© C

entr

um

Ed

uka

cji A

rtys

tycz

nej

1

Anna Pawelec

Nauczyciel w Państwowej Szkole Muzycznej I stopnia nr 3 im. Juliusza Zarębskiego w War-szawie (kształcenie słuchu i audycje muzyczne, Zespół Muzyki Dawnej „Il Mattino”, dyrygent chóru i orkiestry szkolnej), adiunkt w Akademii Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej w Warszawie (przedmioty specjalnościowe mo-dułu Wychowanie Muzyczno-Ruchowe, dyrygent Chóru Akademickiego).

Wykształcenie: absolwentka Akademii Muzycznej im. Grażyny i Kiejstuta Bacewiczów w Łodzi (studia magisterskie – rytmika) oraz Akademii Muzycznej im. Fryderyka Chopina w Warszawie (studia magisterskie – dyrygentura symfoniczno-operowa).

Wykształcenie uzupełniające: Peter the Great Music Academy, Sankt Petersburg, Rosja (klasa mistrzowska – dyrygentura), Akademia Muzyczna im. Feliksa Nowowiejskiego w Bydgoszczy (Podyplomowe Studium Emisji Głosu), Letnie Kursy Metodyczne Muzyki Dawnej, Warszawa (klasa mistrzowska – flet prosty), Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie (doktorat w dyscyplinie artystycznej dyrygentura).

Ważniejsze nagrody i wyróżnienia: V Ogólnopolski Festiwal Orkiestr Szkół Muzycznych I stopnia, Będzin 2013 – I miejsce i wyróżnienie dla najlepszego dyrygenta; II Ogólnopolski Konkurs Chórów „Warszawska Wiosna Chóralna” 2013 – Brązowy i Srebrny Dyplom; IV Mazowiecki Festiwal Chórów Akademickich „Vivat Academia”, Warszawa 2013 – Brązowy Dyplom; III, IV, V Festiwal Muzyki Dawnej, Leżajsk 2010, 2011, 2012 – nagrody i wyróżnienia dla solistów oraz prowadzonych zespołów: Zespołu Muzyki Dawnej „Il Mattino” i Orkiestry Kameralnej PSM I st. nr 3; I i II Festiwal Chórów Szkół Muzycznych Regionu Mazowieckiego, Warszawa 2010, 2012 – II miejsca dla chóru PSM I st. nr 3; X i XII Festiwal Chórów, Ciechanów 2006 i 2008 – wyróżnienia dla dyrygenta; IX i X Spotkania Uczniów Szkół Muzycznych I st. „Wykształcony słuch”, Żyrardów 2010, 2012 – finaliści i laureaci; II Ogólnopolski Konkurs Kompozycji Chóralnej, Wrocław 2005 – I nagroda; Dyplom Ministra Kultury „Za szczególne osiągnięcia w pracy artystycznej” – 2003.

Ważniejsze publikacje: Lusterka – 21 ćwiczeń symetrycznych na fortepian, Warszawa 2007; Osiem

tańców staropolskich – opracowanie na orkiestrę dziecięcą, Warszawa 2009; rozdziały w pracach zbiorowych: Pieśni Fryderyka Chopina – inspiracje, popularyzacja [w:] Oblicza muzyki Fryderyka

Chopina w pedagogice specjalnej, red. Sz. Kawalla, L. Ploch, Warszawa 2010; Idą dzieci, Wszyscy

razem się zbierajmy [w:] Kolędować Małemu, red. J. Węcowski, Warszawa 2010; Kultura

w wychowaniu [w:] Słowa obrazy dźwięki w wychowaniu (współautorstwo), red. Sz. Kawalla, E. Lewandowska-Tarasiuk, J.W. Sienkiewicz, Warszawa 2011; Baśń w edukacji regionalnej [w:] Słowa obrazy dźwięki. Baśń w terapii i wychowaniu, red. Sz. Kawalla, E. Lewandowska-Tarasiuk, J.W. Sienkiewicz, Warszawa 2012.

© C

entr

um

Ed

uka

cji A

rtys

tycz

nej

2

Anna Pawelec PSM I stopnia nr 3 im. Juliusza Zarębskiego w Warszawie

Wybrane części suity z baletu Dziadek do orzechów

Piotra Czajkowskiego na lekcjach

kształcenia słuchu i audycji muzycznych

Suita z baletu Dziadek do orzechów Piotra Czajkowskiego jest zbiorem zróżnicowanych, niewielkich

rozmiarowo i czytelnie zbudowanych utworów, które mogą okazać się bardzo przydatne na lekcjach

kształcenia słuchu i audycji muzycznych w szkole muzycznej I stopnia. Z poszczególnych części cyklu

można czerpać inspiracje do tworzenia ćwiczeń melodycznych, rytmicznych czy melodyczno-rytmicznych.

Analiza słuchowa utworu i analiza wzrokowa partytury może posłużyć do wprowadzania i utrwalania

zagadnień takich jak: forma muzyczna, elementy dzieła muzycznego (w zakresie percepcji słuchowej

i wzrokowej) i wielu innych.

Podane poniżej propozycje są zbiorami ćwiczeń zbudowanych na bazie zagadnień zawartych w wybranych

częściach Dziadka do orzechów. Nie należy traktować ich jako cyklu. Każda grupa ćwiczeń nie jest też

zamkniętą całością, przeznaczoną do zrealizowania na jednej lekcji. Są to formy otwarte, można więc

realizować je fragmentarycznie lub rozłożyć na kilka jednostek. Można też – i należy – wprowadzać własne

modyfikacje, które konkretnej grupie uczniów pomogą zrozumieć zagadnienia opracowywane na lekcji.

Ćwiczenia skonstruowane są w sposób elastyczny – dają możliwość wprowadzenia dodatkowych

elementów, mogą też być uproszczone, jeśli zajdzie taka potrzeba. Mogą wreszcie, po dostosowaniu,

posłużyć jako materiał do opracowywania zupełnie innych zagadnień.

Korzystałam z nagrania Dziadka do orzechów w wykonaniu Royal Philharmonic Orchestra (dyr. Jurij

Simonow), wydanego w cyklu „Biblioteka Gazety Wyborczej – wielcy kompozytorzy” (2005). Materiały

nutowe (partytury) znajdują się w bezpłatnej internetowej bibliotece IMSLP Petrucci Music Library

(www.imslp.org).

Propozycje, które Państwu przekazuję, zostały przeze mnie wypróbowane i zweryfikowane. Moi uczniowie

sporadycznie korzystają z gotowych podręczników – zwykle sama przygotowuję zadania dostosowane do

ich maksymalnych możliwości, pozwalające jednocześnie zrealizować program nauczania. Dzieci noszą

zeszyty – uważam bowiem, że sama czynność pisania nut, tak rzetelnie, „od początku do końca”, jest

niezmiernie ważna. Ćwiczenia wymagające posiadania zeszytu oznaczyłam w scenariuszu słowem

„Zeszyt”. Na wybranych lekcjach rozdaję również specjalnie przygotowane materiały; ćwiczenia z ich

wykorzystaniem oznaczyłam słowami „Materiały dla ucznia”. Do realizacji pozostałych ćwiczeń potrzebne

są nagrania, materiały nutowe i tablica.

© C

entr

um

Ed

uka

cji A

rtys

tycz

nej

3

Marsz

W ramach ćwiczeń zbudowanych w oparciu o materiał muzyczny Marsza znajdują się zadania zawierające

następujące elementy:

− ćwiczenia melodyczne: gama G-dur, triada harmoniczna, pojęcie „progresja” (jako progresja

niemodulująca – wprowadzenie lub utrwalenie), śpiew w kanonie;

− ćwiczenia rytmiczne: określanie pulsu i metrum, spostrzeganie i utrwalenie trioli ósemkowej,

dwugłos rytmiczny, słuchowe określanie charakterystycznych cech rytmu (dominujących

wartości/grup rytmicznych) i przyporządkowywanie ich obrazowi graficznemu;

− ćwiczenia melodyczno-rytmiczne: dwugłos melodyczno-rytmiczny;

− spostrzeganie formy ABA.

Uwaga 1: rzeczywista budowa to oczywiście ABA1, ale dla lepszego zrozumienia przez ucznia pojęcia

budowy trzyczęściowej, analiza utworu ogranicza się jedynie do motywów pierwszoplanowych

(charakterystyczny rytm i melodia), najlepiej słyszalnych; pominięty został aspekt zmienionej

instrumentacji w części A1.

Uwaga 2: na podstawie analizy wzrokowej partytury treści opracowywane na lekcji można rozszerzyć

m.in. o prezentację kluczy muzycznych, pojęcie instrumentów transponujących, układ partytury.

Realizacja:

1. Utrwalenie gamy G-dur: śpiew gamy, triady harmonicznej, utrwalenia w tonacji, śpiew gamy od d1 do

d2, z zakończeniem na tonice – wszystko z taktowaniem na cztery. Wzór:

Utrwalanie gamy G-dur można rozszerzyć o śpiew gamy w kanonie dwu- lub trzygłosowym. Wzór:

2. Wysłuchanie początkowego fragmentu utworu: ustalenie pulsu, określenie metrum, analiza rytmu.

3. Zeszyt: zapis rytmu pierwszych dwóch taktów.

© C

entr

um

Ed

uka

cji A

rtys

tycz

nej

4

4. Ćwiczenia melodyczne:

− odtworzenie przez uczniów melodii pierwszych dwóch taktów utworu, analiza kształtu i ambitusu

melodii,

− progresja niemodulująca (motyw melodyczno-rytmiczny otwierający Marsz) śpiewana według

stopni gamy solmizacją i literowo; wzór progresji:

− progresja śpiewana od I do IV stopnia, następnie gama od d1 do d2 (solmizacją i literowo); próba

śpiewu w kanonie; wzór:

Uwaga: należy dążyć do tego, by uczniowie zaśpiewali ćwiczenie bez wspomagania się zapisem, gdyż

wykonanie takie rozwija wyobraźnię muzyczną. Jeśli jednak sprawia im to trudność, można zastosować

wspomagający zapis nutami lub stopniami gamy, np.:

5. Ćwiczenia rytmiczne: realizacja głosem rytmu zapisanego w zeszycie (tataizacja lub inne dowolnie

wybrane sylaby) oraz wystukanie/wyklaskanie kontrapunktu rytmicznego (rytmy złożone z wartości

występujących w temacie – propozycja podana w punkcie 7 lub inny rytm).

Uwaga: ćwiczenie można wykonać najpierw w grupach, potem w parach; chętni uczniowie mogą

wykonać obydwa rytmy jednocześnie.

6. Zeszyt: zapis wzoru progresji oraz definicji progresji (jeśli pojęcie to zostało dopiero wprowadzone).

7. Ćwiczenia melodyczno-rytmiczne: śpiewanie wzoru progresji (lub dłuższej progresji) z jednoczesnym

wystukiwaniem (wyklaskiwaniem) kontrapunktu rytmicznego.

© C

entr

um

Ed

uka

cji A

rtys

tycz

nej

5

Uwaga: ćwiczenie to można wykonać najpierw z podziałem na dwie grupy.

8. Materiały dla ucznia: wysłuchanie utworu w całości, zanotowanie informacji: tytuł, kompozytor,

analiza formalna – rozpoznanie formy ABA, rozpoznawanie powracającego motywu rytmicznego,

określenie rytmu dominującego w przebiegu.

© C

entr

um

Ed

uka

cji A

rtys

tycz

nej

6

MATERIAŁY DLA UCZNIA

Słuchamy:

______________________________________________________________

Uzupełnij tabelkę. Jakie rytmy słychać w miejscach, gdzie nie ma ☺? – znajdź je

wśród podanych pod tabelką.

= rytm:

Forma muzyczna, która składa się z trzech części, a pierwsza i ostatnia są takie

same, to forma ABA.

Na liniach przed tabelką napisz odpowiednie litery.

© C

entr

um

Ed

uka

cji A

rtys

tycz

nej

7

Taniec wieszczki cukrowej (z suity op. 71a)

W ramach ćwiczeń zbudowanych w oparciu o materiał muzyczny Tańca wieszczki cukrowej znajdują się

zadania zawierające następujące elementy:

− ćwiczenia melodyczne: gama e-moll, odmiany gamy molowej, triada harmoniczna; sekundy

wielkie i małe śpiewane w tonacji i w oderwaniu od niej; dźwięki obce w melodii;

− ćwiczenia rytmiczne: określanie pulsu i metrum, słuchowe określanie charakterystycznych cech

rytmu (powtarzających się grup rytmicznych), dyktando rytmiczne – „uzupełnianka”;

− ćwiczenia melodyczno-rytmiczne: ćwiczenie „Melodie szyfrowane”;

− spostrzeganie formy ABA1;

− pojęcia: solo i tutti;

− barwa dźwięku instrumentów – czelesta.

Realizacja:

1. Gama e-moll harmoniczna i eolska, triada, utrwalenie w tonacji (np. wg wzoru z Marsza);

Uwaga: na etapie utrwalania gamy harmonicznej należy wskazać ważną rolę dźwięku prowadzącego

w tej odmianie.

Utrwalanie zależności harmonicznych w gamach molowych można wzbogacić o „śpiewanki

trytonowe”. Wzór:

„Śpiewanka kwintowa”

„Śpiewanka kwartowa”

Uwaga: „śpiewanki” są wzorem uniwersalnym – zapis stopniami gamy ma zastosowanie w każdej

tonacji durowej i molowej – rozwija umiejętność transponowania znanych słuchowo struktur

melodycznych. Drugie części „śpiewanek” (dwugłosowe) kształcą umiejętność słyszenia

harmonicznego. W grupach słabo radzących sobie ze śpiewaniem w dwugłosie można wspomóc

uczniów graniem trytonów z rozwiązaniem.

2. Śpiewanie wskazywanych przez nauczyciela stopni gamy (gama zapisana na tablicy dźwiękami lub

stopniami;

Uwaga: zapis winien rozpoczynać się od VII stopnia, aby można było zrealizować następstwa

dźwięków nawiązujące do pierwszych taktów Tańca wieszczki cukrowej).

© C

entr

um

Ed

uka

cji A

rtys

tycz

nej

8

3. Ćwiczenie solfeżowe z zastosowaniem kodów ruchowych (w gamie e-moll).

Wykonanie: nauczyciel pokazuje następujące gesty (kody ruchowe):

− dwa palce złączone w górę (gest zgłaszania się do odpowiedzi) – sekunda gamowłaściwa

w górę,

− dwa palce złączone w dół – sekunda gamowłaściwa w dół.

Rozpocząć od I stopnia gamy; śpiewać solmizacją i literowo. Wzór:

4. Ćwiczenie solfeżowe z zastosowaniem kodów ruchowych – próba śpiewania w oderwaniu od tonacji.

Uwaga: ćwiczenie o cechach atonalnych, dość trudne

Wykonanie: nauczyciel pokazuje następujące gesty (kody ruchowe):

− dwa palce złączone w górę (gest zgłaszania się do odpowiedzi) – sekunda mała w górę,

− dwa palce złączone w dół – sekunda mała w dół,

− dwa palce rozłączone w górę (gest „victoria”) – sekunda wielka w górę,

− dwa palce rozłączone w dół – sekunda wielka w dół.

Rozpocząć od dźwięku e1, śpiewać nazwami literowymi. Wzór:

5. Ćwiczenie solfeżowe „Melodie szyfrowane” (można je spotkać również pod nazwą „melodie

dalcroze’owskie”).

Wykonanie: schemat zapisany na tablicy; uczniowie śpiewają fragment gamy – liczbę stopni

i kierunek wskazuje cyfra ze strzałką – w rytmie zawierającym adekwatną do cyfry liczbę wartości

w takcie:

cyfra 2 cyfra 3 cyfra 4 cyfra 5

© C

entr

um

Ed

uka

cji A

rtys

tycz

nej

9

Pełna realizacja:

Uwaga: podana powyżej „melodia szyfrowana” jest jedynie propozycją ułożoną tak, by zawierała

zwrot melodyczny z Tańca wieszczki cukrowej (następstwo dźwięków: g-fis-dis-e). W zależności od

opracowywanych na lekcji zagadnień można opracować własne melodie; kwestia metrum (parzyste,

nieparzyste) oraz taktu (ósemkowy, ćwierćnutowy) jest również otwarta – dlatego w pierwotnej

wersji schemat nie posiada oznaczenia metrycznego i jest zapisany umownie całymi nutami. Nuty

można zastąpić stopniami gamy – wtedy ćwiczenie staje się trudniejsze, ale też wzbogaca wyobraźnię

muzyczną. Rozszerzeniem wersji ze stopniami gamy jest śpiewanie „melodii szyfrowanej”

w transpozycjach do bliskich (i wygodnych dla głosu) tonacji.

6. Słuchowe rozpoznanie metrum Tańca wieszczki cukrowej. Wyklaskanie i słuchowa analiza rytmu

pierwszych czterech taktów głównego tematu.

7. Zeszyt: uzupełnienie rytmu.

1 2 1 2 1 2 1 2

8. Materiały dla ucznia: uzupełnienie melodii (przykład grany na fortepianie – najwyższe dźwięki

z prawej ręki partii czelesty, zapis dwie oktawy niżej). Analiza słuchowa melodii pod kątem obecności

następstwa dźwięków g-fis-dis-e (użyte w zadaniu nr 5) oraz dźwięków repetowanych. Wskazanie

dźwięku obcego w melodii.

9. Materiały dla ucznia: wysłuchanie utworu w całości, zanotowanie informacji: tytuł, kompozytor,

analiza formalna i określenie różnic między częścią A i A1 (w razie potrzeby jeszcze raz wysłuchać

początków części A i A1).

© C

entr

um

Ed

uka

cji A

rtys

tycz

nej

10

MATERIAŁY DLA UCZNIA

Słuchamy:

______________________________________________________________

Uzupełnij brakujące dźwięki. Który stopień gamy jest w ramce? – podpisz go. Czy jest gdzieś

w melodii dźwięk nie należący do gamy e-moll? – jeśli tak, narysuj nad nim ! i napisz:

dźwięk obcy!

Uzupełnij tabelkę. Gwiazdkę będziesz wpisywać tyle razy, ile razy pojawi się rytm napisany

poniżej. W miejscu, w którym nie będzie gwiazdki, narysuj coś innego, np. słoneczko, chmurkę.

= rytm: , gra __________ (wpisz nazwę instrumentu)

Jeśli utwór składa się z trzech części, a pierwsza i ostatnia są prawie takie

same (różnią się niewielkimi szczegółami) – jest to forma ________.

Na liniach pod tabelką napisz odpowiednie litery.

Jeśli jeden instrument ma ważniejszą melodię – jest to solo.

Jeśli wszyscy grają jednakowo ważne melodie – jest to tutti.

Tutti po włosku znaczy „wszyscy”.

© C

entr

um

Ed

uka

cji A

rtys

tycz

nej

11

Taniec hiszpański – czekolada

W ramach ćwiczeń zbudowanych w oparciu o materiał muzyczny Tańca hiszpańskiego znajdują się zadania

zawierające następujące elementy:

− ćwiczenia melodyczne: gama Es-dur, ćwiczenie solfeżowe, słuchowe spostrzeganie struktur

melodycznych w zakończeniach myśli muzycznych (interwał, trójdźwięk); różnice w zakończeniach

fraz, zdań i okresów muzycznych;

− ćwiczenia rytmiczne: określanie pulsu i metrum;

− ćwiczenia percepcji wzrokowej: rozpoznawanie interwałów w zapisie nutowym;

− ćwiczenia percepcji wzrokowo-słuchowej: szeregowanie rozrzuconych elementów zapisu

nutowego na podstawie słyszanej melodii;

− spostrzeganie dwuczęściowej formy AB z kodą;

− pojęcia: solo i tutti;

− barwa dźwięku instrumentów – trąbka.

Uwaga: prezentowany przykład muzyczny utrzymany jest w dość szybkim tempie i między innymi przez to

nie należy do najłatwiejszych. Stąd też poniższe ćwiczenia adresowane są raczej do uczniów starszych.

Realizacja:

1. Utrwalenie gamy Es-dur (można zastosować wzór z Marsza i rozszerzenia z Tańca wieszczki cukrowej)

2. Ćwiczenie solfeżowe w gamie Es-dur – z zastosowaniem kodów ruchowych

Wykonanie: nauczyciel pokazuje następujące gesty (kody ruchowe), odpowiadające interwałom

gamowłaściwym (do kwinty) oraz przyporządkowanym rytmom:

− dwa palce, dłoń do góry (gest zgłaszania się do odpowiedzi) – sekunda w górę,

− dwa palce, dłoń w dół – sekunda w dół,

− trzy palce, dłoń do góry – tercja w górę,

− trzy palce, dłoń w dół – tercja w dół,

− cztery palce, dłoń do góry – kwarta w górę,

− cztery palce, dłoń w dół – kwarta w dół,

− cała dłoń do góry – kwinta w górę,

− cała dłoń w dół – kwinta w dół.

Rozpocząć od dźwięku es1, śpiewać nazwami literowymi z taktowaniem na trzy. Wzór:

3. Wysłuchanie Tańca hiszpańskiego, rozpoznanie metrum.

4. Rozpoznanie ostatniego interwału oraz ostatniej struktury (trójdźwięk durowy) w prezentowanym

przykładzie.

Uwaga: należy zatrzymać odtwarzanie przykładu; uczniowie najpierw śpiewają zakończenie, potem

analizują je i nazywają rozpoznane struktury.

5. Materiały dla ucznia: uszeregowanie taktów („rozsypanka”) – zapis całości po kilkukrotnym

wysłuchaniu, podpisanie interwałów pod melodią (uwaga na znaki przykluczowe!).

© C

entr

um

Ed

uka

cji A

rtys

tycz

nej

12

6. Materiały dla ucznia: wskazanie różnic między ośmiotaktem zapisanym a drugim ośmiotaktem

utworu – zaznaczenie (zakreślenie kółkiem) taktów, które się różnią. Wzór:

7. Materiały dla ucznia: wysłuchanie utworu w całości, zanotowanie informacji: tytuł, kompozytor,

analiza formalna – forma dwuczęściowa z kodą.

© C

entr

um

Ed

uka

cji A

rtys

tycz

nej

13

MATERIAŁY DLA UCZNIA

Słuchamy:

______________________________________________________________

Trębaczowi rozsypały się nuty. Pomóż mu je pozbierać. W jakiej kolejności zagrał swoje takty?

Ponumeruj je!

A teraz wpisz takty po kolei. Podpisz wszystkie interwały pomiędzy dźwiękami.

Znów wysłuchasz utworu, ale tym razem dłuższego fragmentu (melodia i jej powtórzenie). Zaznacz

w nutach kółkiem te takty, które były inne w melodii granej za drugim razem.

Uzupełnij tabelkę. Jak zbudowany jest utwór, którego słuchasz? Jaka to forma muzyczna?

A Główną melodię na początku gra _______________

____ Melodię grają _______________

_______

Utwór muzyczny może mieć specjalne zakończenie.

Zakończenie takie nazywamy kodą.

© C

entr

um

Ed

uka

cji A

rtys

tycz

nej

14

Trepak, Taniec arabski – kawa, Taniec pastuszków – tempo muzyczne

Trzy części z Dziadka do orzechów: Trepak, Taniec arabski – kawa oraz Taniec pastuszków mogą posłużyć

jako utwory do wykorzystania na lekcji wprowadzającej pojęcie tempa muzycznego oraz związanych z nim

określeń, wprowadzenia lub powtórzenia wiadomości o instrumentach i pojęciach związanych z grą w

orkiestrze oraz wprowadzenia lub powtórzenia wiadomości na temat podstawowych form muzycznych.

Lekcja ta została zaplanowana jako zajęcia, na których dominują treści z audycji muzycznych. Do pełnej

realizacji scenariusza niezbędna będzie odpowiednia ilość materiałów nutowych (partytur lub chociaż

początkowych fragmentów utworów).

Zajęcia można wzbogacić o dodatkowe elementy, np. zadania związane z percepcją wzrokową rytmu

i melodii (na podstawie analizy słuchowej i obserwacji partytury).

Realizacja:

1. Wysłuchanie Trepaka, Tańca arabskiego – kawa oraz Tańca pastuszków, zanotowanie informacji

o utworach: kompozytor, tytuły; rozmowa z uczniami:

− analiza pod kątem tempa i jego zmian w usłyszanych przykładach,

− określenie cech charakterystycznych budowy (ABA, ABA1),

− rozpoznanie barw instrumentów grających solowe partie.

2. Prezentacja partytury (ew. wybranych stron) – wskazanie określeń dotyczących tempa.

3. Zeszyt: wprowadzenie pojęć: partytura, dyrygent, batuta, solo, tutti (zanotowanie definicji, jeśli

pojęcia nie były wcześniej wprowadzone).

4. Materiały dla ucznia: praca domowa – opis aktualnie wykonywanych utworów (według schematu:

kompozytor, tytuł, określenie tempa wraz z wyjaśnieniem, np.: Feliks Rybicki – Pod szabelką, tempo

Poco allegro – szybkie), krzyżówka do rozwiązania.

5. Zeszyt: praca domowa – krótka notatka o Piotrze Czajkowskim.

© C

entr

um

Ed

uka

cji A

rtys

tycz

nej

15

MATERIAŁY DLA UCZNIA

Słuchamy:

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

Słuchamy:

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

Słuchamy:

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

Tempo muzyczne może być stałe od początku do końca utworu, może się również zmieniać (można

spotkać np. zwolnienia lub przyspieszenia).

Oznaczenia słowne dotyczące tempa i jego zmian zwykle podawane są w języku włoskim. Mogą im

towarzyszyć różne dodatkowe określenia. Czasem kompozytorzy korzystają z określeń w swoim ojczystym

języku.

Tempa wolne Tempa umiarkowane Tempa szybkie

Largo

Lento

Adagio [adadżio] Grave [grave]

Andante

Andantino

Moderato

Allegro

Allegretto

Vivo [wiwo] Presto

Przyspieszenie Zwolnienie

accelerando [aczelerando] skrót: accel. – przyspieszając

poco a poco accel. – stopniowo przyspieszać animando – ożywiając stringendo [strindżendo] – zwiększając tempo sempre più mosso – coraz żywiej

allargando – rozszerzając, zwalniając rallentando, skrót: rall. – zwalniając ritardando, skrót: ritard. – opóźniając, zwalniając ritenuto, skrót: rit. – opóźniając, zwalniając,

powstrzymując

Powrót do tempa zasadniczego Dodatkowe określenia dotyczące tempa

tempo primo, tempo I – tempo pierwsze a tempo – do tempa, wrócić do poprzedniego tempa

molto – bardzo assai – bardzo meno – mniej più – bardziej, więcej sempre – zawsze, stale sostenuto – wstrzymując un poco – trochę, nieco non troppo – nie zanadto

© C

entr

um

Ed

uka

cji A

rtys

tycz

nej

16

CIEKAWOSTKA ☺☺☺☺

Co to znaczy (M.M.) = 60 ?

Na początku utworu kompozytor umieszcza oznaczenie tempa. Może ono być wyrażone słowem (np. Moderato) lub oznaczeniem

metronomicznym, np. (M.M.) = 60. Oznacza to, że wahadło

metronomu lub metronom elektroniczny wykonuje 60 uderzeń na minutę, a ćwierćnuta równa jest jednemu uderzeniu. Metronom wynalazł w XIX w. Johann Nepomuk Maelzl (inna pisownia nazwiska: Mälzl, Melzl, Mälzel, Maelzel). Litery M.M. oznaczają: „Metronom Maelzla”.

Sprawdź, w jakich tempach są utwory, które teraz grasz na swoim instrumencie. Napisz tytuły utworów,

imiona i nazwiska ich kompozytorów oraz tempa, w których są utrzymane (i co one oznaczają), np. Feliks

Rybicki, Pod szabelką, tempo Poco allegro – szybkie. Jeśli tego tempa nie ma w tabelce i nie wiesz, co

oznacza – zapytaj swojego nauczyciela lub samodzielnie sprawdź, np. w Słowniczku muzycznym.

______________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________

Rozwiąż w domu krzyżówkę – skorzystaj z tabelki z tempami! Hasło wpisz w wolne miejsce w ramce

z definicją tempa muzycznego.

1. Tempo umiarkowane

2. Tempo szybkie

3. Largo, Lento, Adagio i Grave to tempa…

4. Tempo wolne

5. Tempo szybkie

6. Allegro, Vivo i Presto to tempa…

7. Andante, Andantino, Moderato to tempa…

1. M

2. R

3. O

4. V

5. V

6. B

7. R

Tempo muzyczne, czyli __________________ to szybkość wykonania utworu.

© C

entr

um

Ed

uka

cji A

rtys

tycz

nej

17

Utwory wykorzystane na lekcji:

Piotr Czajkowski – Suita z baletu Dziadek do orzechów op. 71a, części:

− Marsz

− Taniec wieszczki cukrowej

− Taniec hiszpański – czekolada

− Trepak

− Taniec arabski – kawa

− Taniec pastuszków