႈ သည လၾကားထ အရကခြျခငး မား၊ ႏပစကျခငး၊ ခႏၶာကယက ျဖတ ေတာကျခငး သ႔မဟတ သတျဖတျခငး ကသ႔ေသာ လ႔အခြငအေရး အလြသးစားျပမ ႈမားက ေနာကဆကတြ သ႔မဟတ တၿပငနကလပေဆာင မႈမားပါဝငၿပး ျမနမာႏငငတြငးရ ပဋပကၡႏင ရကစကယတမာမႈ ဆငရာ လငအၾကမးဖကမႈ၏ လကၡဏာတစရပ ျဖစသည။ ဥပမာအားျဖင ၂၀၀၂ ခႏစ ရမးျပညနယတြင ရမးအမးသမးမား လႈပရားမႈကြနရက (SWAN) က အမးသမးမားႏင မနးကေလး ငယမား မဒမးကငသတျဖတခရျခငးက မတတမးတငခရာ တငၾကားခေသာ မဒမးမႈမား၏ ၂၅% ခန႔သည ေသနတျဖင ပစျခငး၊ လညပငးညစျခငး၊ ႐ကႏကျခငး၊ ဓားျဖငထးျခငး သ႔မဟတ မး႐ႈ႕ျခငးခရေၾကာငး ေတြ႕ရရသည။ ၈၁

ရခငျပညနယတြင ႐ဟငဂာမားက အၾကမးဖကမႈက ထြကဆရာ

တြင ႐ကႏကျခငး၊၈၂ လညပငးညစျခငး၊ ဓားျဖငထးျခငး၊၈၃ မး႐ႈ႕ျခငး၊၈၄ ေရေႏြးျဖငပကျခငး၊ ေလာငေျပာငသေရာျခငး၊ ၈၅

ၿခမးေျခာကျခငးႏင ၈၆ ရငသားက ကကျခငးအပါအဝင အျခား ကယအဂၤါ ျဖတေတာကျခငးမား ပါရသည။ ၈၇ ထ႔အတ ျမနမာ ႏငငရ ကမၻာကလသမဂၢ လြတလပေသာ ႏငငတကာ အခက အလက ရာေဖြေရး စမခက (UNFFM) က အစရင ခရာတြင မဒမးကငၿပး ေနာက လညလးသတျခငး သ႔မဟတ မး႐ႈ႕ သတျခငး သ႔မဟတ ေသသညအထ အပစဖြ႕ မဒမးကငျခငး

တ႔က အမးသမးမားက ထြကဆခၾကေၾကာငး ပါရသည။ ၈၈

ကလသမဂၢမတတမးအစရငခစာတြင လငအၾကမးဖကမႈႏငအတ

မဒမးမကငမ ၈၉ အဝတဗလာျဖင ဓာတပ႐ကျခငး၊ အမနးခငးမား ေရ႕တြင အဝတဗလာျဖင ျပသေစျခငး စသည အရကခြျခငး

လပရပမားကလညး ေဖာျပခသည။ ၉၀

7

မသားစဝငမားက မဒမးကငသညက ၾကည႐ႈေစျခငး သညလညး တငးရငသား လနညးစေဒသမားတြင လငအၾကမးဖကမႈက ကးလြနသည စစတပ၏ လပေနက လပေဆာငမႈတစခ ျဖစသည။ ကလသမဂၢ မတတမးအစရငခစာတြင ႐ဟငဂာ မဆလငမားက ကေလးငယမားအပါအဝင ၎တ႔၏

မသားစဝငမား (တစခါတရ ကေလးငယမား)၉၁ က မဒမးကငသတျဖတျခငးအား ၾကညခငးခေၾကာငး ေဖာျပထားသည။ အသက ၁၄ ႏစ ႏင ၁၇ ႏစ သမးတ႔က အပစဖြ႕မဒမးကငျခငးက မဘမားက ၾကညခငးချခငးလညး

ပါရသည။ ၉၂

လြနခေသာ ၁၅ ႏစမစ၍ ယေန႔အထ အစရငခစာမား အရ မဒမးကငခရသက မဒမးကငေနစဥအတြငးတြင ၎၏ ေရ႕၌ မသားစဝငမား - ကေလးငယမားႏင သကႀကး ရြယအမား

ကလညး ႐ကႏကသတျဖတခ ၾကေၾကာငး မတတမးရသည။ ၉၃

၆။ ထနးသမးစခနးတြင ညဥးပနးမႈႏင လငကၽြနျပမႈပစျဖင လငအၾကမးဖကမႈ

ခပေႏာငထားစဥအတြငး (မဒမးမႈအပါအဝင) ပဋပကၡႏင ရကစကယတမာမႈဆငရာ လငအၾကမးဖကမႈသည အမးသမး မားတြငမက အမးသားမားကလညး ႏပစကနညးအျဖစ ျပလပခၾကေၾကာငး တငၾကားခခရသည။ အမးသားမားက အၾကမးဖကမႈက တငၾကားမႈမာ နညးပါး ေသာလညး ( အပငး ၃ (၃) တြင ဖတ႐ႈႏင) ကလသမဂၢ အလပအမႈေဆာငအဖြ႕ က ၂၀၁၄ ခႏစတြင ဆးျဖတခေသာ အာဏာရင ဆနေသာ ခပေႏာငမႈဆငရာ အမႈတစခမာ ကခင အမးသားတစဥးက ျမနမာစစတပမ ေကအငေအ တပဖြ႕ဝငျဖစသညဟ စြပစြၿပး သးသန႔ခပေႏာငထားကာ ကခငလမး အကဥးသားျဖစသည အျခား အမးသားတစဥးႏင လငဆကဆ ခငးၿပး ၎၏

လငအဂၤါက ဖေယာငးတငမးႏင ႐ႈ႕ခေၾကာငး သရရသည။ ၉၄

လငကၽြနျပျခငး - လနညးစတငးရငးသား အမးသမးမားက စစတပအကဥးခနးမားတြင ခပေႏာငထား ျခငး သ႔မဟတ အထပအပးမား သယခငးျခငးျဖင အတငးအကပေစခငးျခငး အေျခအေနသ႔ အတငးအကပစစမႈထမးခငးျခငး၊ ေယာကားမား ႏင ခြထားၿပး အခနၾကာျမငရာ ထပကာ ထပကာ မဒမးကငျခငး ( ၂၄ နာရပတလး မ လႏငခ၍) စသညတ႔က ႏငင၏ ေျမာကပငးႏင အေရ႕ပငးရ ပဋပကၡေဒသမားႏင ရခငျပညနယရ

ပဋပကၡေဒသ မားတြင ႀကမဖနမားစြာ ေတြ႕ရရသည။ ၉၅

၇။ အတငးအကပ ကေလးပကေစျခငးႏင ကေလးဖကချခငး

ရခငျပညနယတြင ၂၀၁၇၆ - ၂၀၁၇ အၾကမးဖကမႈ ကာလအတြငး မဒမးမႈ၏ အကးဆကအျဖစ အတငးအကပ ကယဝနဖကခမႈ မား ႏင ကေလးပကကမႈမားက တငၾကားမႈမားစြာ ရခသည။ ၂၀၁၇ စကတငဘာလက လ႕အခြငအေရး အထးအရာရ ကမၻာကလသမဂၢ႐းထ ဘဂၤလားေဒရမ ေကာစဘဇားက အလြန

ခငလေသာ သတငးရငးျမစ၏ တငၾကားခကအရ ကယဝနေဆာင မဒမးကငခရသတစဥးသည မဒမးကင ေနစဥအတြငး ဗကက ခြၿပး ကေလးက ထတကာ ဓားျဖင သတခၾကသညဟ ဆသည။ ထ႔ေနာက ႏ႔သးေခါငးမားကလညး ျဖတခခရသည။ ၉၆ ကယဝန အရငအမာႏင အမးသမးမားသည ရကစကစြာ အပစဖြ႕ မဒမး ကငခရၿပးေနာက ကေလးပကကျခငး သ႔မဟတ အေသေမြးျခငး တ႔ ခစားခရသည။ ၉၇

၈။ အတငးအကပ လကထပေစျခငးႏင ကယဝနေဆာငေစျခငး

ဗမာစစသားမားႏင အတငးအကပလကထပေစျခငးက ကခင၊ ကရငႏင ရခငျပညနယရ တငးရငးသားလနညးစေဒသမားတြင ေတြ႕ရရၿပး အမးသမးမားႏင မနးကေလးမားက မသားစမား ထမ အတငးအကပေခၚေဆာငျခငး သ႔မဟတ (မဒမးကငျခငး အပါအဝင) အတငးအကပ လကထပေစျခငးတ႔ ျပလပၾက

သည။၉၈ ျမနမာႏငငဆငရာ အထးသတငးေထာက၏

ေျပာၾကားခကအရ ၁၉၉၄ ခႏစတြင ထသ႔ လကထပျခငးမ ေမြးလာေသာကေလးမားက ဗမာလမးအျဖစ (တငးရငးသား အျဖစထက) သတမတၾကရသည။ ၉၉ ထသ႔ လကထပျခငးသည

အတငးအကပကယဝနေဆာငေစမႈကလညး ျဖစေစသည။၁၀၀

၉။ လငပငးဆငရာ မဖြယမရာျပျခငး၊ မဒမးကငရန ၿခမးေျခာကျခငးႏင အတငးအကပ ကယလးတးျဖစေစျခငး မဒမးကငရနၿခမးေျခာကျခငးႏင အတငးအကပ ကယလးတး ျဖစေစျခငး အပါအဝင လငပငးဆငရာ မဖြယမရာျပျခငး သ႔မဟတ အႏငကငျခငးသည ေကးလက ေဒသမား ရငဆငေနရေသာ ရကစကမႈႏင အၾကမးဖကမႈမားျဖစၿပး ဆကလကလပေဆာငရန ေရ႕ေျပးနမတမားျဖစသည။ ၁၀၁ ျမနမာႏငငမ ထြကေျပးၾကေသာ ႐ဟငဂာမား၏ အေတြ႕အႀကက ကလသမဂၢမတတမးအရ လာေရာကစစမးျခငး သ႔မဟတ အမက ဝငစစျခငးတ႔ျပလပရာတြင ကေလးငယမားကေတာင ခႏၶာကယက ကးေကာျခငးသည လပေနကျဖစသည။ ထသ႔ရာ ေဖြရာတြင အမးသမးမားက ေျပာျပသညမာ စစတပသည ၎တ႔၏ ရငသားမားက အတငး ဖျခငး၊ ႏ႔သးေခါငးက ညစျခငး၊ ႐ငဖယ ေနာကပငးျဖင ႏ႔သးေခါငး ကဖျခငး၊ အဝတအစား မခၽြတလသမားက ပါး႐ကျခငး သ႔မဟတ ႐ကႏကျခငးတ႔အျပင အခ႕ျဖစရပမားတြင ၎တ႔၏ လငအဂၤါ အတြငး ပစၥညးမား ဝကထားႏငသညဟ ဆကာ လကျဖင ႏႈကၾကေၾကာငး ေျပာျပၾကသည။၁၀၂

၁၀။ ေနရပတြငးထြကေျပးတမးေရာငေနရသမားႏင သကဆငေသာ လငပငးဆငရာႏင ကားမအေျချပ အၾကမးဖကမႈ

လကနကကငပဋပကၡမား၊ တကခကမႈမားႏင တကပြစဥမားႏင ဆကစပေသာ ေနရပတမးေရာငရမႈမားသည လင အၾကမးဖက မႈႏင လကနကးမႈ၊၁၀၃ ျပညတနဆာမႈႏင မသားစတြငး အၾကမးဖကမႈ ကသ႔ေသာ လငအေျချပ အၾကမးဖကမႈက ကးလြနရ လြယေစရန အေျခအေနေပးေသာ အေနအထားက ျဖစေစသည။

၁၀၄ လငအၾကမးဖကမႈသည ပဋပကၡႏင

8

ရကစကယတမာမႈဆငရာ လငအၾကမးဖကမႈ (CARSV) က မသကေရာက ေသာလညး လမားက အတငးအကပေရႊ႕ေျပာငး ေစျခငး၊ လသားခငး စာနာေထာကထားမႈဆငရာ ဝနထမးမားက တားဆးျခငး သ႔မဟတ ေနရပတမးေရာငသမားစခနးက တကခကသည လကနကကငတပမား၏ လပရပမားက ျဖစေစ ႏငၿပး ပမဆးရြားေစႏငၿပး အခ႕အေျခအေနမား တြင စစရာဇဝတမႈ၊ လသားခငးစာနာမႈဆငရာ ေဖာကဖကကးလြနမႈ ႏင လမးတးသတျဖတမႈ အထပါ ရႏငသည။၁၀၅ ႏငငဥပေဒႏင လ႔အခြငအေရး ေဖာကဖကမႈ ဥပေဒအရ တာဝနယရမႈမား ရလာႏငၿပး ၎တ႔ကယတင ရာဇဝတမႈထ ပါဝငသြားႏငသည။

(ဂ)ပဋပကၡႏင ရကစကမႈဆငရာ လငအၾကမးဖကမႈ

၁။ လႈ႕ေဆာမႈမား

ျမနမာအစးရက ျငငးဆထားေသာလညး လငအၾကမးဖကမႈက စစလကနကကသ႔ အသးျပေနသညက ေတြ႕ရရၿပး ႐ဟငဂာတ႔အေပၚတြင အၾကမးဖကမႈ ကးလြနေနျခငး ႏငပတသက၍ ျမနမာစစတပမ လမးတးသတျဖတမႈ လကနက က အသးျပခသည။ ၁၀၆ ထသ႔လပေဆာငမႈမားက လသရငၾကား ကယျပန႔ စြာ လပေဆာငျခငး၊ ကးလြနသမားမ သးႏႈနးေသာ စကားမား၊ အရာရမားက အမန႔ေပးသျဖင ကးလြနေသာ အခကႏင ထသ႔ေသာ အမႈမားက ကယျပန႔စြာ အျပစလြတျခငး တ႔က ေတြ႕ရရသည။

လငအၾကမးဖကမႈက အၾကမးဖကရန၊ အရကခြရနႏင အခ႕ ေသာ တငးရငးသားအသငးအဝငးမားက အကငဖကရနအတြက အသးျပၾကသည။ မဒမးမႈမားႏင အျခားေသာ လငအၾကမးဖကမႈ ပစမားက လေရ႕တြင အလြနအမငးရကစကစြာ ကးလြနၾကျခငး၊ ေဆြမးမားႏင ပမကယျပန႔ေသာ အသငးအဝငးေရ႕တြင ကးလြနၾကျခငးႏင ရပရြာ တစခလးက သတငးျဖန႔ျခငး

တ႔ကလညး ျပလပေလရၾကသည။ ၁၀၇

လငအၾကမးဖကမႈက တငးရငးသားတပမေတာ အဖြ႕အစညး မား၏ သတျပစရာ ေထာကပေသာ တစဥးတစေယာကခငးစႏင ရပရြာမားအတြက ျပစဒဏပစတစခအျဖစ အသးျပၾကသည။ အမးသမးမားက မဒမးကငျခငးမျပမ တငးရငးသားတပမေတာ သားတစဥးဥး၏ ဇနးဟ စြပစြခရတတသည။ ၁၀၈ ရခငျပညနယတြင ၂၀၁၇ ခႏစအတြငး အၾကမးဖကမႈက အခနကကလပျခငးသည လကစားေချခငးျဖစတတေၾကာငး သရရၿပး ေသာငးကနး သမား၏ လပေဆာငခကမားအတြက ျပနလညတ႕ျပနသည အေနျဖင တငးရငးသားမား အေပၚ လကစားေချခငးျဖစသည။ ၁၀၉ ကလသမဂၢမတတမး အစရငခစာက ေဖာျပထားသညမာ ဗမာစကားက နားလညေသာ သ႔မဟတ ၎တ႔နားလညေသာ စကားမားက ေျပာဆခၾကသည ကးလြနသမား၏ ေျပာစကား မားက ခခရသမားက ျပနလည ေျပာျပခကအရ (က) ေဆြမး ျဖစသည အမးသား ႏင/သ႔မဟတ ေသာငးကနးသ ပနးေန သညေနရာက မေျပာျခငး သ႔မဟတ (ခ) ေသာငးကနး သမားက ပပးေပးျခငး - ဥပမာ - ခကျပတေပးျခငး (င) ႐ဟငဂာျဖစေန ျခငး စသညအေၾကာငးရငးမား ေၾကာငပင

အမးသမးမားက ျပစဒဏအျဖစ သတမတထားေၾကာငး သရရသည။ ၁၀၉ လငအၾကမးဖကမႈက ညဥးပနးမႈပစတစခ

အျဖစ သတမတထားေၾကာငး ေတြ႕ရသည။၁၁၀

မဒမးမႈက အခ႕ေသာတငးရငးသားအပစမားက ဖကဆးရန နညးလမးအျဖစ ပြငလငးစြာ အသးျပ ေနၾကသည။ အခ႕ေသာ တငးရငးသားလနညးစ အမးသမးမား၏ ရပရြာအသငးအဝငး အတြငး ကယဝနေဆာငေရး လြတလပခြငသည ကန႔သတခ ထားရၿပး တငးရငးသား လနညးစမား တးပြား လာေရးအတြက ကေလးမားေမြးေပးရန တာဝနရသညဟ သတမတထားသည။ ၁၁၁ အျခားတစဖကတြင ဗမာစစသားမားကလညး တငးရငးသား လနညးစ အမးသမးမားက ကယဝနရေအာင လပျခငးသည ရြာထတြင ဗမာေသြးက ခနႏငချခငး ျဖစသျဖင ပနကနမႈက အဆးသတႏငမည နညးျဖစသညဟ သငၾကားခထားရသည။ ဗမာကစၥတြင တမထးေကာငး ထးေနၿပး ျပညနယယႏရားႏင ပရသဝါဒ လႊမးမးမႈ ေပါငးစပေနေၾကာငး ျပသေနမညျဖစေသာ လညး မဒမးမႈသည စစသားမားက ေကနပမႈေပးရန အခြငအလမးက ဖနတးေပးၿပး ၎တ႔က သမးသြငး စညး႐းကာ လကထပ ႏငၿပးေနာက ဗမာေသြးက ေရာေစကာ တငးရငးသား

မားက ေပာကကြယေစႏင မညဟ ယၾကညၾကသည။ ၁၁၂ ရခငျပညနယတြင မဒမးမႈက လမးေရးသန႔ရငးမႈနညးလမးအျဖစ

ပြငလငးစြာ သတမတထားသည။ ၁၁၃

၂။ မတငတနးၾကေသာ လငအၾကမးဖကမႈ

ပဋပကၡအတြငး လငအၾကမးဖကမႈ ဆငရာ အေထြေထြ အတြငး ေရးမး အထးကယစားလယ၏ ၂၀၁၇ အစရငခစာက ေဖာျပသည မာ အျမစတြယေနေသာ ခြျခားဆကဆမႈ၊ လကတ႔ျပနခရရန ေၾကာကရြ႕မႈ၊ ဝနေဆာငမႈမားက နညးပါးစြာရရျခငးႏင ရႏင တရား ဥပေဒစနစက ယၾကညမႈႏင အားကးမႈမရျခငးတ႔ ေၾကာင လငအၾကမးဖကမႈသည ျမနမာႏငငတြင တငၾကားမႈ မရဘ

ဆကလကျဖစပြားေနသည။ ၁၁၄ တငၾကားမႈမရျခငး၏ အျခား အေၾကာငးရငးမားမာ ခရသမားထသ႔ ေထာကပပ႔ေဆာငေရးႏင လၿခေရးအတြက စာရြကစာတမးေကာကယသမားက အခကအခ ျဖစေစျခငးလညး ပါဝငသည။ ၁၁၅ ဤကစၥရပမားက အခနး ၃ (တာဝနခႏငမႈ လမးေၾကာငးမားအေပၚ သးသပခက၊ အခနး ၇ (အႏရာယ မျဖစေစေရး) ႏင အခနး ၈ (ေဘးကငးေရးႏင လၿခေရး) တ႔တြင အကယ ေဆြးေႏြးထားသည။

(၃) ခရသသားေကာငမား အထကတြင ေဖာျပခသကသ႔ တငးရငးသားလနညးစ အမး သမးမားႏင မနးကေလး မားအား ပဋပကၡႏင ရကစက ယတမာ မႈဆငရာ လငအၾကမးဖကမႈ (CARSV) က အတတကာလ တေလာကႏင ယခကာလအတြငး တငးရငးသားလနညးစ ပဋပကၡေဒသမား (ရခငျပညနယ၊ ရမးျပညေျမာကပငး၊ ကခငျပညနယ၊ ကရငျပညနယ၊ မြနျပညနယ၊ ခငးျပညနယ၊

9

ရမးျပညနယႏင ကရငန(ကယားျပညနယ) တြင ေတြ႕ရရသည။ ေကးလကႏင ၿမ႕ျပ ႏစခလးတြင ေတြ႕ရရသည။ ၁၁၆

ပဋပကၡႏင ရကစက ယတမာမႈဆငရာ လငအၾကမးဖကမႈ (CARSV) သည အမးသမးမားႏင မနးကေလးမားအား အရြယမေရြး ပစမတထားၾကၿပး ၅ ႏစအရြယ မနးကေလး အပါအဝင သကငယမဒမးမႈမားလညး မားစြာတငၾကားၾကသည။ ၁၁၇ မဒမးမႈ၊ လငကၽြနျပမႈႏင အတငးအကပလကထပမႈ အတြက တငၾကားမႈအမားစမာ ဆယေကာသက၊ ၂၀ ေကာႏင ၃၀ ေကာ အမးသမးမား ျဖစေသာလညး ၄၀ ေကာ၊ ၅၀ ေကာႏင ၆၀ ေကာ အမးသမးမား၏ မဒမးမႈမားကလညး တငၾကားျခငး

ရသည။၁၁၈

ေယာကားႏင ေယာကားေလးမားက မဒမးကငခရမႈအား ေယဘယအားျဖင တငၾကားျခငးမရေသာလညး ကလသမဂၢႏင

အျခားရငးျမစမားက ထသ႔ေသာ မဒမးမႈမားရေၾကာငး၁၁၉ ေဖာျပၾကၿပး သေတသနျပလပေနသမားကလညး ထအမႈမား

ရေၾကာငး သတျပမၾကသည။ ၁၂၀ သ႔ေသာ ထအၾကမးဖကမႈက အမးသမးအၾကမးဖကမႈမားထက ဖးကြယထားေလရၾကသည။ ျမနမာႏငငတြင ႏငငေရးအကဥးသားမားက ခပေႏာငထားစဥ အတြငး လငအၾကမးဖကမႈက ညဥးပနးမႈအျဖစ အသးျပျခငး (အတငးအကပကယ လးတးျဖစေစျခငး၊ လငအဂၤါက ႐ကႏကျခငး၊ မဒမးကငမညဟ ၿခမးေျခာကျခငး၊ ေခြးက မဒမးကငခငးျခငး စသညျဖင၁၂၁) သည ပဋပကၡေဒသမားတြင အကဥးစခနး သ႔မဟတ အျခားေနရာမားတြငလညး ရသညဟ သရသည။ ဥပမာ - ထသ႔ေသာ အမႈတစခတြင ကခငအမးသား တစဥးက ေကအငေအတပသားဟ စြပစြ၍ (အျခားကခင အမးသားတစဥးႏင လငဆကဆေစၿပး လငအဂၤါက မး႐ႈ႕ျခငး) ျပလပခေၾကာငး ၂၀၁၄ ခႏစ WGAD သ႔ တငၾကားခသည

(အထကပါစာမကႏာ ၂၇ တြင ဖတ႐ႈပါ)။ ၁၂၂

လပနညးလပနညးစာအပ (IP2) တြင ေဖာျပထားသကသ႔ မတတမးတငသမားသည ေယာကားႏင ေယာကားေလးမားက ပဋပကၡႏင ရကစက ယတမာမႈဆငရာ လငအၾကမးဖကမႈ (CARSV) ရမရ စစမးမတတမးတငရနလညး သတျပသငသည။

ကေလးစစသားမားသညလညး လငအၾကမးဖကမႈ၏ သားေကာင

မားျဖစတတသည။ ၁၂၃ လြနခေသာ ဆယႏစက ျမနမာႏငင သည ကမၻာတြင ကေလးစစသား အမားဆးျဖစခသည (၂၀၀၇ တြင ကေလးငယ ၇၀,၀၀၀ သည ျမနမာစစတပ၏ ငါးပတစပ

ျဖစခသညဟ ခန႔မနးထားသည)။ ၁၂၄ ထကနးဂဏနးသည ယခအခါ သသသာသာ ေလာကလာ ေသာလညး ကေလး စစသားမား စေဆာငးမႈႏင အသးျပမႈမာ ဆကလကျဖစပြား ေနဆျဖစသည။၁၂၅ ထကေလးမားက လငအၾကမးဖကမႈ လပေဆာငေနျခငးႏင ၎တ႔ကလညး သတပါးက လငအၾကမးဖကရန တကတြနးေနျခငးက

မကျမငျမငေတြ႕ရသမားရသည။ ၁၂၆ ကေလးစစသားမားသည

အပစဖြ႕မဒမးမႈမား၏ သားေကာငျဖစတတၿပး စစတပထတြင အပးကးရနႏင အမန႔နာခရန နညးလမးအေနျဖင ျပလပၾက

သည။ ၁၂၇ ကေလးစစသားမားက တငးရငးသား တပမေတာ အဖြ႕အစညးမားကလညး စေဆာငး အသးျပၾကသည။၁၂၈ လငအၾကမးဖကမႈႏင ကေလးစစသား အေၾကာငးက လပထးလပနညးစာအပ IP2 စာမကႏာ ၂၄၈ တြင ၾကညပါ။

၄။ ကးလြနသမား

ပဋပကၡႏင ရကစက ယတမာမႈဆငရာ လငအၾကမးဖကမႈ (CARSV) က ျမနမာစစသားမားက တငးရငးသား လနညးစ ေဒသမားတြင တာဝနထမးေဆာငစဥ ကးလြနေနၾကသည။ ၁၂၉

ကးလြနသမားတြင ေအာကတနးစစသားမားသာမက အဆငျမငအရာရမားလညး ပါဝငၾကသည။ ရမးျပညနယတြငး မဒမးမႈ ၁၇၃ မႈက စစတမးေကာကရာတြင မတတမး၏ (၈၃%) မာ အရာရမားက တပဖြ႕၏ေရ႕တြင ကးလြနျခငးျဖစေၾကာငး

သရရသည။၁၃၀ ခရသမားက အပစဖြ႕မဒမးကငရန သ႔မဟတ

သတပစရန တပဖြ႕ထသ႔ လႊအပေလရသည။ ၁၃၁

အခ႕အမႈမားတြင အထးသျဖင ၂၀၁၆ - ၂၀၁၇ အတြငး ရခငျပညနယရ ႐ဟငဂာမဆလင တကခကမႈတြင နယစပေစာငရမား၊ ပမနရမားႏင “အစးရလၿခေရးတပမားႏင အတတကြ ပးေပါငးေဆာငရြကၾကေသာ” အရပသားမားသည ျမနမာစစတပႏင ပးေပါငးကာ ထအၾကမးဖကမႈက

ျပလပခၾကသည။ ၁၃၂ ကလသမဂၢမတတမးအရ ထေဒသမ

ရခငရြာသားမားက လကနကမား ေပးအပထားေၾကာငး

သကေသရသည။ ၁၃၃ ျမနမာႏငငတြင အရပသား စစအကမားရသညဟ ေသာ အခကႏငမတညဘ အမားစမာ

စစတပက ပးေပါငးျခငးသာျဖစသည။၁၃၄

အထကတြင ေဖာျပထားသကသ႔ လငအၾကမးဖကမႈက တငးရငးသားတပမေတာအဖြ႕အစညးမားကလညး ကးလြနၾကေသာလညး ထအမႈမားႏငပတသကသည

အခကအလကမားမာ နညးပါးသည။၁၃၅ ဤအခကအလကမားက ရာေဖြေဖာထတသငသည။ ပဋပကၡႏင ရကစက ယတမာမႈဆငရာ လငအၾကမးဖကမႈ (CARSV)အားလး သည ကးလြနသမညသျဖစေစ ခရသသားေကာငသည မညသညအသငး အဝငးမျဖစေစ မတတမးတငထားသငသည။

10

၅။ လငအၾကမးဖကမႈ အတငးအတာ

လငအၾကမးဖကမႈက ျပသေနေသာ အႏရာယအခကျပမႈမားစြာက အခနး ၂ - ျမနမာႏငငရ လငအၾကမးဖကမႈက နားလညျခငး၊ အပငး ၂ ၊ အခနး ၃( စာမကႏာ ၂၄ ဇယား ၅ )တြင ျဖစခါနး သ႔မဟတ ျဖစေနဆ က စာရငးျပစထားၿပး ျမနမာႏငင၏ အခ႕အပငးမားတြင သသာထငရားသည။

အႏရာယအခကျပမႈ

လငအၾကမးဖကမႈ ျဖစခါနး သ႔မဟတ ျဖစေနဆက ျပသေနေသာ အျဖစအပကမားႏင အေျခအေနမား

စစတပ/လၿခေရး

• အတငးအကပစေဆာငးျခငးႏင အဓမၼေသြးေဆာငျခငး • အမးသားမားႏင ေယာကားေလးမားက အမးသမးမားႏင ကေလးငယမားထမ

အတငးအကပခြထားျခငး • အမက အငကဖမးတကခကျခငး • ေကာငးက အငကဖမးတကခကျခငး • တကခကလယျခငးႏင ဝငေရာကေမႊေႏာကျခငး • လကတ႔ျပနတကခကျခငး • စစေဆးေရးဂတ • အကဥးချခငး၊ စစေဆးေမးျမနးျခငး၊ ႏပစကျခငး

ႏငငေရး/ ဥပေဒ • အမးသမးမားက သကၡချခငးႏင လမဆနေသာစကားေျပာျခငးအပါအဝင ဝါဒျဖန႔ျခငးႏင အမနးစကား • တငးရငးသားခငး ေသြးခြျခငး

လမႈေရး/ လသားခငး စာနာေထာကထားမႈ

• ဒကၡသညစခနးႏင ေနရပတမးေရာငသမား ထြကေျပးျခငးႏင တမးေရာငျခငး • တမးေရာငစခနးမားတြင လၿခေရးႏင အေျခခလအပခက ညဖငးျခငး • စခနးမားက လကနကျဖင ထနးခပျခငး • ဝငခြငမရေသာ အမးသမးမားႏင ကေလးငယမားက စစတပစခနးမား၊ ရစခနးမား သ႔မဟတ

လႈ႕ေဆာပြမားတြင ေတြ႕ရရသညဟ သတငးရရျခငး

(ဃ) ျမနမာႏငငရ ပဋပကၡႏင ရကစကယတမာမႈဆငရာ လငအၾကမးဖကမႈ၏ ႐ကခတမႈ

အခနး ၂ - ျမနမာႏငငရ လငအၾကမးဖကမႈက နားလညျခငး၊ အပငး ၂ ၊ အခနး ၃( စာမကႏာ ၂၅- ၂၇ ဇယား ၅ )တြင ေဖာျပထားေသာ ႐ကခတမႈအမားစသည ျမနမာႏငငတြင ျဖစေနသည။ ျမနမာႏငင၏ အေနအထား၊ ဥပေဒ၊ ယဥေကးမႈႏင လမႈေရး စသတမတခကမား ေၾကာင မးေမာငးထးျပသငေသာ သးသန႔သကေရာကမႈအခ႕ရသည။ ေအာကပါဇယားသည ျမနမာႏငငႏင သးသန႔သကဆငေသာ လငအၾကမးဖကမႈ၏ ႐ကခတမႈမားထမ ပမကယ ျပန႔ေသာအခ႕က မးေမာငးထးျပထားသည။ အသကရင ကနရစသက အႏရာယျပျခငးႏင ၿခမးေျခာကျခငးႏင ပတသက၍ အခကအလကမားက အခနး ၇ (အႏရာယမျဖစေစေရး) တြင ဖတ႐ႈႏငသည။

ျမနမာႏငငရ လငအၾကမးဖကမႈ၏ ႐ကခတမႈမား၏ နမနာမား

ခရသ သားေကာငမား အမးသမး သားေကာငမား အမးသား သားေကာငမား ကေလး သားေကာငမား

႐ပပငးဆငရာ

11

» ေသသညအထ ဒဏရာအနာတရျဖစျခငး

» မလခငေသာ ကယဝန » အခနမတငမ ေမြးျခငး၊

ကေလးပကကျခငး သ႔မဟတ အေသေမြးျခငး (ကယဝနေဆာငက မဒမးကငျခငး)

» မဒမးမႈေၾကာင ေမြးေသာကေလး သ႔မဟတ အႏရာယမကငးေသာ ဖကခမႈ၏ ႐ႈပေထြးမႈမား (ျမနမာႏငငတြင ကေလးဖကခမႈသည အမားအားျဖင တရားဥပေဒႏင မညေပ)

» ဒဏရာမားက မကသ၍ ဆးလမးေၾကာငးႏင ေမြးလမးေၾကာငး ပးဝငျခငး

» လငမတဆင ကးစကေသာ ေရာဂါမား (အပခအငဗြ၊ ကလမးဒ ယား၊ ဂႏရးယား၊ ဆစဖလစ၊ ေရယန၊ ၾကြကႏ႔(HPV) အပါအဝင)

» ႐ပပငးဆငရာ ထခကႏင ေျခအလြနမားျခငး

» ႐ပပငးဆငရာ ထခကႏင ေျခႏင အသက ၁၆ ႏစ ေအာကတ႔တြင ကယဝနရ ျခငး/ ေမြးဖြားျခငးတ႔၌ ႐ႈပေထြးျခငး/ စာရတျပနာ အလြနမားျခငး

စတပငးဆငရာ » အရကရျခငး၊

အျပစတငခရျခငး » စတဓာတကျခငး၊

ဝမးနညးမႈ၊ ေၾကာကရြ႕မႈ » စတဒဏရာေၾကာင

စတဖစးမႈမမမနျခငး (“PTSD”)

» အမးသမးမားႏင မနးကေလးက မေလးစားျခငး ကသ႔ စတပကေနေသာ အမးသမးမား၏ ယဥေကးမႈက အေျခခ ေသာ ခစားခကမား

» မးယစေဆးအလြသးမႈ (ဥပမာ - ဘနး)

» မမဘာသာ တစဥးတညးေနျခငးႏင စြန႔ခြာမႈ

» ပသြငးေပးေသာ တးတကမႈအဆငမားက သကေရာကႏင၊ အျပအမ ဆငရာႏင အမေထာငေရး အခက အခမားက ဥးတညႏင

» အရကကြျခငး၊ အျပစတငခရျခငး၊ မမကယက တနဖးမရဟခစားျခငး

» အရြယေရာကေသာအခါ စတပငးဆငရာျပနာ မားႏင ကစဥကလားျဖစ ျခငး ျမငတကႏငျခငး

လမႈေရး

» လမႈေရးအမညးစက အလြနအမငး ျဖစသြားျခငး

» ပကစးျခငးႏင ရပရြာ တစခလးက အရကရေစ သညဟ သတမတျခငး

» ရပရြာသန႔ရငးေစရန အမးသမးက ရြာမ ႏငထတျခငး (ဥပမာ -

» လငအၾကမးဖကမႈက ခရေသာ အမးသားမားက အမညးစကမား အလြနအမငး ဝနးရျခငး

» ထပမကးလြနခရရန ျဖစႏငေျခမားျခငး

» ပညာေရးတြင အေႏာင အယကျဖစျခငး

12

ကရငန/ကရင၊ ရမး ရပရြာမား)

» အမေထာငေရးပကစးျခငး၊ အမေထာငဖကမ စြန႔ပစ ျခငးႏင အမတြငး အၾကမးဖကျခငး

» အမေထာငကႏငေျခက ႐ကခတျခငး သ႔မဟတ မဒမးမႈမ ကယဝနရပါက လကထပရန ဖအားေပးျခငး

» အႏရာယကငးေရးအတြက ေျပာငးေရႊ႕ရျခငး

» ေယာကားပသျခငးႏင ဖမမးပြားမႈက ယဥေကးမႈဆငရာ ခန႔မနးျခငး/ ဒ႑ာရ ဆနဆန ထငျမငျခငး

လမႈ-စးပြားေရးႏင ဥပေဒဆငရာ

» အမေထာငျပငပတြင လင ဆကဆျခငးႏင ေဖာကျပန ျခငးက ဥပေဒအရ အမႈဟ သတမတသည (သေဘာ တသညျဖစေစ မတသညျဖစေစ)

» ကယဝနဖကချခငးသည တရားဥပေဒႏင မညေပ

» အသကရငကနရစသ၏ မသားစမ ကသမႈစရတက ကနကခရျခငး

» အမးသမးမားႏင မသားစ မားက ရပရြာတြငးသ႔ ျပနဝငခြငရရနအတြက သန႔စငေရးပြအတြက ကနကစရတက ေပးရျခငး (ကယားျပညနယ)

» စအတြငး ထးသြငး၍ လငဆကဆျခငးက ဥပေဒအရ အမႈဟ သတမတသည (သေဘာတသညျဖစေစ မတသညျဖစေစ) .

ဆကလကဖတ႐ႈရန: UNFPA, ‘အငအားႀကးဒ႑ာရမား၊ ဖးကြယထားေသာလ႕ဝကခကမား’, (2017), http://myanmar.unfpa.org/sites/default/files/pub-pdf/PowerfulMythsHiddenSecrets_EDITED.pdf; HRW (2017), ‘တစကယလးနာေနတယ’; UN Flash Report (2017); SWAN (2002), ‘မဒမးကငခြငလငစင’, pp. 21-25; Women’s League of Burma (“WLB”), ‘အမးသမးမားက အဆငအတနးခြျခားမႈပစမားအားလးက ဖယရားေရးေကာမတ ၂၀၁၆ အစရငခစာ (“CEDAW”)’, (2016), http://tbinternet.ohchr.org/Treaties/CEDAW/Shared%20Documents/MMR/INT_CEDAW_NGO_MMR_24233_E.pdf; WLB, ‘မနးကေလးမားအရကရျခငး - ျမနမာႏငငရ လငအၾကမးဖကမႈခရေသာ မနးကေလးငယမားအတြက တရားမတမႈ ရရန အဟန႔အတား’, (2017), p. 2, https://progressivevoicemyanmar.org/wp-content/uploads/2017/11/GirlsBeartheShame_WLBBreifingPaper_Eng.pdf; ကားမတနးတညမေရးကြနယက - ‘တတဆတမႈေနာကကြယ - အမးသမးမားက အၾကမးဖကမႈႏင ၎တ႔၏ ေတာငခမႈမား၊ ျမနမာႏငင - စာတမးငယ’, (October 2015), http://www.themimu.info/node/61566.

13

အပငး ၃။ တာဝနခႏငမႈလမးေၾကာငးမားႏင ျပနလညကစားႏငမႈ

အခနး ၃။ ျမနမာႏငငႏငဆကႏြယေသာ တာဝနခႏငမႈ လမးေၾကာငးမားႏင ျပနလညကစားႏငမႈအေပၚ သးသပခက

ဤအခနးသည ျမနမာႏငငရ ပဋပကၡႏင ရကစက ယတမာမႈ ဆငရာ လငအၾကမးဖကမႈ (CARSV ) ၏ ခရသသားေကာငမား အတြက ျပညတြငးျပညပမ ယတစြအဆး သေဘာတရားအရ ရႏငေသာ တာဝနယႏငမႈက သးသပျခငးျဖစသည။ ယခ အခနတြင ပမနမဟတေသာ အေျခအေနမားမ လြ၍ ျမနမာ ႏငငတြင ထေရာကေသာ တရားမတမႈက ရႏငခြင အလြန နညးပါးၿပး ပဋပကၡႏင ရကစကယတမာမႈဆငရာ လငအၾကမး ဖကမႈ (CARSV) မားက လြတေျမာကခမးသာခြငမာ ေနရာ အႏ႕ျဖစပြားေနသည။

ခရသသားေကာငမားက ေဒသအတြငးတြင ေရြးခယမႈလညး ေပးျခငးမရေပ။ သ႔ေသာ ႏငငတကာအဆငတြင တရားေရး ဆငရာမဟတေသာ ေရြးခယမႈအလားအလာမားစြာ ရသည။ ႏငငအမားစမာ ကးလြနသမားက ၎တ႔၏ နယပယတြင ရေနရနလအပေသာလညး ရာဇဝတသားမားက ႏငငတကာ တရားေရးဥပေဒျဖင ျပညပတြင တရားစရငျခငးသည အလားအလာေကာငးေသာ ေရြးခယမႈတစချဖစသည။

မညသ႔ပငျဖစေစ တရားေရးဆငရာျဖစေစ တရားေရး ဆငရာ မဟတသည အပငးတြငျဖစေစ ျပညတြငးႏင ႏငငတကာ အဆငမားတြင ရရႏင လာေသာ တာဝနယႏငမႈႏင ျပနလည ထေထာင ေရးယႏရားမား အနာဂတတြင ရလာႏငေပသည။ ေကာကယရရေသာ သကေသမားအရ ႏငငတကာ ရာဇဝတမႈ ဥပေဒႏင အေကာငးဆးလကေတြ႕စသတ မတခကမား ( ဥပမာ - လပထးလပနညးစာအပတြင ပါရေသာ) သည ေဆြးေႏြးမႈႏင မသကဆငဘ တနဖးရလာႏငေပသည။

တာဝနခႏငမႈ လမးေၾကာငးမားက သးသပခကအား မဖတမ ေအာကပါအခနးမားတြင ျမနမာႏငင၏ တရားဝင ႏငငေရး ျမငကြငးႏင ပတသက၍ အေပၚစး ျမငရေသာ အေျခအေနက အကဥးခပေဖာျပ ထားသည။

(က) ျမနမာႏငင၏ ဥပေဒေရးရာအေနအထား

ျမနမာႏငင၏ ဥပေဒေရးရာအေနအထားသည

႐ႈပေထြးေနသည - ႏငငေရး႐ႈပေထြးမႈႏင တငးရငးသားေဒသမား ျပငးထနစြာ ကြျပားေနျခငးသည တရားဥပေဒမား႐ႈပေထြးေနျခငး ႏင မားစြာေသာ ဥပေဒစနစမားက ျဖစေစသည။ ႏငငသား မားစြာသည (ျပညနယမား ၾကားတြငလညး ကြျပားကာ ရြာမားၾကားတြငလညး ကြျပားေနၿပး ထေဒသ၏ အေပၚစး ျမငရေသာ အေျခအေနမ သရရသည) ႐ႈပေထြးၿပး တရားမဝင

ေသာ ဥပေဒမားႏင တရားဝငႏငငဥပေဒတ႔က ေရာေထြး၍ လပေဆာငေနၾကသည။

ထးတမး ဥပေဒ

တငးရငးသားလနညးစေဒသမားစြာတြင တရားဝငႏငငဥပေဒ၏ ျပငပတြင လပေဆာငေနၾကၿပး ဘဝအေျခအေနမးစက အပခပ ရာတြင ထးစျဖစေနေသာ ဥပေဒျဖငသာ လကေတြ႕လပေဆာင

ေနၾကသည။ ၁၃၇

တငးရငးသားလနညးစ အမးသမးမားက ဥပေဒအရ အေျဖရာ သည အခါတြင (မျဖစမေန ေရြးခယဖ႔ မလအပေသာလညး)

တရားမဝငေသာ ဥပေဒယႏရားမားက ပါဝငလာေလရသည။ ၁၃၈

ထတရားမဝငေသာ ဥပေဒစနစက ေဒသခအႀကေပး သမားႏင ေကးရြာအပခပသမားက အသးျပၾကၿပး တစခါတစရ မသားစ၏ အမေထာငဥးစးမားႏင ဖြ႕စညးထားေသာ ေယာကားအဖြ႕မား ျဖစၾကကာ ေဒသအာဏာပငမားအျဖစ လပေဆာငၾက၍ ထးတမးဥပေဒအရ တရားစရငျခငးျဖင နယပယအတြငး ၿငမးခမးေအာင လပရနတာဝန ယၾကသည။ ထအပခပသ မားသည တငၾကားမႈမားက ပယခရန (သကေသမရဟ ေျပာေလရ) ျဖစေစ ႏစဥးႏစဖက ၾကား အျငငးပြားမႈက ေျဖရငးရနျဖစေစ တာဝနယၾကသည။ ၁၃၉ ထစနစသည အထးသျဖင ေကးလကႏင တငးရငးသားလနညးစ အမးသမးမားက ကားမအေျချပ အၾကမးဖကမႈႏင လငအၾကမးဖကမႈအတြက တရားမတမႈရာေဖြရာတြင မထးျခားေသာ လပငနးစဥမား အသးျပျခငးအပါအဝင အမးသမးမားက အမႈ႐တသမးရန ဖအားေပးျခငး၊ ကးလြနသက လကထပရနဖအားေပးျခငး (ေလာေၾကးအေနျဖင) ႏင ကးလြနခရေသာ အမးသမး၏ မသားစအကးအတြက မေလာကင ေသာ ညႏႈငးေငြျဖင ေကေအးရျခငးတ႔ ျဖစေအာင ျပလပၾကသည။ ၁၄၀ ထသ႔ေသာ လပေဆာငမႈ မားက ပဋပကၡႏင ရကစကယတမာမႈဆငရာ လငအၾကမးဖကမႈ (CARSV) တ႔တြငလညး ေတြ႕ရရၿပး တရားမတမႈဆသညမာ တာဝနရေသာ စစသားမား ႏင တပသားမားမ ေလာေၾကးအျဖစ ေပးေသာ သ႔မဟတ ညႏႈငး သတမတေသာ ေငြေၾကးအနညးငယက

လကချခငးသာ ျဖစသည။ ၁၄၁ ဤစနစသည ပဋပကၡႏင ရကစကယတမာမႈ ဆငရာ လငအၾကမးဖကမႈ (လငအၾကမးဖကမႈႏင ကားမ အေျချပ အၾကမးဖကမႈ) က ခရေသာ အမးသားမား အတြကလညး ၿဖေလာကေသာ အရအတားပငျဖစသည။

14

ကယပငအပခပခြငရေဒသမား

၂၀၀၈ အေျခခဥပေဒအရ ျပဌာနးခေသာ ကယပင အပခပခြငရ ေဒသမားတြင တရားစရငႏငေသာ အာဏာရသည။ ၁၄၂

လကေတြ႕တြင အျခားေဒသမားတြငလညး အလားတ အာဏာပငမားက အပခပၾကသည။

လကနကကငေတာလနေသာ အဖြ႕မားရသည ေတာငေပၚေဒသ ႏင နယစပေဒသအခ႕၏ အျခား အမာခနယေျမတ႔တြင လကနကကင အဖြ႕မားက အျပညအဝ အပခပၾကၿပး အေျခခ ဝနေဆာငမႈမား၊ တရားမတမႈႏင လၿခေရးက လပေပးၾကၿပး ေဒသရပရြာထမ အခြနေကာကယၿပး လသစစေဆာငးၾကသည။ ၁၄၃ အျခားေနရာမားတြင နယပယက ခငမာစြာ အပခပျခငး

မရေသာလညး ရပရြာႏင နးကပခငမငစြာ ဆကဆမႈရၿပး ရပရြာကလညး လကနက ကငအဖြ႕မား၏ အပခပေရး ဌာနမားႏင ဆကဆေရးက ဆကလကထနးသမးထားၾကသည။ ၁၄၄

တရားဝငဥပေဒစနစ

ရာဇသတႀကး၊ ျပစမႈဆငရာကငထးဥပေဒႏင အရပသား တရားစရငမႈဥပေဒ အပါအဝင ျမနမာဥပေဒအမားစသည ၿဗတသေခတ အႏၵယဥပေဒက လြတလပေရးရခနတြင ဆကလကအေမြရရချခငးျဖစ ၿပး မေျပာငးလဘ ထားရခသည။ စစအပခပေရးစနစအတြငး ဆရယလစတရား႐းမား က ျပ႒ာနးခေသာလညး ၁၉၈၈ တြင ႏငငေတာတရား ႐းခပႏင ဗဟတရား႐းတ႔က ျပနလညဖြ႕စညးရာတြင အစားထးခၾကသည။ တရား႐းမားသည ျမနမာဘာသာသ႔ ျပနဆထားသည အဂၤလပဥပေဒအရ ေဆာငရြကၾကသည။၁၄၅ သ႔ေသာ တရားသႀကးမားမာ ေလကငမႈအားနညးၿပး အကငပက ျခစားမႈႏင အထကမ ေႏာငယကမႈတ႔ ရေနသည။ ၁၄၆

စစတပကစၥရပမားႏင သကဆငေသာ အမႈစရငျခငး မားတြင အခနး ၄ (ျမနမာႏငငဥပေဒအရ ရာဇဝတမႈဆငရာ တစဥးခငးတာဝနယမႈ) တြင ေဆြးေႏြးထားသညအတငး ၂၀၀၈ အေျခခဥပေဒက အၿမတမးတရား႐းမားတြင ျပ႒ာနးၿပး ျပညသ႕တရား ႐းမားမ တရားစရငပငခြငႏင ႀကးၾကပေရး တာဝနက ဖယရားလကသည။

(ခ) တရား႐းမား၏ နညးပါးေသာအခနးက႑

စစတပအရာရမား၏ အမႈမားက ေဆာငရြကရာတြင စစတပမပင အျပညအဝထနးခပမႈသည ျမနမာႏငငတြင တရားမတမႈရရရန အႀကးဆးေသာ အခကအခ ျဖစသည။ သ႔ေသာ အျခား သသာ ထငရားေသာ အခကအခမားစြာရေနၿပး လ႔အခြငအေရးခးေဖာက ခရသမားက တရား႐းမားက ေရာငရားေနသည အေျခအေနသ႔ ေရာကရေနၾကသည (ေအာကေဖာျပပါ ဇယား ၂ တြငၾကညပါ)။

ထအခကအခမားတြင ေအာကပါတ႔ ပါဝငသည။

• ႐ပပငးဆငရာ တကခကမႈမား၊ တရားေရးဆငရာ မဖြယ မရာလပျခငး သ႔မဟတ မတတမးတငမႈ ေပာကဆးျခငး ( အခနး ၇ (အႏရာယမျဖစေစေရး) ႏင အခနး ၈ (အႏရာယ ကငးေရးႏင လၿခေရး) တ႔တြင ၾကညပါ)။ အပါအဝင လ႔အခြငအေရးခးေဖာကမႈမားအတြက တငတနးမႈမား ျမငလာေသာ ျပညနယတြင ကယစားလယမားက ေရ႕ေနမားႏင တငၾကားသမားက လကတ႔ျပနရန

ေၾကာကရြ႕ျခငး၁၄၇

• တငတနးခကမားက ရမားက မတတမးမတငလျခငး သ႔မဟတ လၿခေရးအျပညျဖင စရငမႈအထ ျဖစေစေအာင စစေဆးမႈမျပလျခငးႏင တရားစရငမႈေရ႕ဆကရန

မလလားျခငး၁၄၈

• အကငပကျခစားမႈႏင အထကမ ေႏာငယကမႈတ႔ က ျဖစေစသညအခကအျဖစ တရားသႀကးအဖြ႕၏

လြတလပခြငလးဝမရျခငး၁၄၉

• ဥပေဒႏင စရငထးမားက အေတြ႕အႀကနညးပါးၿပး

ပညာနညးပါးသည တရားသႀကးမား ရေနျခငး၁၅၀ • လပေဆာငရာတြင ပါဝငရနႏင ခရးသြားရန

ကနကစရတမား အပါအဝင ဥပေဒေရးရာ

ေဆာငရြကမႈစရတမားက တားျမစျခငး၁၅၁

ဇယား ၂။ ျမနမာႏငငတြင တရား႐းမားက ေရာငရားျခငး

ႏငငတကာဂရလႀကးမား ေကာမရင၏ ၂၀၁၈ အစရငခစာအရ “ျမနမာႏငငမ လအမားစသည တရား႐းႏင ဆကႏြယရျခငးက ေရာငရားၾကၿပး အထးသျဖင လ႕အခြငအေရးခးေဖာကျခငးကသ႔ ေသာ ႏငငႏငဆငေသာ မေကနပခကမားတြင ေရာငရားၾက သည။ လထၾကားတြင အာဏာပငမားက ထတငတနးခကမားက ရနစျခငးဟ မတယၿပး တငၾကားသအား တရားဝငဥပေဒအရေရာ တရားမဝငဥပေဒအရပါ အမႈဖြငမညက ေၾကာကရြၾကသည။ ထ႕ျပင တရား႐းမားသည ကစားျခငး သ႔မဟတ ျပနလည ထေထာငေပးျခငး တ႔က ရႏငေအာင ကညေပးျခငးမရသေလာက နညးပါးသည။ ထသ႔လပမညအစား အေလာေပးရန သးသန႔ လာေရာကညႏႈငးျခငး သ႔မဟတ အရာရမားႏင လာေရာကျခငး သ႔မဟတ လးဝ အေလး မထားျခငးတ႔ကသာ ျပလပၾကသည။ ထအေၾကာငးရငး မားေၾကာင ျမနမာႏငငတရား႐းက လ႔အခြငအေရး ခးေဖာကခရသမားက ကစားျခငး သ႔မဟတ ျပနလည ထေထာငေပးျခငးတ႔အတြက အားကးရေသာေနရာဟ မယဆၾကေပ။ ႏငငတရား႐းမားသည တရားစရငေရးတြင လြတလပမႈႏင တာဝနယႏငမႈ မရျခငးေၾကာင ထေရာကေသာ ကစားျခငး သ႔မဟတ ျပနလညထေထာငေပးျခငး ေပးႏငရန

ၾကန႔ၾကာသည။ ၁၅၂

15

(ဂ) ျမနမာႏငငႏငဆကႏြယေသာ တာဝနခႏငမႈ လမးေၾကာငးမားႏင ျပနလညကစားႏငမႈအေပၚ သးသပခက

၁။ ျပညတြငးလမးေၾကာငးမား (ျမနမာ)

ေအာကပါအခကမားသည ျမနမာႏငငရ ပဋပကၡႏင ရကစက ယတမာမႈဆငရာ လငအၾကမးဖကမႈCARSV က တာဝန ယႏငမႈႏင ကစားႏငမႈအတြက တရားဝင လမးေၾကာငးမားျဖစၿပး ယခငက အခနးမားတြင ပါဝငသည တရားေရးဆငရာ ကစားမႈမားထက သသာစြာနညးပါးသည။

(က) တရားေရး

(၁) ရာဇဝတသား

» ရာဇဝတမႈတငၾကားခကက အမႈက သတငးရရသည မညသမဆ ၁၅၃ စတင တငၾကားႏငၿပး တရား႐းတြင အမႈရငဆငျခငး မျပမ ရက စစေဆးသည။ အမႈ၏ အျမငဆးျပစ ဒဏေပၚမတည၍ ၿမ႕နယတရား႐း ( ၇ ႏစေထာငဒဏအထ)၊ ခ႐ငတရား႐း သ႔မဟတ (အထးအေျခအေနတ႔တြင) ဗဟတရား႐းတ႔တြင ၾကားနာရသည။

» ျမနမာစစတပႏငသကဆငေသာ အမႈမားက စစခ႐းတြင ၾကားနာရၿပး (အမႈမားက တာဝနထမးေဆာငေနစဥအတြငးမကးလြနသညအျဖစမ လြ၍ စစခ႐းတြင ဆးျဖတသည) (အခနး ၄ တြင ၾကညပါ)။

» ယခငစစအစးရလကထက (၂၀၁၁ ဇနနဝါရ ၃၁ ရကေန႔ထ) တြင စစတပေကာငစမားႏင ယခငအစးရအဖြ႕ဝင မားသည တာဝနထမးေဆာငေနစဥအတြငး အမႈကးလြနခပါက အျပစမ လြတၿငမးခမးသာခြငေပးျခငးက ၂၀၀၈ ခႏစ အေျခခဥပေဒ ပဒမခြ ၄၄၅ အရ ျပ႒ာနးခသည (အခနး ၄ တြင ၾကညပါ)။

» ရအရာရမားႏင ပတသကသည အမႈမားက ရတရား႐းတြင ၾကားနာေလရသည (အခနး ၄ တြင ၾကညပါ)။

(၂) အရပသား

» အရပသားအမႈမားစရငရာတြင အရပသားတရား႐းအေနျဖင နစနာေၾကးေငြျဖင ၿပးဆးသငသညဟ ထငျမငယဆပါက “ မညသမဆ အမႈေၾကာင နစနာမႈ သ႔မဟတ ဒဏရာ ရရမႈမားက ကးလြနသအား ဒဏ႐ကျခငးျဖင ရရေသာေငြမ

“ တရား႐းသည နစနာေၾကးေပးေလရသည။၁၅၅

» ေငြေလာေၾကးက ခရသဘကက ေတာငးဆႏင သျဖင လငအၾကမးဖကမႈသည အရပသားတရား ဥပေဒတြင

တရားမတမႈ မရျခငးက ျမငတကေစသည။ ကးလြနသ သည ျပညနယအရာရျဖစ ပါက ျပညနယသည သြယဝက၍ ဥပေဒအရ တာဝနရသည။ သ႔ေသာ ထလပရပမားမာ လကေတြ႕လပျခငးမရသေလာက နညးပါးသည။

» အစးရအရာရမားက လငအၾကမးဖကမႈ ကးလြနသက စစမးစစေဆးရန၊ တရားစရငရနႏင အျပစေပးရန ပကကြကမႈေၾကာင ျပညသမားအေပၚ ေပါဆမႈက ျဖစေစ၍ တာဝနပကကြကမႈ သ႔မဟတ အေျခအေနက မတည၍ အျပစကးလြနျခငးက ျဖစေစသည။

(၃) ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ

» ၂၀၀၈ အေျခခဥပေဒ အရ အခ႕ေသာအခြငအေရးမားက တာဝနယမႈရလာၿပး ဥပေဒပဒခြ ၃၇၇ သည အေျခချဖစလာခကာ ခရသ၏ အေျခခအခြငအေရးအား ေဖာကဖကျခငးက ဗဟတရား႐းသ႔ တက႐ကတငျပၿပး ထအခြငအေရးမားက အားျဖညျမငတငရန အသးျပႏငသည။ သ႔ေသာ ထလမးေၾကာငး က

လကေတြ႕အသးျပႏငျခငးရမရ မသႏငေသးေပ။ ၁၅၆

ျမနမာႏငငေရ႕ေနမားေျပာၾကားခကအရ အမႈမားမာ အပငး ခ (တရား႐း၏ အခနးက႑ နညးပါးျခငး) တြင ပါရေသာ အခကမားေၾကာင ဗဟတရား႐းက တက႐က သြားေရာကျခငးထက သကဆငရာ အစးရကယစား

လယမားက ညႏႈငးျခငးျဖင ေျဖရငးၾကသည။ ၁၅၇

ဘဝေနထငခြငႏင ကယပငလြတလပခြင၊ ကၽြနျပျခငးမ လြတေျမာကျခငး၊ အတငးအကပ ခငးေစျခငး ကသ႔ေသာ အျခားသကဆငရာ အခြငအေရးမားက ကာကြယ ေပးေသာလညး အေျခခဥပေဒတြင လငအၾကမးဖကမႈ

သ႔မဟတ ညဥးပနးျခငးက တားျမစျခငးပါရသည။ ၁၅၈

» အေရးေပၚ အေျခအေနက ေၾကျငာသည ေနရာမလြ၍ ဓေလထးတမးဆငရာ သာမန ဥပေဒအမန႔မားကလညး ၂၀၀၈ အေျခခဥပေဒ၁၅၉ တြင ရရႏငသည။၁၆၀ ဥပေဒ တငၾကားေသာ ဥပေဒမား အတြက လပထးလပနညးမားက

စနစတက ေပါငးစသည။၁၆၁ ပဋပကၡႏင

ရကစကယတမာမႈဆငရာ လငအၾကမးဖကမႈ (CARSV) မားတြင အသးအဝငဆး အမန႔စာသည ဆငေခၚစာျဖစၿပး ဖမးဆးထားျခငးက တရားေရးအရ ျပနလညဆနးစစကာ ဥပေဒႏငမညပါက လႊတေပးသည။ ထသ႔ ခပေႏာငထားျခငးႏငပတသက၍ ၎တ႔သည

ဖမးခထားရသအေပၚ ခြျခားဆကဆျခငး ၁၆၂ “ဘဝ ေနထငမႈႏင ပဂၢလေရး လြတလပခြင” က ၿခမးေျခာကမႈဟ၍

စနေခၚရန အသးျပႏငသည။ ၁၆၃ ဥပမာအားျဖင ကခငျပညနယ ႏင ရမးျပညနယမ မသားစဝငမားကယစား

16

စြပစြၿပး စစတပမ တရားမဝင ဖမးဆးျခငးခခရေသာ သမားက ထသ႔ ဆငေခၚစာအသးျပျခငးက

ျပလပခၾကသည။ ၁၆၄ သ႔ေသာ ၂၀၁၁ တြင ျပနလညျပ႒ာနးခခနမ စ၍ ဆငေခၚစာအသးျပျခငး

ျဖစရပနမနာမားသည ေအာငျမငသညက ၁၆၅ မေတြ႕ရရဘ ထဆငေခၚစာက အသးျပခၾကေသာ ေရ႕ေနမားႏင ခရသမားက

ျပညနယအာဏာပငမား၏ လကတ႔ျပနျခငးက

ရငဆငၾကရသည။ ၁၆၆ ဤသညမာတရားစရငပငခြင လြတလပမႈမရျခငးေၾကာင အစးရ၊ အရာရမား သ႔မဟတ ၎တ႔၏ အကးစးပြားက စနေခၚသမားႏင သကဆငေသာ

အမႈမားတြင အဆးဆးျဖစေၾကာငး ထငရားသည။ ၁၆၇

(ခ) အလားတတရားေရး ႏင တရားေရးမဟတေသာ

» ျမနမာႏငင လ႕အခြငအေရးေကာမရင က ၂၀၁၁ တြင ဖြ႕စညးခၿပး ၂၀၁၄ တြင ႏငငေတာဥပေဒထ တြင

ထညသြငးခသည။ ၁၆၈ အျပညအဝ လြတလပမႈ ရသညဟ မသတမတႏငသညအျပင ႏငငေတာအဖြ႕အစညးမား၏ အေျခအေနအေပၚ ပရစကတကဝတႏငလညး ကကညျခငးမရေပ။ ၁၆၉ ၎အဖြ႕ဝငမားမာ ျမနမာစစတပက တက႐က စြပစြေသာ လ႔အခြငအေရးအမႈမားတြင သကေသအေထာကအထားမာ အလြန ခငလေနလင ေတာငမ မတခက ေပးရန သ႔မဟတ စစမးရန

လပလစတမရသည က ေတြ႕ရသည။ ၁၇၀

အခ႕ကစၥရပမားတြင တငၾကားသမားက လကတ႔ျပနျခငး

မားရေနသည (ဇယား ၃ တြင ၾကညပါ)။ ၁၇၁ ျမနမာႏငင လ႕အခြငအေရးေကာမရင တြင ေအာကပါ လပပငခြငမားရသည။

» အကဥးေထာင၊ အခပႏင ထနးသမးေရးစခနးမားက သြားေရာကျခငးအပါအဝင တငတနးမႈမားက

စစမးစစေဆးရနႏင အႀကျပခကေပးရန၁၇၂

» လ႕ဝကစာရြကစာတမးမားႏင (ထစာရြကစာတမးႏင သကေသမား) က ေဖာထတပါက ႏငငလၿခေရးႏင ကာကြယေရးက ထခကႏငသညမလြ၍ စာရြကစာတမး ႏင သကေသ ေပးရနအတြက လမားက ဆငေခၚရန ၁၇၃

» ကးလြနသက တရားဥပေဒအရ အေရးယရနႏင

နစနာေၾကးရရေရးအတြက အႀကျပရန။၁၇၄ အႀကျပခကမားက လစလ႐ႈ ပါက အာဏာ

တညေစျခငးက ျမငတငရန မညသညလပပငခြငမ မရေတာပါ။

ဇယား ၃။ ျမနမာႏငငဆငရာလ႕အခြငအေရးေကာမရငတြင တငၾကားသမားက လကတ႔ျပနျခငးမား

၂၀၁၂ စကတငဘာ ၁၃ တြင စစသားမားက အရပသား မားက တကခကခရာ ၁၃ ႏစအရြယ ေကာငးသေလး ဂာဆနးအနက ေသနတထမန ခၿပး ဒဏရာရရခသည။ ထညေနမာပင ေသဆးခသည။

စစတပက ခ႐းတငစစေဆးမႈျပလပခၿပး မနးကေလးသည ေကအငေအက ေထာငခေသာ ဗးေၾကာငေသဆးရသညဟ အေျဖထတခသည။ ၎၏ဖခင ဥးဘရနေရာငက လ႔အခြင အေရးေကာမရငတြင တငၾကားခၿပး သသယရ ေသာ ကးလြနသမားက စစေဆးရနႏင အျပစေပးရန ေတာငးဆခသည။ စစတပမ ထတငၾကားမႈက သရသြားၿပး

ဥးဘရနေရာငက တနျပန တငၾကားမႈျပလပခသည။၁၇၅

၎က နာကငေစလမႈျဖင မဟတမမန စြပစြျခငး အျပစႏင ရာဇသတႀကးပဒမ ၂၁၁ ျဖင တရားစြဆခသည။ ၎၏ ၾကားနာစစေဆးမႈက သသာစြာ အခနဆြျခငး၊ အဓက မကျမင သကေသ (ဂာဆနးအနက ကသေပးခေသာ အစးရဆရာဝန)၏ အၾသဖြယ ထြကဆမႈ၊ တရားသႀကး အစားထးျခငးႏင ဥးဘရနေရာင၏ ေရ႕ေနက စစတပမ တရား႐းတြင ၿခမးေျခာကျခငးမားျဖင အဖကဖကမ ဒကၡေပးခ သည။ ေနာကဆးတြင ၁၈ လၾကာၿပးေနာက ၎က စရငခကခခၿပး ၎အျပစမရေၾကာငး ကန႔ကြကရာတြင ေထာငကျခငးမ ေရာငရားရန ဒဏေငြေဆာငခငးခသည။ လ႔အခြငအေရး ေကာမရငသည ၎၏ သမးအမႈကလညး ပါဝငျခငး မရသညအျပင ၎က တရားစြဆရာတြငလညး ၎ကယစားျပ

လပကငေပးျခငးမရခေပ။၁၇၆

» အမႈစစရာတြင မားစြာေသာ စစဘက၊ ရဘကႏင အစးရတ႔က စစမးစစေဆးေရးအဖြ႕မားက လ႔အခြငအေရး ခးေဖာကမႈမားအတြက စစေဆးရန ဖြ႕စညးခသည။ ၎အဖြ႕မားသည ဥပေဒျပေရးအခကမားထက ဌာနတြငး စညးကမး မား သ႔မဟတ အစးရျပ႒ာနးဥပေဒမား ျဖင ဖြ႕စညးထားျခငးျဖစၿပး လြတလပမႈမရျခငး၊ သမာသမတ

မကျခငးႏင တာဝနယမႈမရျခငး၁၇၇ ႏင လ႔အခြငအေရး

ခးေဖာကမႈမားအတြက အစးရဘကမ ျငငးေပးျခငး

တ႔ေၾကာင အလြန ေဝဖနခရသည။ ၁၇၈ ထ႔ျပင အဆငျမငေကာမရငမားသည လငအၾကမးဖကမႈ

17

ျဖစေနေသာ သကေသမား ရရသညအခါမားမာပင လငအၾကမးဖကမႈဟ သတမတရန အနညးႏငအမား

ပကကြကခၾကသည။ ၁၇၉

» ဓေလထးစအားျဖင အရပသားလ႔အဖြ႕ အစညးမား သ႔မဟတ စစဘကအရာရမား၊ ဝနႀကးမား၊ ဝနႀကးဌာန မားႏင လႊတေတာ အဖြ႕ဝငမားထ စာေပးပ႔ေသာ အရပသားမားက လကမတေရးထးထားေသာ လထကမပနး ထတျပနခကမားျဖငကစားမႈမားက ရာေဖြၾကၿပး အာဏာပငမားက ထအပခပေရး ျပနာမားက

ေစာဒကတကမႈမားအျဖစသာ သေဘာထားၾကသည။ ၁၈၀

တရားေရးစနစႏင အျခားအဖြ႕အစညးမားက ယၾကညမႈမရ ေသာ အားနညးခကေၾကာင ဤလပေဆာငခကမားသည ယေန႔အထ ကယျပန႔စြာ ဆကလကျဖစပြားေနၿပး ဤအျပ အမက တငၾကားသမားသည လကတ႔ျပနျခငးမား

ခၾကရသည။ ၁၈၁

၂။ လ႔အခြငအေရးဆငရာ ေဒသတြငးလပငနးစဥမား

အာရတကတြင လ႔အခြငအေရးေစာငၾကညေရး ေဒသဆငရာ ယႏရား မရေပ။ ျမနမာႏငငသည အေရ႕ေတာငအာရ (အာဆယ) အဖြ႕ဝငျဖစၿပး ၂၀၁၂ ခႏစတြင လ႔အခြငအေရးေၾကျငာစာတမးက ထတျပန ခသည။ သ႔ေသာ ထေၾကျငာစာတမးသည ျပငးျပငး

ထနထန ေဝဖနခေနရၿပး အာဏာတညျခငး လညးမရေပ။၁၈၂

၃။ ႏငငတကာ တာဝနခႏငမႈ လပငနးစဥမား

ျမနမာႏငငသညျပညတြငးေရးႏင ႏငငေရးအခြငအေရးဆငရာ ႏငငတကာလပထးလပနညး ႏင ညဥးပနးႏပစကမႈဆငရာ လပထးလပနညး တ႔အပါအဝင လ႔အခြငအေရး သေဘာတ စာခပမားက ခပဆထားျခငးမရေပ။ သ႔ေသာ အမးသမးမားက ခြျခားဆကဆ ျခငးပစအားလးက ဖယရားျခငးဆငရာ ေကာမတCEDAW ၊ ကေလးသငယ အခြငအေရး ဆငရာ လပထးလပနညး(“CRC”) ႏင ဒတယ လပထးလပနညး (လကမတထးခေသာလညး ပထမ တစချဖစသည လကနကကငပဋပကၡအတြငး ကေလးမား ႏငပတသက၍ လပေဆာငမႈက အတညမျပ ႏငခေပ။)၊ စးပြားေရး၊ လမႈေရးႏင ယဥေကးမႈအခြငအေရးဆငရာ ႏငငတကာလပထး လပနညး၊ မသနစြမးသမား အခြငအေရး ဆငရာ လပထးလပနညး (“CRPD”) တ႔တြင အဖြ႕ဝငမဟတေပ။

(က)တရားေရး

» တရားေရးဆငရာ လ႔အခြငအေရးတရား႐းမားသည ေဒသအျပငဘကအဆငတြင မရေပ။

(ခ) အလားတတရားေရး

» ျမနမာႏငငသည ၎အဖြ႕ဝငအျဖစပါရထားေသာ လ႔အခြငအေရး သေဘာတစာခပမားတြင မညသည စာခပႏငပတသကေသာ တငၾကားမႈ မားကမ လကချခငးမရေပ။

» ကသသမဂၢလ႔အခြငအေရးေကာငစ၏ အထးလပထးလပ နညးမားထမ တစချဖစသည အာဏာရငဆနသည အကဥး ခမႈအေပၚ ကသသမဂၢ လပေဆာငေရး အဖြ႕သညလညး အကဥးခခထားရခနတြင ပဋပကၡႏင ရကစကယတမာမႈ ဆငရာ လငအၾကမးဖကမႈ (CARSV) က ခရသမားကယစား သ႔မဟတ ခရသမား ကယတင လာေရာကႏငေသာ

အလားတတရားေရးလပငနးစဥမား ရေနသည။ ၁၈၃

(ဂ) တရားေရးမဟတေသာ

» ျမနမာႏငငသည ၎အဖြ႕ဝငအျဖစပါရထားေသာ ကလ သမဂၢလ႔အခြငအေရးသေဘာတစာခပမားတြင မညသည စစမးစစေဆးမႈမားကမ လကချခငးမရေပ။

» သ႔ေသာ ျမနမာႏငငသည ၎အဖြ႕ဝငအျဖစပါရထားေသာ ကလသမဂၢလ႔အခြငအေရးသေဘာတ စာခပမားက အေကာငအထညေဖာရာတြင ႀကးၾကပေသာ အဖြ႕မားက အခါအားေလာစြာ အစရငခစာတငရမည။ အစးရ မဟတ ေသာ အရငးအျမစမားအတြက ေကာမတထ သတငး အခကအလက ေပးႏငရန အခြငအလမးကရေစၿပး ေကာမတအေနျဖင လ႔အခြငအေရးကစၥရပမားအေပၚတြင အျပနအလန ေဆြးေႏြးျခငးျဖင ႏငငက ေမးခြနးထတႏငသည။

» အေရးေပၚေလာကလခကမားႏင ထြကဆခကစာမား က လပေဆာငေနဆ ျဖစေသာ အထးသတငးေထာကမားႏင လပေဆာငေရးအဖြ႕မားထ တငျပႏငသည။ ဤသ႔ျပ လပ ျခငးသည အခ႕ေသာစာခပက အတညျပရန သ႔မဟတ အခ႕ေသာ လပထးလပနညးက လကခရန မလအပဘ အလအေလာက အကးဝငေစသည (ဤလပထးလပ နညးမားႏင ပတသက၍ ပမသရလ ပါက လပထးလပနညး ၂ စာမကႏာ ၃၅ ကၾကညပါ)။

» ကလသမဂၢလ႔အခြငအေရးေကာငစသည ျမနမာ အစးရ၏ လပေဆာငခကမားက စစစရနအတြက ကမၻာလးဆငရာ အစရငခစာ လပငနးစဥမား၊ ျမနမာႏငငဆငရာ ကလ သမဂၢအထးသတငးေထာကမားႏင ၂၀၁၇ ေအာကတ ဘာလ ႏင ဒဇငဘာလမားတြင ျမနမာႏငငရ အထး အစညးအေဝးမားျဖင အျခားေဆြးေႏြး ပြမားက လပေဆာင သည။ ကလသမဂၢလ႔အခြငအေရးေကာငစသည လ႕ဝက တငၾကားခက အစအစဥက ထားရၿပး အလြနဆးေသာ

18

အျဖစ အပကမား ဆကတကျဖစေနေသာ ယၾကည ခငမာေသာအေထာကအထားမားရေသာ လ႔အခြငအေရးမား အားလးႏင အေျခခလြတလပခြငအားလး ခးေဖာကျခငးက ရငဆငေပးသည။ လ႔အခြငအေရး ခးေဖာကခရသ သ႔မဟတ ထခးေဖာကမႈက ခငလစြာ သရရေသာ တစဥးတစေယာကခငးျဖစေစ၊ အဖြ႕မျဖစေစ၊ အစးရမဟတေသာ အဖြ႕အစညးမျဖစေစ

တငၾကားႏငသည။ ၁၈၄

၄။ စစမးစစေဆးေရးႏင အခကအလကရာေဖြျခငးအဖြ႕မား

» ယေန႔အခနအထ ႏငငတကာ တာဝနယမႈ အတြက အခငမာဆး ျဖစႏငေျခက ျမနမာႏငငရ ကမၻာကလသမဂၢ လြတလပေသာ ႏငငတကာ အခကအလက ရာေဖြေရး စမခက (ေအာကပါ ဇယား ၄က ၾကညပါ) ကလသမဂၢ လ႔အခြငအေရးေကာငစက ဖနတးခသည။ ေကာမရငတြင ျမနမာႏငငက တရားဝငတာဝနယေအာင လပႏငေသာ အခြငအာဏာမရေသာလညး ကးလြနသမား၏ တာဝန ယႏငမႈ အျပညအဝႏင ခရသမားအတြက တရားမတမႈက ေသခာေစရန အျမငျဖင လပပငခြငက ေရးသားထား သည။

၁၈၅ လ႔အခြငအေရး ခးေဖာကမႈမားအတြက ႏငင

အဆငမသည လတစဥးခငးစ၏ တာဝနယမႈ ေကာကခက ခႏငၿပး ႏငငတကာ လပေဆာငမႈ လ႕အဖြ႕အစညးအား အႀကျပခကမားက ေပးႏင သည။

၅။ ႏငငတကာႏင ဖကစပ တရား႐းမားႏင ခ႐းမား

» ျမနမာႏငငသည ႏငငတကာ ရာဇဝတမႈတရား႐း (“ICC”) ၏ ေရာမစာခပ၏ ႏငငအဖြ႕ဝင ျဖစသည။ ႏငငတကာ ရာဇဝတမႈတရား႐း၏ ဥပေဒျပ႒ာနးေရး က ျမငတငရန အတြက (အတညျပလကမတထးျခငး က ႏငငတကာ ရာဇဝတမႈတရား႐းအေနျဖင ေရာမ စာခပက ျမနမာႏငငတြင လပေဆာငလာေသာ ေန႔မ တငမ ျဖစခေသာ အမႈမားက မစရငႏငေသာလညး ဆလသညမာ - အတညျပလကမတထးျခငးသည ေရ႕ျဖစရပမားႏင မသကဆငေတာေသာလညး) ကလသမဂၢ လၿခေရး ေကာငစသည (ေရာမ စာခပက ျမနမာႏငငတြင လပေဆာငလာ ေသာ ၂၀၀၂ ဇလင ၁ ရကေန႔မတငမ လႊေျပာငးေပးလကသက ျပနလည သကဝငေအာင လပႏငစြမးရသည) တရားစရငေရး ႐းက အေျခအေနအား တငျပခြငရသည။ သ႔မဟတ ျမနမာႏငငသည ျမနမာႏငငတြင ကးလြနေသာ အမႈမားအား ဥပေဒ ျပျခငး သ႔မဟတ ကးလြနသမားက (ေၾကျငာခကသည ၂၀၀၂ ဇလင ၁ ရကေန႔တြင ျပနလညသကဝငေအာင လပႏငစြမးရသည) ဥပေဒ ျပျခငးက လကခေသာ ေရာမစာခပေၾကျငာခက ပဒမ ၁၂ (၃) က ျပလပခသငသည။

ဇယား ၄။ ျမနမာႏငငတြငးရ ကမၻာကလသမဂၢဆငရာ လြတလပေသာ ႏငငတကာ အခကအလကရာေဖြေရး လပေဆာငခက

၂၀၁၇ ေမလတြင ကလသမဂၢ လ႔အခြငအေရးေကာငစသည ႏငငတကာ အခကအလကရာေဖြေရး စမခကက အေရးေပၚလႊတလကျခငးျဖင ျမနမာႏငငတြင ကမၻာကလသမဂၢ လြတလပေသာ ဆးျဖတခက ၃၄/၂၂ က သေဘာတလကခခသည။ ထလပပငခြငအာဏာက ျမနမာႏငငရ အထးသျဖင ရခငျပညနယတြင အာဏာျဖင ခပေႏာငထားျခငး၊ ညဥးပနးျခငးႏင လမဆနေသာ ဆကဆမႈ၊ မဒမးမႈႏင လငအၾကမးဖကမႈမား၊ တရားဥပေဒျပငပလပရပမား၊ ႏႈတပတသတျဖတျခငး သ႔မဟတ အာဏာျဖင သတျဖတျခငး၊ အတငးအကပေျခရာ ေဖာကေစျခငး၊ အတငးအကပ ေနရပေရႊ႕ေျပာငးေစျခငးႏင တရားဥပေဒႏငမညေသာ အးအမစညးစမဖကဆးမႈ တ႔က ကးလြနသမားမ တာဝနအျပညအဝယေရးႏင ခရသမားမ တရားမတမႈရရေရးက ေသခာေစေသာ အျမငျဖင စစတပႏင လၿခေရးတပမားက ကးလြနခေသာ လ႔အခြငအေရး ခးေဖာကမႈမားႏင အလြသးစားျပမႈမား၏ အခကအလကမားႏင အေျခအေနမားက ေဖာျပသည။

၁၈၆ ျမနမာႏငငရ ကမၻာကလသမဂၢ လြတလပေသာ

ႏငငတကာအခကအလက ရာေဖြေရး စမခက(UNFFM)အေနျဖင ၎၏ လပပငခြငက ရခငျပညနယအျပင ကခင ျပညနယႏင ရမးျပညေျမာကပငးအပါအဝင အျခားအပငးမားတြင ခးေဖာကမႈမားကလညး စစေဆးႏငရန တးခ႕မညဟ ဆသည။ ကမၻာကလသမဂၢ လြတလပေသာ ႏငငတကာအခကအလက ရာေဖြေရး စမခက(UNFFM) ၏ အတြငးဝနမား႐းတြင လင အၾကမးဖကမႈႏင ကားမ အေျချပအၾကမးဖကမႈမားက အထးျပကၽြမးကငေသာ ကားမေရးရာအႀကေပးပဂၢလတစဥးက ထညသြငးထားသည။

ကမၻာကလသမဂၢ လြတလပေသာ ႏငငတကာ အခကအလက ရာေဖြေရး စမခက(UNFFM) ၏ လပပငခြငက ၂၀၁၇ စကတင ဘာလ တြင တးခ႕ခၿပး ၂၀၁၈ မတလတြင ၾကားျဖတ အစရငခ စာက တငျပမညျဖစကာ အဆးသတ အစရငခစာက ၂၀၁ စကတငဘာလတြင တငျပမည။

ယေန႔အထ ျမနမာအစးရသည ကမၻာကလသမဂၢ လြတလပေသာ ႏငငတကာအခကအလက ရာေဖြေရး စမခက(UNFFM) ႏင ပးေပါငးလပေဆာငျခငး သ႔မဟတ နယပယမားအတြငးသ႔ ဝငေရာကရန ခြငျပျခငးမရ သျဖင ျမနမာႏငငမ ထြကေျပး လာေသာ ခရသ ဒကၡသညမားက ေမးျမနးျခငးအပါအဝင စစမးစစေဆးမႈမားက ႏငငျပငပတြင

လပေဆာငလကရသည။၁၈၇

» ႏငငတကာ ရာဇဝတမႈတရား႐း ICC ၏ တရားေရး အျခား လမးေၾကာငးတစခမာ ကးလြနသသည တတယႏငင၏

19

ႏငငသားျဖစေနသညအခါတြင ျဖစသည။ ထတတယႏငင သည ျမနမာႏငငတြင ကးလြနသက ၂၂၀ ဇလင ၁ ရကမ စ၍ ကးလြနေသာ အမႈမားႏင ပတသက၍ ေၾကျငာခက ပဒမ ၁၂(၃) က ေလာကထားေသာ သ႔မဟတ ပါဝင ထားေသာ ႏငငျဖစပါက ႏငငတကာ ရာဇဝတမႈ တရား႐း ICC က ထကးလြနသက စစေဆး၍ စရငရန ဥပေဒအရအာဏာရမညျဖစသည။

၆။ တတယႏငငမားတြင လပေဆာငျခငး - ကမၻာလးဆငရာ တရားစရငပငခြငအပါအဝင နယပယခ႕ထြငတရားစရငပငခြင ၁၈၈

» ႏငငအမားစတြင ကးလြနသမားက ၎တ႔၏ ႏငငအတြငး စရငရနလအပေသာလညး ျမနမာႏငငအတြငးတြင လြတၿငမးခြငက အျပညအဝနးပါးေပးထားသျဖင ျမနမာႏငငျပငပ ရ ကးလြနသမားက အမႈအခငး ျပလပရာတြင အျခားႏငငတ႔တြင ျပ႒ာနးေသာ တစေလာကလးတရားစရငပငခြင က အသးျပ ေကာငးျပမည။

ဥပမာအားျဖင ၂၀၀၂ ခႏစတြင ျမနမာစစတပ၏ လကထတြင အတငးအကပခငးေစျခငး အပါအဝင လ႔အခြငအေရးခးေဖာကခရသည ျမနမာႏငငမ ခရသသားေကာင ၆ ဥးသည ဘယလဂယႏင ျပငသစတ႔တြင ျမနမာႏငငတြင လပေဆာငေနေသာ ျပငသစေရနႏင သဘာဝဓာတေငြ႕ကမၸဏ Total က တငၾကားခၾကသည။ “စတဓာတပငး၊ ေငြေၾကး၊ ေထာကပပ႔ေဆာငေရးႏင စစဘကဆငရာ အကအညမားေပးရန တာဝနယထားသည ျမနမာစစတပ၏ တပရငးႏင နးကပစြာ ပးေပါငးေနေသာ ပကလငး စမကနးတြင ကမၸဏခြမ ကးလြနသမားျဖစသျဖင “လ႕အခြငအေရးခးေဖာကမႈက မၾကာခဏ စနစတကျပလပျခငး” အတြက ျမနမာစစတပမ

တာဝနရသည။ ၁၈၉ တရားစရငေရး လအပခက

အေျပာငးအလမား ေၾကာင ဘယလဂယ၏ အမႈအခငးလပေဆာငမႈ သည ၂၀၀၈ တြင ပတခရသည။ အတငးအကပခငးေစျခငးသည ျပငသစဥပေဒ တြင အမႈမဟတသျဖင ျပငသစ၏ အမႈအခငး လပေဆာငမႈက

၂၀၀၆ တြင ပယဖကခရသည။ ၁၉၀

၂၀၁၅ ခႏစတြင ျပညထေရးဝနႀကး၊ လဝငမႈႀကးၾကပေရးႏင ျပညသ႔အငအားဝနႀကး လညးျဖစသည ဒတယဗလခပႀကး ကက က စစရာဇဝတမႈမား၊ လသားခငးစာနာေထာကထား မႈဆငရာႏင ညဥးပနးမႈမားအတြက ဆြစဇာလနတြင တငၾကားခသည။ ကလသမဂၢ လ႔အခြငအေရးေကာငစ၏ ျမနမာကယစားလယ အဖြ႕ေခါငးေဆာငက ဒတယ ဗလခပႀကးကက က ဆြစဇာလနနယပယအတြငး အျပစကငးလြတ ခြငေပးျခငးျဖင ကာကြယ ေပးခေသာေၾကာင တငၾကားခကက ဆကလက

မလပေဆာင ႏငခေပ။၁၉၁

ထ႔အတ အရပသားကစၥမားက နယပယျပငပ တရားစရငေရးအတြက သတမတထားေသာ ဥပေဒတြင အရပသားတငၾကားမႈမားက ပဋပကၡႏင ရကစကယတမာမႈဆငရာ လငအၾကမးဖကမႈ CARSV ၾကရာပါျဖစျခငး သ႔မဟတ တာဝနရျခငးတ႔က ျဖစေစေသာ အေျခခအေဆာကအအအတြကသာ သတမတ ေကာငး သတမတတတၾကသည။ ဤကစၥႏင စပလဥး၍ ပဋပကၡေဒသ သ႔မဟတ အျခားေဒသတြင လပေဆာငေနေသာ ကမၸဏမားက လ႔အခြငအေရး ခးေဖာကျခငးႏင ႏငငတကာ ရာဇဝတမႈမားက ကးလြနသညအေပၚ တငၾကား ခကမားသည ထကမၸဏမားက ရလဒေကာငး ရရႏငသည။

ဥပမာ ၁၉၉၆ ခႏစတြင ျမနမာတစစသည ျမနမာစစတပမ အတငးအကပခငးေစျခငး၊ သတျဖတခရျခငး၊ မဒမးမႈႏင ညဥးပနးမႈ အပါအဝင လ႔အခြငအေရးခးေဖာကျခငးက ခရသမားျဖစေၾကာငး အေမရကနျပညေထာငစရ ယႏကယ Unocal က တငးတစပါးသား တရားမနစနာမႈ တငတနးခကဥပေဒျဖင တငၾကားခသည။ အဖြ႕မားက စစေဆးခၿပး “ ယႏကယ Unocal အေနျဖင ပကလငးသြယတနးေသာ ေဒသမ ျပညသမား၏ အခြငအေရးႏင ေနထငမႈဘဝက ျမငတငရန ျမနမာႏငငရ စမကနးမားတြင ရပေငြေထာကပၿပး တရားလမားက နစနာေၾကးမား ေပးရန သေဘာတသည” ဟေသာ

တရား႐းစရငခကက ခမတခသည။၁၉၂ အမႈက ၂၀၀၅

ခႏစတြင ပတခသည။

20

(ဃ) တာဝနယႏငမႈ လမးေၾကာငး ဇယား

ျပညတြငးအဆင တစဥးခငး တာဝနယမႈ ႏငင တာဝနယမႈ ႏစခလး

တရားေရး

ရာဇဝတတရား႐း - ျမနမာႏငငတြင (စစတပအတြက အသးမျပေသာ) - သ႔မဟတ တစေလာကလးတရားစရငပငခြငက လကခကငသးေသာ တတယႏငင စစတရား႐း ရတရား႐း တရားေရးမဟတေသာ

တရားေရး

၂၀၀၈ အေျခခဥပေဒအရ အခြငအေရးမားက အာဏာတညေစေသာအားျဖင ပဒမ ၃၇၇ က ႏငငေတာတရား႐းခပတြင အသးျပျခငး ဆငေခၚစာ က ဥပေဒအရ ေရးသားခြငျပျခငး

တရားေရး

ျမနမာႏငငရ တရားမနစနာမႈက အရပသားမ တငၾကားျခငး သ႔မဟတ နယေျမအျပငဘက တရားစရငပငခြငက လကခကငသးေသာ တတယႏငငမ တငၾကားျခငး အလားတတရားေရး ႏင တရားေရးမဟတေသာ ျမနမာႏငင လ႔အခြငအေရးေကာမရင စစမးစစေဆးေရး ေကာမရငမား စစတပ၊ ဝနႀကးမား၊ ဝနႀကးဌာနမား ႏင လႊတေတာကယစားလယမား အရပသားလမႈေရးအဖြ႕မားမ လထ လႈ႔႔ေဆာပြထတျပနခကမား

နငငတကာအဆင တစဥးခငး တာဝနယမႈ ႏငင တာဝနယမႈ ႏစခလး

တရားေရး

ႏငငတကာ ရာဇဝတတရား႐း (ကလသမဂၢ လၿခေရး ေကာငစမ လႊေျပာငးေပးျခငး၊ ကယတငလႊေျပာငး ေပးျခငး (အလြနျဖစႏငေျခမရေသာလညး) သ႔မဟတ အျခားႏငငမ ၎၏ ႏငငသားႏင ပတသက၍ စစေဆးေပးရန လႊေျပာငးေပးျခငး)

အလားတတရားေရး ႏင အာဏာရငဆနဆန ဖမးဆး ခပေႏာငမႈမားဆငရာ ကလသမဂၢ လပေဆာငေရးအဖြ႕ တရားေရးမဟတေသာ ကလသမဂၢအထးလပငနးစဥမား (ျမနမာႏငငရ အထးကယစားလယမား အပါအဝင အထးကယစားလယမားႏင လပေနေသာ အဖြ႕မား)၁၉၃

အမးသမးမားက ခြျခားဆကဆျခငး ပစအားလးကဖယရားျခငးဆငရာ ေကာမတ ႏင ကေလးသငယအခြငအေရးဆငရာ လပထးလပနညးတ႔က အစရငခေသာ အဖြ႕ဝငႏငင ကလသမဂၢလ႔အခြငအေရးေကာငစ ကမၻာလးဆငရာ အကျဖတစာတမး ကလသမဂၢလ႔အခြငအေရးေကာငစ၏ ျမနမာႏငငတြငးအထးလပငနးစဥမား ကလသမဂၢလ႔အခြငအေရးေကာငစ၏

တရားေရးမဟတေသာ

21

တငၾကားေရးလပထးလပနညး

နငငတကာအဆငႏင ဖကစပ တရား႐းမားႏင စစခ႐းမား တစဥးခငး တာဝနယမႈ ႏငင တာဝနယမႈ ႏစခလး

တရားေရး

နငငတကာအဆငႏင ဖကစပ တရား႐းမားႏင စစခ႐းမား ျဖစလာႏငေျခ (ယခအခနတြင မျဖစႏင)

22

အခနး ၄။ ျမနမာႏငငဥပေဒအရ ရာဇဝတမႈဆငရာ တစဥးခငးတာဝနယမႈ

လကရ ျမနမာႏငငတြင တစဥးခငး အမႈဆငရာ တာဝနယမႈက ရရရန သသာထငရားေသာ အခကအခမားရ ေသာလညး (အခနး ၂ ႏင ၃ တြင ၾကညပါ) အခ႕ေသာ ခၽြငးခကအမႈမား - ပဋပကၡႏင ရကစကယတမာမႈဆငရာ လငအၾကမးဖကမႈမားက ျပညတြငးဥပေဒေအာကတြင စရငသည။ ေအာကပါ အခနးသည ျပညတြငးရာဇဝတမႈဥပေဒအေျခအေန ႏင ႏငငတကာစသတမတခကမားအရ ခ႕ယြငးခကအခ႕က မးေမာငးထးျပထားသည။ ဤအခနးက (၁) ဥပေဒမား ျပနလညျပျပငရန အတြက လပငနးစဥ ႏင (၂) အနာဂတတြင တာဝနယမႈပမျမငမားလာေစရန အေျခအေနေျပာငးလျခငး ရေစရန ဟေသာ ရညရြယခက ႏစချဖင လပေဆာငထားျခငးျဖစသည။ ဥပေဒသည ေျပာငးလတတၿပး လကရဥပေဒ အေျခအေနကလညး ဂ႐ျပၿပး စစေဆးသငေၾကာငး မတသားသငသည။

(က) ဥပေဒဖြ႕စညးပ

၁၉၄၉ ဂနဗာညလာခ၏ အဖြ႕ဝငႏငငျဖစေသာလညး ျမနမာႏငငဥပေဒသည စစရာဇဝတမႈမားက ရာဇဝတမႈအျဖစ မသတမတေပ။ ျမနမာႏငငဥပေဒသည လသားခငးစာနာ ေထာကထားမႈႏင လမးတးသတျဖတမႈတ႔က ရာဇဝတမႈအျဖစ မသတမတေပ။ ရာဇသတႀကးပဒမ ၃၃၀ ႏင ၃၃၁ (ဖြငမေျပာရန သ႔မဟတ ပစၥညးဥစၥာျပနလညထနးသမးမႈ မျပႏငရန ၿခမးေျခာကမႈအျဖစ နာကငမႈ/ ျပငးျပငးထနထန ဒဏရာရေစမႈက တမငျဖစေစျခငး) က ဤ အမႈ၏ အျခားကစၥရပမားက စရငႏငေသာလညး ညဥးပနးမႈက ရာဇဝတမႈအျဖစ မသတမတေပ။

အခနး ၂ (ျမနမာႏငငရ လငအၾကမးဖကမႈက နားလညျခငး) တြင ေဖာျပထားသညအတငး ၂၀၀၈ အေျခခဥပေဒသည ပဋပကၡႏင ရကစကယတမာမႈ ဆငရာ လငအၾကမးဖကမႈမားအတြက စစတပမ တာဝနယမႈရရန သသာထငရားေသာ အခကအခမားက ျဖစေစသည။

ပထမအခကမာ ၂၀၀၈ အေျခခဥပေဒ၏ ပဒမ ၄၄၅ အရ ယခငစစအပခပေရး၏ အဖြ႕ဝငမား၊ ႏငငေတာ ၿငမဝပပျပားေရးႏင တရားဥပေဒစးမးေရး၊ ႏငငေတာ ေအးခမးသာယာေရးႏင ဖြ႕ၿဖးေရးေကာငစ၊ အစးရအဖြ႕ဝငမားက ၎တ႔ အပခပခစဥအတြငး ( ၂၀၁၁ ဇနနဝါရ ၁ ရကေန႔တြင တရားဝင အဆးသတခသည) ကးလြနခေသာ အမႈမားအားလး အား တရားစရငမႈကငးလြတခြငေပးထားျခငးျဖစ

သည။၁၉၄

ဒတယအခကမာ ထအခနမစ၍ ကးလြနခေသာ ခးေဖာကမႈမားအတြက ၂၀၀၈ အေျခခဥပေဒသည စစတပဝနထမးမား ကးလြနခေသာ အမႈမားသည “ စစခ႐းစနစရ ၁၉၅ စစတရား႐းမားတြငသာ ဆးျဖတရမည ျဖစၿပး ထသ႔ေသာ ကစၥရပမားအတြက ကာကြယေရး အဖြ႕မား

စစေသနာပတ၏ ဆးျဖတခကက အတညျဖစေၾကာငး ျပ႒ာနးထားသည။၁၉၆ ဥပေဒအရ ကာကြယေရးအဖြ႕မားသည လကနကကင တပဖြ႕မားႏင သကဆငသည ကစၥရပမားတြင လြတလပစြာ စမ စစေဆးဆးျဖတခြင ရသညဟ ျပ႒ာနးထားသည။ ၁၉၇ စစတပ၏ တရားမတမႈ ရမရက ႏငငေတာတရား႐းခပမ စစေဆးေလ မရေပ။

၁၉၅၉ ကာကြယေရးတပမားအကဥပေဒအရ လသတမႈ၊ အျပစမကငးေသာ သတျဖတမႈႏင မဒမး မႈအပါအဝင အမႈမားက တာဝန ထမးေဆာငေနစဥ သ႔မဟတ ျမနမာႏငငျပငပ သ႔မဟတ သမၼတက ေစလႊတေသာ နယျခားေဒသတြင ကးလြနခပါက စစတရား႐းတြင

ၾကားနာစစေဆးရသည။ ၁၉၈ “တာဝန ထမးေဆာငေနစဥ” ဟေသာ စကားလးသည အလြနကယျပန႔ၿပး “ထပဂၢလသည ရနသအား တကရနအတြက စစဘကဆငရာ လပငနးစဥမားက လပေဆာငေနေသာအဖြ႕ တစဖြ႕ႏင ဆကစပေနေသာ သ႔မဟတ ပါဝငေနေသာ အခန”

က ဆလသည။၁၉၉

ထ႔ေၾကာင သေဘာတရားအရ ထအမႈမားက အရပသားတရား႐းသ႔ လႊေျပာငးရနမာ စစတပအရာရမားက ထစစသားသည တာဝန

ထမးေဆာငေနျခငး ၂၀၀ မဟတဟေသာ အျမငျဖင သေဘာထားဆကဆသည အေျခအေနတြငသာ ျဖစႏငသည။ ၂၀၁၆ ေမလတြင အမးသမးမားက ခြျခားဆကဆျခငး ပစအားလးက ဖယရားျခငးဆငရာလပထးလပနညး ေကာမတသ႔ တငျပေသာ အစရငခစာ၌ ႏငငတကာ လ႔အခြငအေရးအဖြ႕အစညးမားစြာသည စစတပဝနထမးမားက အရပသားမားက လ႔အခြင အေရး ခးေဖာကမႈ ကးလြနသညအခါတြင အရပသား တရား႐းမားတြင စရငသငေၾကာငး ဖအားေပးၾက သည။ ၂၀၁ ကလသမဂၢလ႔အခြငအေရးေကာမတအရ စစတရား႐းမားအေနျဖင စစတပဝနထမးမားက တရားစရငႏငျခငးအပါအဝင ကစၥရပအားလးတြင လပေဆာငႏငသည ကယျပန႔ေသာ တရားစရင ပငခြငသည ျပငးထနေသာ လ႔အခြင အေရး ခးေဖာကမႈမားအတြက အျပစေပးရာတြင ၎ဝနထမးမားအား

လြတၿငမးခမးသာခြငေပးနငမႈ က ျဖစေစေၾကာငး ေတြ႕ရရသည။ ၂၀၂ လြတၿငမးခမးသာခြင စညးမဥးစညးကမးမားအေပၚ ကလသမဂၢ၏ ေနာကဆးတငျပခကတြင ေဖာျပထားသညမာ စစခ႐းမား၏ တရားစရငပငခြငက စစတပဝနထမးမ ကးလြနေသာ စစဘကကာကြယေရး အမႈမားအတြကသာ သးသန႔ကန႔သတရမညျဖစၿပး လ႔အခြင အေရး ခးေဖာကမႈမားအတြက ခနထားခ ကာ ပမနျပညတြငးတရား႐းမား သ႔မဟတ သငေတာေသာေနရာမားတြင ႏငငတကာဥပေဒ ႏင ထကတနေသာ ျပငးထနေသာ အမႈမားတြင ႏငငတကာႏင ႏငငတကာရာဇဝတမႈတရား႐းမားမ တရားစရငခြငေပးရမညဟ ဆသည။ ၂၀၃

23

ျမနမာအစးရသည ၂၀၁၁ ခႏစႏင ၂၀၁၆ ဇနနဝါရလ အတြငး စစသားမားက ကးလြနခေသာ လငအၾကမး ဖကမႈ ၃၇ မႈက တငျပခၿပး

စစတပမ စရငၿပးေနာက အရပသားတရား႐းသ႔ လႊေပးခသည။ ၂၀၄ ဥပမာ - ၂၀၁၄ ခႏစတြင ရမးျပညနယမ ၁၄ ႏစအရြယ မသနစြမး ကခငမနးကေလးက စစသားတစဥးက မဒမးကငေသာ အမႈႀကးတြင ျပညသလထမ ဖအားေပးေတာငးဆခၾကသည အမႈတြင ထသ႔

လပေဆာငေပးခသည။ ၂၀၅ သ႔ေသာ ထအမႈမးသည ခၽြငးခကအေျခအေနတြင သာ ျဖစၿပး “တာဝန ထမးေဆာငေနစဥ” ဟေသာ စကားလးသည အလြနကယျပန႔ၿပး ဆလသညမာ အမႈမားက စစတရား႐းမ ၂၀၆ အၿမဆးျဖတမညဟ သေဘာရၿပး အေျခခဥပေဒအရ

ေနာကဆး ဆးျဖတခကက တာဝနထမးေဆာငေနစဥ ဟတမဟတဟေသာ အခကက ကင၍ လပပငခြငရသည။ ၂၀၇

ဇယား ၅။ စစတပ၏ ဆးရြားေသာ လ႔အခြငအေရးခးေဖာကမႈအတြက တရားမမႈမား

စစတရား႐းမားတြင လြတလပျခငး သ႔မဟတ သမာသမတကျခငး မရဘ လ႕ဝကေသာ စညးမဥးစညးကမးမားျဖင တတတဆတ လပေဆာငကာ ခရသမားက အသေပးေလ မရသညအျပင ကးလြနသက တာဝနယခငးရန ပကကြကသညကေတြ႕ရရသျဖင

ႏငငအရာရမားသည ၎တ႔က ၎တ႔ ဥပေဒ၏ အထကတြင ရသညဟ ယၾကညၾကသည။ ၂၀၈ ထ႔အတ ရမားက ခးေဖာကမႈမားက

ရာဇဝတမႈဥပေဒအရ စရငျခငးမရဘ ျမနမာရတပဖြ႕ စညးကမးထနးသမးေရးဥပေဒႏငအည အျပစ အေနျဖငသာ ဆးျဖတေလရသည။ ၂၀၉

အရာရမားက ျမနမာႏငငရတပဖြ႕၏ ျပနတမးဝငအရာရမားႏင ဖြ႕စညးထားေသာ ရတရား႐းမ စစေဆးသည။ ထသ႔ေသာ တရား႐းမားသည လြတလပျခငး သ႔မဟတ သမာသမတကျခငး မရဘ ကးလြနသမားက တာဝနယမႈမ ေရာငေျပးေစႏငသည။ အကဥပေဒအရ ေပးေသာ

အျပစဒဏမားသည ရာဇသတႀကးပဒမတြင ပါရေသာ ျပစဒဏမားထက ပမေလာ ေပါတတသည။ ၂၁၀

ထသ႔ေသာ အမႈမားက ျပညသ႔တရား႐းသ႔ လႊေျပာငးသငၿပး ရစညးမဥးစညးကမးျဖင ထပမစစေဆးသငေသာလညး လကေတြ႕တြငမ ရအရာရမားက အမႈက ပတရန ညႏႈငးေလရၾကသည။

(ခ) ျမနမာႏငငဥပေဒအရ လငအၾကမးဖကမႈ ျမနမာႏငငရာဇသတႀကးပဒမျဖင ဖမးဆးေသာ လငအၾကမးဖကမႈမးသည သကဆငရာ သေဘာတစာခပႏင ဓေလထးတမးဆငရာ ႏငငတကာဥပေဒမားတြင ပါရေသာ ႏငငတကာ ဥပေဒမားႏင အလြနကြာျခားသည။

ျပညတြငးအမႈမားသည ႏငငတကာအမႈမား၏ ပမန သ႔မဟတ အေျခအေနဆငရာ အခကအလကမားျဖင သကေသျပရန မလအပေပ။ ထ႔ျပင ျပညတြငးအမႈမားသည ကားမအေျချပအမႈမားျဖစၿပး ကားမစထားမႈဆငရာ လမႈသေဘာထားမား တနဖးမားႏင သကဆငသျဖင ျပညတြငးအမႈအမား စသည ခရသ ကားမကြျပားျခငး သ႔မဟတ ကးလြနသမားအေပၚတြငလညး တညမႈမရဘ ခရသ အမးသားျဖစသညအမႈ၊ ကးလြနသအမးသမး ျဖစသညအမႈ စသညျဖင ခြျခားဆကဆျခငးရသည။ ျမနမာႏငငဥပေဒသည ႏငငတကာဥပေဒႏင အေကာငးဆးလပထးလပနညးမားမ (CARSV ႏင ပတသက၍) ကြျပားပ က ေအာကတြင (စာလးအျပာ ျဖင) ေဖာျပထားသည။

အမးသမးမားက အၾကမးဖကျခငးမ ကာကြယေရးႏင တားဆးေရးဆငရာ ဥပေဒမၾကမးက ၂၀၁၄ ဒဇငဘာ တြင လမႈဖလေရး၊ ကယဆယေရးႏင ျပနလညေနရာ ခထားေရးဝနႀကးဌာနမ လမႈဖလေရးဌာနက ေရးသားခသည။ ထမၾကမးက ျပနလညစစေဆးမႈ

လပငနးစဥအဆငဆင လပေဆာငခၾက ေသာလညး လႊတေတာသ႔ ၂၁၁ မတငျပရေသးဘ ၂၀၁၈ ေဖေဖၚဝါရအထ လကရမၾကမးက မေၾကျငာႏငေသးေပ။ ၂၀၁၅ ခႏစတြင ထြကရေသာ လမးႏငဘာသာဥပေဒက အငအားေလာေစသညဟေသာ ထငျမငခကျဖင ဗဒၶဘာသာအမးသားေရးလႈပရားမႈမား၏ ဆန႔ကငမႈေၾကာင မၾကမး၏ စာပဒမားသည အပငးလက အပငးလက ႐ႈပေထြးလကရသည (

အခနး ၂ (ျမနမာႏငငတြင လငအၾကမးဖကမႈက နားလညျခငး အပငး က တြင ၾကညပါ)။၂၁၂

24

၁။ ျမနမာႏငငဥပေဒအရ ပဋပကၡႏင ရကစကယတမာမႈဆငရာ လငအၾကမးဖကမႈပစမားႏငစပလဥးေသာ ရာဇဝတမႈမား

ရာဇသတႀကးပဒမတြင ပါရေသာ အခကမားက ကးကားထားျခငးမအပ အျခားအခကမား မပါဝငေပ။

လငအၾကမးဖကမႈ

ပဒမ ၃၇၅ - မဒမးမႈ

အမးသားတစဥးသည အခ႕ေသာခၽြငးခကကစၥမားမလြ၍ ေအာကပါ အခက ၅ ခကျဖင ကေရာကေသာ အေျခအေနတြင အမးသမး တစဥးက လငဆကဆလင (၁) သ၏ ဆႏၵမပါဘ (၂) သေဘာတညခက မပါဘ (၃) ေသဆးရန သ႔မဟတ ထခကနာကငရန ေၾကာကရြ႕သျဖင သေဘာတညခက ေပးသညအခါ (၄) အမးသားက သ၏ လငေယာကားမဟတသညက သရေနေသာလညး အမးသမးက သႏငတရားဝငလကထပထားေသာ လငေယာကားဟ ယၾကည၍ သေဘာတညခကေပးသညအခါ (၅) သေဘာတညခကေပးသညျဖစေစ မေပးသညျဖစေစ အသက ၁၆ ႏစေအာကျဖစေနသညအခါ တ႔တြင မဒမးမႈေျမာကသည။

ရငးလငးခက - မဒမးမႈျဖစေၾကာငး ေပၚလြငရနမာ လငဆကဆမႈျဖစေျမာကသညအထ ထးသြငးျခငးျဖစရန လအပသည။

ခၽြငးခက - မမ၏ဇနးမယားႏင လငဆကဆျခငးသည ဇနးမယားက ၁၅ ႏစေအာက မဟတပါက မဒမးမႈမေျမာကေပ။

မတခက - ဥပေဒသည အမးသမးမားႏင မနးကေလးမားက မဒမးမႈမ ကာကြယရနသာ ျပ႒ာနးထားၿပး ဥပေဒသည အမးသမး ကးလြနသမားအတြက မပါဝငေပ။ လငဆကဆျခငးက အမးသမးအဂၤါတြငးသ႔ လငတထးထညျခငးတစခတညးကသာ သတမတထားၿပး (အျခားအရာဝတ သ႔မဟတ လကျဖင ထးသြငးျခငး) ၂၁၃ မပါဝငသညအျပင ပါးစပျဖင လငဆကဆျခငးကသ႔ ထးသြငးျခငးမပါဝငေသာ အျခားပစမားကလညး မကာမေပ။ ထျပစမႈမားသည ကာယအေျႏၵပကျပားေစရန ရညရြယခကျဖင ေစာကားမႈစသည ပမေသးငယ ေသာ ျပစမႈျဖင ဖးထားႏငသည။ လငမယားခငးမဒမးကငမႈက ခနလပထားျခငးသည ႏငငတကာစသတမတ ခကမားႏင ဆန႔ကငဘကျဖစၿပး ပဋပကၡႏင ရကစကယတမာမႈဆငရာ လငအၾကမးဖကမႈ CARSV ကစၥရပ မားတြင အတငးအကပလကထပေစမႈမားသည အထးသျဖင ျပနာျဖစေနသည။

ပဒမ ၃၅၄ - ကာယအေျႏၵပကျပားေစရန ရညရြယခကျဖင ေစာကားမႈ

“မညသညအမးသမးကမဆ သ၏ ကာယအေျႏၵက ပကျပားေစႏငေၾကာငး သလကႏင ေသာလညးေကာငး ပကျပားေစရန ရညရြယခကျဖငေသာလညးေကာငး ေစာကားပါက သ႔မဟတ အမႈကးလြနပါက..”

မတခက - ျမနမာႏငငတြင ကာယအေျႏၵပကျပားေစျခငးသည ကားမေရးရာကစၥျဖစၿပး အမးသားက အမးသမးကသာ ကးလြနႏင သည။ ၂၁၄ အျပစဒဏေသးငယေသာလညး ( ေထာင ၂ ႏစချခငး သ႔မဟတ ဒဏေငြတပျခငး သ႔မဟတ ႏစခလး) ဤအမႈသညပဒမ ၃၇၅ ျဖင ကာကြယေပးထားျခငးမရသညမဒမးမႈ၏ အျခားပစမားျဖစသည ပါးစပက မဒမးကငျခငး၊ အရာဝတတစခချဖင မဒမးကငျခငး က ကာကြယေပးထားသည။ တရားစြဆရာတြင ျပစမႈေျမာကေသာ လပေဆာငမႈႏငအတ ပဒမ ၃၅၄ ၏ အဓကလအပခကမား အသးျပျခငးက သကေသျပႏငရမညျဖစၿပး ကးလြနရန ၿခမးေျခာကမႈထက အမနတကယ ကငတြယမႈပါဝငရသည။ ၂၁၅ စရငထးဥပေဒတြင ဤပဒမအတြငး ေအာကပါအခကမား ပါဝငသည ဟ ဆးျဖတသည - အမးသမးက ဖကျခငး သ႔မဟတ နမးျခငး၊ ၂၁၆ လငမႈဆငရာ အျပအမျဖင ဖမးဆြျခငး၂၁၇ ႏင ၄ ႏစအရြယ မနးကေလး၏ လငအဂၤါက ကငတြယျခငး ၂၁၈ တ႔ပါဝငသည။ ဤျပစမႈအတြက သေဘာတညခကေပးႏင သည အရြယမာ ၁၂ ႏစ ျဖစသည။ ၂၁၉

ပဒမ ၂၇၇ - ဓမၼတာႏင ဆန႔ကငသည လငဆကဆမႈ

“အမးသားႏငျဖစေစ အမးသမးႏငျဖစေစ တရစၦာနႏငျဖစေစ ဓမၼတာႏင ဆန႔ကငသည လငဆကဆမႈက မမ သေဘာ အေလာကျပသ”

မတခက - ဓမၼတာႏင ဆန႔ကငသည လငဆကဆမႈက ထထကပ၍ ရငးလငးစြာ အဓပၸာယဖြငဆျခငးမရေသာ လညး လပဂၢလ၏ စအ (အမးသား သ႔မဟတ အမးသမး) က သေဘာတညမႈရလငေတာငမ လငတျဖငထးသြငးျခငးကသာ ပါဝငသည။ ၂၂၀ လငတဆကဆျခငးက ျပစမႈအျဖစ သတမတျခငးသည ကးလြနခရသအမးသားမားအတြက သေဘာတညမႈမရေၾကာငး သကေသမျပႏငရန ေၾကာကရြ႕သျဖင လငအၾကမးဖကမႈက တငၾကားရန အခကအခတစရပျဖစသည။

25

ပဒမ ၃၆၆ - အမးသမးက အတငးအကပလကထပခငးရန ျပနေပးဆြျခငး၊ အဓမၼေခၚေဆာငျခငး၊ ျဖားေယာငးျခငး

“အမးသမးက သ၏ ဆႏၵႏငဆန႔ကင၍ တစစတစဥးက လကထပရန အတငးအကပခငးေစရန၊ သ႔မဟတ လငဆကဆရန အတငးအကပခငးေစျခငး သ႔မဟတ ျဖားေယာငးျခငး ျပရနအတြက၊ သ႔မဟတ လငဆကဆရန အတငးအကပခငးေစျခငး သ႔မဟတ ျဖားေယာငးျခငး ျပခရမညက သလကႏင ထရညရြယခကျဖင ျပနေပးဆြျခငး သ႔မဟတ အဓမၼေခၚေဆာငျခငးျပသ မညသမဆ။ ဤပဒမတြင ပါရေသာ ၿခမးေျခာကေသာနညးျဖင သ႔မဟတ အာဏာအလြသးမႈျဖင သ႔မဟတ မလပမေနလပေစေသာ အျခားနညးျဖင အမးသမးတစဥးက အျခား လပဂၢလတစဥးႏင လငဆကဆရန အတငးအကပခငးေစျခငး သ႔မဟတ ျဖားေယာငးျခငး ျပခရမညက သလကႏငျဖစေစ ျပခရရန ျဖစႏငသညက သလကႏငျဖစေစ တစေနရာမ အျခားတစေနရာသ႔ သြားရန ျဖားေယာငးသည မညသမဆ။”

ပဒမ ၅၀၉ - အမးသမး၏ ကာယအေျႏၵက ေစာကားရန ရညရြယေသာ စကားလး၊ အျပအမႏင လပေဆာငမႈ

“အမးသမး၏ ကာယအေျႏၵက ေစာကားရန ရညရြယ၍ စကားတစခြနးေျပာျခငး၊ အသ သ႔မဟတ အျပအမလပျခငး သ႔မဟတ အရာဝတတစခချပျခငးျဖစေစ ထစကားလး သ႔မဟတ အသက ၾကားေစရန ရညရြယ၍ သ႔မဟတ ထအျပအမ သ႔မဟတ အရာဝတက ျမငေစရန ရညရြယ၍ ထအမးသမး တစကယတညး ရေနသညေနရာသ႔ ကးေကာေသာ မညသမဆ”

ကေလးသငယမားက လငအၾကမးဖကမႈ

ဥပေဒအရ မဒမးမႈေျမာကျခငး - ပဒမ ၃၇၅ တြငၾကညရန - မနးကေလးသည အသက ၁၆ ႏစေအာကျဖစပါက လငဆကဆမႈက သေဘာတညျခငးသည အကးမဝငေပ။ ၂၂၁

မတခက - ဤအခကသည ကးလြနခရသ အမးသားမားအတြက မပါဝငေပ။

ကာယအေျႏၵပကျပားေစရန ရညရြယခကျဖင ေစာကားမႈ - ပဒမ ၃၅၄ တြင ၾကညပါ - ဤျပစမႈအတြက သေဘာတညခကေပးႏငသည အရြယမာ ၁၂ ႏစ ျဖစသည။

ပဒမ ၃၆၆ က - သကငယကစၥ စမေဆာငရြကျခငး မညသညနညးျဖငျဖစေစ အသက ၁၈ ႏစေအာက သကငယမနးကေလးတစဥးက ထမနးကေလးက အျခား လပဂၢလတစဥးႏင လငဆကဆရန အတငးအကပခငးေစျခငး သ႔မဟတ ျဖားေယာငးျခငး ျပခရမညက သလကႏငျဖစေစ ျပခရရန ျဖစႏငသညက သလကႏငျဖစေစ တစေနရာမ အျခားတစေနရာသ႔ သြားရန ျဖားေယာငးသည မညသမဆ။

ပဒမ ၃၇၂- အ႐ြယမေရာကေသးသက ျပညတနဆာကစၥ စသညမား အလ႔ငာ ေရာငးမႈ

ပဒမ ၃၇၃- အ႐ြယမေရာကေသးသက ျပညတနဆာ ကစၥ စသညမားအလ႔ငာ ဝယမႈ

“ ျပညတနဆာကစၥအလ႔ငာ ျဖစေစ၊ တစဥးတစေယာကေသာသႏင မတရားသျဖင ကာမစပယကေစရန ကစၥအလ႔ငာျဖစေစ၊ ဥပေဒႏင ဆန႔ကငသည အကငေဖာကျပားေသာ ကစၥအလ႔ငာျဖစေစ မညသည အသကအ႐ြယ၌မဆ ေစခငးရန၊ သ႔တညးမဟတ အသးျပရန အႀကျဖငေသာလညးေကာငး၊ အဆပါကစၥ တစခခအလ႔ငာ ထသ႔ေစခငးျခငး ခရမညျဖစတနရာသညက၊ သ႔မဟတ ထသ႔အသးျပျခငး ခရမညျဖစတနရာသညက သလကႏငေသာလညးေကာငး၊ အသက ဆယရစႏစေအာက ရသအား ဝယယသည၊ သ႔မဟတ ငားယသည၊ သ႔မဟတ အျခားနညးျဖင လကရ ရယသည မညသမဆ”

ဤပဒမ၏ ရည႐ြယခကအရ “ အကငေဖာကျပားေသာ ကစၥ” ဟသည “တရားဝင ထမးျမားျခငးျဖငေသာလညးေကာငး၊ တရားဝင ထမးျမားျခငး မေျမာကေသာလညး သကဆငရာ လမးတ႔၏ မး႐းဘာသာ ဥပေဒအရျဖစေစ၊ ဓေလထးစအရျဖစေစ သကဆငသ တ႔သည လမးစကြမားျဖစလင ထလမးႏစစတ႔၏ မး႐းဘာသာ ဥပေဒအရ ျဖစေစ၊ ဓေလထးစအရ ျဖစေစ၊ ထမးျမားျခငး ေျမာကသကသ႔ အသအမတျပေသာ စဖကျခငးျဖင၊ သ႔တညးမဟတ ေႏာငဖြ႔ျခငးျဖင ေသာလညးေကာငး ေပါငးဖကျခငးမဟတေသာ ကာမစပယကျခငး” က ဆလသည။

26

ကေလးသငယဥပေဒ ၁၉၉၃၊ ပဒမ ၆၅။ ။အကငစာရတက ပကျပားေစႏငေသာ အလပက လပကငရန ကေလးသငယက အလပခန႔အပျခငး။

ကေလးသငယဥပေဒ ၁၉၉၃၊ ပဒမ ၆၆။ ။ျပညတနဆာလပငနးတြင လပကငရန ကေလးသငယက ခြငျပျခငး သ႔မဟတ ကေလးသငယ ညစညမး ႐ပရင၊ ဗြဒယ၊ ႐ပျမငသၾကား၊ ဓါတပ႐ကကးျခငးတ႔တြင အသးျပျခငး။ မမအပထနးမႈေအာကရ တစစတစေယာကက ျပညတနဆာလပငနးတြင လပကငရန ခြငျပျခငး၊ ကေလးသငယက တမငတကာ ႏပစကျခငး သ႔မဟတ ကေလးသငယက ညစညမး႐ပရင၊ ဗြဒယ၊ ႐ပျမငသၾကား၊ ဓါတပ႐ကကးျခငးတ႔တြင အသးျပျခငးတ႔သည (တျခားအရာမားအနက) ျပစမႈေျမာကသည။

အျခားဆကစပ ျပစမႈမား

လသတမႈႏင ရာဇဝတဒဏထကေသာ ေသေစမႈတ႔၏ ရာဇသတႀကးပစမား ပဒမ ၂၉၉။ ။ရာဇဝတျပစဒဏထကေသာ လေသမႈ ပဒမ ၃၀၀။ ။လသတမႈ ပဒမ ၃၀၁။ ။မမေသေစရန ႀက႐ြယေသာသ မေသဘ အျခားသတစဥးဥး ေသဆးေစသည ရာဇဝတျပစဒဏထကေသာ လေသမႈ

ပဒမ ၃၀၄-က။ ။ေပါေလာျခငးျဖငေသေစမႈ ပဒမ ၃၁၄။ ။ကယဝနပကေစရနအႀကႏင ျပေသာ ျပလပမႈျဖင ေသေစျခငး

ကယထလကေရာက ကးလြနမႈ ရာဇသတႀကး ပစမား ပဒမ ၃၁၉။ ။နာကငေစမႈ

ပဒမ ၃၂၀။ ။အျပငးအထန နာကငေစမႈ (အျပငးအထနနာကငေစမႈတြင (၁) လက သငးကြပျခငး၊ (၂) လ၏ မကစတစဖကဖကက အၿမမျမငေအာငျပျခငး၊ (၃) လ၏ နားတစဖကဖကက အၿမမၾကားေအာငျပျခငး၊ (၄) ကယလကအဂၤါ အဆစအမကတစခခ ကးပပကစးေအာင ျပျခငး၊ (၅) ကယလကအဂၤါ အဆစအမက တစခခ၏ အငအားက ဖကဆးျခငး။ သ႔တညးမဟတ အၿမခ႕တေအာင ျပျခငး၊ (၆) ဥးေခါငးကျဖစေစ၊ မကႏာကျဖစေစ၊ အၿမ အရပဆငးပကေအာင ျပျခငး၊ (၇) အ႐းက သ႔မဟတ သြားက ကးအက ကြေအာငျဖစေစ၊ တမးလြေအာငျဖစေစ ျပျခငး၊ (၈) အသကက အႏရာယျဖစေစေအာင၊ သ႔တညးမဟတ ရကေပါငႏစဆယအတြငး ကယအဂၤါအျပငးအထန ေဝဒနာခရေအာင၊ သ႔တညးမဟတ ရကေပါငးႏစဆယအတြငး မမလပေဆာငၿမ အလပအကငတ႔က မလပကငႏငေအာင နာကငေစျခငးတ႔ ပါဝငသည။)

ပဒမ ၃၂၁။ ။မမအလအေလာက နာကငေစမႈ/ ပဒမ ၃၂၂။ ။မမအလအေလာက အျပငးအထန နာကငေစမႈ

ပဒမ ၃၂၄။ ။ေဘးျဖစေစတတေသာ လကနကျဖင၊ သ႔တညးမဟတ နညးျဖင မမအလအေလာက နာကငေစမႈ/ ပဒမ ၃၂၆။ ။။ေဘးျဖစေစတတေသာ လကနကျဖင၊ သ႔တညးမဟတ နညးျဖင မမအလအေလာက အျပငးအထန နာကငေစမႈ ပဒမ ၃၂၇။ ။ပစၥညးက ေျခာကလန႔ေတာငးရနျဖစေစ၊ ဥပေဒႏင မညေသာ ျပလပမႈက ျပေစျခငးငာ အတငးအဓမၼျပရနျဖစေစ မမအလအေလာက နာကငေစမႈ ပဒမ ၃၂၈။ ။ျပစမႈကးလြနရန ႀက႐ြယ၍ အဆပစသညမားျဖင နာကငေစမႈ ပဒမ ၃၂၉။ ။ပစၥညးက ေျခာကလန႔ေတာငးရနျဖစေစ၊ ဥပေဒႏင မညေသာ ျပလပမႈက ျပေစျခငးငာ အတငးအဓမၼျပရနျဖစေစ မမအလအေလာက အျပငးအထန နာကငေစမႈ ပဒမ ၃၃၀။ ။ေျခာကလန႔၍ ေျဖာငခကယရနျဖစေစ၊ ပစၥညးက ျပနေပးေအာင အတငးအဓမၼ ျပလပရနျဖစေစ မမအလအေလာက နာကငေစမႈ/ ပဒမ ၃၃၁။ ။ေျခာကလန႔၍ ေျဖာငခကယရနျဖစေစ၊ ပစၥညးက ျပနေပးေအာင အတငးအဓမၼ ျပလပရနျဖစေစ မမအလအေလာက အျပငးအထန နာကငေစမႈ

ပဒမ ၃၃၂။ ။ျပညသဝနထမးအား တာဝနဝတရားေဆာင႐ြကျခငးမ ဟန႔တားရန မမအလအေလာက နာကငေစမႈ/ ပဒမ ၃၃၃။ ။ျပညသ႔ဝနထမးအား တာဝနဝတရားေဆာင႐ြကျခငးမ ဟန႔တားရန မမအလအေလာက အျပငးအထန နာကငေစမႈ

27

ပဒမ ၃၃၄။ ။ေဒါသထြကေအာင ျပမႈေၾကာင မမအလအေလာက နာကငေစမႈ/ ပဒမ ၃၃၅။ ။ေဒါသထြကေအာင ျပမႈေၾကာင မမအလအေလာက အျပငးအထန နာကငေစမႈ ပဒမ ၃၃၆။ ။အျခားသ၏ အသကက သ႔တညးမဟတ လၿခေရးက ေဘးျဖစေစေသာ ျပလပမႈ

ပဒမ ၃၃၇။ ။အျခားသ၏ အသကက သ႔တညးမဟတ လၿခေရးက ေဘးျဖစေစေသာ ျပလပမႈတစခခက ျပျခငးျဖင နာကငေစမႈ/ ပဒမ ၃၃၈။ ။အျခားသ၏ အသကက သ႔တညးမဟတ လၿခေရးက ေဘးျဖစေစေသာ ျပလပမႈတစခခက ျပျခငးျဖင အျပငးအထန နာကငေစမႈ ပဒမ ၃၅၂။ ။အႀကးအကယေဒါသထြကေအာင ျပမႈေၾကာငမဟတဘ အျခားအေၾကာငးေၾကာငျဖစေသာ လကေရာကမႈအတြက သ႔တညးမဟတ ရာဇဝတ မကငးေသာ အႏငအထက ျပမႈအတြက ျပစဒဏ ပဒမ ၃၅၃။ ။တာဝနဝတရား ေဆာင႐ြကျခငးမ ျပညသ႔ဝနထမးက ဟန႔တားရန လကေရာကမႈ ကးလြနျခငး၊ သ႔တညးမဟတ ရာဇဝတမကငးေသာ အႏငအထကျပမႈက ျပျခငး ပဒမ ၃၅၅။ ။အႀကးအကယ ေဒါသထြကေအာင ျပမႈေၾကာငမဟတဘ အျခားအေၾကာငးေၾကာင တစဥးတစေယာကေသာ သအား အရကတကြ အကးနညး ျဖစေစရန အႀကျဖင လကေရာကမႈ ကးလြနျခငး၊ သ႔တညးမဟတ ရာဇဝတမကငးေသာ အႏငအထကျပမႈက ျပျခငး ပဒမ ၃၅၆။ ။တစဥးတစေယာကေသာသ သယယလာေသာ ပစၥညးက ခးယရန အားထတရာတြင လကေရာကမႈ ကးလြနျခငး၊ သ႔တညးမဟတ ရာဇဝတမကငးေသာ အႏငအထကျပမႈက ျပျခငး ပဒမ ၃၅၇။ ။တစဥးတစေယာကေသာသက မတရားခပေႏာငထားရန အားထတရာတြင လကေရာကမႈကးလြနျခငး၊ သ႔တညးမဟတ ရာဇဝတမကငးေသာ အႏငအထကျပမႈက ျပျခငး ပဒမ ၃၅၈။ ။အႀကးအကယ ေဒါသထြကေအာင ျပမႈခရ၍ လကေရာကမႈကးလြနျခငး၊ သ႔တညးမဟတ ရာဇဝတမကငးေသာ အႏငအထကျပမႈက ျပျခငး

တရားမဝင ဖမးခပထနးသမးျခငးႏင ဆကစပေသာ ရာဇသတႀကး ျပ႒ာနးခကမား ပဒမ ၃၄၁။ ။မတရား ဖမးခပထားမႈအတြက ျပစဒဏ

ပဒမ ၃၄၂။ ။မတရား ခပေႏာငထားမႈအတြက ျပစဒဏ (ပဒမ ၃၄၃။ ။သးရက သ႔တညးမဟတ သးရကထကပ၍ မတရားခပေႏာငထားမႈအတြက ျပစဒဏ။ ပဒမ ၃၄၄။ ။ဆယရက သ႔တညးမဟတ ဆယရကထကပ၍ မတရား ခပေႏာငထားမႈအတြက ျပစဒဏ။) ပဒမ ၃၄၅။ ။လြတခြငအမန႔ထတဆငျခငး ခရၿပးေသာသက မတရားခပေႏာငထားမႈ ပဒမ ၃၄၆။ ။လ႕ဝကစြာ မတရားခပေႏာငထားမႈ ပဒမ ၃၄၇။ ။ပစၥညးက ေျခာကလန႔ေတာငးရနျဖစေစ၊ ဥပေဒႏင မညေသာ ျပလပမႈက ျပေစျခငးငာ အတငးအဓမၼျပရန ျဖစေစ မတရားသျဖင ခပေႏာငထားမႈ ပဒမ ၃၄၈။ ။ေျခာကလန႔၍ ေျဖာငခကယရနျဖစေစ၊ ပစၥညးက ျပနေပးေအာင အတငးအဓမၼျပရနျဖစေစ မတရားခပေႏာငထားမႈ

28

လခးမႈ၊ ေသြးေဆာငဆြေခၚမႈ၊ ကြနျပမႈႏင အႏငအထကခငးေစမႈတ႔ႏင ဆကစပေသာ ရာဇသတႀကး ျပ႒ာနးခကမား

ပဒမ - ၃၆၁။ ဥပေဒႏငအည အပထနးသထမ လခးမႈ (''ကေလးသငယမားႏင ဆကစပမႈ" ေအာကတြင ၾကညရန)

ပဒမ - ၃၆၂။ လကေသြးေဆာငမႈ ( "မညသမဆ တစဥးတစေယာကေယာကေသာသအား တစေနရာရာမသြားေစရန အႏငအထကျပျခငးျဖင အတငးအဓမၼျပလင၊ သ႔တညးမဟတ လညျဖားေသာနညးျဖင ေသြးေဆာငလင ထသသည ေသြးေဆာငဆြေခၚသညမည၏။")

ပဒမ - ၃၆၄။ လကသတရန ခးယမႈ သ႔တညးမဟတ ေသြးေဆာငဆြေခၚမႈ

ပဒမ - ၃၆၅။လကလ႕ဝကစြာမတရားသျဖင ခပေႏာငထားရန အႀကျဖငခးယမႈ သ႔တညးမဟတ ေသြးေဆာငဆြေခၚမႈ

ပဒမ - ၃၆၆။ အတငးအဓမၼ ထမးျမားေပးစားရန စသညတ႔အတြက မနးမက ခးယမႈ၊ သ႔တညးမဟတ ေသြးေဆာငဆြေခၚမႈ၊ သ႔တညးမဟတ ေသြးေဆာငမႈ။ ( အထကေဖာျပပါ လငပငးဆငရာ ျပစမႈမား ေအာကတြငၾကညပါ)

ပဒမ - ၃၆၇။ အျပငးအထန နာကငေစျခငး၊ ကြနျပျခငး စသညတ႔က ခေစရန လကခးယမႈ သ႔တညးမဟတ ေသြးေဆာငဆြေခၚမႈ။

ပဒမ - ၃၆၈။ ခးယျခငး သ႔တညးမဟတ ေသြးေဆာငဆြေခၚျခငး ခရသက မတရားသျဖင ဝကသမးမႈ၊ သ႔တညးမဟတ ခပေႏာငထားမႈ။

ပဒမ - ၃၇၀။ တစဥးတစေယာကေသာသက ကြနအျဖစဝယယမႈ၊ သ႔တညးမဟတ စမခန႔ခြမႈ။

ပဒမ - ၃၇၄။ ဥပေဒႏငဆန႔ကငေသာ အတငးအဓမၼခငးေစမႈ ("မညသမဆ၊ တစဥးတစေယာကေသာသအား ထသအလမတဘ ဥပေဒႏင ဆန႔ကင၍ အတငးအဓမၼ ခငးေစလင")

ကေလးသငယမားႏင ဆကစပမႈ

ပဒမ - ၃၁၇။ မဘက၊ သ႔တညးမဟတ ထနးသမးသက အသက ဆယႏစႏစေအာက ကေလးက စြန႔ပစျခငး။

ပဒမ - ၃၆၁။ ဥပေဒႏငအည အပထနးသထမ လခးမႈ။ (မညသမဆ၊ ဥပေဒႏငအည အပထနးသ၏ ထနးသမးျခငးမ အသကဆယေလးႏစေအာက ေယာကားကေလးက ျဖစေစ၊ အသကဆယေျခာကႏစ ေအာက မနးကေလးက ျဖစေစ၊ စတေပါသြပသကျဖစေစ ထအပထနးသက သေဘာမတဘ ေဆာငယလင သ႔တညးမဟတ ျဖားေယာငးျခငးအားျဖင ထြကသြားေစလင ထအ႐ြယမေရာကေသးသက၊ သ႔တညးမဟတ စတေပါသြပသက ဥပေဒႏငအည အပထနးသထမ ခးယသညမည၏။)

ပဒမ - ၃၆၉။ အသကဆယႏစေအာက ကေလး၏ ကယမပစၥညးက ခးရနအႀကျဖင ထကေလးက ခးယမႈ၊ သ႔တညးမဟတ ေသြးေဆာငဆြေခၚမႈ။

အတငးအဓမၼ ကယဝနဖကချခငး သ႔တညးမဟတ ပကေစျခငး

ပဒမ - ၃၁၃။ ကယဝနေဆာငမနးမက သေဘာမတဘ ကယဝနက ပကေစျခငး။

ပဒမ - ၃၁၅။ ကေလးအရင ေမြးဖြားျခငးက တားဆးရန အႀကျဖငေသာလညးေကာငး၊ ေမြးၿပးေနာကေသေစရန အႀကျဖငေသာလညးေကာငး ျပလပမႈတစခခက ျပျခငး။

ပဒမ - ၃၁၆။ ကယဝနေဆာငအမးသမးက ေသေစတနရာသညက သလကႏင လႈပရားေသာ ကယဝနရ အမဝမးတြငးကေလးက ေသေစျခငး။

ပဒမ - ၄၉၇။ မယားခးမႈ (အျခားသ၏ ဇနးက လငျဖစသ သေဘာမတဘေသာလညးေကာငး၊ အလတရာေရာကျခငး မရဘေသာလညးေကာငး ကာမစပယကျခငးျပရာ၌ မဒမးမႈမေျမာကလင ထသ႔ကးလြနသသည မယားခးမႈ ကးလြနသည မည၏။ ထဇနးျဖစသက အားေပးကညသအျဖစျဖင ျပစဒဏမထကေစရ။)

ပဒမ - ၄၉၈။ ရာဇဝတမကငးေသာ အႀကႏင အမေထာငသညအမးသမးက ျဖားေယာငးျခငးျဖင ထြကသြားေစျခငး၊ သ႔တညးမဟတ ေဆာငယသြားျခငး၊ သ႔တညးမဟတ တားဆးျခငး။

29

ဘာသာေရးႏင ဆကစပမႈ

ပဒမ - ၂၉၅ (က)။ လတစမးတစစားကးကြယသည ဘာသာ သာသနာက ျဖစေစ၊ ဘာသာ သာသနာေရး ယၾကညမႈက ျဖစေစ၊ ေစာကားျခငးျဖင ထလတစစား၏ ကးကြယရာ ဘာသာေရးစတဓါတက နာၾကဥးေစရန ႀက႐ြယ၍ မသမာစတျဖင တမငကးလြနေသာ ျပလပမႈမား။

ပဒမ - ၂၉၈။ ဘာသာေရး စတက နာေစရန တမငႀက႐ြယ၍၊ စကားစသညမားက ေျပာဆျခငး။

ရာဇဝတမကငးေသာ ေျခာကလန႔မႈ

ပဒမ - ၅၀၆။ ရာဇဝတမကငးေသာ ေျခာကလန႔မႈအတြက ျပစဒဏ။ အကယ၍ ၿခမးေျခာကျခငးသည ေသေစျခငး သ႔မဟတ အျပငးအထနနာကငေစျခငး စသညတ႔က ျဖစေစလင။ (ပဒမ - ၅၀၃။ “မညသမဆ၊ တျခားသတစဥးတစေယာက၏ ကယကေသာလညးေကာငး၊ ဂဏသေရကေသာလညးေကာငး၊ ပစၥညးကေသာလညးေကာငး၊ ထအျခားသက အကးလလားေသာသ၏ ကယကေသာလညးေကာငး၊ ဂဏသေရကေသာလညးေကာငး နစနာေစမညဟ ၿခမးေျခာကရာတြင၊ ထၿခမးေျခာကျခငးသည ထသအား ထတလန႔ျခငး ျဖစေစရန အႀကျဖင ၿခမးေျခာကျခငးျဖစလင၊ သ႔တညးမဟတ ၿခမးေျခာကသညအတငး ျပလပခရမညက ေရာငရားႏငရန အေၾကာငးအျဖစျဖင ဥပေဒအရ ျပလပရန တာဝနမရေသာ ျပလပမႈက ထသအား ျပေစရန အႀကျဖငေသာလညးေကာငး၊ ဥပေဒအရ ျပလပပငခြငရေသာ ျပလပမႈက ထသအား မျပမလပပကကြကေစရန အႀကျဖငေသာလညးေကာငး ၿခမးေျခာကျခငးျဖစလင၊ ထသသည ရာဇဝတမကငးေသာ ေျခာကလန႔မႈက ကးလြနသည မည၏။”)

ဇယား ၆။ ပမနရေနေသာ ရာဇဝတမႈမားက အသးျပမႈအားနညးျခငး

လကနကကင ပဋပကၡႏင ဆကစပ၍ ကးလြနသည ျဖစေစ (စစရာဇဝတမႈမား ျဖစလင)၊ ပ႕ႏ႔ေသာ သ႔မဟတ စနစကေသာ အရပသားလထက တက႐က တကခကမႈႏင ဆကစပေနသည သ႔မဟတ တစစတတစပငး ျဖစေနသည ျဖစေစ (လသားခငး ညာတာေထာကထားမႈဆငရာ ရာဇဝတမႈမား ျဖစလင)၊ တငးရငးသားတစစ၊ ဘာသာေရးတစခ၊ လမး သ႔မဟတ မးႏြယစတစခလး သ႔မဟတ တစစတတစပငးက ဖကဆးရန ရည႐ြယ၍ ကးလြနသည ျဖစေစ (လမးတနး သတျဖတမႈ ျဖစလင) ျမနမာႏငငဥပေဒအရ လကခထားေသာ လငအၾကမးဖကမႈအေျမာကအျမားသည ႏငငတကာ ရာဇဝတမႈမားျဖစသည။ သ႔ေသာလညး အထကတြင ရငးျပခသညအတငး အကယ၍ ျပညတြငးဥပေဒအရ ေနာကေၾကာငးျပန အကးသကေရာကမႈျဖင ၎ႏငငတကာ ရာဇဝတမႈတ႔က ျပစမႈအျဖစ တတကက ဥပေဒသတမတျခငး မရလင ၎ႏငငတကာ ရာဇဝတမႈမားက တရားစြဆျခငးသည ျမနမာႏငငတြင မျဖစႏငေပ။ ၎သည အေၾကာငးအမးမးေၾကာင ခကခသည။

ေရးဥးစြာ ျမနမာႏငငဥပေဒအရ ရာဇဝတမႈအေျမာကအျမား၏ အဓပၸာယဖြငဆခကသည ႏငငတကာ ရာဇဝတမႈ ဥပေဒအရ လကခထားေသာ အဓပၸာယဖြငဆခကမားႏင အညမဟတေပ။ ဥပမာအားျဖင ျမနမာႏငငဥပေဒတြင ကးလြနသသည အမးသားျဖစၿပး ဓါးစာခသည အမးသမးျဖစမသာ မဒမးမႈက ကးလြနႏငၿပး မလငအဂၤါက ဖလငအဂၤါ ထးသြငးျခငးကသာ ရညညႊနးသည။ ဤအလြနကဥးေျမာငးေသာ အဓပၸာယဖြငဆခကသည ႏငငတကာ ရာဇဝတမႈ ဥပေဒပါ မဒမးမႈ၏ အဓပၸာယဖြငဆခကမ ေသြဖညသည။ (ပဋပကၡအတြငး လငအၾကမးဖကမႈက စစမးစစေဆးျခငးႏင မတတမးတငျခငးဆငရာ ႏငငတကာ စညးမဥးစညးကမးမား၊ စာမကႏာ ၄၄ တြင ၾကညပါ)၂၂၂ ထ႔ေၾကာင မဒမးမႈက လသားခငး ညာတာေထာကထားမႈဆငရာ ရာဇဝတမႈ သ႔မဟတ စစရာဇဝတမႈတ႔၏ ဖးကြယေနေသာ အေၾကာငးရပတစခအျဖစ သတမတမည အကဥပေဒတစရပသည ျမနမာႏငင ဥပေဒပါ မဒမးမႈကသ႔ မလြမေရာငသာေသာ အသြငအျပငမျဖစရေပ။

ဒတယအေနျဖင ျမနမာႏငင ဥပေဒရ သာမနလငပငးဆငရာ ရာဇဝတမႈမားသည ၎ျပစမႈမားက ကးလြနေစသည တကေသာ ဆကစပစဥးစားရမည အေၾကာငးအရာမားက အသအမတမျပေပ။ ဥပမာအားျဖင စစရာဇဝတမႈမားႏင ဆကစပ၍ လကနကကင ပဋပကၡ၏ ဆကစပစဥးစားရမည အေၾကာငးအရာမား သ႔တညးမဟတ၊ လသားခငး ညာတာေထာကထားမႈဆငရာ ရာဇဝတမႈႏင ဆကစပသည ပ႕ႏ႔ေသာ သ႔မဟတ စနစကေသာ အရပသားလထက တက႐ကတကခကမႈမား ျဖစၾကသည။ႏငငတကာ ရာဇဝတမႈမားႏင သာမန ရာဇဝတမႈမားသည သဘာဝအားျဖင မတ႐မသာမက မတညေသာ တနဖးမားကလညး ကာကြယေသာေၾကာင ဤသညမာ ခကခ ေလသည။၂၂၃ ဤသ႔ျဖင ပဋပကၡႏငရကစကယတမာမႈဆငရာလငအၾကမးဖကမႈက ႏငငတကာ ရာဇဝတမႈအျဖစ တရားစြျခငးသညလညး “သတမတထားေသာ လ႔အဖြ႔အစညးတစခမသာ မဟတဘ လ႔ေလာကတစခလးအေပၚ အေျခခကေသာ တနဖးတစခက ခးေဖာက ထားေသာ အကရ႕ခရသည လပေဆာငမႈအထတြင အဝငကြငက ရေနသည။”၂၂၄ သာမနရာဇဝတမႈမားအျဖစ ၎ရာဇဝတမႈမားက တရားစြျခငးသညရာဇဝတမႈမား၏ ေလးနကမႈက အသအမတျပရန ပကကြကၿပး ၎တ႔သည မဝါဒတစခ၏ အစတအပငးအျဖစ ကးလြနခရကာ ၎ရာဇဝတမႈမားႏင တျခား ဆကစပေနေသာ ႏငငတကာ ရာဇဝတမႈမားအၾကား ခတဆကမႈက အသအမတျပရန

30

ပကကြကသည။ ထ႔အျပင ရာဇဝတမႈမား ကြပကေရးလမးေၾကာငး၏ ထပပငးရ စနယာ အရာရမားႏင ခတဆကရန ပမခကခေစသည။၂၂၅ ဤသညက ပမ ကယျပန႔ေသာ ျပျပငေျပာငးလမႈအတြက အခြငအလမးမား လြေခာျခငးျဖင အနာဂတ ရာဇဝတမႈမားက ကာကြယရန ပမခကခေစသည။၂၂၆

၂။ တာဝနယမႈနညးလမးမား

ရာဇသတႀကးက ပဋပကၡႏငရကစကယတမာမႈဆငရာလငအၾကမးဖကမႈႏင ဆကစပေသာ ဆငပြားျပစဒဏ အဓကပစႏစခက ျပ႒ာနး ထားသည။ ၎တ႔မာ (၁)အားေပးကညျခငး၊ (၂)ပးေပါငးႀကစညျပလပျခငး ျပစဒဏတ႔ျဖစၾကသည။ ပးေပါငးႀကစညျပလပျခငးအတြက ရာဇသတႀကးက အကးဝငေသာ သးျခားလပထးလပနညး သးခက အသးျပထားသည။ ပထမအားျဖင ပဒမ - ၃၄ ပါ တညေသာ ရည႐ြယ ခက အယအဆက အဖြ႔အစညးထမ တစဥးဥးက ကးလြနသည ျပစမႈတစခခအတြက ၎တညစြာ ရည႐ြယေသာ နယပယအတြငးရ အဖြ႔အစညး၏ အဖြ႔ဝငအားလးအေပၚ ျပစဒဏ ကေရာကေစသည။ ဒတယအားျဖင ‘ဆကစပေသာ အားေပးကညျခငး’ ျပ႒ာနးခကမားက အားေပးကညသ၏ ျပစဒဏက အားေပးကညျခငး၏ ျဖစလာႏငေသာ ေနာကဆကတြဆငရာ ျပစမႈမားက (ပဒမ ၁၁၁)အရ၊ သ႔မဟတ အားေပးကညသက ျဖစလာႏငေသာ အလားအလာရသညက သရသည ျပစမႈမားက (ပဒမ ၁၁၃)အရ ကညေသာ ျပစမႈထကေကာလြန၍ ကယျပန႔ေစသည။ တတယအားျဖင ပဒမ ၁၄၉ ပါ ‘တညေသာ ရည႐ြယခက’ဟေသာ လညကြကသည တရားမဝငစေဝးမႈတစခ၏ (အေျခခအားျဖင ၅ ေယာက သ႔မဟတ ပမေသာ စေပါငးရာဇဝတအဖြ႔) အဖြ႔ဝငအားလးက ဘရာဇဝတရညရြယခကဆငရာ တရားစြျခငး၌

မညသညအရာမ မျပလပျခငးအတြက ျပစဒဏသတမတထားသည။၂၂၇ တစမးထကပေသာ ပးေပါငးႀကစညျပလပျခငးက သးျခား

အခကအလက တစစက ကငသးေပမည။၂၂၈

တာဝနယမႈနညးလမးမား

သကဆငသည ပဒမမား

ေဖာျပခက

အားေပးကညျခငး (အေထာကအပေပးျခငး၊ အားေပးကညျခငးႏင ျမဆြယျခငး/ဆြေဆာငျခငးတ႔ႏင အလားတသည။ သြယဝက၍ ျပငဆငျခငးႏင အမန႔ေပးျခငးတ႔ကလညး ယဆသည။)

၁၀၇ (အဓပၸာယဖြငဆခက)၊ ၁၀၈ (ဗဟသတ သ႔မ ဟတ ရည႐ြယခက)၊ ၁၀၉ ( အဓက ျပစမႈက သ႔ ျပစဒဏကခ ေစျခငး) ၊ ၁၁၄ (ကယ တငရေနျခငးက အဓက ကးလြနသ ျဖစေစ ျခငး)၊ ၁၁၅ (ရာဇဝတမႈ က မကးလြနခေသာ လညး ျပစဒဏခမတ ျခငး)၊ ၁၁၆ ( အားေပး ကညသသည ျပစမႈ ကးလြနျခငးက တားဆးရနတာဝနရ ေသာ ျပညသ႔ ဝနထမး ျဖစလင ေပးရမည ျပစဒဏ)၊ ၁၁၉ ( ျပစမႈ ကးလြနရန စစဥခက က ျပညသ႔ဝနထမးက ထမခနထားျခငး)

“ တစစတစချပလပျခငးက အားေပးကညသဟသည- ပထမအေနျဖင- တစစတစေယာကက ၎အရာအားျပလပရန လႈေဆာသည။ သ႔မဟတ ဒတယအေနျဖင- အကယ၍ လ႕ဝကပးေပါငးႀကစညခက တစခခက လကနာ ေဆာင႐ြကျခငးႏင ၎အရာက ျပလပရန အလ႔ငာ လပေဆာငျခငး သ႔မဟတ တရားမဝင ထမခနထားျခငး ျဖစပြားလင ၎အရာက ျပလပျခငးအတြက တစေယာက သ႔မဟတ ပမေသာ ပဂၢလမား၊ သ႔မဟတ လ႕ဝကပးေပါငးႀကစညခကပါ ပဂၢလႏင သကဆငမႈရသည။ သ႔မဟတ တတယအေနျဖင- ၎အရာက ျပလပရာတြင လပေဆာငခကအားျဖင သ႔မဟတ တရားမဝင ထမခနထားျခငးအားျဖင ရည႐ြယခကရရ ကညေပးသည။” မတခက။။ ထပဂၢလတြင အားေပးကညသအျဖစ တညေသာရည႐ြယခက သ႔မဟတ သရျခငးရရမည (ပဒမ၁၀၈) ျဖစၿပး အားေပးကညသသည သ သ႔မဟတ သမကးလြနသညဟ စြပစြခရေသာ ျပစမႈတြင ပါဝငသည အခကအလကမားက သရၿပးျဖစသညဟ သကေသျပရမညမာ အေတာအသငရငးလငးသည။၂၂၉ အကယ၍ အားေပးကညသသည ျပစမႈကးလြနရာတြငရေနခလင၎က ျပစမႈ ကးလြနသည ဟသတမတၿပး အားေပးကညသအျဖစမတယလမမညမဟတေပ။ (ပဒမ ၁၁၄)

ပးေပါငးႀကစညလပေဆာငမႈ (ပးေပါငး ကးလြနျခငးႏင ရည႐ြယခကတလပေဆာငမႈတ႔ႏင အလားတသည။

အဓကရည႐ြယျခငး။ ။ ၃၄၊ ၃၅ ပးေပါငး အားေပး ကညျခငး။ ။ ၁၁၀၊ ၁၁၁၊ ၁၁၂၊ ၁၁၃ တရားမဝင စေဝးစဥ အတြငး ရည႐ြယခက တျခငး။ ။ ၁၄၉

တညေသာ ရည႐ြယခက “၃၄။ ။ ရာဇဝတမႈတစခက လမားစြာက အားလး၏ တညေသာ ရည႐ြယခက၏ လႈ႔ေဆာမႈေၾကာင ကးလြနေသာအခါ ၎လမားမ တစေယာကစသည ၎ရာဇဝတ မႈက မမတစေယာကတညး ကးလြနသကသ႔ ၎ရာဇဝတမႈအတြက တညေသာ ျပစဒဏက ခယရန တာဝနရသည။”

31

ပးေပါငးအားေပးကညျခငးကလညး သြယဝကေသာ ကးလြနျခငးႏင အမန႔ေပးျခငးဟ ယဆသည။

မတခက။ ။ ရည႐ြယခကသည “တည”၂၃၀ ရမည။ ႀကတငျပငဆငထားေသာ အစ အစဥ၊ ေရ႕ေျပးသေဘာတညမႈႏင ေရ႕ေျပးအစညးအေဝး ( တညေသာ သးျခားေဆာင ရြကသည ရည႐ြယခကမားမသာမဟတဘ) ရရမည။ ရည႐ြယခကသည ျပစမႈ ကးလြနရန ျဖစရမည။၂၃၁ ၃၅။။ မညသညအခါမဆ ျပစမႈေျမာကေၾကာငး သရျခငး သ႔မဟတ ရည႐ြယျခငးျဖင အေၾကာငးျပခကရရ ကးလြနမသာ ျပစမႈေျမာကေသာ လပရပတစခက လမားစြာက ကးလြနေသာအခါ ၎လပရပတြင ထသ႔ေသာ သရျခငး သ႔မဟတ ရည႐ြယျခငးျဖင ပါဝငခေသာ ၎လမားထမ တစေယာကစသည ၎လပရပက မမတစေယာကတညး ကးလြနသကသ႔၎လပရပအတြကတညေသာ ျပစဒဏကခယရနတာဝနရသည။” အားေပးကညျခငး “ ၁၁၁။ ။ လပရပတစခက အားေပးကညရာတြင ကြျပားေသာ လပရပက ျဖစေျမာက သြားေသာအခါ အားေပးကညသသည ျဖစေျမာကသြားေသာ လပရပအတြက တည ေသာ ျပစဒဏက ခယရန တာဝနရၿပး ၎လပရပက တက႐က အားေပးကညသကသ႔ တညေသာ ျပစဒဏပမာဏက ခယရမည။ ၁၁၃။ ။အားေပးကညသက အကးသကေရာကမႈ တစချဖစေစရန ႀက႐ြယလက ျပလပ မႈတစခက အားေပးကညရာ၌ ထအားေပးကညမႈေၾကာင မမ၌ တာဝနမကငးျဖစသည ျပလပမႈတစခသည မမႀက႐ြယသညအတငး မဟတေသာ အျခားအကးသကေရာက မႈတစခက ျဖစေစရာ၌ အားေပးကညျခငးခရေသာ ျပလပမႈေၾကာင ထအျခား အကး သကေရာကမႈ ေပၚေပါကတနရာသညက အားေပးကညသက သလင ထအားေပးကည သသည ထအျခား အကးသကေရာကမႈအတြက ႀက႐ြယ၍ အားေပးကညဘသကသ႔ ထပတထပမ တာဝနရသည။” ဘရည႐ြယခက “၁၄၉။ ဥပေဒႏင ဆန႔ကငေသာ အစအေဝးတြင ပါဝငသတစဥးဥးက ထအစအေဝး၏ တေသာရည႐ြယခကအတငး ေဆာင႐ြကရာ၌ ျပစမႈတစခက ကးလြနလင၊ သ႔တညး မဟတ ထသ႔တေသာရည႐ြယခကအတငး ေဆာင႐ြကရာ၌ ကးလြနတနရာသညဟ ထအစအေဝး၌ ပါဝငသမားက သေသာ ျပစမႈက ကးလြနလင၊ ထျပစမႈက ကးလြနစဥ က ထအစအေဝးတြင ပါဝငေသာ သတငးသည ထျပစမႈအတြက အျပစရသည။”

၎အျပင ႏစေယာက သ႔မဟတ ႏစေယာကထက ပမေသာ လမားက ဥပေဒခးေဖာကေသာ ပးေပါငးႀကစညမႈ ျဖစေျမာကသညထ

တရားမဝင လပရပတစခက ျပလပရန သေဘာတသည ဆေသာ ေနရာ၌ ၎သေဘာတညမႈသညပင ျပစမႈတစချဖစသည။၂၃၂ အနညးဆး

အဖြ႔ထမ တစေယာကက အစအစဥက ေဆာင႐ြကျခငးရ လပရပတစခက ျပလပမသာလင ဤသညက ျပစမႈ ျဖစေျမာကေစလမမည။၂၃၃

မတခက။ ။ ျမနမာႏငင အမးသားဥပေဒႏင ႏငငတကာ ရာဇဝတမႈဥပေဒအၾကား အဓက ကြာဟခကသည ခငးေစျခငးႏင အမန႔ေပးျခငး၊ သ႔မဟတ အထကမေပးေသာ တာဝနတ႔အတြက ေခါငးေဆာငပငး ကစၥမားႏင ဆကစပေနသည။ အခငးျဖစရာ ေနရာမားတြင ရေနမည မဟတေသာ (စစဘက) တပမးမား သ႔မဟတ (စစဘကမဟတ၊ ဆလသညမာ အရပဘက) အထကလႀကးမားအပါအဝင ေခါငးေဆာငပငး ေနရာမားရ ပဂၢလမားႏင ရငဆင၍ ျပစမႈဆငရာတာဝနမားက ေဆာင႐ြကရာေသာအခါ ျမနမာႏငငရလကေတြ႔လပေဆာငသမားသည အားေပးကညျခငး၊ ပးေပါငးအားေပးကညျခငး သ႔မဟတ လ႕ဝကပးေပါငးႀကစညျခငးတ႔က အသးျပျခငးအား သးသပဆငျခငရမည ျဖစသည။

၃။ ရာဇဝတမႈဆငရာ တာဝနယမႈက ဖယရားေနေသာ ကာကြယမႈမား၊ ဆငေျခမားႏင အျခား ေနာကကြယ အေၾကာငးရငးမား

ႏငငတကာ ဥပေဒရ ကာကြယမႈမားသည ကဥးေျမာငးစြာ အဓပၸာယဖြငဆထားသည။ ( ဥပမာ- ႏငငတကာ ရာဇဝတ တရား႐း ေရာမစာခပ အပဒခြ ၃၁ က ၾကညပါ။ သ႔ေသာ

ႏငငတကာ ရာဇဝတတရား႐း ဥပေဒသည အေထြေထြ ႏငငတကာ ဥပေဒႏင ဤဥပေဒနယပယရ လကၡဏာ သြငျပင မားအေပၚ တျခားႏငငတကာ စရငပငခြင ဥပေဒတ႔မ ကြျပားႏငသည။)

ျမနမာႏငငဥပေဒအရ အေထြေထြကာကြယမႈမားႏင ဆငေျခမား အနညးအကဥးသည ပဋပကၡႏင ရကစကယတမာမႈဆငရာ လငအၾကမးဖကမႈ ျပစမႈမားႏင ဆကစပမည အလားအလာ

32

ရသည။ (သ႔မဟတ အနညးဆး အမႈျဖစစဥအတြငး ေဖာထတ လာႏငသည။) သကေသခဥပေဒအရ အစြပစြခရသသည ေခပခကက သကေသျပျခငး သ႔မဟတ ျဖစႏငေျခမား၏ ဟနခကအေပၚ လြတၿငမးခြင ရျခငးတ႔၏ ဝနထပဝနပးက

ေခါငးခရသည။၂၃၄ ၎တြင-

• ၿခမးေျခာကအကပကငျခငး။ ။ လသတမႈႏင ေသဒဏ ထကေသာ ႏငငေတာ ပနကနမႈတ႔မတစပါး ျပစမႈတစခခက ျပရနျငငးဆနလင ေသေဘးဆကမညဟ စးရမဖြယရာ ယတရေလာကေအာင ၿခမးေျခာကခရသျဖင ျပရလင၊ ထျပရသ၏ ျပလပမႈသည ျပစမႈမေျမာကေပ။ သ႔ရာတြင ထသသည ထၿခမးေျခာကခရသည အေျခသ႔ မမ အလ အေလာကေသာလညးေကာငး၊ ေသေဘးဆကမညဟ စးရမဖြယရာ ယတမရဘေသာလညးေကာငး ေရာကရျခငး မျဖစခေစရေပ။ (ပဒမ ၉၄)

• လအပခက။ ။ “ ေဘးအႏရာယ ျဖစေစတနရာသညဟ သလကႏင ျပေစကာမ၊ လကယသ႔ျဖစေစ၊ ပစၥညးမား သ႔ျဖစေစ၊ ကေရာကမည အျခားေဘးအႏရာယက တားဆး ရန အလ႔ငာ၊ သ႔တညးမဟတ လႊဖယရန အလ႔ငာ ရာဇဝတ မကငးေသာ အႀကမရဘ သေဘာ႐းျဖင ျပျခငးသည ျပစမႈမေျမာကေပ။” (ပဒမ- ၈၁)

• စတေပါသြပျခငး။ ။ “ စတေပါသြပျခငးေၾကာင ျပစဥအခါက မမ၏ ျပလပမႈသည မညသ႔သေဘာ ရသညကလညး ေကာငး၊ မေတာမမနသညက လညးေကာငး၊ ဥပေဒႏင ဆနကငသညက လညးေကာငး မသႏငေသာသ၏ ျပလပမႈသည ျပစမႈ မေျမာကေပ။” (ပဒမ- ၈၄)

• မးယစေစတတေသာအရာ။ ။ “ မမမသဘ သ႔မဟတ အလမတဘ သတပါးက တကေကၽြးျခငးေၾကာင မးယစ သျဖင ျပစဥအခါက မမ၏ ျပလပမႈသည မညသ႔ သေဘာရသညကေသာလညးေကာငး၊ မေတာမမနသည ကလညးေကာငး၊ ဥပေဒႏင ဆန႔ကငသညကလညးေကာငး မသႏငေသာ သ၏ ျပလပမႈသည ျပစမႈမေျမာကေပ။” (ပဒမ- ၈၅)။ အကယ၍ အလမတ တကေကၽြးျခငးေၾကာင မဟတဘ မးယစေနျခငးျဖစလင မမးယစခငကပင ရည႐ြယခကရ၍ ျပဘသကသ႔ ျပစဒဏစရငျခငး

ခထကေစရမည။၂၃၅

ထ႔အျပင စစဘကႏင ရဘက ပဂၢလမား ပါဝငေသာ ျပညသ႔ ဝနထမးမားက သတသတမတမတျဖစသည ကာကြယမႈမားက ေပးထားသည။ ရာဇသတႀကး၏ ပဒမ- ၇၆ တြင “ ဥပေဒအရ ျပလပရန တာဝနရသက လညးေကာငး၊ ဥပေဒက အယအဆ လြျခငးေၾကာင မဟတဘ အေၾကာငးျခငးရာက အယအဆ လြျခငးေၾကာင ဥပေဒအရ တာဝနရသညဟ သေဘာ႐းႏင ယၾကညသက ေသာလညးေကာငး ျပလပလင ထျပလပမႈသည ျပစမႈမေျမာကေပ။” ဟ ေဖာျပထားသည။

“အေထြေထြဥပေဒက ေပးထားေသာ အာဏာမားက အသးခ ေနသမ သ႔မဟတ သေဘာ႐းျဖင အသးခရန ယၾကညေနသမ” ျပညသ႔ဝနထမးမားက ဤသညက အကာအကြယ

ေပးေနသည။၂၃၆

သ႔ေသာ အရာရသည အမန႔က တရားမဝငသညက သပါလက ေဆာင႐ြကသညအခါ ဤျပ႒ာနးခကက အကာအကြယ မေပးသငသညက ေရးေဟာငး ျမနမာႏငင ျဖတထးက လကခၿပးျဖစသည။ ၁၈၈၃ ခႏစ အမႈတစခတြင “ စစတပစညးကမးက အကးသကေရာကေစရန သ႔မဟတ မနကနမတေစရန ႀကးပမးအားထတသည ျပလပမႈသည လပဂၢလ သ႔မဟတ တစစတစေယာက၏ ပငဆငမႈက ထခကေသာအခါ စစသားတစေယာကက စစမႈေရးရာမား ေဆာင႐ြကရာတြင ထနးသမးသည စစတပစညးကမးမားက လထလၿခေရးအား အသားေပး၍ ျမငမားေသာ

ဥပေဒတစချဖစရန ျပ႒ာနးသည။”၂၃၇

33

ဇယား ၇။ ဥပေဒႏငမညေသာ အမန႔မားက သသာစြာျပလပေနေသာ သစၥာမရေသာ ကာကြယေရးတပ

ေမာငျမတသာႏင ဘရငမအမႈ (၁၈၈၂) SJLB ၁၆၄တြင အထကလႀကးတစေယာကက ၎၏ နယေျမခ ရတပဖြ႔မားက လမးေပၚရ စ႐ကဆးေသာ လမားက ဖမးရနႏင အကယ၍ ခခပါက ပစခတရန အမန႔ေပးသည။ နယေျမခရမားက လႏစေယာကက ရပခငးၿပး မညသမညဝါ ျဖစေၾကာငးေမးၿပး ၎တ႔ထမ တစေယာကက မရပေသာအခါ ပစသတလကၾကသည။ ထအမန႔သည သသာထငရားစြာပင တရားမဝင ျဖစၿပး ၎အမန႔က နာခေသာ နယေျမခရမားက ရာဇဝတျပစဒဏထကေသာ လေသမႈအတြက အျပစရသညဟ တရား႐းက ယဆသည။

ျပညသ႔ဝနထမးတစဥးသည မမ၏ အာဏာက ခြငျပထား သညထက ပသး၍ မမ၏ တာဝနမားက ေဆာင႐ြကစဥတြင သတျခငးႏင စပလဥး၍ လသတမႈက ေနာကထပ ကာကြယထားမႈတစခက ပဒမ- ၂၉၉(၂)(ဂ)တြင ေဖာျပထား သည။ ျပညသ႔ဝနထမးက မမ၏ တာဝနအရ လအပၿပး ဥပေဒႏင ညသညဟ သေဘာ႐းျဖင ျပလပသည လပရပက ေသသအေပၚ ရနၿငးထားျခငးမရဘ ျပလပျခငး ျဖစေနသမ ျပညသ႔ဝနထမးက လသတမႈထက ရာဇဝတဒဏထကေသာ လေသမႈဟ စရငခကခသည။

၄။ ကေလး ျပစမႈကးလြနသမား

ႏငငတကာ ဥပေဒတြင ျပစမႈဆငရာ တာဝနရျခငးအတြက အနမဆး အသကအ႐ြယ မရေပ။ အဘယေၾကာငဆေသာ အနမဆး အသကအ႐ြယ ဘယေလာကျဖစသငသညဟ

သတမတရာတြင ႏငငမားက ကြျပားသည။၂၃၈သ႔ေသာ ႏငငမားသည ျပစမႈဆငရာ တာဝနရျခငးအတြက အသကအ႐ြယကမညသညအခါမ ၁၂ ႏစေအာက

မသတမတသငဟ ICRC က ယဆသည။၂၃၉

“ ျပလပစဥက မမျပေသာ ျပလပမႈ၏ သေဘာႏင အျပစက သနားလညေလာကေအာင အေျမာအျမင အဆငအျခငႏင မျပညစေသး၍” အသက ဆယႏစႏစေအာက ကေလးက

တာဝနရသကသ႔ မဆကဆရဟ၂၄၀ ဆေသာလညး ျမနမာႏငငတြင ျပစမႈဆငရာ တာဝနရျခငးအတြက အသကအ႐ြယသည ခနစႏစ ျဖစသည။

၅။ ညႊနၾကားခကမား

ျမနမာႏငင ဥပေဒတြင ျပစမႈကးလြနျခငးမားအတြက ညႊနၾကားခကကာလ မရေပ။ ဤသညက ႏငငတကာ ျပစမႈမားအတြက ႏငငတကာ ဥပေဒရ အေျခအေနႏင တေျပးညျဖစသည။ ေရာမစာခပ အပဒခြ ၂၉ သည ဥပမာတစချဖစသည။

၆။ ကငးလြတခြငႏင လြတၿငမးခမးသာခြင

၂၀၁၁ မတငမက အလပတာဝနမားက ေဆာင႐ြကရာတြင ကးလြနခေသာ ျပစမႈမားႏင စပလဥး၍ ယခငစစအစးရ အဖြ႔ဝငမားႏင အစးရအတြကအခနး ၂ ႏင ၃ ၌ အထကတြင အသားေပးေဖာျပထားသကသ႔ ရာဇဝတမႈက တရားစြျခငးမ လြတၿငမးခမးသာခြငက ၂၀၀၈ ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒတြင

အကာအကြယယထားသည။၂၄၁ ဤကစၥတြင ကြျပားေသာ အေျခအေနမား ရေသာလညး ထကသ႔ေသာ ပဋပကၡႏင ရကစကယတမာမႈဆငရာ လငအၾကမးဖကမႈမား အတြက အားလးအကးဝငေသာ အကာအကြယမား၊ အျခားႏငငတကာ ျပစမႈမားႏင စးရမဖြယျဖစေသာ လ႔အခြငအေရး

ခးေဖာကျခငးမားသည ႏငငတကာ ဥပေဒအရ၂၄၂ တရားမဝငေပ။

ဃ။ လပငနးစဥမားႏင သကေသမားက ေဆာင႐ြကျခငးစညးမဥးမား

၁။ သေဘာတညျခငး

သေဘာတညျခငးသည ၎ကယတင ျပစမႈမား၏ အေျခခ သေဘာတရားမားသ႔ ဥးတညေသာေၾကာင သသာထငရားေသာ ကစၥဆသညထက အဓကအားျဖင အရငးအျမစျဖစၿပး အကးလြန ခရသမားက သေဘာတညျခငးႏင ပတသက၍ ေမးခြနးထတျခငး သ႔မဟတအေထာကအထားမားက ေဖာထတျခငးစသည တကေသာ လမးေၾကာငးမားမ ကာကြယရန ထငရားေသာ နညးဥပေဒ မရေပ။

မဒမးမႈမားႏင အေျႏၵပကျပားေစမႈအတြက သေဘာတညျခငး၏ ခ႕ယြငးခကတစခက သကေသျပရန အေျခခဥပေဒ အေပၚတြင ဝနထပဝနပး ျဖစလာသည။ ရာဇသတႀကး၏ ပဒမ- ၃၇၅ (မဒမးမႈ)က သေဘာတညျခငးတြင မကြမား အမားအျပား ေဖာျပထားေသာလညး သတငးေပးပ႔ေသာ အမႈအားလးတြင ကးလြနသမားက ဒတယ ျပ႒ာနးခက (အမးသမးက ခြငမျပျခငး) ႏင စြခကတငသည။

“အခပအခယကငးျခငး၊ မမဆႏၵပါရျခငးႏင အသအျမငမားျခငးတ႔ ရမသာ အေထြေထြ ဘဥပေဒအရ သေဘာတညျခငးဟ ယဆသငသည။၂၄၃ ျမနမာႏငင တရား႐းမားမ တခ႕ေသာ အမႈမားက အမးသမးသည

႐နးကနျခငး သ႔မဟတ ေအာဟစျခငးမရဟ၂၄၄ သသာေသာ ဖအားက ေပးေသာလညး “အမးသမးသည ေၾကာကလန႔မႈကသ႔ေသာ စတခစားမႈမားေၾကာင မေအာဟစ သ႔မဟတ မ႐နးကနဘ ရႏငေသာလညး ဤသညက ၎အမးသမးသည သေဘာတသညဟ အဓပၸာယမသကေရာကေပ” ဟ အျခားအမႈမားတြင အေလးေပး

34

ေဖာျပထားသည။၂၄၅ တညစြာပင အမးသမးသည အစပငးတြင

တရားခေနာကသ႔လကခၿပး ၎၏အမထတြင အေဖာျပေနခသျဖင ၎အမးသမးသည လငဆကဆမႈက

ခြငျပျခငးမမညဟ ႐းရငးစြာ ယဆသည။၂၄၆

အကယ၍ သေဘာတညျခငးက “ ေသေစမည သ႔မဟတ နာေစမညဟ ေၾကာက႐ြ႕ေအာင ျပျခငးျဖင” ရရခလင လငဆကဆမႈသည မဒမးမႈ ေျမာကသညဟပဒမ ၃၇၅ ၏ တတယ ျပ႒ာနးခကတြင ေဖာျပထားသည။ ပဋပကၡဝနးကငမားတြင ထသ႔ေသာ သြငျပငကသ႔ အၾကမးဖကေသာ အေျခအေနမားတြင သေဘာတညျခငးႏင ပတသကသည အျငငးပြားမႈမားက ကာကြယရန ဤသညက

အသးဝငႏငသည။၂၄၇

ရာဇသတႀကး၏ ပဒမ ၉၀ ကလညး သေဘာတညျခငးအေပၚ ပဒမအမားအျပားႏင ဆကစပေသာ ျပ႒ာနးခကတစခက ေဖာျပထားသည။ အကယ၍ (အျခားအရာမားအၾကား) “ စတေပါသြပျခငးေၾကာငျဖစေစ၊ မးယစျခငးေၾကာငျဖစေစ မမသေဘာတညမႈ၏ သေဘာႏင အကးအျပစက မသႏငေသာသက သေဘာတလင” သ႔တညးမဟတ “အေၾကာငးျခငးရာ အမနက မသေသာေၾကာင သေဘာတလင အေၾကာငးျခငးရာ အမနက မသေသာေၾကာင သေဘာတရျခငး ျဖစေၾကာငးက ျပလပသက သလင သ႔မဟတ ယၾကညရန အေၾကာငးရလင” ယဆရသည သေဘာတညျခငးသည သေဘာတညျခငး မေျမာကဟ ၎ပဒမက ေဖာျပထားသည။

ထ႔ေၾကာင ျမနမာႏငင ဥပေဒအရ သေဘာတညျခငး၏ သေဘာထားတြင အၾကမးဖကသည အေျခအေနမားတြင သေဘာတညျခငးမရျခငး၏ အျဖစမနက သတျပမရန အေလာအတငး တခ႕ရေသာလညး လကေတြ႔တြင ၎ဥပေဒသမားက အၿမတမးမကငသးဟ ေရ႕ေနမားက တငျပၾကသည။ တရားသႀကးမားႏင ေရ႕ေနမား၏ သေဘာတညျခငးက အဓပၸာယေကာကယျခငးသည ႐နးကနလႈပရားေသာထငရားသည ျဒပထသကေသမရလင သေဘာတညျခငးဟ ေကာကခကခရန သမား႐းက ဖမျဖစတညမႈမားႏင ထးတမးစဥလာ သတမတခကမားက

အဓက ႐ကခတေနဆ ျဖစသည။၂၄၈

၂။ အတညျပျခငး

လငပငးဆငရာ အၾကမးဖကမႈမားအတြက မညသည တကသည အတညျပျခငးမ ရာဇသတႀကး သ႔မဟတ ျပစမႈဆငရာ လပထးလပနညး နညးဥပေဒအရ တကျပတသားစြာ မလအပေပ။

အျခားတစဖကတြင အတညျပျခငးသည လကေတြ႔၌ လအပႏငဖြယရသည။ ဥပမာအားျဖင ရာဇသတႀကး၏ ပဒမ- ၃၇၅ တြငမဒမးမႈအတြက လငဆကဆမႈ ျဖစေျမာကရန

“ထးသြငးျခငးသည လေလာကသည” ဟ ျပ႒ာနးထားသည။ ဤသညက ေယာကားသည သကလႊတခသညဟ သကေသျပရန မလေသာျငားလညး “လကေတြ႔တြင သကပး သကေသမရေသာ တငၾကားခကမားက ရသည ဆကလက အမႈလကမည မဟတေပ။”၂၄၉ ထနညးတစြာ REDRESS က ေမးျမနးထားေသာ ေရ႕ေနမားအရ လကေတြ႔တြင အကယ၍ ေဆးဘကအစရငခခကတြင လငအဂၤါ ထခကျခငးက ေဖာျပထားျခငး မရလင သ႔တညးမဟတ အကးလြနခရသက စြပစြထားသည ျပစမႈ ျဖစပြားစဥ အခနက ၎တ႔ ဝတထားခသည အဝတအစားမားႏင အတြငးခမားက မေပးႏငလင ရမားက ၎အမႈမားက အမႈလကေလမရေပ။ (သ႔တညးမဟတ ၎အမႈမားက “ႀကစညအားထတမႈမား” အျဖစ

အမႈလကလမမည။)၂၅၀

၃။ စတငလပေဆာငမႈႏင ေနာကဆကတြလငထပါးမႈ

ကးလြနခရသမားက စတငလပေဆာငမႈႏင ေနာကဆကတြ လငထပါးမႈႏင ပတသက၍ ေမးခြနးအေမးခရျခငးမ ကာကြယရန တကေသာ ထငရားသည ဥပေဒမရသညအျပင လကေတြ႔တြင ထကသ႔ ေမးခြနးေမးျခငးသည တရားလက အျပနအလန စစေမးျခငးတြင ပါေလရသည။

၄။ သကေသစႏႈနး

ျပစမႈဆငရာ စစေဆးစရငျခငးရ သကေသစႏႈနးသည “ အကးအေၾကာငးဆေလာေသာ သသယက ေကာလြနသည သကေသ” ျဖစသည။ သ႔ေသာလညး အသးျပျခငးသည ေလကငမႈမရျခငးႏင အကငပက ျခစားမႈမား ထငရားေသာ ျပနာျဖစေနသည ခ႐ငႏင ၿမ႕နယ တရား႐းမားထက (ျပညနယႏင တငး တရား႐းခပမားႏင ႏငငေတာတရား႐းခပ) အဆငျမင တရား႐းမားတြငသာ ထကသ႔ေသာ စႏႈနးတစခက

ျမငရရန ျဖစႏငသည။၂၅၁

၅။ လပငနးစဥ

လငအၾကမးဖကမႈက စစေဆးျခငးႏင တရားစြျခငးအတြက လပငနးစဥမားက ျပစမႈဆငရာ ကငထး ဥပေဒ (“CrPC”)၊ ရအကဥပေဒ၊ ရလကစြ၊ ေရ႕ေနခပအကဥပေဒႏင တရား႐း လကစြတ႔က ထနးခပထားသည။ သ႔ေသာလညး “ကးလြန ခရသမားႏင ဆကစပေနေသာေၾကာင ျပစမႈဆငရာ စစေဆးမႈမားႏင တရားစြဆျခငးမားအတြက လပငနးစဥမားက ျပ႒ာနးထားေသာ ႏငငဥပေဒမားက ဆကစပေသာ အာဏာပငမားသည အၿမဆသလပင ခးေဖာကသည။ အလြနေခတေနာကကၿပး ႏငငတကာစႏႈနးမားႏင မညစဥအတြငး ျပစမႈဆငရာ ကငထးဥပေဒက တရားလမား၊ သကေသမားႏင သသယရသမားအတြက ကငထးဆငရာ အကာအကြယမားက ေပးသည။ သ႔ေသာလညး အႀကၾကားနာခြငမား ကသ႔ေသာ လပငနးစဥမားႏင အကာအကြယမားက မၾကာခဏ မထမျမငျပၾကၿပး ၎သည

35

ရည႐ြယသညျဖစေစ မရည႐ြယသညျဖစေစ ၿမ႕ျပလပထးလပနညး ဥပေဒႏင သကေသခဥပေဒတ႔က

မထမျမင ျပျခငးျဖစသည။”၂၅၂ ဟ ႏငငတကာ ဂရလႀကးမား ေကာမရငက တငျပသည။ ထ႔အျပင အမႈမားက လေလာကစြာ ကငတြယရန ရမားတြင သကဆငသည ေငြေၾကးႏင လအငအား မရသညအျပင ၎အမႈမားက ဆေလာစြာ မညသ႔ ကငတြယရမညက သကဆငသည ရငးလငးေသာ လမးညႊနခကမရေပ။

ျပငးထနေသာ ျပစမႈမားအတြက ျပစမႈဆငရာ လပငနးစဥ ေဆာင႐ြကျခငးမားက စြပစြေသာ ျပစမႈဆငရာ အသအလမၼာရေသာ ပဂၢလက ရထ တငခကဖြငျခငးျဖင

စတငျပလပသည။၂၅၃ လကေတြ႔တြင ကးလြနခရသမားသည

၎တ႔၏ ရပကြက သ႔မဟတ ေကး႐ြာတေၾကာ ျပညထေရး ဝနႀကးဌာန၏ အေထြေထြအပခပေရး ဥးစးဌာနလကေအာကရ အာဏာပငထ ျပစမႈက သတငးပ႔ေလရၿပး ထ႔ေနာကတြင ေဒသဆငရာ အာဏာပငႏငအတ ရထသ႔ သတငးပ႔သည။

ရထသ႔ ေပးေသာ အခကအလကမားက ( “ပထမဥးဆး အၾကမးဖကမႈမတတမး” သ႔မဟတ “FIR” ဟ သၾကေသာ) စာအျဖစသ႔ ေလာခသည။ ဤေနာကတြင ရက စစမးစစေဆးျခငးက စတငေဆာင႐ြကသငၿပး အကယ၍ သသယရသက ေဖာထတခပါက ၎တ႔က ဖမးဆး ထနးသမးထားသငသည။၂၅၄ အကယ၍ စစမးစစေဆးရန အမႈကစၥမရဟ ရကဆးျဖတလင အမႈက တငၾကားခသထ ျပနလည အေၾကာငးၾကားရန လအပသည။၂၅၅

စစမးစစေဆးျခငးတစခ၏ ပထမအဆငအျဖစ ေဒသဆငရာ ေဆး႐ (ပမနအားျဖင မႈခငးေဆးပညာဆငရာ ဆရာဝနရေသာ ၿမ႕နယအဆင ေဆး႐) သ႔ ေဆးဘကဆငရာ အစရငခစာ အတြက စာတစေစာငက ရက ပမနအားျဖင ထတေပးလမမည။ ကေလးသငယက ကးလြနသညဟ စြပစြထားသည လငပငးဆငရာ ျပစမႈမားအတြက ေဆးဘကဆငရာ အစရငခစာက ခ႐င သ႔မဟတ ျပညနယ/ေဒသ ေဆး႐က ထတေပးရမည။

လကေတြ႔တြင အကးလြနခရသသည သကဆငရာ ေဆး႐သ႔ ေဆးစစေဆးမႈ ၿပးေျမာကျခငးအတြက သြားရနလအပၿပး ထေနရာတြင ျဖစရပအေသးစတက စစေဆးသည ဆရာဝနထ ရငးျပရန ပမနအားျဖင လအပေလသည။ထးစအတငး ၃-၄ ရကၾကာေသာအခါ ေဆးဘကဆငရာ အစရငခစာက ေဆး႐က တရား႐းသ႔ တက႐က တငျပလမမည။ (သ႔ေသာလညး တစခါတရတြင ၎ေဆးဘကဆငရာ အစရငခစာက ရက တရား႐းသ႔ တငျပလမမည။)

ကးလြနေသာ ျပစမႈ၏ အျမငဆး စရငခကေပၚ မတည၍ အရပသား ျပစမႈဆငရာ ၾကားနာျခငးက ခ႐ငတရား႐း သ႔မဟတ ၿမ႕နယတရား႐းတစခတြင ျပလပလမမည။ အထးအေျခအေနမားတြင ၎တ႔က ျပညနယတရား႐းခပတြင

ၾကားနာႏငသည။ၿမ႕နယတရား႐း၏ တရားသႀကးမားသည (၇) ႏစ ေထာငဒဏထ ျပစဒဏက ခမတႏငေသာ အထးအာဏာရ

ေအာက႐းတရားသႀကးမား ျဖစၾကသည။၂၅၆သးသန႔

အေျခအေနမား မလအပလင၂၅၈ ကနရေသာ အမႈမားသည ခ႐ငတရား႐း၏ စရငပငခြင၂၅၇ အတြငးသ႔ ကေရာကသည။ သကငယမဒမးမႈအားလးက ခ႐ငတရား႐းက ၾကားနာရန ညႊနၾကားေသာ အမန႔တစခက ႏငငေတာတရား႐းခပက ၂၀၁၇

ဇနနဝါရလတြင ထတျပနခသညက သတျပပါ။၂၅၉

ၿမ႕နယႏင ေကး႐ြာအဆင ရည႐ြယေသာ လငအၾကမးဖကမႈ မားက တငၾကားျခငးျပလပျခငးႏင စစမးစစေဆးျခငးအတြက လပထးလပနညးမားႏင လကေတြ႔ကငသးျခငးမားဆငရာ ပမ အေသးစတ အခကအလကမားႏင သးရလြယေသာ လမးညႊနစာအပတစအပက မၾကာမ Cord Myanmar က ထတေဝေတာမည ျဖစသည။ https://www.cord.org.uk တြင ရရႏငလမမည။

တရား႐း လပငနးစဥေဆာင႐ြကျခငးမားတြင လငအၾကမးဖကမႈ အကးလြနခရသမားအတြက သတသတမတမတ ကာကြယေပးသည အစအစဥမား မရေပ။ ၾကားနာမႈမားက

အၿမတမးနးပါး လပလယ တရား႐းတြင ျပလပသည။၂၆၀

ဥပေဒအရ အစြပစြခရသအား စစေဆးစရငျခငးက လငအၾကမးဖကမႈ အကးလြနခရသက တကေရာကရန လအပၿပး အစြပစြခရသႏင အျပနအလန ေမးျမနးစစေဆးမႈ

ျပရဖြယရသည။၂၆၁ အကးလြနခရသ တကေရာကရန

ပကကြကျခငးက အစြပစြခရသက တရားေသလႊတျခငး ရလဒက

ျဖစေစလမမည။၂၆၂ လငအၾကမးဖကမႈ ၾကားနာျခငးမားက

သတငးပ႔ရာတြင မဒယာမားသည သတမတထားေသာ လမးညႊနခကမားက မလကနာသညအျပင အကးလြနခရသမား သကေသထြကဆျခငး၏ အတြငးေရးကစၥက အေလးထားေလ မရေပ။တရားဝင တရား႐း စာ႐ြကစာတမးမားသည ျမနမာစာျဖင ျဖစၿပး တငးရငးသား ဘာသာစကားမား အျဖစ

ဘာသာျပနဆျခငးမားက တရား႐းမားက မျပလပေပးေပ။၂၆၃

ျပစမႈကးလြနသညဟ အစြပစြခရေသာ ကေလးမားအတြက သးသန႔ေနရာထငခငး ျဖစႏငေျခက ကေလးသငယ အကဥပေဒက ျပ႒ာနးထားေသာလညး ျပစမႈ အကးလြနခ

ကေလးသငယအတြကမ သးသန႔ ကာကြယမႈမား မရေပ။၂၆၄ ထြကဆခကက သးသန႔ ႏစကယၾကား ထြကဆရန အတြက ေတာငးဆျခငးမားက ျငငးပယေလရသညဟ ေရ႕ေနမားက

သတငးေပးပ႔သည။၂၆၅ အေထာကအပႏင စာနာေသာ

လပထးလပနညးမား မရျခငးသည ေမးခြနးေမးျခငးသည အထးသျဖင အကးလြနခရသ ကေလးမားအတြက စတဒဏရာရျခငးက ျဖစေစႏငဖြယရၿပး တရားစြဆျခငးက ေလာပါးေစႏငသညဟ ယဆသည။ ဥပမာအေနျဖင

36

“အမႈတစခမာ ဆယႏစအ႐ြယ မနးကေလးတစေယာကက အသက ေျခာကဆယအ႐ြယ အဘးႀကးတစေယာကက မဒမးကငၿပး တရားသႀကးေရ႕က အဒမနးကေလး ေရာကတအခါ ျဖစရပ အေသးစတက ေျပာျပဖ႔ ေမးေပမယအဒမနးကေလး ဘာမမေျပာႏငဘ အရမးေၾကာကေနတယ။ ဒါန႔ အမႈက ပလပလကတယ။”ဟ ေရ႕ေနတစေယာကက ဆသည။၂၆၆ အကးလြနခရေသာ ကေလးမ၏ ျပညနယေရ႕ေနသည ၎ကေလးမ နားမလညႏငေသာ သ႔မဟတ မမကယကယ လေလာကစြာ ေဖာျပေျပာဆျခငး မျပႏငေသာ ဗမာစကားႏင ေမးခြနးထတမညအစား ၎ကေလးမ၏ ကယပင ေဒသစကားက ဘာသာျပနေပးျခငးက ခြငျပေပးရန ျငငးဆခၿပး ေမးခြနးမားက ၎ကေလးမက ျပနလည မတန႔ျပနႏငဟ ယဆခၾကသညဟ အျခားေရ႕ေနမားက သတငးပ႔ခသည။၂၆၇

37

အပငး ၄။ လကေတြ႕မတတမးတငျခငး - ျပငဆငျခငး

အခနး ၇။ ထခကနစနာမႈ မျဖစေစေရး

ပဋပကၡႏင ရကစကယတမာမႈဆငရာ လငအၾကမးဖကမႈက မတတမးတငျခငး၏ ပငမအျခငးအရာ၌ အဓက လ႔ကငဝတဆငရာ အေျခခသေဘာတရားသည “ထခကနစနာမႈ မျဖစေစေရး” ျဖစသညဟ ပဋပကၡအတြငး လငအၾကမးဖကမႈက စစမးစစေဆးျခငး၊ မတတမးတငျခငးႏင ပတသက၍ ႏငငတကာ စညးမဥးစညးကမးမား (ဒတယအႀကမပႏပျခငး မတလ

၂၀၁၇)က ရငးျပထားသည။၂၆၈ ျမနမာႏငငႏင ပဋပကၡႏင ရကစကယတမာမႈဆငရာ လငအၾကမးဖကမႈတ႔တြင သးျခား ခကခကနေသာ လ႔အခြငအေရး ပတဝနးကငသည အထး ထခကလြယေသာ အေၾကာငးအရာ ျဖစသည။ ဤအေၾကာငးေၾကာင ၎ျပစမႈမားက မတတမးတငျခငးသည မတတမးတငသမား တားဆးရန တာဝနရေသာ ျဖစလာႏငဖြယရသည ထခကနစနာမႈ အမးမးက အကးလြနခရသမားႏင သကေသမားထ ေရာကလာေစႏငသည။ ပဋပကၡအတြငး လငအၾကမးဖကမႈက စစမးစစေဆးျခငး၊ မတတမးတငျခငးႏင ပတသက၍ ႏငငတကာ စညးမဥးစညးကမးမား (ဒတယအႀကမပႏပျခငး မတလ ၂၀၁၇)တြင ေဖာျပထားသညအတငး-

ပဋပကၡႏင ရကစကယတမာမႈဆငရာ လငအၾကမးဖကမႈက မတတမးတငျခငး၏ ပငမအျခငးအရာ၌ အဓက လ႔ကငဝတဆငရာ အေျခခသေဘာတရားသည အနညးဆး ထခကနစနာမႈ မျဖစေစေရး တာဝနျဖစသည။ လကေတြ႔ လပေဆာငသသည အကးလြနခရသမားႏင အျခား သကေသမားႏင ပတသက၍ မတတမးတငျခငး၏ ျဖစႏငဖြယရေသာ ဆးကးမားက ျပညစစြာ နားလည သေဘာေပါကရမညဟ ဆလသည။ ပမကယျပန႔ေသာ အဖြ႔အစညးႏင စေထာကမားကယတင ၎ဆးကးမားက ျဖစေစႏငမည ထခကနစနာမႈမား အတြက ျပငဆငၿပး ၎ထခကနစနာမႈက ကာကြယရန သ႔မဟတ ေလာခရန စမခကမားက ေနရာတက ထညသြငးေဖာျပရမည။”၂၆၉

(က) ခရသမားႏင မကျမငသကေသမားက ထခကနစနာႏငေစသည အလားအလာရငးျမစမား

၎တ႔၏ ဂဏသကၡာႏင လမႈေရးေနာကခ၊ ျပစမႈကးလြနသ မညသမညဝါ သ႔မဟတ သ/သမ သကဆငေသာ အဖြ႔အစညး အျပင ၎တ႔၏ အမႈက မတတမးတငရသည အေၾကာငးအရငးတ႔အေပၚ မတည၍ ၎တ႔၏ အေတြ႔အႀကက မတတမးတငရန ဆးျဖတျခငးက ႀကးမားစြာ ကြျပားေသာ အခါလငအၾကမးဖကမႈ၏ အကးလြနခရသမား သ႔မဟတ သကေသမားက ထခကနစနာႏငေျခ ေပၚေပါကလာသည။ မတတမးတငျခငးအတြက ဂ႐တစက ျပငဆငျခငးသည

တစဥးခငးဆငရာ အႏရာယက အကျဖတျခငး ျပလပရာ၌ အေထာကအကျပလမမည။

ပဋပကၡအတြငး လငအၾကမးဖကမႈက စစမးစစေဆးျခငး၊ မတတမးျပျခငးႏင ပတသက၍ ႏငငတကာ စညးမဥးစညးကမးမား (ဒတယအႀကမ ပႏပျခငး မတလ ၂၀၁၇)၏ စာမကႏာ ၈၇ တြင အၾကမးေဖာျပထားေသာ ျဖစႏငဖြယရသည ထခကနစနာမႈ ဥပမာအမားစသည ျမနမာႏငငရ ပဋပကၡႏင ရကစကယတမာမႈဆငရာ လငအၾကမးဖကမႈ မတတမးႏင ဆကစပႏငဖြယ ရသည။ ျမနမာႏငငႏင အထးဆကစပေနေသာ ထခကနစနာမႈ၏ ပငမ ျဖစႏငဖြယရေသာ ရငးျမစမားတြင ေအာကပါတ႔ ပါဝငသည။

• အမညးစက

ပဋပကၡႏင ရကစကယတမာမႈဆငရာ လငအၾကမးဖကမႈ ျဖစပြားခေသာ အသငးအဝငး အားလး မဟတေသာမ အမားစတြင (မမသေဘာမပါဘ ျဖစလငေသာမ) အမေထာငမျပမ လငဆကဆဖးေသာ အမးသမးမားက “ပကစးၿပး” အသငးအဝငး တစခလးက အရကရေစသညဟ

ယဆၾကသည။၂၇၁ ထ႔ေၾကာင အသငးအဝငးက ဝငးပယျခငးက ေၾကာက႐ြ႕ျခငးသည မဒမးမႈက တငၾကားရာမ အမးသမးမားက တားဆးထားေသာ အျခား အေရးႀကးသည အေၾကာငးရငး ျဖစသည။၂၇၂ (ဤအမညးစကႏင ဆကစပေနသည “သန႔စငျခငး အခနးအနားမား” ကသ႔ေသာ ဓေလထးတမးမား၏ ပ႕ႏ႔မႈႏင ပတသက၍ အခနး - ၂ (ျမနမာႏငငရ လငအၾကမးဖကမႈက နားလညျခငး)၊ အပငး (ဃ) က

• အမညးစက

ပဋပကၡႏင ရကစကယတမာမႈဆငရာ လငအၾကမးဖကမႈ ျဖစပြားခေသာ အသငးအဝငး အားလး မဟတေသာမ အမားစတြင (မမသေဘာမပါဘ ျဖစလငေသာမ) အမေထာငမျပမ လငဆကဆဖးေသာ အမးသမးမားက “ပကစးၿပး” အသငးအဝငး တစခလးက အရကရေစသညဟ ယဆၾကသည။၂၇၁ ထ႔ေၾကာင အသငးအဝငးက ဝငးပယျခငးက ေၾကာက႐ြ႕ျခငးသည မဒမးမႈက တငၾကားရာမ အမးသမးမားက တားဆးထားေသာ အျခား အေရးႀကးသည အေၾကာငးရငး

ျဖစသည။၂၇၂ (ဤအမညးစကႏင ဆကစပေနသည “သန႔စငျခငး အခမးအနားမား” ကသ႔ေသာ ဓေလထးတမးမား၏ ပ႕ႏ႔မႈႏင ပတသက၍ အခနး - ၂ (ျမနမာႏငငရ လငအၾကမးဖကမႈက နားလညျခငး)၊ အပငး (ဃ) က ေနာကထပ ၾကညပါ။) ယဥေကးမႈဆငရာႏင ထးတမးဆငရာ လငသတမတခကမားက “လငအၾကမးဖကမႈ အကးလြနခရသ ျဖစရျခငးႏင ပတသက၍

38

ထတေဖာမေျပာရနႏင ၎အစား အျပစရသကသ႔ ခစားၿပး တကခကမႈအတြက အျပစတငမႈက ခယရန အမးသမးမားက

သငေပးထားသည။”၂၇၃

ျမနမာႏငင အျပငဘကရ ဒကၡသည စခနးမားတြင မဒမးမႈက မတငၾကားျခငး သ႔မဟတ “အလြနအမငး နာကငမႈက ခစားေနရလငေသာမ” ေဆးဝါးကသမႈ မရယျခငးတ႔အတြက အကးလြနခရသ ေပးသည အဓက အေၾကာငးျပခကမားသည

ရကျခငးႏင အမညးစကထငကနျခငးတ႔ ျဖစသည။၂၇၄

ပဋပကၡႏင ရကစကယတမာမႈဆငရာ လငအၾကမးဖကမႈ၏ မတတမးတြင အမးသား မဒမးမႈ ထငရားစြာ မပါဝငျခငးအတြက အေၾကာငးအရငးသညလညး အမးသား လငအၾကမးဖကမႈႏင တြေနသည နက႐ႈငးေသာ အမညးစကထငကနမႈေၾကာင

ျဖစႏငဖြယရသည။၂၇၅

• ျပစမႈဆငရာ စြခကမား

လငအၾကမးဖကမႈႏင ဆကစပေသာ အမညးစကအျပင ရာဇသတႀကးအရ လငတဆကဆျခငးက “ဓမၼတာႏင ဆန႔ကငေသာ ျပစမႈ” အျဖစ ဥပေဒျပ႒ာနး သတမတျခငးသညလညး အျခားအမးသားက လငအၾကမးဖကမႈ ကးလြနသညက တငၾကားလေသာ အမးသားအတြက အရစြန႔ရျခငးက ေဖာျပသည။ ႏစဥးႏစဖက သေဘာတညခကျဖင ဤလပရပက ျပလပလငေသာမ ျပစမႈေျမာကသည။

• စတဒဏရာျပနျဖစျခငးႏင လႊေျပာငးေပးေသာ ဝနေဆာငမႈမား မရျခငး

ေအာကတြင ေနာကထပ ေဆြးေႏြးမညအတငး ျမနမာႏငငတြင လငအၾကမးဖကမႈက ေကာလြနခသမားအတြက တရားဝင အေထာကအပ ဝနေဆာငမႈမား သသာထငရားစြာ မရေပ။ စတဒဏရာျပနျဖစျခငးသည လငအၾကမးဖကမႈက မတတမးတငျခငးႏင ၎ျပစမႈမားအတြက အေလာေတာငးခရန ဆးျဖတခကတ႔ႏင ဆကစပေသာ အဓက အႏရာယတစခ ျဖစသည။ ဤသညႏင ဆကစပလက ပဋပကၡအတြငး လငအၾကမးဖကမႈက စစမးစစေဆးျခငးႏင မတတမးျပျခငးတ႔ႏင ပတသက၍ ႏငငတကာ စညးမဥးစညးကမးမား၏ စာမကႏာ ၉၂-၁၀၂ တြင အၾကမးေဖာျပထားေသာ အေကာငးဆး ထးတမးမားက လေတြ႔ေမးျမနးေနစဥႏင ေမးျမနးၿပးေနာက စတဒဏရာျပနျဖစျခငး အႏရာယက ေလာပါးေအာင ကညေပးႏငသည။(ေအာကရ (ဂ) ‘ထခကနစနာမႈက ေလာချခငး’က ၾကညပါ။) သ႔ေသာျငားလညး အထးသျဖင ပဋပကၡဒဏ သကေရာကေသာ ဧရယာမားတြင ထကသ႔ေသာ ဝနေဆာငမႈမား ရားပါးျခငးက ရရေအာင သငေလာေသာ လႊေျပာငးျခငး အကအညမားက လပေပးႏငသညက

ေသခာေစရန အလြန ဂ႐တစက အစအစဥဆြျခငးက လအပလမမည။

အသကရငကနရစခသမားသည ေဆးကသမႈကရရေသာအခါ တကေသာ အခကအခ အႏရာယမားကလညး ႀကေတြ႔ႏငသည။ ယခငက ေဆးကသမႈ ေတာငးခေသာမဒမးမႈမ အသကရငကနရစခသက ရထ တရားဝငတငခက မဖြငၿပးမခငး ေဆးကသမႈမေပးႏငေပ။ ထကသ႔ေသာ ဥပေဒျပ႒ာနးခကအရ မျဖစမေန လပရေသာ တငၾကားျခငးက ေလာေပါေပးရန ဥပေဒက ၂၀၁၄ ခႏစတြင ျပငဆငလကေသာလညး အေလအကငက ရၿမရေနကာ တစခါတရတြင အကယ၍ တရားဝငထြကဆခက ျပလပရန မျပငဆငလာလင အသကရငကနရစခသမားအား ေဆးကသမႈေပးျခငးက

ျငငးဆလမမည။၂၇၆

(ခ) အေၾကာငးၾကားထားေသာ သေဘာတညခက ပဋပကၡအတြငး လငအၾကမးဖကမႈက စစမးစစေဆးျခငးႏင မတတမးတငျခငးဆငရာ ႏငငတကာ စညးမဥးစညးကမးမား၏ အခနး (၇)တြင အေလးေပးထားသညအတငး မတတမးတငျခငး ကစၥက မစတငမ အကးလြနခရသ သ႔မဟတ သကေသ၏ အေၾကာငးၾကားထားေသာ သေဘာတညခကက ရရရနသည အေရးပါလေသာ ကငဝတဆငရာ တာဝနတစရပျဖစသည။ သ႔ေသာလညး ျမနမာႏငငရ လကရအေျခအေနတြင မတတမးတငထားေသာ အခကအလကက အနာဂတတြင အသးျပျခငးႏင စပလဥး၍ အကးလြနခရသမားထမ အေၾကာငးၾကားထားေသာ သေဘာတညခကက အျပညအဝ ရရျခငးသည ခကခေၾကာငး သကေသျပေနသည။ အဘယေၾကာငဆေသာ တရားမတမႈအတြက လမးေၾကာငးမားသည လာမညႏစမားအတြငး ေျပာငးလျဖစေပၚရန အလားအလာရေသာေၾကာင ျဖစသည။

ဥပမာအားျဖင ၂၀၁၆ မတငမက ႏစမားစြာအတြငး လပေဆာငခေသာ မတတမးတငျခငးသည ထကသ႔ေသာ မတတမးတငျခငးက တငျပႏငသည ျမနမာႏငငရ ကမၻာကလသမဂၢ၏ လြတလပေသာ ႏငငတကာ အခကအလက ရာေဖြေရးအဖြ႔ ျဖစေပၚလာေစျခငးက ႀကတငေမာမနးကာ ျပငဆငထားျခငး ျဖစရန ျဖစႏငေျခမရေပ။ မလက အေၾကာငးၾကားထားေသာ သေဘာတညခကက ဆငျခငသးသပျခငး အတြငးတြင မပါရဖးေသာ အဖြ႔အစညး ယႏရား တစခခအတြငး အခကအလကက အသးျပျခငးအတြက ေနာကထပ သေဘာတညခကက ေနာငတြင ေသေသခာခာ ေတာငးခရန မတတမးတငသမားတြင ေနရာတက စမခကမား ရဖ႔သည အေရးပါလသည။

ေနာကဆးတြင “တရားမတမႈက ေတာငးဆရန သ႔မဟတ တတတဆတေနရန၊ အမနတရားအားလး သ႔မဟတ တစစတတစပငးက ထမခနထားရန၊ သ႔တညးမဟတ ကယတင တရားေရးရာ စစစျခငးက လကခရနတ႔က

39

ဆးျဖတခကချခငးသည မမသတမမေသာ အာဏာ စးေၾကာငးႏင ထတေဖာခကေၾကာင ျဖစေပၚလာမည အႏရာယမား စေသာ ဆကစပအေျခအေနမားအေပၚ အေျချပ တြကခကရေသာ အရာတစခ ျဖစသည။ အျခားသမားက ကးလြနသမားက တရားစြဆျခငး အပါအဝင လကတ႔ျပနမႈႏင ေနာကထပမျဖစပြားဖ႔ရာ အာမခခကမားက ေတာငးဆေနစဥတြင အႏရာယက ေကာလြနခသတခ႕ႏင အကးလြနခရသမား၏ မသားစမားသည လထ အသအမတျပမႈ၊ ေတာငးပနမႈမား၊ ေလာေၾကး သ႔မဟတ နစနာေၾကးတ႔က ေတာငးဆေနရဖြယ ရႏငသည။ ၎တ႔သည ထေဆာင႐ြကမႈမားမ တခ႕ သ႔မဟတ အားလးက ေပါငးစပ ေတာငးဆေနရဖြယ ရသည။ အေျခအေနမားက ရလဒေကာငးတစခ ရေစရန ပမ အေထာကအကျပႏငဖြယ ရေသာအခါ အနာဂတတြင သတ႔သည ခကခငး အဆငသင ျဖစေကာငးျဖစႏငသည သ႔တညးမဟတ ထတေဖာခကက အခနတခ႕ ဆငးငေကာငး ဆငးငႏငသည။”၂၇၇ ဥပမာအားျဖင ျဖစႏငဖြယရေသာ အနာဂတ တရားစြဆမႈမားတြင ၎ဆးျဖတခကမား၏ ျဖစႏငဖြယ ေနာကဆကတြမားက ၎တ႔နားလညသညဟ ေသခာစဥတြင ဤေနရာ၌ အကးလြနခရသ၏ ဆႏၵမားက အျပညအဝ အေလးထားရမည ျဖစသည။

(ဂ) ထခကနစနာမႈက ေလာပါးေစျခငး

စစမးစစေဆးျခငးႏင ေတြ႔ဆေမးျမနးျခငးမားက ဂ႐တစက အစအစဥဆြျခငး၊ အခကအလကမား၏ လၿခမႈက ေသခာေစျခငးအျပင အကာအကြယႏင အကအညေပးမည သငေလာေသာ အဖြ႔အစညးထ အကးလြနခရသက လႊအပျခငးတ႔မတစဆင လငအၾကမးဖကမႈမားက မတတမးတငျခငးႏင ဆကစပေသာ ျပငပ အႏရာယမားက ေလာပါးေစႏငသည။

၁၉။ ၿခမးေျခာကမႈႏင အႏရာယက အကျဖတျခငးမား

ပဋပကၡႏင ရကစကယတမာမႈဆငရာ လငအၾကမးဖကမႈဆငရာ မတတမးတငျခငးက သငေလာေသာ အႏရာယ အကျဖတမႈမား လပေဆာငရနႏင ျပငပအႏရာယမား ေလာခရန အလ႔ငာ ေဒသဆငရာ ဗဟသတက ရာေဖြသငသည။ သကဆငရာ ဧရယာျပငပမ မတတမးတငသမားသည လငအၾကမးဖကမႈ အကးလြနခရသမားႏင သကေသမားက ေတြ႔ခြငရရန ေဒသဆငရာ တကကြလႈပရားသမားႏင အမးသမး ကြနရကမားက ရာေဖြသငသည။ အထကတြင ေဖာျပခေသာ အႏရာယ အေျမာကအျမားက ေတြ႔ေစႏငေသာေၾကာင အကးလြနခရသမားႏင သကေသမားက တက႐ကေတြ႔ရန ႀကးပမးဖ႔ရာ မသငေတာေပ။ ေတြ႔ဆေမးျမနးခရသ တစေယာကစအတြက တစဥးခငးဆငရာ အႏရာယက ခငခနဆးျဖတျခငးမားႏင တစဥးခငးဆငရာ အႏရာယ ေလာပါးေစေရး အစအစဥမားက ေဖာေဆာငရန ေဒသဆငရာ

အဖြ႔အစညးမား၏ ကၽြမးကငမႈက ေတာငးခရနလညး မခလအပသည။

ရငးျမစမားက ပမ၍ အကးမားစြာ အသးျပျခငး ျဖစဖ႔ ေသခာေစရနႏင ထပတလလ မတတမးတငျခငး လပငနးစဥမားေၾကာင (ပဋပကၡအတြငး လငအၾကမးဖကမႈက စစမးစစေဆးျခငးႏင မတတမးတငျခငးဆငရာ ႏငငတကာ စညးမဥးစညးကမးမား၊ စာမကႏာ ၉၃ ကၾကညပါ) တစဥးခငးႏင အသငးအဝငးမားက ထခကနစနာမႈမားအား မျဖစေအာင တားဆးရနပဋပကၡႏင ရကစကယတမာမႈဆငရာ လငအၾကမးဖကမႈမား၏ အႏရာယက ေကာလြနခသမား/ အကးလြနခရသမားႏင လပေဆာငေနေသာ အလပတြင ပးေပါငးေဆာင႐ြကျခငးသည အေရးပါလသည။ ပဋပကၡႏင ရကစကယတမာမႈဆငရာ လငအၾကမးဖကမႈ ပ႕ႏ႔သညဟ ယၾကညရေသာ ဧရယာမားတြင ႀကးပမးေဆာင႐ြကခက ေပါငးစသည ေယဘယအားျဖင ေဆာင႐ြကေနဆျဖစသည။

တငပငျခငးမရဘ ျပညတြငးေန ထြကေျပးတမးေရာငသမား၏ စခနးမားတြင ၎တ႔၏ ကယပင အစအစဥမားက တညေထာငေသာ ႏငငတကာ ကယစားလယအဖြ႔မားက ျဖတလမးနညးျဖင ေဆာင႐ြကေပးဖးေသာ အႏရာယက ေကာလြနလာသမားက ဝငးဝနးကညၿပး ေကာငးစြာတညေထာငထားေသာ မတတမးတငျခငး အစအစဥမားရသည ေဒသခ အဖြ႔အစညးမားရေသာ ႏငငအေရ႕ေျမာကဘကတြင ဤပးေပါငးလပေဆာငမႈသည

အထးအေၾကာငးကစၥ တစရပ ျဖစဖးသည။၂၇၈

ပဋပကၡႏင ရကစကယတမာမႈဆငရာ လငအၾကမးဖကမႈက (သ႔မဟတ အျခား ရာဇဝတမႈမားႏင အၾကမးဖကမႈမားက) မတတမးတငရနသည လတငး၏ အခနးက႑မဟတသညက ေကးဇးျပ၍ သတရပါ။ တစခါတရတြင ေရ႕ေနမား၊ တကကြလႈပရားသမား၊ ဥးဆးေဆာင႐ြကသမား သ႔တညးမဟတ အႏရာယက ေကာလြနလာသ ေထာကပေရး ဝနေဆာငမႈမားက ေပးေသာသမားအတြက မနကနေသာ လပေဆာငမႈက႑သည မတတမးတငျခငး၊ ဥပေဒအရ အခြငရ မတတမးတငသမား အပါအဝင မတတမးတငသမား၏ ကြျပားေသာ အမးအစားမား စသညတ႔ႏင ပတသက၍ အႏရာယမားႏင ေကာငးကးမားက အႏရာယက ေကာလြနခသအား အသေပးရန ျဖစၿပးအႏရာယက ေကာလြနခသသည ၎၏ အမႈက မတတမးတငခင သညလားႏင၊ မညသႏင မတတမးတငမည စသညတ႔ႏင ပတသကေသာ အျပညအဝ သတငးအခကအလက သထားၿပး ျဖစသည ဆးျဖတခကတစခက ခမတႏငဖ႔ရာ ေသခာေစရန ျဖစသည။ ၎လမားမာလညး မတတမးတငျခငး လပငနးစဥတြင လကနာရေသာ စႏႈနးမားႏင လပထးလပနညးမားက အသကရင ကနရစသမားအား ရငးျပရန ၎တ႔ မတဆကေပးေသာ သတငးစာဆရာမား အပါအဝင မတတမးတငေသာ အဓကပဂၢလမားက ထနးခပထားျခငးက ေဆာင႐ြကရန

40

အလြနအေရးပါေသာ အခနးက႑ ရသည။

သငသည အခြငရပဂၢလတစေယာက မဟတခလင (“အခြငရပဂၢလ” ၏ အဓပၸာယဖြငဆခကက ေအာကပါ ေလးေထာငကြက (၈) တြင ၾကညပါ) အကယ၍ အႏရာယက ေကာလြနလာသ တစေယာက (သ႔မဟတ သကေသ) ၏အေတြ႔အႀကက ယခငက မတတမးမတငဖးလင မတတမးတငျခငးတြင ၎တ႔က အခြငရပဂၢလမတစဆင သငက ကညပပး လမးညႊနႏငၿပး ၎တ႔လအပေသာ အေထာကအပက ထခကနစနာမႈ မျပလပဘ ရရႏငေသာ အေျခအေနမားစသည အသကရငကနရစသႏင ၎၏ ရညမနးခကမားအတြက အကးေကးဇးမား ပမရေနႏငေသာ အခြငရပဂၢလတစေယာကထ လႊေျပာငးေပးမညလား ဆသညက မနမနကနကန သးသပပါ။

အထးသျဖင အကယ၍ သငသည အခြငရပဂၢလ တစေယာကမဟတလင တာဝနရျခငးက ဗဟျပေသာ မတတမးတငျခငး သ႔မဟတ စစေဆးျခငးဆငရာ အားထတမႈတစခခက မျပမႏင ျပေနစဥအတြငး အဘယေၾကာင သငသည မတတမးတငလသညႏင ဘယအတြက မတတမးတငလသညက သငကယသငေမးရနလညး ေကးဇးျပ၍ အခနယပါ။ ဤခငခနဆးျဖတျခငးတြင မတတမးတငျခငး အလပက အကးလြနခရသမား/ အႏရာယက ေကာလြနလာသမားႏင တရားမတမႈ ေမာလငခကက အမနတကယ အကးရေစမညလားဆသညက ပါဝငသငသည။ အႏရာယက ေကာလြနခသမားႏင ေတြ႔ဆေမးျမနးျခငးမားမလြ၍ သငအလပက လအပႏငေသာ အျခား အခကအလက ရငးျမစမားမာ မညသညနညး။ ၎တ႔၏ အေတြ႔အႀကက မတတမး မတငဖးေသးေသာ အႏရာယက ေကာလြနခသမားႏင သကေသမား ရသလား။ သငတာဝနယထားေသာ မတတမးတငျခငးသည တညဆ တရားမတမႈ ေဆာင႐ြကခကမားက (ကငတြယေျဖရငးနညး၊ ပစ၊ အသးျပမႈတ႔က) ေလာပါးေစျခငး သ႔မဟတ ပစတျပလပျခငးတ႔ အမနတကယ သ႔တညးမဟတ ျဖစႏငေျခ မရေအာင ေသခာေစရန သငလပႏငေသာ အဆငမားကလညး အေသးစတ စစဥထားသငသည။ ေယဘယအားျဖင အလြန ေစတနာထားေသာ ပဂၢလအားလးသည ဤအဆငမား အားလးက ေဆာင႐ြကရန အခနမယဘ ပဋပကၡႏင ရကစကယတမာမႈဆငရာ လငအၾကမးဖကမႈမားက မတတမးတငျခငး သ႔တညးမဟတ စစေဆးစစမးျခငး ျပလပသည။

ပဋပကၡႏင ရကစကယတမာမႈဆငရာ လငအၾကမးဖကမႈ (ႏင အျခား ျပငးထနေသာ အမႈမားႏင အၾကမးဖကမႈမား)၏ အႏရာယက ေကာလြနခသ တစေယာကေယာကႏင ထေတြ႔ဆကဆျခငး မတငမတာဝနရျခငးက အေျခခေသာ မတတမးတငျခငးက စတငရန ဆးျဖတသည မညသမဆ

မတတမးတငျခငးအျပင စစမးစစေဆးျခငးႏင အျခားဆကစပမႈ (ေဆးဘကဆငရာႏင လသားခငးစာနာမႈ ဝါဒဆငရာကသ႔ေသာ) အဓကပဂၢလမားတြင မညသသည အခြငရ ပဂၢလ၊ မညသသည အခြငရပဂၢလမဟတ စသညတ႔က စစမးေဖာထတရန ႀကးမားေသာ ဂ႐ျပမႈက ထားရသငသည။ မညသညအလပက လပဖးၿပး မညသညအလပက လပၿပးၿပျဖစကာ (ထပမ) မတတမးတငျခငးက အမနတကယ လအပ၊ မလအပကလညး စစမးေဖာထတသငသည။ လကရတြင ျမနမာႏငငရ ကမၻာကလသမဂၢ ႏငငတကာ အခကအလကရာေဖြေရးဆငရာ လြတလပေသာ အဖြ႔၊ ရမား၊ အစးရေရ႕ေနမားႏင တရားသႀကးမားသည အဓက အခြငရ ပဂၢလမား ျဖစၾကသည။ သ႔ေသာလညး ေနာကထပ အခြငရ ပဂၢလမားသည အနာဂတတြင ရလာႏငသည။

ဇယား (၈)။ ။အခြငရ ပဂၢလမား

ဤျဖညစြကခကအတြက “အခြငရ ပဂၢလ” ဆသညမာ တရားဥပေဒစးမးေရး၊ စစမးစစေဆးေရး၊ သကေသဆငရာ ကၽြမးကငမႈ၊ တရားစြဆေရးႏင/ သ႔မဟတ တရားစရငေရးဆငရာ တာဝနတ႔က ျပလပရန တရားဝင အစးရအာဏာမား ေပးအပျခငးခရသည သ႔မဟတ အပခပပငခြငရထားသည လတစဥးတစေယာက သ႔မဟတ အဖြ႔တစဖြ႔က ဆလသည။ ဤအခြငအာဏာက ဥပမာအားျဖင အစးရက ႏငငဥပေဒမတစဆငျဖစေစ၊ အစးရႏင သေဘာတညမႈမတစဆငျဖစေစ၊ ကမၻာကလသမဂၢ လၿခေရးေကာငစက ၎၏ အခနး(၇) အာဏာမားမ တစဆငျဖစေစ၊ သ႔တညးမဟတ ထ႔ကသ႔ေသာ တရားဝင လပပငခြင ေပးအပရန အာဏာရေသာ အျခားအဖြ႔မ တစဆငျဖစေစ တက႐က ေပးအပႏငသည။

အခြငရပဂၢလႏင အခြငရပဂၢလမဟတသ ႏစေယာကစလး အတြက တာဝနယျခငးက ဗဟျပေသာ မတတမးတငျခငးႏင စစမးစစေဆးျခငးဆငရာ အားထတမႈမားသည အႏရာယက ေကာလြနခသမား၏ အကးမားႏင ရပငခြငမားက အမနပင ဥးစားေပး သတမတသငသည။ ပးေပါငးေဆာင႐ြကမရျခငးႏင အထးသျဖင အမးစ ေမးျမနးျခငးမရျခငးစသညတ႔၏ မျဖစဖးသညထက မၾကာမၾကာ ျဖစဖးၿပးျဖစသည ျဖစႏငဖြယရေသာ စးရမဖြယ အကးဆကမားက ကာကြယတားဆးရန ကငဝတဆငရာႏင ဝတရားဆငရာ ကငတြယေျဖရငးနညးတစခသည အဆးအစြန ဂ႐စကမႈက လအပလာသည။ လကေတြ႔လပေဆာငသမား၏ အေတြ႔အႀကျမငမားၿပး ရငးျမစေကာငးေသာ စေပါငးစညးကမးထနးသမးေရး အဖြ႔မားက တာဝနမယလင အႏရာယက ေကာလြနခသအား (ျပန၍စတဒဏရာရျခငး ကသ႔ေသာ) ေနာကထပ ထခကနစနာမႈမားျဖစေစျခငးႏင အေရးႀကး ကစၥမားအေပၚ သေဘာထားကြလြေသာ အေတြ႔အႀကမားဆငရာ ျဖစစဥမားသည ပးေပါငးမေဆာင႐ြကေသာ မတတမးတငျခငးႏင ထပတလလ

41

ေတြ႔ဆေမးျမနးျခငးမား၏ ေနာကဆကတြမားတြင တားဆးမရေလာကသည အထ ပါဝငလာၿပး အႏရာယက ေကာလြနခသမားအေပၚကလညး သကေရာကေစေသာ တာဝနရသည အဖြ႔အစညး ယႏရားက မယၾကညျခငးႏင လစလ႐ႈျခငးတ႔က ခရကာ အဆးသတသြားႏငသည။

၂၊ လ႕ဝကခကထနးသမးမႈ

ျမနမာႏငငရ ခကခေသာ လၿခေရး အေျခအေနက ထညသြငးစဥးစားလင ( အခနး-၈ က ထပၾကညပါ။) ႏငငအတြငး အလပလပေနေသာ လကေတြ႔လပေဆာငသမား သည အထးအားရဖြယရေသာ လ႕ဝကခကထနးသမးမႈ လပငနးစဥမားက ေနရာတက ရေစရန လအပသည။ (ပဋပကၡအတြငး လငအၾကမးဖကမႈက စစမးစစေဆးျခငးႏင မတတမးတငျခငးဆငရာ ႏငငတကာ စညးမဥးစညးကမးမား၊ စာမကႏာ ၉၅-၉၇ က ၾကညပါ။)

ျမနမာႏငငအတြငးရ ေရ႕ေနမားသည တရားဝင အသကေမြးမႈဆငရာ အခြငထးမ အမနပင အကးေကးဇး ရရေသာျငားလညး အားနညးေသာ တရားေရးမ႑ငမား၏ ဆကစပစဥးစားရမည အေျခအေနတြင ၎အခြငထး ဖးလႊမးထားေသာ ဆကသြယေရးလမးေၾကာငးမားက ႏငငအာဏာပငမားက ေႏာငယကျခငးမ ကာကြယရန အနညးငယသာရသည။

ျမနမာႏငငတြင လငအၾကမးဖကမႈ အကးလြနခရသမား၏ လ႕ဝကခက ထနးသမးျခငးက ကာကြယရန မညသည ဥပေဒျပ႒ာနးမႈမ ေနရာတက မရသညအျပင ေျမာကမားစြာေသာ အဖြ႔အစညးမားအၾကား အသအျမငရမႈ မရျခငးႏင လ႕ဝကခကထနးသမးျခငးႏင ပတသကေသာ လ႔ကငဝတဆငရာ တာဝနမားႏငပတသက၍ ဝနေဆာငမႈေပးသမား အားလး ကငးမျခငးတ႔ ျဖစလက ရသည။

၄။ လႊေျပာငးေပးျခငးမား

အကးလြနခရသမားႏင တရားခမားက ပပးျခငး သ႔မဟတ ကာကြယျခငးက ေသခာေစရန ေနာကထပ အကအညက လအပေသာ မညသညအခနတြငမဆ အျခား အသငးအဖြ႔မား သ႔မဟတ အဖြ႔အစညးမားထ လႊေျပာငးေပးျခငးသည သငေလာႏငသည။ အမႈမားအေပၚမတည၍ ေဆးဝါး အကအည၊ ႐ပပငးဆငရာ ျပနလညထေထာငေပးျခငး သ႔မဟတ လမႈေရးႏင ဆကစပေသာ စတပငးဆငရာ ပပးမႈအတြက လႊေျပာငးေပးျခငးသည လအပႏငသည။

လငအၾကမးဖကမႈ အကးလြနခရသမားအတြက ပပးမႈ သမား႐းက စနစမားက ျမနမာႏငငအတြငးတြင အလြနအမငး ကန႔သတၿပး အထးသျဖင ပဋပကၡနယေျမမားတြင

ထသ႔ျဖစသည။၂၇၉ လငအၾကမးဖကမႈ အကးလြနခရသ ႐ဟငဂာမားႏင ေတြ႔ဆေမးျမနးမႈ အစရငခစာမားက ေဖာျပထားသညမာ “ကၽြႏပတ႔ ဆေတြ႔ခေသာ အမးသမးႏင မနးကေလး အမားအျပားမာ ျမနမာႏငငရ ကနးမာေရး ဝနေဆာငမႈမားႏင အဆကအသြယ မတတမး မဆစေလာကသာ ရၾကသည။ ေယဘယအားျဖငမဒမးမႈအႏရာယက ေကာလြနခသမားအတြက ေဆးဘကဆငရာ ေစာငေရာကမႈက ခငခငမာမာ အႀကျပထားသညက ၎တ႔မသၾကေပ။ ၎တ႔မာ ေပးရန ပကဆမရသညအျပင ေစာငေရာကမႈအတြက ပကဆေပးရမညဟ ထငခေၾကာငးလညး အမးသမးမားႏင

မနးကေလးမားက ေျပာသည။”၂၈၀

ေဆးဘကဆငရာ

ႏငငကနးမာေရးစနစမတစဆင လငအၾကမးဖကမႈ အကးလြန ခရသမားအတြက ေပးထားေသာ ေဆးဘကဆငရာ ဝနေဆာငမႈ မားသည နညးပါးၿပး ထကသ႔ေသာ ဝနေဆာငမႈမား၏ ေထာကပ မႈသည အကးလြနခရသမား၏ လအပခကမားက တကတက

ကြကြ မေဆာင႐ြကဟ အမးသမး အဖြ႔မားက တငျပသည။၂၈၁ မဒမးမႈ အကးလြနခရသမားႏင ဆကဆမႈအတြက ေဆး႐မား တြင တကေသာ လပထးလပနညး မရႏငသညအျပင အကး လြနခရသမား ထေတြ႔ဆကဆရေသာ ၿမ႕နယေဆးဘကဆငရာ အရာရအမားစသည အမးသားမား ျဖစၾကသည။ အေရးေပၚ သေႏၶတားေဆးမားႏင ကးစကေရာဂါ ကာကြယေဆးမားသည ကယကယျပန႔ျပန႔ မရရႏငေပ။ ထကသ႔ေသာ ပပးမႈအဂၤါရပ မားသ႔ ပ႔ေဆာငျခငးသညလညး ေျခကငသာ ေရာကႏငေသာ ႐ြာတခ႕ႏင အလြနအမငး ခကခႏငသည။

တငးရငးသား လကနကကငအဖြ႔အစညးမား လႊမးမးမႈပမရေသာ ဧရယာမားတြင ၎အဖြ႔အစညးမားက ကြပကေသာ ကနးမာေရး စနစမားကသ႔ေသာ အၿပငကနးမာေရးစနစမားသည လညပတႏငဖြယရသည။ ဥပမာအေနျဖငကယား (ကရငန) ျပညနယတြင တငးရငးသား လကနကကငအဖြ႔အစညး ေျခာကခက ပပးထားေသာ ခန႔မနးေျခအားျဖင (၂၀) ေ႐ႊ႕လားေဆးခနးမားႏင ေကာပးအတလြယအဖြ႔ (၄၈) ဖြ႔ခန႔ရေသာ ကြနရကတစခမ တစဆင အစးရလႊမးမးခမဟတေသာ ကနးမာေရးအဖြ႔မားက ေဆးဘကဆငရာဝနေဆာငမႈမားက ေပးၾကသည။ တခ႕တြငသတမတထားေသာ မဒမးေႏာငး ကသေရးကရယာ တနဆာပလာမားရျခငးျဖင မဒမးမႈအႏရာယက ေကာလြနခသမားက ေပးေသာ ပပးမႈအဆငသည

အဖြ႔မားအၾကား ကြျပားၾကသည။၂၈၄ သ႔ေသာျငားလညး ျပငးထနေသာ ကစၥမားတြငအဖြ႔မားက အစးရကြပကေသာ ေဆး႐မားထ လႊအပျခငးက လပေပးၾကလမမည ျဖစသည။

“ႏငငတြငး လငကအေျခခ၍ အၾကမးဖကမႈဆငရာ စျပလပေဆာငေရး လပထးလပနညးမားက မၾကမး ေရးဆြျခငးအျပင ကခငျပညနယ၊ ရခငျပညနယႏင

42

ရမးျပညနယတ႔ရ လငကအေျခခ၍ အၾကမးဖကမႈမားအတြက ေဒသဆငရာ စျပလပေဆာငေရး လပထးလပနညးမားက မၾကမးေရးဆြျခငးလညး”ပါဝငေသာ အမးသမးမား တးတကေရးအတြက ႏငငတြငး မဟာဗဟာအစအစဥ (“NSPAW”) တစခက အကးသကေရာကေစရန အစးရက အာမခထားၿပးျဖစသည။ အမးသမးမား တးတကေရးအတြက ႏငငတြငး မဟာဗဟာ အစအစဥက အေကာငထညေဖာျခငး အေပၚ လပငနးစဥတးတကမႈက ေစာငၾကညမတသား စစေဆးရနဖြ႔စညးထားသည အလပလပေသာ ေကာမတတစခ ျမနမာႏငငဆငရာ အမးသမး ေကာမတမာရၿပး အစးရ၏ ဖြ႔ၿဖးတးတကမႈ ကညပးေပါငးေဆာင႐ြကေရးဌာန (“DACU”) မာလညး ၎၏ အကးသကေရာကေသာ အေကာငအထည ေဖာျခငးက ပပးရန ပးေပါငးေဆာင႐ြကေရး အဖြ႔တစဖြ႔ရသည။

လမႈကယဆယေရးႏင ျပနလညေနရာခထားေရး ဝနႀကးဌာန သည လငအေျချပအၾကမးဖကမႈအႏရာယက ေကာလြနလာ သမားအတြက တယလဖနးလငးမားက စတငျပလပၿပး ျဖစေသာလညး “ႏငငအတငးအတာမာ ဝနထမးအေယာက (၃၀) တညးႏင လပႏငစြမး အကန႔အသတရေနၿပး ဖနးေခၚလာတ တငၾကားခကေတြဟာ ျပနလညမေျဖၾကားဘ ျဖစသြား သည”ဟ၂၀၁၇ခႏစတြင ျမနမာႏငငရ ကမၻာကလသမဂၢ အထးအစညးအေဝးမတတမး အစရငခသက မတခကျပ

သည။၂၈၆ ထကသ႔ေသာ တရားဝငျဖစသည လႊေျပာငးေရး စနစမားက စတငျပလပၿပး ျမငတငလငကစား ပဋပကၡႏင ရကစကယတမာမႈဆငရာ လငအၾကမးဖကမႈမားတြင အကယ၍ ၎စနစမားသည အစးရကယစားလယအဖြ႔မားက လႊေျပာငး ေပးျခငးတြင အမားဆး အကးဝငေနလင ၎စနစမားသည သငေလာေသာ လႊေျပာငးေရးယႏယားမား ျဖစသလားက ဂ႐တစကသးသပျခငး ျပရနလအပလမမည။

တရားဝင ပပးေရး ယႏရားမား မရျခငးတြင လငအၾကမးဖကမႈ အကးလြနခရသမားအတြက တရားဝငမဟတေသာ ပပးေရး အဖြ႔အစညးမား၏ ခငမာေသာကြနရကမားသည ထြကေပၚ လာၾကသည။ ( ျမနမာႏငင အမးသမးေရးရာ အဖြ႔အစညး၊ အမးသမး အဖြ႔အစညး ကြနရက၊ အမးသား အမးသမး တနးတညမေရးကြနရက၊ ကရငန အမးသမးမား အဖြ႔အစညး (“KNWO”)၊ ထငးႏငငရ ကခငအမးသမးမား အဖြ႔အစညး (“KWAT”)၊ ရမးအမးသမးမား လႈပရားမႈကြနရကႏင တာအနး အမးသမးမား အဖြ႔အစညး (“TWO”) တ႔ကသ႔ေသာ) အမးသမး အဖြ႔အစညးမားႏင ႏစျခငးခရစယာန အသငးေတာ အပါအဝင ဘာသာေရး အဖြ႔အစညးမားသည ကညေထာကပေရးႏင ကာကြယေရးတ႔တြင အေရးပါလေသာ အခနးက႑တစခတြင ပါဝငၾကသည။ လၿခေသာ ေနရာထငခငးအတြက ေ႐ြးစရာမား အပါအဝင အကးလြနခရသမားႏင သကေသမားအတြက အကာအကြယအျပင လမႈေရးစတပငး ဆငရာ အႀကေပးေရးႏငတရားေရးဆငရာ ပပးမႈတ႔ပါဝငေသာ အမးစ ကယျပန႔သည အကအညေပးေရး စမခကမားကလညး အဓက ပဂၢလမား၏ ေကာငးစြာ ပးေပါငးၿပး အလပတြင ႏစျမပ

ထားေသာ ကြနရကတစခက စစဥေပးထားၿပး ဆကလကစစဥ ေပးထားမည ျဖစသည။ ကစၥတစခစ၏ တကေသာ အေသးစတ အခကအလကမားေပၚမတည၍ ၎သည ထေရာကေသာ ကာကြယျခငးႏငပပးျခငးတ႔အတြက အေကာငးဆး ေ႐ြးစရာ အျဖစ ကနရစႏငသည။

(လသားခငးစာနာမႈဆငရာ အခြငအလမးက ပမနပတဆ႔ ထား ေသာျငားလညး) ပပးမႈႏငလႊေျပာငးမႈတ႔အတြက ပမေသာ ေ႐ြးစရာမားသည ျပညတြငးရ ထြကေျပးတမးေရာငသမား၏ စခနးမားႏင ျမနမာႏငငျပငပရ ဒကၡသညစခနးမားအတြငးတြင တညရေနဖြယရသည။ ၿပးလင ၎တ႔ စတငထားၿပးျဖစေသာ ဝနေဆာငမႈမားသည ႏငငတကာ အေထာကအပ၏ စညးကမး ခကက ေပါေလာေစျခငး သ႔မဟတ ပတေနျခငးမျဖစေအာင ေသခာေစရန ေဒသဆငရာ ပပးေရးကြနရကမားႏင ပးေပါငး ေဆာင႐ြကျခငးသညအဓက ေသာခကျဖစသည။

ကယား (ကရငန) ျပညနယ၊ ကရင (ကယနး) ျပညနယႏင မြန ျပညနယရ နယေျမအကန႔က ရရႏငေသာ ဝနေဆာငမႈမားဆင ရာ အေသးစတအခကအလကအတြက UNFPA ျမနမာ၊ ‘အင အားႀကးမားေသာ ဒ႑ာရမား၊ ဝကထားေသာ လ႕ဝကခကမား’ (၂၀၁၇) http://myanmar.unfpa.org/sites/default/files/pub-pdf/PowerfulMythsHiddenSecrets_EDITED.pdf. က ၾကညပါ။

43

အခနး (၈) ။ ။ အႏရာယကငးေရးႏင စတပငးဆငရာလၿခေရး

(က) နဒါနး

“အႏရာယကငးေရးႏင စတပငးဆငရာလၿခေရး သးသပျခငးမား သည ပဓာန အေရးပါျခငးျဖစၿပး ၎အယအဆႏစခလးသည ဆကႏြယေနသည”ဟ ပဋပကၡအတြငး လငအၾကမးဖကမႈက စစမးစစေဆးျခငးႏင မတတမးတငျခငးဆငရာ ႏငငတကာ

စညးမဥးစညးကမးမား၏ အခနး (၈)က ရငးျပသည။၂၈၇

လကေတြ႔လပေဆာငသမားသည “၎တ႔အလပမား၏ အႏရာယကငးေရးႏင စတပငးဆငရာ လၿခေရး သြငျပငမားႏင ၎တ႔ကယတငအျပင အကးလြနခရသမား၊ သကေသမားႏင ထသတ႔၏ မသားစမာ၊ အသငးအဝငးမားအတြက ေပၚေပါက လာႏငေသာ အႏရာယမားက သရနားလညမႈ” ရေနရန

လအပသည။၂၈၈

စစတပအပခပမႈ အဆးသတသြားကတညးက ျမနမာႏငင၏ အစတအပငးမားတြင အရပသားလ႔အဖြ႔အစညးအတြက ေနရာက အတငးအတာတစခအထ ဖြငလစေပးထားၿပး ျဖစေသာလညး ႏငင၏ ပဋပကၡအကးသကေရာကေသာ အစတအပငးမားတြင လ႔အခြငေရး ပတဝနးကငသည အလြနအမငး ခကခကနေန ဆျဖစသည။

အထးသျဖင ပဋပကၡႏင ဆကစပေသာ အၾကမးဖကမႈႏင ပဋပကၡႏင ရကစကယတမာမႈဆငရာ လငအၾကမးဖကမႈမားက မတတမးတငျခငးသည အထးပင အထမခ ျဖစေနဆျဖစသည။ ဤအလပသည အကးလြနခရသမား၊ သကေသမားႏင မတတမးတငသမားအတြက အေရးပါေသာ စတပငး လၿခေရးဆငရာ စနေခၚမႈက ျဖစေပၚေစရန အလားအလာရသည။

အထကတြင ရငးျပခသညအတငး မတတမးတငသမားႏင အကးလြနခရသမား ႏစဘကစလးအတြက စတပငးလၿခ ေရးဆငရာ စနေခၚမႈမားသည အမႈတစခစ၏ အေသးစတ အခကအလကမားေပၚတြင မတညေနသည။ ၎တ႔သည ပထဝဝငအလအားျဖငလညး သသသာသာ ကြျပားႏငသည။ ဥပမာအားျဖင ပဋပကၡ ျဖစပြားေနေသာ ေနရာမားတြင ႀကေတြ႔ ရေသာ စနေခၚမႈမားသည ထကြေသာ စစမကမရသည ေနရာ တစခခမ စနေခၚမႈမားႏင အေတာပင ကြျပားႏငဖြယ ရသည။ မတတမးတငသသည တကေသာေနရာတစခႏင တကေသာ အကးလြနခရသမားက မညသ႔ျဖစေစ ေရာကရခြင၊ ေတြ႔ဆ ခြငရသညလား ဆသညက ဤသညက အကးသကေရာက ႏငသည။

လကေတြ႔လပေဆာငသမားသည ၎တ႔ႏင အကးလြနခရ သမားသည ေစာငၾကညခေနရႏငသညက နားလညသရေနရန လအပသည။ “လၿခေရး ပပနေသာကမားေၾကာင လ႔အခြင အေရးမားက ေစာငၾကညၾကပမတျခငးသည ပြငလငးစြာ မျဖစပြားႏငေပ။ စစတပႏင ရမားက အကးလြနခရသမားက

ဆတဆတေနေအာင မၾကာခဏ ၿခမးေျခာကေသာေၾကာင ကြငးဆငးေဆာင႐ြကသမားႏင ၎တ႔ႏင ဆကဆရေသာ လမားသည အပစအခတရပစထားေသာ ေနရာမားတြငေတာငမ လၿခေရးအႏရာယႏင ရငဆငၾကရသည။ အကယ၍ စစတပ သ႔မဟတ ရအဖြ႔ဝငတစေယာကက ကြငးဆငး ေဆာင႐ြကသ တစေယာကသည လ႔အခြငေရး ေဖာကဖကျခငးဆငရာ သတငး အခကအလကမားက စေဆာငးေနသညဟ ေတြ႔ရသြားလင ၎ပဂၢလက ဖႏပခပခယေသာ ဥပေဒမားျဖင ဖမးျခငး၊ ဒကၡေပးျခငး သ႔မဟတ ျပငးထနေသာ ဒဏေပးျခငးေတာငမ ျပလပခရဖြယ ရႏငသည” ဟ ေဒသဆငရာ အစးရမဟတေသာ အဖြ႔အစညးတစခက ရငးျပသည။၂၈၉

လကေတြ႔လပေဆာငသမားသည လးဝဥ လၿခေရး ဗဟာ တစခက ေ႐ြးခယျခငးႏင လကေတြ႔လပေဆာငသမား၊ သတငး အခကအလကမားႏင အကးလြနခရသမား၊ သကေသမား၏ အႏရာယမားက ထနးခပရန နညးလမးမားပါဝငေသာ၊ ပဋပကၡ အတြငး လငအၾကမးဖကမႈက စစမးစစေဆးျခငးႏင မတတမး တငျခငးဆငရာ ႏငငတကာ စညးမဥးစညးကမးမား၏ အခနး (၈)တြင အၾကမးဖငးေဖာျပထားသည အေကာငးဆး အေလအထ မားက ဂ႐တစက မတသားထားသငသည။ ၎တြင “အႏရာယ ကငးေရးႏင လၿခေရး သးသပခကမားသည ထခကနစနာမႈ မျဖစေစေရး မဝါဒႏင ဆကစပေနၿပး လပေဆာငခကမားက အစအစဥဆြျခငး၊ အကးလြနခရသမားႏင သကေသမားက မညသ႔ခဥးကပမည၊ မညသညေနရာတြငေတြ႔မညက ေ႐ြး ခယျခငး၊ မတတမးျပစျခငး၊ သယယပ႔ေဆာငေရးႏင သတငး အခကအလကမားက သမးဆညးျခငးတ႔မစ၍ လႊေျပာငး ေပးအပျခငးမားအထ မတတမးတငျခငး လပငနးစဥတစေလာက လကေတြ႔လပေဆာငသက ျပလပရမည ဆးျဖတခက သ႔မဟတ ျပလပမႈ တစခခက ေကာေထာကေနာကခ ျပထားသငသည” ဟ

ေဖာျပထားသည။၂၉၀

လကေတြ႔လပေဆာငသမားအတြက အႏရာယမားက စမလပေဆာငျခငး

ပဋပကၡအတြငး လငအၾကမးဖကမႈက စစမးစစေဆးျခငးႏင မတ တမးတငျခငးဆငရာ ႏငငတကာ စညးမဥးစညးကမးမားတြင အၾကမးဖငး ေဖာျပထားေသာ လကေတြ႔လပေဆာငသမား၏ ဥပမာ အႏရာယမားအရ ေအာကပါတ႔သည ျမနမာႏငင အေျခ အေနႏင အဆကစပႏငဆး ျဖစဖြယရသည။

• ယာဥေၾကာပတဆ႔မႈ မေတာတဆမား • စတဖစးျခငး၊ အလြနပငပနးျခငး၊ တစဆငခ စတဒဏရာႏင

စတဒဏရာေၾကာင စတဖစးမႈမမမနျခငး • ရကစကၾကမးၾကတလစတ ျပတေတာငးျပတေတာငး

ေပၚေပါကျခငးမား • စစမးစစေဆးမႈေအာကရ တစဥးခငး သ႔မဟတ အဖြ႔မားႏင၊

၎တ႔၏ ပပးသမားက အတအက ပစမတထားျခငး

44

• လကျဖစေပါကကြပစၥညးကရယာမား (“IEDs”)၊ မထနးသမး ႏငေသာ ျပ႒ာနးအမန႔ဥပေဒမားႏင စစပြအပကအစးမား

• အေျမာကျဖငပစခတျခငး သ႔မဟတ တကခကျခငး • သဘာဝေဘးအႏရာယမား (ဥပမာ။ ။ ေရလႊမးျခငးမား၊

ေျမၿပျခငးမား သ႔မဟတ ျပငးထနေသာ ရာသဥတ အေျခအေနမား)

• သခးခးျခငး • ႐းခနးက ႐တတရက ဝငေမႊျခငးႏင ဝရမးမပါဘ ရာေဖြျခငး • တရားေရးအရ ေႏာငယကျခငး၊ အာဏာရငဆနေသာ

ဖမးဆးျခငး/ ထနးသမးျခငး (အထးသျဖင ျပညတြငး လကေတြ႔လပေဆာငသမားအတြက)

• မတပတငျခငးက ဖကသမးျခငး (ျပညတြငး အစးရမဟတ ေသာ အဖြ႔အစညးမားအတြက)

• ျပညဝငခြင ဗဇာမားက ပတပငျခငးႏင တျခား အပခပေရး ဆငရာ အတားအဆးမား (ႏငငျခားသားမားအတြက)

ထ႔အျပင ေအာကပါ သတမတထားေသာ အႏရာယမားကလညး ထညသြငးစဥးစားသငသည။

• အစးရက အမမား၏ သနးေခါငစာရငးက စစေဆးျခငးမား • စစေဆးေရးဂတမားတြင ရာေဖြျခငး

သငေလာေသာ ေနရာတြင ဂ႐တစက သးသပၿပး ေအာငျမင ေအာင ေဆာင႐ြကသငေသာ ၎အႏရာယမားမ အေျမာက အျမားအတြက ေလာေပါေရးနညးလမးမားက ပဋပကၡအတြငး လငအၾကမးဖကမႈက စစမးစစေဆးျခငးႏင မတတမးတငျခငး ဆငရာ ႏငငတကာ စညးမဥးစညးကမးမား၏ စာမကႏာ (၁၀၈-၉) တ႔ရ ဇယား (၃)တြင အၾကမးဖငး ေဖာျပထားသည။

ဇယား (၉)။ ။ သြယဝကရရေသာ စတဒဏရာက ေဖာထတျခငး

အလြန သတျပမႈလအပေသာ ကစၥတစရပသည ျဖစဆ အေျခခ အေၾကာငးတစရပရ ဤသ႔ ျပငးထနေသာ ရာဇဝတမႈမားက မတတမးတငေသာအခါ သြယဝကရရေသာ စတဒဏရာထမ လကေတြ႔ေဆာင႐ြကသမား ရငဆငရေသာ အႏရာယ

ျဖစသည။၂၉၁

အဖြ႔အစညးသည ၎၏ ဝနထမးမား၏ ကနးမာေပာရႊငေရးက ေဆာင႐ြကရမညျဖစၿပး တစဥးခငး မမကယကယ ဂ႐စကျခငး နညးဗဟာမားသည တာရည စတဖစးျခငး၊ သြယဝက စတဒဏ ရာရျခငးႏင ကယအားစတအား ခးခးကျခငးတ႔က ႀကတငကာ ကြယရနႏင ကငတြယေျဖရငးရန မခလအပသည။ ေနာကထပ သတငးအခကအလကမားအတြက လ႔အခြငအေရး အထးအရာရ ကလသမဂၢ႐း၊ ‘ လ႔အခြငအေရး ေစာငၾကညၾကပမတေရးဆငရာ လကစြ၊ စတဒဏရာႏင မမကယကယ ဂ႐စကျခငး’၊ (၂၀၁၁) <http://www.ohchr.org/Documents/Publications/Chapter12-MHRM.pdf>တြင ၾကညပါ။

(ဂ) သတငးအခကအလကဆငရာ အႏရာယမားက စမလပေဆာငျခငး

ပဋပကၡအတြငး လငအၾကမးဖကမႈက စစမးစစေဆးျခငးႏင မတ တမးတငျခငးဆငရာ ႏငငတကာ စညးမဥးစညးကမးမား၏ အခနး(၈)တြင ေဖာျပထားေသာ သတငးအခကအလကမား၏ အႏရာယအားလးသည ျမနမာႏငငရ လကေတြ႔ ေဆာင႐ြကသ မားအတြက ျဖစလာႏငေသာ အႏရာယမား ျဖစၾကသည။ ထရလြယေသာ ကစၥရပမားႏင ဆကဆရေသာအခါ လကေတြ႔ လပေဆာငသမားသည လၿခစတခရေသာ ဆကသြယေရး နညးလမးမားက အခနတငး အသးျပေၾကာငး ေသခာသငၿပး အြနလငးေပၚတြင တငေသာ သတငး အခကအလကမားႏင ဆရယမဒယာ အသးျပျခငးတ႔က အလြနဂ႐စကရမည။

ေျမာကျမားစြာေသာ အဖြအစညးငယမားသည လၿခစတခရေသာ ဒဂစတယစနစျဖင သမးဆညးေသာ ေဆာဖဝ မတပဆငရေသး ေပ။ သ႔ေသာလညး ဂ႐တစက ပစ ေရးဆြထားေသာ သကေသ ပစၥညး ကငတြယျခငးႏင သမးဆညးျခငး လပထးလပနညး တစခက ဖငမား၏လၿခေသာ သေလာင ျခငးအတြက ခြငျပေသာ အခမဝနေဆာငမႈတခ႕က အကးရရ အသးခႏငသည။ ဒဂစ တယႏင ျဒပထသမးဆညးျခငး ႏစခ စလးအတြက ပဋပကၡ အတြငး လငအၾကမးဖကမႈက စစမးစစ ေဆးျခငးႏင မတတမး တငျခငးဆငရာ ႏငငတကာ စညးမဥး စညးကမးမား၏ အခနး (၁၃) တြငပါဝငေသာ အခကအလကမား (သမးဆညးျခငးႏင ကယတြယျခငးဆငရာ အခကအလကမား) ကဂ႐တစက မတစထတထားသငသည။

အကးလြနခရသမားႏင မကျမငသကေသမား၏ အႏရာယမားက စမလပေဆာငျခငး

အခနး (၇)တြင ပမအေသးစတ ရငးျပထားသညအတငး၊ ပဋပကၡ အတြငး လငအၾကမးဖကမႈက စစမးစစေဆးျခငးႏင မတတမး တငျခငးဆငရာ ႏငငတကာ စညးမဥးစညးကမးမား၏ အခနး (၈)တြင ေဖာျပထားေသာ အကးလြနခရသမားႏင မကျမင သကေသမား၏ အႏရာယမားအရ ေအာကပါတ႔သည ျမနမာ ႏငငတြင ရငဆငရရန ပမျဖစႏငဖြယရသည။

• ကးလြနသမားက ၿခမးေျခာကျခငး သ႔မဟတ လကတ႔ျပနျခငး

• ဖမးဆးျခငးႏင ထနးသမးထားျခငး • လမႈေရးအမညးစက • ကြာရငးျခငး၊ မသားစမပယထားျခငး၊ လကထပႏငခြင

ေလာနညးျခငး • ဝနေဆာငမႈေပးသမား၊ လကေတြ႔ေဆာင႐ြကသမားႏင/

သ႔မဟတ တရားေရး စနစ၏ လငအေပၚမတည၍ တန႔ျပန ေဆာင႐ြကတတမႈ နညးပါးျခငးေၾကာင မမကယကယ ထခကေစျခငး သ႔တညးမဟတ သတေသျခငးထပင ျဖစေစႏငေသာ ျပနလည စတဒဏရာရျခငး

45

• (အမးသားမားအတြက) အလတမဟတဘ ၎ လပေဆာင မႈမား ျဖစခလငေတာငမ လငတဆန႔ကငေသာ ဥပေဒ မားအရ “လငတဆကဆမႈမား” အတြက အကဥးခခရျခငး

ပဋပကၡအတြငး လငအၾကမးဖကမႈက စစမးစစေဆးျခငးႏင မတတမးတငျခငးဆငရာ ႏငငတကာ စညးမဥးစညးကမး မားတြင အေလးေပးထားသညအတငး၊ “မတတမးတငျခငး ဆငရာ အစအစဥေရးဆြျခငး အဆင ကာလတစေလာကလးႏင ကယတငေတြ႔ဆမႈ ျပလပျခငးဆငရာ ဆးျဖတခကတစခခက မခမ တစဥးခငးဆငရာ၊ ေဒသဆငရာ သ႔မဟတ အသငး အဝငးဆငရာ အႏရာယမားႏင ပတသက၍ အကးလြန ခရသမားႏင မကျမငသကေသမားက အႀကေပးရမည။ သ႔ေသာျငားလညး အကးလြနခရသမားႏင မကျမင သကေသမားသည တစခါတရတြင ၿခမးေျခာကမႈမားက သတမမမျခငးက သတျပသငၿပး ႏငႏငနငးနငး လပကငႏင ေသာ ယႏရားတစခအျဖစ ၎တ႔၏ အႏရာယမားက ေလာခ ျခငး သ႔တညးမဟတ၊ သတငးမားရရျခငး သ႔မဟတ အတတမ စတဒဏရာ အေတြ႔အႀကမား၏ အကးသကေရာကမႈေၾကာင

အေၾကာကတရားမား မျဖစေပၚေစျခငးက ျပလပရမည။၂၉၂

ပဋပကၡအတြငး လငအၾကမးဖကမႈက စစမးစစေဆးျခငးႏင မတ တမးတငျခငးဆငရာ ႏငငတကာ စညးမဥးစညးကမးမား၏ စာမကႏာ (၁၁၆ - ၁၁၇) တ႔က ၎အႏရာယမားအရ အကး လြနခရသမားႏင မကျမငသကေသမားက ကာကြယရန ျပလပ သငသည ဂ႐တစက လကနာအပေသာ အဆငအခ႕က စစဥထားသည။

46

အခနး (၁၀)။ ျမနမာႏငငရ လငအၾကမးဖကမႈမားတြင သကေသအမးအစားမား

(က) နဒါနး

ပဋပကၡႏငရကစကယတမာမႈဆငရာ လငအၾကမးဖကမႈက သက ေသျပရန မတတမးတငျခငး လပငနးစဥအတြငးတြင စေဆာငး ႏငေသာ ကြျပားသည သကေသအေထာကအထား အမးအစား မားအျပင ထကသ႔ေသာ သကေသ အေထာက အထားမားႏင ဆကစပအႏရာယမားက မညသ႔ စေဆာငး ရမညကပါ ပဋပကၡ အတြငး လငအၾကမးဖကမႈမားက စစမး စစေဆးျခငးႏငမတတမး တငျခငးဆငရာႏငငတကာစညးမဥးစညးကမးမား၏အခနး (၁၀) တြင ေဖာျပထားသည။ တကေသာ ျမနမာႏငင သကေသ အေထာကအထားဆငရာႏင ျမနမာႏငင တရားဝငလပ ေဆာငျခငးမားတြင ထကသ႔ေသာ သကေသ အေထာကအထား က အသးျပျခငးအတြက လပထးလပနညး ဆငရာ သတမတ ခကမားအေပၚ အကဥးခပ အေသးစတ အခကအလကမားက ေအာကပါအခနးက ေဖာျပထားသည။

(ခ) ထြကဆခကသကေသ

သကေသထြကဆခကက လကချခငးသည ေယဘယအားျဖင သကေသခဥပေဒ ၁၈၇၂ အရ အကးဝငသည။

အရပတြင ႏႈတသကေသခခကႏင ျပစမႈဆငရာ လပငနးစဥမား သည တက႐ကသျဖစရမည။ ဆလသညမာ ေကာလဟာလ ( ျဖစအပက၏ အေၾကာငးအရာ အေထာကအထားအျဖစ တျခား တစစတစေယာကက မမက ေျပာေသာ အရာက ျပနေျပာျပျခငး) မပါဝငရေပ။၂၉၃

ျပစမႈဆငရာ ကစၥမားတြင ႁခြငးခကတခ႕ ကငသးေသာလညး လကေတြ႔တြင ေကာလဟာလက “နာမညဆးျဖင ေကာၾကားျခငး သ႔တညးမဟတ ဂဏသတငး ဆးျခငး”၂၉၄ ၏ အေထာကအထား အျဖစ လကခသညအျပင လကရတြင ေသသြားၿပး ျဖစသမား၏ “ေသဆးသ၏ ေရးသားခကမား”၂၉၅ က သကေသေပး၍ ရသည။

(ဂ) စာ႐ြကစာတမးသကေသ

ျမနမာႏငငမာ သတငးအခကအလက ဥပေဒဆငရာ လြတလပ ျခငး မရသညအျပင အစးရဌာနမားမာ သတငးအခကအလက

က ရႏငခြင ေပးရန ပမနအားျဖင ဥပေဒအရ တာဝနမရေပ။၂၉၆

ဇယား (၁၀) ဆရာမမားက မဒမးကင သတျဖတျခငးတြင ရရေသာ ႐ပပငးဆငရာ သကေသမားက စေဆာငးျခငးႏင ပတသကသည အခကမား ႐ြာထတြင ေခတေနေသာ စစသားမားက ကးလြနခသညဟ စြပစြၾကေသာ၂၀၁၅ခႏစ၌ ကခငျပညနယမ ဆရာမႏစေယာက က ထငထငေပၚေပၚ မဒမးကငသတျဖတမႈတြင သကေသ အေထာကအထား စေဆာငးျခငးအတြက လပထးလပနညးမားက လကနာရနပကကြကေသာ ရမားႏငပတသက၍ ျပငးျပငးထန ထန ပပနမႈမားက ေဖာျပခၾကၿပး ျဖစသည။ ရမားသည သက ေသအေထာကအထားမားက စေဆာငးခေသာလညး သငေတာ ေသာ သကေသထည အလအတမားတြင သမးဆညးကာ

တဆပကပရန ပကကြကၿပး ၎အစား အစားအစာ ထပပးျခငး အတြက သးေလရေသာ သာမနပလပစတစအတမားက သးခ သညဟ စြပစြခထားရသည။ ၎တ႔သညလကေဗြမားက ေကာငးစြာ မစေဆာငးခၾကဟလညး အစြပစြခထားရသည။ ထ႔အျပင အကးလြနခရသမားထမ ရရေသာ သကပးနမနာ မားသည ေပာကသြားသည သ႔တညးမဟတ သးႏစၾကာသည အထ လပေဆာငေနဆျဖစသည။၂၉၇

အစးရမတတမးမားသည လသရငၾကားမဟတဘ အထးသျဖင ၎တ႔က သတထားရမညဟယဆလင ၎မတတမးမားႏင စာ႐ြကစာတမးမားက အမားျပညသမားက အသးျပခြငရရရန ျဖစႏငဖြယမရေပ။၂၉၈ ထကသ႔ေသာ စာ႐ြကစာတမးမားအား အသးျပခြငက သကဆငရာဌာနရ အစးရအရာရ တစဥးခငးစက ၎တ႔၏ ကယပငလပထးလပနညးမားအရ ဆးျဖတလမမည။

သ႔ေသာလညး ေရ႕ေနမား၏ ေျပာၾကားခကအရ၊ ၾကားနာမႈ အတြငးတရား႐းတြင လကခေသာ အမႈတြႏင သကဆငေသာ စာ႐ြကစာတမးအားလးက ေရ႕ေနမား၊ တရားခမားႏင တရားခ၏ မသားစဝငမားအတြကကးယခြငျပျခငးသညတရား႐းတြင ျပေနကအေလအထျဖစသည။ တရားေရးဆးျဖတမႈၿပးေသာ ေနာကတြင ထအမႈတြ စာ႐ြက စာတမးမားက ၎ေရ႕ေနမားက ကငဝတဝတရားအရ ခြငျပသည အျခားစတဝငစားေသာ အဖြ႔မားက ေပးႏငသည။၂၉၉

(ဃ) ႐ပပငးဆငရာသကေသ

႐ပပငးဆငရာ သကေသစေဆာငးျခငးႏင ပတသကေသာ စညး မဥးစညးကမးမားက သကေသခအကဥပေဒႏင ရလကစြ (၂၀၀၁) တ႔တြင ထညသြငးထားသည။ သကေသမားက ေကာငးစြာကငတြယျခငးႏင အစစဥတက ထနးသမးမႈသတမတ ခကမားကသ႔ေသာ အခကမားသည ၎တ႔တြင အကးဝင သည။၃၀၀ သ႔ေသာ ရမားသည ၎လပထး လပနညးမားက လကနာရန မၾကာခဏ ပကကြကၿပး သကေသအေထာက အထား ညစညမးမႈ အႏရာယသ႔ ဆကေရာကေစ သည။၃၀၁

မဒမးမႈက သကေသျပရန အတညျပျခငးက တရားဝင လအပ ျခငး မရဆေသာ အခကရေသာလညး (အထကပါ အခနး ၄ က ၾကညပါ) ထကသ႔ေသာ အမႈမားတြင ေဆးဘကဆငရာ သက ေသ အေထာကအထားက အေရးပါသညဟ မၾကာခဏ ယဆၾက သည။၃၀၂ အခငးျဖစရာ ေနရာႏင အနးဆးေဆး႐မ မႈခငးဆရာဝန ႏင ဓာတေဗဒဆငရာ ဓာတခြျခငးအတြကမ ျပညထေရး ဝနႀကးဌာန၏ ဓာတေဗဒဌာနတ႔က ျပလပေပးမ သာလင ေဆးဘကဆငရာ သကေသတစခက တရား႐းတြင တငျပခြငျပသည။

47

အဆးသတမတစမား ၁ ဆာရာဖယ႐ရဘယ႐ (Sara Ferro Ribeiro) ႏင ဒနေနးဗနဒါဆထရာတနပြနသဇ (Danaé van der Straten Ponthoz) တ႔သည ၿဗတသအစးရ၏ ႏငငျခားေရးႏင ဓနသဟာယ႐း (မတလ ၂၀၁၇) ၏ ကယစား “ပဋပကၡအတြငး လငအၾကမးဖကမႈက စစမးစစေဆးျခငးႏင မတတမးျပျခငးႏင ပတသက၍ ႏငငတကာလပထးလပနညးမား” - လငအၾကမးဖကမႈ သ႔မဟတ ႏငငတကာဥပေဒက ခးေဖာကမႈ က ရာဇဝတမႈအျဖစ မတတမးတငျခငးတြင အေကာငးဆး လမးညႊန၊ ဒတယအႀကမထတေဝမႈ၊ စာမကႏာ ၁၁ https://www.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/598335/International_Protocol_2017_2nd_Edition.pdf. ၂ CARSV ၏ အဓပၸာယဖြငဆခကႏင ဤျဖညစြကမြမးမခကတြင အသးအႏႈနးက သရလပါက လပထးလပနညး ၂ ၏ စာမကႏာ ၁၁ ႏင ဤျဖညစြကမြမးမခက၏ အခနး ၂ တြင ဖတ႐ႈပါ။ ၃ လပထးလပနညး ၂၊ စာမကႏာ 11 ၄ လပထးလပနညး ၂ (IP2) တြင ပဋပကၡႏင ရကစကယတမာ မႈဆငရာ လငအၾကမးဖကမႈ (“CARSV”) က ကးလြနၿပးေနာက ႏစေပါငး ဆယႏငခ၍ၾကာၿပးသညအခါ၌ပင စရငႏငခပက အေသးစတေဖာျပထားသည (စာမကႏာ ၁၄၈)။ ေဘာစနယားႏင ဟာဇယဂဗးနာတြင လငအၾကမးဖကမႈက ထျဖစရပမားၿပးေနာက ႏစ ၂၀ အၾကာတြင ေအာငျမငစြာ တရားစရငႏငခသည။ အာဂငတးနားတြင ကးလြနခၿပး ႏစ ၃၀ ၾကာခၿပးျဖစေသာ မဒမးမႈအပါအဝင လသားခငးစာနာေထာကထားမႈဆငရာအမႈမား ကးလြနခသမားက တရားစရငႏငခသည (ဥပမာ - အာဂငတးနားမ တယလဆာတြင အေမရကနမ ဆငႏႊေသာ ညစပတယတမာသည စစပြတြင လသားခငး စာနာ ေထာကထားမႈဆငရာအမႈမားအတြက လ ၆ ဥးက တစသကတစကၽြနးခမတလကသည (၁၆ စကတငဘာ ၂၀၁၇)။ https://www.telesurtv.net/english/news/Argentina-Sentences-6-to-Life-in-Prison-for-Crimes-Against-Humanity-During-US-Backed-Dirty-War-20170916-0016.html). ၅ ဥပမာ - ကားမတနးတညမေရးကြနယက “တတဆတျခငး ေနာကကြယ - အမးသမးမားက အၾကမးဖကျခငးႏင ၎တ႔၏ေတာငခမႈ၊ ျမနမာ - စာတမးအကဥးခပ (ေအာကတဘာ ၂၀၁၅)၊ စာမကႏာ ၃ http://www.themimu.info/node/61566. ၆ UNFPA (2017) စြမးအငျပည ဒ႑ာရမား၊ ဖးကြယထားေသာလ႕ဝကခကမား http://myanmar.unfpa.org/sites/default/files/pub-pdf/PowerfulMythsHiddenSecrets_EDITED.pdf.

၇Melissa Crouch (2014) ၏ ျမနမာႏငငတြငး ဥပေဒတးတကမႈ အလႊာမား၊ ျမနမာႏငငတြငး ဥပေဒ၊ လ႔အဖြ႕အစညးႏင အကးအေျပာငးကာလ၊ Melissa Crouch and Tim Lindsey (eds.), Hart: Oxford, စာမကႏာ.41-47. ၈ ကာကြယေရးဝနႀကးဌာန၊ ျပညထေရးဝနႀကးဌာနႏင နယစပေဒသေရးရာဝနႀကးဌာန။ ျပညေထာငစျမနမာႏငငေတာ ဖြ႕စညးပဥပေဒ (29 May 2008), ပဒမ. 232(ခ) (ဤေနရာတြင၂၀၀၈ ဖြ႕စညးပဥပေဒ)

၉ ဤအခနးတြင စာမကႏာ ၁၂ -၁၂ တြင ဖတပါ။

၁၀ ၂၀၀၈ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ အကဥပေဒ ၄၁၈

၁၁Monique Skidmore (2003) ဝါးထရေနာကကြယ - ျမနမာႏငငရ အမးသမးမားက အၾကမးဖကမႈပစမား၊ အာရလ႕အဖြ႕အစညးတြင အမးသမးမားက အၾကမးဖကမႈ၊ Lenore Manderson & Linda Rae Bennett (eds.), London: RoutledgeCurzon, စာမကႏာ. 78. ၁၂ ကမၻာကလသမဂၢ လ႕အခြငအေရး အထးအရာရ (“UNHCHR”)၊ ျမနမာႏငငရ အျခားလနညးစမားႏင ႐ဟငဂာ မဆလငမားအတြက လ႔အခြငအေရးအေျခအေန ၁၃ Laura Baron-Mendoza, ‘စစပြအစရငခစာ 2017: ျမနမာႏငင၊ အသအမတျပခရျခငးအတြက စစပြ, (December 2017), ဂနဗာအဖြ႕ႏငငတကာဥပေဒ, စာမကႏာ. 2, https://www.geneva-academy.ch/joomlatools-files/docman-files/ Myanmar%20A%20Battle%20for%20Recognition.pdf. ၁၄ ဗမာဟ တစခါတစရသထားၾကၿပး ထစကားလးသည ျမနမာႏငငသားက ေခၚရနသးသည ၁၅ ကမၻာကလသမဂၢ လ႕အခြငအေရး အထးအရာရ UNHCHR (2016), A/HRC/32/18 အပဒ ၂။ အစးရသည ႐ဟငဂာ မဆလငမားက တငးရငးသားလမးစအျဖစ ထညသြငးထားျခငး မရေပ (ဇယား ၁ ႐ဟငဂာမဆလငမားက ရငးလငးျခငး တြငၾကညပါ။ ၁၆ Skidmore (2003), စာမကႏာ. 77 ၁၇ David C Williams (2014), ‘ျမနမာႏငင ၂၀၀၈ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒတြင မညသညအရာမားက ဆးရြားေနသနညး” ျမနမာႏငငတြငး ဥပေဒ၊ လ႔အဖြ႕အစညးႏင အကးအေျပာငးကာလ၊ Melissa Crouch and Tim Lindsey (eds.), Hart: Oxford, စာမကႏာ. 118. ၁၈Baron-Mendoza (2017), ‘စစပြအစရငခစာ 2017’စာမကႏာ 3. ၁၉ Skidmore (2003), စာမကႏာ. 77

48

၂၀ Betsy Apple, ‘မဒမးမႈအတြကေကာငး - ျမနမာစစတပႏင လငအၾကမးဖကမႈ’, ႏငငတကာကမၻာအခြငအေရး Earth Rights International, (1998), စာမကႏာ 9 ၂၁Baron-Mendoza (2017), ‘စစပြအစရငခစာ 2017’စာမကႏာ 2

၂၂ Skidmore (2003), စာမကႏာ 78

၂၃ Ibid.

၂၄ Ibid., p. 80. ျဖတေလးျဖတနညးဗဟာက ကခငျပညနယတြင အသးျပျခငးက မၾကာေသးခငက နမနာမားက ဖတရန - စတယလာေနာ “ျမနမာႏငင၏ စစဒဏရာက ျဖတေလးျဖတနညးဗဟာက ပမနက႐ႈငးလာေစခသည” (15 July 2017), Asia Times, http://www.atimes.com/article/four-cuts-strategy-deepens-myanmars-war-wounds/. ၂၅ ဥပမာ - လ႔အခြငအေရးေစာငၾကညေရး (“HRW”) “မေျပာျပခေသာ ေဝဒနာမား - ျမနမာႏငင ကခငျပညနယတြင စစအတြငး မတရားမႈမားႏင အတငးအကပ ေနရပတမးေရာငရျခငး”(March 2012), https://www.hrw.org/sites/default/files/reports/burma0312ForUpload10.pdf ၂၆ Catherine Brown (1999), ‘ျမနမာ - အၾကမးဖကမႈျဖင ႏငငေရးအျမတထတျခငး’, ကဆးမးေမာငကျခငးမား 22(3), Blackwell Publishing, p. 236. ၂၇ Skidmore (2003), စာမကႏာ. 78

၂၈ Ibid., pp. 78, 83-84.

၂၉Baron-Mendoza (2017), ‘စစပြအစရငခစာ 2017’,စာမကႏာ. 2 – 3။ သေဘာတညခကက လကမတေရးထးခၾကေသာ တငးရငးသားလကနကကငမားမာ ကရငဗဒၶဘာသာ/ ပရဟဆငရာ ဒမကရကတစ တပမေတာ (“DKBA”)၊ ရမးျပညနယထနးသမးေရးေကာငစ (“RCSS”)၊ ရမးျပည ေတာငပငးတပ (“SSA-South”)၊ ခငးအမးသားတပဥး (“CNF”)၊ ကရငအမးသားစေပါငးတပ (“KNU”)၊ ကရင အမးသား လြတလပေရးတပႏင ၿငမးခမးေရးေကာငစ (“KPC”)၊ ရခငလြတလပေရးပါတ (“ALP”)၊ ပအ႔ဝ အမးသား လြတလပေရးအဖြ႕(“PNLO”)၊ ေကာငးသား သမဂၢဒမကေရစ တပဥး(“ABSDF”) တ႔ျဖစသည။ ၃၀ Baron-Mendoza (2017), ‘စစပြအစရငခစာ 2017’, စာမကႏာ. 3၊ ၂၀၁၄ ႏင ၂၀၁၇ အလယတြင ကခငျပညနယႏင ရမးျပညေျမာကပငးတ႔တြင လ ၆၀၀ ေကာေသဆးၿပး လ ၇၀၀ ေကာ ဒဏရာရရကာ (၄၀% မာ အရပသားမားျဖစ)သည။ ၾကညရန - အာရေဖာငေဒးရငး “ျမနမာႏငင - အာရတြင

ပဋပကၡႏင အၾကမးဖကမႈႏငင” (2017), p. 9, https://asiafoundation.org/wp-content/uploads/2017/10/Myanmar-TStateofConflictandViolence.pdf

၃၁ Baron-Mendoza (2017), ‘စစပြအစရငခစာ 2017’ စာမကႏာ 2-3 ၃၂ ထ႔အျပင ၂၀၁၇ ေဖေၚဝါရလမစ၍ တာအနအမးသားတပ (“TNLA”) ႏင ရမးျပညေတာငပငးတပ တ႔ၾကားတြင တကပြမား ရခသည။

၃၃ Baron-Mendoza (2017), ‘The War Report 2017’ စာမကႏာ 4 (ပ ၂)

၃၄Matt Schissler, Matthew J Walton and Phyu Phyu Thi, ‘ျမနမာႏငငတြင ဘာသာေရးပဋပကၡ အေၾကာငးရငး”6 August 2015, The Diplomat, https://thediplomat.com/2015/08/the-roots-of-religious-conflict-in-myanmar/. ၃၅Ibid. စာမကႏာ . 10. ၃၆ Ibid.,စာမကႏာ. 10. ၃၇ လဥးေရထနးသမးေရးဥပေဒ (May 2015), ဗဒၶဘာသာ အမးသမးမားအတြက အထးထမးျမားေရးဥပေဒ (August 2015)၊ ဘာသာေျပာငးျခငးဥပေဒ (August 2015) ႏင တစလငတစမယားဥပေဒ (August 2015). ဆကလကဖတရန - Ibid., pp. 11-12. ၃၈ ႏငငတကာ အကပအတညးေျဖရငးေရး အဖြ႕ (2017), ‘ဗဒၶဘာသာႏင ႏငငအငအား, p. 12. ၃၉ Ibid., p. ii.

၄၀ Ibid

၄၁အၾကမးဖကမႈႏင မတရားမႈ၏ သမငးေၾကာငးအကဥးခပက သရန HRW, ‘ဆေတာငးဖ႕ပ ရေတာတယ - ျမနမာႏငင၏ ရခငျပညနယတြင လသားခငးစာနာမႈႏင တငးရငးသား သန႔ရငးေရးဆငရာ ရာဇဝတမႈမား (April 2013), Appendix I, https://www.hrw.org/report/2013/04/22/all-you-can-do-pray/crimes-against-humanity-and-ethnic-cleansing-rohingya-muslims ၄၂ ကလသမဂၢတငျပမႈအစရငခစာ “ျမနမာႏငငတြင ၂၀၁၆ ေအာကတဘာလမစ၍ ထြကေျပးလာေသာ ႐ဟငဂာမားက အငတာဗးမား” (February 2017), p. 5, http://www.ohchr.org/Documents/Countries/MM/FlashReport3Feb2017.pdf.

49

၄၃HRW, “တစကယလးနာေနတယ - ျမနမာႏငငတြင ႐ဟငဂာ အမးသမးမားႏင မနးကေလးမားက လငအၾကမးဖကမႈမား” (November 2017), p. 14.ပမသရရန - ကလသမဂၢအစရငခစာ (2017), p. 5. ၄၄HRW (2013), ‘ဆေတာငးဖ႔ပ ရေတာတယ’, p. 139. ၄၅ Ibid., p. 141.

၄၆ Ibid., p. 141.

၄၇ ရခငျပညနယအႀကေပးေကာမရင “ရခငျပညနယရ လမားအတြက ၿငမးခမးမတၿပး အလားအလာေကာငးေသာ အနာဂတသ႔ - ရခငျပညနယအႀကေပးေကာမရင၏ ေနာကဆးအစရငခစာ” August 2017), p. 19, http://www.kofiannanfoundation.org/app/uploads/2017/08/FinalReport_Eng.pdf ျပညေထာငစသမၼတႏငင (2013), ‘ရခငျပညနယရ ဂဏးဂဏခြျခား အၾကမးဖကမႈက စစမးစစေဆးေရးေကာမရင၏ ေနာကဆးအစရငခစာ’, 8 July 2013, http://www.burmalibrary.org/docs15/Rakhine_Commission_Report-en-red.pdf (“2013 Rakhine Commission Report”); HRW (2017), ‘တစကယလးနာေနတယ, p. 13. ၄၈ September 2017တြင လေပါငး 606,000 ခန႔ ဘဂၤလားေဒရသ႔ တမးေရာငသြားၾကသည။ ၾကညရန - ေနရပတမးေရာင ထြကေျပးသမား ေစာငၾကညေရးစငတာ ‘ျမနမာႏငငအတြငးတြင ေနရပတမးေရာငေနရေသာ ႐ဟငဂာမား မညမပတမေနသနညး’ (2017),http://www.internal-displacement.org/library/expert-opinion/2017/how-many-internally-displaced-rohingya-are-trapped-inside-myanmar. ၄၉ ကလသမဂၢေစာငၾကညအစရငခစာ(2017), စာမကႏာ. 13-36.

၅၀‘ကလသမဂၢလ႔အခြငအေရးေကာငစသ႔ ထတျပနခက’, (11 September 2017), http://www.ohchr.org/EN/NewsEvents/Pages/DisplayNews.aspx?NewsID=22041. ၅၁ကလသမဂၢေစာငၾကညအစရငခစာ(2017), စာမကႏာ ၄၂

၅၂ Justin Rowlatt, ‘ေအာငဆနးစၾကညက ႐ဟငဂာသတျဖတမႈအတြက စြပစြခကမားက ရငဆငေနရသလား’ 18 December 2017, BBC News,http://www.bbc.com/news/world-asia-42335018. ၅၃Associated Press, ‘ကလသမဂၢအရာရက ႐ဟငဂာ အေရးအခငးတြင လမးတးသတျဖတမႈလကၡဏာ ရသညဟ

ဆသည’, 1 February 2018, https://www.washingtonpost.com/world/asia_pacific/un-official-says-rohingya-crisis-has-hallmarks-of-genocide/2018/02/01/53180580-0723-11e8-aa61-f3391373867e_story.html?utm_term=.9e27d67618d4. ၅၄ Marzuki Darusman,ျမနမာႏငငရ အခကအလကရာေဖြေရး ႏငငတကာစမခကေခါငးေဆာင ေျပာၾကားခက - ‘ျမနမာႏငငရ ရခငျပညနယတြင ႐ဟငဂာမဆလငမားႏင အျခားလနညးစမား၏ လ႔အခြငအေရးအေျခအေနက ေလလာေနေသာ လ႔အခြငအေရးေကာငစ၏ ထတျပနခက’, (5 December 2017), http://www.ohchr.org/EN/NewsEvents/Pages/DisplayNews.aspx?NewsID=22495&LangID=E.

၅၅ See e.g. HRW (2017), ‘ကမၻာအစရငခစာ ၂၀၁၇ - ျမနမာ - ၂၀၁၆ ျဖစရပမား’, https://www.hrw.org/world-report/2017/country-chapters/burma.

၅၆ CEDAW ေကာမတက ၾကညပါ - ‘အမးသမးမားက ခြျခားဆကဆျခငးပစအားလးက ဖယရားျခငးဆငရာ ေကာမတ’, 7 November 2008, CEDAW/C/MMR/CO/3, အပဒ. 24 (“ေကာမတသည ရမး၊ မြန၊ ကရင၊ ပေလာငႏင ခငးအမးသမးမားက လကနကကငတပဖြ႕ဝငမားက ကးလြနေသာ မဒမးမႈအပါအဝင လငအၾကမးဖကမႈႏင အျခားအၾကမးဖကမႈပစမား ျမငမားေနျခငးသည စးရမဖြယျဖစေနေၾကာငး ေဖာျပထားသည”)။ ျမနမာႏငငတြင လ႔အခြငအေရးအေျခအေနမားက အထးသတငးေထာကမ တးတကမႈအစရငခစာ 7 March 2012, A/HRC/19/67, အပဒ. 60-61. See further footnote

၅၇ လကနကကငပဋပကၡႏင ကေလးသငယမား ေစာငၾကည စာရငး၊ ‘ဆကမျငငးပါႏငေတာ - ျမနမာႏငငရ လကနကကင ပဋပကၡေၾကာင ထခကရေသာကေလးမား’, (May 2009), pp. 5, 30-31, http://watchlist.org/publications/no-more-denial-children-affected-by-armed-conflict-in-myanmar-burma-may-2009.

၅၈ HRW (2017), ‘ကမၻာအစရငခစာ ၂၀၁၇: ျမနမာ’

၅၉ၾသစေတလအစးရအစရငခစာ (2017), ‘ျမနမာႏငင ရခငျပညနယရ ေနရပတမးေရာငရမႈမားအေပၚ ၾသစေတလႏငင၏ လသားခငးစာနာေထာကထားမႈဆငရာ အကအည’, https://reliefweb.int/sites/reliefweb.int/files/resources/rakhine-what-will-our-assistance-do.pdf.

၆၀ See e.g. CEDAW Action Myanmar, ‘အေၾကာငးအရာမားအေပၚ ျမနမာဗဟဝနေဆာငမႈ႐း ေစာငၾကညအစရငခစာ - အမးသမးမားက အၾကမးဖကမႈ’, (17 June 2016), pp. 5, 15, http://tbinternet.ohchr.org/Treaties/CEDAW/Shared%20

50

Documents/MMR/INT_CEDAW_NGO_MMR_24232_E.pdf; HRW (2017), Burma 2016 Country Profile, https://www.hrw.org/world-report/2017/country-chapters/burma. ၆၁ ခမးသာ - ‘တာအနးအမးသမးမားအဖြ႕က မဒမးသမားမားက အေရးယရနေတာငးဆ’, Myanmar Times, 31 October 2017, https://www.mmtimes.com/news/taang-womens-group-demands-action-against-rape-suspects.html

၆၂ CEDAW Action Myanmar (2016), p. 15. ဤအစရငခစာတြင မညသညအကပကငမႈက အသးျပသညက မရငးလငးေသာလညး သရမတသားရသညမာ “လကထပရန ကတေပးၿပး ကာမလမလညရယမႈသည ေဒသအတြငးတြင လငအၾကမးဖကမႈျဖစၿပး ျမနမာရာဇသတႀကးပဒမျဖင ျပစဒဏခမတသည”: UNFPA, ‘အငအားႀကးေသာ ဒ႑ာရ ဖးကြယထားေသာ လ႕ဝကခကမား’, (2017), p. 16.

၆၃၂၀၁၇ တြင ရခငျပညနယရ အၾကမးဖကမႈမ ရငသန လြတေျမာကလာသမားက ေမးျမနးရန ဘဂၤလားေဒရသ႔ သြားေရာကခေသာ ျမနမာႏငငရ အခကအလကရာေဖြေရး ႏငငတကာစမခက (“UNFFM”)အဖြ႕ဝငတစဥး၏ ျမနမာႏငငအေၾကာငး ေျပာၾကားခက - ”ဤလငအၾကမးဖက မႈမားသည အေရးအခငး အေျခအေနမားစြာက ေတြ႕ႀကခဖး သည ကာလတေလာက အဆးရြားဆးပငျဖစသည”: OHCHR, ‘ဘဂၤလားေဒရသ႔ သြားေရာကခေသာ ျမနမာႏငငရ အခက အလကရာေဖြေရး ႏငငတကာစမခကမ ေကာကႏႈတခက’, (27 October 2017), http://www.ohchr.org/EN/NewsEvents/Pages/DisplayNews.aspx?NewsID=22320&LangID=E. ၆၄ On this see OHCHR, ‘ျမနမာႏငငတြင လ႔အခြငအေရး အေျခအေနမားက အထးကယစားလယ၏ စမခကအဆးသတထတျပနခက’, (1 February 2018), http://www.ohchr.org/EN/NewsEvents/Pages/DisplayNews.aspx?NewsID=22619&LangID=E

၆၅ See e.g. Women’s League of Burma (“WLB”), ‘ေမာလငခကရရင ေျပာျပၾကလမမယ - တငးရငးသား ရပရြာမားအတြငးရ လငအၾကမးဖကမႈက ႏငငအဆငခြငျပ၍ အသးျပေနျခငး’, (November 2014), http://womenofburma.org/if-they-had-hope-they-would-speak/; WLB, ‘ဒဏခတမခရျခငး ပစတမား’, (January 2014), http://womenofburma.org/wp-content/uploads/2014/01/SameImpunitySamePattern_English-final.pdf; WLB, ‘ဒဏခတမခရျခငးစနစမား’, (2004), http://www.womenofburma.org/Report/SYSTEM_OF_IMPUNITY.pdf; Apple (1998), ‘မဒမးေကာငး’. ဗမာစစသားမားက တငးရငးသားအမးသမးမားက မဒမးမႈႏင လငအၾကမးဖကမႈက လကေတြ႕ႀကေတြ႕ခရမႈမားပါဝငေသာ ပႏပထတေဝမႈမားစြာ။ ဥပမာ ၾကညရန - ျမနမာအမးသမးအဖြ႕ - ျမနမာအမးသမးမား ၏ အတဒကၡ’, (1995),

http://www.burmalibrary.org/re.g.burma/archives/199508/msg00129.html; မြနျပညနယလ႔အခြငအေရးေဖာငေဒးရငး ‘ၿငမဝပပျပားေရးႏင တရားဥပေဒစးမးေရးတပဖြ႕မားမ ဒကၡသညအမးသမးမားက လငအၾကမးဖကျခငး’ (1996), http://www.ibiblio.org/obl/docs/MF1996-06.html; ႏငငတကာ လြတၿငမးခမးသာခြင - ‘ျမနမာ - လနညးစတငးရငးသားမားက လငအၾကမးဖကျခငး’, (1996), https://www.amnesty.org/en/documents/ASA16/038/1996/en/; HRW, ‘အမးသမးမား၏ လ႔အခြငအေရးႏင ပတသကေသာ လ႔အခြငအေရးကမၻာအစရငခစာ’, (1995), pp. 105-118, https://www.hrw.org/sites/default/files/reports/general958.pdf. ၆၆လ႔အခြငအေရးေကာမရင - ‘ Mr. Yozo Yokota ေရးသားေသာ ျမနမာႏငငရ လ႔အခြငအေရးအေျခအေနက ၾကားျဖတ အစရငခစာ’, 28 October 1994, A/49/594, para. 14 (“ျမနမာႏငင အထးအစရငခစာ တငသြငးသ ၁၉၉၄ ၾကားျဖတအစရငခစာ”), para. 14.

၆၇လ႔အခြငအေရးေကာမရင - 30 July 1998 တြင 1998/261 စးပြားေရးႏင လမႈေရးႏင သကဆငေသာ လ႔အခြငအေရး ေကာမရင အထးကယစားလယေရးသားေသာ ျမနမာႏငငရ လ႔အခြငအေရးအေျခအေနက ၾကားျဖတအစရငခစာ။ (September 1998), A/54/364, para. 59. See further, Apple (1998), ‘မဒမးေကာငး’, p. 4: “ဗမာစစသားမား၏ မဒမးမႈမား အထးသျဖင တငးရငးသားလနညးစအမးသမးမားက မဒမးကငျခငးသည ျမနမာႏငငတြငး ပဋပကၡတြင သဘာဝအခကျဖစေနသည”

၆၈ ရမးအမးသမးမားလပေဆာငခကကြနရက (“SWAN”), ‘မဒမးကငခြငလငစင’, (2002), http://www.shanwomen.org/reports/36-license-to-rape; ကရငအမးသမးအဖြ႕ (“KWO”), ‘ကြေၾကေနေသာ တတဆတမႈမား’, (2004), http://www.ibiblio.org/obl/docs/Shattering_Silences.pdf; WLB (2014), ‘ေမာလငခကသာရခလင’; WLB (2014), ‘ဒဏခတမခရျခငးပစတမား’; WLB (2004), ‘ဒဏခတမခရျခငးစနစမား; SWAN, ‘ႏစစဥအစရငခစာ’, (2015), http://www.shanwomen.org/images/2016/08/SWAN_Annual_Report_2015.pdf.

၆၉WLB (2004), ‘ဒဏခတမခရျခငးစနစမား, p. 10.

၇၀Ibid., pp. 10-11.

၇၁ ကလသမဂၢအစရငခစာ (2017), p. 21. ၇၂ UNHCHR, ‘ဘဂၤလားေဒရ ေကာစဘဇားမ ျမနဆနေသာ စမခကတ႔ျပနမႈ OHCHR အစရငခစာ’, (September 2017), p.

51

7, http://burmacampaign.org.uk/media/OHCHR-Mission-Findings-October-2017.pdf

၇၃ ၾကညရန ဥပမာ - ျမနမာႏငငအထးအစရငခစာ တငသြငးသ ၁၉၉၄ ၾကားျဖတအစရငခစာ A/49/594, para. 14.

၇၄WLB (2014), ‘ဒဏခတမခရျခငးပစတမား’, p. 13.

၇၅ See e.g. WLB (2004), ‘ဒဏခတမခရျခငးစနစမား’, p. 13; SWAN (2002), ‘မဒမးကငခြငလငစင’, p. 1.

၇၆ WLB (2014), ‘ဒဏခတမခရျခငးပစတမား, p. 8.

၇၇ HRW (2017), ‘တစကယလးနာေနတယ’, p. 15; ကလသမဂၢအစရငခစာ (2017), p. 21.

၇၈ HRW (2017), ‘တစကယလးနာေနတယ’, p. 2.

၇၉ Darusman (2017), ‘ျမနမာႏငင ရခငျပညနယမ ျမနမာႏငငရ ရခငျပညနယတြင ႐ဟငဂာမဆလငမားႏင အျခား လနညးစမား၏ လ႔အခြငအေရးအေျခအေနက ေလလာေနေသာ လ႔အခြငအေရး ေကာငစ၏ ထတျပနခက’.

၈၀ HRW (2017), ‘တစကယလးနာေနတယ’, pp. 19-20.

၈၁ See e.g. SWAN (2002), ‘မဒမးကငခြငလငစင’, pp. 1, 10.

၈၂ HRW (2017), ‘တစကယလးနာေနတယ’, p. 2.

၈၃ ကလသမဂၢအစရငခစာ (2017), p. 22.

၈၄ ကလသမဂၢအစရငခစာ (2017), p. 22.

၈၅ HRW (2017), ‘တစကယလးနာေနတယ’, p. 3.

၈၆Ibid., p. 3.

၈၇ Ibid., p. 17.

၈၈Darusman (2017), ‘ျမနမာႏငငရ ရခငျပညနယတြင ႐ဟငဂာ မဆလငမားႏင အျခားလနညးစမား၏ လ႔အခြငအေရး အေျခအေနက ေလလာေနေသာ လ႔အခြငအေရး ေကာငစ၏ ထတျပနခက’

၈၉ကလသမဂၢအစရငခစာ (2017), p. 22.

၉၀Ibid., p. 29.

၉၁Ibid.,p. 24.

၉၂ Ibid.,p. 28.

၉၃SWAN (2002), ‘မဒမးကငခြငလငစင’, p. 10; HRW (2017), ‘တစကယလးနာေနတယ’, pp. 3, 18, 19; ကလသမဂၢ အစရငခစာ (2017), p.24; Lydia Smith, ‘႐ဟငဂာ အေရးအခငး - မဆလငအမးသမးမားက ဗမာစစသားမား၏ မဒမးမႈမားႏင ညဥးပနးမႈမားက ထတေဖာေျပာၾကားလကသည’, (11 December 2017), The Independent, http://www.independent.co.uk/news/world/asia/rohingya-crisis-women-rape-muslims-burma-military-soldiers-ethnic-cleansing-genocide-a8103441.html

၉၄ WGAD, Opinion No. 6/2014, (23 April 2014), A/HRC/WGAD/2014/6, para. 9. ၉၅ အမးသမးမားႏင ကေလးသငယစမခက(“WCRP”), ‘ၿခစညး႐းသ႔ တတတဆတသြားျခငး - မြနေဒသတ႔တြင ျမနမာစစအပခပေရးမ တပဖြ႕မားက အမးသမးမားက လငကၽြနျပခငးျခငးႏင လငအၾကမးဖကမႈမားျဖင စစမႈထမးေစျခငး’, (2005), http://www.ibiblio.org/obl/docs3/Catwalk_to_the_Barracks.htm; WLB (2004), ‘ဒဏခတမခရျခငးစနစမား’, pp. 16-17; SWAN (2002), ‘မဒမးကငခြငလငစင’, p. 12. See further Apple (1998), ‘မဒမးေကာငး’, p. 27; KWO, ’State of Terror’, (2007), p. 12, http://burmacampaign.org.uk/reports/state-of-terror.

၉၆ UNHCHR, ‘ဘဂၤလားေဒရ ေကာစဘဇားမ ျမနဆနေသာ စမခကတ႔ျပနမႈ OHCHR အစရငခစာ’, (September 2017), p. 7.

၉၇ HRW (2017), ‘တစကယလး နာေနတယ’, p. 20.

၉၈ See e.g. ျမနမာႏငင အထးကယစားလယ ၁၉၉၄ ၾကားျဖတအစရငခစာ ,A/49/594, para. 14; WLB (2004), ‘ဒဏခတမခရျခငးစနစမား’, pp. 17-18; Apple (1998), ‘မဒမးေကာငး’, pp. 55-56.

၉၉ ျမနမာႏငငအထး အစရငခစာ တငသြငးသ ၁၉၉၄ ၾကားျဖတအစရငခစာ , A/49/594, para. 14.

၁၀၀See further Apple (1998), ‘မဒမးေကာငး’, p. 55: “စစသားမားက ကရငမနးကေလးက လကထပႏငရင ဆရမာျဖစေၾကာငး ေျပာျပခပါတယ။ ဆေငြက ဘယေလာကလ ဘာလ႔ေပးတာလ ဘယသမ ေသခာမသပါဘး။ ဒါေပမ စစသားေတြက ကရငေတြက မနးၾကၿပး ဗမာကေလးေတြ ေမြးေစလတာက လေတြသၾကပါတယ။ ဒဆအေၾကာငးက စစသားတစဥးမက ေျပာျပခဖးပါတယ။ ဗလမး တငညေအာငကလညး သဟာ ကရငမကလကထပရင ဆရရမာျဖစေၾကာငး ေျပာျပခပါတယ။”

၁၀၁ဥပမာၾကညရန - ထငးႏငငမ ကခငအမးသမးမားအဖြ႕အစညး (“KWAT”), and Legal Aid Network (“LAN”), ‘ေနာကကတတရားမတမႈ၊ ျငငးပယခရတ တရားမတမႈ’(2016), p. 45,

52

http://burmacampaign.org.uk/media/Justice-Delayed-Report-English.pdf ၁၀၂ ကလသမဂၢအစရငခစာ (2017), p. 16. See also HRW(2017), ‘တစကယလးနာေနတယ’, p. 20.

၁၀၃ KWAT, ‘ေခာကကမးပါးစြနးသ႔ တြနးချခငး: ကခင-တ႐တ နယစပတြင ပဋပကၡႏင လကနကးျခငး’, (2013), p. 5, http://womenofburma.org/Report/2013/KWAT,%20Pushed_to_the_Brink.pdf

၁၀၄ Skidmore (2003), pp. 84-89.

၁၀၅ ေနရပတမးေရာငေနသမားစခနးမားက တကခကျခငးမားႏင လသားခငးစာနာေထာကထားမႈဆငရာ အကအညမားက ပတဆ႔ျခငး၊ see further KWAT (2013), ‘ေခာကကမးပါးစြနးသ႔ တြနးချခငး, p. 5.

၁၀၆ UNFPA (2017), ‘အငအားၾကးေသာ ဒ႑ာရမား၊ ဖးကြယထားေသာ လ႕ဝကခကမား’, p. 55; WLB (2014), ‘ဒဏခတမခရျခငးပစတမား, pp. 1, 16; Apple (1998) ‘မဒမးေကာငး’, p. 44.

၁၀၇ WLB (2014), ‘ဒဏခတမခရျခငးပစတမား, pp. 11, 16; ကလသမဂၢအစရငခစာ (2017), p. 29.

၁၀၈ WLB (2014), ‘ဒဏခတမခရျခငးပစတမား, p. 16. ၁၀၉ ကလသမဂၢအစရငခစာ (2017), p. 20. ၁၁၀ Ibid.

၁၁၁ကခငအမးသမးမား ၿငမးခမးေရးကြနယကႏင ကားမ တနးတညမေရးကြနယက - ‘အမးသမး လအပခကမား အကျဖတေရး - ေနရပတမးေရာငသမားစခနး၊ ကခငျပညနယ’ (February 2013), p. 11, https://themimu.info/sites/themimu.info/files/documents/Report_Women_Needs_Assessment_IDP_Camps_Kachin_Feb2013_0.pdf.

၁၁၂ Apple (1998), ‘မဒမးေကာငး’, p. 44.

၁၁၃ HRW, ‘ျမနမာ - လၿခေရးတပမားက ႐ဟငဂာအမးသမးမားႏင မနးကေလးမားက မဒမးကငသည - တငးရငးသား၊ ဘာသာေရးႏငပတသက၍ စနစတက တကခကျခငးက မကျမငသကေသမားက ျပသျခငး’, (6 February 2017), http://www.ecoi.net/local_link/335674/465121_en.html. ၁၁၄ ကမၻာကလသမဂၢ အေထြေထြ အတြငးေရးမး ‘ပဋပကၡဆငရာ လငအၾကမးဖကမႈႏင ပတသက၍ ကမၻာ ကလသမဂၢ

အေထြေထြ အတြငးေရးမး အစရငခစာ’, (15 April 2017), s/2017/249, para. 51. See further WLB (2014), ‘ဒဏခတမခရျခငးပစတမား, p. 11; WLB (2014), ‘ေမာလငခကသာရခလင’, p. 9.

၁၁၅ WLB (2014), ‘ဒဏခတမခရျခငးပစတမား, p. 11.

၁၁၆ WCRP (2005), ‘ၿခစညး႐းသ႔ တတတဆတသြားျခငး‘.

၁၁၇ SWAN (2002), ‘မဒမးကငခြငလငစင’, p. 35. ၾကညရနဥပမာ -ကလသမဂၢအစရငခစာ (2017), p. 21 (၁၁ ႏစအရြယ မနးကေလးက မဒမးကငျခငး); Fiona MacGregor, ‘၁၀ ႏစေအာက ႐ဟငဂားမနးကေလးမား ျမနမာႏငငမ ထြကေျပးခနတြင မဒမးကငခရေၾကာငး ပရဟတအဖြ႕မေျပာၾကား’, (25 October 2017), The Guardian, https://www.theguardian.com/world/2017/oct/25/rohingya-children-fled-myanmar-violence-charity: Médecins Sans Frontières အစရငခစာမားအရ ဘဂၤလားေဒရ ကးစေစးတြင ရခငျပညနယမ ထြကေျပးလာသမားမ မဒမးမႈ ကးလြနခခရသမားမာ ၅၀% ျဖစၿပး အသက ၁၈ ႏစေအာကမားျဖစၾကသည။ ၁၁၈ နမနာၾကညရန HRW(2017), ‘တစကယလးနာေနတယ’, p. 19. အသက ၅ ႏစႏင ၆၂ႏစၾကား ကးလြနခရသမားက ျပသေသာ အမႈနမနာ ၇၃ မႈက ၾကညပါ SWAN (2002), ‘မဒမးကငခြငလငစင’, pp. 110.

၁၁၉ ျမနမာႏငငအထး အစရငခစာ တငသြငးသ ၁၉၉၄ ၾကားျဖတ အစရငခစာ , A/49/594, para. 14 (၁၃ ႏစအရြယ ေယာကားေလးက မဒမးကငျခငး), http://hrlibrary.umn.edu/commission/country51/65.html; ျမနမာႏငင၏ လ႔အခြငအေရးပညာသငေကာငး (“HREIB”), ‘ေမေလာခအနာဂတ - ျမနမာႏငငတြင လကနကကင ပဋပကၡေၾကာင ထခကရေသာ ကေလးမား’, (November 2008) (၂၀၀၅ ခႏစ ရမးျပညနယတြင ၇ ႏစအရြယေယာကားေလးက မဒမးကငျခငး), https://www1.essex.ac.uk/armedcon/story_id/childrenandarmedconburma.pdf. ၂၀၁၇ တြင ရငသနကနရစေသာ ႐ဟငဂာ မားႏင ေမးျမနးစဥအတြငး စစသားမားက အမးသားတစဥးက ဝါးလးျဖငမဒမးကငျခငးက ျမငခရေသာ အမးသားတစဥးက ထြကဆေျပာျပခသည - HRW (2017), ‘တစကယလးနာေနတယ’, p. 17. ၁၂၀ REDRESS က သေတသနပညာရငမားႏင ေဆြးေႏြးျခငး

၁၂၁ Assistance Association for ႏငငေရးအကဥးသားမားက ကညေရးအဖြ႕- ‘ျမငေနရတ အေမာင - ျမနမာႏငငရ အကဥးေထာငမားႏင စစမးစစေဆးေရးအခနးမ ညဥးပနးမႈမား’ (2005), pp. 52-55, http://aappb.org/wp-content/uploads/2014/03/The-darkness-we-see.pdf.

53

၁၂၂ WGAD, အထငအျမင No. 6/2014, (1 May 2014), A/HRC/WGAD/2014/6, para. 9.

၁၂၃ IP2, p. 248.က ဆကလက ၾကညရႈပါ။

၁၂၄HRW, ‘ေသနတက သားအရပန႔အတတပ: ျမနမာႏငငမ ကေလးစစသား’, (2002), p. 3, https://www.hrw.org/reports/2002/burma/.

၁၂၅ ႏငငတကာ ကေလးစစသားမား, ‘ျမနမာစစတပက

သကငယမားက စေဆာငးျခငးႏင အသးျပျခငး’, (2015), https://childsoldiers.ritdns.co.uk/Handlers/Download.ashx?IDMF=71c3b264-a491-4305-8028-175b48b90e2e

၁၂၆ နမနာၾကညရန - ကလသမဂၢ ကေလးငယမား

ေထာကပေရးအဖြ႕ (“UNICEF”), ‘လႀကးစစပြ၊ ကေလးစစသား - အာရႏင ပစဖတေဒသရ လကနကကငပဋပကၡမားတြင ပါဝငသည ကေလးမား၏ ေျပာစကားမား’, (2002), https://www.unicef.org/eapro/AdultWarsChildSoldiers.pdf

၁၂၇ Donald M Seekins, ‘ျမနမာသမငးအဘဓာန’, (2017), Rowman & Littlefield, p. 143; ႏငငတကာ ကေလးစစသားမား , “ကေလးစစသားကမ႓ာအစရငခစာ ၂၀၀၁ -ျမနမာ (၂၀၀၁)” (2001), http://www.refworld.or/docid/498805dfc.html.

၁၂၈Child Soldiers International, ‘Ongoing underage recruitment and use by the Myanmar military’, ႏငငတကာ ကေလးစစသား၊ “ဆကလကျဖစေပၚေနေသာ အသကမျပညသမားအား လသစစေဆာငးျခငးႏင ျမနမာစစတပတြင အသးျပမႈ” (၂၀၁၅) စာမကႏာ ၆- ၇၊ ၂၀၁၇ ဇြနလအထ ျမနမာႏငငတြင ကေလးမားအား လသစစေဆာငးျခငးႏင အသးျပမႈ” တြင “အၿမျပစမႈ ကးလြနသမား” အျဖစကလသမဂၢအတြငးေရးမႈးက စာရငးျပစထားသည အစးရမဟတေသာ အဖြ႔ ခႏစဖြ႔ ရသည၊ ၎တ႔မာ ၁၊ ဒမကရကတစ ကရင ဗဒၶဘာသာ စစတပ၊ ၂၊ ကခင လြတေျမာကေရးအဖြ႔ /တပ၊ ၃၊ ကရငအမးသား vGတေျမာကေရးတပ (KNLA)၊ ကရငအမးသား လြတေျမာကေရးတပ ၿငမးခမးေရးေကာငစ၊ ေတာငပငး ရမးျပညတပမေတာ ၇၊ ဝျပညစညးလးညညြတေရးတပ (UWSA)

၁၂၉ WLB “ျမနမာႏငင ပဋပကၡ ဧရယာမားရ အမးသမးမား” (၂၀၀၀) စာမကႏာ ၃၀၊ http://womenofburma.org/Report/B5_report.pdf.

၁၃၀ SWAN (2002), ‘မဒမးကငခြငလငစင’, pp. 9-10.

၁၃၁ Ibid., p. 10.

၁၃၂ ကလသမဂၢအစရငခစာ (2017), p. 20; HRW(2017),

‘တစကယလးနာေနတယ’, p. 2.

၁၃၃ ကလသမဂၢအစရငခစာ (2017), p. 41.

၁၃၄ ဖတ႐ႈရန - John Buchanan, ‘ျမနမာႏငငရ ျပညသ႔စစ’,

(July 2016), The Asia Foundation, https://asiafoundation.org/wp-content/uploads/2016/07/Militias-in-Myanmar.pdf ၁၃၅ နမနာၾကညရန CEDAW ‘ျမနမာႏငငရ

အေၾကာငးအရာမားအေပၚ ဗဟဝနေဆာငမႈအဖြ႕အစရငခစာ - အမးသမးမားက အၾကမးဖကမႈ’ (17 June 2016), pp. 5, 15, http://tbinternet.ohchr.org/Treaties/CEDAW/Shared%20Documents/MMR/INT_CEDAW_NGO_MMR_24232_E.pdf; HRW (2017), Burma 2016 Country Profile, https://www.hrw.org/world-report/2017/country-chapters/burma. ၁၃၆ ကေလးဖကချခငးတရားဝငေသာ ေနရာတြငေတာငမ

(အမးသမး၏ အသကကကယရန ကဥးေျမာငးစြာ ျပနဆထားေသာ ကငးလြတျခငးတစခ) လမားခ၍ ၾကာတတေသာ ခြငျပခကမား ရရျခငး အပါအဝင ခကခေသာ တရားဝင အကန႔အသတမားႏင ေတြ႔ႏငေသာေၾကာင ျပလပခြငရရန ခကခသည။ ၁၃၇ ကမၻာကလသမဂၢ အမးသမးမားႏင တရားမတေရး ဗဟ၊

‘ျမနမာႏငင၏ အမားဆငတရားေရးစနစတြင အမးသမးမား တရားမတမႈ ရရေရး’ (2016)၊ စာမကႏာ- 27၊ http://www.burmalibrary.org/docs22/Justice_Base-2016-04-22-Women_in%20Myanmar-Plural_legal_systems.pdf ၁၃၈ သမား႐းကဥပေဒစနစ သ႔မဟတ ၎က ရရျခငးအား

အတားအဆးမားႏင၊ ႐းရာဆငရာ အျငငးပြားေသာ ဆးျဖတခက လပထးလပနညးမားမတစဆင လငအၾကမးဖကမႈမား၏ ေၾကေအးျခငးက ထတေဖာေျပာဆရန အသငးအဝငးဖအားႏင/ သ႔မဟတ ရထမ ဖအား ႏစခစလး။ ျမနမာႏငင အမးသမးေရးရာအဖြ႔အစညး (၂၀၁၆)၊ ‘သြားရနခရးေဝး’၊ စာမကႏာ ၂၂၊ ျမနမာႏငင အမးသမးေရးရာအဖြ႔အစညး (၂၀၁၇)၊ ‘မနးကေလးမား အရကကထနးသည’၊ စာမကႏာ- ၉။ မြနနယေျမရ အမးသမးႏင ကေလးသငယ အခြငအေရး ပေရာဂကႏင လအခြငအေရး ေဖာငေဒရငး၊ ‘တတဆတမႈမ အကကြသမား။ ။ ကေလးသငယမားက လငအၾကမးဖကမႈႏင ျမနမာႏငင အေရ႕ေတာငဘကျခမးရ မြနျပညနယႏင မြနေဒသတြင တရားမတမႈက ရရျခငးအတြက စနေခၚမႈမား’၊ (မတလ ၂၀၁၇) စာမကႏာ- ၄၂၊ http://www.rehmonnya.org/reports/Cracks-in-the-Silence-Eng.pdf။ Ninu (အမးသမးလႈပရားသမားအဖြ႔)၊ ‘ခငးအမးသမး လမႈတရားမတေရး’၊(၂၀၁၇)၊ စာမကႏာ- ၁၉၆ ၁၃၉ Ibid၊ စာမကႏာ- 7 ၁၄၀ကမၻာကလသမဂၢ အမးသမးမားႏင တရားမတေရး ဗဟ

(၂၀၁၆)၊ ‘တရားမတျခငးက အမးသမးမား သးပငခြင’၊ စာမကနာ- ၄၁၊ ၆၂-၆၃။

54

ျမနမာႏငငအမးသမးေရးရာအဖြ႕အစညး၊ ‘Junta ၏ အေမာငထတြင- အမးသမးမားက ခြျခားဆကဆျခငး ပစအားလးကဖယရားျခငးဆငရာ ေကာမတ၏ ေနာကေယာငခ အစရငခစာ’၊ (၂၀၀၈)၊ စာမကႏာ- ၇၊ http://womenofburma.org/Report/IntheShadow-Junta-CEDAW2008.pdf။ ျမနမာႏငငအမးသမးေရးရာအဖြ႔အစညး (၂၀၁၇)၊ ‘မနးကေလးမား အရကကထနးသည’၊ စာမကႏာ- ၈။ Ninu (အမးသမးလႈပရားသမားအဖြ႔)၊ ‘ခငးအမးသမး လမႈတရားမတေရး’၊(၂၀၁၇)၊ စာမကႏာ- ၁၈၉။

၁၄၁ ျမနမာႏငငအမးသမးေရးအဖြ႔အစညး၊ ‘ဒဏခတမခရေသာ စနစ’၊ (၂၀၀၄)၊ စာမကႏာ- ၁၉။

၁၄၂ ၂၀၀၈ ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒ၊ အကဥပေဒ- ၅၁၊ ၅၄၊ ၅၆(ဂ)၊ ၂၇၇-၂၇၉၊ ၂၈၃။

၁၄၃Kim Jolliffe၊ ‘ျမနမာႏငငရ တငးရငးသားလကနကကင ပဋပကၡႏင နယေျမအပခပေရး’ (ဇြနလ ၂၀၁၅)၊ စာမကႏာ- ၄၀၊ https://asiafoundation.org/resources/pdfs/ConflictTerritorialAdministrationfullreportENG.pdf. အသငးအတြငးတြင တရားမတေရး ကစၥမားႏင ရငဆငေနရေသာ ေအာကပါ အဖြ႔မား၏ ဥပမာမားက Jolliffe က ေပးထားသည။ ကရငဗဒၶဘာသာ/ ပရဟဆငရာဒမကရကတစတပမေတာ (စာမကႏာ- ၅၀)၊မြနျပညနယပါတသစ (“NMSP”) (စာမကႏာ- ၅၆)၊ ပအ႔ဝလမးဆငရာလြတလပေရးအဖြ႕အစညး (“PNLO”) (စာမကႏာ- ၆၇)။

၁၄၄ Jolliffe (၂၀၁၅)၊ ‘ျမနမာႏငငရ တငးရငးသားလကနကကင ပဋပကၡႏင နယေျမအပခပေရး’၊ စာမကႏာ- ၄၁။

၁၄၅ဝပစငးျခငး (၂၀၁၄)၊ စာမကႏာ-၃၃ တြငၾကညပါ။

၁၄၆ Ibid၊ စာမကႏာ- ၄၉-၅၀။ ႏငငတကာဂရလႀကးမားေကာမရင (“ICJ”)၊ ‘ျမနမာႏငင တရားသျဖင ျဖစေစျခငးႏင တာဝနချခငး’ (၂၀၁၈) စာမကႏာ- ၃၃-၃၄၊ https://www.icj.org/wp-content/uploads/2018/01/Myanmar-GRA-Baseline-Study-Publications-Reports-Thematic-reports-2018-ENG.pdf ။ ၁၄၇ ႏငငတကာ ဂရလႀကးမားေကာမရင (၂၀၀၈)၊ ‘ျမနမာႏငင တရားသျဖင ျဖစေစျခငးႏင တာဝနချခငး’ စာမကႏာ- ၃၀-၃၅။ ေနာကထပမျငမးခကမားက ေအာကေျခအညႊနး ၁၄၈ ႏင ဇယား ၃ တြင ၾကညပါ။

၁၄၈ Ibid၊ စာမကႏာ- ၃၀ ၁၄၉ အမးသမးမားက ခြျခားဆကဆျခငးပစအားလးက ဖယရားျခငးဆငရာ လပထးလပနညး၊ ‘ျမနမာႏငင၏ စတတႏင ပဥၥမကာလ အစရငခစာမားက ေပါငးထားကာ သးသပထားေသာ ထငျမငခကမား’၊ CEDAW/C/MMR/CO/၄-၅ (၄-၂၂ ရက ဇလငလ ၂၀၁၆) စာမကႏာ- ၅ (ထေနာက “အမးသမးမားက ခြျခားဆကဆျခငးပစအားလးက ဖယရားျခငးဆငရာ

လပထးလပနညးဆငရာ သးသပထားေသာ ထငျမငခကမား”)။ ႏငငတကာ ဂရလႀကးမားေကာမရင (၂၀၀၈)၊ ‘ျမနမာႏငင တရားသျဖင ျဖစေစျခငးႏင တာဝနချခငး’ စာမကႏာ- ၃၃။ ၂၀၀၈ ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒအရ တရားစရငေရးအေပၚ အလပအမႈေဆာင ခပကငထားေသာ အာဏာက စတျဖာေလလာခကတစခအတြက Williams (၂၀၁၄) စာမကႏာ- ၁၂၃-၁၂၅ တ႔က ၾကညပါ။

၁၅၀ ႏငငတကာ ဂရလႀကးမားေကာမရင (၂၀၀၈)၊ ‘ျမနမာႏငင တရားသျဖင ျဖစေစျခငးႏင တာဝနချခငး’ စာမကႏာ- ၃၃။

၁၅၁ ျမနမာႏငငအမးသမးေရးရာအဖြ႕အစညး (၂၀၁၄) ‘အကယ၍ သတ႔မာ ေမာလငခကရလင’ စာမကႏာ- ၉။ ျမနမာႏငငအမးသမးေရးရာအဖြ႕အစညး (၂၀၁၆) ‘သြားရန ခရးေဝး’ စာမကႏာ- ၂၁-၂၂။

၁၅၂ ႏငငတကာ ဂရလႀကးမားေကာမရင (၂၀၀၈)၊ ‘ျမနမာႏငင တရားသျဖင ျဖစေစျခငးႏင တာဝနချခငး’ စာမကႏာ- ၂၆။

၁၅၃ ျပစမႈဆငရာ ကငထးဥပေဒ၊ ပဒမ- ၁၅၄။

၁၅၄ ၂၀၀၈ ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒ၊ အကဥပေဒ- ၂၀(ခ)၊ ၃၁၉၊ ၃၄၃။ ကာကြယေရးဌာန အကဥပေဒ ၁၉၅၉၊ ပဒမ- ၇၂။

၁၅၅ ျပစမႈဆငရာ ကငထးဥပေဒ၊ ပဒမ- ၅၄၅(ခ)။

၁၅၆ Williams (၂၀၁၄)၊ စာမကႏာ- ၁၃၂-၁၃၃။

၁၅၇ REDRESSႏင ဆကသြယျခငး၊ ဇနနဝါရလ ၂၀၁၈။ ၁၅၈၂၀၀၈ ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒ၊ အကဥပေဒ- ၃၅၃၊ ၃၅၈၊ ၃၅၉။

၁၅၉၂၀၀၈ ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒ၊ အကဥပေဒ- ၂၉၆၊ ၃၇၈။ ဤအေျခခဥပေဒဆငရာ အမန႔စာမားက ေယဘယအားျဖင ေဖာျပပါအတငး အဓပၸာယ ဖြငႏငသည။ “Habeas corpus - ထနးသမးထားျခငးမ လႊတရနအတြက အမန႔၊ တရားမဝငထနးသမးခထားရသက လႊတေပးရန အမန႔က ေတာငးချခငး၊ Mandamus - အစးရအဖြတစခက တစခချပလပရန ခငးေသာအမန႔ (ဥပမာ- ပယထားေသာ ခြငျပခကအတြက ေလာကလႊာက အစးရ အရာရတစေယာကက ျပနစဥးစားေသာ အမန႔။ အရာရက ျပေစလေသာ ဆးျဖတခကက ခေအာင ျပရနမလဘ ဆးျဖတခကက ျပနစဥးစားေစရနသာ လအပသညက သတျပပါ။)၊ Prohibition - အစးရအဖြ႔တစခက ဆးျဖတခက သ႔မဟတ တကေသာ လပေဆာငမႈ ျပလပျခငးမ တာဆးေသာ အမန႔၊ ထ႔ေၾကာင ထသ႔ေသာအမန႔သည မရေသာ စရငပငခြငက အသးျပျခငးမ (၎၏ စရငပငခြငက ေကာလြနျခငး သ႔မဟတ လးဝစရငပငခြငမရျခငးတ႔မ) အရာရက တားဆးသည။ Certiorari - အေမးျမနးခရေသာ အစးရ အဖြ႔၏ ဆးျဖတခကက ပယဖကေသာ အမန႔၊ Quo warranto – ႐းတြင ဆကလကေနျခငးျဖင ႐းက ေစာကားေသာ အရာရက တားဆးရန အမန႔”။ Melissa Crouch, ‘ ျမနမာႏငခရ တရားဥပေဒစးမးေရးႏင အပခပေရးဥပေဒက ရရျခငး’,(October 2014),ဥပေဒစမခက၏ စညးကမးက တးျမငျခငး, စာမကႏာ- 2-

55

3, http://www.myjusticemyanmar.org/wp-content/uploads/2016/12/PRLP-Report-on-Access-to-Justice-and-Admin-Law-Final-with-summary-2014.pdf အမႈေဆာငမားႏင အပခပသမားက တားဆးေသာ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ အမန႔မားသည ၁၉၄၈ မ ၁၉၆၂ ထ ျမနမာႏငင တရားဥပေဒ ျမငကြငး၏ အေရးပါေသာ အစတအပငးတစချဖစခေသာလညး ၎တ႔၏ က႑သည အႀကးအကယ ေလာနညးလာကာ စစအပခပေရး ကာလအတြငးတြင ဖယရားျခငး ခလကရသည။ ဖတ႐ႈရန- Melissa Crouch (2014), ‘သမား႐းက ဥပေဒႏင အေျခခဥပေဒဆငရာ အမန႔စာမား- ျမနမာႏငငတြင တာဝနရျခငးအတြက ေမာလငခက’, ျမနမာႏငငရ ဥပေဒ၊ လ႔အဖြ႔အစညးႏင ညႏႈငးျခငး, Melissa Crouch and Tim Lindsey (eds.), Hart: Oxford, စာမကႏာ- 141-14 ၁၆၀ပဒမ- ၂၉၆ (ခ) ၁၆၁ႏငငတကာဂရလႀကးမားေကာမရင၊ ‘ျမနမာႏငငရ ဆငေခၚစာဆငရာ လကစြစာအပ’ (ေမလ ၂၀၁၆) စာမကႏာ- ၁၇-၁၈၊ https://www.icj.org/wp-content/uploads/2016/06/Myanmar-Handbook-on-Habeas-Corpus-Publications-Reports-thematic-reports-2016-ENG.pdf(ထ႔ေနာက “ႏငငတကာ ဂရလႀကးမား ေကာမရင ဆငေခၚစာဆငရာ လကစြစာအပ”)။ ဝပစငးျခငး (၂၀၁၄)၊ ‘ျမနမာႏငငရ တရားမတေရးႏင အပခပေရး ဥပေဒက ရျခငး’၊ စာမကႏာ- ၁၂-၁၃။

၁၆၂ ၂၀၀၈ ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒ၊ ပဒမ- ၃၄၈။

၁၆၃ ၂၀၀၈ ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒ၊ ပဒမ- ၃၅၃။ ဥပမာ- ကခငအမးသား ဥးေဒါငးလြမးက သ႔မနးမကယစား သမအား ၂၀၁၂ တြင တရားမဝင ထနးသမးျခငးက ရငဆငျခငး။ Crouch (၂၀၁၄)၊ ‘ေယဘယဥပေဒႏင ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒႏငအည ဆငေခၚစာမား’ စာမကႏာ- ၁၅၁-၁၅၂ တြင ေဖာျပထားသည။

၁၆၄Crouch (၂၀၁၄)၊ ‘ေယဘယဥပေဒႏင ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒႏငအည ဆငေခၚစာမား’ စာမကႏာ- ၂၄-၂၈

၁၆၅ ဂရလႀကးမားေကာမရင ဆငေခၚစာဆငရာ လကစြစာအပ၊ စာမကႏာ- ၂၂။

၁၆၆ Crouch (၂၀၁၄)၊ ‘ေယဘယဥပေဒႏင ဖြ႔စညးပအေျခခ ဥပေဒႏငအည ဆငေခၚစာမား’ စာမကႏာ- ၁၄၇။ ျမနမာႏငငမ ကမၻာကလသမဂၢ အထးအစရငခစာ တငသြငးသက ပမေသာ မၾကာေသးသည အမႈမားက အစရငခထားသည။ ‘ျမနမာႏငငရ လ႔အခြငအေရး အေျခအေနမား’ (စကတငဘာလ ၂၀၁၇) က/၇၂/၃၈၂၊ အပဒ- ၁၀။

၁၆၇ ဂရလႀကးမားေကာမရင ဆငေခၚစာဆငရာ လကစြစာအပ၊ စာမကႏာ- ၂၀။

၁၆၈ ျမနမာႏငငဆငရာ လ႔အခြငအေရးေကာမရင အကဥပေဒ ၂၀၁၄ (ထ႔ေနာက “ျမနမာႏငငဆငရာလ႕အခြငအေရးေကာမရင အကဥပေဒ ၂၀၁၄”။ ၂၀၀၀ ခႏစတြင ျပညထေရးဝနႀကးဌာန လကေအာကတြင တညေထာငခေသာ ျမနမာႏငငဆငရာ လ႔အခြငအေရး ေကာမရငမ အစဥလကျဖစလာသည။ ၂၀၀၇ ႏဝငဘာလတြင ျမနမာႏငငဆငရာ လ႔အခြငအေရးအဖြ႔ဟ အမညေျပာငးလကသည။

၁၆၉ ၂၀၁၇ ေမလ ၂၆ ရကအရ ‘ခ’ အဆင၊ http://www.ohchr.org/Documents/Countries/NHRI/Chart_Status_NIs.pdf ။ ဂရလႀကးမား ေကာမရင၊ ‘ျမနမာႏငင တရားသျဖင ျဖစေစျခငးႏင တာဝနချခငး’ စာမကႏာ- ၂၆-၂၇ တြငၾကညပါ။ အမးသမးမားက ခြျခားဆကဆျခငးပစအားလးက ဖယရားျခငးဆငရာ လပထးလပနညးဆငရာ သးသပထားေသာ ထငျမငခကမား၊ အပဒ- ၁၆ တြငၾကညပါ။

၁၇၀ ဂရလႀကးမားေကာမရင၊ ‘ျမနမာႏငင တရားသျဖင ျဖစေစျခငးႏင တာဝနချခငး’ စာမကႏာ- ၂၇။

၁၇၁ ဥပေဒေထာကပေရးကြနရကႏင ထငးႏငငရ ကခငအမးသမးမား အဖြ႔အစညး (၂၀၁၆)၊ ‘ေႏာငေႏးေသာ တရားမတမႈ၊ ပတပငေသာ တရားမတမႈ’၊ စာမကႏာ- ၃၂-၃၃။

၁၇၂ျမနမာႏငငဆငရာလ႕အခြငအေရးေကာမရင အကဥပေဒ၊ ပဒမ- ၂၂(ဂ)၊ (င)၊ ၃၀။

၁၇၃ ျမနမာႏငငဆငရာလ႕အခြငအေရးေကာမရင အကဥပေဒ၊ ပဒမ- ၃၆။

၁၇၄ ျမနမာႏငငဆငရာလ႕အခြငအေရးေကာမရင အကဥပေဒ၊ ပဒမ- ၄၀။

၁၇၅ ဥပေဒေထာကပေရးကြနရကႏင ထငးႏငငရ ကခငအမးသမးမား အဖြ႔အစညး (၂၀၁၆)၊ ‘ေႏာငေႏးေသာ တရားမတမႈ၊ ပတပငေသာ တရားမတမႈ’၊ စာမကႏာ- ၃၂-၃၃။

၁၇၆ ဂရလႀကးမားေကာမရင၊ ‘ျမနမာႏငင တရားသျဖင ျဖစေစျခငးႏင တာဝနချခငး’ စာမကႏာ- ၃၁-၃၂။

၁၇၇ ရခငစမကနး၊ ‘ဖးဖထားေသာ ရကစကမႈမားက စစမးစစေဆးေသာ ေကာမရငမားလား။ လြတလပေသာ ႏငငတကာ စစမးစစေဆးေရး ယႏရားအတြက လအပခက’ (March 2017), http://www.burmalibrary.org/docs23/The_need_for_an_independent_international_investigation_mechanism.pdf

၁၇၈ ဥပမာအေနျဖင ေအာကတဘာ ၂၀၁၆ ေနာကပငး ရခငျပညနယတြင ကးလြနသညဟ စြပစြထားေသာ

56

ရကစကမႈမားက စစေဆးရန ခန႔ထားေသာ ေမးျမနးေရးေကာမရငအရ လ႔အခြငအေရးေစာငၾကညေရးက ေဖာျပသညမာ-“ ေဒသခ အဖြ႔မား၊ မကျမငသကေသ ေဖာျပခကမားႏင လထဆငရာ ထတလႊငေသာ ႐ပသဖငမား၏ အစရငခမႈမားအရ ေကာမရင၏ စစေဆးသမားသည ႐ြာသားမားက နားပနားဆာလပသည။ စကားမားသည။ ကစၥမားက မေျပာရန ေျပာသည။ လမသညဟ စြပစြသည။ ၿပးလင မဒမးမႈက ေကာျဖတလာသမားအပါအဝင အကးလြနခရသမားက လ႕ဝကခကက မထနးထားေပးႏငေသာ လစႀကးထတြင ေမးျမနးသည။ HRW, ‘ျမနမာႏငင- ႏငငေကာမရငက ရကစကမႈမားက ျငငးဆသည’ (August 2017), https://www.hrw.org/news/2017/08/07/burma-national-commission-denies-atrocities; ICJ (2018), ‘တရားမတျခငးႏင တာဝနယျခငး’, စာမကႏာ- 19-22

၁၇၉ ၂၀၁၃ ရခငေကာမရင အစရငခစာ ကၾကညပါ။

၁၈၀ Nick Cheesman (၂၀၁၅)၊ ‘ဥပေဒ၏ အပခပမႈက ဆန႔ကငျခငး- ျမနမာႏငငရ တရား႐းမားက ဥပေဒႏင အမန႔မားက ျပလပပ’၊ ကမးဘရစခ တကသလ စာနယဇငး၊ စာမကႏာ- ၂၅၆။

၁၈၁Ibid၊ စာမကႏာ- ၂၂၇-၂၅၇ တြငၾကညပါ ၁၈၂ ကမၻာကလသမဂၢ သတငးစငတာ၊ ‘ကမၻာကလသမဂၢ ကၽြမးကငပညာရငမားက အေရ႕ေတာငအာရ လ႔အခြငအေရး ေၾကညာခက အမတအသားအေပၚ အေလးထားမႈ ျမငတကလာသည။’ (၂၀၁၂ ႏဝငဘာလ ၁၆ ရက)၊ https://www.un.org/apps/news/story.asp?NewsID=43520#.WmSbppP1XeQက ၾကညပါ။ AliansiMasyarakatAdat Nusantara ႏင အျခားသမား၊ ‘အားနညးခကရေသာ အေရ႕ေတာငအာရ လ႔အခြငအေရး ေၾကညာခက၏ လထအဖြ႔အစညး လသရငၾကား ႐ႈတချခငး လကခခက’ (၂၀၁၂ ႏဝငဘာလ ၁၉ ရက)၊ https://www.hrw.org/news/2012/11/19/civil-society-denounces-adoption-flawed-asean-human-rights-declaration။

၁၈၃http://www.ohchr.org/EN/Issues/Detention/Pages/Complaint.aspx ။ လငအၾကမးဖကမႈ ျဖစပြားဖးေသာ ျမနမာႏငငက အေလးထားေသာ အမႈတစခ၏ ဥပမာတစခအတြက WGAD၊ ေ႐ြးခယခြင နပါတ- ၆/၂၀၁၄ (၂၀၁၄ ဧၿပလ ၂၃ ရက)၊ A/HRC/WGAD/2014/6 အပဒ- ၉ က ၾကညပါ။

၁၈၄ လ႔အခြငအေရး အထးအရာရ ကမၻာကလသမဂၢ႐း၊ ‘လ႔အခြငအေရးေကာငစ တငၾကားေရး လပထးလပနညး’ http://www.ohchr.org/EN/HRBodies/HRC/ComplaintProcedure/Pages/HRCComplaintProcedureIndex.aspx

၁၈၅ လ႔အခြငအေရးေကာငစ၊ ‘ဆးျဖတခက ၃၄/၂၂- ျမနမာႏငငရ လ႔အခြငအေရး အေျခအေန’ (၂၀၁၇ မတလ)၊ A/HRC/RES/34/22

၁၈၆ Darusman (၂၀၁၇)၊ ‘ျမနမာႏငင ရခငျပညနယရ ႐ဟငဂာ မဆလင လနညးစႏင တျခားလနညးစမား၏ လ႔အခြငအေရး အေျခအေနအေပၚ လ႔အခြငအေရးေကာငစ၏ အထးစစေဆးျခငး ထတျပနခက’

၁၈၇ ဥပမာ- လ႕အခြငအေရး အထးအရာရ ကမၻာကလသမဂၢ႐း၊ ‘ျမနမာႏငငရကမၻာကလသမဂၢ၏လြတလပေသာႏငငတကာအခကအလကရာေဖြေရးအဖြ႔ မေလးရားသ႔ အဆးသတ လညပတမႈ’ (၂၀၁၇ ဒဇငဘာလ ၁၁ ရက)၊ http://www.ohchr.org/EN/NewsEvents/Pages/DisplayNews.aspx?NewsID=22522&LangID=E ။ ကမၻာကလသမဂၢလ႕အခြငအေရးအထးအရာရကမၻာကလသမဂၢ႐း၊ ‘ျမနမာႏငငရ ကမၻာကလသမဂၢ၏ လြတလပေသာ ႏငငတကာ အခကအလကရာေဖြေရးအဖြ႔ ဘဂၤလားေဒရ႕သ႔ အဆးသတ လညပတမႈ’ (၂၀၁၇ ေအာကတဘာလ ၂၇)၊ http://www.ohchr.org/EN/NewsEvents/Pages/DisplayNews.aspx?NewsID=22320&LangID=E ၁၈၈ ပဋပကၡအတြငး လငအၾကမးဖကမႈက စစမးစစေဆးျခငးႏင မတတမးတငျခငးဆငရာ ႏငငတကာ စညးမဥးစညးကမးမား (ဒတယအႀကမပႏပျခငးမတလ၂၀၁၇)၊ စာမကႏာ- ၃၃၊ ဇယားကြက (၂)။ ဒဏခတမခရျခငးက တကခကရန ကရယာတစခအျဖစ အကြငးမတရားစရငခြင။

၁၈၉ ႏငငတကာၾကားနာမႈ၊ ‘HerveMadeo’၊ (၂၀၁၆ ဇြနလ ၉ရကတြင ေနာကဆး မြမးမသည)၊ https://trialinternational.org/latest-post/herve-madeo/တြင ၾကညပါ။ ႏငငတကာၾကားနာမႈ၊ ‘Thierry Desmarest’ (၂၀၁၆ ဇြနလ ၉ရကတြင ေနာကဆး မြမးမသည)၊ https://trialinternational.org/latest-post/thierry-desmarest/ ၁၉၀ ႏငငတကာၾကားနာမႈ (၂၀၁၆)၊‘HerveMadeo’။

၁၉၁ ကမၻာ တရားမတေရး စငတာႏင တရားမတေရး အပထနးမႈအဖြ႔၊ ‘ျပညထေရးဝနႀကးဌာနႏင လဥးေရႏင လဝငမႈႀကးၾကပေရးဝနႀကးဌာန၏ တရားစြဆျခငးအတြက အျဖစမနႏင တရားဝင အေျခခ၊ ဒတယဗလခပႀကး ကက၊ ဆြစဇာလနႏငင ျပစမႈဆငရာ ကငထးဥပေဒႏင ညဥးပမးႏပစကမႈဆငရာ သေဘာတညခကက ေလလာခက’၊ (၂၀၁၅ ႏဝငဘာလ)၊ http://www.globaljusticecenter.net/documents/GJC&JC.Final.KoKoIndictment.11.5.15.pdf ၁၉၂ လပငနးႏင လ႔အခြငအေရးဆငရာ ရငးျမစစငတာ၊ ‘ကယလဖးနးယား ဆကမၸဏမားအဖြ႔ အမႈ (ျမနမာႏငင ရညညႊနး)၊ (၂၀၁၈ ဇနနဝါရလ ၃၀ ရကေန႔တြင

57

အသးျပခြငရသည) https://business-humanrights.org/en/unocal-lawsuit-re-myanmarတြငၾကညပါ။

၁၉၃ အာဏာသး ထနးသမးျခငးဆငရာ ကမၻာကလသမဂၢ၏ လပေဆာငဆ အဖြ႔သည ကမၻာကလသမဂၢ အထးလပငနးစဥ ျဖစေသာလညး ၎က အေယာငေဆာင တရားေရး ယႏရားအျဖစ စဥးစားသည။

၁၉၄ ၂၀၀၈ ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒသည ၃၁ ဇနနဝါရ ၂၀၁၁ တြင စတင အာဏာတညသည။ ျပ႒ာနးခက၏ သကဆငေသာ စာပဒတြင ဆထားသညမာ- “(ႏငငဥပေဒႏင အမန႔အာဏာ ထနးသမးေရးေကာငစႏင ႏငငေတာ ေအးခမးသာယာေရးႏင ဖြ႕ၿဖးေရးေကာငစ) သ႔မဟတ ယငး၏ အဖြ႔ဝငတစဥးဥး သ႔မဟတ အစးရအဖြဝငတစဥးဥးက ၎တ႔၏ သကဆငရာ တာဝနမားက ထမးေဆာငစဥတြင ျပလပေသာ မညသည လပေဆာငခကအတြကမ တရားစြဆျခငးမျပရေပ။” ဤျပ႒ာနးခကက တရား႐းတြင အသးမျပဖးေသာလညး ျပ႒ာနးခက၏ ကြျပားေသာ အဓပၸာယေကာကယခကတခ႕က ေရ႕ေနမားက လကကငျပထားသည။ တခ႕ေသာ ေရ႕ေနမားက ႏငငေတာ ၿငမဝပပျပားမႈတညေဆာကေရးအဖြ႔၊ ႏငငေတာေအးခမးသာယာေရးႏငဖြ႕ၿဖးေရးေကာငစႏင၊ အစးရအဖြ႔တ႔မ တကေသာ အဖြ႔ဝငမားက (ျမနမာစာေပၚအေျခခ၍) ကန႔သတ အဓပၸာယဖြငၿပး ေယဘယအားျဖင စစမႈထမးမားအေပၚ မသကေရာကေပ။ သ႔မဟတ တစေယာကေယာကက ကးလြနေသာ (ဥပေဒျပငပတြင သတျဖတမႈမားကသ႔ေသာ) တရားမဝင ျပလပမႈမားအေပၚလညး မသကေရာကေပ။ ၂၀၁၁ မတငမက စစတပက ကးလြနခေသာ ျပလပမႈအားလးအတြက လၿခေသာ လြတၿငမးခမးသာခြငက ေပးျခငးအျဖစ အျခားသမားက မတယၾကၿပး တျခားေသာသမားကမ ၁၉၉၈-၂၀၁၁ ကာလ (ႏငင ေတာ ၿငမဝပပျပားမႈတညေဆာကေရးအဖြ႔ႏင ႏငငေတာေအးခမးသာယာေရးႏငဖြ႕ၿဖးေရးေကာငစ အပခပေသာ ကာလ) အတြကသာ ကငးလြတခြငေပးသညဟ အဓပၸာယဖြငဆၾကသည။ ၁၉၅၂၀၀၈ ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒ၊ အကဥပေဒ- ၂၀(ခ)၊ ၃၁၉၊ ၃၄၃။ ကာကြယေရးဌာန အကဥပေဒ ၁၉၅၉၊ ပဒမ-၇၂ တြငလညးၾကညပါ။

၁၉၆၂၀၀၈ ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒ၊ အကဥပေဒ- ၃၄၃။ အနညးငယေ႐ြးထားေသာအမႈမားက အရပသား တရား႐းမားတြင စစေဆးေသာလညး အစဥအလာတစခ ျဖစလာသည အရပအေယာင မရေပ။ ဂရလႀကးမားေကာမရင၊ ‘ျမနမာႏငင တရားသျဖင ျဖစေစျခငးႏင တာဝနချခငး’ စာမကႏာ- ၈-၁၁။ ၁၉၇၂၀၀၈ ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒ၊ အကဥပေဒ- ၂၀(ခ)

၁၉၈ စစမႈထမးမား အကဥပေဒ ၁၉၅၉၊ ပဒမ- ၇၂။ ၁၉၉စစမႈထမးမား အကဥပေဒ ၁၉၅၉၊ ပဒမ- ၃(က)(၁)။

၂၀၀ ျမနမာႏငငအစးရ၊ ‘စတတႏင ပဥၥမ ကာလ အစရငခစာမားက ေပါငးစပျခငးႏင ဆကစပေသာ ကစၥမားႏင ေမးခြနးမားစာရငး- ျမနမာႏငင ျပနၾကားခကမား’၊ ၂၀၁၆ ေမလ ၃ ရက၊ CEDAW/C/MMR/Q/4-5/Add.1 အပဒ- ၃၄ (“အမးသမးမားက ခြျခားဆကဆျခငး ပစအားလးက ဖယရားျခငးဆငရာ လပထးလပနညးဆငရာ ျမနမာႏငင ျပနၾကားခကမား”) က ၾကညပါ။ ဂြမရနး ႏင ျပညေထာငစသမၼတႏငင ၊ ၁၉၅၉၊ B.L.R (H.C) ၁၂၉ ကၾကညပါ။ ၂၀၀၈ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒအရ ယခတြင သကဝငေသာ တာဝနတြင ကးလြနခေသာ ျပစမႈတစခသည စစတပအေပၚတညသလားဆသညက ေနာကဆးဆးျဖတခက (အကဥပေဒ- ၂၀(ခ) ႏင အကဥပေဒ- ၃၄၃)။ ၂၀၁ ဖတ႐ႈရန- လ႔အခြငအေရး ေစာငၾကညေရး၊ ‘တညစြာ ဒဏမေပးျခငး- မကစကတြင မးယစေဆးဝါးတကဖကေရးႏင လထလၿခေရး စစဆငေရးမားတြင မတရားဖႏပျခငးက တရားစြရန စစတပတရားစရငေရးက လြမားစြာ အသျပျခငး’ (April 2009), စာမကႏာ- 71-79 ၂၀၂ UN Human Rights Committee, ‘လ႔အခြငအေရး ေကာမတ၏ ေလလာခကမားက ေကာကခကချခငး- ခလႏငင’, CCPR/C/79/Add.104, (1999), အပဒ. 9. ၂၀၃ Commission on Human Rights, ‘ဒဏမေပးျခငးတကဖကျခငးဆငရာ သေဘာတရားမား အစက မြမးမရန လြတလပေသာ ကၽြမးကငပညာရင၏ အစရငခစာ- Diane Orentlicher’, (8 February 2005), E/CN.4/2005/102/Add.1, ဥပေဒသ- 29, ၂၀၄အမးသမးမားကခြျခားဆကဆျခငးပစအားလးကဖယရားျခငးဆငရာလပထးလပနညးဆငရာ ျမနမာႏငင ျပနၾကားခကမား (2016), CEDAW/C/MMR/Q/4-5/Add.1, အပဒ- 35.ဂရလႀကးမားေကာမတ အစရငခစာမား (June 2017) “ကခငျပညနယရ ျမနမာတပမေတာ တပရငးတစခမ အဖြ႔ဝငမားက တရားစြေသာ လသတမႈမားက လေျပာသေျပာအရ ရက အမႈဖြငသည။ ေဒသခမားက စစသားမားက ကခငျပညတြငးေနထြကေျပးတမးေရာငသ သးေယာကက ၂၀၁၇ ေမလတြင သတသညဟ စြပစြသည။”: ICJ (2018), ‘ျမနမာႏငင တရားသျဖင ျဖစေစျခငးႏင တာဝနချခငး’, စာမကႏာ- 14. လသတမႈအတြက စစသား ေျခာကေယာကက ေထာငဒဏ ဆယႏစစ စစတပက ခမတသညဟ 20 January 2018 တြင သတငးေပးပ႔ထားသည။ ဆကစပေသာ သတငးထတျပနမႈ, ‘ျဖစေတာငျဖစခၾကားနာမႈတြင အရပသားမားက သတျခငးအတြက ျမနမာစစသားမား ေထာငက’, (20 January 2018), ABC News, http://abcnews.go.com/International/wireStory/myanmar-soldiers-sentenced-killing-kachin-civilians-52481766. အရပသားတရားစြျခငး ဆကလကျဖစမညလားက မေသခာေပ။

58

၂၀၅ Aileen Thomson, ‘ျမနမာႏငငတြင စစတပဆငရာ ဒဏမခတျခငးက အထးအစြမးျပေသာ အရပသားတရားေရး’, The Irrawaddy, 13 December 2014, https://www.irrawaddy.com/news/military/civilian-justice-trumps-military-impunity-myanmar.html ၂၀၆WLB (2017), ‘မနးကေလးမား အရကကထနးထားသည’, စာမကႏာ- 2. ဖတ႐ႈရန- ICJ, ‘ျမနမာႏငငရ ပပကေသာ လ႔အခြငအေရးအတြက တရားမတမႈက ရရျခငး - အေျခခ ေလလာျခငး’, (January 2018), စာမကႏာ- 9-11, https://www.icj.org/wp-content/uploads/2018/01/Myanmar-GRA-Baseline-Study-Publications-Reports-Thematic-reports-2018-ENG.pdf ၂၀၇၂၀၀၈ ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒ၊ ပဒမ- ၂၀(ခ)၊ ၃၄၃။ ၂၀၈WLB (2017), ‘မနးကေလးမား အရကက ထနးထားသည’, စာမကႏာ- 2. ၾကညရန- UNFPA, (2017), ‘အငအား ႀကးမားေသာ ဒ႑ာရ၊ ဝကထားေသာ လ႕ဝကခကမား’, စာမကႏာ- 25; WLB, ‘သြားရနခရးေဝး- ျမနမာႏငငတြင တငးရငးသား အမးသမးမားအေပၚ လ႔အခြငအေရး ခးေဖာကျခငးႏင ခြျခားဆကဆျခငးတ႔ ဆကလကျဖစေနျခငး, CEDAW Shadow Report’, (July 2016), စာမကႏာ- 25, http://womenofburma.org/wp-content/uploads/2016/07/CEDAW_Long-Way-To-Go-English_for-Web-1.pdf ၂၀၉ ICJ (2018), ‘ျမနမာႏငငရ ပပကေသာ လ႔အခြငအေရးအတြက တရားမတမႈက ရရျခငး’, စာမကႏာ- 11. ၂၁၀ Ibid၊ စာမကႏာ- 12။ ၂၁၁ ဖတ႐ႈရန- San Yamin Aung, ‘အၾကမးဖကမႈမ အမးသမးမား၊ မနးကေလးက ကာကြယရန ဥပေဒအသစ’, (17 October 2017), The Irrawaddy, https://www.irrawaddy.com/news/burma/new-law-protect-women-girls-violence.html ၂၁၂International Crisis Group (2017), ‘ဗဒၶဘာသာႏင ျမနမာႏငငရ အစးရအာဏာ’, စာမကႏာ 13 ၂၁၃ Chan Wing Cheong et al (2016), ‘ျမနမာႏငငရ ရာဇဝတဥပေဒ’, LexisNexis: Singapore, [24.9]; WLB (2017), ‘မနးကေလးမားအရကကထနးထားသည’, စာမကႏာ- 5 ၂၁၄Chan (2016), [24.29], cf. မေလးရားႏငငႏင စကၤာပႏငင ၂၁၅ Ibid၊ စာမကႏာ- (24-28)။

၂၁၆ ကေဒဝ ႏင ျပညေထာငစဆရယလစသမၼတျမနမာႏငငေတာ (မေငြမ) (1976) BLR 57 ၂၁၇Ibid။ ၂၁၈ကသကႏင၊ သကႀကး ႏင ျပညေထာငစျမနမာႏငငေတာႏင ေဒၚယယလငး (2004) ရာဇဝတဆငရာ ေယဘယ ပစ (အထး) 214 (Yangon) 14 March 2006 (သတငးမေပးပ႔) ၂၁၉ ရာဇသတႀကး၊ ပဒမ- 90။ ၂၂၀ Chan (2016), [24.40]။ ၂၂၁ သေဘာတညခကပါ အသကသည ၁၄ ႏစ ျဖစခေသာလညး ၎က ရာဇသတႀကးက ျပငဆငျခငးဥပေဒ ၂၀၁၆ အရ ျပငဆငခသညက သတျပပါ။ ၂၂၂ ICC, ‘ျပစမႈမား၏ အေျခခသေဘာတရားမား’, (2011), ပဒခြ- 7(1)(g)(1) ၂၂၃ ေယဘယအားျဖငၾကညရန- Isabelle Lassée and Eleanor Vermunt (2016), ’ဥပေဒမၾကမးက ျဖညစြကျခငး- သရလကၤာဥပေဒထသ႔ ႏငငတကာျပစမႈမားက ထညသြငးျခငး’, South Asian Centre for Legal Studies, http://sacls.org/resources/publications/reports/fitting-the-bill-incorporating-international-crimes-into-sri-lankan-law ၂၂၄ အစးရေရ႕ေန ႏင Erdemovic (IT-96-22), ၾကားနာေရးအခနး၊ 29 November 1996, အပဒ- 64-65 ၂၂၅ ၎သည ယၾကညရျခငးပစမား၏ အဓက အေၾကာငးရပျဖစေသာလညး လကေတြ႔အသတြင ၎သည မညသ႔ ျပစမႈမားက အႀကရသညႏင မညသ႔ သကေသမားက စေဆာငးသညစသညတ႔၏ အေၾကာငးရပတစခလညးျဖစသည။ ၂၂၆ ဖတ႐ႈရန- PriyaGopalan (2016), ‘လႈပရားရန အခန- သရလကၤာရ ပဋပကၡႏင ဆကစပေသာ လငအၾကမးဖကမႈအတြက တာဝနယျခငး’, ပဋပကၡႏငဆကစပေသာ လငအၾကမးဖကမႈကတရားစြျခငး, http://www.iap-association.org/PSV/News/Accountability-for-Conflict-Related-Sexual-Vio-(2) ၂၂၇ Chan (2016), စာမကႏာ- 320။ တကေသာ ျပစမႈမားအတြက ဆငပြားတာဝနရျခငး၏ တကေသာ ပစမားကလညး ရာဇသတႀကးက ျပ႒ာနးထားသည။ ၂၂၈ Ibid၊ စာမကႏာ- ၃၂၀ ၂၂၉ Ibid၊ စာမကႏာ- ၃၂၁၊ ေမာငဘယ ႏင မလခင ကးကားခက- လခးမႈအတြက အသးျပေသာ ကားပငရငသည

59

လခးမႈအတြက အသးျပရန သ႔မဟတ လခးမႈက ခငးေစရနဟ မသလင အားေပးကညမႈအတြက အျပစမရေပ။ (AIR 1933 Rang 297) ၂၃၀ Chan (2016), [20.8], ေအာငသနးႏင ျပညေထာငစျမနမာႏငငေတာ က ကးကားျခငး (1956) BLR 1 ၂၃၁ Chan (2016), [20.12].ဆးျဖတခက၏ သကေသအေပၚ ေနာကထပ အခကအလကမားအတြက ၾကညရန- Chan (2016), [20.15]-[20.22] ၂၃၂ ရာဇသတႀကး၊ ပဒမ- ၁၂၀ က ၂၃၃ ရာဇသတႀကး၊ ပဒမ- ၁၂၀ က ၂၃၄ သကေသခဥပေဒ၊ ပဒမ- ၁၀၅ ၂၃၅ ရာဇသတႀကး၊ ပဒမ- ၈၆ ၂၃၆ Chan (၂၀၁၆)၊ စာမကႏာ- ၂၈၂ ၂၃၇ နယာမတ ခန ႏင ဘရငမ (1883) PR No 17 of 1883, စာမကႏာ- 29 per Rattigan J, တက႐ကကကားျခငး- Chan (2016), စာမကႏာ- 288 ၂၃၈ ICRC, ‘ကေလးသငယမားႏင ထနးသမးျခငး’, (November 2014), စာမကႏာ- 7, https://www.icrc.org/eng/assets/files/publications/icrc-002-4201.pdf ၂၃၉ Ibid ၂၄၀ ရာဇသတႀကး၊ ပဒမ- ၈၂-၈၃၊ ေအာကပါ ထငရားေသာ ေဝဖနေရးအတြက ျပစမႈဆငရာ တာဝနယျခငး၏ အငယဆးအသကက ၁၀ ႏစသ႔ တးျမငရန ျမနမာႏငငအစးရက ဆးျဖတၿပး ျဖစသညက သတျပပါ။ ၂၄၁ ၂၀၀၈ ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒ၊ ပဒမ- ၄၄၅။ ဤအပငးတြင ေဖာျပထားေသာလညး ခြငျပထားေသာ ကငးလြတခြင၏ အကယက ျငငးချခငးမား ရသည။ ၂၄၂ ၾကညရန ဥပမာ- OHCHR, ‘ေရးကပဋပကၡျပညနယမားအတြက ဥပေဒကရယာမား၏ စညးကမး-လြတၿငမးခမးသာခြငမား’, (2009), စာမကႏာ- 11, http://www.ohchr.org/Documents/Publications/Amnesties_en.pdf ၂၄၃ Chan (2016), [24.12] ၂၄၄ Ibid၊ စာမကႏာ- (၂၄-၁၃)။ ဆနကာ ေခၚ စးေငြ ႏင ျပညေထာငစ ျမနမာႏငငေတာ (1996) BLR 66;ဥးပနးေအး ႏင ျပညေထာငစ ျမနမာႏငငေတာ (1966) BLR 527;ေမာငညြန႔လြင

ႏင ျပညေထာငစ ဆရယလစသမၼတ ျမနမာႏငငေတာ (1976) BLR 35 တ႔က ကးကားျခငး။ ၂၄၅ Chan (2016), [24.13], ျပညေထာငစ ျမနမာႏငငေတာ ႏင ဝငးျမင က ကးကားျခငး (1991) BLR 74. ၂၄၆ Ibid၊ ၂၄၇ Chan (2016), [24.15]. ၂၄၈ တရားမတေရးအဖြ႔ (REDRESS)က ေပးထားေသာ သတငးအခကအလကမား၊ February 2018. ၂၄၉ WLB (2017), ‘မနးကေလးမား အရကက ထနးသည’, စာမကႏာ- 5.ဖတ႐ႈရန- Chan (2016), [24.10], ကကားခက-ေမာငတငေမာင ႏင ျပညေထာငစ ဆရယလစ သမၼတ ျမနမာႏငငေတာ (1976) BLR 40; ျပညေထာငစျမနမာႏငငေတာႏင ေအးေနာ (2009) MLR 48. ၂၅၀ တရားမတေရးအဖြ႔ (REDRESS)က ေပးထားေသာ သတငးအခကအလကမား၊ February 2018. ၂၅၁ ေရ႕ေနမားႏင REDRESS လေတြ႔ေမးျမနးျခငး, December 2017. အထကတြင ၾကညရန- အခနး-၃ ၂၅၂ ICJ (2018), ‘ျမနမာႏငငရ တရားမတေရးႏင အပခပေရး ဥပေဒက ရျခငး’, စာမကႏာ- 24 ၂၅၃ ျပစမႈဆငရာ ကငထးဥပေဒ (“CrPC”), ပဒမ- 154 (ဤအခနးတြင ေဖာညႊနးထားသည ျပစမႈအမားစ ပါဝငေသာ သကဆငသည ရာဇဝတမႈမားႏင ဆကစပ၍)။ မသကဆငဟ ယဆေသာ ျပစမႈမားတြင ပဒမ ၃၂၃ (မမသေဘာအေလာက နာကငေစမႈ)ႏင ပဒမ ၅၀၉(အမးသမးတစေယာက၏ အေျႏၵက ပကျပားေစရန ရည႐ြယေသာ စကား၊ အမအယာ သ႔မဟတ ျပလပမႈ) တ႔ ပါဝငသည။ မသကဆငေသာ ပဒမဆငရာ အမႈမားက စစေဆးျခငးမားက လပေဆာငရန တရား႐းခြငျပခကလအပၿပး အစြပစြခရသက ဝရမးမပါဘ မဖမးႏငေပ။(CrPC, ပဒမ- 155) ၂၅၄ ျပစမႈဆငရာ ကငထးဥပေဒ၊ ပဒမ- 157 ၂၅၅Ibid၊ ၂၅၆ ၾကညရန- http://www.unionsupremecourt.gov.mm/?q=content/township-courts ၂၅၇ ၾကညရန- http://www.unionsupremecourt.gov.mm/?q=content/district-courts

60

၂၅၈ ၾကညရန- http://www.unionsupremecourt.gov.mm/?q=content/high-courts-region-and-state ၂၅၉ WLB (2017), ‘မနးကေလးမား အရကက ထနးသည’, စာမကႏာ 5. ၂၆၀Ibid၊ စာမကႏာ- ၁၁ ၂၆၁ ျပစမႈဆငရာ ကငထး ဥပေဒ၊ ပဒမ- 208, 247 ၂၆၂WLB (2017), ‘မနးကေလးမား အရကက ထနးသည’, စာမကႏာ- 11 ၂၆၃Ibid၊ စာမကႏာ-၁၁ ၂၆၄Ibid၊ စာမကႏာ- ၁၁

၂၆၅Ibid၊ စာမကႏာ- ၁၁

၂၆၆ကမၻာကလသမဂၢ အမးသမးမားႏင တရားမတေရး ဗဟ (၂၀၁၆)၊ ‘တရားမတျခငးက အမးသမးမား သးပငခြင’၊ စာမကႏာ- ၆၅

၂၆၇UNFPA (၂၀၁၇)၊ ‘စြမးအားႀကးေသာ ဒ႑ာရ၊ ဝကထားေသာ လ႕ဝကခကမား’၊ စာမကႏာ- 21

၂၆၈ပဋပကၡအတြငး လငအၾကမးဖကမႈက စစမးစစေဆးျခငးႏင မတတမးတငျခငးဆငရာ ႏငငတကာ စညးမဥးစညးကမးမား (ဒတယအႀကမပႏပျခငး မတလ၂၀၁၇)၊ စာမကႏာ- ၈၅ ၂၆၉ ပဋပကၡအတြငး လငအၾကမးဖကမႈက စစမးစစေဆးျခငးႏင မတတမးတငျခငးဆငရာ ႏငငတကာ စညးမဥးစညးကမးမား (ဒတယအႀကမပႏပျခငး မတလ၂၀၁၇)၊ စာမကႏာ- ၈၅

၂၇၀ WLB (2004), ‘ဒဏမခတေသာ စနစ’, စာမကႏာ 1, 7, 10-11, 13, 19; WLB (2014),‘တေသာ ဒဏမခတျခငး၊ တေသာ ပစမား’, စာမကႏာ- 11; WLB (2000), ‘ျမနမာႏငငရ ပဋပကၡေနရာမားမ အမးသမးမား’, စာမကႏာ- 34.; ကေလးသငယမားႏင လကနကကငပဋပကၡ ေစာငၾကညစာရငး (၂၀၀၉)၊ ‘ေနာကထပပတပငျခငးမရေတာ’၊ စာမကႏာ- 5, 17, 31; ဥပေဒေထာကပေရးကြနရကႏင ထငးႏငငရ ကခငအမးသမးမား အဖြ႔အစညး (၂၀၁၆)၊ ‘ေႏာငေႏးေသာ တရားမတမႈ၊ ပတပငေသာ တရားမတမႈ’၊ စာမကႏာ- 36

၂၇၁ ထငးႏငငရ ကခငအမးသမးမား အဖြ႔အစညး (၂၀၁၃)၊ ‘ေခာကကမးပါးစြနးသ႔ တြနးပ႔သည’၊ စာမကႏာ- ၈။

၂၇၂ရမးအမးသမးမား လႈပရားမႈကြနရက (2002) ‘မဒမးကငခြင’၊ စာမကႏာ- 4; ကမၻာကလသမဂၢ အမးသမးမားႏင တရားမတေရး ဗဟ (၂၀၁၆)၊ ‘တရားမတျခငးက အမးသမးမား သးပငခြင’၊ စာမကနာ- 80

၂၇၃WLB (2016), ‘သြားရနခရးေဝး’, စာမကႏာ- 22 ၂၇၄HRW (2017), “တစကယလးနာေနတယ”၊ စာမကႏာ- ၃၃။

၂၇၅Ibid၊ စာမကႏာ- ၁၇

၂၇၆ မဘမားဥပေဒ၏ အေရးေပၚ ျပစျခငး (2014). ၾကညရန- UN Secretary General, ‘ပဋပကၡႏင ဆကစပေသာ လငအၾကမးဖကမႈအေပၚ အတြငးေရးမးခပ၏ အစရငခစာ’, (15 April 2017), S/2017/249, အပဒ- 52, http://www.stoprapenow.org/uploads/advocacyresources/1494280398.pdf

၂၇၇ Kishali Pinto-Jayawardena & Jeannine Guthrie (၂၀၁၆)၊ ‘နဒါနး’၊ တရားမတမႈအတြက ရာေဖြျခငး- သရလကၤာစာ႐ြကမား (၂၀၁၆)၊ Kumali Jayawardena &Kishali Pinto-Jayawardena (eds.)၊ နယးေဒလ၊ ဇးဘနး၊ လကနကကင ပဋပကၡႏင ဆကစပေသာ လငအၾကမးဖကမႈႏင တရားမတမႈအတြက ေခၚသမား၊ အပဒ- ၁၇ ၂၇၈ ဥပမာ- ထငးႏငငရ ကခငအမးသမးမား အဖြ႔အစညး (၂၀၁၃)၊ ‘ေခာကကမးပါးစြနးသ႔ တြနးပ႔သည’၊ စာမကႏာ- ၁၉။ WakhuShee ‘ျမနမာႏငငရ မဒမးမႈ အႏရာယ ေကာလြနခသမားက ကညရန လအပေသာ ခဥးကပနညး အသစမား’၊ (၁၄ရက၊ ဇြနလ၊ ၂၀၁၄)။ http://www.dvb.no/news/new-approaches-needed-to-help-survivors-of-rape-in-burma-myanmar/41502 ၂၇၉ ကေလးသငယမားႏင လကနကကငပဋပကၡ ေစာငၾကညစာရငး (၂၀၀၉)၊ ‘ေနာကထပပတပငျခငးမရေတာ’၊ စာမကႏာ- ၃၀ ၂၈၀ လ႔အခြငအေရး ေစာငၾကညမႈ (၂၀၁၇)၊ “တစကယလးနာေနတယ”၊ စာမကႏာ- ၃၃ ၂၈၁ ကယားျပညနယရ ဝနေဆာငမႈမား၊ UNFPA (၂၀၁၇)၊ ‘စြမးအားႀကးေသာ ဒ႑ာရ၊ ဝကထားေသာ လ႕ဝကခကမား’၊ စာမကႏာ- ၂၂-၂၄ ၂၈၂ ကယား (ကရငန)ျပညနယရ ဤကစၥရပမားတြင ေယဘယအားျဖင Ibid တြင ၾကညပါ။ ကရငျပညနယႏင ဆကစပ၍ Ibid စာမကႏာ- ၄၁-၄၂ ၂၈၃Ibid၊ စာမကႏာ- ၂၄ ၂၈၄Ibid၊ စာမကႏာ- ၂၃

61

၂၈၅ျမနမာႏငငအေပၚ ကမၻာကလသမဂၢ အထးအစညးအေဝး ထတျပနခက (စကတငဘာလ၊ ၂၀၁၇)၊ က/၇၂/၃၈၂၊ အပဒ- ၅၃ ၂၈၆Ibid

၂၈၇ပဋပကၡအတြငး လငအၾကမးဖကမႈက စစမးစစေဆးျခငးႏင မတတမးတငျခငးဆငရာ ႏငငတကာ စညးမဥးစညးကမးမား (ဒတယအႀကမပႏပျခငး မတလ၂၀၁၇)၊ စာမကႏာ- ၁၀၅

၂၈၈ပဋပကၡအတြငး လငအၾကမးဖကမႈက စစမးစစေဆးျခငးႏင မတတမးတငျခငးဆငရာ ႏငငတကာ စညးမဥးစညးကမးမား (ဒတယအႀကမပႏပျခငး မတလ၂၀၁၇)၊ စာမကႏာ- ၁၀၅ ၂၈၉ လ႔အခြငအေရးမားဆငရာ မတတမးတငျခငးအတြက ကြနရက - ျမနမာႏငင၊ ‘ျမနမာႏငငရ လ႔အခြငအေရး အေျခအေနဆငရာ အစရငခစာ။ ဇနနဝါရလ - ဒဇငဘာလ၊ ၂၀၁၆’၊ (၂၀၁၇ ခႏစ)၊ စာမကႏာ - ၄၊ https://www.burmalink.org/wp-content/uploads/2017/02/hrsituation2017.pdf ၂၉၀ ပဋပကၡအတြငး လငအၾကမးဖကမႈက စစမးစစေဆးျခငးႏင မတတမးတငျခငးဆငရာ ႏငငတကာ စညးမဥးစညးကမးမား (ဒတယအႀကမပႏပျခငး မတလ၂၀၁၇)၊ စာမကႏာ- ၁၀၅ ၂၉၁ UNFPA (၂၀၁၇)၊ ‘စြမးအားႀကးေသာ ဒ႑ာရ၊ ဝကထားေသာ လ႕ဝကခကမား’၊ စာမကႏာ- ၂၅ ၂၉၂ ပဋပကၡအတြငး လငအၾကမးဖကမႈက စစမးစစေဆးျခငးႏင မတတမးတငျခငးဆငရာ ႏငငတကာ စညးမဥးစညးကမးမား (ဒတယအႀကမ ပႏပျခငး မတလ၂၀၁၇) စာမကႏာ- ၁၁၅ ၂၉၃ သကေသခဥပေဒ ၁၈၇၂၊ ပဒမ- ၆၀။ ၂၉၄ သကေသခဥပေဒ ၁၈၇၂၊ ပဒမ- ၆၀ (ဂ)။ ၂၉၅ သကေသခဥပေဒ ၁၈၇၂၊ ပဒမ- ၃၂။

၂၉၆ ဝပစငးျခငး (၂၀၁၄)၊ ‘ျမနမာႏငငရ တရားမတေရးႏင အပခပေရး ဥပေဒက ရျခငး’၊ စာမကႏာ- ၁၇။ မဒယာဥပေဒ (ဥပေဒနပါတ- ၁၂၆၂/ ၂၀၁၄)မာ (သတငးစာဆရာမားသည “သကဆငရာဌာနမား သ႔မဟတ အဖြ႔အစညးမား၏ စညးမဥးမားအရ သတငးရယရန၊ ေနရာထငခငးရရရန၊ ထထေသာ ႐းခနးမား၊ ဌာနမားႏင အဖြ႔အစညးမားအတြငးက ဝငေရာကရန” အခြငရရမညဟသညမား အပါအဝင) သတငးစာဆရာမားက သတငးရယခြငဆငရာ ျပ႒ာနးခကတခ႕ ပါသည။ ၂၉၇ ဥပေဒေထာကပေရးကြနရကႏင ထငးႏငငရ ကခငအမးသမးမား အဖြ႔အစညး (၂၀၁၆)၊ ‘ေႏာငေႏးေသာ တရားမတမႈ၊ ပတပငေသာ တရားမတမႈ’၊ စာမကႏာ- ၁၈-၂၀

၂၉၈ တရားမတေရးအဖြ႔ (REDRESS)က ေပးထားေသာ သတငးအခကအလကမား၊ ၅ ရကေန႔၊ ဒဇငဘာလ၊ ၂၀၁၇။ ၂၉၉ တရားမတေရးအဖြ႔ (REDRESS)က ေပးထားေသာ သတငးအခကအလကမား၊ ၅ ရကေန႔၊ ဒဇငဘာလ၊ ၂၀၁၇။ ၃၀၀ ရလကစြ (၂၀၀၁)၊ အပဒ- ၁၇၄၇-၁၇၅၃ ၃၀၁ ဥပေဒေထာကပေရးကြနရကႏင ထငးႏငငရ ကခငအမးသမးမား အဖြ႔အစညး (၂၀၁၆)၊ ‘ေႏာငေႏးေသာ တရားမတမႈ၊ ပတပငေသာ တရားမတမႈ’၊ စာမကႏာ- ၁၆-၁၇ ၃၀၂ ကမၻာကလသမဂၢ အမးသမးမားႏင တရားမတေရး ဗဟ (၂၀၁၆)၊ ‘တရားမတျခငးက အမးသမးမား သးပငခြင’၊ စာမကႏာ- ၆၁

4

87 Vauxhall WalkLondon SE11 5HJUnited Kingdom

+44 20 7793 1777

info@redress.org

Anna Paulownastraat 1012518 BC Den HaagThe Netherlands

+31 70 364 4660

info@iici.global