*.1A$AfrriK0f-?y.AA»r»*Tl.ÀENA**$*

ΦΙΑΟΑΟΓΙΚΟΚ Π<ΜΟΑΙΚ<>Ν ΚΑΤΑ TNMHNIAN <KAI OM<KON

ΤΟΜΟΣ ΚΔ\ ΔΡ. 4 (ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 1979>

Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α

Α. ΠΑΠΑΊ'ΩΑΝΝΟΥ . . . . . Ελληνικά παλαιότυπα τής Βιβλιοθήκης τοϋ Κλεοβούλου Κέδρου στην Τεργέστη, σσ. 481-489 [Μελέτη]

IQ. ΕΡ. ΖΕΓΚΙΝΗ . . .Επαναστατικά κινήματα τών Ελλήνων κατά τα έτη 1465 -1815, σσ. 490-494 [Μελέτη]

ΝΕΣΤ. ΚΟΥΡΑΚΗ . . . . . . Ή ουσία τοϋ κλασικοΟ πολιτισμού, σσ. 495­497 [Μελέτη] ΧΑΡΗ ΤΟΥΛ . . . . . . . . . Διάτί δέν έφυγοδίκησεν ô Σωκράτης, σσ. 498­506 [Μελέτη] ΑΓΓΕΛΟ­ΔΙΟΝΥΣΗ ΔΕΜΠΟΝΟΥ . . . Οίκονομικές παροχές καί χρεωστικές διώξεις

στην Κεφαλονία κατά τήν μετά το 1848­1849 περίοδο, σσ. 507­544 [Μελέτη] ΚΩΝ. ΒΑΚΑΛΟΠΟΥΛΟΥ . . . . . "Αγνωστοι αντιπρόσωποι τοϋ Έϋνάρδου στην επανα­

στατημένη Ελλάδα στα 1826,σσ. 545­573 [Μελέτη] ΚΑΛΛΙΟΠΗΣ Π Α Ν Ν Ο Υ Λ Ι Δ Ο Υ . . . . . . Ή διασάφησις τής κοινής καταλήξεως καί τοϋ

κοινοϋ γένους ως έπί τών προϊστορικών πινακίδων δντων τής αρχαιότητος, σσ. 574-586 [Μελέτη] ^

Κ. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΔΟΥ Ό δρκος από απόψεως ψυχολογίας, φαινομενολογίας φυσιολογίας, σσ. 587­591 [Μελέτη]

ΔΗΜ. ΚΑΠΑΔΟΧΟΥ . . . . . Ό Γυίλφορδ καί ή πρώτη Ιερατική Σχολή στα Επτά­νησα, σσ. 592­627 [Μελέτη]

ΧΡΟΝίΚΑ

' *Άποκατάστασις τής αληθείας. Γενική Συνέλευσις τής 4ης Ιουλίου 1979. Γενική Συνέ-

λευσις τής 29ης Αυγούστου 1979. Παράίτησις τής 'Εφορείας, σσ. 628-631.

Ρ Α > Κ A * * ♦ * +IA*A+riK*R P«M*AIKW ΚΑΤΑ ΤΗΜΗΗΙΑΚ <KA!A$M<tW

Ι δ ι ο κ τ ή τ η ς : ΦΙΛΟΛΟΠΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ «ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ» Γραφεία : Πλατεία Άγ. Γεωργίου Καρύτση 8—Αθήναι (Τ:Τ. 124)

*Ε π ι τ ρ οπή Σ υ ν τ <3Γξ ε ω ς : Έκ τής Προσωρινής Εφορείας ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΤΟΜΑΡΑΣ : Πρόεδρος ΦιλολογικοΟ Συλλόγου Παρνασσός ΜΙΝΩΣ ΚΟΚΟΛΑΚΗΣ : 'Αντιπρόεδρος Φ.Σ. Παρνασσός ΓΕΡΑΣΙΜΟΣ ΚΟΝΙΔΑΡΗΣ : 'Αντιπρόεδρος Φ.Σ. Παρνασσός ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΔΙΑΠΟΥΛΗΣ : Κοσμήτωρ Φ. Σ. Παρνασσός ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΛΑΤΑΣ : Γεν. Γραμματεύς Φ.Σ. Παρνασσός

Π ρ ο ϊ σ τ ά μ ε ν ο ς τ υ π ο γ ρ α φ ε ί ο υ : ΕΥΑΓ. ΜΠΟΥΛΟΥΚΟΣ 'Οδός Φωτομάρα 54, Αθήναι

Τιμή τεύχους Δρχ. 100 (Α.Ν. 1092/1938; άρθρον 6, § 1)

ΕΤΗΣΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΗ (συμπεριλαμβανομένων καί των ταχυδρομικών): •Εσωτερικού Δρχ. 400 "Εξωτερικού Δολλ. 20

Δια Συλλόγους, Σχολεία Δρχ. 400. Δια Τράπεζας, Επιχειρήσεις, 'Οργανισμούς, "Ανωνύμους Εταιρείας,.

Δήμους καί Κοινότητας Δρχ. 600

(ΣυνέχειΛ περιεχομένων)

ΔΗΜ. ΜΑΤΑΛΑ/ Επικήδειος προ τού νεκρού τού στρατηγού Ματάλα τήν 13ην Νοεμ. 1979 είς τό Α' Νεκροταφείον "Αθηνών, σσ. 631­632.

ΑΝΝΑΣ ΚΕΛΕΣΙΔΟΥ­ΓΑΛΑΝΟΥ, Μνήμη 'Αγγέλου Τερζάκη, σσ. 632­633. •'Εορτασμοί, Διαλέξεις, Μουσικοί 'Εσπερίδες Όκτωβρίου­ΔεΚεμβρίου 1979, σσ. 634­635.

'Εμβάσματα αποστέλλονται έπ* ονόματι τού Φιλολογικού Συλλόγου «Παρνασσός». Χειρόγραφα δημοσιευόμενα ή μή δέν επιστρέφονται.

Π > ^ Η Α * * ^ * ΤΟΜΟΣ ΚΑ' ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ ­ ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ ΑΡΙΘ. 4

ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ Γ. ΠΑΠΑΤΩΑΝΝΟΥ Φιλολόγου

ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΠΑΛΑΙΟΤΥΠΑ ΤΗΣ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗΣ ΤΟΥ ΚΛΕΟΒΟΥΛΟΥ ΚΕΔΡΟΥ ΣΤΗΝ ΤΕΡΓΕΣΤΗ

Ή έρευνα για τήν κυκλοφορία και τη διάδοση του παλαιού ελληνικού βιβλίου στο χώρο της Τεργέστης είναι από πολλές πλευρές ενδιαφέρουσα1. Κι αυτό όχι μόνο γιατί θα μας γνωρίσει καλύτερα2 τις ελληνικές εκδόσεις πού τυπώθηκαν στην πόλη αυτή, άλλα και γιατί θα μπορέσουμε ασφαλέστε­

ρα να διαπιστώσουμε τα συγκεκριμένα ενδιαφέροντα του ελληνικού στοι­

χείου της Τεργέστης και νά προσδιορίσουμε το πολιτιστικό του κλίμα μέσα στο όποιο κινήθηκε κατά τον 19ο αιώνα. Παράλληλα, αν λάβουμε υπόψη τον κοινό τόπο δτι τό έντυπο είναι φορέας της ίστορίας και δείχτης σέ μεγάλο βαθμό της πνευματικής ανάπτυξης ή παρακμής ενός κοινωνικού συνόλου, οδηγούμεθα στο συμπέρασμα δτι «ή καταγραφή και ή διάσωση τοΰ έντυπου υλικού τής Τουρκοκρατίας ως τον αιώνα μας εϊναι για τήν περίπτωση της χώρας μας ιδιαίτερα αναγκαίες»3. Ξεκινώντας κατά βάση άπό αυτές τις θέ­

σεις και πιστεύοντας ότι ή συστηματική έρευνα για τήν όσο γίνεται πληρέ­

στερη γνώση τής ελληνικής βιβλιογραφίας και τής διακίνησης τοΰ ελληνι­

κού βιβλίου ενγένει πρέπει νά συνεχιστεί και νά ολοκληρωθεί, παρουσιά­

ζουμε στο σύντομο αυτό άρθρο τον κατάλογο των ελληνικών παλαιοτύπων4

τής βιβλιοθήκης τοΰ Κλεόβουλου Κέδρου5. Στή βιβλιοθήκη αυτή υπάρχουν χίλιοι περίπου τόμοι. Τα περισσότερα

έντυπα είναι ξενόγλωσσα, ανάμεσα στα όποια ξεχωρίζουν ορισμένες καλλι­

τεχνικές εκδόσεις. Σημειώνουμε ιδιαίτερα τή σπανιότατη γαλλική έκδοση με gravures τοΰ Ferrier, Recueil de cent estampes représentant différents Nations du Levant gravées sur les tableaux en 1707­1708, Paris 1714. Κατα­

γράψαμε τριάντα πέντε παλαιότυπα, δλα καταλογογραφημένα6. Τα περισ­

σότερα είναι βιβλία για σχολική χρήση (γεωγραφίες, γραμματικές καΐ λεξι­

κά, ιστορίες διάφορες κ.ά.). Επισημαίνουμε τους δυσεύρετους τόμους τοΰ προεπαναστατικού περιοδικοΰ «Ερμής ό Λόγιος» τοΰ "Ανθιμου Γαζή* αν και ή σειρά παρουσιάζει ορισμένα κενά καί σφάλματα πού έγιναν κατά τή

31

— 4 8 2 -

βιβλιοδεσία των φυλλαδίων, δεν παύει ωστόσο να διατηρεί πάντοτε την αξία της7.

1. Τα στοιχεία πού παρέχει ό Φ. Ή λ ι ο υ (Βιβλία μέ συνδρομητές Ι. Τα χρόνια του Διαφωτισμού (1749 ­1821), π. «Ό Ερανιστής» 13 (1975), σ. 178) σχετικά μέ τα έντυπα καί τους συνδρομητές της Τεργέστης είναι ιδιαίτερα διαφωτιστικά : Για την περίοδο του Δια­

φωτισμού (1749­1821) είναι δηλωμένοι 847 συνδρομητές πού παρέλαβαν 1425 τόμους βιβλίων.

2. Βλ. Γ. Γ. Λ α δ α, Ι Συνοπτική ιστορία του Ελληνισμού της Τεργέστης. II Βιβλιογραφία των έντυπων πού εκδόθηκαν από τους Έλληνες της Τεργέστης, 'Αθήνα 1976, σσ. 51 ­ 129. Ό Γ. Λαδάς συγκέντρωσε στο δεύτερο μέρος τοϋ βιβλίου αύτοΰ όχι μόνο έντυπα πού εξέδωσαν Έλληνες πού ζούσαν στην Τεργέστη, άλλα και όσα κατά τη γνώμη του ενδιέφεραν τους Έλληνες της Τεργέστης ή αναφέρονταν σ' αυτούς. Τα περισσότερα έντυπα ήσαν ήδη γνωστά άπό τις υπάρχουσες ελληνικές βιβλιογραφίες. Ή βιβλιογράφηση αρχίζει άπό τά 1784 καί φτάνει ως τα 1914.

3. Πρόλογοι καί κατάλογοι τυπογραφείων Βενετίας καί Βιέννης (1668 ­1876). Επι­

μέλεια Γ ε ω ρ γ ί ο υ Σ. Π λ ο υ μ ί δ η . «Βιβλιοθήκη 'ΙστορικώνΜελετών» άρ. 128, εκδ. Νότη Καραβία, 'Αθήνα 1978, σ. α' (Πρόλογος).

4. Ώς παλαιότυπα χαρακτηρίζονται τά έντυπα πού έχουν εκδοθεί άπό τα 1500 ώς καί τά 1863, τελευταίο χρονικό όριο της Ελληνικής Βιβλιογραφίας τών Δ. Γκίνη καί Β. Μέξα.

5. Ό Κλεόβουλος Κέδρος γεννήθηκε στα 1905 στην Κωνσταντινούπολη, όπου καί παρακολούθησε τις εγκύκλιες σπουδές στή σχολή τών Ίησουιτών καί στή Ροβέρτειο*. Κατόρθωσε νά μάθει όλες σχεδόν τις ευρωπαϊκές γλώσσες, καθώς και τήν τουρκική πού διδάχτηκε υποχρεωτικά στις σχολές πού προαναφέραμε. Μετάτή Μικρασιατική κατα­

στροφή ή οικογένεια Κέδρου εγκατέλειψε τήν Κων/πολη καί εγκαταστάθηκε στην 'Αθή­

να. Ό Κ. Κέδρος ήρθε στην Τεργέστη στα 1926. Ό χώρος πού επέλεξε παρουσίαζε κοι­

νά σημεία αναφοράς μέ τή γενέτειρα του. Οικονομικό, άλλα καί πνευματικό κέντρο τοϋ ελληνισμού ή Τεργέστη μέ ευρεία ακτινοβολία τοϋ θύμιζε τήν Πόλη. Ή επιλογή του απο­

δείχτηκε σωστή. Κατόρθωσε γρήγορα νά εγκλιματιστεί στο νέο περιβάλλον, χωρίς νά χά­

σει τήν ταυτότητα του. Σ' ενα χώρο όπου συγκρούονταν ποικίλα συμφέροντα— ή Τεργέ­

στη εξακολουθούσε ακόμα νά είναι τό μεταίχμιο 'Ανατολής καί Δύσης— ό Κ. Κέδρος άρ­

χισε ν' ανεβαίνει επαγγελματικά καί κοινωνικά. Στο ανέβασμα του αυτό οπωσδήποτε συν­

ετέλεσε ό πνευματικός του εξοπλισμός καί ή ισχυρή προσωπικότητα του. Έλαβε ενεργό μέρος στή διοίκηση τής Ελληνορθόδοξης Κοινότητας της Τεργέστης σέ συνεργασία μέ τους Έμμ. Τρακάκη καί Κων/ίνο Πιζάνη, επίτιμο πρόξενο σήμερα τήςΈλλάδας στην πόλη αυτή. Τό Οικουμενικό Πατριαρχείο, επιβραβεύοντας τήν πολιτιστική του δραστηριότητα, τοϋ απένειμε στα 1970 τον τίτλο τοϋ 'Αρχοντος Χαρτουλαρίου τής Μεγάλης τοϋ Χριστοΰ­

Έκκλησίας. Διετέλεσε επίτιμος πρόξενος τής Ελλάδας στην Τεργέστη στο διάστημα 1964 1971. Πέθανε στα 1971. Ή Ελληνική Κοινότητα Τεργέστης για τις υπηρεσίες πού πρόσφε­

*Γιά τή Ροβέρτειο σχολή (πώς ιδρύθηκε, σκοποί, αναλυτικό πρόγραμμα καί λειτουρ­

γία της) βλ. Σχολική Έπετηρίς (1908 ­ 1909) τοϋ έν τω Ροβερτείω Ελληνικού Φιλολογι· κοϋ Συλλόγου «'Αθηνάς» έτος πρώτον, έν Κωνσταντινουπόλει 1909.

— 483 —

ρε στην ομογένεια τίμησε τη μνήμη του και λάξευσε τό όνομα του στή μαρμάρινη πλάκα τήν εντοιχισμένη στην κοινή είσοδο της Κοινότητας και τοϋ ναού του 'Αγίου Νικολάου. Ή στήλη φέρει τήν επιγραφή : Εύποιΐαν άσκήσαντες τιμής καϊ χάριτος προσηκούσης άξιοϋνται [βλ. Βιβλίο των Πρακτικών της Κοινότητας (Protocollo), Συνέλευση της 3 'Απριλίου 1971].

Τις προσπάθειες τοϋ Κ. Κέδρου για τή συγκέντρωση και τή διάσωση ελληνικών βι­

βλίων στην Τεργέστη συνεχίζουν σήμερα ή σύζυγος του και τα παιδιά του. 6. Για τα άβιβλιογράφητα ελληνικά παλαιότυπα πού βρέθηκαν στην πόλη της Τερ­

γέστης βλ. Ό λ γ α ς Κ α τ σ ι α ρ δ ή, Ελληνική βιβλιογραφία 1800 ­ 1863. Προσθήκες­

συμπληρώσεις, π. «Ό Ερανιστής», 14 (1977), σσ. 130 ­ 145 και Τ ρ. Ε. Σ κ λ α β ε ν ί τ η , Προσθήκες στην ελληνική βιβλιογραφία (1836­1799), π. «Θησαυρίσματα», 14(1977),

7. Ευχαριστώ και άπό εδώ τήν κ. 'Ολυμπία Κέδρου πού πρόθυμα δέχτηκε νά κατα­

γράψω τα ελληνικά παλαιότυπα της βιβλιοθήκης και μοΰ έδωσε τις απαραίτητες πληρο­

φορίες για τήν προέλευση τους και τον συλλέκτη τους.

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ

Γκίνη, Κατάλογος : Δ. Σ. Γκίνη, Κατάλογος ελληνικών εφημερίδων καί περιοδικών 1811­1863, 'Αθήναι 1963.

Γκίνη­Μέξα : Δ. Σ. Γκίνη καί Β. Γ. Μέξα, Ελληνική Βιβλιογραφία 1800 ­1863, τ. Α' ­Γ ' , έν 'Αθήναις 1939­1957.

Λαδά­Χατζηδήμου 1 : Γ. Γ. Λαδά καί Ά . Δ. Χατζηδήμου, Ελληνική Βιβλιογραφία των ετών 1791 ­ 1795, 'Αθήνα 1970.

Λαδα­Χατζη δήμου 2 : Γ. Γ. Λαδά καί Ά . Δ. Χατζηδήμου, Ελληνική Βιβλιογραφία τών ετών 1796­1799, 'Αθήνα 1973.

Legrand, Ionienne : Bibliographie Ionienne. Description raisonée des ouvrages pu­

bliés par les Grecs des Sept­Iles ou concernant ces Iles du quin­

zième siècle à l'année 1900, oeuvre posthume complétée et publiée par Hubert Pernot, τόμ. I ­ II, Paris 1910.

Πλουμίδη, Μαρκιανή : Γ. Σ. Πλουμίδη, Τα παλαιά ελληνικά βιβλία της Μαρκιανής Βι­

βλιοθήκης Βενετίας με προσθήκη άγνωστων εκδόσεων. Παράρ­

τημα : Μονόφυλλα του τέλους τοϋ IH' αίώνα, 'Αθήνα 1971 [ανάτυ­

πο από το π. «Ερανιστής» 9, 1971, σσ. 221 ­ 273].

Πλουμίδη, Πάδοβα : Γ. Σ. Πλουμίδη, Τα έν Παδούη παλαιά ελληνικά βιβλία (Biblio­

teca Universitaria­Biblioteca Civica). Μετά προσθηκών είς τάς Βιβλιογραφίας É. Legrand καί Δ. Γκίνη ­ Β. Μέξα, Βενετία 1968 [ανάτυπο άπό το π. «Θησαυρίσματα» 5, 1968, σσ. 204­248].

1. 'Αποθήκη τών παίδων... μεταφρασθεϊσα έκ της γαλλικής... Παρά Σπυρίδωνος Βλαντί. Καί προσφωνηθεϊσα τοις. . . Άμβροσίω, καί Μιχαήλ άδελφοϊς Ράλλη. Τόμος Τρίτος... Ένετίησιν 1790. Παρά Νικολάω Γλυκεϊ...

(Πλουμίδη, Πάδοβα άρ. 14) 2. Όμιλίαι περί πληθύος κόσμων τοϋ. . . Φοντενέλ... Μεταφρασθεϊσαι..., Παρά

Παναγιωτάκη Καγκελλαρίου Κοδρικά... δια Προσταγής Τοϋ.. . 'Ιωάννου Μιχαήλ, Κωνσταντ. Σούτζου... Έν Βιέννη 1794... Τυπογραφία Γεωργίου Βεντότη.

(Λαδα­Χατζη δήμου 1, άρ. 179) 3. Les Caractères de Théophraste d'après un manuscrit du Vatican... Par Coray...

A Paris. . . (1799). (Πλουμίδη. Μαρκιανή άρ. 29. Λαδά­Χατζηδήμου 2, άρ. 182) 4. Παιδαγωγία..., περί τοϋ πώς δει άνατρέφεσθαι τα Παιδία. Συντεθεϊσα μεν παρά

τοϋ . . . Γαβριήλ Καλλονδ, . . .εκδοθείσα, παρά Ιγνατίου Άρχιμανδρίτου, καί Γεωργίου Καλλονα τών Αύταδέλφων. Έν Βιέννη... 1800.

(Γκίνη­Μέξα, άρ. 33) 5. Έρμης ό Λόγιος, Βιέννη 1811 ­1821 (Γκίνη, Κατάλογος, άρ. 147)

­ 4 8 5 —

6. Συνοπτική 'Ιστορία της Ελληνικής φιλολογίας... έκ τοϋ Γαλλικού υπό (Ν. Σκούφου. Τόμος Α'. Έν Βιέννη, 1816.

(Γκίνη ­ Μέξα, άρ. 933) 7. Ώγυγία ή 'Αρχαιολογία..., συνταχθείσα υπό 'Αθανασίου Σταγειρίτου... Τόμος

δεύτερος. Έν Βιέννη... 1816. Πβ. άρ. 10. (Γκίνη­Μέξα, άρ. 938) 8. Ώγυγία.. . Τόμος τρίτος. Έν Βιέννη... 1817. (Γκίνη­Μέξα, άρ. 1013)

9. Σύντομος γενική ιστορία εις δύω τόμους διηρημένη συλλεχθεϊσα έκ παλαιών τε καί νεωτέρων Συγγραφέων... υπό Δημητρίου Νικολάου Δαρβάρεως... Τόμος Β' περιέχων τήν Ίστορίαν των νΰν κρατούντων εθνών. Έν Βιέννη... 1818.

(Γκίνη­Μέξα, άρ. 1098)

10. Ώγυγία.. . Τόμος τέταρτος. Έν Βιέννη... 1818. (Γκίνη­Μέξα, άρ. 1111)

11. Ψαλτήριον Δαβίδ... έξηγηθέν παρά τοϋ. . . Θεοδωρήτου, επισκόπου Κύρου, καί μεταγλωττισθέν... παρά 'Αγαπίου Μοναχού, τοΰ Κρητός... Έκδοσις δευτέρα. Έν Βε­

νετία, έν τη τυπογραφία Πάνου Θεοδοσίου... 1820. (Γκίνη­Μέξα, άρ. 1291)

12. Λεξικόν δια τους μελετώντας τά τών παλαιών Ελλήνων συγγράμματα... υπό Κωνσταντίνου Μιχαήλ Κούμα. Τόμος πρώτος, Α­Λ. Έν Βιέννη... 1826.

(Γκίνη­Μέξα, άρ. 1592)

13. Τύχαι Τηλεμάχου... συντεθεϊσαι μεν γαλλιστί παρά τοϋ. . . Φενελόν μεταφρα­

σθεΐσαι δε υπό Δ. Π. Γοβδελά... Επιστασία... 'Αντωνίου Α. Πατεράκη Χίου. Τόμος πρώτος. Βενετία Παρά Φραγκίσκω τφ Άνδρεόλα. 1830.

Τον ϊδιο χρόνο : Τόμος δεύτερος. (Γκίνη­Μέξα, άρ. 1995)

14. A Modern Greek and English Lexicon, . . .by the Rev. I. Lowndes... London. 1837.

(Legrand, Ionienne Ι, άρ. 1274)

15. Γεωγραφία εκτεθείσα... υπό 'Αδριανού Βάλβι έρμηνευθεϊσα... ύπο Κ. Μ. Κούμα... εξεδόθη επιστασία... Δ. καί Ν. Άργυριαδών. Τόμος πρώτος... Έν Βιέννη.. 1838.

(Γκίνη­Μέξα, άρ. 2936)

16. Πατρική Συμβουλή... 'Υπό τοΰ. . . 'Ιωακείμ Ερρίκου Κάμπε Καί τοϋ έκ τής Γερμανικής μεταφράσαντος Α. Ρ. Ραγκαβή... Τόμος Β'. Έν 'Αθήναις... 1838.

(Γκίνη­Μέξα, άρ. 3022)

17. Επιτομή τής ιστορίας τής αναγεννηθεί ση ς Ελλάδος.. .παρά 'Αμβροσίου Φραν­

τζή. . . προσφωνηθεΐσα... Όθωνι τω Α'. Τόμος πρώτος. Έν 'Αθήναις, . . .1839. (Γκίνη­Μέξα, άρ. 3128)

18. Ή ορφανή τής Χίου. . . .'Υπό 'Ιακώβου Γ. Πιτζιπίου. Τόμος πρώτος. Έν Έρμου­

πόλει, ...1839. (Γκίνη­Μέξα, άρ. 3138)

19. Σχολεΐον τής μορφώσεως τών ηθών Περί καλής καί ενάρετου ανατροφής τών τέ­

— 486 —

κνων... παρά τοΰ εν Θήρα Γαλλικού Άντιπροξένου κυρίου Γουλιέλμου Ά λ β η . . . Έν 'Αθήναις.. . 1839.

(Γκίνη­Μέξα, άρ. 3203) 20. 'Ισοκράτους τα άπαντα μετά σχολίων... εκδοσις... Κοραή των 1807. Τυπώνον­

ται εκ δευτέρου άπαραλλάκτως παρά 'Αθηνοδώρου Π. Σοφιανοπώλου... Μέρος πρώτον, 'Αθήναι, ...1840.

Τον ϊδιο χρόνο : Μέρος δεύτερον. (Γκίνη­Μέξα, άρ. 3328) 21. Κτιτορικον ή προσκυνητήριον της . . . μονής τοϋ Μεγάλου Σπηλαίου... Άθή­

νησι. . . 1840. (Γκίνη­Μέξα, άρ. 3341) 22. Άνακάλυψις τής 'Αμερικής... υπό Ι. Ε. Κάμπη. Μετεφράσθη... ύλό Α. Ρ.

Ραγκαβή Τόμος Α' Άθήνησι, ...1841. Τον ϊδιο χρόνο : Τόμος Β'. (Γκίνη­Μέξα, άρ. 3423) 23. Enologia ο l'arte di fare, e conservare li vini... Οινολογία, ήτοι περί οινοποιίας

κατασκευής, και συντηρήσεως των οϊνων... 'Εν 'Αθήναις . . .1842­1843. (Γκίνη ­ Μέξα, άρ. 3612) 24. Έπιστολαί Ί . Α. Καποδίστρια..., έκδοθεϊσαι δέ παρά Ε. Α. Βετάν, ...μετα­

φρασθεΐσαι έκ τοϋ γαλλικού παρά Μιχαήλ Γ. Σχινδ. Τόμος τρίτος Άθήνησιν, . . . 1842. (Γκίνη­Μέξα, άρ. 3616) 25. Τεχνολογικόν τής αρχαίας ελληνικής γλώσσης συνταχθέν υπό Ν. Βάμβα...

Έκδοσις τρίτη, . . . Έ ν 'Αθήναις, ...1846. (Γκίνη­Μέξα, άρ. 4478) 26. Πρακτική 'Αριθμητική. Προς χρήσιν των μαθητευόντων... 'Υπό Χ. Βάφα...

Εκδίδεται τό τέταρτον. Άθήνησιν 1849. (Γκίνη­Μέξα, άρ. 5031) 27. Σημειώσεις εις τους τοϋ Δημοσθένους 'Ολυνθιακούς, Φιλιππικούς, τον περί στε­

φάνου... χάριν τής Ελληνικής Νεολαίας. 'Υπό τοϋ . . .Ν . Βάμβα, . . . Έ ν 'Αθήναις, ...1849.

(Γκίνη­Μέξα, άρ. 5051) 28. Στοιχεία αριθμητικής ύπό Γ. Κόνδη, προς χρήσιν των τα έγκύκλια διδασκομένων

μαθητών. Έν 'Αθήναις... 1850. (Γκίνη­Μέξα, άρ. 5302) 29. Επίτομος λατινική γραμματική προς χρήσιν των ελληνικών σχολείων και γυ­

μνασίων... Ύπό Ευθυμίου Καστόρχη, . . . Έ ν 'Αθήναις, τύποις και άναλώμασι Σ. Κ. Βλαστού... 1851. [Δύο αντίτυπα].

(Γκίνη-Μέξα, άρ. 5426) 30. Επιτομή τής Ρωμαϊκής 'Ιστορίας... συγγραφεϊσα μέν Άγγλιστί ύπό τοϋ Γόλδ-

σμιθ. . . μεταφρασθεϊσα... Ύπό Λεοντίου Μ. Άναστασιάδου. Μέρος Α' Δημοκρατία Ρωμαϊκή. Έκδοσις δευτέρα... Έν 'Αθήναις, Έκ τοΰ τυπογραφείου Σ. Κ. Βλαστοϋ. 1852.

(Γκίνη-Μέξα, άρ. 5693) 31. Λεξικόν τής Ελληνικής γλώσσης... υπό Σκαρλάτου Δ. τοΰ Βυζαντίου....

'Εκδοθέν... υπό 'Ανδρέου Κορομηλα, και άφιερωθέν τω . . ."Οθωνι τω Α'. Τόμος Α ' . . . Έν 'Αθήναις... 1852.

(Γκίνη-Μέξα, άρ. 5728)

— 487 —

32. Σπυρίδωνος Τρικούπη 'Ιστορία της Ελληνικής 'Επαναστάσεως. Τόμος Α' . . . ΈνΛονδίνω. . . 1853.

(Γκίνη­Μέξα, άρ. 6107) 33. Λεξικόν Άγγλοελληνικόν συνταχθέν και εκδοθέν... υπό Γεωργίου Πολυμερή.

Έν Έρμουπόλει... 1854. (Γκίνη­Μέξα, άρ. 6252) 34. Ή πρώτη νικητήριος μάχη της Ελληνικής 'Επαναστάσεως ή ό 'Αναγνώστης

Στριφτόμπολας, ποίημα Π. Ε. Ίατρίδου. .. Έν Πάτραις... 1860. (Γκίνη­Μέξα, άρ. 8237) 35. Ή Κωνσταντινούπολις ή περιγραφή... και ιστορική της. . . μεγαλοπόλεως...

υπό Σκαρλάτου Δ. τοϋ Βυζαντίου... Τόμος Β ' . . . Άθήνησιν, εκ τοΰ τυπογραφείου 'Αν­

δρέου Κορομηλά... 1862. (Γκίνη­Μέξα, άρ. 9122)

Ε Υ Ρ Ε Τ Η Ρ Ι Ο *

Αγάπιος Κρής, βλ. Λάνδος Ά γ . "Αθήνα 482, 484, 485, 486, 487 «Αθηνά» σύλλογος 482 Άνακάλυχρις της 'Αμερικής 486 Άναστασιάδης Λεόντ. Μ. 486 Άνδρεόλας Φραγκ. 485 'Αποθήκη των παίδων 484 Άργυριάδης Δ. 485 Ν. 485 Albe Guil. 486

Βάλβης 'Αδριανός βλ. Balbi Adr. Βόμβας Ν . 486 Βατικανό 484 ΒάφαςΧ. 486 Βενδότης Γεώργ. 484 Βενετία 482, 484, 485, Βιβλιοθήκες : Μαρκιανή (Βενετία) 484 | Πάδοβα, Biblioteca Civica 484

Biblioteca Universitaria 484 Βιέννη 482, 484, 485 Βλαντής Σπυρ. 484 Βλαστός Σ. Κ. 486 Βυζάντιος Σκαρλ. Δ. 486, 487 Balbi Adr. 485 Bétant Elie­Ami 486

Γαζής Άνθιμος 481 Γεωγραφία 485 Γκίνης Δ. Σ. 484 βλ. και Γκίνης­Μέξας Γκίνης­Μέξας 482, 484, 485, 486, 487, Γλυκύς Νικ. 484 Γοβδελδς Δ. Π. 485 Γόλδσμιθ βλ. Goldschmith Campe Ι. Η. 485, 486 Coray βλ. Κοραής Άδαμ. Δαβίδ 485 Δάρβαρης Δημ. Ν. 485 Δημοσθένης 486

Ελληνορθόδοξη Κοινότητα Τεργέστης 482

Έπιοτολαί 486 'Επίτομη της Ρωμαϊκής 'Ιστορίας 486 'Επίτομος λατινική γραμματική 486 'Ερμής δ Αόγιος 481, 484 Ερμούπολη 485, 487 Enologia 486

FénelonF. 485 Ferrier 481 Fontenelle 484

Goldschmith 486

Ήλιου Φ. 482 Ή Κωνσταντινούπολις 487 Ή ορφανή της Χίου 485 Ή πρώτη νικητήριος μάχη 487

Θεοδοσίου Πάνος 485 Θεοδώρητος επίσκοπος Κύρου 485 Θεόφραστος βλ. Théophraste Θήρα 486

Ίατρίδης Π. Ε. 487 'Ιγνάτιος άρχιμ. βλ. Καλλονας 'Ιγνάτιος 'Ιησουίτες σχολή 482 'Ισοκράτης 486 'Ιστορία τής'Ελλην. 'Επαναστάσεως 4SI

Καλλονάς Γαβριήλ 484. Γεώργιος 484. 'Ιγνάτιος 484

Κάμπε(η) Ι. Ε. βλ. Campe Ι. Η. Καποδίστριας Ι. Α. 486 Καραβιάς Νότης 482 Καστόρχης Εύθ. 486 Κατσιαρδή "Ολγα 483 Κέδρος Κλεόβουλος 481, 482, 483 Κέδρου 'Ολυμπία 483 Κοδρικάς Παναγ. 484

* Μέ τα πλάγια τυπογραφικά στοιχεία δηλώνουμε τους τίτλους τών έντυπων. Οί αριθμοί παραπέμπουν στις σελίδες.

— 489 —

Κόνδης Γ. 486 Κοραής Άδαμ. 484, 486 Κορομηλάς 'Ανδρέας 486, 487 Κούμας Κ. Μ. 485 Κτιτορικον 486 Κωνσταντινούπολη 482

Λαδάς Γεώργ. Γ. 482. βλ. και Λαδάς ­

Χατζή δήμος Λαδας­Χατζηδήμος 484 Λάνδος Ά γ . 485 Λεξικον άγγλοελληνικον 487 Λεξικον δια τους μελετώντας 485 Λεξικον της Ελληνικής γλώσσης 486 Λονδίνο 485, 487 LegrandÉ. 484, 485 Les Caractères de Théophraste 484 Lexicon (modem Greek and English) 485 Lowndes I. 485

Μέξας Β. Γ. βλ. Γκίνης­Μέξας Μονή Μεγάλου Σπηλαίου 486

Ό θ ω ν Α' 485, 486 Οινολογία 486 Όμιλίαι περί πληθύος κόσμων 484

Πάδοβα 484 Παιδαγωγία 484 Παρίσι 481, 484 Πατεράκης Ά ν τ . Ά . 485 Πάτρα 487 Πατρική Συμβουλή 485 Πιζάνης Κωνστ. 482 Πιτζιπιος Ίάκ. Γ. 485 Πλουμίδης Γ. Σ. 482, 484 Πολυμερής Γεώργ. 487 Πρακτική 'Αριθμητική 486

Pernot Hubert 484

Ραγκαβής Α. Ρ. 485, 486 Ράλλης 'Αμβρόσιος 484 Μιχαήλ 484 Ροβέρτειος σχολή 482

Recueil de cent estampes 481

Σημειώσεις εις τους (λόγους) τον Δημοσθένους 486

Σκλαβενίτης Τρ. Ε. 483 Σκοϋφος [Ν.] 485 Σοϋτζος Ι. Μ. Κ. 484 Σοφιανόπωλος Ά θ η ν . Π. 486 Σταγειρίτης Άθαν . 485 Στοιχεία, αριθμητικής 486 Στριφτόμπολας 'Αναγνώστης 487 Συνοπτική ιστορία τής ελληνικής

φιλολογίας 485 Σύντομος γενική ιστορία 485 ΣχινάςΓ . 486 Σχολεϊον τής μορφώσεως των ηθών 485 Σχολική Έπετηρις 482

Τεργέστη 481, 482, 483 Τεχνολογικον 486 Τρακάκης Έμ. 482 Τρικούπης Σπυρ. 487 Τύχαι Τηλεμάχου 485 Théophraste 484

Φραντζής 'Αμβρόσιος 485

Χατζηδήμος Άθαν. βλ. Λαδας­Χατζηδή­

μος

Ψαλτήριον 485

Ώγνγία ή 'Αρχαιολογία 485

ΙΩΑΝΝΟΥ ΕΡ. ΖΕΓΚΙΝΗ Εισαγγελέως 'Εφετών

ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΑ ΚΙΝΗΜΑΤΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΚΑΤΑ ΤΑ ΕΤΗ 1465 — 1815

Δώδεκα ετη μετά τήν άλωσιν της Κωνσταντινουπόλεως ύπο τών Τούρκων (29 Μαΐου 1453) έγένετο ή πρώτη έπανάστασις τών Ελλήνων προς άνάκτησιν της ελευθερίας των.

Το κίνημα τοϋτο έξεδηλώθη το έτος 1465 εις Αΐγιον, Σπάρτην και Μάνην. Ή έπανάστασις αΰτη είναι πρόδρομος της μετά τεσσαράκοντα ετη από της αλώσεως, ήτοι κατά τό έτος 1495, γενομένης επαναστάσεως, ή οποία έξεδηλώθη και διεγράφη εις τό Έλληνικόν στερέωμα, «σαν της αυγής τό φεγγοβόλο αστέρι». Τότε (1495) ό βασιλεύς» της Γαλλίας Κάρολος, διεκδι­

κών κληρονομικά δικαιώματα από τον Άνδρέαν Παλαιολόγον, έπεχείσησε να έπαναστατήση τους "Ελληνας κατά τών Τούρκων. Οι αρχιερείς και οί προεστοί της Πελοποννήσου, της Στερεάς Ελλάδος, τής Θεσσαλίας και της 'Ηπείρου κατέστησαν αμέσως κοινωνοί τών μυστικών σχεδίων και άνέ­

λαβον τήν συναφή πρωτοβουλίαν. Οί Θεσσαλοί και οί Ήπειρώται κατέ­

λαβον τήν Σκόδραν εν Βορείω Ήπείρω, αλλά ουδεμία εκ μέρους του Καρόλου τους εδόθη, τελικώς, βοήθεια. Κατ' αυτόν δε τον τρόπον ή Ελληνική αΰτη έπανάστασις κατεπνίγη καί οί καταληταί έπεδόθησαν εις αγρίας όμαδικάς σφαγάς τών άγωνισθέντων δια τήν έλευθερίαν τών Ελλήνων.

Ή αποτυχία τής επαναστάσεως ταύτης δεν άπεκαρδίωσε τους "Ελλη­

νας παρά τήν αγριότητα τών εις βάρος των διωγμών. Τό Έλληνικόν έθνος ταχέως άνέκτησεν, εν τη υποδουλώσει του, τό συναίσθημα τής υπεροχής απέναντι του κατακτητοϋ.

Διαρκοϋντος του 16ου αιώνος (1500 ­ 1600) εξερράγησαν τέσσαρες επα­

ναστάσεις προς άπελευθέρωσιν τοϋ Ελληνικού γένους, τέσσαρες επανα­

στάσεις καί έκατόμβαι θυσιών. Αι έκατόμβαι αύται ήρχισαν ευθύς άμα τη είσόδω τοϋ 16ου αιώνος,

όταν ό Σουλτάνος Βογιαζήτ Β', (υιός του Πορθητοϋ) διέταξε μετά τήν αλω­

σιν τής Μεθώνης (1500), διατελούσης τότε ύπό Φραγκοκρατίαν, όπως άπαν­

— 491 —

τες οι πρεσβύτεροι των 12 ετών άρρενες κάτοικοι καρατομηθούν και εκ τών κεφαλών αυτών στηθούν δύο Πύργοι, αί δε γυναίκες και τα παιδιά έξανδραποδισθοΰν.

'Αλλ' οί Έλληνες έπίστευον άκλονήτως ότι, οι χρησμοί περί μελούσης απελευθερώσεως του γένους επρόκειτο να καταστούν ωραία πραγματικό­

της εις κάθε παρεχομένην εύκαιρίαν. Τό 1535, υποκινήσει τών Ενετών, οί Πελοποννήσιοι έξηγέρθησαν

κατά τών Τούρκων. Λόγω του ανοργάνωτου ή έπανάστασις απέτυχε και οί Τούρκοι έπεδόθησαν εις γενικήν σφαγήν τών χριστιανών. Ή δευτέρα έπανάστασις του 16ου αιώνος έγένετο τό 1571 εις την Στερεάν Ελλάδα. Τότε συμμαχικός στόλος Ενετών, 'Ιταλών και "Ισπανών κατεναυμάχησε παρά την Ναύπακτον τον Τουρκικόν στόλον και οί Έλληνες ένόμισαν εϋθετον τήν στιγμήν να αποτινάξουν τον ζυγό ν της δουλείας. 'Αποτυχία έκάλυψε και πάλιν τήν προσπάθειαν. 'Αγρία σφαγή έξαπελύθη και οί "Ελληνες της Άμφίσσης (Σαλώνων) έξωλόθρεύθησαν. Τήν αυτήν κακήν τύχην είχε και ή παρά του άρματωλοϋ Θεοδώρου Γρίβα κηρυχθείσα τό 1585 έπανάστασις εις τήν Άκαρνανίαν τήν οποίαν παρηκολούθησαν και οί άρματωλοί Δρά­

κος και Μαλαμος εις τήν "Ηπειρον. Ή ιδία ιστορία επανελήφθη: 'Αγρία σφαγή τών χριστιανών. Έπηκολούθησε και τετάρτη έπανάστασις διαρ­

κοΰντος του 16ου αιώνος. 'Αρχηγός της επαναστάσεως αυτής ήτο ό αρχι­

επίσκοπος Επιδαύρου Μακάριος Μελισσηνός καί συναρχηγός ό αδελφός του χωροδεσπότης Θεόδωρος. Οί δύο αδελφοί ύψωσαν τήν σημαίαν της επαναστάσεως τό 1575 εν Πελοποννήσω καί ιδίως εν Μάνη, άποδυθέντες αμέσως εις σκληρούς αγώνας. Για τήν όλοκλήρωσιν καί τήν καλήν εκβασιν του υπέρ της ελευθερίας αγώνος ύπελόγιζον εις τήν βοήθειαν καί τήν συμ­

παράστασιν του 'Ιωάννου του Αυστριακού, μετά του οποίου εϊχον έλθει εις κρυφάς συνεννοήσεις. 'Αλλά ή αναμενόμενη βοήθεια δεν εφθασεν. 'Αφού δέ ό 'Αρχιεπίσκοπος Μακάριος καί ό αδελφός του έσυνέχισαν επί δύο ετη τον κατά τών κατακτητών πόλεμον, καί μάλιστα, δια προσωπικών των δα­

πανών, ήναγκάσθησαν να αύτοεξορισθοϋν, καταφυγόντες πρώτον εις τάς χώρας του βασιλέως της Ισπανίας καί κατόπιν εις Νεάπολιν Έκεΐ άπέθα­

νον καί έτάφησαν εις τον Έλληνικόν ναόν τών 'Αποστόλων Πέτρου καί Παύλου, όπου καί σήμερον σώζεται ή επιτύμβιος επιγραφή ή διαμνημονεύ­

ουσα τάς πράξεις των. Ούτω τό τέλος καί της επαναστάσεως ταύτης ύπήρξεν άτυχες καί σκληρότατον δια τους Έλληνας. Πάντως όπως ή απελευθερω­

τική απόπειρα του αρχιεπισκόπου Επιδαύρου, παρά τό άτυχες της έκβά­

σεώς της, προεκάλεσε τότε γενικωτέραν έντύπωσιν, διότι παγκοσμίως ήκούσθη ότι όχι μόνον υφίστανται πάντοτε Έλληνες, αλλά καί ότι δεν παρα­

λείπουν εύκαιρίαν χωρίς να αποδυθούν εις αγώνας δια τήν έλευθερίαν.

— 492 —

Κατά τον 17ον αιώνα επτά οικουμενικοί πατριάρχαι έθανατώθησαν κατά τον άγριώτερον τρόπον, ϊνα τελικώς ό αριθμός των κατά την περίοδον της δουλείας θυσιασθεισών κορυφών της 'Ορθοδοξίας άνέλθη εις δέκα.

Ή με τήν εϊσοδον του Που αιώνος έκραγεισα έπανάστασις εΐχεν ώς κέντρον αυτής τήν Ήπειρον. Έκεΐ οι ίππόται τής Μελίνης (Μάλτας) συνεν­

νοηθέντες με τους φλογερωτέρους Έλληνας κληρικούς και προκρίτους, έμελέτησαν σχέδιον άποβάσεως, επί τω σκοπώ τής δημιουργίας προγεφυ­

ρώματος επί του υπό κατοχήν Ελληνικού εδάφους. Τα σχέδια όμως ταϋτα κατεδόθησαν εις τους δυνάστας και οΰτω ή άπόβασις απέτυχε, με αποτέ­

λεσμα να σφαγοϋν οι περισσότεροι τών μεμυημένων Ελλήνων. Αί κεφαλαί των σφαγέντων εστάλησαν εις Κωνσταντινούπολιν, όπου εξετέθησαν εις κοινήν θέαν. Ό Σουλτάνος τής περιόδου εκείνης Μεχμέτ Γ'. (1595­ 1608) διεκρίνετο δια τήν αγριότητα του. Ούτος άμα τη άναρρήσει αύτοϋ είς τον θρόνο ν εφόνευσε 19 αδελφούς και 10 γυναίκας του πατρός του, υπόπτους επί κυήσει.

Ή επομένη έπανάστασις του γένους υπήρξε μακρά είς εκτασιν χρόνου, διαρκέσασα περίπου, μετά διαλειμμάτων, 12 ολόκληρα ετη (1600­1612). Παραλλήλως υπήρξε και περισσότερον πανελλήνιος, λόγω τούτου και πολύ περισσότερον σκληρά και αιματηρά δια το γένος, ώς προς τα αποτε­

λέσματα της. Κύριος ύπικινητής του κινήματος τούτου εμφανίζεται ό από­

γονος τοϋ Μαρκίωνος Μομφερράτης Θωμά (υίοϋ του 'Ανδρόνικου Παλαιο­

λόγου) δούξ τοϋ Νεβέρ Κάρολος Β'. Γονζάγας, ό όποιος παρέβαλε κληρο­

νομικά δικαιώματα επί τοϋ αυτοκρατορικού θρόνου τών Παλαιολόγων. Τότε, μεταξύ τών άλλων, ό μητροπολίτης Τρίκκης Διονύσιος, ό απο­

κληθείς «Σκυλόσοφος», μετά πολλής φλογερότητος απεδέχθη τήν ολην κίνησιν και έπίστευσεν ότι παρείχετο μοναδική ευκαιρία δια τήν άπελευ­

θέρωσιν τοϋ γένους. Οΰτω και ένώ ό δούξ τοϋ Νεβέρ περιώριζε τήν δραστη­

ριότητα του εις συζητήσεις και διαπραγματεύσεις, είς συσκέψεις και δια­

βούλια, και είς ούδεμίαν ενοπλον συμπαράστασιν, ό Διονύσιος προεκάλεσε, το έτος 1600, έξέγερσιν του λαοΰ, άποτυχοΰσαν τελικώς. Ό Διονύσιος, συλληφθείς εν Ίωαννίνοις, έξεδάρη ζών, το δέ δέρμα του γεμίσαντες άχυρον το περιέφερον άπό πόλιν εις πόλιν και τέλος εις αυτήν τήν Κωνσταντινού­

πολιν. Καθ' δν τρόπον ό 17ος αιών εισήλθε με μίαν μακροχρόνιον άπόπειραν επαναστάσεως, καθ' όμοιον τρόπον και λήγοντος του αιώνος εκείνου, οι Έλληνες απεδόθησαν είς νέον αγώνα υπέρ τής ελευθερίας των. Παρά τάς εξοντωτικός πιέσεις, παρά τους αφόρητους διωγμούς, παρά τάς φρικώδεις συνθήκας διαβιώσεως, παρά τήν αγριότητα τήν έκδηλουμένην κυρίως με σκοπόν τον έξισλαμισμόν, ή Ελληνική φυλή δεν ύπέκυπτε.

Περί τα τέλη τοϋ 17ου αιώνος εξερράγη ό επί 16 έτη διαρκείας (1683 ­1699) πόλεμος μεταξύ τής Τουρκίας και Αυστρίας. Το 1684 ή Ελλάς ευρέθη

— 493 —

εν έπαναστατικφ οργασμώ. Οί αρχιερείς και οι προύχοντες άνέλαβον την ήγεσίαν του απελευθερωτικού εκείνου κινήματος και οί άρματωλοί έσπευ­

σαν να δώσουν το έθνικόν παρόν. Ή δε έπανάστασις έλαβε μέν πανελλήνιον χαρακτήρα, πλην όμως απέτυχε και αΰτη. Άπό τής πρώτης δεκαετίας του 18ου αιώνος οί Έλληνες άνεζήτουν τήν διέξοδον, ή οποία θα έφερε προς τήν άγουσαν εις τήν έλευθερίαν. Το 1709 έσημειώθη το κίνημα των Τσεκου­

ραίων. Επρόκειτο περί επεισοδίου, και όχι περί οργανωμένου κινήματος. Ύποκινηταί υπήρξαν οί Ρώσοι, οί όποιοι ταχέως εγκατέλειψαν τήν Ελλάδα εις το ελαιος του Θεοϋ. Κατά τήν αυτήν περίοδον έσημειώθησαν άλλεπάλ­

ληλαι απελευθερωτικοί μικροκρούσεις του εν τή Μικρά 'Ασία Ελληνισμού, εν τω συνόλω των δε αί σχετικαί προσπάθειαι υπερέβησαν τον αριθμόν 142. Τό σοβαρώτερον άπελευθερωτικόν κίνημα τών Ελλήνων, ή σοβαρω­

τέρα προσπάθεια προς άποτίναξιν του τουρκικού ζυγοϋ, έσημειώθη μετά τό δεύτερον ήμισυ του 18ου αιώνος. Πρόκειται περί τής πρώτης ώργανωμένης εθνικής έξορμήσεως. Διότι αί μέχρι τότε προμνησθεϊσαι απελευθερωτικά! άπόπειραι έχαρακτηρίζοντο ιδιαιτέρως άπό μίαν προχειρότητα, προεξο­

φλούσαν τήν άποτυχίαν. Ή έπανάστασις αυτή ύπεκινήθη υπό τής αυτοκρά­

τειρας τής Ρωσίας Αικατερίνης Β', τής Μεγάλης. Ή Αικατερίνη Β', δεν ένδιαφέρετο, ώς διεκήρυσσε δια τήν άνασύστασιν μιας Βυζαντινής αυτο­

κρατορίας, ελληνικής υφής. Ένδιαφέρετο δια μίαν Ρωσικήν αύτοκρατο­

ρίαν. Οί Έλληνες ήσαν συνεχώς έτοιμοι δι' έπανάστασιν, έτοιμοι ήσαν καί δταν άφίχθη εν Ελλάδι ό απεσταλμένος τής Αικατερίνης Β'., λοχαγός του Ρωσικού πυροβολικού, έκ Σιατίστης τής Μακεδονίας καταγόμενος, Γεώργιος Παπάζωλης.

Εις τήν έπανάστασιν έκείνην γνωστός είναι ό ρόλος τών 'Αλεξίου και Θεοδώρου Όρλώφ καί τό ατυχές τέλος της.

Μία χαρακτηριστική λεπτομέρεια είναι καί αυτή: Οί κατακτηταί, άντι­

ληφθέντες τήν σοβαρότητα τής καταστάσεως, άνεζήτησαν άγριωτάτας με­

θόδους προς καταστολήν τοΰ απελευθερωτικού κινήματος. Ό Σουλτάνος καί οί περί αυτόν συνεζήτησαν τήν λύσιν τής γενικής σφαγής τών Ελλήνων, αδιακρίτως φύλου και ηλικίας. Συνεφώνησαν όλοι, πλην όμως ό ναύαρχος Χασάν Τζεζαϊρλής εθεσεν εν ερώτημα, «Έάν οί Έλληνες φονευθώσι, ποίος θα πλήρωση τους φόρους;)). Τό ερώτημα άπεσόβησε τήν γενικήν σφαγήν, άλλα ουδόλως ήμόδισε καί τήν έπίτασιν τής εκδικητικότητος καί τήν έπιβολήν νέων βαρύτατων φόρων.

'Αρχομένου τοΰ 19ου αιώνος καί ενώ οί Σουλιώται έπραγματοποίουν άπό τοΰ 1800 μέχρι τοΰ 1803 έπανάστασιν κατά τοΰ κατακτητοΰ, έχοντες ώς πολε­

μικόν των ήγέτην τον μοναχόν Σαμουήλ, οί Έλληνες άλλων περιοχών άπε­

δύοντο μεταξύ τών ετών 1807 μέχρι 1815 εις άλλο άπελευθερωτικόν κίνημα. Οί άρματωλοί καί οί κλέφτες έπολέμων κατά τών Τούρκων και κατά τοΰ

— 494 —

Άλη πασά εν Ήπείρω. Έν Μακεδονία έμάχετο ό Νικοτσάρας μέ 550 λο­

γάδες. Εις τά Χάσια και τον Όλυμπον οί Βλαχαβαι και Λαζαΐοι ήγωνίζοντο αγώνα σκληρόν. Και εις την Πελοπόννησον ό Κολοκοτρώνης προητοί­

μαζε την τελικήν πορείαν προς όλοκληρωτικήν άπελευθέρωσιν. Αυτά εί­

ναι τά σπουδαιότερα απελευθερωτικά επαναστατικά κινήματα τών Ελλή­

νων κατά τα ετη 1465­ 1815. Υπάρχουν και άλλα μικροτέρας σημασίας. Οί ιστορικοί υπολογίζουν ότι από του 1453 μέχρι του 1821 εξερράγησαν 700 περίπου απελευθερωτικά κινήματα, τά όποια κατεπνίγησαν εις το αίμα και την σφαγήν.

ΝΕΣΤΟΡΟΣ E. ΚΟΥΡΑΚΗ Δικηγόρου 'Αθηνών

Η ΟΥΣΙΑ ΤΟΥ ΚΛΑΣΙΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

Συνήθως έρχεται εις τα έθνη μία στιγμή που και αί δυσκολίαι δια τήν προσπόρισιν των αναγκαίων έχουν καλυφθή, άλλα και ή ψυχή του ανθρώ­

που είναι ακόμη αμόλυντος άπό τό χρήμα. (Πλατ. Νόμ. Ε' 729α). Είναι ή στιγμή κατά τήν οποίαν ό άνθρωπος αρχίζει να χαίρεται όλίγην άνάπαυσιν και ­ αμόλυντος άπό τήν έπήρειαν του χρήματος ­ αφιερώνει τον ελεύθερον χρόνον του εις τήν άνάπτυξιν των αρετών του και εις τήν τελειοποίησιν του εαυτού του, μακράν πάσης ωφελιμιστικής επιδιώξεως. Αυτήν ακριβώς τήν στιγμήν σημειοϋται ή γένεσις κάθε ύψηλοϋ πολιτισμού. Και εξαρτάται άπό τήν ίδιοφυΐαν τοϋ κάθε λαοϋ ό βαθμός της πολιτιστικής αναπτύξεως εις τήν οποίαν θα φθάση.

Εις τήν άρχαίαν Ελλάδα ό πολιτισμός εφθασεν εις τό άνώτερον δυνατόν ύ'ψος του. Καί ώνομάσθη δια τό άφθαρτον της αξίας του «κλασι­

κός». Μέχρι σήμερον ό ελληνικός πολιτισμός εξακολουθεί να δεσπόζη εις τήν ζωήν τοϋ ανθρώπου, να δίδη λύσεις εις τα προβλήματα του καί εμπνευσιν εις τάς επιδιώξεις του.

Άλλα που οφείλεται αυτή ή αφθαρσία, ή κλασικότης τοϋ Ελληνικού Πολιτισμού; Πώς διατηρείται ακμαίος καί σύγχρονος έπειτα άπό τόσους αιώνας; Διττή είναι ή έξήγησις. Έν πρώτοις ό ελληνικός πολιτισμός εθε­

σεν επί τάπητος καί διηρεύνησεν έξονυχιστικώς όλα τα αιώνια προβλήματα τοϋ ανθρώπου. Έξήτασεν όλας των τάς πλευράς καί διετύπωσεν όλας τάς δυ­

νατός λύσεις. Οΰτω π.χ. εις τό ερώτημα ποίον τό άρμόζον δια τον άνθρωπον πολίτευμα δεν εδόθη μία μονόπλευρος άπάντησις άλλα διηρευνήθησαν όλα τα δυνατά πολιτεύματα (βλ. Πλάτ. Πολιτ. Η, 544C έπ. ώς καί Άριστ. Πολιτικά Γ, 1279α 24 έπ.) ώστε να καταδειχθοΰν τα πλεονεκτήματα και μει­

ονεκτήματα έκαστου καί να εντοπισθούν αί περιστάσεις εφαρμογής τούτων. Δεύτερον δε καί σπουδαιότερον, ό κλασσικός πολιτισμός έχει χαρα­

κτήρα ύπερβατικόν διότι πέραν της θέσεως των προβλημάτων καί διατυ­

πώσεως λύσεων έπί τούτων, έδημιούργησε μίαν μοναδικήν μέθοδον αναζη­

τήσεως των λύσεων αυτών:

— 4 9 6 ­

Ή όλη μέθοδος του διέπεται από μίαν προσπάθειαν εναρμονίσεως, έξισορροπίσεως τών αντιθέσεων, ώστε αί διάφοροι πτυχαί της ζωής να αξιοποιηθούν δλαι ώς είς έκάστην αρμόζει (πρβλ. Ν. Ε. Κουράκη, 'Αντι­

θέσεις και 'Αρμονία, 'Αθήναι 1971, εκδοσις Έλλην. 'Ανθρωπιστικής Εται­

ρείας, σελ. 7 έπ.) και να μη παραμεληθούν ώρισμέναι υπέρ άλλων. Κύριον συστατικό ν του άγαθοϋ έθεωρήθη ή αυτάρκεια (Πλ. Φίλ. 67Α και Άριστ. Ρητορ. 1362α28), δηλ. ή τελειότης ή οποία προέρχεται εκ τής αναμείξεως τών αντιθέτων στοιχείων (Πλ. Φιλ. 64D). 'Ακριβώς δέ αύτη ή προσπάθεια αναμείξεως τών αντιθέτων στοιχείων, ή ΑΡΜΟΝΙΑ, αποτελεί το βασικόν γνώρισμα του Κλασσικού Πολιτισμού (C. Μ. Bowra, the Creek Experience, London 1957, σελ. 19).

Ή αρμονία όμως είναι έννοια ουχί ποσοτική άλλα ποιοτική. Ό δέ συνδυασμός τών αντιθέσεων επιτυγχάνεται ουχί με τήν ϊσην άλλα με τήν πρέπουσαν μεταχείρισιν (Πλ. Πολιτικός 284Ε). Πολλάκις ϊσον και και πρέπον συμπίπτουν. Συνήθως όμως τα στοιχεία τα άπαρτίζοντα τήν άρμο­

νίαν έχουν μεταξύ των σχέσιν ιεραρχίας και το εν εξαρτάται εκ του άλλου. 'Εναπόκειται δέ είς τον εναρμονίζοντα τα στοιχεία αυτά το που θά ριφθή το βάρος τής όλης αξιολογήσεως και το ποιαι άξίαι θά αποτελέσουν τό.ν κεντρικόν άξονα εκ του οποίου θά εξαρτηθούν αί άλλαι.

Οί "Ελληνες Κλασσικοί ώς άξονα τής εναρμονίσεως έθεσαν εν ιδεώδες άνθρωπιστικόν, πνευματικόν και ηθικόν. Ά ν θ ρ ω π ι σ τ ι κ ό ν διότι έπίστευσαν ότι ό άνθρωπος έχει μεγαλυτέ­

ραν σημασίαν άπό το περιβάλλον του και ότι θεμελιώδης άπασχόλησίς του πρέπει να είναι ή εντός τών δυνατοτήτων του (Χ) επίτευξις ενός τρόπου ζωής τοιούτου, ώστε να έπωφεληθή άπό τήν ιδιότητα του ώς άνθρωπου και άπό ό,τι χαρακτηρίζει, διαφοροποιεί και εξυψώνει τήν ανθρωπινή ν φύσιν εν μια λέξει ή έπίτευξις τής 'Αρετής (R. W. Livingstone, Greek Ideals and Modern Living, Cambridge 1935, σελ. 88 ώς και Ι. θ . Κακριδή, Ελληνική Κλασσική Παιδεία, 'Αθήναι 1941, σελ. 17­ 19).

Π ν ε υ μ α τ ι κ ό ν διότι οί Κλασσικοί όχι μόνον έθεώρουν τά πνευ­

ματικά αγαθά ώς θεία (Πλ. Νόμ. Α, 631) και έξέφραζον ρητώς τήν προτίμη­

σίν των προς τάς πνευματικός απολαύσεις έναντι τών υλικών (Πλάτ. Φίλ. 67Β), άλλα και διότι έπεδίωκον τάς πνευματικάς ταύτας απολαύσεις δι'

1. Ή έπιδίωξις στόχων εντός τών ανθρωπίνων δυνατοτήτων έθεωρήθη ώς βασική προϋπόθεσις ευοδώσεως τών στόχων τούτων και ώς κέντρισμα προς τήν αύτογνωσίαν (αυτή ήτο καί ή έννοια τοϋ «μέτρου» — βλ. Πινδ. Πυθ. III 61 ­ 62 και Πινδ. Νεμ. XI 29 ­32). Πέραν τών ορίων τούτων αί ανθρώπινοι επιδιώξεις θα έχάνοντο εις τήν άμορφίαν καί αί άνθρώπιναι δυνάμεις θα συνετρίβοντο.

­ 4 9 7 ­

έαυτάς ­ χωρίς ύστεροβουλίαν και φιλοκέρδειαν (Άριστ. Πολιτ. 1338α33 έπ. και R. W. Livingstone άνωτ. σελ. 79 και 53).

Η θ ι κ ό ν τέλος διότι παρ' όλον τό ευρύ και συγκαταβατικόν των πνεύμα οί Κλασσικοί ουδέποτε ανεγνώρισαν ώς αγαθά καταστάσεις αν­

τιθέτους προς την άρετήν και την δικαιοσύνην έστω και ώς τρόπον άντα­

ποδόσεως του κακοϋ (Πλ. Κρίτων 49C ­ πρβλ. Πλάτ. Γοργ. 469C και Άριστ. Ρητορ. 1364β22). Τάς αντιμετώπισαν πάντοτε ώς παράγοντας ανατρέποντας την ψυχικήν ύγείαν του άνθρωπου (Πλ. Πολ. Δ, 445 Α ­ Β ­ πρβλ. αυτόθι 1, 613D και Πλ. Κρίτ. 48α) και επισκιάζοντας εις τά όμματα των άλλων και τα λοιπά τυχόν πλεονεκτήματα ή φυσικά προτερήματα ενός άνθρωπου. (Πλ. Μενέξ. 246Ε και Πλ. Πολιτ. 1,608Β).

Έπί τη βάσει του ανθρωπιστικού πνευματικού και ήθικοϋ τούτου ιδεώ­

δους οί Κλασικοί ήξιολόγησαν και έτοποθέτησαν ίεραρχικώς τάς αξίας, επιτυγχάνοντες ούτω τήν Άρμονίαν. Αι άξίαι έχουν ολαι εις τό σύστημα των Κλασικών τήν σπουδαιότητα των. 'Αλλ' άλλαι, αί πνευματικαί, χρησι­

μεύουν ώς κριτήρια σκέψεως και σκοποί δράσεως, άλλαι δέ, αί ύλικαί, ώς μέσα πραγματώσεως των πνευματικών άξιων. Ή εκλεκτική αυτή άλλα πλή­

ρης άξιοποίησις όλων των άξιων θά ήδύνατο να όνομασθη ΕΚΛΕΚΤΙΚΗ ΠΛΗΡΟΤΗΣ.

32

ΧΑΡΗ Ι. ΤΟΥΛ Όμότ. Καθηγητού

ΔΙΑΤΙ ΔΕΝ ΕΦΥΓΟΔΙΚΗΣΕΝ Ο ΣΩΚΡΑΤΗΣ

Το ερώτημα, διατί δεν έφυγοδίκησεν ό Σωκράτης, δεν συνεζητήθη, ώς φαίνεται, κατά την αρχαιότητα. Τοϋτο δε ϊσως, διότι ή άπεικόνισις αύτοΰ ώς του ιδεώδους φιλοσόφου καί πολίτου ύπό του Πλάτωνος και του Ξενο­

φώντος, έθεωρήθη ώς δεδομένον μη έπιδεχόμενον συζήτησιν. Πιθανώς, καί διότι οί λόγοι τους όποιους προβάλλει ό Σωκράτης εις τον Κρίτωνα, ότε ό ανωτέρω έπρότεινε να τον φυγάδευση εκ της φυλακής, έθεωρήθησαν ώς ισχύοντες καί δια τήν περίπτωσιν τής φυγοδικίας του. 'Όπως εκ τής πα­

ρούσης μελέτης όμως θα καταδειχθή, ή μόνη δυνατότης δια τον φιλόσοφον να άποφύγη τήν είς θάνατον καταδίκην του ήτο ή φυγή προ τής ενάρξεως τής δίκης. Πριν όμως είσέλθωμεν είς τό θέμα, θα ήτο χρήσιμον να προτά­

ξωμεν ολίγα τινά περί τής τηρούμενης τότε διαδικασίας είς περίπτωσιν καταθέσεως εναντίον πολίτου τινός καταγγελίας έπ' ασέβεια.

Ή καταγγελία δια τό αδίκημα τής ασεβείας κατά τήν εποχή ν τής δίκης του Σωκράτους έγίνετο δια τής καλούμενης γ ρ α φ ή ς . Παλαιότερον, μέχρι τής αναθεωρήσεως τών νόμων επί Εύκλείδου άρχοντος (403 π.Χ.), ή δίωξις τοϋ άσεβους έγίνετο κ α τ ' ε ι σ α γ γ ε λ ί α ν. Ή κυριωτέρα δια­

φορά τής εισαγγελίας από τής γραφής συνίστατο εις τήν προστασίαν, τήν οποίαν άπέλαυε δι' αυτής ό καταγγέλλων. Διότι επί γραφής, ούτος έτιμω­

ρεΐτο δια μεγάλου προστίμου, είς ην περίπτωσιν ή καταγγελία του δέν συνεκέντρωνε κατά τήν δίκην τό 1/5 τουλάχιστον τών δικαστικών ψήφων. Όμοίως έτιμωρεΐτο ό καταγγέλλων δια προστίμου 1000 δραχμών, αν απέ­

συρε τήν καταγγελίαν του προ τής εκδικάσεως.1 Πας 'Αθηναίος πολίτης έδικαιοϋτο να κατάθεση γραφήν ασεβείας εναντίον άλλου. "Αρμόδιος άρχων προς παραλαβήν αυτής ήτο ό βασιλεύς, όστις έξήσκει τήν έποπτείαν επί τών θρησκευτικών ζητημάτων. Μετά τήν κατάθεσιν τής γραφής, ήκολούθει ή κοινοποίησίς της είς τον καταγγελλόμενον. Αύτη δε διενεργεΐτο υπό τοϋ ιδίου του καταγγέλλοντος, όστις συνωδεύετο κατά ταύτην υπό δύο μαρ­

1. Άνδοκ. Μυστ. Ι, 33., Πλάτ. Άπολ. 36α.

­ 4 9 9 ­

τύρων, καλουμένων κ λ η τ ή ρ ω ν . Συγχρόνως δέ έκάλει τον καταγγελλό­

μενον, όπως κατά τακτήν ήμέραν έμφανισθή ενώπιον του αρμοδίου δικα­

στικού λειτουργού. Κατά τον Πλάτωνα2, και ό Σωκράτης, μετά τήν κοινοποίησιν της κα­

ταγγελίας, προσήλθεν εις τήν Βασίλειον Στοάν προκειμένου να υποβληθή εις τήν καλουμένην ά ν ά κ ρ ι σ ι ν . Ό κατηγορούμενος άντέκρουε κατά ταύτην προφορικώς τήν καταγγελίαν δια της καλούμενης α ν τ ι γ ρ α ­

φ ή ς , διότι μόνον άπό του 378­7 π.Χ. αΰτη κατετίθετο εγγράφως. 'Αμφό­

τεροι οί αντίδικοι έβεβαίουν δι' όρκου, ότι τα επιχειρήματα των εΐχον κα­

λώς άποδοθή, τοϋτο δ' έκαλεΐτο ά ν τ ω μ ο σ ί α . Κατόπιν ό άρχων έμε­

λέτα τήν γραφήν και τήν άντιγραφήν, καί εφ' όσον έπείθετο δια το βάσιμον της καταγγελίας, παρέπεμπε τους αντιδίκους εις τό άρμόδιον δικαστήριον προς έκδίκασιν. 'Αλλ' ό άρχων ήδύνατο να καλέση επανειλημμένως τους αντιδίκους προς άνάκρισιν και τοϋτο ήτο εν εκ τών αιτίων τών σημειου­

μένων καθυστερήσεων. Τό κυριώτερον όμως ήτο τό πλήθος τών εορτάσι­

μων ή αποφράδων ήμερων, αί όποΐαι, ως λέγεται, ήσαν διπλάσιαι εις τάς 'Αθήνας ή άλλαχοϋ. Κατά τάς ημέρας ταύτας δεν συνεδρίαζον τα δικαστήρια, ώς επίσης καί κατά τάς 40 περίπου ημέρας κατ' έτος, ότε συνήρχετο ή εκκλησία του Δήμου3.

Διαρκοΰντος του 5ου αιώνος π. Χ., έκληροϋντο κατ' έτος εις τάς 'Αθή­

νας 6000 πολϊται ώς δικασταί. Παρά τό όνομα των, μάλλον πρέπει να παρα­

βληθούν προς τους σημερινούς ενόρκους. Οί δικασταί ώρκίζοντο άμα τή άναλήψει τών καθηκόντων αυτών καί δι' όλον τό διάστημα της θητείας. Έλάμβανον δέ τότε ώς έμβλημα τοϋ αξιώματος των τό λεγόμενον π ι ν ά ­

κ ι ο ν4. Εις τους δικαστάς έδίδετο άποζημίωσις δια τήν παράστασιν των, ανερχομένη αρχικώς εις δύο όβολούς, άλλ' αύξηθεΐσα κατόπιν εις τρεις. "Ή άποζημίωσις ισοδυναμεί προς τό 1/3 τοϋ ελαχίστου ποσοϋ συντηρήσεως τετραμελοΰς οικογενείας5. Περί τό τέλος τοϋ Πελοποννησιακού πολέμου όμως, λόγω της σημειωθείσης λειψανδρίας, πας πολίτης άνω τών 30 ετών ήδύνατο να εγγραφή εις τον κατάλογον τών δικαστών, εν όσω δέν υπήρχε κώλυμα6. Έκ τοϋ καταλόγου τούτου έκληροϋντο τήν πρωΐαν έκαστης δι­

κασίμου οί δικασταί, κατανεμόμενοι εις τά διάφορα δικαστήρια. Έφωδιά­

ζοντο δέ τότε με τό άντίστοιχον σ ύ μ β ο λ ον. Τά δικαστήρια, εφ' όσον

2. Πλάτ. Εύθύφρ. 2α., Θεαίτ. 210α. 3. ψ. Ξεν. Άθην. Πολ. 3,8. 4. Ίσοκρ. 15, 21., Άριστ. Άθην. Πολ. 63,4. 5. F. Hommel, Heliaia, Phil. Suppl. 19, 2, 1927., A. R. W. Harrison, Law of A­

thens 1971. 6. Άριστ. Άθην. Πολ. 63.3.

— 500 —

έξεδίκαζον ιδιωτικάς υποθέσεις, συνεκροτοϋντο εκ 201 ή 401 δικαστών. Είς περίπτωσιν όμως δημοσίας δίκης (ήτοι γενικού ενδιαφέροντος), συμ­

μετεΐχον 501 δικασταί ή σπανιώτερον 1001 ή 1501. Ή δίκη έχωρίζετο εις τρία μέρη, εξ ών το πρώτον διετίθετο δια τήν άνά­

πτυξιν του κατηγορητηρίου, το δεύτερον διά τήν άπολογίαν καί το τρίτον δια τήν διενέργειαν τών λοιπών δικαστικών πράξεων, ώς των ψηφοφοριών κλπ. Ή διάρκεια της δίκης ώρίζετο αναλόγως της σπουδαιότητος αυτής. Προκειμένου όμως περί δημοσίας δίκης, όπως είς τήν περίπτωσιν του Σω­

κράτους, διετίθετο ολόκληρος ή ημέρα. Ώς μέτρον του χρόνου έλαμβά­

νετο ή μικρότερα ήμερα του έτους, ήτοι εννέα και ημίσεια ώραι. Ή διαμέ­

τρησις του χρόνου διαρκούσης της δίκης έγίνετο διά κλεψύδρας. Είς ην περίπτωσιν ô νόμος δεν προέβλεπε τήν ποινήν του αδικήματος, ώς επί της ασεβείας, τότε επρόκειτο περί τ ι μ η τ ο ϋ α γ ώ ν ο ς . Όποτε ήκολουθεΐτο μία περίεργος διαδικασία, εφ' όσον βεβαίως ό κατηγορούμενος εκρίνετο ένοχος. Πρώτον έδίδετο ό λόγος είς τον καταγγέλλοντα, όστις εντός ολίγων λεπτών τής ώρας ώφειλε να προτείνη το μέγεθος της ποινής, τοΰτο δ' έκα­

λεΐτο τ ί μ η σ ι ς. Καθ' όμοιον τρόπον έκαλεΐτο κατόπιν ό κατηγορούμε­

νος, όπως προβή είς άντιπρότασιν, ήτις έκαλεΐτο ά ν τ ι τ ί μ η σ ι ς . Ώ ς ήτο φυσικόν, ούτος έπρότεινε τότε τήν μικροτέραν δυνατήν ποινήν. Άλλα καί ô κατήγορος εϊχε τό δικαίωμα να προτείνη μείωσιν τής αρχικώς προ­

ταθείσης υπ' αυτού ποινής7. Κατόπιν έκαλοϋντο οι δικασταί να ψηφίσουν υπέρ τής μιας ή τής άλλης τών δύο προτάσεων8. Ή ελλειψις συγκεκριμένων ποινικών διατάξεων θα εδιδεν ασφαλώς άφορμήν προς αυθαιρέτους αποφά­

σεις τών αθηναϊκών δικαστηρίων, τοσούτο δε μάλλον, καθ' όσον ούτε άνα­

κεφαλαίωσις τών πορισμάτων τής δίκης έγίνετο υπό του προεδρεύοντος, ούτε ήκουλούθει ιδιαιτέρα σύσκεψις τών δικαστών προ τής ψηφοφορίας9. Τό αποτέλεσμα τής δευτέρας καί τελικής ψηφοφορίας έκαλεΐτο γ ν ώ σ ι ς, μετά τήν άνακοίνωσιν τής οποίας ουδεμία άλλη παρατήρησις ή λόγος επε­

τρέπετο πλέον εις τους διαδίκους. Άντίγραφον αυτής έδίδετο είς τους έν­

δεκα πολίτας τους επιφορτισμένους με τήν έκτέλεσιν τών δικαστικών απο­

φάσεων, καλουμένους καί έ π ι μ ε λ η τ ά ς κ α κ ο ύ ρ γ ω ν ή δ ε σ μ ο ­

φ ύ λ α κ α ς10.

Κατά τήν διάρκειαν τής δίκης, ό κατηγορούμενος εφυλάσσετο υπό Σκυθών τοξοτών. 'Ενίοτε μάλιστα ούτος προσήγετο εις τό δικαστήριον δέ­

7. Δημ. κ. Νικοστρ, 53.18. 8. Άριστ. Άθην. Πολ. 69,2., Πολιτ. 1268α6, Κ. Latte, RE. P.W. Suppl. 7, 1940,

1599, ΐδε καί Hommel καί Harrison. 9. J. Η. Lipsius, Att. Proz. 188, 1883­7. 10. Άντιφ. Ήρώδ. Φόν. 5, 17, 713., Η. Swoboda, Handb. Alt. Wiss. 6, I, 1925.

— 501 —

σμιος. Επειδή δε ή δίκη έτερματίζετο εντός της ιδίας ημέρας, άνευ διακο­

πής τίνος, δεν υφίστατο δια τον κατηγορούμενον ή δυνατότης να δραπέ­

τευση κατά τήν διάρκειαν αυτής, ώς κακώς άφίνει νά έννοηθή ή 'Απολογία του Ξενοφώντος11. Εις περίπτωσιν επιβολής τής θανατικής ποινής, αΰτη ήτο τελεσίδικος. Ό δε καταδικασθείς εις αυτήν κατά κανόνα έξετελεΐτο τήν έπομένην μετά τήν δύσιν του ηλίου12. Μόνον αν προέκυπτε θρησκευτικόν τι κώλυμα άνεβάλλετο ή έκτέλεσις, ώς εις τήν περίπτωσιν του Σωκράτους. Πάντως και τότε ό θανατοποινίτης παρέμενε δέσμιος μέχρις τής εκτελέ­

σεως αύτοϋ, όπως αναφέρεται εις τον πλατωνικόν Φαίδωνα13. Προς τοϋτο πιθανώς έχρησιμοποιεΐτο ή π ο δ ο κ ά κ κ η ή κοινώς ξ ύ λ ο ν, εντός του οποίου καθηλώνοντο οί πόδες14. Τήν εύθύνην τής φυλάξεως του θανατο­

ποινίτου εϊχον, ώς ελέχθη, οί ένδεκα δεσμοφύλακες, με έγγύησιν μάλιστα τήν ζωήν των. Έβοηθοϋντο δε εις τό έργον τοϋτο υπό υπηρετών, δούλων του Δημοσίου. "Ωστε, παρά τα λεγόμενα εις τον Κρίτωνα, ή δραπέτευσις εκ τής φυλακής φαίνεται αποκλειόμενη.

Επομένως, ή μόνη δυνατότης δια τον καταγγελθέντα νά άποφύγη τήν καταδίκην του ήτο ή φυγοδικία. Αύτη δε ήτο δυνατή άπό τής στιγμής τής καταθέσεως τής καταγγελίας και διαρκούσης τής ανακρίσεως μέχρι τής καθορισθείσης δικασίμου ημέρας. Ευνοϊκός παράγων δια τήν φυγοδικίαν ήτο τό γεγονός, ότι κατά κανόνα δεν έφηρμόζετο εις τάς 'Αθήνας ή προφυ­

λάκισις, εξαιρέσει σοβαρών τίνων εγκλημάτων, ώς λ.χ. τής προδοσίας. Οί λόγοι, δι' ους ό Σωκράτης δεν έφυγοδίκησεν, όπως τόσοι άλλοι

καταγγελθέντες δια τήν ιδίαν αίτίαν προ και μετά τήν δίκην του, δεν μνη­

μονεύονται. Πιθανώς όμως συμπίπτουν μετ' εκείνων, τους οποίους προ­

βάλλει εις τον Κρίτωνα, ότε απέκρουσε τήν πρότασιν τών μαθητών του νά συνεργήσουν εις τήν άπόδρασίν του εκ τής φυλακής. 'Ανεξαρτήτως λοιπόν αν ή άπόδρασις ήτο εφικτή ή μή, πρέπει νά τους άναφέρωμεν.

Ό Σωκράτης, καίτοι επικαλείται τήν λογικήν ώς τήν βάσιν επί τής οποίας θα στήριξη τα επιχειρήματα του εν τω Κρίτωνι15, ταΰτα εν τούτοις ολίγον αντέχουν εις τήν αύστηράν κριτικήν. Ώ ς υποστηρίζει, αποκρούει τήν δραπέτευσιν, διότι αΰτη θα άπετέλει άπείθειαν εις τους νόμους τής πόλεως16. Παρά ταύτα όμως αρνείται κατά τήν άπολογίαν του νά ύπακούση εις άπόφασιν του δικαστηρίου άπαγορεύουσαν είς αυτόν νά διδάξη, διότι

11. Ξεν. Άπολ. 23. 12. Π. Βιζουκίδης, Δίκη τοϋ Σωκράτους 1918. 13. Πλάτ. Φαίδ. 59ε. 14. "Ιδε λέξιν εν Liddell­Scott. 15. Πλάτ. Κρίτ. 46β. 16. Πλάτ. Κρίτ. 51γ, 52γ, 53δ, 54γ.

— 502 —

αυτή θα προσέκρουε προς τήν θείαν έντολήν17. Δεν θά άπετέλει όμως άπεί­

θειαν προς τους νόμους ή άρνησις αϋτης; Λόγω της αντιφάσεως ταύτης ό G. Grote (ό γνωστός ιστορικός) ώδηγήθη εις τήν ύπόθεσιν, ότι ό Πλάτων συνέγραψε τον Κρίτωνα μετά τήν δημοσίευσιν της 'Απολογίας, δια να εξου­

δετέρωση τήν κακήν έντύπωσιν, τήν οποίαν είχε προκαλέσει ή απείθεια του Σωκράτους18. Έν πάση περιπτώσει, το επιχείρημα τοϋ φιλοσόφου ότι κιν­

δυνεύει ή ύπόστασις της Πολιτείας, όταν οί πολϊται δέν ύποτάσσωνται εις τους νόμους αυτής, άλλα προσπαθούν να αποφύγουν τάς κυρώσεις των, ολίγον ευσταθεί, ώς αποδεικνύει ή ύπαρξις τότε εν Ελλάδι χιλιάδων φυγό­

δικων πάσης φύσεως19. Ό T. Kohler, εις τον πρόλογον της Δίκης τοϋ Σωκράτους, έργου του

Π. Βιζουκίδου, χαρακτηρίζει ώς νομικώς απαράδεκτα τα επιχειρήματα του Σωκράτους υπέρ της τυφλής υπακοής εις τους νόμους. Κατά τον ώς άνω, ό αδίκως καταδικασθείς ούδεμίαν ύποχρέωσιν έχει να δεχθή μοιρολατρικούς τήν καταδίκην του, διότι μία άδικος άπόφασις δέν μεταβάλλει το ψεύδος είς άλήθειαν. Κακώς λοιπόν εμφανίζεται ό Σωκράτης είς τον Κρίτωνα ώς συνή­

γορος των αδίκων δικαστικών αποφάσεων20. Ουδεμία ποτέ πολιτεία προέβαλ­

λε τήν άξίωσιν τοϋ αλάθητου, άλλα τουναντίον αύται έπικαλοΰνται τήν συν­

δρομήν όλων τών πολιτών προς έξεύρεσιν της αληθείας και έπιβολήν του δι­

καίου. Ούτε είναι ορθόν να παραβάλλωμεν τον δραπέτην έκ τής φυλακής με­

τά τοϋ φυγάδος στρατιώτου. Διότι ό έγκαταλείπων το πεδίον τής μάχης πα­

ραβιάζει ειδικώς δοθέντα ορκον, ότι θά υπεράσπιση τήν πατρίδα του μέχρι θανάτου. Είναι επίσης παράλογο ν να χαρακτηρίζεται ή έκουσία προσέλευ­

σις τοϋ αδίκως καταδικασθέντος Σωκράτους δια να πίη το κώνειον, ώς πρά­

ξις νομοταγής και πατριωτική. 'Αντιθέτως, ό καταδικαζόμενος εις θάνατον αποκόπτεται από τοϋ κορμοϋ τής Πολιτείας, ή οποία και τον αποστερεί τών πολιτικών δικαιωμάτων του. 'Επειδή δε κατά τήν αρχαιότητα ό δεσμός τοϋ πολίτου μετά τής πόλεως είχε και θρησκευτικόν χαρακτήρα, διότι ή πόλις έταυτίζετο μετά τοϋ πολιούχου θεοϋ, ό καταδικασθείς κατά τήν έποχήν έκείνην δέν διέφερε τοϋ άφορισθέντος ύπό τής 'Εκκλησίας κατά τον Με­

σαίωνα21. Εις τάς 'Αθήνας, και αυτός ακόμη ό ύπό κατηγορίαν διατελών άσεβης περιέπιπτεν εις άτιμίαν, αποκλειόμενος άπό τής εισόδου είς τα ιερά και τής συμμετοχής είς τάς θρησκευτικός και πολιτικάς εκδηλώσεις. 'Επί σοβαρωτέρου δέ παραπτώματος ήδύνατο νά φονευθή ατιμωρητί ύπό

17. Πλάτ. Άπολ. 29δ, 30ε. 18. R. Segl, Gymn. 78, 197, 437. 19. Ν. Α. Greenberg, Harv. St. Cl. Phil. 70, 1965, 45. 20. A. W. Adkins, κατά τον Greenberg. 21. F. Solmsen, Plat. Theol. 1942.

— 503 —

του πρώτου τυχόντος22. Επομένως, κατά τον Kohler, πας θανατοποινίτης, μη επωφελούμενος ευκαιρίας τινός να δραπέτευση, κατ' ούσίαν δεν διέφε­

ρεν από του αύτοκτονοΰντος. Άλλ ' ή ζωή, κατά τον ίδιον τον Σωκράτη είναι καθήκον, ή δε αυτοκτονία καταδικάζεται ρητώς υπ' αύτοϋ, πιθανώς υπό τήν έπίδρασιν ορφικών ή πυθαγορείων αντιλήψεων23. Και αυτή εισέτι ή πίστις εις τήν άθανασίαν της ψυχής, όπως εκτίθεται εις τήν Άπολογίαν και εις τον Φαίδωνα, δέν δικαιολογεί τήν έκουσίαν έγκατάλειψιν τής ζωής.

Έξ άλλου, ή αποδιδομένη υπό του Ξενοφώντος εις τον φιλόσοφον γνώμη, καθ' ην ό θάνατος καθίσταται ποθητός όταν φθάση τις εις το κορύ­

φωμα τής ανθρωπινής ευδαιμονίας, αποτελεί ήδονιστικήν άντίληψιν τής ζωής, μάλλον άρμόζουσαν εις τον Άρίστιππον και τους Επικούρειους ή εις τον Σωκράτη24. Άλλα καί αν εισέτι άποδεχθώμεν τήν άποψιν του Ξενο­

φώντος, ότι ό φιλόσοφος επεδίωξε τον θάνατον, πάλιν γεννάται ή απορία, διατί εξέλεξε προς τοΰτο τον άτιμωτικόν τρόπον τής δημοσίας εκτελέσεως; Έπί πλέον, είς τήν πλατωνικήν Άπολογίαν υποστηρίζεται, δτι ό Σωκράτης είχε τήν δυνατότητα κατά τήν άντιτίμησιν να προτείνη τήν έξορίαν25. Παρά ταύτα τήν απορρίπτει, με τήν δικαιολογίαν ότι ό εξόριστος καθί­

σταται το άντικείμενον τής γενικής περιφρονήσεως. Ό ισχυρισμός όμως ούτος διαψεύδεται έκ της υπάρξεως χιλιάδων εξόριστων πολιτικής ή άλλης φύσεως καθ' ολην τήν αρχαιότητα. Συν τοις άλλοις, και αυτός ό Σωκράτης παραδέχεται είς τον Κρίτωνα, δτι ή ζωή του εξόριστου δέν εΐναι πάντοτε δυσάρεστος, ιδίως μάλιστα αν διαθέτη τα προς το ζήν αναγκαία26. Τήν έξα­

σφάλισιν όμως τούτων άνελάμβανον οί μαθηταί του Κρίτων, Σιμμίας και Κέβης. Παρ' όλα ταύτα, ό φιλόσοφος προτιμά να άποθάνη είς τήν πόλιν, είς τήν οποίαν είχεν αδίκως καταδικασθή καί να εγκατάλειψη τα τέκνα του εν εσχάτη πενία (ϊσως λόγω δημεύσεως τής περιουσίας του) εις το έλεος τών παρανόμων Αθηναίων, αντί να τα παραλαβή μεθ' εαυτού εις Θεσσα­

λίαν ή άλλαχοΰ καί να τά άναθρέψη27. Ανεξαρτήτως όμως τών ανωτέρω αποριών, διερωτάται τις καί πώς εδέ­

χθη ό Σωκράτης νά κριθούν αί ήθικαί, θρησκευτικαί καί πολιτικαί πεποι­

θήσεις του παρά δικαστών, τών οποίων δέν άνεγνώριζε τήν αρμοδιότητα. Διότι ούτοι ήσαν, κατ' αυτόν, ουχί νομομαθείς, άλλ' έξελέγοντο κατά τύ­

22. Άνδοκ. Μυστ., Thalheim, RE, P.W. 2, 1896, 2101. 23. Πλάτ. Φαίδ. 62α­γ., J.C.G. Strachan, Cl. Quat. 20, 1970, 217. 24. Ξεν. Άπολ. 5­7., W. Schmid, Gesch. Gr. Lit. 1940. 25. Πλάτ. Άπολ. 37δ. 26. Πλάτ. Κριτ. 45βγ, 53δ­ε. 27. Πλάτ. Κριτ. 45γ, 54α, Ν. Α. Greenberg, ώς άνω.

— 504 —

χην δια κλήρου28. Έπί πλέον δε έπίστευεν ότι ήσαν προκατειλημμένοι εναντίον του29. Ή ύποστηριχθεΐσα άποψις, ότι δια της καταδίκης του ηθέ­

λησε νά απόδειξη τήν ορθότητα τών πεποιθήσεων του, όπως βραδύτερον οι χριστιανοί όμολογηταί, πολύ ολίγον είναι πιστευτή. Ούτε είναι πιστευτή και ή άλλη, ότι δια της καταδίκης του ηθέλησε να στιγματίση τους δικα­

στάς του και κατ' έπέκτασιν όλους τους 'Αθηναίους, ώς ασεβείς και δολο­

φόνους ενός σοφοϋ, όπως τους αποκαλεί είς τήν Άπολογίαν30. Τοΰτο άλλω­

στε θα ήτο άντίθετον προς τήν θείαν έντολήν να φροντίζη υπέρ της ψυχής των συμπολιτών του31. Ώς ορθώς παρετήρησεν ό 'Επίκτητος, αν ό Σωκρά­

της όντως επεθύμει τον θάνατον, ας ανέμενε τουλάχιστον τήν άφιξιν του σταυρού του και ουχί ασκόπως νά έξερεθίση τους δικαστάς32.

Τα ανωτέρω, αν άληΒεύουν, φαίνονται ακατανόητα δι' άνθρωπον όρθο­

λογιζόμενον, όπως οί πλείστοι εξ ημών παραδέχονται τον Σωκράτη. Θα έδικαιολογοΰντο μόνον, αν ή παράστασις τήν οποίαν εχομεν περί του προ­

σώπου του είναι εσφαλμένη. Θα επρεπεν όμως τότε νά φαντασθώμεν τον Σωκράτη ώς εν μυστικοπαθές και θεοφορούμενον (δαιμονόπληκτον) άτομον, όπως περιγράφονται υπό τών αρχαίων ό Πυθαγόρας, ό 'Εμπεδοκλής και βρα­

δύτερον ό 'Απολλώνιος ό Τυανεύς. "Αν όμως ό Σωκράτης ήτο έχέφρων, θα ήτο εϋλογον δια της φυγής νά επιζήτηση νά άποφύγη τήν άναπόφευκτον, ώς έπίστευε, καταδίκην του εις θάνατον. Τήν κοινήν ταύτην λογικήν εκφράζει και ό Λιβάνιος είς τήν Ά π ο λ ο γ ί α ν Σ ω κ ρ ά τ ο υ ς . « Ό π ά ς τ ι ς , α ν ε ύ φ ρ ο ν ώ ν, ε σ ω σ ε ν α υ τ ό ν κ α ι τ ό β ά ρ α θ ρ ο ν έ φ υ λ ά ­

ξ α τ ο,... τ ι ο ϋ ν θ α υ μ α σ τ ό ν, ε ι τ ι ς α δ ί κ ω ς , ο ύ κ ή θ έ λ η σ ε ν α π ο θ ά ν ε ι ν3 3 ; Τούτο άλλωστε έπραξαν και οί προ του Σωκράτους διω­

χθέντες φιλόσοφοι 'Αναξαγόρας και Πρωταγόρας, βραδύτερον δε και ό 'Αριστοτέλης, ότε περί τό τέλος του βίου του έδιώχθη έπ' άσεβεία. Ώ ς λέ­

γεται δέ, έδικαιολόγησε τήν φυγήν του ειπών, ότι « ο ύ β ο ύ λ ε τ α ι ' Α ­

θ η ν α ί ο υ ς δ ι ς ε ξ α μ α ρ τ ε ί ν ε ς Φ ι λ ο σ ο φ ί α ν3 4 . Δια τοΰτο νομίζομεν, ότι ή μόνη λογική έξήγησις διατί δεν έφυγοδί­

κησεν ό Σωκράτης, ήτο ή πεποίθησίς του ότι ή θα άπηλλάσσετο τής κατη­

γορίας, ή τό πολύ θα κατεδικάζετο εις πρόστιμον, όπως και προσέφερε, κατά τον Πλάτωνα, είς τήν άντιτίμησιν35. Τοΰτο όμως προϋποθέτει άρκετήν

28. Ξεν. Άπομν., Ι, 2, 9., Άριστ. Ρητ. 2, 22, 1393β4­8. 29. Πλάτ. Άπολ. 36α. 30. Πλάτ. Άπολ. 30δε, 38γ. 31. Πλάτ. Άπολ. 30α. 32. Άρριαν. Έπικτ. Διατρ. 2, 2, 18­20. 33. Λιβ. Άπολ. Σωκρ. 139, 140. 34. Ανλ. Π. *Ι. 3,36. 35. Πλάτ. Άπολ. 38β.

— 505 —

αισιοδοξίαν εκ μέρους του φιλοσόφου, αντιθέτως προς όσα υποστηρίζουν οι βιογράφοι του. Το ό,τι έπεκράτει άβεβαιότης διά την εκβασιν της δίκης, δύναται να συναχθη και εκ μιας πληροφορίας του Λιβανίου36. Κατ' αυτήν, ό "Ανυτος έδέχετο να άποσύρη την καταγγελίαν του, αν ό Σωκράτης ήθελεν εγκαταλείψει την διδασκαλίαν του. Ή πληροφορία όμως αϋτη είναι δυσκό­

λως πιστευτή, διότι εις τήν περίπτωσιν ταύτην θα ώφειλεν ό κατήγορος να πλήρωση πρόστιμο ν 1000 δραχμών. "Οθεν πιθανωτέρα είναι ή ύπόθεσις, ότι ό Σωκράτης έβάσιζε τήν αισιοδοξίαν του επί της προστασίας των πλου­

σίων καί ισχυόντων φίλων και μαθητών του, ως τών οικογενειών του Κρί­

τωνος, του Καλλίου, του Πλάτωνος, του 'Απολλοδώρου κ.ο.κ. 'Ενδεχομένως δε ένόμιζε τον εαυτόν του ασφαλή, ώς προστατευόμενον άπό πάσης πολιτι­

κής εκμεταλλεύσεως τής καταγγελίας έκ τής αμνηστίας του 403 π.Χ. καί του ψηφίσματος του Άρχίνου. Δια ποίον όμως λόγον ή δίκη έλαβε παρ' ελπίδα δυσμενή τροπή ν άγνοοϋμεν. Συνετέλεσαν άραγε αί πολιτικαί μηχανορρα­

φίαι του Άνύτου καί τών άλλων εχθρών του φιλοσόφου, ώστε να θεωρηθή ώς μή προστατευόμενος ύπό τής αμνηστίας; Γνωρίζομεν ότι έξηρέθησαν άπ' αυτής οί κατέχοντες τα αξιώματα τών δέκα καί τών ένδεκα ύπό τους τυράν­

νους, καθώς καί οί διορισθέντες ώς άρχοντες του Πειραιώς37. "Ισως όμως έξηρέθησαν καί άλλοι συνεργάται αυτών. ΤΑράγε άνηκε καί ό Σωκράτης εις τήν κατηγορίαν ταύτην; Τοϋτο θα ήδύνατο να συναχθη καί έκ τής εντο­

λής, τήν οποίαν έλαβε παρά τών τριάκοντα, να συλλαβή τον Λέοντα τον Σαλαμίνιον38. "Η μήπως ή υπερβολική αύτοπεποίθησίς του τον παρώ­

θησεν εις τήν υίοθέτησιν άσυνήθως προκλητικής τακτικής ενώπιον του δι­

καστηρίου, όπως τήν εμφανίζουν αί δύο Άπολογίαι; Τα ανωτέρω βεβαίως είναι άπλαΐ υποθέσεις, διότι πάντα τα άφορώντα εις τήν καταδίκην του φι­

λοσόφου έχουν διαστραφή ή συσκοτισθή ύπό του πολεμικού, απολογητικού καί εγκωμιαστικού χαράκτηρος τής σωκρατικής φιλολογίας.

"Αν όμως άμφισβητηθή κατ' αρχήν ή ίστορικότης τών σωκρατικών 'Απολογιών, τότε δέν δυνάμεθα να παρίδωμεν τον ισχυρισμόν τοΰ Μαξίμου του Τυρίου καί τοΰ Φιλοστράτου, κατά τον όποιον ό Σωκράτης κατεδι­

κάσθη αναπολόγητος39. Οί πλείστοι πιστεύουν ότι ό ισχυρισμός των απέ­

βλεπε να στιγματίση έτι μάλλον τήν παρανομίαν τών δικαστών καί τών 'Αθηναίων. Έν τούτοις ελήφθη σοβαρώς ύπ' όψιν ύπό τίνων νεωτέρων συγ­

γραφέων. Κατά τον Η. Gomperz, ό Μάξιμος παρέλαβε τήν πληροφορίαν

36. Λιβ. Άπολ. Σωκρ. 30. 37. "Αριστ. Άθην. Πολ. 39,6. 38. Πλάτ. Άπολ. 32γδ., 7η έπιστ. 324ε­325α. 39. Μάξ. Τύρ. 3,7ε Η., Φιλόστρ. Βίος Άπολλ. 8,2,298 Κ.

— 506 —

παρά τίνος των παλαιών σωκρατικών40. Την έπιβεβαίωσιν δε της γνώμης του ανευρίσκει εις τους πλατωνικούς διάλογους Γοργίαν και Θεαίτητον41. Εις τον Γοργίαν ό Σωκράτης παραδέχεται, ότι αν τυχόν άπελογεΐτο ενώπιον δικαστηρίου, θα παρέμενε με το στόμα άνοικτον και εν απορία πώς να προ­

χώρηση. Τα ϊδια περίπου επαναλαμβάνει εις τον Θεαίτητον περί τών φιλοσόφων εν γένει, οσάκις πρέπει να ομιλήσουν εις τό δικαστήριον. Ώ ς ισχυρίζεται ό Μάξιμος, ό Σωκράτης άπηξίωσε να άπολογηθή. Άλλα τοϋτο φαίνεται παράλογον. Πολύ πιθανώτερον είναι ότι ή απολογία του δεν υπήρξε πειστική δια τους δικαστάς, ϊσως δε και ατυχής, δι' δ και συνετέλεσεν εις τήν αυστηρότητα της καταδίκης του.

40. Η. Gomperz, Wien. St. 54, 1936, 32., W. A. Oldfather, Cl. Weekl. 31, 1938, 203. 41. Πλάτ. Γοργ. 386β., Θεαίτ. 172γ.

ΑΓΓΕΛΟ ­ ΔΙΟΝΥΣΗ ΔΕΜΠΟΝΟΥ

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΠΑΡΟΧΕΣ ΚΑΙ ΧΡΕΩΣΤΙΚΕΣ ΔΙΩΞΕΙΣ ΣΤΗΝ ΚΕΦΑΛΟΝΙΑ

ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΜΕΤΑ ΤΟ 1848­1849 ΠΕΡΙΟΔΟ

Τα τέλη της δεκαετίας τοϋ 1840, δύο σημαντικά γεγονότα έσημάδεψαν τήν ιστορία της Κεφαλονιδς. Ή στάση του Σταύρου στις 14 Σεπτεμβρίου 18481, και έντεκα μήνες αργότερα, τον Δεκαπενταύγουστο τοϋ 1849, ή πο­

λυαίμακτη στάση της Σκάλας2. Έκτος από τις στρατιωτικές επιχειρήσεις, τη δράση των στρατοδι­

κείων και τις ενέργειες τις αστυνομίας3, «τα γεγονότα» αυτά, είχαν επακό­

λουθο πολιτικές εξελίξεις και οικονομικές επιπτώσεις. Και γιά μέν τον αντί­

κτυπο στη γενική οικονομία τοϋ νησιοΰ, οι γνώσεις μας εΐναι επαρκείς, υστέρα άπό υπεύθυνες διεξοδικές αναπτύξεις4.

Δέν συμβαίνει όμως το ϊδιο μέ τον αντίκτυπο πού είχαν σέ επώνυμους ιδιώτες. Τα μέχρι σήμερα γνωστά μας στοιχεία ήσαν πολύ ελάχιστα, αν όχι ανύπαρκτα. Επίσης οι οικονομικές πιέσεις πού ασκήθηκαν εις βάρος κορυφαίων ριζοσπαστών, τήν περίοδο πού ακολούθησε, επειδή ακριβώς

1. Διάβαζε, Σ π ύ ρ ο υ Β ε ρ ύ κ ι ο υ , 'Ιστορία των 'Ηνωμένων Κρατών των 'Ιο­

νίων Νήσων, εν 'Αθήναις 1964, σελ. 260. Ή . Τ σ ι τ σ έ λ η, Κεφαλληνιακά σύμμικτα, Α ­έν 'Αθήναις 1909, σελ. 424. Ή . Ζ ε ρ β ο ύ Ί α κ ω β ά τ ο υ, Τά Κεφαλληνιακά, εκδοσις 1964, επιμέλεια Σ. Μυλωνά, σελ. 41.

2. Διάβαζε, Σ. Β ε ρ ύ κ ι ο , δ.π., σελ. 271. Ή . Τ σ ι τ σ έ λ η , δ.π., σελ. 149. Ή . Ζ ε ρ β ο ύ Ί α κ ω β ά τ ο υ , βιογραφία, επιμέλεια Χ. Θεοδωράτου, έν Αθήναις 1974, σελ. 43. Τοΰ ι δ ι ο υ, Τά Κεφαλληνιακά, δ.π., σελ. 41. Σ. Μ α λ ά κ η, απομνημονεύματα έπί της συγχρόνου ιστορίας, έν 'Αθήναις 1895, σελ. 225, σελ. 270 και συνεχ. Χ ρ. Θ ε ο­

δ ω ρ ά τ ο υ, προλεγόμενα, εις Η. Ζερβού Ίακωβάτου, Ή έπί των 'Αντικυθήρων αιχμα­

λωσία μου και ή των συναιχμαλώτων μου, 'Αθήναι 1972, σελ. ιστ'. 3. Πρβλ. Κ α τ α θ έ σ ε ι ς καί διαδικασίαι, επί των έν Κεφαλληνία κατά τό έτος

1849 συμβάντων. Κέρκυρα έν τη τυπογραφία της Κυβερνήσεως. 4. Πρβλ. Ή . Ζ ε ρ β ό Ί α κ ω β ά τ ο, στα Κεφαλληνιακά, δ.π., σελ. 47. Ή . Τ σ ι ­

τ σ έ λ η , δ.π., Β', έν 'Αθήναις I960, σελ. 451­452 και σελ. 578.Σ. Β ε ρ ύ κ ι ο , δ.π., σελ. 277.

— 508 —

αντιμετωπίστηκαν ώς ξεχωριστά γεγονότα, δέν έλαβαν την ερμηνεία πού θα δικαιολογούσε μία ενταξή τους σε γενικότερο πλαίσιο.

Ένα πλήθος ανέκδοτα έγγραφα, πού ήρθαν πρόσφατα στην επιφάνεια, του Τοπικού 'Ιστορικού 'Αρχείου Κεφαλληνίας, και άπό τά όποια θα δώσουμε τα κυριότερα, προσφέρουν αρκετές γνώσεις και για την πρώτη και για τη δεύτερη περίπτωση. Δείχνουν επίσης τη συμπεριφορά ((της αρχής», εϊτε παρουσιάζεται μέ επίσημη ιδιότητα, εϊτε με την κάλυψη συνεργατών της, απέναντι στους «παθόντες», πού είναι δικοί της, και απέναντι στους αντι­

πάλους της. Οι περισσότερες, μέχρι σήμερα, γνώσεις μας για τήν περίοδο 1848 ­ 1864,

προέρχονται κυρίως άπό έντυπο υλικό, πού άφορα δημοσιεύματα των εφη­

μερίδων τής εποχής1, και βιογραφίες ή αυτοβιογραφίες εξεχόντων παραγόν­

των τής περιόδου εκείνης. Ελλείπουν όμως τά αρχειακά στοιχεία γιατί τά δημόσια αρχεία, ελληνικά και ξένα, δέν είχαν μέχρι τώρα ερευνηθεί, ενώ τά ιδιωτικά ή χάθηκαν, ή μένουν ανέκδοτα ή απρόσιτα στα χέρια απογό­

νων2. Τούτο είχε σαν αποτέλεσμα, τά γεγονότα τής Σκάλας πού ανήκουν στην

περίοδο αυτή, να δεχτούν πολλές αντιφατικές ερμηνείες. Πολλοί τά θεώ­

ρησαν κίνημα εθνικό3, άλλοι έργο τών καταχθόνιων, των αντιδραστικών δυνάμεων τής εποχής4, πού εξυπηρετώντας τους σκοπούς τών "Αγγλων και τών συνεργατών τους, τά υποκίνησαν για νά ξεσπάσει ή γνωστή τρομοκρα­

τία τών στρατοδικείων καί νά ανασταλούν οι μεταρρυθμίσεις5. Υπάρχουν καί άλλοι ερευνητές πού τά χαραχτηρίζουν «λαϊκό κίνημα»6

καί άλλοι πρωτοποριακή αγροτική εξέγερση7.

1. Σ. Β ε ρ ύ κ ι ο ς , ο.π., σελ. 271. 2. Γ. Ά λ ι σ α ν δ ρ ά τ ο ς, στα 'Ιωσήφ Μομφεράτου βιογραφικά σημειώματα.

Δελτίον 'Αναγνωστικής Εταιρίας Κερκύρας, 1970, έτος 7ο, αριθ. 7, σελ. 8. 3. Πρβλ. Σ. Β ε ρ ύ κ ι ο , ο.π., σελ. 270. Ή . Τ σ ι τ σ έ λ η , δ.π., Α', σελ. 150. Σ.

Μ υ λ ω ν ά , εισαγωγή εις Ή . Ζ ε ρ βοϋ Ίακωβάτου, Επτανησιακό Ριζοσπαστισμό, 'Α­

θήνα 1964, σελ. 17. 4. Πρβλ. Βιογραφία Ή . Ζ ε ρ β ο ϋ Ί α κ ω β ά τ ο υ , ο.π., σελ. 43. 5. Ν. Τ ζ ο υ γ α ν ά τ ο υ, Το αγωνιστικό ήθος τών ριζοσπαστών. «Επτάνησος»,

'Αθήνα 1964, σελ. 211. Π. Χ ι ώ τ ο υ, ιστορία τοϋ 'Ιονίου Κράτους τ. II, σελ. 158. Διάβαζε καί : Β. Μ ε τ α ξ α, οί ωμότητες τών "Αγγλων, «Επτάνησος», ο.π., σελ. 241. Πρβλ. Ν τ ί ­

ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ , ό 'Ηλίας Ζερβός Ίακωβάτος καί ή "Ενωση τής Επτανήσου, 'Αθήναι 1964, σελ. 59.

6. Χ. Θ ε ο δ ω ρ ά τ ο ς, εις προλεγόμενα, εις Ή . Ζερβού Ίακωβάτου, ή έπί τών 'Αντικυθήρων αίχμαλωσία μου κ.λ π., ο π., σελ. ιστ'.

7. Γ ι ά ν ν η ς Κ ο ρ δ ά τ ο ς , στην ιστορία τοϋ αγροτικού κινήματος στην 'Ελ­

λάδα. 'Αθήναι 1975, σελ. 108.

— 509 —

"Αν εξαιρέσουμε όμως την κυβερνητική «βίβλο»1, πού εκδόθηκε τότε, για να δικαιολογήσει το αιματηρό όργιο, ανύπαρκτα σχεδόν μέχρι τώρα ήσαν τα στοιχεία πού προδίδουν, πώς αντιμετώπισε αγγλική εξουσία τα γε­

γονότα, όχι άπό τήν στρατιωτική, άλλα άπό τήν πολιτική σκοπιά. Μακροχρόνια ερευνά μας εις το Τοπικόν 'Ιστορικόν'Αρχείο Κεφαλλη­

νίας (Τ.Ι.Α.Κ), έφερε στο φώς μία σειρά εγγράφων πού σημαντικά συμβάλ­

λουν στή μελέτη της περιόδου αυτής. Μέ απόφαση του Επαρχιακού Συμβουλίου Κεφαλληνίας, στις 29

Νοεμβρίου 1851, εγκρίνονται αποζημιώσεις στους ιδιοκτήτες των σπιτιών πού έκαψαν οί στασιαστές και ζητείται ή έγκριση τής Γερουσίας για τήν καταβολή. (ΕΓΓΡΑΦΟ Ιο).

Λίγους μήνες κατόπι, στις 21 'Ιουνίου 1852, ό έπαρχος Κεφαλονιας Δημήτριος Καροϋσος, γνωστοποιεί στά μέλη τοϋ 'Εγχωρίου Συμβουλίου τήν διακοίνωση τής Γερουσίας, μέ τήν οποία εγκρίνει τις αποζημιώσεις τών πυροπαθών άπό τα γεγονότα τοϋ Αυγούστου 1849, απορρίπτοντας αξιώ­

σεις τους για αποζημίωση καρπών, επίπλων και λοιπών κινητών, κατα­

λήγουσα να καταβάλει αποζημιώσεις μόνο πυρποληθέντων σπιτιών. 'Ακολουθεί ό κατάλογος τών δικαιούχων, ή τοποθεσία τοϋ πυρπολη­

θέντος ακινήτου και διασαφίζεται ό τρόπος πού θα καταβληθούν οί δόσεις τών αποζημιώσεων. (ΕΓΓΡΑΦΟ 2ο).

"Αν υπολογιστεί πώς για τή συμμετοχή τους, πολλοί τότε αντιμετώ­

πισαν τή δικαιοσύνη2, πού δέν υποχρεώθηκαν να άποζημιώσουνε τους παθόντες, τους οποίους όμως αποζημιώνει το δ η μ ό σ ι ο , μας επιτρέ­

πεται ή υπόθεση, πώς ή εξουσία ερμήνευσε τις ταραχές, ώς πολιτική ενέργεια, διότι σαν τέτοια τήν αντιμετώπισε άπό τήν οικονομική πλευρά της3.

Ό λ ο ι οί παθόντες ανήκουν στην κυβερνητική παράταξη και ενώ τα ποσά πού τους επιδικάζονται για αποζημίωση, πιθανόν να ανταποκρίνονται στην αξία τής ζημίας, κρίνονται όμως δυσβάστακτα για τό Τοπικό Ταμείο,

1. Κ α τ α θ έ σ ε ι ς και διαδικασίες, ο.π., 2. Διάβαζε, Κ α τ α θ έ σ ε ι ς και διαδικασίες, δ.π., Β. Μ ε τ α ξ ά , ο.π., σελ. 245.

Ή . Ζ ε ρ β ό Ί α κ ω β ά τ ο , στα Κεφαλληνιακά, δ.π., σελ. 43 και συνεχ. 3. Δυστυχώς έρευνες και εις το 'Αρχείο Κεφαλληνίας και εις το Αρχείο Κερκύ­

ρας, δέν έκαρποφόρησαν και ή σχετική απόφαση τοΰ Επαρχιακού Συμβουλίου, πού μπορούσε να κρύβει κάποιο αξιόλογο χαραχτηρισμο τών γεγονότων, άπό τό υπεύθυνο αυτό συλλογικό όργανο, δέν άναβρέθηκε. Βρέθηκε μόνο στο 'Αρχείο Κεφαλληνίας, στο βιβλίο εξωτερικής αλληλογραφίας τοϋ Έπαρχου, ή εισηγητική έκθεση πού χαρακτηρίζει τα γεγονότα «άτυχη». Sciagurati Avvenimenti. (Πρβλ. έγγραφο Ιο).

­ 5 1 0 —

το όποιο όπως και των άλλων νήσων μετά την αρμοστεία Duglas (1835 ­1841), εΐχε ελλειμματικό προϋπολογισμό.1

Για την περίοδο αύτη και εκείνη πού ακολουθεί, έχουμε μία σειρά εγγράφων πού αναφέρονται σε τυπικές οικονομικές ιδιωτικές διεκδικήσεις. 'Επειδή όμως συμβαίνει οι συντρέχοντες τήν αγωγή και τον πλειστηριασμό των περιουσιακών στοιχείων πού συνήθως ακολουθεί, να είναι κορυφαίοι κυβερνητικοί παράγοντες, πολλοί μάλιστα του στενού περιβάλλοντος τοϋ έπαρχου, και οί εναγόμενοι κορυφαίοι ριζοσπάστες ή πρωτεργάτες στα ανα­

φερθέντα κινήματα, θεωρήθηκε όχι άσκοπο, να δοθούν στή δημοσιότητα, για γενικότερη μελέτη. Μπορεί να συνθέτουν τό αποδεικτικό «πώς για τους ριζοσπάστες δέν υπάρχουν Νόμοι και Δικαστήρια»2.

'Ανεψιός του μετά τό 1850 έπαρχου Δημήτριου Καρούσου και ανεψιός τοΰ προστασιανοΰ στελέχους 'Αδαμαντίου Δαλλαπόρτα3, ό δικηγόρος Τιμόθεος Τυπάλδος Φορέστης τον Μάιο τοΰ 1849, ενάγει τον «πατριάρχη τοΰ ριζοσπαστισμού» Δρ. Γεράσιμο Λιβαδα για οικονομικές διεκδική­

σεις4. Ή αγωγή προσάγεται τήν εποχή της εξορίας τοΰ Λιβαδά στους Πα­

ξούς,5 και για τοΰτο τό αποδεικτικό επιδίδεται στή γυναίκα του Άννέτα. (ΕΓΓΡΑΦΟ 3ο).

Ή απόφαση αυτής της αγωγής πού εκδίδεται στις 17 Δεκεμβρίου τοΰ 1850, είναι δυσμενής για τον Λιβαδα και καταλήγει στην διακατοχή από

1. Πρβλ. Σ. Β ε ρ ύ κ ι ο , ο.π., σελ. 244 και σελ. 265. Ό ϊδιος ό "Επαρχος Δημ. Καροϋσος, στα 1855, αναφερόμενος στή Γερουσία για τα

άθλια οικονομικά τοϋ Τοπικού Ταμείου, θεωρεί μία άπό τις αιτίες, «τα αδρά ποσά» πού έπλήρωσε για τις αποζημιώσεις αυτές.

«. . .'Από τοϋ 1852 έτους αϊ πρόσοδοι τοϋ εγχωρίου Ταμείου ήρχισαν έλαττούμεναι έπαισθητώς, ουχί ένεκεν της ένσκήψάσης επί των σταφιδαμπελόνων και άμπελόνων νό­

σου, άλλα δια τα αδρά ποσά τά όποια έμελλε να πλήρωση και έπλήρωνε, τά όποια είναι, α) αποζημιώσεις δοθεΐσαι εις πολλούς ίδιοκτήτας οικιών έμπρησθεισών κατά τά εν ετει 1849 συμβάντα εις ταύτη ν τήν Νήσον. β) . . . , γ) . . . ,» (Πρβλ. Τοπικόν 'Ιστορικόν Άρχεϊον Κεφαλληνίας (Τ.Ι.Α.Κ.) Ίονικόν Κράτος, εξωτερική αλληλογραφία τοΰ 'Επαρχείου Κε­

φαλληνίας άρχεται άπό 29 Μαρτίου 1854 και λήγει τή 14 'Ιουνίου 1856, 'Αριθ. εγγράφου 1542, 19. Σεπτεμβρίου 1855, Τή Γερουσί<?, φ. 175ν ).

2. 'Απάντηση Τοποτηρητή σε διαμαρτυρία ριζοσπάστη., .non sono leggi, per voi Altri Risospasti. (Πρβλ. Σ. Β ε ρ ύ κ ι ο , ό.π., σελ. 309).

3. Διάβαζε γι'αυτόν εφημερίδα Κ ε ρ α υ ν ό ς , φ. 15, 4.2.1859, σελ. 2α. 4. Για τους κατατρεγμούς τοϋ Γεράσιμου Λιβαδα διάβαζε και Ά γ γ ε λ ο ­ Δ ι ο ­

ν ύ σ η Δ ε μ π ό ν ο υ , "Αγνωστες δικαστικές περιπέτειες τοϋ ριζοσπάστη Γεράσιμου Λιβαδα. Περιοδ. «Παρνασσός», Τόμ. Κ', αριθ. 4, σελ. 593 και συνεχ.

5. Πρβλ. Σ. Β ε ρ ύ κ ι ο , ό.π., σελ. 266. Ί . Ζ ε ρ β ό Ί α κ ω β ά τ ο στα Κεφαλλη­

νιακά, ο.π., σελ. 71. Διάβαζε και α ν α φ ο ρ ά έκ τής Νήσου των Παξών, 2 'Απριλίου 1849, ε.π. Γ. Α. Λιβαδα και Η. Ζ. Ίακωβάτου προς τον έκλαμπρότατον πρόεδρον και τά ευγενέστατα μέλη τής 'Ιονικής συνελεύσεως.

­ 5 1 1 —

τον Φορέστη, του μοναδικού σπιτιοϋ του στο 'Αργοστόλι, στο όποιο στε­

γάζει τήν οικογένεια1 του και του οποίου δίδεται πλήρης περιγραφή. (ΕΓΓΡΑΦΟ 4ο).

Ή με δικαστικό κλητήρα κατοχή εκτελείται στις 8 'Ιουλίου 1851, εποχή πού ό Γεράσιμος Λιβαδδς βρίσκεται στή φυλακή, για τοϋτο ή παραλαβή των έξωστικών εγγράφων, γίνεται πάλι από τή γυναίκα του. (ΕΓΓΡΑΦΟ 5ο).

Πριν όμως ακόμα κυρωθούν οι πράξεις αυτές, από τον Μάρτη του 1849, εποχή πού όπως αναφέρθηκε ό Γ. Λιβαδάς βρίσκεται εξόριστος στους Παξούς, ό Τιμόθεος Τ. Φορέστης έχει πιτύχει άπό το δικαστήριο τον διο­

ρισμό πραγματογνωμόνων για να εκτιμήσουν τήν αξία του σπιτιού του. Οί τρεις πραγματογνώμονες συντάσσουν τή σχετική αναφορά τους πού δεν είναι ομόφωνη και άπό τήν οποία προκύπτουν πολλά στοιχεία και για τήν οικογένεια Λιβαδά και για το σπίτι τους. (ΕΓΓΡΑΦΟ 6ο).

Τις ίδιες μέρες άλλοι, δικαστικά διορισμένοι, πραγματογνώμονες συντάσσουν εκτίμηση του «υποστατικού σταφίδα» πού κατέχει ό Λιβαδάς στο χωριό Καρδακάτα της Θηνιδς, το όποιο διεκδικεί άλλος κάτοχος χρε­

ωστικών εγγράφων του. Ό Δρ. Κοσμέτος Φωκάς Κοσμετάτος. Και αυτή ή εκτίμηση δέν είναι ομόφωνη και ή σχετική έκθεση προσφέρει πολλά στοι­

χεία για τήν εποχή, τά αγροτικά και τα περιουσιακά του Λιβαδά (ΕΓΓΡΑ­

ΦΟ 7ο). Για να στεγάσει τήν οικογένεια του, ό Λιβαδάς, νοικιάζει το σπίτι τοϋ

'Αντώνιου Ματαράγγα στο 'Αργοστόλι. Σ' αυτό τό σπίτι, ό «αγωνιστής» θα περάσει τήν περίοδο τών μεγαλυ­

τέρων ψυχικών πιέσεων και οικονομικών δυσχερειών. Έδώ θα απορρίψει και τις δελεαστικές προτάσεις πού θα του φέρει άπό τό Λονδίνο ό γυναι­

κάδελφος του κόμης Βαπτιστής Μεταξάς, προκειμένου να αναστείλει τήν πατριωτική δράση του2. Άπό έδώ θα κληθεί για να ακούσει τις απειλές τοΰ αρμοστή Ούάρδ και της 'Υψηλής 'Αστυνομίας, στην προπάθειά τους να τον αποτρέψουν να ενισχύσει τό κίνημα της 'Ηπείρου και Θεσσαλίας3.

Ή μεθοδευόμενη αυτή προσπάθεια γιά τήν εξόντωση του τον ανάγκασαν να φύγει τον 'Απρίλη τοΰ 1853 για τήν 'Αθήνα4, όπου δημοσιογραφεί εναν­

τίον της προστασίας και άπό όπου αργότερα τά δύο του μεγαλύτερα παιδιά,

1. Το ότι το σπίτι αυτό είναι και το μοναδικό τοϋ Γερασ. Λιβαδά, προκύπτει άπό τήν κατοπινή μετοικεσία του σέ νοικιασμένο σπίτι.

2. Πρβλ. Σ. Β ε ρ ύ κ ι ο , ο.π., σελ. 310. 3. Διάβαζε, Π α ύ λ ο Γ ρ α τ σ ι ά τ ο , στή βιογραφία Γερασ. Λιβαδά, σελ. 35.

Πρβλ. Ή . Τ σ ι τ σ έ λ η, δ.π., Α', σελ. 299. 4. Πρβλ. Σ. Β ε ρ ύ κ ι ο , ο.π., σελ. 332­333.

— 512 —

ό Θρασύβουλος και "Οθωνας πήγαν στο Μεσολόγγι για να καταταγούν στα εθελοντικά σώματα1.

Αυτές ακριβώς τις μέρες, πού το σπίτι εϊναι ορφανεμένο και απροστά­

τευτο και λίγες μέρες πριν τήν αποστολή τής έντονης διαμαρτυρίας του προς τον "Αρμοστή (ημερομηνία 8 Απριλίου), σχετικά με τήν «μανιακή» εκ μέρους του καταδίωξη του2, δύο εξέχοντα όργανα τής Προστασίας, οί Σπυρίδων Φωκάς Λιναρδάτος καί Βασίλειος Πινιατόρος, εξαπολύουν νέα δικαστική καταδίωξη3, το αντικείμενο τής οποίας και ή έκβαση δεν προ­

δίδονται άπο το έγγραφο, το όποιο όμως δεν παύει νάναι αξιόλογο για τήν σκληρότητα τής αναφοράς του καί για τα άτομα πού συντρέχουν σ' αυτό. (ΕΓΓΡΑΦΟ 8ο).

Στο νοικιασμένο σπίτι, πού αναφέραμε, θα μείνει ό Γεράσιμος Λιβα­

δας, με τήν οικογένεια του, μέχρι τον Δεκέμβρη του 1859, οπότε ό ιδιοκτή­

της του κοινοποιεί δικαστική έξωση, τα αίτια ή έστω τα αιτιολογικά τής οποίας δέν προκύπτουν άπό το έγγραφο. Αυτής τήν ακύρωση θα επιδιώξει ό Λιβαδάς ισχυριζόμενος προφορική συμφωνία με τον ιδιοκτήτη για τήν παράταση τής μισθώσεως επί τέσσαρους ακόμα μήνες. (ΕΓΓΡΑΦΟ 9ο).

Προτείνει μάλιστα για υποστήριξη καί τους σχετικούς μάρτυρες (φ. 344Γ ), γεγονός πού μας πιστοποιεί πώς ό Λιδαδάς αντιμετώπιζε δυσχέρειες στην εξεύρεση στέγης.

Τελικά ό ιδιοκτήτης θα υποβληθεί είς τον δεσμευτικό όρκο για να αποδείξει τους ισχυρισμούς του, (ΕΓΓΡΑΦΟ 10ο).

Έκτος όμως άπό τήν κατάσχεση του ιδιόκτητου σπιτιού του, ό Λιβα­

δας αντιμετωπίζει συνεχείς οικονομικές δυσχέρειες4. Ή στέρηση τής διαχείρησης κτηματικής περιουσίας πού τοΰ έχει παραχωρηθεί, είναι μία μορφή οικονομικών πιέσεων στις όποιες τον υποβάλλουν. "Υστερα άπό δικαστική απόφαση, τον Νοέμβριο τοϋ 1861, πού γίνηκε τελεσίδικη με απόφαση τοΰ 'Ανωτάτου Συμβουλίου τον Δεκέμβρη τοϋ ϊδιου χρόνου, ό αδελφός τής συζύγου του, κόμης Βαπτιστής Μεταξάς, γνωστό στέλεχος τών καταχθόνιων, εγκαθίσταται δικαιοκάτοχος καί διαχειριστής, δια τοϋ εκ­

προσώπου του Βασίλειου Πινιατόρου, γνωστοϋ παλαιοΰ­ριζοσπάστη πού

1. Ή . Τ σ ι τ σ έ λ η ς , δ.π., Α'., σελ. 300. Σ. Β ε ρ ύ κ ι ο ς , δ.π., σελ. 333 καί σελ. 335.

2. Διάβαζε τή διαμαρτύρηση, είς Σ. Β ε ρ ύ κ ι ο , ο.π., σελ. 333. 3. Ή διαμαρτυρία δημοσιεύθηκε στις 8 'Απριλίου. Είναι δηλαδή σχεδόν σύγ­

χρονη με τήν προσαχθεϊσα αγωγή. 4. Πρβλ. Ε π ι σ τ ο λ ή , "Αννης συζύγου Γερασίμου Λιβαδά, προς τον κ. Πρωθυ­

πουργόν, Κεφαλληνία τη 22 Φεβρουαρίου 1867. Π. Γ. Α ι β α δ α, οί αγώνες τοϋ Γερασ­

Λιβαδά, έν Κεφαλληνία, τυπογραφεΐον ή Ήχώ, 1879, σ.σ. 11­12.

— 513 —

προσεχώρησε στους κυβερνητικούς, δύο κτημάτων στην περιοχή Θηνιάς, τη νομή των οποίων είχε ό Λιβαδας, αφαιρώντας έτσι ενα ακόμα οικονο­

μικό στοιχείο άπο τον αντιφρονούντα γαμπρό του. (ΕΓΓΡΑΦΟ 11ο). Ή άρση της επικαρπίας αυτών τών κτημάτων έγινε μετά τήν επιστροφή

του Μεταξά από τό Λονδίνο, άπό όπου προσεκόμισε τις γνωστές προτάσεις προς τον Λιβαδά, τις όποιες μαζί με τήν γυναίκα του «με άγανάκτησιν απέρ­

ριψαν»1. Ό 'Ηλίας Ζερβός Ίακωβάτος, ό κατοπινός εθνομάρτυρας τών Αντι­

κυθήρων2, έχει μεγάλη πατρική περιουσία στην περιοχή Σάμης. Ά π ό τό 1849, πού ήδη εκδίδει τον μαχητικό «Φιλελεύθερο», ή περιουσία του αυτή, συστηματικά καταστρέφεται άπό ασυνείδητους κτηνοτρόφους αν όχι και άπό κατευθυνόμενους εγκάθετους3.

Σύγχρονα μέ τις πρώτες οικονομικές δυσχέρειες εμφανίζονται και οι πρώτες πολιτικές καταδιώξεις4.

Μετά τήν επιστροφή του άπό τήν εξορία στα 'Αντικύθηρα, οί δανει­

στές του και ιδιαίτερα οί Πέτρος Γεράκης και Κανάρης Άσσάνης, ό πρώ­

τος γνωστός καταχθόνιος και ό δεύτερος αν και προσήλυτος στο ριζοσπα­

στισμό, πού μάλιστα όφειλε στον Ζερβό και κάποια ευγνωμοσύνη, τον κατα­

διώκουν αμείλικτα5. Αυτές τις δύσκολες στιγμές τον πιέζουν να εξοφλήσει τα χρέη του,

οπότε αναγκάζεται νά διαμοιράσει μέ τα αδέλφια του τήν πατρική περιουσία για νά απαλλαγεί τουλάχιστο άπό τα χρέη πού αναφέρονται σ' αυτούς6.

Τό ότι ή τακτική αυτή τών οικονομικών πιέσεων αποσκοπούσε στο νά ενδώσει ό Ζερβός στις πολιτικές πιέσεις τών κυβερνητικών και τών νεοριζοσπαστών, πού έχάραζαν πολιτική τήν οποία παρασκηνιακά ενέκρινε ή αγγλική διπλωματία, είναι ενα στοιχείο πού ό ίδιος απερίφραστα επιβε­

βαιώνει7. Έκτος όμως άπό τήν κατάσχεση τών επίπλων του, πού επέτυχε ό «πε­

ριβόητος Άσσάνης», ενα έγγραφο της ίδιας εποχής μας πιστοποιεί τήν κατάσχεση του σπιτιού του στον Αιγιαλό Σάμης, γεγονός πού παρασιω­

πδται στην αυτοβιογραφία του.

1. Σ. Β ε ρ ύ κ ι ο ς , δ.π., σε. 310. 2. Πρβλ. Ή . Ζ. Ί κ ω β ά τ ο υ, ή έπί τών 'Αντικυθήρων αιχμαλωσία μου, κ.λ.π.

ό.π., 3. Πρβλ. Τ.Ι.Α.Κ. ­ Ίονικον Κράτος ­ δικαστικά ­ είρηνοδικεΐον 'Αργοστολίου,

φάκελο εντολής εκτιμήσεων 1849, φ.φ. 51»" , 51ν , 160Γ , 52Γ , 52ν . 4. Πρβλ. Ί . Ζ. Ί α κ ω β ά τ ο υ, βιογραφία, δ.π., σελ. 38­39. 5. στο ί δ ι ο , σελ. 57. 6. στο ί δ ι ο , σελ. 57 και σελ. 67. 7. στο ϊ δ ι ο , σ.σ. 57, 58, 59.

33

­ 5 1 4 —

Ή κατάσχεση πραγματοποιείται μετά από δικαστική απόφαση της 27 Δεκεμβρίου 1860, πού εκδόθηκε μάλιστα λίγους μήνες μετά τήν επιστροφή τοϋ Ζερβού από τήν Κωνσταντινούπολη. Ό Ζερβός πού επέστρεψε στην πατρίδα του γεμάτος ανησυχίες για τις πολιτικές εξελίξεις, βρίσκει τα οι­

κονομικά του σέ χαώδη κατάσταση1. 'Ανάμεσα στους ψυχικούς εκβια­

σμούς, τις πιέσεις, τις καθημερινές ταλαιπορίες και τα μεθοδευμένα επει­

σόδια πού αποσκοπούν να τον κλονίσουν ηθικά, ό Ζερβός δέχεται και τήν απόφαση κατάσχεσης τοϋ σπιτιού του τήν οποία ενεργεί ή 'Ιονική Τράπεζα, δια τοϋ διαχειριστή της 'Ιωάννη Σάνδερς. Για τήν εκποίηση του και τον καθορισμό της αξίας του, ό διαχειριστής προτείνει στο δικαστήριο, ώς εϊχε δικαίωμα, τους σχετικούς εκτιμητές. (ΕΓΓΡΑΦΟ 12ο).

Μετά ενα μήνα, τό Πρωτοδικείο 'Αργοστολίου, μέ απόφαση του, απο­

δέχεται τον διορισμό τών προταθέντων εκτιμητών και συμπληρώνει τό σχε­

τικό κατάλογο, μέ άλλους ειδικούς, για τήν πλήρη εκτίμηση τοϋ σπιτιού. (ΕΓΓΡΑΦΟ 13ο).

Ό 'Ιωάννης Τυπάλδος Δοτοράτος2, ό λεγόμενος Καπελέτος, είναι άπό τις εξέχουσες φυσιογνωμίες τοϋ ριζοσπαστικού κινήματος. Ή ενεργός συμ­

μετοχή του στα γεγονότα της Μ. Παρασκευής, και λίγους μήνες αργότερα τοϋ Σταύρου, είχαν επακόλουθο δεκατριών μηνών φυλάκιση πού τήν έξέ­

τησε στις φυλακές τοϋ 'Αργοστολίου3. Είναι ό βουλευτής τών 'Ιονίων πού ανέλαβε να διαβάσει «εν μέσω πανδαιμόνιου επευφημιών και χειροκροτη­

μάτων» στην Θ' Βουλή, τα πρώτα σημεία τοϋ περίφημου Ψηφίσματος για τήν "Ενωση, πριν διακοπεί μέ κυβερνητική παρέμβαση4.

'Αμέσως μετά τήν έκτιση της δεκατετράμηνης σχεδόν, ποινής του, ό Καπελέτος εγκαταστάθηκε, για λίγο διάστημα, στην 'Αθήνα. Αυτή τήν πε­

ρίοδο της απουσίας του, ή'Ιονική Τράπεζα, δια τοϋ πληρεξουσίου της'Ανδρέα Κεφάλα έκπλειστηριάζει «καλά» τής κυριότητος του, για πληρωμή χρέους του. Και σύγχρονα μεσεγγυάζει υπόλοιπα έκπλειστηριαθέντων για απο­

πληρωμή. Οί πράξεις αυτές έκτελοΰνται σαν επακόλουθο δικαστικής από­

φασης τής 16 Δεκεμβρίου 1848, εποχή δηλαδή πού ό Τυπάλδος πρέπει να ήταν έγκλειστος στις φυλακές. (ΕΓΓΡΑΦΟ 14ο).

Επειδή όμως τα έκπλειστηριαθέντα ακίνητα και τα μεσεγγυηθέντα

1. στο ί δ ι ο , σελ. 81. 2. Διάβαζε Ή . Τ σ ι τ σ έ λ η, ο.π., Α', σελ. 690. 3. Ή καταδίκη τοϋ Καπελέτου έγινε ουσιαστικά για τή συμμετοχή του στα γε­

γονότα'τής Μ. Παρασκευής. Για τή στάση τοϋ Σταύρου μολονότι καταδιώχτηκε για «έγ­

κλημα καθοσιώσεως», σώθηκε άπό τό θάρρος και τήν εύγλωττία του. (Πρβλ. Ή . Τ σ ι­τ σ έ λ η , ό.π., Α', σελ. 691).

4. Πρβλ. Σ. Β ε ρ ύ κ ι ο , ο.π., σελ. 293.

­ 5 1 5 —

υπόλοιπα, δεν επαρκούν για νά καλύψουν το χρέος (πού δεν υπερβαίνει τα 187 δίστηλα, αρχικό ποσό), και τους τόκους και τα δικαστικά έξοδα, μεσεγ­

γυοϋνται και οι καρποί τών κτημάτων του αναφερόμενου χρεώστη. 'Απο­

στερείται δηλαδή ό εξόριστος άπό κάθε πόρο για την συντήρηση του. (ΕΓΓΡΑΦΟ 15ο).

Ό παπάς της Παναγίας τοΰ Φουσάτου στο 'Αργοστόλι, Δημήτριος Μελέτης, έχει επιδείξει αξιόλογη αντιστασιακή αγωγή1. Γιά τούτο επέ­

συρε τήν οργή και τους κατατρεγμούς τοΰ μητροπολίτη Κοντομίχαλου2, πού τον εξόρισε στους Βαρδιάνους, γιατί είχε τό ήθος νά χαιρετίσει έπιδει­

χτικά τους ριζοσπάστες αντιπρόσωπους μετά τήν επιστροφή τους άπό τήν Κέρκυρα, κατά τό κλείσιμο της Θ' Βουλής3.

Ό δεσπότης Κοντομίχαλος συνταγμένος με τήν πολιτική εξουσία απε­

τέλεσε κατά τήν περίοδο της άγγλοκρατίας τον απηνή διώκτη κάθε φιλε­

λεύθερου ιερωμένου4. Οι κατατρεγμοί τοΰ ιερέα αύτοΰ είχαν ως αποτέλεσμα τήν σταδιακή

οικονομική εξαθλίωση του και τον πολλαπλασιασμό των χρεών του, γιά τήν κάλυψη των βιοτικών αναγκών της οικογενείας του.

Στά 1854, προκειμένου νά πληρωθεί χρέος του, κατάσχονται τα υπάρ­

χοντα του «όσα δεν απαγορεύει ό νόμος». Ενδεικτικό της ανέχειας και καρ­

τερίας τοΰ μαρτυρικοΰ αύτοΰ λευίτη. (ΕΓΓΡΑΦΟ 16ο). Δυο μέρες μετά τή δικαστική απόφαση, ό δικαστικός κλητήρας βάζει

σφραγίδα στά υπάρχοντα τοΰ ιερέα, τα όποια και αναφέρονται αναλυτικά. (ΕΓΓΡΑΦΟ 17ο).

'Ανάλογες οικονομικές πιέσεις υφίσταται στην ϊδια περίοδο, όπως μας μαρτυρούν ανέκδοτα έγγραφα, και ό εκ τών πρωτεργατών τοΰ κινήματος της Σκάλας 'Ιερώνυμος Τυπάλδος Πρετεντέρης5, ό γνωστός Μόμολος6.

1. Διάβαζε : εφημερίδα Ό Χ ω ρ ι κ ό ς , φ.φ. 26, 14.12.1850, σελ. 4β. φ. 27, 23.12. 1850, σελ. 1β και σελ. 1β­2α.

2. Πρβλ. Ή . Τ σ ι τ σ έ λ η , όπ., Β', σελ. 176. 3. Διάβαζε σχετικά, Σ. Β ε ρ ύ κ ι ο , δ.π., σελ. 297. 4. Πρβλ. εφημερίδα ό Χ ω ρ ι κ ό ς, φ.φ., 9, 20.4.1850, σελ.3β­4α. φ. 14, 13.5.1850,

σελ. 2αβ και σελ. 3α. φ. 26, 14.12.1850, σελ, 4β. φ.27, 23.12.1850, σελ. Ια και σελ. 2α­2β. φ. 35, 30.3.1851, σελ. 1β και σελ. 4β. φ. 38,20.4.1851, σελ. 2α και σελ. 3α. Εφημερίδα Φί­

λε λ ε ύ θ ε ρ ο ς, φ. 23, 26.1.1851, σελ.2β. φ. 36, 29.3.1851, σελ. 4β. φ. 46, 14.7.1851 σελ. 4γ. φ. 47, 17.11.1851, σελ. 2α και σελ. 2β.Έφημερίδα Ά ν α γ έ ν ν η σ ι ς, φ. 33, 14.9.1851, σελ. 2β. Διάβαζε, και Ή . Τ σ ι τ σ έ λ η , δ.π., Β', σελ. 176.

5. Πρβλ. Κ α τ α θ έ σ ε ι ς και διαδικασίες, δ.π., σελ. 2. 6. Βλέπε, Τ Ι.Α.Κ. Ίονικον Κράτος, δικαστικά, Μονομελές Πρωτοδικεϊον 'Αρ­

γοστολίου, δέσμη Νοεμβρίου 1854, φ. 8Γ .

— 516 —

Ή σύζυγος τοϋ άλλου σημαντικού αγωνιστή και πρωτεργάτη του κι­

νήματος του Σταύρου, Γεώργιου Μεταξά Λυσαίου ή Λούτσου1, κυρία Μαρία Κλάδα υφίσταται δικαστικές πιέσεις, άπο έμπορο τοϋ 'Αργοστο­

λίου. Ό άνδρας της, τήν εποχή αυτή, βρίσκεται αυτοεξόριστος για να απο­

φύγει την κεφαλική ποινή πού του έχει επιβληθεί και ή στιγμή ακριβώς πού μεθοδεύεται ή δικαστική πίεση στή γυναίκα του, είναι όταν ό αρμοστής Στόρκς απορρίπτει υπόμνημα συμπολιτών του για τήν απονομή χάρης στον εξόριστο2.

Τα δύο αυτά έγγραφα, δέν θεωρήθηκε απαραίτητο να δημοσιευθούν, διότι δέν προσφέρουν καμία γενικότερη ή ειδικότερη πληροφορία εκτός άπό αυτές πού ανέφερα.

"Ολα αυτά τα νέα στοιχεία πού ήρθαν στο φώς, δέν είναι και τα μονα­

δικά πού θα υπάρχουν. Πολλά ακόμα, με βοήθεια τό χρόνο και τή θέληση, θα ανασυρθούν. Τα έδωσα όμως στή δημοσιότητα για τό γενικό και για τό ειδικό ενδιαφέρον τους, σαν τα χαραχτηριστικότερα δείγματα αποφάσεων εκείνης της περιόδου.

Χωρίς να διατείνομαι μέ βεβαιότετα, ούτε πώς θεραπεύουν τήν Δικαι­

σύνη, ούτε πώς υπηρετούν τ ή σκοπιμότητα.

ΕΓΓΡΑΦΟ Ιο (α) φ. 35* 836 idem Mi do l'onore di sottoporre lo mezzo della Sign(o) r (ia)

V(ostra) O(norevole) (&J alle approvazioni del venerato con­

sesso qui inserto la copia della deliberazione Municipale 29 9mbre ultfijmo con cui se progetto il modo per indonni­

zare i proprietari di case che rimasero incendiate allorché in quest(a) Isola accadevano gli sciagurati avvenimenti del 1849

D. Caruso (y ) Regg fidente) (δ )

Σχόλια στο ΕΓΓΡΑΦΟ 1

α. Τ.Ι.Α.Κ. Ίονικόν Κράτος. Έπαρχεΐον Κεφαλληνίας, Βιβλίο: Corrispon­

denza Esterna Incomincia Dali 11 Agosto 1851 e Termina 26 Décembre 1851. No L. 29. φ. 35v .

1. Διάβαζε γι'αυτόν, Ή . Τ σ ι τ σ έ λ η , ο.π., Α', σελ. 423. 2. Τ.Ι.Α.Κ. Ίονικόν Κράτος­δικαστικά. Μονομελές Πρωτοδικεϊον 'Αργοστολίου,

φάκελος αναφοράς 'Αναστασίου Μοσχοπούλου πτ. Γεωργίου, έμπορου ταύτης της πό­

λεως, φ. Κ .

— 517 —

β. αποδέκτης του εγγράφου είναι ή Γερουσία την οποία προσφωνεί ανά­

λογα.

γ. 'Ιππότης, κόμης Δημήτριος Καρουσος, έπαρχος Κεφαλονιάς (1850 ­ 1856). Διάβαζε γι' αυτόν Η. Τ σ ι τ έ λ η , ο,π., Α', σελ. 205.

δ. «Κατά το Σύνταγμα (των Ηνωμένων Κρατών των Ιονίων Νήσων) επί κεφαλής τής Τοπικής Διοικήσεως είναι ό Ύπαρχος (Έπαρχος), Reggi­

dente, ισότιμος ών τοις γερουσιασταΐς. Διωρίζετο ύπο τής Γερουσίας εκ των ιθαγενών τής νήσου ή εν ανάγκη και εξ άλλης νήσου, υπό τήν εγκρι­

σιν του Άρμοστοϋ. Είχε εύρυτάτην δικαιοδοσίαν, άλλ' αί πράξεις αύτοΰ έδει να θεωρούνται υπό του τοποτηρητοϋ». (Ή. Τ σ ι τ σ έ λ η ς , δ.π., Β', σελ. 588. Πρβλ. και "Σ. Β ε ρ ύ κ ι ο , ό.π., σελ. 144).

ΕΓΓΡΑΦΟ 2ο (α)

ψ. 13τ Τή 21 'Ιουνίου 1852 Ό εκλαμπρότατος "Επαρχος εν τακτική Συνεδριάζει μετά των 'Εγ­

χωρίων Συμβούλωνς (β) και μετά τοϋ Γραμματέως, Άνέγνωσε τάς ακολούθους διακοινώσεις του εντίμου γραμματέως τής εκλαμπροτάτης Γερουσίας, (γ)

Παράλειψις

'Αριθ. 98­ Υπό χρονίαν 11 Ιουνίου Ισταμένου, δια τής οποίας άναγ­

γέλων δτι ή Γερουσία λαβοϋσα υπ' δψιν τήν από 29 Νοεμβρίου 1851 άπόφασιν τοϋ Συμβουλίου τούτου ως προς τάς αποζημιώσεις των εμπρησθέντων οικιών κατά τα συμβάντα τοϋ έτους 1849(δ) άπέ­

βαλεν πάσαν άξίωσιν τών ενδιαφερομένων ώς προς άποζημίωσιν επίπλων, καρπών κ.λ.π. και επεδοκίμασε τήν ρηθεΐσαν άπόφασιν δια τάς επομένας ποσότητας— τουτέστιν ύπερ τοϋ Δρ. Σολομοϋ Μαρίνου (ε) δια τάς οικίας εις Φεράμονα Έλιοϋ (στ) λιτρ. 171, 17, 66/ ύπερ τοϋ Κυρ(ίου) Μαρίνου Μεταξά Λασκαράτου(ζ), δια τάς οικίας εις Σολομάτα, Ράκλι και Βάλτες λ. 186, 3, 155/. 'Υπέρ τής κληρονομιάς τοϋ Κυρ(ί)ου Νικολάου Μεταξά Τζαννά­

του(η) δια τήν οικίαν εις Σκάλα(θ) λ. 102, 17, 8 8/ 'Υπερ τών αδελφών Κ(υρίων) 'Αναστασίου(ι) και Παναγή Μετα­

ξά Τζανάτου π(ο)τ(ε) Βασιλείου δια τάς οικίας ε'ις Μαυράτα Έλιοϋ και Τζανάτα Ράκλι(ια) λ. 410, 16, 9 ί/ Και ύπερ τών Κυρ(ι)ων Λουκά και Ροδοθέου Μεταξά Τζαννάτου(ιβ)

— 518 —

π(ο)τ(έ) 'Ιακώβου κατά την εκτίμησιν 13/25 Δεκεμβρίου 1851 γενομένην υπό πραγματογνωμόνων εκλεχθέντων παρά τοϋ Δημοσίου καΐ των Κυρ (ι) ων Μεταξά, δια τάς οικίας είς Κατολέο(ιγ) και Βάλτες(ιδ) δίστηλα 8.300 ίσοδυναμοϋντα με λιτρ: 1798­6­8. Προσθέτει ôè δτι ή Γερουσία άπεφάσισεν Iva al δώσεις περί ων

φ. 13ν διαλαμβάνει τον 5ον άρθρον της 'Εγχωρίου 'Αποφάσεως άρχωνται από τον Δεκεμβριον τοϋ ενεστώτος έτους 1852.

Το Συμβούλων διέταξε

Να διακοινωθή ή ανωτέρω άπόφασις προς τοις ενδιαφερομένοις και άντίγραφον της παρούσης να διαβιβασθη προς τον επιτόπιον ταμίαν.

Παράλειψις

Τεθεώρηται P. Ylavan Ίπ(πότη)ς Δ. Καροϋσος τοποτηρητής (ιε) " Επαρχος (ιστ) Ύπα(στυ)ν(όμο)ς Ί. Μεταξάς(ιζ) Ν. J. Μεταξάς λ. Κατζαϊτης(ιη)

α. Ίγγλέσης(ιθ) Β. "Ανινος Ύποδ(ικηγόρο)ς(κ)

γραμματεύς 'Αληθές άντίγραφον εξαχθεν είς τάς αιτήσεις τοϋ Κυρ (ι) ου Γεωρ­

γίου Φωκά. Β. "Αννινος νποδ(ικηγόρο)ς

γραμματεύς

Σχόλια στο ΕΓΓΡΑΦΟ 2,

α. Τ.Ι.Α.Κ. Ίονικόν Κράτος ­ δικαστικά ­ Φάκελος χρηματικής διεκδι­

κήσεως Ρωδοθέου Μεταξά Τζαννάτου από Μαρή Μεταξά Λασκαρατο Λιανό, φ.φ.3Γ , 3 ν .

β. «Το Έπαρχιακόν (Έπιχώριον) Συμβούλιον ήτο πενταμελές. Τα μέλη του έξελέγοντο υπό των εκλογέων. Ή υπηρεσία του διήρκει επί δύο και ήμιση έτη». (Πρβλ. Ή . Τ σ ι τ σ έ λ η, δ.π., Β', σελ. 144).

γ. «Ή εκτελεστική αρχή ­ Γερουσία ­ (Senato), άπετελεΐτο εκ πέντε με­

λών και τοϋ προέδρου αυτής. Ό πρόεδρος έφερε τον τίτλον τοϋ ύψη­

— 519 —

λοτάτου (Altezza)... Ό πρόεδρος ώφειλε να είναι 'Ιόνιος υπήκοος και έκ γενετής ευγενής (Nobile). Οι υπόλοιποι πέντε Γερουσιασταί έξελέ­

γοντο έκ τών νήσων Κερκύρας, Κεφαλληνίας, Ζακύνθου και Λευκάδος οι τέσσαρες, ό πέμπτος έξελέγετο έκ μιας τών μικρότερων νήσων, Κυ­

θήρων, 'Ιθάκης και Παξών έκ περιτροπής Ή εκλογή του προέδρου της Γερουσίας ήτο έργον του Λόρδου 'Αρμοστοϋ... (Σ. Β ε ρ ύ κ ι ο ς , ο.π., σελ. 143 ­ 144).

δ. 'Αναφέρεται στή γνωστή εξέγερση τοΰ Αυγούστου 1849. Βλέπε και σημειώσεις κειμένου.

ε. "Αρχοντας φεουδάρχης στην περιοχή Έλιοΰ. Τα σπίτια του τα έκα­

ψαν οί στασιαστές στις 30 Αυγούστου 1849 σαν αντίποινα για τήν άγγλόφιλη συμπεριφορά του και τήν καταπίεση πού έκανε στους χω­

χωρικούς, (Πρβλ. κ α τ α θ έ σ ε ι ς και διαδικασίες, ό.π., σ.σ. 159, 161, 165). Ό αδελφός του Νέστορας για τήν πατριωτική του δράση είχε εξορι­

στεί στα Κύθηρα. (Πρβλ. Κ α τ α θ έ σ ε ι ς και διαδικασίες, ο.π., σελ. 110. Σ. Μ α λ ά κ η , ό.π., σελ. 196). Ό τρίτος αδελφός ό Δρ. 'Αλέξανδρος είναι ό ιδρυτής τοΰ ομώνυμου Θεάτρου, στο 'Αργοστόλι.

στ. Τα Θηράμονα. Χωριό της κοινότητας Χιονάτων στην περιοχή Έλιοϋ. Τόπος καταγωγής εξεχόντων στασιαστών του 1849 και δπου διαπραχθή­

κανε πολλές βιαιοπραγίες. (Διάβαζε κ α τ α θ έ σ ε ι ς, ο.π.,).

ζ. Γόνος της αρχοντικής οικογένειας τών Μεταξά. Είχε κτηματική πε­

ριουσία και σπίτια στην περιοχή Έλιοϋ, και Ξώμερο πού τα έκαψαν οί στασιαστές. (Πρβλ. κ α τ α θ έ σ ε ι ς κ.λ.π. ό.π., σελ. 166).

η. Τππότης Νικόλαος Μεταξάς Ντζανάτος (Καψολίβερης). «Ή οικία του έπυρπολήθη στάς 15/27 Αυγούστου (1849) όμοϋ μέ αυτόν και δύο έκ τών υπηρετών του» (Διάβαζε Ή . Ζ ε ρ β ό Ί α κ ω β ά τ ο , εις Κεφαλληνιακά, ό,π., σελ. 41, 'Επίσης Πρβλ. και κ α τ α θ έ σ ε ι ς και διαδικασίες, ό.π., σ,σ. 6, 27, 89, 135, 137, 167, 168, και μαρτυρικές καταθέσεις στο ϊ δ ι ο.

θ. Σκάλα. Χωριό στην περιοχή Πρόνων Κεφαλονιας. Πατρίδα τών πρω­

τεργατών του κινήματος του 1849. Και αφετηρία τής εξέγερσης στην οποία έδωσε και τό όνομα της (Διάβαζε κ α τ α θ έ σ ε ι ς και δια­

δικασίες ό. π., σελ. 7) Τό χωριό μετά τους σεισμούς του 1953 μεταφέρθηκε στην παραλία.

— 520 —

ι. 'Αναστάσιος Μεταξάς Τζανάτος (Φλάρης) «Ή οικία του εις Άράκλι έκάη υπό των στασιαστών». ( Κ α τ α θ έ σ ε ι ς και διαδικασίες δ, π., σ. σ. 87 και 163, Πρβλ. και μ α ρ τ υ ρ ί ε ς , ο, π., σ. σ. 160 και 166.)

ια. Ράκλι ή Άράκλι. Παραφθορά από το Ήράκλειον. Χωριό στο Ξώμερο, ή σημερινή Άγ. Ειρήνη. Κέντρο βιαιοπραγιών κατά τή στάση τοϋ 1849.

ιβ. Μεγαλοκτηματίας και τοκογλύφος της οικογένειας Μεταξά. Τα σπίτια του εις Κατελιο και Βάλτες τά έκαψαν οί στασιαστές.

ιγ. Κατελιός. Παραλιακό χωριό στον Έλιό, με φυσικό λιμάνι. Και έδώ γινήκανε άπο τους στασιαστές βιαιπραγίες.

ιδ. Βάλτες, χωριό στους Πρόνους. Έδώ καθώς και στα Σολομάτα υπήρχε μεγάλη κτηματική περιουσία τών Μεταξά.

ιε. 'Ασφαλώς πρόκειται για προσωρινό αντικαταστάτη ανάμεσα στον αποχωρήσαντα ταγματάρχη Sumonds και πριν αναλάβει τά καθήκοντα του ό αντισυνταγματάρχης Cowan. (Πρβλ. Ή . Τ σ ι τ σ έ λ η, δ,π., Β' σελ. 583).

ιστ. Τό εκλεγμένο με ριζοσπαστικές ψήφους πενταμελές 'Επαρχιακό Συμ­

βούλιο, τον 'Απρίλη του 1850, τό αποτελούσαν οί : Παναγής Τυπάλ­

δος Ξυδιάς, 'Αντώνιος Πάνας Σκαρλαρέντας, 'Ιωάννης Μεταξάς Ία­

βάτος, Λεωνίδας Κατσαΐτης και 'Ανδρέας Ίγγλέσης. Τους τρεις τε­

λευταίους ό έπαρχος μέ μεθοδικότητα τοϋ προσεταιρίστηκε και τους μετέβαλε σέ «αποστάτες». Τους δύο πρώτους, βρήκε αφορμή και τους απέλυσε.

ιζ. 'Ιωάννης Μεταξάς, Ίακωβάτος ή Ταφίλ Μπούζης. Έπιχώριος Σύμ­

βουλος πού εκλέχτηκε μέ ριζοσπαστικές ψήφους ύστερα άπο υπόδειξη «του σώματος τών τεχνιτών». Μετά τήν εκλογή του έπροσχώρησε στην Καρουσιανή παράταξη.

ιη. 'Ιατρός Λεωνίδας Κατσαΐτης. 'Αδελφός τοϋ γαμπρού τοϋ έπαρχου 'Ιωάννη Κατσαΐτη. 'Επαρχιακός Σύμβουλος «έκτελών έν τή πόλει τοϋ Ληξουρίου χρέη άγορανόμου». Ένώ εκλέχτηκε μέ τό ψηφοδέλτιο τών ριζοσπαστών αυτή τήν περίοδο έχει προσχωρήσει στους άγγλόφι­

λους, «γενόμενος πιστόν Καρουσιανόν όργανον».

— 521 —

Δρ. 'Ανδρέας Ίγγλέσης, νομικός. 'Εξάδελφος του έπαρχου Δ. Καρού­

σου. 'Επαρχιακός Σύμβουλος. "Αλλαξε πολιτική τοποθέτηση και από «ένθερμος ριζοσπάστης», με τις ψήφους των οποίων είχε εκλεγεί μεταπήδησε στους Κυβερνητικούς. Ό αδελφός του Δημήτριος Ίγ­

γλέσης εϊναι ό υποψήφιος και εκλεκτός των άγγλοφίλων, στις επανα­

ληπτικές εκλογές του Νοεμβρίου 1850.

Ευάγγελος "Αννινος Ροδοθεάτος, πιστός συνεργάτης τοΰ Δημ. Καρού­

σου. Υποψήφιος των κυβερνητικών στις επαναληπτικές εκλογές του 'Απρίλη 1850. Μετά τήν άποτυχίαν του, ο έπαρχος τον προσέλαβε γραμματέα στο επαρχείο.

ΕΓΓΡΑΦΟ 3ο (α)

6ν Ή Πολιτική Αυλή 'Αργοστολίου Κατ' αϊτησιν τον Δρ. Τημοθέον Τυπάλδου Φορέατη(β) τον Ιωάν­

νου Γ. 0(γ) ειδοποιείται της Κυρίας Άνίτας(δ) Μεταξά γυνής Δρ. Γερασίμου λιβαδά π(ο)τ(ε) 'Ανδρέου ος έπιτρόπησα τοϋ αύτοϋ ανδρός της, ή αγωγή σήμερον κατ' αυτής προσφερμένη, άφί­

νοντας της ομιον. Έδοθη τας 2 δύο Μαΐου 1849 ένέα ε. Νέον Σπυρίδων Καραβιάς υποδικ(ηγόρο)ς

Ν 31 τας 2 Μαΐου 1849

επαρουσιασθη (μονογραφή)

3 τρεις Μαΐου 1849 Ε.Ν. αφίσα δμοιον αντίγραφον όμοϋ με ϊδιον 'Αγωγής της Κνρ(ιας) Αννέτας μεταξά γυννής του Κυρ(ίου) Δρ. Γερασίμου λνβαδά π(ο)τ(ε) Ανδρέου

Βαγγέλης λνμπίδής

Σχόλια στο ΕΓΓΡΑΦΟ 3

Τ.Ι.Α.Κ. Ίονικόν Κράτος­δικαστικά. Filza Cittazioni Sopra Petizioni di Maggio 1849. φ. 6Γ .

Δρ. Τιμόθεος Τυπάλδος Φορέστης. Νομομαθής και ρήτορας από τήν Κεφαλονιά. (Διάβαζε Ή . Τ σ ι τ σ έ λ η , ό.π., Β' σελ. 909). 'Ανεψιός τοϋ κόμη Δημήτριου Καρούσου. Σημαντικό στέλεχος των καταχθό­

νιων και έπανειλημένα υποψήφιος τους σέ εκλογικές αναμετρήσεις. 'Εκλεγμένος εκπρόσωπος στό Γ και ΙΑ' κοινοβούλια τών 'Ιονίων.

— 522 —

Ό Τιμόθεος Τυπάλδος Φορέστης είναι επίσης ανεψιός και του άλλου σημαντικού στελέχους τών καταχθόνιων, 'Αδαμαντίου Δαλλαπόρτα.

γ. Γ(υναικί) Ο(νόματι). Συνηθισμένη άσύντακτη συντομογραφία. 'Α­

παντάται σε πολλά έγγραφα της περιόδου της Άγγλοκρατίας. Δηλω­

τικό πώς ό αναφερόμενος ενεργεί ώς πληρεξούσιος της συζύγου του.

δ. Ή "Αννα, θυγατέρα του κόμη Σπυρίδωνα Μεταξά και ό Γεράσιμος Λιβαδάς παντρεύτηκαν στα 1820. Μολονότι προερχόταν άπό συντη­

ριτική οικογένεια, της οποίας τα μέλη άνηκαν στους άγγλόφιλους, έταυτίστηκε πολιτικά με τήν ιδεολογία του συζύγου της, τις πεποι­

θήσεις του οποίου έγκολπώθηκε και απετέλεσε τό ισχυρότερο στή­

ριγμα του στις δύσκολες στιγμές.

ΕΓΓΡΑΦΟ 4ο (α)

φ. 44τ Το πολιτικον δικαστήριον Αργοστολίου Κατ' αΐτησιν τον Δρς. Τιμοθέου Τυπάλδου Φορέστη Ίωάννου(β) Γ.Ο : και κατά συνέπειαν της πράξεως απελευθερώσεως τούτου τον Δικαστηρίου υπό ήμερομηνίαν 17 δεκαεπτά Δεκεμβρίου Ε.Ν. 1850

εντέλλεται κάθε δημοσίου κλητήρος να θέση τον αϊτοϋντα εις τήν πραγματικήν κατοχήν και κυριότητα των κάτωθεν ακινήτων αγαθών τα όποια ανήκον εις τον Δρα Γεράσιμον Λειβαδά π(ο)τ(ε) Ανδρέου και κατεκυρώθησαν εις όφελος τοϋ αιτούντος δια της μνησθείσης πράξεως παραλαμβάνων τα κλειδιά της οικίας άπό τον ρηθέντα Δρ. λειβαδά και εγχειρίζων αυτά τοϋ αιτούντος δίδων εις αυτόν προσέτι τά συνήθη σημεία κατοχής εις το οϊκόπεδον.

"Επεται ή περιγραφή τών αγαθών.

Οικία διόροφος με ανλήν και μισό πηγάδι κειμένη εις τήν πάλιν ταύτην γειτονίαν 'Αγίου Σπυρίδωνος, συνεγγίζει προς ανατολάς με δημόσιον δρόμον προς "Αρκτον με οϊκόπεδον Κυρ (ι) ου Γρηγο­

ρίου Άννινου(γ) προς μεσημβρίαν με οϊκόπεδον Κυρ (ι) ου 'Αγγέ­

λου Παραγγίνου(γ) και προς δυσμάς με το κατωσημειουμενον

φ. 44ν κτήμα κατοικείται όλοέν ή αυτή οικία από τήν οικογένειαν τοϋ Δρος Γερασίμου λειβαδά π(ο)τ(ε) 'Ανδρέου. Οϊκόπεδον προς δυσμάς άπό τήν αν (ω) θ εν οΐκίαν με ενα μικρό παρά­

σπητο χαμόγαιον και με το έτερο μισό πηγάδι συνεγγίζει προς δυ­

σμάς με τόπον της κληρονομιάς Δρος Νικολάου Χαριτάτου(γ) προς 'Ανατολάς με τήν άνωειρηθεϊσαν ο'ικίαν προς μεσημβρίαν με οίκο­

— 523 —

πεδον Κυρ (ι) ου 'Αγγέλου Παραγγίνον και προς "Αρκτον με οΐκό­

πεδον Κυρ(ι)ου Γρηγορίου "Αννινον. "Ολο το άνωθεν οικόπεδον καί οικία είναι της εκτάσεως αί μεν

δύο πλευραι προς ανατολάς και δυσμάς πόδας Ιονικάς γραμμικάς(δ) πενήντα επτά καί μισόν Αριθ. 57 1/2 αί ôè άλλαι δύο πλευραι προς μεσημβρίαν καί "Αρκτον πόδας Ιονικάς γραμμικάς εκατόν πενήντα εξ και μισόν Αρ: 156 1/2 Αντίγραφον τοϋ παρόντος θέλει εγχειρισθή του Δρος Γερασίμου λειβαδά π (ο) τ (ε) Ανδρέου. Εδόθη τας τρεις 3 Ιουλίου Ε.Ν. 1851

Ιωάννης Θ. Αννινος δικηγ(όρος) Αγγ. Τουμμαζης δικαστής Ν. Μ. Φωκάς γραμματεύς

Σχόλια στο έγγραφο 4

α., Τ.Ι.Α.Κ. Ίονικόν Κρατος­Δικαστικά­Δέσμη Πολιτικού δικαστηρίου 'Αργοστολίου 'Ιουλίου 1851, φ.φ. 44Γ καί 44ν .

β. Τιμόθεος Τυπάλδος Φορέστης. Βλέπε γι' αυτόν β σχόλιο τοϋ 3ου έγγραφου.

γ. Γρηγόριος "Αννινος, "Αγγελος Παραγγίνος ή Παριγγίνος, Νικόλαος Χαριτάτος. Άπό διάφορα έγγραφα μου προκύπτει πώς είναι κάτοχοι μεγάλης αστικής περιουσίας στην περιοχή τοϋ 'Αργοστολίου.

δ. Για τις αντιστοιχίες των μετρικών μονάδων διάβαζε, Ά ν δ ρ. Μ. Ά ν δ ρ ε ά δ ο υ , Περί οικονομικής διοικήσεως της Επτανήσου έπί Βενετοκρατίας, τ. Α', έν 'Αθήναις 1914, σελ. 53. Πρβλ. καί Ά γ γ ε λ ο ­

Δ ι ο ν ύ σ η Δ ε μ π ό ν ο υ , Μικρή συμβολή στον καθορισμό αντι­

στοιχίας μετρικών καί Νομισματικών Μονάδων πού ίσχυαν στα Ε ­

πτάνησα στις πρώτες δεκαετίες τοϋ ΙΘ' αϊ., Περιοδ. Παρνασσός, τ. ΙΘ' αριθ. 3, σελ. 438.

ΕΓΓΡΑΦΟ 5ο (α)

φ. 258r 1851 Ιουλίου οκτο 8 ε.ν. και δυνάμεως του παρόντος θέτω εις τιν πραγματικιν κατοχήν και κιριοτιτα εις το οσπιτιον οπού το παρόν διοριζη τον Κυριον Αρα Τημοθεον Τ. φορεστη τις κυριοτιτος του Δρος Γεράσιμου λιβαδα π (ο) τ (ε) ανδρεου οππιος ηναι κατατο­

παρον εις τας Δημοσίας φιλακας(β) του οπίου εζιτισα τα κλιδια

- 524 —

ναμου παράδοση αλα μον νπαι οτη δεν τα εχη επιδη και νναι είς φιλακήν(γ) και ναφερθο εις το άρχοντικοτον διαναμον τα ενχιρι­

σουν όθεν εφερθην και εζιτισα τα κλιδια της αρχοντισαςτον διαναμον τα ενχιριση αλα μον απεκριθη οτη τα έχουν χαμένα και διατοντο δεν εχη να μον τα παράδοση (δ) αφινοντας ομηον προσοπικος τον χρεο­

στον Δ(ρο)ς Γερασιμον λιβαδα Ο Κλητορατορας Ματζονκας

Σχόλια στο ΕΓΓΡΑΦΟ 5

α. Τ.Ι.Α.Κ. Ίονικόν Κράτος ­ Δικαστικά ­ Δέσμη Πολιτικού Δικαστη­

ρίου 'Αργοστολίου, 'Ιουλίου 1851, φ. 258Γ .

β. Δέν ξέρουμε τη συγκεκριμένη αφορμή πού οδήγησε αυτή τή στιγμή το Λιβαδα στις φυλακές. Ή ζωή όμως του αγωνιστή αύτοϋ πέρασε ανάμεσα σε φυλακίσεις και εξορίες με ανάπαυλα τήν απασχόληση του με τα βουλευτικά του καθήκοντα και τή δημοσιογραφία.

γ. Ή στιγμή πού εκλέγεται για τήν κατάσχεση του σπιτιού τοΰ Λιβαδα, θέτει ερωτηματικά ώς προς σκοπιμότητα. "Ητανε καθαρά οικονομική διασφάλιση τών πιστωτών του πού έπήγαζε άπό μία αδιάβλητη δικα­

στική απόφαση ή περιείχε σε μεγάλο ποσοστό στοιχεία με πολιτι­

κούς στόχους;

δ. 'Αποκλείεται ή συνετή και λογικότατη δέσποινα Λιβαδα να είχε χάσει τα κλειδιά τοΰ σπιτιού της. Ή απάντηση της εΐναι ενα αντι­

στασιακό στοιχείο σε μία ενέργεια πού τή θεωρεί μεθοδευμένη.

ΕΓΓΡΑΦΟ 6ο (α)

φ. 46Γ Κεφαλληνία Άργοστολ,η τάς 26 Λπρηλίον 1849 εννέα έτος Νέον

Δνναμη της διαταγής 20 Μαρτ'ιον υστέρου (β) άπερασμένου εφέρ­

θημεν ημείς νποφενώμενοι τάς 29 τον Ιδιον Μηνός Μαρτίου Ε.Ν. εις τάς ώρας δέκα πριν Μεσνμβρίαν κατεπάνω εις το οσπητιον δν­

πατον, τον τώρα απόντος Δωκτωρος Γερασιμον ληβαδά ποτέ Αν­

δρέου, κείμενο εις τούτην τήν πόλην, Γντονία Αγίου Σπυρίδωνος και είς την παρισίαν τοϋ Κυρίου Δωκτωρος Γερασίμου λιβαδα ποτέ Δη­

μητρίου (γ), ο όποιος μας εφανέρωοεν δτι μ' όλον όπου ό Κύριος Δωκτωρας Νικόλαος λουζης(δ) να είναι επίτροπος του άνωθεν Δωκτωρος Γερασίμου λιβαδα ποτέ 'Ανδρέου, αυτός ενεργεί ώς

— 525 —

Διαφεντευτής αντοϋ, παρούσα ευρισκομένη και ή Κυρία Συμβία τον άνοϊρημένου απόντος Δόκτωρος λιβαδα, ως ομοίως επαρευρέθη και ο άναζητον Δωκτωρας Τιμόθεος τυπάλδος φωρέστης Ιωάν­

νου. Γυναική Όνόματι(ε). Και εις την παρρισίαν των άνωθεν μερών εθεωρήσαμεν το άνωθεν οσπήτιον εις ολατου τα μέροι από άπάνο εως κατου, κουρτεςτου(στ) ήγουν τόπος βακουος(ζ) όθεν ευρίσκεται ενα πηγαδη και έτερος τόπος βακονος όθεν ευρίσκεται μια Ελιά και όπου δλλα συμπλιάζουν κατά Γρέο Δημόσιος Δρόμος, Μαΐστρο εμπασια(η) του άνωθεν, πλατιά(θ) Ιωνικά ποδάρια τρία (ως ή άνωθεν συμβία του Δρος λιβαδα μας εφανέρωσεν) και έπειτα τόπος του Κυρίου Γρηγορίου "Ανινου, κατά σορόκο έπειτα από ενα ημηση ποδάρι δικαίωμα του ριθεντος οσπητίου εξακολουθεί τόπος τοϋ Κυ­

ρίου αγγέλου Παραγγίνου ποτέ Σπυρίδωνος, καί κατά Γαρμπή τόπος βάκουος της κληρωνομίας ποτέ Δόκτωρος Νικολάου τυπάλδου Χαριτάτου όπου χωρίζεται από μίαν λυθιά, Και δια να σημορφω­

θοϋμεν με τάς διατάξεις της πράξεως της έννεστώτης Γερουσίας αριθμός 55 εζητήσαμεν τώσον της άνωθεν αρχοντησας, ως και τον Διαφεντευτοΰ Δρος λιβαδα δια να μας προσφέρουν κάθε εγγραφον, κατάστιχα και άποδίξεις, όπου να είναι συμφωνά εις τον Νόμον, και μετά τρεις ημέρας μας απέστειλε ή άρχόντησα με τον νιόν της μιαν έξεκαθαρησιν εννοικιάσεως φενεται γραμμένη και υπογεγραμ­

μένη από τον Κυριον Κωνσταντίνος Καρρέρην ποτέ Γερασίμου φέ­

ρουσα εις εποχήν 3 Ιουνίου 1848, μία ετερη συμφωνία ενικιάσεως μεταξύ τοϋ Κυρίου Παναγή Ανίνου ποτέ Νικολάου, ενεργόν ός επίτροπος τοϋ Κυρίου Μαρίνου Γγεντιλήνη και τοϋ άνωθεν Δόκτωρος Γερασίμου λιβαδα ποτέ Ανδρέου φενεται γινομένη τον άπερασμένον Δεκεμβριον 1848 και έναν καταλογον, από τον όποιον εξάγεται οτι είς διαφοραις εποχαις ενοικιασθη το ειπωμενον οσπήτιον ήγουν

φ. 46ν έναν μέρος του αύτοΰ δυπατου οσπητίου είς δια φορά ύποκειμενα(ι) και τέλος πάντων εις την περιστασιν των παρατηρήσεων μας παρευ­

ρισκόμενοι ο παναγής σκιαδαρέσης, ο Γιωργις Μουλινος και ή Μα­

ρία Μοσκόπουλο μας έφανέρωσαν τα εννοίκια οποϋ καθ' εις πληρώνη μινιαΐως εις τα μέρη τα κάτου όπου καθ' ένας εχη είς νοικη(ια), τα όποια άνωθεν τρία έγγραφα, όσον και αι φανερώσεις, τών άνωθεν νικατωρίων μην έχοντες τα τον νόμου χαρακτηριστικά, δεν εκάμαμεν εις αυτά καμίαν βάσιν. Δια τοϋτο λαμβάνοντας υπ' όψιν την θεσιν τοϋ αυτοϋ οσπητίου την εκτασίντου και την καλήν κατάστασιν είς την οποίαν ευρίσκεται επειδή και νεωφθιασμένο κάί παρομοίως λαμ­

βάνοντας υπ' δψιν τήν εκτασιν τών ρηθέντων τοποθεσιών και λαμ­

βάνοντας κάθε άναφωρικήν πληροφορίαν είς τα χρονικά εννοίκια

— 526 —

οποϋ εννοικιαζοντο τά εκεί πλησίον όσπήτια διά τους άπερασμένους δέκα χρόνους καί Συγκρίνοντας τας με την μεγαλώτητα τον άνω­

θεν οσπητιον, δια αυτά ολα οι μεν Κύριος Σπυρίδων Γιαννονλάτος καί Κύριος Γεώργιος Μαντζουράτος προσδιορίζουν εξσυμφωνως δια καθαρον εισόδημα από κάθε αναφορικον εξοδον δια την διατή­

ρηοΊν τοϋ αντοϋ οσπητίου, ταΑαρα δύστηλα τριακωοΊα εύδομηντα δύο $ 372 τον καθέκαστον χρόνον, ώστεν όπου ή αύξησης τοϋ αντοϋ οσπητίου με οτι του απαρθενίζει ώς προϊπαμεν συμποσούνται εις ταλαρα δύστηλα εξη χηλιάδες διακωσια λέγω αριθ. $ 6200. Ό δε Κύριος Διονησιος τνπαλδος πρετεντερης μην σνμφωνον εις την αυ­

τήν τιμήν δια τους ακόλουθους λόγους, ψανερώνη ξεχωριστά την γνώμηντου. Πρώτον φανερώνει οτι επειδή και συνήθως τά όσπήτια, μάλιστα εκείνα όπου χρησιμεύουν διά κατοικία, ώς είναι το περί ου ό λόγος οσπητιον δεν έχουν μίαν Σταθεράν εννοικίασιν, άλλα πολλάκης μένουν διά άρκετόν καιρόν ακατοίκητα και επωμένος χωρίς εννοικιον. Δεύτερον οτι τό αυτό οσπητιον ώς εκ της θέσεως τον πιθανόν και μαλυστα ως βέβαιον συλλαμβάνεται, οτι μετά ολη­

γον κερόν έχουν νά φθιαστοϋν οσπήτια από τά πλάγια τον Μαΐ­

στρου καί συρόκου τον αντοϋ οσπητίου καί τώτε δεν θέλη χερεται τον άερα καί Ηλιον ελευθέρα ώς σήμερον χαίρεται (ιβ), καί επωμέ­

νως ή νικιασής του θέλει είναι ολιγότερα από οτι ημπορούσεν νά φ. 61Τ ητον εις τό απερασμένον. Περιπλέον πεπηθοί ό Κύριος Πρετεντέρης

οτι τόσον εις τό παρελθόν όπου προσδιορίζει ό Νόμος δεν ημποροϋ­

σεν νά επητηχη ό οικοκύρης τοϋ αντοϋ οσπητιον μίαν σταθεράν εννοικίασιν καί τό ποσόν οποϋ επροσδιορισθη άπό τονς συντρόφους του καί επομένως διά όλους αντονς τονς λόγονς προσδιορίζει διά καθαρόν είσοιδημα άπό πάσαν ά(να)γκαιον εξοδον διά την διατή­

ρησήν τον άνωθεν οσπητιον τον καθέκαστον χρόνον ταλλαρα δνστη­

λα τρακόσια, ωσθεν οποϋ ολη ή αύξησης τον αύτοϋ οσπητίου με όσον τον απαρθενήζει(ιγ) ως άνωθεν σννησταται εις ταλαρα δύστηλα χιλιάδες πέντε λέγω αριθ. $ 5000 τόσον γνωμοδοτοϋμεν καί υπο­

σημειώνουν Σπύρος Γιανονλατος π. Νικολαον εγνωμοδοτισα ως άνωθεν Διονύσιος τιπαλδος πρετεντερης εγνωμο(δο)τισα ος ανωθ(ε)ν Γεώργιος Μαντζαβινος εγνωμοδοτησα ώς άνωθεν (ιδ)

Σχόλια στο ΕΓΓΡΑΦΟ 6

α. Τ.Ι.Α.Κ. Ίονικόν Κράτος­Δικαστικά. Filza Suppliche Compose ed altro di Aprile 1849, φ.φ. 46r , 46v , 61r .

— 527 —

β. Ό Γεράσιμος Λιβαδάς συνελήφθη στις 10 Μαρτίου μαζί με τον 'Ηλία Ζερβό (Πρβλ. Σ. Β ε ρ ύ κ ι ο , δ.π., σελ. 266). Ή έκδοση της εντολής εκτιμήσεως έγινε κατά το πρώτο δεκαήμερο της εξορίας του στους Παξούς.

γ. Γεράσιμος Λιβαδάς ποτέ Δημητρίου. Πρόκειται για συγγενή του ριζοσπάστη. "Οταν το Πρωτοδικείο 'Αργοστολίου στα 1861 αρνή­

θηκε στο θειο Γεράσιμο Λιβαδά του 'Ανδρέα τήν επιτροπεία του ανή­

λικου και παραμελημένου ανεψιού του Χαράλαμπου θα τήν αναλάβει ό Γεράσιμος Αιβαδάς του Δημητρίου. (Πρβλ. Ά γ γ ε λ ο ­ Δ ι ο ν ύ ­

σ η Δ ε μ π ό ν ο στις άγνωστες δικαστικές περιπέτειες του Ριζοσπά­

στη Γεράσιμου Λιβαδά, ο.π., σελ. 597).

δ. Δρ. Νικόλαος Λούζης του Γερασίμου. Νομομαθής, ποιητής, δημο­

σιογράφος καί θεολόγος άπό τό 'Αργοστόλι. Περισσότερα γι' αυτόν εις Ή . Τ σ ι τ σ ε λ η, δ.π., Α' σελ. 857.

ε. Κατά τον Ίονιο Πολιτικό Κώδικα «ό άνήρ αντιπροσωπεύει τήν γυ­

ναίκα εις όλας τάςπολιτικάς πράξεις» (άθρο 188). Δηλωτικό αυτής της εκπροσώπησης είναι ή έκφραση «Γυναικί 'Ονόματι» ή κατά συντο­

μογραφία Γ.Ο. πού συχνά συναντάται στα έγγραφα αυτής τής περι­

όδου. Μόνο σέ ειδικές περιπτώσεις ή γυναίκα μπορεί νά παρασταθεί στο δικαστήριο για νά διεκδικήσει δικαιώματα της. Οι περιπτώσεις αυτές σαφώς καθορισμένες από τα άρθρα 189­200 έχουν περιορισμέ­

νη ισχύ ή ορίζονται μέ δικαστική απόφαση.

στ. Κούρτη. Ό διαχωριστικός μαντρότοιχος.

ζ. Βάκουο. Μέ τήν λέξη αυτή ονόμαζαν επί Βενετοκρατίας τις χαμη­

λές γαίες πού ήσαν υποκείμενες σέ πλημμύρα. 'Αργότερα εκλήθησαν έτσι τά αδέσποτα χτήματα. (Διάβαλε Λ. Ζ ώ η , Λεξικόν 'Ιστορικόν και Λαογραφικόν Ζακύνθου, 'Αθήναι 1963, τ. Α', σελ. 72).

η. Έμπασία καί Μπασιά. Ή είσοδος.

θ. Πού είχε πλάτος.

ι. Ένδειχτικό ότι μέ τήν κατάσχεση ό Λιβαδας όχι μόνο αποστερείται τής στέγης του άλλα καί ενός σταθερού εισοδήματος πού άπεκόμιζε άπό τήν ενοικίαση.

ια. Σχετική ενέργεια μέ τή σημερινή. "Οταν ή φορολογική υπηρεσία

— 528 —

θέλει να υπολογίσει το τεκμαρτό εισόδημα από ιδιοκατοίκηση συμ­

βουλεύεται τό ύ'ψος τών ενοικίων της αυτής περιοχής σέ ανάλογες οικοδομές.

ιβ. Και σήμερα στο 'Αργοστόλι προνομιούχα σπίτια λογίζονται εκείνα πού είναι ελεύθερα προς τα βορειοδυτικά ώστε να δροσίζονται το καλοκαίρι από τον Μαΐστρο και τά στραμένα προς τήν μεσημβρία για να λούζονται τον χειμώνα στον ήλιο.

ιγ. Άπαρθενίζω. Αναλογώ, ανήκω. Λέγεται στο τρίτο πρόσωπο προκει­

μένου για ιδιοκτησίες.

ιδ. Ή γραφή με τήν οποία είναι γραμμένο τό έγγραφο ταυτίζεται μέ εκείνη τής υπογραφής του Μαντζαβίνου.

ΕΓΓΡΑΦΟ 7ο (α)

φ. 52τ Αντιγραφον έκτον Πκοστου Ενδομου προτοτνπον Σελίδας 131 1849 οκτακόσιους σαράντα ένιά 16 δεκάξη 28 ηκοσιοκτο απρηλίου Σαβάτο ώρες ένδεκα και μισή της αυγής Κεφαλήν ία άργοστόλη. Επαρισιάστισαν εν το Συμβολεογραφίον μου η παρόντες δνμόσιη πραγματογνόμονές Κύριη Χαραλάμπης Κατεβάτης ποτέ Τζάνη από χωρίον Αακ/θρα; Γεόργιος Κοντογούρης ποτέ Παναγή από χο­

ρών Κοντογουράτα και Παναγής Σκιάδας ποτέ Κωνσταντή από χορίον Νήφη θηνιάς ήτινες εις την παρισίαν τον παρόντον ασχετον μαρτήρον μου εζήτησαν τήν καταχόρισην της ακολούθου εκτιμήσεως. Εκπληροτικος τον εντάλματος ηκοσιοκτο 28 Μαρτίου 1849 σαράντα ενιά(β) αφημένο από το Πολητικον Αυκαστήριον άργοστολίου εις τάς ετίσης του Κυρίου Δρος Κοσμέτου φονκα Κοσμετάτου ποτέ Ιοάνου(γ) κατά του Κυρίου Δρος Γερασίμου ληβαδά ποτέ ανδρέου επορεύθησαν σωματικός τήν Ιμέραν ένδεκα 23 ηκοσιτρής τρέχοντος εις τήν ώραν δηορισμένην από το αυτό ένταλμα εις τήν τοποθεσίαν Κριτονοϋ εις το Χαληκιότικο σίνορο χωρίου Καρδακάδον(δ) εις τα ύποστατηκά σταφίδα τον αύτοϋ Κυρίου ληβαδά δθεν εκι επερίμεναν δια δύο ώρες δια να φερθούν τα μέρη καί μίν πορεβόμενος ουδεις(ε) νπο τήν δδηγίαν τον Δημητρίου λονκα καί Διμιτρίου Γαζή ποτέ Θεοτόκη επαρατήρισαν όλο το αυτό άκίνητον τό οπίον ήνε εκτεταμένο και επιδή το αυτό ένταλμα τονς δηόρηζε να χορίσονν από το καλή­

τερον μέρος τον αύτοϋ ακινήτου τόσον όσο ήνε άρκετον να δόση πληρομίν εις τήν ποσότητα δυστήλον τριακοσίον $ 300. Καί λιπον

φ. 52ν και η τρεις επροσδιόρισαν δια καλήτερον μέρος τοϋ αύτοϋ ακινήτου

— 529 —

τδ­κάτου μέρος της σταφίδος δποΰ δουλέβη(στ) δ ανοθεν Διμήτρης Γαζής και σννεγγίζει γρέο Παναγή Γερολημάτου ποτέ Σπύρου, συρόκο δρόμος και εις τους άποληφθέν κερούς άπομνέσκη το άπολη­

φθέν ακίνητο τοΰ Κυρίου ληβαδά και θέλοντας να κάμουν την αυτήν χόρισην εμελε να προσδιορίσουν τήν εκτασιν και τον καρπον δποΰ δίδη και έδιδε το αυτό μέρος όπου έμελον να χορίσουν είς τήν δπίαν περίστασιν ϋβραν άσυμφωνίαν ή πραγματογνόμωνες και δ μέν Κατεβάτης και Κοντογούρης έχώρισαν από το αυτό μέρος ποδάρια 'Ιονικά δέκα χηληάδες οκτακόσια πενήντα πέντε 10855 ανταποκρί­

νοντε εις ταγαρίον τρων και οργιές μονές Βενετικές τριάντα δύο άπερασμένα μέτρα(ζ) εις τήν δποίαν χόρισιν έκάρφοσαν πέτρες και εγνώρισαν οτι το αυτό χωρισμένον μέρος νά εδηδε δια δέκα άπερα­

σμένους χρόνους μερίδηον καθαρό από κάθε έξοδον του ίδιοκτίτι λητρες σταφίδα ξερή τρακόσιες λες : 300(η) και κάνοντας λογα­

ριασμον είς τάς δηάφορας τιμάς δποΰ επουλήθη δ αυτός καρπός τους δέκα απερασμένους χρόνους τους έδωσε τιμιν(θ) τήν πάσα χηληά­

δα τάλαρα δύστηλα σαράντα δστε όπου δ χρονικός καρπός του αύτοϋ χορισμένου μέρους στένει το ποσόν ταλαρα δύστηλα δόδεκα 12 και άναλογόνταστα με το τεσερα της εκατό δίδη τήν άνωηπομένην πο­

τότητα τον δυστήλον τριακοσίον $ 300 δ δέ Κύριος Σκιάδας φανε­

ρόνει δτι εγνώρισε δτι το αυτό χωρισμένο μέρος από τους δύο τι­

59Γ μ?]τάς νά έδιδε τον πάσα χρόνον διά τους άνωηπομένους δέκα απε­

ρασμένους μερίδηον καθαρό της ίδιοκτισίας στα^/όα ξερή λητρες τετρακόσιες πενήντα δστε δποΰ κατά τήν ανοθεν τιμήν και υπολο­

γισμούς αύξίζει το αυτό χορισμένο άκίνητον ταλαρα δυστυλα τετρα­

κόσια πενήντα, 450 :(ι) Τόσον έγνόρισαν τους ανεγνόθη τήν ήκου­

σαν και τήν στεριόνουν ήπογράφοντας ιδίατους χηρή ή Κοντογούρης και Σκιάδας και δ Κατεβάτης λέγει δτι ηνε αγράμματος εις μαρτυ­

ρίαν τον μαρτύρον Κυρίου λορέντζου Βαντόρου ποτέ Ανδρέου ταύτης της χορας καΐ Κυρίου Νικολάου Καρδάκη Νικολετάτου ποτέ αντο­

νίου από χορίον Καρδακάτα και οι δύο γνοστί μου και άσχετη νά μαρτιρίσουν.

Γιοργος Κοντογούρης ποτέ Παναγή βεβεόνω Παναγής Σκιάδας ποτέ Κοσταντή βεβεόνω Νικόλαος Καρδάκη ς Νικολετάτος ποτέ άντονίου μαρτηρδ λορεντζος Βαντόρος ποτέ Ανδρέου μαρτυρά Βααγγελης Εμανουήλ Τυπάλδος Προύντζος Συμβ(ολαιογράψο)ς

34

— 530 —

Σχόλια στο ΕΓΓΡΑΦΟ 7

α. Τ.Ι.Α.Κ. Ίονικον Κράτος ­ Δικαστικά. Filza suppliche compose ed altro di Aprile 1849, φ.φ. 52r , 52v , 59r .

β. Και αύτη ή εντολή εκτιμήσεως εκδίδεται άπό το Δικαστήριο κατά τήν απουσία του Γερ. Λιβαδδ. Πριν από δεκαοχτώ μέρες έχει συλλη­

φθεί άπό τήν Ύ . 'Αστυνομία και εκτοπιστεί στους Παξούς. (Πρβλ. β σχόλιο του 6ου εγγράφου).

γ. Κοσμέτος Φωκάς Κοσμετάτος του 'Ιωάννη. Γόνος της αρχοντικής χρυσοβιβλικής οικογένειας τών Φωκά του κλάδου Κοσμετάτου. (Διά­

βαζε γι' αυτόν Eug. R. Rangabe, Livre d'or de la Noblesse Ionienne V II, Athènes 1926, σελ. 273). Ά π ό τή σύζυγο του συγγενεύει άμεσα μέ τήν αρχοντική και φεουδαρχική οικογένεια Μεταξά Τζαννάτου, κατά της οποίας βιαιοπράγησαν οί στασιαστές του 1849 (Πρβλ. και σχό­

λια η, ι, και ιβ, τοΰ 2ου εγγράφου).

δ. Καρδακάτα. Χωριό στην περιοχή Θηνιάς νομοϋ Κεφαλονιάς. Περισ­

σότερα διάβαζε εις Ά ν τ. Μ η λ ι α ρ ά κ η, Γεωγραφία Πολιτική του νομοϋ Κεφαλληνίας, Άθήνησι 1890 σ.σ. 58 και 87.

ε. Ό Γεράσιμος Λιβαδάς μαζί μέ τό Ζερβό παρέμειναν εξόριστοι στους Παξούς πέντε μήνες. Άπό 10 Μαρτίου μέχρι 30 'Ιουλίου 1849. Μόλις στις 20 Αυγούστου επέστρεψαν ελεύθεροι στην Κεφαλονιά. (Πρβ. Ή . Ζ ε ρ β ο ύ Ί α κ ω β ά τ ο υ , Κεφαλληνιακά, ό.π., σελ. 72) Επο­

μένως ή απουσία του κατά τήν εκτίμηση, οφείλεται κατά κυριότητα στην εξορία του. Τό ότι όμως δέν έστειλε και εκπρόσωπο, ως είχε δι­

καίωμα, είναι στοιχείο πού μαρτυρεί τό φιλελεύθερο και υπερήφανο ήθος του.

στ. Τα κτήματα ήσαν άγροληπτούμενα. Ό ιδιοκτήτης είχε τή γη και άγρολήπτης τό φυτό. Ή διανομή τών καρπών γινότανε κατά καθορι­

σμένο τρόπο (Διάβαζε Λ. Ζ ώ η , ο.π., τ. Β', σελ. 11).

ζ. Για τις αντιστοιχίες τών μονάδων επιφανείας διάβαζε Ά . ' Α ν δ ρ ε ­

ά δ η , ο.π., σελ. 53. Πρβλ. και Ά γ γ ε λ ο ­ Δ ι ο ν ύ σ η Δ ε μ π ό ν ο , στή Μικρή Συμβολή κλ.π. ο.π., σελ. 438.

η. Για τήν παραγωγή σταφίδας και για τήν καλλιέργεια της στην Κεφα­

λονιά, διάβαζε Ά . Μ η λ ι α ρ ά κ η, ο.π., σελ. 100 και 104. 'Επίσης

— 531 —

' Ι ω σ ή φ Π ά ρ τ ς , Κεφαλληνία και Ιθάκη, Γεωγραφική Μονο­

γραφία έξελληνισθείσα ύπό Λ. Γ. Παπανδρέου, Έν 'Αθήναις 1892, σ.σ. 239, 241, 259, 263.

θ. Για τήν τιμή της σταφίδας βλέπε Ί . Π ά ρ τ ς , δ.π., σελ. 265.

ι. Ό εκτιμητής Παναγής Σκιάδας είναι άπό τή Θηνιά. Κοντοχωριανος του Λιβαδα. Ή τόσο προνομιακή σε υπεραξία εκτίμηση του οφείλεται άραγε στην καλλίτερη γνώση της περιοχής, των συνθηκών καλλιέρ­

γειας και τήν απόδοση της παραγωγής, ή πρόκειται για εκδήλωση συμπάθειας προς τον ταλαιπορούμενο αγωνιστή συγχωριανό του;

ΕΓΓΡΑΦΟ 8ο (α)

φ. 17τ Το εν Άργοστολίω Τριμελές ΙΤρωτοδικεΐον Κατ αϊτησιν των Κυρίων Δρς Σπυρίδωνος Φωκά(β) λιναρδάτου π(οτε) Νικολάου και Δρς Βασιλίου Πινιατόρου(γ) π(οτε) Μαρίνου κοινοποιή δια κυρίξεως επειδή απών από το Ίονικόν Κράτος, του Κυρίου Δρος Γερασίμου λυβαδά π(οτε) 'Ανδρέου τήν άπολογίαν με έγγραφα σήμερον προσαχθεϊσα παρά των αιτούντων εκ της οποίας θέλγ) μείνει εν άντίγραφον εις τήν Γραμματείαν τοϋ Δηκαστηρίου τούτου δια τα αποτελέσματα τοϋ Νόμου — εκ της παρούσης θέλει τυχοκολιθή άντίγραφον εις το Δηκαστήριον άλλο εις τήν δημοσίαν άγωράν άλλο εις τήν θύραν της Εκκλησίας Άγιου Σπυρίδωνος κοιμένη εις ταύτην τήν πόλιν ενορία τοϋ απόντος (δ) Κυρίου λυβαδά άλλο εις τήν θύραν της οικίας όπου εϊχε ενοικιασμένη και εκατοικούσε εις ταύτην τήν Πόλιν και ή οποία άνίκη τοϋ Κυρίου 'Αντωνίου Ματα­

ράνγγα π(οτε) Ηλία και άλλο θέλει δοθή της Γυνής τοϋ Κυρίου λυβαδά δια πάν Νόμιμον αποτέλεσμα. Εδόθη τη 4 τετάρτη 'Απριλίου 1853 αριθ. 17 επαρισιάσθη 5 ­ 53 4 Γερ(ασιμο)ς λοβέρδος

φ. 17ν 7 'Επτά Απριλίου 1853 ε.ν. προς τάς οράς 9 προη Αφίσα ομοιον αντύγραφον και τϊν άπολογεϊαν της γινης Κυρ(ιου) Δρ. Γερασίμου λειβαδά π(ο)τ(ε) Ανδρέου, τυχοκολλόντας και όμοια αντίγραφα εις τους τόπους όπου το παρόν δια τάτη

Βαγγέλης λυμπιδις

— 532 —

Σχόλια στο ΕΓΓΡΑΦΟ 8

α. Τ.Ι.Α.Κ. Ίονικον Κράτος­Δικαστικά­Φάκελος Κοινοποιήσεων επί α­

γωγών 'Απριλίου 1853. φ.φ. 17Γ και 17ν . β. Σπυρίδων Φωκάς Λιναρδάτος. «Σημαντικό στέλεχος της καταχθονίου

καμαρίλλας». (Π. Χ ι ώ τ η ς , ο.π., σελ. 158). Γυναικάδελφος του έπαρ­

χου Καμίλλου Δαλλαδέτσιμα (1840­1842), από το 1845 μέχρι 1849 διετέλεσε έπαρχος Κεφαλονιάς (Ή. Τ σ ι τ σ έ λ η ς , ο.π., Β', σελ. 589). Συμμετέσχε στο Προκαταρκτικό Συμβούλιο. Στον κατάλογο πού δημοσιεύθηκε στον «Παρατηρητή» Κερκύρας στα 1862, ο κόμης Δη­

μήτριος Καροϋσος, γερουσιαστής τότε τον αναφέρει ώς ενα από τους πράκτορες του.

γ. Βασίλειος Πινιατόρος. 'Ενώ προϋπήρξε ριζοσπάστης και μάλιστα στα 1833 εξορίστηκε για τή δράση του εις Βίδο, αργότερα προσεχώ­

ρησε στους κυβερνητικούς. (Πρβλ. Σ. Μ α λ ά κ η, ο.π., σ.σ. 24 και 142). Μετά τή στάση της Σκάλας και τό αιματηρό όργιο των κυβερ­

νητικών πού ακολούθησε, ό Πινιατόρος συγκέντρωσε υπογραφές εύ­

χαριστειών προς τον 'Αρμοστή Ούάρδ. (Διάβαζε έφημεριδ. Ά ν α ­

γ ε ν ν η σ ι ς, φ. 20, 29.8.1849, σελ. 2β). Ή μετάσταση του Πινιατόρου στους κυβερνητικούς έγινε γύρω στο 1848.

δ. Και άπό άλλα έγγραφα μοϋ προκύπτει πώς ή οικογένεια Γερασ. Λιβαδα είχε στο 'Αργοστόλι ενορία τήν εκκλησία του 'Αγ. Σπυρίδωνος, ενο­

ριακή και κτητορική της οικογένειας Μεταξά­'Αγγελάτου στην οποία άνηκε άπό καταγωγή ή σύζυγος του "Αννα.

ΕΓΓΡΑΦΟ 9ο (α)

φ. 343τ τΐ\ 30 τριάντα Νοεμβρίου 1859 επαρησιάσθη

Γ.(εράσψος) λ.(ιβαδάς) Αριθ. "Ενα 'Αργοστ(ολιον) Το Είρινοδικεΐον Άργοσ(τολίου)

Tfj αιτήσει τοϋ Κνρ(ι)ου Δρ. Γερασίμου λιβαδα π(ο)τ(ε) 'Ανδρέου κ(α)λεΙται

Δια τάς είκοσιτρεϊς Νοεμβρίου 5 Δεκεμβρίου 1859 ε.ν ό Κυρ(ιος) Αντώνιος Ματαράγγας π(ο)τ(ε) 'Ηλία

Δια να άποφασισθή ώς έπεται Α'. Δικασθήσεται ή ακύρωσις τοϋ εντάλματος εξώσεως άπαφεθέν­

τος παρά τούτου τοϋ 'Αρχείου τγ\(β) τ9εΧ· Νοεμβρ(ίου)

— 533 —

επί αιτήσει τον εναγομένου κατά τον ενάγοντος καθότι εν παοαβά­

οει νέας προφωρικής συμφωνίας ελαβεν χωράν συνομολογηθείσης παρά των μερών μετά την άπάφεσίν τον σνμφωνών ίνα δ ahòv διαμείνει εις τον οίκον τον εναγομένου εισέτι τέσσαρονς μήνας άρ­

χομένονς από τάς 26 Νοεμβ(ρίον) τρεχ(οντος) πληρώνων το αυτό ενοίκων— τούτο δε επί τή παρρησία των κατωθη μαρτύρων οϊ­

τινες με ξεχωριστήν κλησιν θέλει κλητευθοϋν(γ) δια την αυτήν ήμέραν. Β' Επειδή μετά τήν σνμφωνίαν ταντην ο εναγόμενος εξαιτήσατο τήν εκτέλεσιν τον άνωειρημένου άποσταλεντος εντάλματος θέλει υπο­

κύψω εις τήν πληρωμήν των άπαιτηθεισομένων δικαίως εξόδων της παρούσης Μήν παρρουσιαζόμένος γίνεται άπόφασις εις άπουϋ'ιαν τον αφίνοντάς τον άντίγραφον.

Μάρτυρες Κυρ(ιος) Νικολ(αος) Τζαγγαρακης από Κερκυραίος Κυρ(ιος) Σπυρίδων Γκιόκας φαρμακοποιός Άργοσ(τόλιον)

θέλει καταθέσουν "Οτι πραγματικώς οτι κατά τήν 25 Νοεμβρίου λήξαντος επί τη παρουσία αυτών οι αντίδικοι εσυμφωνησαν και έμειναν εις τήν άνωειρημένην προφορικήν ενοικίασιν τών τεσσάρων μηνών αρχομέ­

νην από τήν 25 Νοεμβρ(ι)ου και εις τήν λήξιν αυτών να το άδιάσει 343ν ο ahòv παραδίδων το κλειδίον προς τον εναγόμενον και τα ενοίκια

αυτών, μνέσκων ακυρωμένο το ένταλμα άνωειρημένο εξώσεως. "Οτι ευχαριστηθείς ο Κυρ(ιο)ς Ματαραγγας εναγόμενος είς τήν αυτήν προφωρικήν ενοικίασιν επορεύθη τήν αυτήν ημέρα όμοϋ με τον μάρτυρα Νίκο (Τζαγγαράκη) και μετά τοϋ υιού του αιτούντος είς θυνέα(δ) Ινα ϊδωσιν το κτήμα εις τα χοστά σπηλιά τοϋ αιτούν­

τος και λάβη είς άγοράν αύτό(ε). "Οτι ο ενάγων εδωσεν είς αυτόν εχέγγνον δια τα ερχόμενα ενοίκια ίνα μετά τήν ληξιν αυτών τών μηνών καμη τήν πληρωμήν είς πάσαν σχετικήν περίπτωσιν. Έξεκαθαρίζεται ότι επειδή και το άνωθεν πρόσβαλλαμενον ένταλμα δεν εκτελέσθη εισέτι καϊ δεν υπάρχει είς τήν γραμματείαν ό ενάγων δέν δύναται να λάβη άντίγραφον αυτού όπως το προσαγάγη με τήν παροϋσαν— όμως θέλη πράξη αυτό κατά τήν ήμέραν της συζητή­

σεως. Έξεδώθη 1859 εννιά Νοεμβρίου 28 είκοσι οκτό ε.ν.

Χριστόδουλος Νικ. Ραζής ύποδ(ικηγόρο)ς

— 534 —

Σχόλια στο ΕΓΓΡΑΦΟ 9

α. Τ.Ι.Α.Κ.­Ίονικον Κράτος­Δικαστικά­Εΐρηνοδικεΐον 'Αργοστολίου. Βι­

βλίον Εΐρηνοδ(ικεί)ου Άργ(οστολί)ου Ορκοδωσιών επί αποφάσεων τον αιτών άπο 1855­56­57­58­59 και 1860. φ.φ. 343Γ καί 343ν .

β. Ή ημερομηνία λείπει. Υπάρχει σχετική δικαιολόγηση στο τέλος του εγγράφου.

γ. Οί μάρτυρες αυτοί κλητεύονται με το ακόλουθο 344Γ , έγγραφο το όποιο παραλείπουμε λόγφ άσημότητας.

δ. Θηνιά. Ή ιδιαίτερη πατρίδα του Γεράσιμου Λιβαδά.

ε. Ό Γεράσιμος Λιβαδδς έξεποίησε την περιουσία του για να αντιμετω­

πίσει τους κατατρεγμούς καί τις ανάγκες του αγώνα στον όποιο είχε αφιερώσει τη ζωή του. Πέθανε πάμπτωχος. «Εις τοιούτον πατριωτικό ν καί ευγενή αγώνα, όλόκληρον τον βίον άφιερώσας καί ένεκα αύτοϋ τήν μεγάλην αύτοϋ περιουσίαν κατανα­

λώσας, άφήκεν εις ημάς τους μεταγενεστέρους το άλγηνόν θέαμα, του να ϊδωμεν τα τέκνα του, εξ ών τό μόνον επιζών βλέπετε ίστάμενον πλησίον μου, φερέοικα, γυμνητεύοντα καί εις εντελή ενδειαν καί άφά­

νειαν βιοϋντα». ('Απόσπασμα άπό τήν προσφώνηση τοϋ Αοβέρδου, κατά τον έντοιχισμό τής αναμνηστικής πλάκας στο σπίτι τοϋ Λιβαδά στο 'Αργοστόλι, για τα πενηντάχρονα τής Ενώσεως).

ΕΓΓΡΑΦΟ 10ο (α)

φ. 354r~ 1859 Δεκεμβρίου 10 (υπογραφή)

Παρόντων των διαδίκων ο εναγόμενος εξαιτήοατο το άπροχωρητον του θέματος διότι προκειμένου περί μισθώσεως οικίας ύπερβαινού­

σης τους τρεις μήνας απαιτείται συμβόλαιον ενοικιάσεως Το αρχεΐον

Ίδών το αρθρ. 1522 τοϋ Πολι(τικοϋ) Κωδ(ικος) καί Επειδή al πράξεις μισθώσεως των οικιών δεν συγχωρούνται όταν ύπερβαι­

νουοΊ τους τρεις μήνας. Επειδή ή προτεινομένη απόδειξις υπερβαίνει τήν μνημονευθείσαν προθεσμίαν,

Δια τοϋτο

— 535 —

Παραδέχεται την εγκλισιν και άπολλύει τους μάρτυρας. Παρόντων των διαδίκων και συζητηθείσης της υποθέσεως,

Προκύπτει Επειδή δ ενάγων επηγαγε τον Ορκον(β) εις τον ενησταμενον ενώπιον της Υ.Θ. εις Δραπαν(ον)(γ) δτι μετά το οποίον επέτυχε ένταλμα εξοικήσεως εγένετο μεταξύ των διαδίκων νέα προφορική ενοικίασις δια τέσααρους μήνας

Δια ταύτα Αποβάλλει την προκειμένην κλήσιν και δια έξοδα αελλίνια(δ) επτά εάν δ ενιστάμενος όμώση εντός πενταημέρου από τής τελεσίδικων ου, ενώπιον τής Υ.Θ. Δράπανον τον επηχθέντα δρκον. Μή δρκίζων παραδέχεται ή κλήσις και δια έξοδα σελλίνια τέσσερα — Τα έξοδα και μετακόμισις τής αμάξης εν περιπτώσει ορκοδοσιας προσδιορίζονται εϊς ϋελληνια τρεϊα τα δποϊα θελη πλήρωση δ Δρ. λιβαδας εν περιπτώσει δποϋ γινη ή ορκοδοσία. Αυθημ(ερον) εδημοσιεύθη

(υπογραφή)

Σχόλια στο ΕΓΓΡΑΦΟ 10

α. Τ.Ι.Α.Κ. ­ Ίονικόν Κράτος ­ Δικαστικά ­ Βιβλίον Είρηνοδ(ικει)ου Ά ρ ­

γ(οστολί)ου Ορκοδωσιών επί αποφάσεων τόν αιτών απο 1855­56­57­58­

59 και 1860. φ. 354Γ .

β. Ή «επαγωγή)) του Όρκου προς τον ένιστάμενο γίνεται σύμφωνα μέ το άρθρο 1578 του Πολιτικού Κώδικα.

γ. Ύ . Θεοτόκος Μυρτιδιώτισσα (Δραπάνου). Για την εικόνα και τη Μονή διάβαζε Ή . Τ σ ι τ σ έ λ η δ.π., Β', σελ. 312.

δ. Για τα νομίσματα και τις αντιστοιχίες τους διάβαζε : Λ ε ω ν. Χ. Ζ ώ η , Λεξικόν 'Ιστορικόν και Λαογραφικόν Ζακύνθου, 'Αθήναι 1963, τ. Α', σελ. 480 και τ. Β' σελ. 124α. Πρβλ. και Ά γ γ ε λ ο ­ Δ ι ο ν ύ σ η Δ ε μ π ό ν ο, εις Μικρή Συμβολή στον καθορισμό αντιστοιχίας με­

τρικών και νομισματικών μονάδων κ.λ.π. ό.π., σελ. 439.

ΕΓΓΡΑΦΟ 11ο (α)

φ. V Το εν Άργοστολίω Ειρηνοδικεϊον Κατ αϊτησιν του Κυρ (ίου) Δρ. Βασιλείου Πηνιατόρου(β) π (ο) τ (ε) Μαρίνου εξ 'Αργοστολίου εντολοδόχος τοϋ απόντος Κόμητος Βαπτι­

— 536 —

στον Μεταξά Άγγελάτον(γ) π(οτε) Σπυρίδωνος και συνεπεία της από 12 Νοεμβρίου 1861 αποφάσεως τοϋ Ειρηνοδικείου επικνρω­

θείσης δια της από 19 Δεκεμβρίου 1861 αποφάσεως της Αναθεω­

ρήσεως (δ) επιδοθείσης τη 12 'Ιουνίου λήγοντος εκδοθεϊσαι μεταξύ τοϋ Ενάγοντος Ε.Ο(ε) και τοϋ Κ(υ)ρ(ιου) Δρ. Γερασίμου λιβαδά π(οτε) 'Ανδρέου δια των οποίων άκυρώθεισαν τα Συμβόλαια μισθώσεως 1852 δύο 8 Δεκεμβρίου και 26 Ιουνίου 1856 εντέλλεται παντός δημοσίου Κλητήρος να θέση εις την κατοχήν των κάτωθεν αγαθών ακινήτων τον αιτούντα Ε.Ο εντέλλοντας προστούτοις τοϋ αυτού Κυρ (ίου) λιβαδά από τούδε να άπέχη απ' αυτά και να μη λάβη πλέον καμμίαν διαχείρισιν εις τα ίδια καθώς εντέλλεται και τοϋ Γιάννη Παυλάτου π(οτε) Παναγή και Ιωάννου Διονάτου π(οτε) Πέτρου

φ. Ρ άγροληπτών τών κτημάτων να γνωρίζουσι από τούδε ως άγροδότην τον 'Ενάγοντα Ε.Ο τοϋ παρόντος αφίνοντ(ας) Άντιγρ(αφον) δμοιον τών Κ(υρί)ων άγροληπτών και λιβαδά.

"Επονται κτήματα

Σταφίς εις θέσιν Κουκίστρα εις το λιβάδι το άπάνου σύνορον θη­

νιας άγροληπτοϋται παρά τοϋ Γιάννη Παυλάτου π(οτε) Παναγή συνεγγίζει Γαρμπή με κληρονομιά 'Αναστασίου Φαραντάτου, μα­

ΐστρο δρόμος δημόσιος εκτάσεως ποδών 'Ιονικών τετράγωνοι 26160 (ζ).

Σταφίς εις θέσιν βοϊδόλακα εις το άπάνου λιβάδι σύνορα θηνιάς άγροληπτοϋται παρά τοϋ 'Ιωάννου Διονάτου π(οτε) Πέτρου συνεγ­

γίζει Γαρμπή και Μαΐστρο με δρόμον δημόσιον εκτάσεως ποδών 'Ιωνικών τετραγώνων 26160. Έδώθη 1862 δύο 'Ιουνίου 27 εϊκοσιεπτά Χριστοδ(ουλο)ς Ραζις

υποδικ(ηγόρο) ς

Τη 30 τριάντα Ιουνίου 1862 δύο ε.ν. αφίσα δμιο τοϋ παρόντος τοϋ όπισθεν Δρς Γερασίμου λιβαδά π(οτε) 'Ανδρέου.

ο κλητήρ Σ. Μπίνης

τη 30 τριάντα Ιουνίου 1862 ε.ν. "Εθεσα τον αιτούντα εις την διακατοχήν και κυριότητα τον άκη­

νίτον οπού το παρόν διαλαμβάνη δίδοντας τον τα παρά τοϋ νόμου άπετούμενα σημία της δια κατοχής

ο κλητήρ Σ. Μπίνης

- 5 3 7 -

Σχόλια στο ΕΓΓΡΑΦΟ 11

α. Τ.Ι.Α.Κ. Ίονικόν Κράτος­δικαστικά­Ενταλματα διανομον­εξώσεων και πληστιριασμ(ών) Ιουνίου 1862. φ.φ. 1Γ και 1ν .

β. Δρ. Βασίλειος Πινιατόρος του Μαρίνου. Διάβαζε σχετικά γ σχόλιο 8ου εγγράφου.

γ. Βαπτιστής κόμης Μεταξάς Άγγελάτος του Σπυρίδωνος. 'Αδελφός της συζύγου του Γεράσιμου Λιβαδά, "Αννας Μεταξά. « Ό γυναικάδελφος τοϋ Αιβαδά κόμης Βαπτιστής Μεταξάς, έπανελθών εκ Λονδίνου έκόμισεν δελεαστικός προτάσεις προς τον γαμβρόν του ήτοι τήν προσφοράν ανωτάτων αξιωμάτων και ετέρων υλικών παρο­

χών, επί τω δρω όπως άναστείλη τήν πολιτικήν δράσιν του, τήν άντι­

στρατευμένην τη Προστασία. Παρά τήν άπελπιστικήν και εν δεινή πενία κατάστασιν τοϋ Λιβαδά, τόσον αυτός όσον και ή σύζυγος του με άγανάκτησιν απέπεμψαν τον Μεταξάν, περιφρονοϋντες τήν προσφο­

ράν, ή οποία και μόνον άπεσκόπει εις τήν έξαγοράν της συνειδή­

σεως». (Σ. Β ε ρ ύ κ ι ο ς , ο.π., σελ. 310).

δ. Ενδεικτικό πώς ό Λιβαδάς αγωνίστηκε να κρατήσει τήν τόση απαραί­

τητη για τή συντήρηση της οικογένειας του διαχείρηση και επικαρπία τών κτημάτων αυτών, είναι ή προσφυγή του στο 'Αναθεωρητικό Δι­

καστήριο. Και αυτό όμως έδικαίωσε τον αντίδικο.

ε. Ε.(πιτροπικώ) Ο(νόματι). Ό αναφερόμενος ενεργεί ώς πληρεξούσιος.

ζ. Για τις αντιστοιχίες τών μετρικών μονάδων βλέπε δ σχόλιο τοϋ 4ου εγγράφου.

ΕΓΓΡΑΦΟ 12ο (α)

φ. 6r την 14 δεκάτη τετάρτη Μαΐου 1861 ενα προϋήχθη μετ ενός εγγράφου παρά τοϋ υποδικ(ηγορ)ου Κυ(ριου) Δημήτριου Ι. Βοθροντον

Προς το εν Άργοστολίω Μονομελές πρωτοδικεΐον 'Αναφορά (Κυρίου) Ιωάννου Σάνδερς διαχειριστοϋ της ενταύθα Ιονικής Τραπεζης(β).

κατά Κυρ (ίου) Δοκτ(ορος) Ηλιου Ζερβοϋ Ιακωβάτου π (ο) τ (ε) αναστα­

σιου. Έξακολουθών ο 'Αναφερόμενος τάς εκττοιητικάς πράξεις του επί

— 538 —

τής οίκίας είς Αιγιαλον Σάμης(γ) κατασχεθείσης δια τής άπα 27 Δεκεμβρίου 1860 προσταγής και σχετικής προφωνήϋεως 14 Φε­

βρουαρίου 1861 και οφειλών να προβή εις την έκτίμησΊν της αυτής Οικίας ­ εξαιτεΐται να διορισθώσΊ τρεις πραγματογνώμονες άπι τής αξίας, προς δέ τρεις ξυλουργοί και τρεις κτιστουργοί, όπως τελέ­

ϋωαιν την απαιτουμένην εκτίμησιν. Ο Αναφερόμενος προτείνει ως τιμητήν επί τής αξίας τον Κ(υ)ρ(ιον) Ευαγγελινον Ζερβον Σπυράτον— ώς ξνλουργον τον (Κυρ(ιον) Δημήτριον Ζερβον Τρεμουντάνην και ώς κτιύτουργον τον Κ(υ)ρ(ιον) Αθανάση Καγγελάρην.— από Σάμο και διαδηλοΐ δτι ή Οικία κείται είς την περιοχήν Σάμης.

Επισυνάπτονται 1861 Φεβρουαρίου 14 Διάκλησις

ο δικηγόρος Σπυρίδων Ε. Χωραφάς.

Σχόλια στο ΕΓΓΡΑΦΟ 12

Τ.Ι.Α.Κ. Ίονικόν Κράτος­Δικαστικά­Μονομελές Πρωτοδικεΐον 'Αρ­

γοστολίου, φάκελος αναφορών εμφανίσεων εκτιμήσεων Μαΐου 1861, φ. 6Γ .

Ή 'Ιονική Τράπεζα ιδρύθηκε στα Επτάνησα μέ δικαίωμα πού παρα­

χώρησε ή Γερουσία σε άγγλους κεφαλαιούχους στις 23 'Οκτωβρίου 1839. Οί εργασίες της στην Κεφαλονιά άρχισαν στις 10 Αυγούστου 1840. Ή ίδρυση και λειτουργία της, μέ το πρόσχημα τής εξυπηρετήσεως του εμπορίου και τών συναλλαγών, κατέληξε να υποκαταστήσει τους ιδιώτες τοκογλύφους. Τον επικίνδυνο ρόλο της για τήν εθνική υπόθεση έγκαιρα επεσήμαναν τα προοδευτικά στοιχεία στην Κεφαλονιά και αντέδρασαν στή λειτουργία της. « Ό νόμος τής Τραπέζης συνεπαγόμενος έπέκτασιν τής Βρεττανικής επιρροής είς τάς Νήσους ήρχετο να άναρριπίση τάς φλόγας τών υφι­

σταμένων αντιθέσεων». ( Ι σ τ ο ρ ί α τής ' Ι ο ν ι κ ή ς Τ ρ α π έ ζ η ς , 1839­1953, 'Αθήναι 1953 σ.σ. 18, 20 και 21).

Αιγιαλός Σάμης, ή απλώς Σάμη, ή πρωτεύουσα τής ομώνυμης επαρ­

χίας τοϋ Νομού Κεφαλληνίας και 'Ιθάκης.

ΕΓΓΡΑΦΟ 13ο (α)

. 100τ Τή 5η πέμπτη Ιουνίου 1861 εν Το εν Άργοστολίω Μονομελές Πρωτοδικεΐον 'Αργοστολίου πλη­

— 539 —

ρούμενον παρά τού Δικαστού (Κνρι)ον Ίππ(οτ)ου Δρς Δημητρίου Φραγκοπούλον. 'Επί της από 14 Μαΐου 1861 αναφοράς τον Κ(υρι)ου "Ιωάννου Σάν­

δερς Διαχειριστού της ενταύθα 'Ιονικής Τραπέζης ύπογραφεϊσαν παρά τοϋ Δρος Σπυρίδωνος Ε. Χωραφά δι ης κατά τοϋ (Κυρί)ου Δρς Ήλιου Ζερβού Ίακωβάτου π(οτέ) 'Αναστασίου έξαίτεΐται να διορισθώσι τρεις πραγματογνώμονες επί της αξίας, προς δε τρεις ξυλουργοί και τρεις κτιστουργοί δπως εκτελέσωσι την εκτίμησιν

φ. 100ν της εις Αίγιαλον Σάμης οικίας. "Ανευ απολογίας τού έναγομένου(β) καίτοι προσήκοντος εϊδοποιηθέντος. Διελθον το έπισυνημένον εγγραφον και. 'Επειδή ή αίτησις τού ανα­

φερομένου ερείδεται επί της από 14 Φεβρουαρίου προφωνήαεως 'Αποφαίνεται

την παραδοχήν αυτής, προς τον σκοπον Ινα οι κ.κ. Γεράσιμος Φωκάς π(οτε) 'Ιερέως Παναγή, 'Άγγελος Ζερβός Μαρκονράτος επί τής αξίας—'Ανδρέας Πολάνης π(οτε) 'Ιωάννου, Γεράσιμος Τραυλός Πιε­

ράτος ξυλουργοί, και Μιχαήλ Βασιλιά π(οτε) 'Αντωνίου και Νικο­

λή (ς) καλιβοκά(ς) π(οτε) Τζαννέτου κτιστουργοί, μετά των παρά τού αναφερομένου προταθέντων εκτιμητών κ.κ. Εύαγγελινού Ζερβού

φ. 101τ Σπυράτου επί τής αξίας — Δημητρίου Ζερβού Τρεμουντάνη ξυ­

λουργού και Παναγή Καγγελάρη κτιστουργού εκτελέσωσι την περί ης πρόκειται εκτίμησιν— έξοδα υπέρ τού Κ(υρί)ου Σάνδερς τάλλη­

ρα δυο $2. Μ. Φωκάς γραμμ(ατεύ)ς

Σχόλια στο ΕΓΓΡΑΦΟ 13

α. Τ.Ι.Α.Κ.­Ίονικόν Κρατος­Δικαστικά­Βιβλίον Προπαρασκευαστικών και 'Εκτελεστικών Αποφάσεων τοϋ Μονομελούς πρωτοδικείου. Αρχεται από 16 Απριλίου 1861­εως 25 Ιουλίου 1861. φ.φ. 100Γ , 100ν .

β. Ό 'Ηλίας Ζερβός, σύμφωνα μέ τήν αυτοβιογραφία του, αύτη την ε­

ποχή βρίσκεται στην Κεφαλονιά. Ή απουσία του προδίδει τήν άπα­

γοήτευσή του και τήν εγκατάλειψη μιας δικαστικής υποθέσεως εξ απαρχής χαμένης.

ΕΓΓΡΑΦΟ 14ο (α)

φ. 78Τ

Το Πολιτικον Δικαστήριον 'Αργοστολίου Κατ άίτησιν τού Κυρ (ι) ου Χαράλαμπους Ανδ(ρε)ου Κεφαλλά ε­

­ 540 ­

νεργον δια τήν Ίωνικήν Τραπεζαν(β) κατά την μερικήν Συνθίκην 20 Δικεμβρίου I860, αναφερομένη εις την άγωγήν 30 Αικεμβρίον 1849. Και άναφορικώς της αποφάσεως 16 Αικεμβρίον 1848, της Πολιτικής Αυλής λιξουρίου, εγραμμένη τάς 11 Μαΐου 1849, ήτις αναφέρετε εις την αντόγραφον όμολογίαν 1847 1/13 Μαΐου, και έτερων επακόλουθων δικαστικών πράξεων. Και επειδή ό Κυρ(ι)ος 'Ιωάννης Σάνδερ Διευθυντής τής 'Ιωνικής Τραπέζης ταύτης τής Νήσου τάς 12 'Απριλίου 1851 Ε.Ν. να επέτυχε προσταγήν πλει­

στηριασμού από το έμπορικόν Αικαστήριον 'Αργοστολίου ήτις έπι­

πτε τάς 3 τρις Ιουνίου 1851 Ε.Ν δια δάνειον όπου εχη να λάβη από τον απόντα τής Νήσου χρεώστην Εύγενέστατον Κυριον Αρα 'Ιωάν­

νη Τυπάλδο Δοτοράτο επίτροπος του οποίου είναι ή Ευγενής Κυρ(ια) Μισινέζη συμβία τοϋ Εύγ(ε)νοϋς Κυρ (ι) ου Αρς Χαραλάμπους Με­

ταξά Αντζουλακάτου(γ) εις τα άκοινιτά του καλλά ως ή αυτή προσ­

ταγή περιέχει. Και επιθυμόντας ό άναζητόν Κύριος Κεφαλλάς, ενερ­

γόντας ώς ανοθεν να λάβη τήν πληρομήν τοϋ δανίου του συνιστάμενο εις Κεφάλεον τάλαρα Δίστιλα(δ) εκατόν όγδωήντα επτά No $ 187 διάφορον εως τήν σήμερον έτερα δύστιλα όγδωήντα ενα No $ 81

φ. (ιλαζόμενο) .λ. (άθος). έξοδα ύπαντιμένα δυνάμη των ανοθεν εγγράφων και ετέρων άκολονθινών συνιστάμενα εις δύστιλα δέκα εννέα και σελί­

νια τρία ήμιση No $19— σελ. 31/2 φ. (ιλαζόμενο) λ. (άθος) και τό όποιον διάφορον 10% θέλει τρέχη εως τήν άποπληρωμήν. Δια τοϋτο πάς δημόσιος κλητήρ θέλει μισεγγιάση εις χείρας των Εύ­

γ(ενών) 'Ιωάννου Σάνδερ διευθυντού τής Τραπέζης και ριγοΰ Τυ­

πάλδου Μπασιά π(ο)τ(ε) Σπύρου οϊτινες επρόσφεραν εις τα άκοινι­

τά όπου εδημοπράτησαν καϊ εμιναν αυτά, εις αυτούς ώς ό πλειστη­

ρισμός εξελαμβάνη, τό όσον περίσευμα χρημάτων ήθελε περισεύουν άπό εκίνη τήν ποσώτητα όπου ή 'Ιωνική Τράπεζα έχει νά λάβη επάνω εις τα άκοίνιτα καλλά(ε) όπου ή άνοηριμένη προσταγή Δημοπρα­

σίας περιέχει και τοιούτο τρόπος νά πληρωθή ό άναζητόν μέρος άπό τό δάνιόντου και ακόμα δια τά παρόντα έξοδα κλήτορος και διαφεν­

τευτοϋ σελήνια δώδεκα γράφοντας τό πραχθεν όπισθεν τοϋ παρόντος.

Σχόλια στο ΕΓΓΡΑΦΟ 14

α. Τ.Ι.Α.Κ. Ίονικόν Κράτος­Δικαστικά. Δέσμη Πολιτικού Δικαστηρίου 'Αργοστολίου Ιουλίου 1861, φ. 78Γ .

β. Για τήν Τονική Τράπεζα διάβαζε γ σχόλιο του 10ου εγγράφου.

— 541 —

γ. Μεταξάδες Άντζουλακάτοι. Ευγενείς κτηματίες στην Κεφαλονιά. Άπο το 1691 κατέχουν τον τίτλο του κόμη.

δ. Για τα νομίσματα και τις αντιστοιχίες τους διάβαζε δ σχόλιο 9ου εγγράφου.

ε. Κατά τό 7ο άρθρο της 73 Πράξεως της 8ης Βουλής, στην περίπτωση χρέους, υποχρεούται ό χρεώστης να υποβάλει στο δανειστή λεπτο­

μερή κατάλογο τών ακινήτων του για να μεσεγγυηθοϋν. Διαφορετικά θεωρείται ενδεής και υπόκειται σέ σωματική κράτηση.

ΕΓΓΡΑΦΟ 15ο (α)

φ. 78ν Προσέτι δ δημόσιος κλητήρ δννάμη της παρούσης θέλει μισεγγιάση εις τάς χείρας της όπισθεν Κυρ (ι) ας Μισινέζη Δρς Χαραλάμπους Μεταξά Άντζουλακάτου επιτρόπισας ώς'όπισθεν τοϋ χρεώστου τους καρπούς τών κάτωθεν εξεκαθαρισμένων υποστατικών τοϋ δικαιώ­

ματος τοϋ Ιδίου χρεώστου Δρς 'Ιωάννου Τ(υπάλδ)ου Δοτοράτου π(οτε) Γερασίμου δια να δώσουν και αυτοί πληρομήν εις τάς άνο­

ηπομένας ποσότητας. Και επί τούτου διορίζεται δικαστικός παρα­

καταθέτης ο Κυρ(ι)ος Γεράσιμος Πυλλαρινος Σήματος π(ο)τ(ε) 'Ανδρέου από χορίον Ίλλάρους τον οποίον ή άνοθεν Κυρ(ια) Μισι­

νέζη Συμβία Δρς Μεταξά θέλει είναι εις χρέος, εις καιρόν συνάξεως τών καρπών να τον προσκαλή δια να παραστέκεται αυτός και περι­

λαμβάνει τους καρπούς μερίδων τοϋ χρεώστου και τους παρακατα­

θέτει εις μίαν Σταφιδαποθήκην, λαμβάνοντας το πρεπούμενον βι­

λιέτο(β), δια να πληρωθη από δλλα τα μισεγγιασμένα καλλά ό άναζητον Κυρ(ι)ος Κεφαλλάς, δια την Τράπεζαν τα άνοθεν δάνοιά του γράφοντας το πραχθεν όπισθεν τοϋ παρόντος είς πινήν παραβά­

σεως κατά τον Νόμον ^άφίνοντας δλονών άντίγραφον Άκολουθοΰν οι καρποϊ(γ)

φ. 246Τ

Ό ύποδικηγ(ορο)ς Χαραλάμπης Α. Κεφάλας ευρ. αρ. 885

21 Ικοσιμία Ιουλίου 1851 ε.ν λέγω πενηνταένας ε.ν. εμισεγγιισα εις τας χείρας των Κυρ Ιωαννην σάρδε κε ρίγα τυπ. μπασιά τα δσον ύπαρον διαλαμβάνη. Δίδοντας όμοια αντίγραφα του

­ 5 4 2 ­

ιδιου Μπασιά και του Κνρ(ι)ου Μιχαήλ λενκόκιλο και επίσις του Κυρ Σανδερ δια να το εγχηριση του αυτόν Κυρ. Σανδερ.

Βαγγέλης λυμπίδης

Σχόλια στο ΕΓΓΡΑΦΟ 15

α. Τ.Ι.Α.Κ. Ίονικόν Κράτος­Δικαστικά. Δέσμη Πολιτικού δικαστηρίου 'Αργοστολίου 'Ιουλίου 1851 φ.φ. 78ν και 246Γ .

β. βιλιέτο, εννοεί απόδειξη.

γ. Παραλείπω την ολοκλήρωση του εγγράφου με την λεπτομερή όροθε­

σία τών κτημάτων, τους άγρολήπτες και τον τρόπο διαμοιρασμού τών καρπών, επειδή κρίνω πώς ξεφεύγει από το αντικείμενο της μελέτης μου.

ΕΓΓΡΑΦΟ 16ο (α)

φ. 37Τ Το Μονομελές Πρωτοδικεΐον Άργοσ(τολι)ου Κατ αϊτησιν τοϋ (Κνρί)ον 'Ιωάννου 'Αναστασίου Βαλσαμάκη(β) από Πεσάδα εντολοδόχου τών κ.κ. 'Αναστασίου και Νικολάου Βαλ­

σαμάκη π(οτ(ε) 'Ιωάννου εντέλει παντός κλητήρος να μεταβή εις την κατοικίαν τοϋ 'Ιερέως Δημητρίου Μελέτη 'Ιερέως 'Αθανασίου είς την πόλιν ταύτην και να τοϋ σφράγιση δτι δεν απαγορεύει ό νό­

μος κινητον δυνάμενον να πλήρωση τάλληρα δύστηλα εκατόν εννε­

νηντα φ.(ιλαζόμενο) λ.(άθος)(γ) κεφάλαιον και επύλοιποι τόκοι της συμφωνίας 9/21 'Ιανουαρίου 1839 και το εξοδον τοϋ παρόντος σελήνια εξ γράφων το πραχθεν και άφ(ίνοντας) άντιγραφον. Το όμόλογον προσήχθη με σημερινήν αναφοραν 'Εξεδόθη την 15 δεκάτην πέμπτη Νοεμβρίου 1854 τέσσαρες

Σπύρος Α. Πογγης ύποδ(ικηγορο)ς Ν(ικόλαος) Μ(αρίνου) Φωκάς γραμ(ατεν)ς

τη 15 δεκάτη πέμπτη Νοεμβρίου 1854 Το εν Άργοστολίω Μονομελές Πρωτοδικεΐον Άναγνον την παροϋσαν και το έγγραφον, Παραδέχεται την αϊτησιν άνευ βλάβης πάσης εννόμου αντιρρήσεως,

(υπογραφή)

Σχόλια στο ΕΓΓΡΑΦΟ 16

α. Τ.Ι.Α.Κ.­Ίονικόν Κράτος­Δικαστικά­Μονομελές Πρωτοδικεΐον 'Αργο­

στολίου. Δέσμη Νοεμβρίου 1854, φ. 37Γ .

— 543 —

β. Ιωάννης, 'Αναστάσιος και Νικόλαος Βαλσαμάκης. Μέλη της αρχοντι­

κής οικογένειας των Βαλσαμάκη. Τόπος καταγωγής καί κατοικίας τό χωριό τής Λειβαθοϋς Πεσσάδες. Οί Βαλσαμάκη γράφτηκαν στη χρυ­

σόβιβλο του Κεφαλονίτικου Άρχοντολογιοϋ μεταξύ 1593 καί 1604. (Διάβαζε σχετικά για την οικογένεια εις Ή . Τ σ ι τ σ έ λ η, ο.π., Α', σελ. 43).

γ. φ.λ. Χαραχτηριστική συντομογραφία στις διεκδικήσεις. Τίθεται για τή διασφάλιση του πιστωτοϋ στην περίπτωση υπολογιστικού λάθους, αντιστοιχεί με τό σημερινό έ.(κτός) λ.(άθους) ή π.(αραλείψεως).

ΕΓΓΡΑΦΟ 17ο (α)

φ. 37ν Δεκαεπτά Νοεμβρίου 1854 ε.ν. ήμερα παρασκευή δρας 12 Μ(εσημέρι) εφέρθηκα εις την κατικεΐαν του Ιερέως Δυμιτρίου μελέτη ιερέος Αθανασίου και του εσφραγισα με την Δημοσίαν σφραγγίδα Δύο Ko μα με τέσερα κατζέλα(β) με^αΛα το καθένα, το "Ενα έχει μέσα μερικά ρούχα το άλλο δεν άνίχθι και δεν γνοριζω τή έχει. Μία Κασέλα καρινη μεγάλη. Μία ροτόντα μασία καρινη(γ) κε Μία ομια μυκρή, Δυο ταβολλίνα ταυλινα(δ), Ενα φορτζιέρη(ε) μυκρό, Τρία κάδρα ενα καθρευτη του τιχου Δύο ταβολλίνια ταυλινα(στ), ενα λαβομαν(ζ) ταυλινο, Μια Πηνιατα(η) χαρκοματενια πέρνει μέσα ώς ενα σεκιο(θ) νερό, ενα πλιθαρι μικρό, ενα βαρέλι τοϋ Νερού Μια σκουτελα(ι) μυκρή ταύλινη(ια) κε δεκαυτά καθίκλες(ιβ) μαρτεζικες βάζοντας εις αυτά Τζεραδεσπάνια(ιγ) και σφραγγίδος μια εις καθένα. Των Κομών ε/?αΑα εις κάθετα Eva κοματη κορδέλα Τζεραδεσπανια και σφραγγίδες τέσαρες εις το ενα και εις το άλλο τρεις και τες καθί­

κλες εσφραγγισα μονών ενα από αυταϊς το ανοθεν φορτιζερη έχει μέσα μερικά ρούχα και του ε/ioda ενα κοματη κορδέλα καί σφραγγίδες Δύο, Δίδοντας δμοιον αντυγραφον του ίδιου ιερέως να ύπογραψη Δημήτριος ιερεύς Μελέτης Βαγγέλης λυμπιδης κλ(ητηρ)

Σχόλια στο ΕΓΓΡΑΦΟ 17

α. Τ.Ι.Α.Κ. Ίονικόν Κράτος­Δικαστικά­Μονομελές Πρωτοδικεΐον 'Αρ­

γοστολίου. Δέσμη Νοεμβρίου 1854. φ. 37ν .

β. κατζέλα ­ τα συρτάρια

— 544 —

γ. ροτόντα μασία κάρινη. Στρογγυλό τραπεζάκι άπό ατόφιο ξύλο καρυ­

διάς

δ. ταβολλίνο ταυλινο. Τραπεζάκι άπό φθηνό ξύλο

ε. φορτζιέρη ­ τό μπαούλο

στ. Τα ταβολλίνα ήτανε σέ μεγάλη χρήση στις φτωχοοικογένειες. Χρη­

σίμευαν για πρόχειρα γραφεία, τοποθετούσαν τα βιβλία και τα χαρτι­

κά και στην ανάγκη και τό πρόχειρο γεύμα.

ε. λαβομαν ­ άπό τό ιταλικό Lavomane ­ ό νιπτήρας

η. πηνιάτα­άπό τό ιταλικό Pignatta ­ Ή χύτρα, τό τσουκάλι.

θ* Σέκιο. Μονάδα χωρητικότητας. Αντιστοιχεί μέ 10 κιλά περίπου.

ι. Σκουτέλα ­ ή πιατέλα.

ια. Σκουτέλα ταύλινη ­ ή γαβάθα.

ιβ. καθίκλες μαρτέζικες. Φθηνές καρέκλες πού τις χρησιμοποιούσαν οί λαϊκές τάξεις. Τις φτιάχνανε οί μαλτέζοι της παροικίας, μέχρι και τά μέσα τοΰ αιώνα μας.

ιγ. Τζεραδεσπάνια. ­cera d'espania­τό σφραγιστικό κερί.

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΑΠ. ΒΑΚΑΛΟΠΟΥΛΟΥ

ΑΓΝΩΣΤΟΙ ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΟΙ ΤΟΥ ΕΫΝΑΡΔΟΥ ΣΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΗΜΕΝΗ ΕΛΛΑΔΑ ΣΤΑ 1826

1. Στο φάκελο Ms. Suppl. 1884 της Αίθουσας Χειρογράφων της Πα­

νεπιστημιακής Βιβλιοθήκης τής Γενεύης σώζονται ορισμένες ενδιαφέρου­

σες ανέκδοτες επιστολές, γραμμένες στα ιταλικά άπο διαφόρους "Ελληνες απεσταλμένους του 'Ελβετού φιλέλληνα Έϋνάρδου στην επαναστατημένη Ελλάδα και στην Ιταλία στα 18261. Πρόκειται για το Γεώργιο Παπαμα­

νώλη και τον Παναγιώτη Πάλλη, δύο αφανείς ήρωες τής ελληνικής επα­

νάστασης, οί όποιοι συνέβαλαν και αυτοί κατά το μέρος τους στην επιτυχία των αγωνιζομένων Ελλήνων τήν εποχή αυτή. 'Οπωσδήποτε όμως ό ρόλος του Γ. Παπαμανώλη υπήρξε περισσότερο αποφασιστικός, όπως ήδη εχω αποδείξει και εκθέσει διεξοδικά σέ προηγούμενη μου μελέτη2.

Στα μέσα του 1826 ό Έϋνάρδος αποφασισμένος να συντονίσει το έργο τής αποστολής φιλελληνικών βοηθειών στον ελληνικό χώρο3, έστειλε τον 'Ιταλό Tommaso Petrini στα Κύθηρα και τό Γεώργιο Παπαμανώλη στο Ναύπλιο, για νά επιβλέπουν τή διακίνηση των τροφών και πολεμοφοδίων, τα όποια έφθαναν μυστικά στα λιμάνια αυτά άπό τήν Αγκώνα καί τό Λι­

βόρνο4, όπου πρωτοστατούσαν στή φόρτωση τών εμπορευμάτων ό 'Ελβετός

1. BPU ( = Β i b 1 i ο t h è q u e P u b l i q u e et U n i v e r s i t a i r e de Ge­

ne ν e ), Ms Suppl. 1884, ff. 339 ­ 340, ff. 345 ­ 346, ff. 9 ­ 12, ff. 133 ­ 134. 2. Κ ω ν σ τα ν τ ί ν ο υ Ά π. Β α κ α λ ο π ο ύ λ ο υ , Ή επαναστατημένη Ελλά­

δα, ηπειρωτική και Αιγαίο, μεταξύ 1826­1829 (Σύμφωνα με νέες άγνωστες πηγές καί άλλα αρχειακά στοιχεία), Θεσσαλονίκη 1976, σ. 36.

3. Βλ. σχετικά με τους λόγους πού ώθησαν τον Έϋνάρδο να συντονίσει το έργο του, στοΰ Κωνσταντίνου Άπ. Βακαλοπούλου, Ή επαναστατημένη 'Ελλάδα, ηπειρωτική καί Αιγαίο, μεταξύ 1826­1829, σ. 36. Πρβλ. στοΰ ιδίου, Σχέσεις Ελλήνων καί Ελβετών φιλελλήνων κατά τήν ελληνική επανάσταση του 1821 (Συμβολή στην ιστορία τοϋ ελβε­

τικού φιλελληνισμού), Θεσσαλονίκη 1976, σ. 46­47. 4. "Ε.ά., σ. 36 ­ 37. Πρβλ. για τις αποστολές αυτές στοΰ Σ π υ ρ ί δ ω ν ο ς Μ . Θ ε ο ­

τ ό κ η , 'Αλληλογραφία Ι. Α. Καποδίστρια ­ 1 . Γ. Έϋνάρδου 1826­1831, 'Αθήναι 1929, σ. 20­21.

35

— 546 —

πρόξενος Charles Guébhard1 και οί έμποροι Παναγιώτης Πάλλης2 και Σπυρίδων Βάλβης3.

Οί επιστολές τοϋ Γ. Παπαμανώλη καί του Π. Πάλλη, οί όποιες δημο­

σιεύονται στή μελέτη αυτή, απευθύνονται, εκτός μια πού στέλνεται άπό το Γ. Παπαμανώλη προς τό Σ. Βάλβη, προς τον Έϋνάρδο και περιέχουν πολύ­

τιμες πληροφορίες για τις σχετικές διαδικασίες πού αφορούσαν τήν απο­

στολή των τροφών καί πολεμοφοδίων4, καθώς καί για τήν εξέλιξη της πο­

λιτικής κατάστασης καί τών στρατιωτικών επιχειρήσεων στην επανα­

στατημένη Ελλάδα. Έξίζει να τονιστεί ακόμη ότι ορισμένα στοιχεία από τις παραπάνω επιστολές πού ανάφερα, χρησιμοποίησα για τή σύνθεση προηγούμενης μελέτης μου5.

2. Εντατικές επαφές μέ τους διορισμένους αντιπροσώπους τοϋ Έϋ­

νάρδου στον ευρωπαϊκό καί ελληνικό χώρο διατήρησε στα 1826 ή επιτρο­

πή της Ζακύνθου, ή οποία απαρτιζόταν άπό τό Διονύσιο Ρώμα, τό Μαρίνο Στέφανο καί τον Κωνσταντίνο Δραγώνα. Ή επιτροπή αυτή πού συστάθηκε στή Ζάκυνθο στα 1824, συνέβαλε σημαντικά στον ελληνικό αγώνα στέλ­

νοντας πολεμοφόδια καί τρόφιμα στις πολιορκούμενες πόλεις, φροντίζον­

τας για τα προσωρινά δάνεια καί τήν εξαργύρωση τών συναλλαγματικών της ελληνικής κυβέρνησης καί τέλος προστατεύοντας πεινασμένα γυναικόπαι­

δα καί απελευθερώνοντας τους αιχμαλώτους6. 'Ανάγλυφη φαίνεται ή πο­

1. Βλ. σχετικά τή μελέτη τοϋ Κ ω ν σ τ α ν τ ί ν ο υ Ά π. Β α κ α λ ο π ο ύ λ ο υ , Charles Guébhard: ένας άγνωστος φιλέλληνας στο Λιβόρνο στα 1826­1827, «Παρνασ­

σός» τόμος Κ', αρ. 2 ('Απρίλιος ­'Ιούνιος 1978) 311 ­313. 2. Βλ. γι' αυτόν στοϋ Ε μ μ α ν ο υ ή λ Γ. Π ρ ω τ ο ψ ά λ τ η , 'Ιγνάτιος Μητρο­

πολίτης Ούγγροβλαχίας 1766­1828), Βιογραφία, 'Ακαδημία'Αθηνών, «Μνημεία της 'Ελληνικής Ιστορίας», 'Αθήναι 1959, τ. 4, τεύχος Ι, σ. 238, υπ.2 όπου καί βιβλιογραφία, στοΰ ιδίου, 'Ιγνάτιος Μητροπολίτης Ούγγροβλαχίας (1766­1828), II 'Αλληλογραφία,Πο­

λιτικά 'Υπομνήματα, Λόγοι, Σημειώματα περί 'Ιγνατίου, 'Ακαδημία 'Αθηνών, «Μνημεία της 'Ελληνικής Ιστορίας», 'Αθήναι 1961,τ. 4, τεύχος 2, σ. 216, 255, 286 ­ 287, στοΰ ιδίου, 'Ιστορικόν Άρχεϊον 'Αλεξάνδρου Μαυροκορδάτου, «Μνημεία τήςΈλληνικής Ιστορίας», 'Αθήναι 1963, τ. 5, τεύχος Ι, σ.214 Πρβλ. καί στο ίδιο έργο, 'Αθήναι 1968, τ. 5, τεύχος 3, σ. 83 ­ 84, 114,135, 553, Emil Rothpletz, Der Genfer Jean­Gabriel Eynard als Philhellene, (1821 ­1829), Zurich 1900, σ.29. Για τή μετέπειτα δραστηριότητα τοΰ Παναγιώτη Πάλλη βλ. C o n s t a n t i n Αρ. V a c a l o p o u l o s , L'économiste Français Arthémond de Regny et son rôle dans l'histoire financière de la Grèce, Recherches sur la période de la Monarchie, Thessamonili 1977, σ. 150.

3. Βλ. γι' αυτόν C. V a c a l o p o u l o s , L'économiste Français Arthémond de Regny, σ. 175­180.

4. E. R o t h p l e t z , Der Genfer Jean­Gabriel Eynard als Philhellene, σ. 61. 5. Κ. Β α κ α λ ο π ο ύ λ ο υ , Ή επαναστατημένη 'Ελλάδα, σ. 36 ­ 39. 6. Δ. Γρ . Κ α μ π ο ύ ρ ο γ λ ο υ , 'Ιστορικόν Άρχεϊον Διονυσίου Ρώμα, 'Αθήναι

1906, τ. 1, σ. ξα' κ έ., Ά ν δ ρ. Μ ι χ. ' Α ν δ ρ ε ά δ η , 'Ιστορία τών 'Εθνικών Δανείων,

— 547 —

λύπλευρη δραστηριότητα της επιτροπής Ζακίνθου στα 1826 σύμφωνα με την ανέκδοτη αλληλογραφία της προς τον Έϋνάρδο, πού σώζεται σήμερα στα'Αρχεία τής Πανεπιστημιακής Βιβλιοθήκης τής Γενεύης, και τήν οποία δημοσιεύω στή συνέχεια τής μελέτης1.

Τα μέλη τής επιτροπής Ζακύνθου ενημερώνουν συνεχώς τον Έϋνάρ­

δο για τήν εξέλιξη τής επανάστασης στην Ελλάδα2, για τή διακίνηση των εμπορικών πλοίων, πού μετέφεραν τροφές και πολεμοφόδια άπό τα ευρω­

παϊκά λιμάνια προς τή Ζάκυνθο3, για τις επαφές τους με τους απεσταλμέ­

νους του 'Ελβετού φιλέλληνα4 και τέλος για τήν οικονομική συνδρομή τους προς τή χήρα του Πέτρου Κόκκινη, μηχανικού στις οχυρώσεις του Μεσολογγίου5, και τή Χρυσούλα Μάρκου Μπότσαρη6. Το θέμα τών Ελ­

λήνων προσφύγων είχε απασχολήσει κυρίως τον Έϋνάρδο, ό όποιος είχε στείλει διάφορα ποσά τήν εποχή αυτή στην επιτροπή Ζακύνθου, για ν' αναλάβει να τα μοιράσει κατόπιν στους εξαθλιωμένους αυτούς ανθρώπους7. Τέλος ή επιτροπή Ζακύνθου θεωρεί απαραίτητη τήν παρουσία τοΰ Έϋνάρ­

δου στην Ελλάδα, όχι μόνο για να τονώσει τον αγώνα και να δώσει θάρρος στους Έλληνες, άλλα για να εκτιμήσει κυρίως τήν κατάσταση από κοντά και νά διαπιστώσει τις πραγματικές ανάγκες τών αγωνιζομένων Ελλήνων8 .

Μέρος Α', Τα Δάνεια της 'Ανεξαρτησίας (1824­ 1825). Το Δημόσιον Χρέος έπί τής Βαυα­

ρικής Δυναστείας, Αθήναι 1904, σ. 51 ύπ. 2. 1. Β PU, Ms. Suppl. 1884, ff. 346­349, pp. 378­381. Τμήμα τής αλληλογραφίας

αυτής βλ. δημοσιευμένο στοϋ Κ. Β α κ α λ ο π ο ύ λ ο υ , Ή επαναστατημένη Ελλάδα, σ.229 ­ 254.

2. Β Ρ U, Ms. Suîpl. 1884, ff. 347 ­348, όπου και ενδιαφέρουσες εκτιμήσεις για τήν ελληνική επανάσταση.

3. Β PU, Ms. Suppl. 1884, f. 346. 4. Β PU, Ms. Suppl. 1884, ff. 379­381. 5. Βλ. σχετικά τή μελέτη του Π ά ν ο υ Δ. Ν τ ο ύ λ η , Ό μηχανικός Μιχαήλ Πέ­

τρου Κόκκινης και τα τείχη του Μεσολογγίου,Ή συμβολή του εις τήν άμυναν τής πόλεως 1823­ 1826, 'Αθήναι 1976, σ. 18, 20, όπου και βιβλιογραφία.

6. Β Ρ U, Ms Suppl. 1884, f. 349. Για τή Χρυσούλα Μάρκου Μπότσαρη βλ. στοϋ ' Α ν δ ρ έ α Έ μ μ . Κ ε ρ α μ ι δ ά , Χρυσούλα Μάρκου Μπότσαρη (ιστορικά 'Ανάλε­

κτα), 'Από τήν Ίστορίαν τής Νεωτέρας Ελλάδος, 'Αθήναι 1973, σ.77, Ν τ ί ν ο υ Κ ο­

'Ανέκδοτη επιστολή τής Χρυσούλας Μάρκου Μπότσαρη, σ. 125, «'Ιστορικές σελίδες και ανέκδοτα κείμενα (1571 ­1821)», 'Αφιέρωμα εις τα 150 χρόνια τής 'Ελευθερίας (1821 ­1971), 'Αθήναι 1971, Κ. Β α κ α λ ο π ο ύ λ ο υ , Σχέσεις Ελλήνων και Ελβετών φιλελ­

λήνων, σ. 101. 7. Πρβλ. Κ. Β α κ α λ ο π ο ύ λ ο υ , Ή επαναστατημένη Ελλάδα, σ. 189. 8. Β PU, Ms. Suppl. 1884, f. 349.

— 548 —

ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΠΑΠΑΜΑΝΩΛΗ

— 1 — ff. 291­292

Napoli di Romania 4. 7bre 1826

Sara certamente noto alla Sigria Vra quanto il Sig Petrini ha combi­

nato col Governo greco di Napoli. Giudicato non neccesario il deposito in Cerigo subitoché le sussistenze possono giungere salve in Napoli il Sig. Petrini mi ha chiamato in questa Citta per incaricarmi della cura di tenere in attività la corrispondenza fra il Governo greco e le Siria Vra. Venuto a Napoli ebbi il dispiacere di trovare il Sig. Petrini assente, non pero senza avermi prima lasciato le neccessarie instruzioni.

Il governo greco al mio arrivo creo tosto una commissione di Prove­

ditor di cui si compiacque di nominarmi membro. Tel affizzio per me sera troppo greve, ma fu forza di ubbidire perche le cironstanze lo esigevano. La presenza di un Commitente di Sig Eynard impone molto tanto ai militari che a quelli che maneggiano le sussistenze. E questo incarico riguardandolo io di approffittare del Governo greco neppur à un obolo. Si al primo arrivo delle sussistenze si e veduto qualche abuso, spero che m'avvenire non se non vedranno più. Sono per altro costretto a dirle che le sussistenze portate in si grando copia sono già finite, e le truppe di Caraiscachi dopo avere ripor­

tato due vittorie sopra il nemico ad Attene sono quasi sul punto di disper­

gersi. Il governo procura di tratenerle, maimezzi essendo scorsi, anzi scor­

sissimi, non so se in ciò riescrira se non scriva a tempo qualche soccorsa. In Cerigo si trovano sempre circa 200 mile Farine pressi li Sig. Albenant

ed une doppia quantità press il Sig. Giov. Clado di quella di Mons. Gordon. Ma il governo locale ha proibito ed ai primi ed al secondo di consignarla ai battelli spediti dal governo greco con degli ordini del medesimo a loro di­

retti, come contrario alla neutralità che il governo inglese ha promesso di asservare. Si spedirono altri battelli con degli ordini simultati, ma fresca essendo sempre la memoria dei primi non rienirono neppure opresti; e tale vi e il rigore che non hanno osato nemmeno ad informare il perche. Caraiscachi presentemente si trova in Eleusina, ove sta rinconcentrando le sue truppe. Il Presidente Sig. Zaimi, P. Mauromichali, Deligianni e l'Archi­

vescovo Porfirri, che partirone il 16 scorso per Corinto, onde ristabilire l'or­

dine, sono ritornati in questa citta l'altr'jeri sono correnti. Il governo pro­

cura presentemente di far passare ad Atene le truppe che eransi radunate a Corinto. Se a ciò riesce, speriamo di sentir presto delle nuove vittorie; e viviescirebbe facilmente se non mancassero i mezzi.

— 549 —

Ibraim si trova a Mistra; si sforza di penetrare na Maina, ma i bravi Spartani, divisi in piccoli corpi e fortificati non lo lasciano a quadagnare un passo. Giorgio figlio di Mauromichali e fortificato in Bardugna. Costan­tino suo fratello in Miliani. La buona armonia regna ora fra. quelle genti. Essi pero mancano, come tutta la nazione e di viveri e di munizioni. Alla casa Mauromichali non resta più che il nome ed il patrioti s simo; i mezzi le sono tutti esauriti. Se Mauromicali si e mostrato certo in circonstanze che doveva spiegare più attività, eco non e stato che per mancanza dei mezzi. Nulla demeno in questo stato ancora egli ha saputo conservare il suo caratte­re ed il suo nome. Sigre la casa Mauromichali ha in oggi bisogno della vo­stra assistenza. Se Mauromicali possiede, tutta Maina possiede; Se Mau­romicali e povero, tutta Maina e povera; Se Mauromichali si muove, tutti i Spartani si muovono. La mancanza dei mezzi non solo la case Mauromi­chali fa cadere in avvilimente ma ancor tutta Sparta. I mezzi sono quelli che spiegano il carattere ed il patrioti s simo, senza quelli nessuno dei due si sviluppa. La casa Mauromicali avendo i mezzi ha spiegato e l'uno e l'al­tro. Ora e pressoché a cadere neH'avilimento, perche nessuna risforsa da nessuna parte. Signore! Direte forse che io m'inoltro troppo; ma giacché nell'animo vostro i disgraziate tutti trovano conforto ed assistenza, non esito perciò di supplicarvi a favor di una casa e di un paese che merita non poco l'attenzione e l'assistenza Vostra.

Maina e un paese aridissimo. I suoi abitanti soliti ad emigrare chi a Smyrne, chi a Constantinopoli e chi in altre parti, ora trovansi tutti accu­mulati sopra un paese non bastante a fornir loro i mezzi di sussistenze, ciò nonostante essi erano costretti a guardare i loro focolari, perche il maonersi senza mezzi era impossibile. Quando la casa Mauromicali era nella possibilità di nuoverli i Mainotti si sono sempre mossi. Noi abbiamo veduto Elia Fi­glio di Mauromicali portarsi a Caristo e morir combattendo per la liberta della Grecia. Noi abbiamo veduto Ciriaculi di lui fratello correre alla difesa della Grecia occidentale e morire egli pure sul campo di Battaglia. Noi abbia­mo veduto lo stesso Mauromicali portarsi nella Grecia Occidentale e solvare Missolongi che giù pericolava. Noi abbiamo veduto Giovanni di lui figlio che volendo soccorrere Navarino, combattendo. Noi abbiamo veduto Giorgio altro di lui Figlio, chi per salvare Navarino che pericolava, vi entro di notte tempo, eresio priginiero, e non si libero che dopo lunghe, fatiche e grandi promesse vane che faceva al barbaro patrone. Noi abbiamo alla fine ulti­mamente reduto questo Giorgio di lui figlio offrire in dono il suo Cavallo riccamente bardato, ed altri oggetti preziosi per alleggerire i moli dei Misso-longiotti che scalzi e nudi nello stato il più deplorabile vennero in Napoli. Si e dunque ben chiaro veduto che la casa Mauromicali quando aveva i

— 5 5 0 -

mezzi ha sempre agiti: il a cessato d'agire subittoché i mezzi le hanno man­

cato. La virtù per altro non le ha mai mancato; ed in queste ultimi ed estremi neccessita encora a sempre spiegata il suo fermo carattere e la sua costanze. Ma ora Essa più non può; ora essa ha bisogno d'una mano soccorrente. Non siete che voi, Sigre che potete stenderla sopro di Essa, ed il sostenere la casa Mauromicali é lo stesso che fortificare tutta Maina. Onde la mia opinione è, che in vece di spedire tanti caricha a Napoli; se ne potrebbe spe­

dire uno di meso e spedirlo a Maina alla casa Mauromicali da impiegarsi pero sempre a pro della Patria; e ciò sarebbe ancora uni stimolo per la casa Mauromicali e per tutta Sparta veduto che avrebbero che la virtù risplende ancora fino ai paesi lontani.

Sono con rispetto Di Vra Sigria

Umilissimo Servitore Giorgio Papamanoli

— 2 —

ff. 339­340

Napoli di Romania 21.9bre 1826 Sig. Spiridione Balbi Trovandomi tut' ora privo di notizie vostre non ho a che rispondervi.

Vi confermo portando la mia ultima del 30 caduto. Il Pedone atteso de Zante, venne dopo un'assenza di 26 giorni. Ora attendiamo il ritorno dell'ultimo spedito colle lettere del 30 scorso, e che andavano fino ai due corrente. Dai primo nessuna nolizia d'importanza ebbemo se non che si aspettavano dei Bastimenti con dei viveri a Zante che poi sarebbero per proseguire il loro viaggio per qui. Il Pedone soltanto ei disse a voce che il giorno della sua partenza arrivarono in quell'isola due Bastimenti corichi, e che l'uno deva vitali; ora sono or 21 giorno duche il Pedone parti da Zante e niente si vede ancora arrivare. Non sappiamo d'onde proviene una tanta lentezza nella spedizione di questi viveri. Sono oggi 20 giorno che e venuto di Corfu la Scuna Jonia del Cap. Matteo Mancconi con un chilo di granone per il nostro governo. Pochi giorni dopo arrivo pure il Cap. Andrea Vlassopoulo con un carico quasi equale al primo per il medesimo governo. Dopo lo scorico il Cap. Maucconi doveva portarsi a Glarenza a caricare della Callenca per Ancona ο per Civita Vecchia. Se mai venisse a code le parti, e che fosse da caricare della roba per qui potrebbe essere ben preferito pocchi ogli e un uomo onesti.

— 551 —

Questi due piccoli carichi di granone, che montarmo a Chilo 8210 solleverono un poco chi ci trovavamo nel massimo abbattimento. Due mila quattro cento Chilo manderono in due Godette alla esercito della Grecia Orientale. Due cento dieci si mandarono a Grabusa. Il rodante ha servito per pagare i debiti. Ma qui e il sacrifizio. Si doveva farina di grano che co­stava 34 para l'Occha, ed il granone si e dovuto calcolare per 18. Onda abbiamo quasi dato il doppio di granone sopra un'occha di grano. Se non fosse questo debito, nella mancanza che ci troviamo, il granone potrebbe servire come grano; e cosi e stato dopo aver pagato i debiti. La guarnigione e tutti quelli che hanno la razione, ora non mangiano che del pane di granone, essia bobotta ; en' avessero ! ma non ce ne qui. La guarnigione non ha che perdomane ancora; ma ora si e già trovato l'espediente. Da se si li procurevanno si e praticato fin adesso. E molti altri si devo fino dal 12 di questo mese e a molti da più tempo. E non tutta la guarnigione anche ha potuta prendere. Il Castello di Burzi cui commandante e il Cap. Mitro Delio-georgopulo Missolongiotto, l'uomo il più buono che si trova in Napoli, e pure rimesti improvisto, e non e che a forza di promessi che ione il coman­dante di procurare da se i viveri. Cosi improvisti son rimasti anche i Molini di cui comandante e il Cap. Giov. Rasocoztica. Questi pure e un uomo da lodarsi per la sua condotta e per la sua docilità. Il suo fratello il guercio (ora non e più quercio, e pure qui). Il formentone e sollo posto a molte spece e a molto cabo. Fra celo e spese arrivo fino a 18 a 20 per %. La povertà che e qui e grande. E sarebbe meno se il governo avessi forzi bastanti di per freno agli abusi che non sono affatto cessati. Molti prendono razione senza bisogno, e molti si può dire muojono di fome. Delle donne, avanzi della catastrofe di Missolongi mi si presentano tutti i giorni e mi chiedono supplicando la razione che, il governo ha loro destinato, ma l'impossibilita di soccorrerlo fa si che io le guardi con indifferenza, quantunque il cuore di dentro mi si spezzi, e le rimando cosi come vengono, non accompagnan­dole che con delle consolazione di soffrire sortandole di soffrire in pace, poiché i loro moli sarebbero un giorno finiti. Queste meschine non hanno ne parenti ne nessuno, poicché tutti perirono; non e che la providenze dal cielo che possa aver pietà di lore e soccorrerle. Io avrei fatto il possibile per farle avere almeno il pane giornaliero, ma dei bisogni più pressanti ci impongono di parie in dimenticanza; poiichè nel mentre che ci troviamo privi affatto e di quattrini e di viveri, che non abbiamo un'oncia di farina ne di biscotto al nostro potere, degli ordini superiori ci vengono di provedere assolutimente ora l'uno ora l'altro dei Capitani che partono di qui, chi, per la Grecia Orien­tale e chi per la Grecia Occidentale. Ed e forza di trovare mezzi, se vogliano che i nostri militari vadano alla guerra, e non stiano oziosi in Napoli, che

— 552 —

risulterebbero allora due mali; consumerebbero il loro tempo e i viveri inutilmente, poiché la razione essi la prendono tutta anche dopo dieci ο 20 giorni quando sono qui, e priverebbero la nazione dell'ajuto del loro braccio; E partiti che sono risulteno due beni, il risparmio, e i vantagi che eglino possono portare sopra il nemico. Onde si adoprano mille mezzi ac­

ciocché non sia ritardata la partenza li nessuno. Ed in questo medesimo i­

stante che serivo ho devuto comprare a quattrini sonanti il vito per tre giorni a un certo Cap. Alessio di Samo, uomo di non pore onerito per i suoi servigi militari, che parte egli para per la Grecia Occidentale con 80 persone sotto il suo commando, e va raggiungere Caraiscacchi. Altro mezzo di provederlo assolutamente non era. Questi adunque sono bisogni più imperiosi che di soccorrere le donne quand' anche morissevo di fame. Caro Sig. Balbi qui l'uomo bisogna che direnga insensibile altrimente non regerrebe bisogna che i mali altrai non gli facciano nessuna impressione; che il suo onore non si catenerisca affato al sentire di tante miserie. Donne delle primarie famihlie, dopo aver perduto e sostanze e parenti trovarsi raminghi in Napoli senza tetto, nella massima privazione, e tutti i giorni affallano nel palazzo, dove tienne il governo le sue sedute, ed implorano che le sia dato un ordine con cui esse possono presentarsi ai fornitori e avere almeno la razione, ma il procurarsi l'ordine del Governo, perche a nessuno lo ricusa, e più facile che avere la razione, poiché quando c'è tutti quelli che si presentano muniti ο d'un biglietto degl'Ispettore generale Sig. Alessio Vlacopoulo1, ο d'un biglietto del Governo direttamente tutti prenderebbero indestintamente, quanto indica il loro biglietto. Ma delle volte i più deboli si presentano troppo tardi, ed anche se si presentano presto, i più forti devono per molte ragioni essere preferiti. Non comporta che dieci ο venti ο più donne e alti poreri morano di fame. Importa che la guarnigione sia provisto, importa che non si retardi affatto la partenza dei corpi che tutti i giorni se muovono per il teatro della guerra; importa che le famiglie di coloro per venire e trovare altri mezzi di vivere le loro famiglie. Edesse volte essi non vogliono credere che ciò sia effetto della mancanza, ma credono sia effetto di negligenza e de poco conto della parte del Governo. Ma per conoscere bene lo stato no­

stro bisognerebbe che uno fosse ο membre del Governo, ο tesoriere, opure

1. Για τον Άλεξάκη Βλαχόπουλο βλ. στοϋ ' Η λ ί α Π. Γ ε ω ρ γ ί ο υ , Τρεις εκθέ­σεις του Γάλλου προξενικού πράκτορος (1828)Ζυσερέ Ντε Σαίν Ντενίς, «Έπετηρίς της Εταιρείας Στερεολλαδικων Μελετών» 2(1969) 126, Γεωργίου Δημακοπούλου, Ή Δι­οικητική Όργάνωσις κατά την Έλληνικήν Έπανάστασιν (1821 ­1827), Συμβολή εις τήν ίστορίαν τής Ελληνικής Διοικήσεως, 'Αθήναι 1966, σ. 133, 158, 151, 241, Κ. Βακα­λ ο π ο ύ λ ο υ , Ή επαναστατημένη Ελλάδα, σ. 50.

— 553 —

sopra intendente ai viveri come lo sono io. Quelli stessi che soffrono di tutta sorta di privazione essi pure non credono, lo stato nostro. Tutti si lamentano, ogn' uno crede d'essere egli solo trascurato; che egli solo ri­

ceve tutti i torti. Il bene che abbiamo e la pazienza e la sofferenza che si vedono in tutti

indistintamente. Ora comincia a entrare anche la bicona fede. Quai ai Go­

vernanti se altre voltre alla guarnigione ο ad altri corpi di truppe mancassi per un solo giorno la razione. Eppure ora si vede che nella mancanza la procura da se; lo stesso fanno tutt'altri capi di altri corpi, colla speranza di prendere tutto all'arrivo di nuovi viveri. E questa fede e quella che ci fa tirare avanti, altremente saremmi perduti. Si procura sempre di accrescere questa fede pubblica, unico salutar rimedio in queste tanto pericolose circo­

stanze. Gli abusi feci ora usuti da chi prendeva, che mai restituiva, avevano a tal segno ridotta l'intolleranza che un militare era più disposto a commet­

tere degli eccessi che aspettare un giorno di più quello che gli si doveva, ciò che ora fa senza molta opposizione.

Al rimbombo del Cannone di tutti i forti, Domenica, 7 corr, il nostro Governo insieme colla commissione Legislativa si e imborcato sul Brigi da guerra l'Anacreonte del Cap. Malucchini Spezziotto per portarsi a Egina.

Vi accludo copia della proclamazione che il med. diede avanti la sua partenza; vi accludo egualmente la proclamazione della comissione Legi­

slativa, ed il Diploma della Commissione Directrice che il governo ha so­

stituito in sua vece per quel tempo che esso mancherà di Napoli. Io sono restato qui, perche qui se terra il deposito delle sussistenze che possono venire dell'Europa; ed anche se volessi partire col governo non potrei nella mancanza che oggi si trova Napoli. Se il governo inseguiti deciderà un altro luogo per sua residenza, allora potrò anche 10 portarmi dovo avrà fissato le sua dimora, ma ciò assolutamente non lo posso fare finche Napoli non sia provisto almeno per qualche mese. Il Pedone sarà sempre spedito di qui, come s'è praticato fui adesso. Il governo mi rimetterà le lettera che avrà da spedire per il Sig. Eynard. Di qui a Egina si arriva in ora; tutti i giorni notizie di la.

Il luogo dell'adunanza dell'assemblea nazionale e fissato in Egina. Molti pero s'opongono e vogliono che essa si faccia a Castri. Colocotroni da più d'una settimana e partito di qui per quest'ultimo luogo. Anche Cunduriotti pare che sia del parere che l'Assemblea si raduni a Castri. Se il governo ha prolungato il tempo dell'adunanza dell'assemblea aveva ben dei motivi for­

ti di farlo e poiché non si poteva cosi facilmente abbandonare Napoli impre­

vista di viveri. I nostri greci ve li descrissi sufficentemete ed ora, ed altro volte. Credo or superfluo di ripetersi che ci mancano ed i viveri, e la polocre

— 5 5 4 ­

ed il Piombo. Anche della carte per far delle certuece ai abbisognerebbe­

Napoli e pieno di sudicimme e mancano i mezzi di farlo ripulire. Se si aves­

sero alcune carrete come quelle dei contadini che portano via le spazzature e ripuliscone Livorno sarebbero di grande utilità e vi assicuro che uno avrebbe fatto un'opera più se ce le provedesse. Ora spialmente che abbiamo tanti mori, che gli si da mangiare per niente potreberro essere di non poca utilità. Per la mancanza di tempo non posso finire di copiare tutte l'altre lettere; Sig. Allesio e Nipoti Stefano hanno mandato dietro un biglietto per 70 Colonnati che avere preso I'll co rente del Sig. Xeno. Sopra di ciò serivo più a lungo a Sig. Eynard, che lo prego anzi di aprirmi un credito più solido onde non abbiamo da succederano per la seconda volte questa idegne agione. Il Sig. Xeno1 cionnostante m'ha ereditata ancora malgrado loro. Siate adun­

que prevenuto se mai a Sig. Alessio e N. Stefano di Zante saranno disposti per la seconda volta adusarmi un trattamento.

Vi saluto di cuore Vostro amico

Giorgio Papamanoli.

— 3 —

ff. 345­346

Sig. Eynard Napoli di Romania 23. 9bre 1826

Al rimbombo del cannone di tutti i fosti, Domenica scorsa, 7/11 corren­

te, il nostro Governo unitamente ai membri che compongono la comissione legislativa s'imbarco sopra il Brich da Guerra l'Anacreonte del Cap. Gior­

gio Maluochini Speziotto, per essere transportate a Egina, dove probalmente sarà radunata l'assemblea nazionale. Se il governo ha prolungato il tempo di quest'assemblea le circostanze lo esigevano cosi, e forse e neccassario che ancor si prolunghi. Molti vorrebbero che la raduranza dell'Assemblea avesse luogo a Castri. Giorni sono e partito Colocotroni di qui per quest'ultimo luogo. Cunduriotti pure parebbe che sia del medesimo sentimento. Le notizie

1. Γιά τον Εμμανουήλ Ξένο βλ. στοϋ Μ. Η. Μ α λ α ν δ ρ ά κ η, Ή Πατμιάς Σχο­

λή, Αθήναι 1911, σ. 29, 112, στοϋ ί δ ί ο υ, Νησιωτικά Χρονικά, «Ελληνικά» 10(1937) 102, Μ. Γ. Μ ι χ α η λ ί δ ο υ ­ Ν ο υ ά ρ ο υ , 'Ιστορία τής νήσου Καρπάθου, «Καρπα­

θιακά Μνημεία» Γ', 'Αθήναι 1940, σ. 467, Κ. Β α κ α λ ο π ο ύ λ ο υ, Σχέσεις Ελλήνων και Ελβετών Φιλελλήνων, σ. 117­118, στοΰ ι δ ί ο υ , Ή επαναστατημένη Ελλάδα, σ. 102­103.

- 5 5 5 —

che abbiamo d'Atene sono ben sodisfacente; Griziotti, comandante della fortezza continua a fare delle sortite, e molto danno cagiona al nemico. Si spera di vedere tosto esserne levato l'assedio. La mossa di Caraiscacchi di Eleusina verso le parti occidentali della Grecia ha prodotto dei mirabili effetti. La Grecia Occidentale si e tutta di nuovo sollevata. Dicesi che la ri­volta si estenda fino ad Arta. Caraiscacchi ultimamente essedio Dobrena sulla costa della Livadia. Due cannoni levati dalla Goletta che poco tempo fa i greci presero ai turchi nel Golfo di Corinto, si postarono e si batterono le torri di Dobrena. Dicesi che queste torri sieno già cadute in potere dei greci, nelle quali essi trovarono anco dei viveri; ma a quali condizioni s'arresero ignoriamo ancora. Intanto Livadia, Lidorichi e Salona tutto e sollevato. Saffacca, uno dei capi sottomessi rinsero i turchi in Salona e ve li tiene blo­ccati. Dicesi pure per cento che Caratasso e disceso dell'isola di Schiatho a Volo, e che Volo con tutta la provincia si e sollevata. L'entusiasmo ridestato e grande tutti i giorni partono di qui delle truppe per il teatro della guerra.

Ibraim si e portato a Modone, ma nella sua marcia egli ha perduto molta gente. Gli Spartani scrivono al Governo supplicandolo di soccorerli con delle munizione e viveri. Dicono aver scoperto che Ibraim abbi inten­zione di attaccare novamente Sparta. Il nostro Governo in quest'ultimi tempi ha spiegato un'attività sopredente. Malgrado la total mancanze esso ha potuto, con niente si può dire, rimuovere tante truppe, e con centrararle che erano già smarite, e ha potuto ancor sollevare tanti paesi. Ha eso pero molto affaticato, ma si consola vedendo che i suoi sforzi vengono coronati da un felice successo.

Il Governo per le sue molte occupazioni non ebbe tempo di informare la Sigria Vra di questa sua partenza; ciò che esso farà dopio la sua installa­zione a Egina; Incarico per altro me d'informarla, accludendole ancora le proclamazioni che esso e la Comissione Legisativa diedero avante la loro partenza. Le accludo pure copia del Diploma rilasciato alla Comissione Diretrice (tuti nome si da al Governo lasciato in Napoli, sortittata in sua vece fino al suo ritorno). Io ho devuto restar qui come sopra intendente ai viveri. La nostra Commissione sarà fra poco disuolta, dovendo ali due membri partire per l'Assemblea come Deputati di provincie; e cosi le cure saranno accrescinte, ma procurerò di disconpegnarmi con onore dal dobbio mio dovere: quello di patria e di riconoscenza.

Il pedone con leletteri si continuera a spedire come si e praticato fino desso. Il Governo mi mandera qui le sue lettere, ed io avrò cura di riceverle e mandarle. Le sussistenze tutti devono venire qui come luogo più sicuro, ed il Governo darà inseguito i suoi ordini per spedirle dovo il bisogno lo richiederà. Vi dico per altro, Sigre che noi proviamo una gradissima man-

— 556 —

canza de tutti. Ultimamente ci vennero da Corfu due piccoli bastimenti con 4100 sacca di granone; la terza parte ne fu tosto spedita all'esercito della Grecia Orientale; Il restante appeno servi di restituire quanto si doveva, che da più d'un mese la guarnigione de si se le procurava i viveri. Ora pure a prestanza si tira avanti; ma se non arrivano presto dell'Europa dei viveri abbiamo da trovarei in cattivo partito, e soprattutto io. Da tutte le parti ci annungiano che molti bastimenti sono per la via per qui, ma instanto nessuno si vede ancora comparire. Dall'ultimo Pedone ritornato da Zante abbiamo saputo a sola voce che in quell'isola erano arrivati due Bastimenti d'Ancona con dei viveri per qui; ma or sono 23 giorni dacché, egli disse d'averli veduti arrivare a Zante, e qui ancora non si vedono. Una tale tardanza non sappiamo a che attribuire. Forse si crede che non abbiamo bisogno. E come non averne mentre tutta la Morea e deserta, e tutta la Grecia Orientale e Occidentale lo e egualmente? mentre una popolazione intera trovasi senza terti e senza nulla. E mentre abbiamo d'alimentare un gravo numero di truppa, migliajo di persone dentro napoli medesimo muojono si può dire di fame? e come non aver bisogno, mentre molte donne e molte feriti avanzi della catastrofe di Misolongi non si vedono che ad implorar l'assistenza del cielo, perche tutt'altro soccorso e impossibile? Delle continaza di persone di due sessi stanno delle volte tanti giorni senza mangiare, poicche quando il Governo manca di mezzi chi altra potrebbe sostentar tanti miserabili? Signore! Non ho parole bastanti d'esprimersi quanto lo soffre; ma e ben dolce e consolante H soffrir per la patria. Poiché malgrado tante sofferenze, nessuno si sente mai lamentare, ma tutti soffrono in pace, colla speranza di vedere un giorno la cara loro patria liberata. Non sono che lo povere donne, che delle volte scappando loro la pazienza, come più deboli, dicono; perche non morire noi in braccio dei nostri mariti per patire? E a tali espressioni di dolore chi potrebbe reggere senza spezzarsegli il cuore nel Sero? Ma ciò nonostante nessuno le può soccorrere, poi che altre bisogni più grandi ci impongono di porle in dimenticanza.

I Sigri Alessio e Nipoti Stefano di Zante hanno usato verso di me un' azione, che molto mene dolgo. Quei Sigri m'hanno dimandato come invalido il Biglietto che aveva dato il Sig. Xeno per settanta colonnati avuti agli 11 ottobre. Arrivato a Napoli di Romania io trovai un credito apertomi dal Sig. Petrini presso il Sig. Xeno di piastre 350 a 400. Io di questo credito non feci uso che dopo 40 giorni quasi, allorché n'ebbi bisogno. Il Sig. Xeno allora a mia richiesta mi pago trenta sette colonnati; e ciò fu il 16 Settembre. Ma avendo mi le circonstanze accrescuite le spece più che non me ne immaginavo, l'undici Ottobre mi vidi obbligato di levare altri settanta colonnati; per i quali ho dato la debita triplicata ricevuta. Queste ricevute fu dalli Sig.ri

— 557 —

Alessio e Nipoti Stefano rimandata come invalida, aducendo per motivo che essi non avevano ordine di passarmi che sole 400 piastre per mese, e che non sapevano se in quella somma si comprendesse anche la spece dei Pedoni. Ma quoi Sigri hanno fatto molto male il loro calcole perche quando essi mi rimandaravono il Biglietto ero già il terzo mese scorso dacché era giunto a Napoli, ed il terze Pedone spedito. Quanto al Pedone che dicevano non sapere se nella somma levata dal Sig. Xeno si comprendessero le di lui spese, a questo non dovevano affatto dubitare quei Sig.ri, percche io scriverà sempre al Sig.r Dragona di non pagarlo perche lo pagana io qui. Nulladimeno il Sig. Xeno a nuova mia richiesta mi ha sborsato altri quaranta cinque colonnati, che mi prego di accettare tanto questi come i primi 70, ed io a suo tempo, lungi d'abusare della confidenza che si pone in me, darò conto esatto di tutto. Ainzi oserei pregare la Sria Vra di volermi aprire questo credito in maniera che non abbia da succedermi nuovamente una azione cosi indegna.

Vi prego, Signore, di accogliere con bontà: miei rispettosi ossequi coi quali io mi protesto.

Di V.Sa Ummo ed Ubbmo Servitore Giorgio Papamanoli

— 4 —

ff. 9­12

Απόσπασμα άχρονολόγητης επιστολής προς τον Έϋνάρδο με μόνη ένδειξη «Dec. 1826».

Un certo Cap. Zacca avéra predato un Inglese Hamilton dimandata inutilmente consegna del Pirata e delle mercanzie derubate, si determino di prendo usare forza. Manda sopra il bastimento di Zacca 22 barchi; ma dei primi degli inglesi che montavano vennero necisi due tre da un certo Culo­

demo uomo turbolente e pessimo soggetto e da alcuni altri che vi erano. Un moro inglese arriva con una seure a acorde Culodemo. Gli inglesi poi entrati in moltitudine sopra il pirata ammazzano ancora qualcheduni altri dei pirate; due ο più di esse si gotta e para che si siamo solvati interra. Ha­

milton ordino ancora che si faccessi sopra la Citta, e rimasta necisa una donna ed altre persone forza alla forza; ma che il figlio del Scellerato Culo­

demo, giovanni e di coraggio e di giudizio impugno la spada e si presento avanti dicendo che bisogna dare con ternaie turbolenze consegnando tutto quello che chiederà Hamilton, e che il suo padre la morte che ebbe se l'ha meritata; onde per attirare maggior disgrazia in Patria si fosse consegnato ed il Pirata, e le mercanzi e tutti gli altri bastimenti che chedova Hamilton

— 558 —

e cosi fu. Si deva sapere che i primati d'Idra prevedendo il turbine che era per scoppiare sopra di loro averano fatto sortire la maggior parte dei loro Bastimenti e li portare a Poro dore li tengono, ο almeno li tonevano senza timone. Gli altri che non ebbero il tempo di partire, fra i quali contasi quello di Miaouli si tenevano accredati dal popolo che gli voleva armare per sortire alla Pirateria. Hamilton li prese tutti e li porto doringhetto a Idra. Ora pare adunque che la cosa sia na poco colmata e che va a ristabilirsi l'ordine.

Oggi sono venute perstar da Egina e si ebbero anche delle lettere. Acto, bastimenti armati di tutto punto sono pronti in questa isola per portarsi dove il bisogno lo esigerà! Il vascello pure e pronto. Ci confarmano anco da Egina la vittoria successa nella Livadia in un luogo detto Polizza presso la famosa Grotta d'Ulisse. La carnificina fu grande dalla parta dei turchi. Più di mille cavalli corichi di pieco battino sono venuti in potere dei nostri. Il convoglio portava non solo munizioni di guerra e viveri ma portava ancora molte mercanzi in zuccheri, caffè e richissimi vestiti. Molti negozianti erano pure insieme che si portarano a Atene credendo che quella citta forse già in potere dei turchi. Fra gli altri negozianti dicesi che si trovava uno Ebreo appartenente ad una casa molto ricca

II . ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΤΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΠΑΑΛΗ

— 1 —

ff. 133­134

Mio Signore, L'onore della confidenza di cui Ella vi e compiacuta di credermi merite­

vole mi obbliga al sommo, e le premure alle quali la scorgo occupata mi en­

tussiasmano. Il sociorreri i valorosi Suliotti, Acarnanniotti, ed Epirotti, che con gran coraggio difendono Messolongi, e opera di anima grandi, e quella di Lei, certamente, è tale.

Le notizie della Grecia, che abbiamo qui dalla parte di Trieste, sono quelle trasente nel qui incluso separato foglio dalle quasi si rileva che varii Greci in Zante, e in Calamo abbiano potuto far giungere in Messolongi dei viveri, quindi sembra che pel momento non debba essere urgente il bi­

sogno. Il modo, il più efficace onde far arrivare il grano, ch'Ella é inte, nuovata di favorire i Messolongiotti, é a parer mio, quello di affidare l'incumbensa della provvista, e della spedizione a persona proba in Zante­

autorizzandola di valersi pel suo rimborso in Livorno, ο in Venezia. L'Isola la più prossima alla Morea, e a Messolongi, la più commerciante

— 559 —

di tutte le altre Isole Ioniche, e certamente Zante, particolarmente poi quella in cui più delle altre s'incontra un patriotismo determinato per il bene della Grecia. Trovando dunque della perspicaccia di lei questo mezzo, come il più convenienti, Io mi offro volontiere di affidare l'incumbensa di tale opera­

zione a quella Commercio dei SS. Alessio Stefano e Nipotti; e conoscendo quanto sono questi onesti, e zelanti Greci, non dubito, che questo benefico tratto di filantropia avrà il desiderato buon successa Ella dunque mi favo­

risca il suo parere agi 1 conformità! Sono pienamente del parere di Lei, che non conviene; il modo alcuno di

mandare il danaro il socorso a Messolongi, poiché oltre le saggie osserva­

zioni ch'Ella si fa, v'é essiando quella, cioè, che sono i viveri che mancavo in Messolongi blocato, e non i danari.

Ignoro come altri hanno gatto, la prestazione dell'opera loro in simili incumbense, ma io mi stimerei il più vile degli uomini se aspirar doversi a lucro qualunque viasi, e bramerei di cuore che i cinque anni di continui sa­

crifizii non obbligassero un padre di famiglia di poros un limite, e poter continuare gli effeti del mio cuore. Le beneficienze del comitato di Svizerà, e di Francia di cui Ella é tanto Degno Membro, delle quali si e compiacuta farmi menzione saranno di molta utilità, se sono dirette in maniera da gar­

artirle dalle solite delapidazioni; Inquanto a me pero credo, che le sole armi che occorrono ai Greci attualmente sono i facili con baionetta, e più poi d' ogni cosa la scuola di saperli maneggiare. I trenta offiziali ch'erano imbaccarsi da Marsiglia alla Grecia, saranno di molta utilità, e voglio il Cielo, che i miei compatrioti si appofottino dell ammaestrumento di personne cotanto bene istruite nell'arte militare, e l'imitino abbandonando in eterno Ublio il bar­

baro sistemo dei loro oppressori.

Le notizie che noi abbiamo dalla Grecia, Ella bene vede, quanto sono confuse, e incapaci da poter somministrare une idea da trarne delle conse­

guenze. La verità può é che sino i primi del passato mese di febbraro a nulla mese di febbraro a nulla hanno contribuito i tentatioi d'Ibraim pascià e del suo collega Visir. Molto rimane da fidarsi al Coraggio e valore degli asse­

diati; poiché essi sono la maggior parte Suliotti, e Accarnaniotti, ciononostante non mi da meno da pensare il divutto del condottiere Egiziano, che sembra determinato di tutto sacrificare ed arrivare al suo intenta.

Eccole quanto ho potuto indicarle in adempimento di ciò ch'Ella mi ha fatto l'honore di domandarmi, si compiaccia aggradirne la mia premura,

1. Δυσανάγνωστη λέξη.

— 560 —

e avogliere la protesta la più Reale dell'essequioso mio respetto, con cui ho l'honore di dichiararmi.

Livorno il primo Marzo 1826 Umilissimo et devotissimo servitore Firenze Panajotti Pallis.

III. ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΖΑΚΥΝΘΟΥ ΣΤΑ 1826

— 1 —

ff 347 ­ 349

Zante li 21 Agosto 1286 Pregiatissimo Sig.re Cavalliere, Nel riportarci alle ultime nostre lettere scrittele nei 4. e 29. Luglio

ultimo scorso, noi ci diamo la dovuta solecitudine di annurziarle l'arrivo in questa parte di passaggio dell'ottimo Sig.re. Tommaso Petrini di Lei degno incaricato, dopo di aver eseguito con onore ed esatezza, e con non meno singolare inteligenza le beneffiche di Lei commissioni.

Conoscitori perfetti di tutti gli avvenimenti che corronarono le diferente epoche della Greca rivoluzione come altresì istruiti non solo delle cose ma anche del carattere individuale di tutti i personaggi, che hanno giocato un rolo in questa scena posiamo portarle una non erronea opinione, che la condotta del sulodato di Lei Commesso non lascio nula a desiderare sopra i differenti oggetti di cui ne era necessaria la conoscenza ed ogni veritierben salutare veduta. E per vero dire ne la forza Ottomana, ne la cattiva abbitudine di alcuni dei primati della Grecia, in conseguenza di un si lungo ed umiliante servaggio, ne tale poco le loro dissensioni, e discordie hanno potuto necare danno maggiore ai Greci, di quello è stato i ragiri Polita le differenti preten­

sioni, e le triste applicazioni ai più salutari divisamenti fatte per parte di alcuni esteri Europei, che la benefiche sorgenti vennero tratto destinati in Grecia dalla più virtuosa parte degli abbitanti dell'Europa, che l'inviarono in suo soccorso. E come mai potevano far meno i Greci non adestrati di ravolgimenti diplomatici, ed al finezza dell'educazione Europea, che lasciarsi trascinare dall'influenza di personne, che con apparato in più seducente si offrirano agli stessi per star loro soccorrevole mano nella sacra ed ardua impresa, che si era assunta? Ma il fatto sta che alcuni dei sudetti individui volendo istruire dei corpi regolari hanno concepito il proggetto di valersi di questo mezzo onde formarsi una forza e facendola alla propria ambi­

zione rendersi arbitrariamente indipendenti a quel Governo Greco, che averebbero dovuto servirlo di braccio et di mente.

Ci concederà la permissione, Pregiatissimo Sig.re Car.re che con tutta

­ 5 6 1 ­

quella lealtà e Franchezza di Ella merita, e sa apprezzare e che è base del nostre costante instituto, sia da noi sempre adoperato il linguaggio nella nostra particolare corrispondenza con Lei.

La tribolazione della Grecia nel suo interno non da altra parte ne rico­

noscono l'origine, che da tali acute insinuazioni, le quali, astrazione fatta agli oggetti particolari, si resero ancor più perniciose quando vi entro lo spirito di farle giocare ora a favore di une Monarchia de ora a favore d'una Nazione, ciò che li dovea necessariamente distrare dal meno scopo di sta­

bilire la loro indipendenza. Ci peto molto nel cuore, che il Sig.re Col. Favier abbia lasciato nella sua condotta cadere questo dubbio, come delle prone non equivoche si è pure per lo innanzi singolarizzato il Sig.re Generale Zoche; E ci addolora oltre misura che anche il Sig.re Conte d'Harcourt abbia cominciato a calcare la stessa cariera.

Siccome siamo sicuri che i Commitenti di questi distinti personaggi siano stati assai lontani del credere nei lora incaricati una condotta si strana cosi è del nostro dovere di non celare al Nobile di Lei animo, quanto é relativo ad una tanto ingrata circostanza. Iddio voglia che operazioni di tal fatta non obbligassero la moderazione del Governo Greco ad abbandonare i dettami di quella toleranza, che ormai si vede posta a tutte le prone. E quai é mai quel Governo che soffra di vedere nel seno dei suoi amministrati innalzarsi altare sopra altare ed indipendentemente dalla legale sua ispezione fabbri­

carsi dei mezzi validi che minacciare possono nella sua esistenza Politica e l'unita dei suoi rapporti governativi e per fino la dipendenza stesso del suo popolo? Ecco, ο Sig.re Cavalliere, come si convertiscono e cangiano spesso Natura quelle stesse providenze e misure che a tutti altro oggetto vengono da sensibili individui destinati? Questo risultamento bene spesso avviere da particolari vedute degli esecutori, ed il riparo é ritandato dalla contenanza dei comittenti. E qui conviene, che da noi, se le faccia noto l'imbarazzo nel quali si vedono i nostri Stefano, e Roma nel doverdar corso alle di Lei ultime commissioni, le quali li sottopongono a far passare al Sig.re Col. Favier per di Lei conta la somma di 4.m. Col.ti diretta al solo santo oggetto di aumentare i mezzi a quel corpo regolare, che sarebbe altrimenti il propugnacolo della salvezza della Greca independenza.

Oh! quanto sarebbe salutare alla Grecia la di Lei stessa presenza in queste parti, e quanto sarebbe corrispondente il nostro zelo nel poter con vera espansione secondare le magnanime di Lei disposizioni. Noi Le ripe­

tiamo ο Signore che l'ottimo Signor Petrini feceve senti quanto poteva fare un degno esecutore ma lontano dalla fonte donde partono questi benefizi non può, neppure egli distaccarsi dalle sue istrunzioni, quantunque l'arbitro in questi casi sia ed urgente e neccessario.

36

— 562 -

Abbiamo provata una viva soddisfazione nel vedere raccomandato alle Parerne di Lei cure l'unico Figlio del Sig.re Emanuele Tumbasi principale e distinto soggetto in Idra, noto per le sue guerriere imprese, e per il rango che occupa nella sua Patria. Questa risoluzione da una prova luminosa della fiducia ch'Ella meritamente ispira ne petti Greci; ed crediamo super­fluo di aggiunger per noi le nostre calde raccomandazioni a favore di questo giovinetto e perche conosciamo il di Lei cuore, ed il calcole ch'Ella ne sapra fare.

Sarebbe in pari tempo desiderabile, che dei Figli di nascita distinta na che le loro fortune assorbite furono dal vortice della Guerra unissero accolti ed educati a spese degli sensibili, e benefici, che onorano il genere umano in Europa. Fra questi vi e il Fratello di S.re Cristo Zacariadi persona che si distingue meno dal suo quado di General di Brigata che da quel Zelo Patrio che lo ha sempre molto ad ogni impresa ardua e pericolosa per il ben essere della sua Nazione e per il che ebbe a soffrire il totale annientamento di ogni sua possidenza. Egli e perciò, che noi lo sottoponiamo alla di Lei sensibilità e vista! pregandola di fanne il conveniente caso.

Finalmente nel decidere questo nostro veridico, e cordiale scritto noi lo preghiamo di prestare la sua attenzione sopra quanto di sensato e di utile per la causa Greca che il giammai abbastanza encomiabile Ammiraglio Miauli si affretta di porre sotto i di Lei saggi rifflessi all'ultima sua lettera al Sig.re Petrini, e della quale Egli stesso ce ne rese intesi.

Frattanto con i sentimenti della più alta estimazione, e rispetto ci diamo l'onore di essere.

di Lei Nobile Sig.re Cav. Umilissimi Devotissimi Servitori Dionisio di Roma Marino J. Stefano Costantino Dragonas

Siamo alli 25.Agosto. Avendo ricevuto in questo giorno la replicate sua delli 28 ultimo de deccorso Luglio, cui già abbiamo dato riscontro coli ano­stra dei 18. mandante, e colla sudescritta pressente ed avendori osservato l'aggiunta dei 29.dello stesso Luglio, cosi ci affrettiamo di dirle in risposta che in ciò che riguarda la accennataci madama Bucchini di questa non si rinvenne veruna che ne avesse il nostre fra le disgraziate Famiglie dei Greci di nostra conoscenza. Ciò che pare a noi su tale articolo si è che non vi sia occorso qualche erroné di nome, e tanto più cresce la probabilità di questo nostro sospetto, quanto che esiste nel nostro Paese la Famiglia, cioè la vedova e tre Figli del giammai abbastanza deplorato Pietro Cochini inge-

— 5 6 3 -

gnere auttore delle Fortificazioni di Missolongio, e da lui diffese fino alla sua caduta dove rimase sotto le sue rovine.

Se di questa Sig.ra Cochini Ella ha inteso di parlareElla veramente merita la di Lei compassione e soccorso nell'atto che essa non fu fin'ora abbandonata dai suffraggi de nostri Zacinti. E siccome Ella ci dà faccoltà di poter disporre dai trecento e ottanta Colti qualche partita in soccorso di quegli infelici che sono degni della pietà dei buoni cosi abbiamo veduto contare alla mede­sima Sig.ra Cochini Col.ti 40; i quali se Ella intesa di questa parlare servi-vanno frattanto di un antecipazione della somma da Lei per essa destinata.

In quanto alla Signora Bozzari dopo di averle contati i Colonati cento cinquanta secondo la di Lei commissione Le abbiamo aggiunti gli altri Col.ti quaranta relativi alla proscritta dell'ultima di Lei lettera, avendo di tutto ottenuti i regolari riscontri che le saranno opportunamente accompagnati col successivo conto di dare et avere.

Rimane ancora in questa rada l'ottimo Sig.re Petrini a motivo che il Capitano del Bastimento cui prese noleggio abbia caricato delle merci in Morea soggette a quarantena per questa parta cosi prima di sciogliere da questo Porto per Ancona la dovuto sottostare allo sconto del sciorino di quattordici giorni, e ciò a cagione di una improvisa occidentalita pestilenziale sul Bordo d'una barca a Calamos proveniente da Modene, cosa questa da non potersi prevedere a Napoli di Romania dal Sig.re. Petrini nel momento che ne contrasse in Noleggio. Questo ritardo ci ponne in qualche angustia nell'esecuzione da darsi alle di Lei commissioni riguardanti il Sig.re Col. Favier sul conto del quale le riscontriamo la di Lei Lettera avuta sotto piego alla di lui dirrezione che verrà da noi entr'oggi con apposito pedone incami-nata. Noi già le abbiamo fatte nella presente le nostre rifflessioni su tale articolo; bastando frattando ch'Ella sappia la da noi avvanzatagli notizia della difficolta di rinvenire qui delle credenziali sopra Napoli ed avere sulla som­ma che noi teniamo per di Lei ordine alla sua disposizione, onde ne valga altrimenti.

E per ultimo la rendiamo avvertita di aver toccato Noleggio sul Brigan­tino delCap.no Giuseppe Polovich con Bandiera Ionia per conto del Governo Greco onde si rechi in Ancona per essere cola caricato dei Sig.ri Semiani et Comp.a secondo le di Lei inteligenze.

Essendoci arrivate in questo punto le due inserte carte l'una contenente la Battaglia Navale fra le Flotte Greca ed Ottomana, e l'altra un Fatto Ter-

— 564 —

restre del Generale Nichita le quali non permettendoci il tempo di farne la traduzione gliele includiamo in originale

Li soprascritti Dionisio de Roma Marino J. Stefano Costantino Dragonas

— 2 —

f.346 Zante li 23. Agosto 1826

Da una parte il Cap.no Giuseppe Polovich, Comandte il Brigantino Ionio, Sig.re Spiridione, della portata di sette mille aria chilo di Costanti­

nopoli, attualmente ancorato in questo Porto; e dall'altra parte li Sig.ri Cav.re Dionisio Co. de Roma, Alessio e Nipoti Stefano e Costantino Dra­

gona si sono convenuti, cioè, il Sudto. Polovich di aver dato, e concesso a nolo il suncertovato Brigantino alli S.ri Co. de Roma, dito Stefano, e Dra­

gona, e da loro effettivamente accettato in Noleggio per un viaggio da questo Porto in quello d'Ancona, per ove andera per ricevere il suo pieno carico dai S.ri Semiani e Co. per poi ritornare qui in Zante, e da qui in Ce rigo onde avere le istrunzioni dai sunnominati Noleggiatori per condurto al suo desti­

no nelli patti a condizioni ceguenti, cioè. Primo. Il Cap.no Polovich promesse di dare il sunnominato suo Ba­

stimento in buona condizione ad intreprendere il presente e susseguenti viaggi munito delli respettivi documenti in regola, obbligandosi di ricevere in Ancona dai S.ri Semiani e Co. l'intiero suo carico in quei generi che da loro gli fossero dati, e ciò sotto coperta, e da un parapetto all'altro sin alla sua giusta esalattifera portata per condurlo, ο a Napoli di Romania, ο a Malvasia, ο in Attene, ο in qualunque altra compattibile parte del Pelopo­

neso, e colà conseguarlo qui sarà indicato dai Noleggiatori dopo il suo ritorno da Ancona qui al Zante e Cerigo obbligandosi * il Cap.no di conseguare il ricevuto carico in conformità alle polizze che le firmerà d'effermo se lo potrà.

Secondo. Il Cap.no Polovich accorda alli S.ri Noleggiatori per Italie giorni quaranta da principiare a decorrere dal giorno che il Sig.re Capitano darà avviso in iscritto alli caricatori in Ancona S.ri Semiani e Co. d'essere pronto col suo Naviglio a ricevere il carico, dichiarandone che quei giorni

1. Δυσανάγνωστη λέξη.

— 5 6 5 -

che si fermera in Zante, Cerigo, e nel luoco del discarico gli sarano contati, ed inclusi nei giorni di Italie; con più giorni dodici di Contrastalie, mediante il pagamento per quest' ultimi dell'uno per cento sopra l'ammontare del Nolo pagabile giorno per giorno.

Terzo. Tutte le spese concernenti il Carico saranno a peso dei Sig.ri Caricatori e Ziceviroti e quelle spettanti il Bastimento a peso del Cap.no non-che quelle degli ancoraggi, Pilotaggi, Consolati, Savora e il quale si obbliga ancora che farà consegua del suo carico, e promesse di dare ogni buona assistanza alla caricazione che si dovrà fare secondo l'uso della Piazza di Ancona.

Quarto. Per il nolo del presente viaggio, vesta fissato, ed accordato fra le parti contracenti in tutto e per tutto Tallari Imperiali ottocento m.e 800. con più Talari trecenti ali cinquanta di regalo che farà pagarsi dai gri-cevitori del carico.

In fede di che, e per manntenzione del convenuto furono estesi Lei con­simili esemplari sottoscritti dalle parti contracenti:

N.B: Le Tallari ottocento e cinquanta invece di Imperiali saranno colon­nati.

Zante li 10 Aprile 1827 Giuseppe Polovich Dionisio de Roma Marino J. Stefano C. Dragonas

— 3 —

ff. 378 - 381 Zante li 25. Settembre 1826

Pregiatissimo Signor Cavalliere!

Penetrati noi da quel sentimento che ci viene ispirato dal nobile animo di Lei Sig.ri Cavalliere, e dalle plausibili di Lei agioni, crediamo d'indispen­sabile dovere di farla consapevole di quanto emerge intorno alle beneffiche sue disposizioni, l'esecugione delle quali ora commessa al di Lei corrispon­dente di Corfu.

Siccome Ella non ignora l'allontanamento da quell'Isola del Sig.re Jerostati abbia dato occasione allo stesso di sostituire nelle sue veci il Co. Viaro Capodistria, cosi quest'ultimo avendo aperta corrispondenza con tutti i Capi Civili, e militari della Grecia, ed inviato a Calamos un ispettore di sua confidenza per riconoscere a quali Famiglie si conveniva distribuire i numerosi soccorsi, che per conto di hei ricevesse da Ancona, ed avendo

­ 5 6 6 ­

finalmente negoziato in varie parti occupate dai Turchi per la liberazione e riscati di alcuni prigionieri Greci, sembra che il Governo Generale di questi Fati abbia trovato che tali operazioni fasse forse in modo con circo­

spatto andassero a compromettere politicamente i riguardi dovuti alla già proffessata e solemente sostenuta sua neutralità. In conseguenza di ciò ebbe egli un'ordine dal Governo stesso di dovere impresseribilmente so­

spendere e quindi ostruita la via di poter eseguire le di Lei disposizioni sopra tale articolo, s'ignora da noi qualle sarai il partito, ch'Egli prenderà in una tale disgustosa contingenza.

Dovendo parlare a Lei non possiamo far meno, che esprimerle con purità e franchezza la nostra opinione sopra tale emergenza, mentre ogni altro linguaggio sarebbe disdicevole, e per i di Lei principi, e per quelli non meno che da noi si sente e si profossa. Crediamo, dunque che il S.re Jero­

stati partendo, avrebbe dovuto appogiare l'esecuzione delle di Lei commis­

sioni, ο ad un particolare, ο ad un Negoziante affinchè sotto l'aspetto di semplici comerciali spedezioni avesse da dare alle medesime il corso do­

vuto. Doveva quindi evitare il caso d'immichiarsere degli Individui, ο fami­

glie che non altrimenti esser ponno riguardate che dal lato Politico capace nelle attuali circostanze a destare delle sensazioni di tutt'altra natura, che di quella sotto l'aspetta della quale le di Lei commissioni averebbero dovuto essere esannite.

Voleva questa nostra osservazione a farle conoscere in qual modo in questi paesi si riguardano tali facende e per conseguenza quali dovranno essere le maniere per poter felicemente cogliere nel punto che si brama, com' è quella di soccorrere i Greci senza dar ombra di sorte che la Politica abbia darte. Essendo stata fin ora dirretta la nostra condotta per parte di chiches­

sia, ed Iddio voglia che la sudescritta emergenza accaduta a Corfu, non rechi anque qui un qualche incoveniente per evitare il quale noi non mancheremo di usare di tutta la nostra attenzione e di quella prudenza, che il caso di cui si tratta potesse esigere.

Senza voler internarsi sulle notizie in generale che riguardano lo Stato Politico e militare della Grecia, mentre tutto questo le mene ora minutamente rapportato da varie Lettere si pubbliti, noi ci ristringiamo a solamente avver­

tirla, che noi fa d'uopo correre dietro, né ad ostentazioni d'Individui che si danno merito di saggia dirrezione, offiscando quello di coloro, che prestano la stessa mano; ne a lodi esclusive a favore di un Capo ο dialtro, che il solo spirito di fazione a ispirare; l poco alle circonlocuzioni che tendono

1. Δυσανάγνωστη λέξη.

— 567 —

a far primegiare qualche x oscurato da azioni poco plausibili in pas­

sato, e che per qualche movimento di forsi apparente utilità, e di cui s'ignora il prinsipale scopo, vengono bbzene ssso in campo per ostenere una favo­

revole esclusiva prevenzione. La verità e quella che li Greci tutti sono ani­

mati da puro zelo per la loro liberta, e ciò si prova da non aver mai pre­

gato ne alle ceduzione ne alla forza del nemico, quantunque il combattano lossando sempre colle privazioni giornaliere di quanto e necessario alla vita e di quanto esige una si lunga e distruttiva guerra. Si aggiunge a tutto questo le resultati discordie fra i capi di questa Nazione consequenza neccessaria d'uno stato noscente, e circondato da tutti quei disordini, che porta una ri­voluzione qualunque. Il corragio pero, e la perseveranza del popolo Greco nel sostenere la più santa delle cause farà si che in ultima analisi cell'assi­

stanza celeste, e coi soccorsi di tutti quegli esseri privileggiati, che attaccano una giusta causa alla dignità dell'uomo libero, la Grecia compira con felice successo il carico assuntosi e rissorgera in Lei quella liberta di cui la sua terra fu una volta madre e nutrice. Non si può da noi ommettere anche nella presente occasione che si presenta per dirrigerle i nostri donerosi ricordi, di ripetterle ancora i giornalieri estremi Bosigni che per viveri e munizioni hanno i Greci combattenti in tutti i punti, dove si trovano, ο per differendere le proprie posizioni, ο per attaccare il nemico commune del Cristianesimo e della Civilizazione, ben certi essendo noi, che la di Lei anima generosa e ben farra non sarà mai per istancarsi per accelerare la regolare spedizione di ogni soccorso che sta nel suo potere, e che forma la base principale dei de­

stini di una Nazione che se ben lungi da Lei, in Lei benedice ed acclama il suo benefattore.

Ella troverà qui occluse due lettere che si vengono raccomandate per Lei, e frattanto null'altro avendo d'aggiungere la pregiamo d'accogliere be­

nignamente i sentimenti più pronnunciati della nostra distinta considerazione e del rispettoso nostro attaccamento,

li 26 Ottobre. Nel confermare a Lei Sig.re Cav.re la nostra di cui qui sopra le abbiamo

transcritta la copia, noi ci affrettiamo di porre sotto i di Lei saggi rifflessi quanto ebbe luoco in appresso nel proposito delle cose Greche e delle di Lei relative comissioni. Ciò viene ora da noi fatto nell'anno stesso che si non si manca da noi di riscontrarle il tenore dell'ultima di Lei Lettera trasmessaci colla data dei 13 Settembre ultimo scorco. Frattanto serva a di Lei notizia

1. Δυσανάγνωστη λέξη.

­ 5 6 8 —

che l'accennataci hettera dei 5e Settembre consegnata per noi al Sig.re Col. Charles Heideck non ci fu per anco pervenuta.

Facendoci l'onore, di trascorrere la nostra corrispodendza anche dal caso di tutte le di Lei Lettere scrittaci, Ella S.reCav.re Pregiatissimo avrà occasione d'indulgere sopra il bisogno che abbiamo di conoscere positi­

vamente; 1° Se il credito di Londra Ella intese di estenderlo a due mille due­

cento Lire Steri, oppure a due milla cinquecento; 2° Se il credito dei quattro milla Collonnati appertoci a carico dei Sig.ri Semiani e Comp. di Ancora sia stabilito liquido, oppure in parte diminuibile da quello di Londra. Quest' ultimo quesito ce lo ebbe destato l'ultima di Lei hettera sudta dei 13. Sett, col accennarci la somma di due milla cinquecento lire Steri.portata a nostro medito in Londra. Ella ci recca la differenza di altre duecento Lira di più sopra le due mille duecento per lo innanzi stabilite. E siccome noi avevamo tratto a Londra, per l'equivoco già accennatole colla nostra dei 21.Settem­

bre, per la somma di due milla settecento, ed avendo posteriormente osser­

vata la differenza che ne deriva, abbiamo creduto di diminuire nei nostri conti la somma dei quattro mille Col.ti del credito Semiani riducendolo colle dettrazioni fatte ad un resto di coli Col.ti mille seicento quaranta sette en 208/13 per parreggio di conto, e questi soli furono da noi ritirati in quest' oggi con tratta a carico degli stessi S.ri Semiani e Comp. Fino a che dunque non si conosce da noi se il credito dei quattro milla Col.ti sia, ο no dimi­

nuibile dal credito di Londra noi non possiamo arbitrare di caricare di altra nostra tratta sopra il credito Semiani e crederemo colle operazioni già fatte perfettamente pareggiata il nostro conto. Sarebbe pero desiderabile nelF attuale total privazione di soccorsi nella qual gecaono con sommo pericolo i bravi diffensori della Grecia che il credito sopra Semiani rimanesse intero fina alla ricorrenza dei quattromilla Col.ti per essere da noi impiegato, det­

tratare la somma di cui ce ne siamo valsi nel giorno d'oggi a coccorrere le urgenti neccessita della Grecia.

Se l'arrivo del Sig.re Petrini e la sua riunione con Lei fosse stata più solecita per motivo dei tempi, averessimo ormai i mezzi di secondare il già a lui noto ed ora portato a maturazione proggetto di Missolongio che si rese ancor più facile per la sua attuale situazione e ciò che farebbe un'ope­

razione pratica e morale che sola basterebbe per la salvezza e riputazione della causa Greca. Ad ogni modo benché tandi si é sempre in tempo e quindi siamo certi che la beneffica di Lei disposizione sarà per accorrere, onde un tal fine venga felicemente eseguito.

Dopo d'averte dati questi x 2 relativamente alle cure da Lei

1. Δυσανάγνωστη λέξη. 2. Δυσανάγνωστη λέξη.

— 569 —

benignamente appoggiateci, noi siamo obbligati di arrestare la di Lei atten­

zione sopra una tenuissima emergenza ch'ebbe dato soggetto di una inutile discussione fra la commissione Gorernativa della Grecia, e le nostre persone.

Lungi pero dal gravitare sopra li sbagli di un Governo privo di mezzi, e di forza circondato da bisogni e forsi trascinato ad abbracciare i consigli di terza intenzione per parte di quelli che per l'ultima organizazione rima­

sero fuori d'uffizio, noi siamo portati a compatirlo e a permettere al nostro racconto la nostra indulgenza pregandola in pari tempo di unirne la sua.

Questa Governativa Commissione ci ebbe scritto sotto la data dei 5. Guglio come Ella osserverà al 1° di avere acreditato in Generale in Capo delle Forze Peloponesiache Colocotroni di quanti viveri avesse Egli bisogno rittraibili questi per anche deci soccorsi ch'Ella per la Grecia ci avessa trasmessi.

Dipendentemente a questa acreditazione noi abbiamo creduto di spei­

dire allo stesso Colocotroni e ad un Corpo Franco posto sotto i suoi ordini due carichi di Granoglie e Biscotto. Egli é da notarsi che di questo secondo genere, egli ne ebbe tosto fatta parte al Generale in Capo della Grecia orien­

tale Carai scachi. Dipendentemente poi alle di Lei commissioni, ed all'intima conoscenza

che noi avevamo degli urgenti bisogni degli già assaliti, ed assendiati Spar­

tani abbiamo creduto di far volare tosto nei loro paraggi, un'altro carico di granaglie il quale ebbe forza di ravivare il loro corraggio il cuodo tale che essi si trovarono in posizione di obbligare il superbo Ibraim di abbandonare con somma sua perdita e vergogna il suo mal calcolato imprendimento, come dall'occlusa Lettera del locale Governo di Sparta vienne chiaramente dimo­

strato, e come dalla pur occlusa Lettera del General Capo Colocotroni, Ella avrà occasione di rilevare sul proposito dei generi a Lui spediti.

Questa nostra direzione già autorizzata dal Governo stesso e dal tenore delle commissioni di Lei Pregiatissimo S.reCav.re. La datto motivo al Gover­

no di scriversi le due Lettere dei 7. Settembre e dei 13. come Ella 1

nelle pur occluse traduzioni ai numeri 2:e 4. Senza difonderi nel riepilogare le ragioni vittoriose da noi opposte in

risposta ci limitiamo a occluderle qui inserti i due nostri responsivi Fogli in data 30. Settembre e 25.del corrente nei numeri 3. e 5.

Egli sarebbe affatto superfluo l'imorare sopra tutti i rapporti di questa facenda e nella quale ogni soda ragione vuole, che la picciola mente pur anche dell'aggente Papamanoli offiscata piutosto dalla imbecilita sua

1. Δυσανάγνωστη λέξη.

— 570 —

naturale che spinta da mal animo ne abbia avuta la sua parte. Jochera per alto alla di Lei saggezza di dare alla cosa quel peso e valore di cui Essa n'è mercievole, non soffrendo la nostra delicatezza a prolungarne la rimembranza.

Noi ci crediamo in dovere di inserirle pur qui annesso un pachetto ed una Lettera separata che ambi ci furono pervenuti da Napoli di Romania per Lei.

In quanto riguarda poi il negoziato in cambiali sul credito di Londra da Lei appertoci, noi non abbiamo minimamente cura di sorte affinchè que­

sto riesca possibilmente meno avantaggioso agli interessi della Grecia, unico nostro scoppo ed oggetto e questo x si rimarca dal posteriore ne­

goziato riuscito al cambio di 51 per piastra. Ella Pregiatissimo Sig. Cav.re ci tratta sono varj e variano essi in seguito delle circostanze che ne fanno acrettere ο decrettere il valore.

Serva frattando a di Lei notizia, la spedizione fatta a questa parte del minore dei due suoi Figli dal Generale Colocotroni, colla determinazione di inviarlo in Ginevra onde ivi perfezionasse la sua educazione e questa assog­

gettata alle paterne di Lei cure e vigilanza senza verun agravio della di Lei Economia.

Per quello poi che può aver rapporto colla condotta del S.re Co. d' Harcourt in Grecia, da tutto ciò che ci venne scritto, e da quanto millevati dai giornali Greci, noi non posiamo far meno che crederla irregolare ed equivoca. E per vero dire il procedere di quanti qui ha inviati il Comitato di Parigi sembra che tenda a qualche enigmatico, ο Politico oggetto ben lontano dal'Idea che promessa la loro derivazione. Comunque la cosa siati il fatto e innegabile, che la lora aparizione nella Grecia invece di calmare suscitato ebbe le fazioni, e vi cagiono molissimi imbarazzi e scompigli. Ogni altra notrizia tanto Politica che interna sul rapporto delle cose Greche, Ella avrà l'occasione di rilevarle dai Giornali Greci che la vengono trasmesissi.

Intanto avendendo con impazienza i di Lei precisi circontridi questa e delle precedenti nostre Lettere, noi ci ristringiamo pregandola di agradire i sentimenti della nostra distinta considerazione e di quel rispettoso atta­

, camento che ci procura frattanto l'onore di ripettarci. di Lei Nobile S.re Cav.re

Devotissimi Obligatissimi Servitori Dionisio de Roma

Marino J. Stefano C. Dragona

1. Δυσανάγνωστη λέξη.

Constantin Αρ. Vacalopoulos

—La préhistoire de la fondation du journal «Ελληνικός Παρατηρητής» en 1841.

Dans le dossier Ms Suppl. 1884 de la Salle des Manuscrits de la Bi­

bliothèque Publique et Universitaire de Genève se trouve un rapport inté­

ressant contenant des informations précieuses surla préhistoire de la fonda­

tion du journal «L'Observateur Grec» en octobre 18411 Ce rapport, écrit probablement en 1844 — date à laquelle le journal s'est suspendu à paraî­

tre —, de la part du Français Gardon, rédacteur du journal, est adressé à Jean­Gabrial Eynard2. .

En juillet 1841 Gardon arriva en Grèce, où il était venu pour s'initier aux affaires helléniques. Entouré par des diverses personnes représentant à cette époque les intérêts de la France et de l'Angleterre au domaine de la Grèce moderne, Gardon reconnut aussitôt «la vie fatale qu'on suivait le pouvoir, et les déplorables préventions que le parti Colettiste y avait inspi­

rées touchant l'influence française»3 et désirant aider le peuple grec à faire

1. B P U (^Bibliothèque Publique et Universitaire de Genève), Ms Suppl. 1884, ff. 238­239.

2. Sur le journal «Παρατηρητής» voir Andreas Sp. Skandamis, Ό Ελληνικός Τύ­

πος κατά την περίοδον της βασιλείας του Όθωνος, «ΔΙΕΕ» 19(1969) 301. Le même au­

teur consacre dans son étude un chapitre sur la presse hellénique pendant la période de la monarchie, (Σελίδες Πολιτικής Ττσορίας καί Κριτικής, Ή τριακοντεατία τής Βασι­

λείας του "Οθωνος 1832 ­1862, Athènes 1961, t. Ι, première partie, pp. 247 ­ 273), Georges Nakos, Το πολιτειακον καθεστώς τής Ελλάδος έπί "Οθωνος μέχρι τοϋ συντάγματος τοϋ 1844. Έκ των δημοκρατικών ιδεωδών τής επαναστάσεως του 1821 εις την απόλυτον Μο­

ναρχίαν, Thessalonique 1974, pp. 221­239. 3. Voir spécialement C o n s t a n t i n Αρ. V a c a l o p o u l o s , L'économiste

Français Arthémond de Regny et son rôle dans l'histoire financière de la Grèce 1831­

1841, Recherches sur la période de la monarchie, Thessaloniki 1977, p. 161. Sur les partis politiques formés pendant la période de la monarchie, voir N. V 1 a c h ο s, Ή γένεσις τοϋ αγγλικού, τοϋ γαλλικού καί τοΰ ρωσικού κόμματος, «Άρχεΐον Οικονομικών καί Κοινω­

νικών Επιστημών» 19(1939) 25 suivant, John A n t h o n y P e t r o p o u l o s , Politics and Statecraft in the Kingdom of Greece 1833 ­ 1843, New Jersey 1968, pp. 134­144, 583­

590, G. N a k o s , To πολιτειακόν καθεστώς τής Ελλάδος έπί "Οθωνος μέχρι τοΰ συν­

τάγματος τοϋ 1844, pp. 251 ­257.

— 572 —

connaître sa situation à l'Europe, il promit à quelques membres du parti politique d'Alexandros Mavrocordatos, d'écrire en français une petite feuille, destinée à éclairer toute l'Europe sur les besoins de la Grèce. Les frais devaient être faits par le parti de Mavrocordatos. L'assistance de Gar­

don était promise à titre graduit à cette publication et cela pour six mois1. L'accord conclu entre Gardon et Mavrocordatos, le premier visita l'am­

bassadeur Français à Athènes Lagrené qui désapprouva ses projets parti­

culièrement sous les auspices de Mavrocordatos et le poussa à y renoncer. Gardon dans son rapport cite ce qui suit à propos de leur rencontre: « . . .me disant, qu'il y avait une belle tâche de publiciste à remplir en Grèce, celle d'éclairer le gouvernement; et que le nouveau ministère, celui de M. Chri­

stidis, formé sous les auspices de la France, serait fort aise de me la voir entreprendre dans le journal semi­officiel, en rétribuant convenablement mes travaux. Je répondis au ministre de France, qu' un journal indépendant, me paraissait seul susceptible d'atteindre le but qu'on se proposait, et, qu'à aucun prix je ne consentirais à écrire un journal semi­officiel par le gouver­

nement Grec, dont les vues seraient un obstacle insurmontable. M. de La­

grené dont la sollicitude pour les intérêts permanens de la France et de la Grèce se révélait jusque dans les moindres choses, conçut l'idée de créer un journal tout­à­fait indépendant, subventionné par notre légation, et par le ministère grec, qui songea avec empressement à le soutenir2. Ce journal, écrit en grec et en français, devait répondre aux besoins mentionnés plus haut, et répandre la langue, et les propres idées de la France chez les polu­

lations d'Orient, lesquelles sont toutes familières avec l'idiome grec»3. Gardon rédigea alors un projet d'organisation de ce journal, dont il

devait être le rédacteur en chef, ainsi que le Directeur et il déclara fournir ((par pur dévouement», le même capital de temps qu'il avait promis à Ma­

1. Β PU, Ms Suppl. 1884, f. 238. 2. Il faut souligner que le journal «L'Observateur Grec» n'a pas subi des sanctions

émanées de la législature sur la presse hellénique établie par Othon (Voir à propos la sta­

tistique publiée le 17 février 1843 par le journal «Αΐών», numéro 419, sous le titre «Κατα­

λογισμός των ενώπιον των έν 'Αθήναις Πλημμελειοδικών γενομένων άπό τοΰ 1836 μέχρι τών 1842 δικών τών έκτοτε έκδοθεισών διαφόρων 'Εφημερίδων, πολιτικών και μή», où les journaux qui n'ont pas subi des sanctions : «Ή Άναγεννηθεΐσα Ελλάς τοϋ 1836, ό 'Ελληνικός Ταχυδρόμος πάντοτε, ή Ελλάς τοϋ 1839, και ό Ελληνικός Παρατηρητής τοΰ 1842. Όπόσον αληθώς ήθελενε εΐσθαι ευδαίμων ή Ελλάς, εάν μέ το πνεϋμα αυτών συνεφώ­

νουν και αί λοιπαί Εφημερίδες!». G. Ν a k ο s dans son étude, Tò πολιτειακόν καθεστώς της Ελλάδος έπί "Οθωνος, ρ. 249 écrit à propos : «Δια της μόλις συγκαλυπτομένης ει­

ρωνείας της περικοπής ταύτης, προκύπτει, ότι αί μή ύποστάσαι τάς συνεπείας τής περί Τύπου νομοθεσίας 'Εφημερίδες, θα πρέπει να ήσαν «κυβερνητικοί».

3. Β PU, Ms Suppl. 1884, ff. 238­239.

— 573 —

vrocordatos. Néanmoins, comme sa tâche était bien plus complexe, puisque Gardon serait chargé de l'administration aussi bien que de la direction, on déclara que les ressoyrces du journal devraient lui assurer des honoraires. A propos Gardon écrit dans son rapport adressé à Jean­Gabriel Eynard ce qui suit: »Je révoquai en doute cette assertion, prévoyant quelles allaient être les charges d'une publication nouvelle, écrite en deux langues, publi­

cation qu'une complète impartialité devait rendre étrangère à tous les par­

tis!»1

Ainsi fut bientôt décidée la création du journal. Lagrené avait fourni à Gardon deux mille drachmes pour le cautionnement, le rédacteur lui­même contribua mille drachmes et quelques amis de la légation française complé­

tèrent la somme qui devait être déposée au fisc. La feuille parut en octobre 18412. Touteftois, aussitôt, le journal avait dû renoncer à la subvention du gouvernement grec. Ainsi les frais furent restreints le plus possible en aug­

mentant à la fin de l'/année 1841 la subvention de la légation française.

1. Β PU, Ms Suppl. 1884, f. 239. 2. J o h n A n t h o n y P e t r o p o u l o s , Politics and Statecraft, p. 537.

ΚΑΛΛΙΟΠΗς ΜΙΛΤ. ΠΑΝΝΟΥΛΙΔΟΥ

Η ΔΙΑΣΑΦΗΣΙΣ ΤΗΣ ΚΟΙΝΗΣ ΚΑΤΑΛΗΞΕΩΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΚΟΙΝΟΥ ΓΕΝΟΥΣ ΩΣ ΕΠΙ ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΩΝ ΠΙΝΑΚΙΔΩΝ

ΟΝΤΩΝ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΟΣ

Ώς κατάληξις Ανατολικών έξελληνισθέντων κυρίων ονομάτων θεο­

τήτων άπαντα και ό τύπος ­της ­τις ­τη. Άξιοπρόσεκτον ότι ύπ' αύταςτάς θεότητας υποκρύπτεται ή διπλή φύσις άρρενος και θήλεος, υπερτερεί δε άλλοτε ή θήλυς, άλλοτε ή άρρην φύσις. Ούτως εχομεν έπικράτησιν εις μεν τον "Αττην1 τής άρρενος εις δε την "Αγδιστιν2 και τήνΆστάρτην τής θη­

λείας φύσεως. Το χαλδαιοβαβυλωνιακόν επίσης διφυές ζεύγος Μύλιττα και Σανδών

έχει τήν κατάληξιν τα=τη προκειμένου περί τής Μυλίττης πρβλ. ει τάς 'Ανατολικός γραφάς τά διγενή ζεύγη, Σεμίραμις (=Σαμουράματ(ις) και Σαρδανάπαλος, τους έκ Καρχηδόνος Didon ­ Άστάρτην με πώγωνα Melquart και τον άνδρόγυνον υίόν της DO1=VAÔCÛVIV.

Έκ του άλλου έπί επιγραφής του 4ου π.Χ. αί. έκ Βάρης3 (Άναγυρουν­

τος) άπαντα ό Ερμαφρόδιτος. Γνωρίζομεν ότι ήτο υιός τής 'Αφροδίτης και τοΰ Έρμου, άλλως δέ έκαλείτο και Άφρόδιτος4.

1. Λ ο υ κ ι α ν ό ς , Περί τής Συρίης θεοϋ 15 (Luciani Samosatensis Opera, Lipsiae 1853) αΆττεως... ώς γάρ μιν ή 'Ρέη ετεμε, βίου μεν άνδρηίου άπεπαύσατο, μορφήν δέ θηλέην ήμείψατο και έσθήτα γυναικηίην ένεδύσατο» ένω εις Π α υ σ α ν ί αν VII 17, 9­ 12 κατά τον Έρμησιάνακτα «υιός τε. ήν Καλαοϋ Φρυγός και ου τεκνοποιός υπάτης μητρός τεχθείη».

2. Κατά παραλλαγήν τοϋ ανωτέρω μύθου «Δία ύπνώμενον άφεΐναι σπέρμα ες γήν, τήν δέ ανά χρόνον άνεΐναι δαίμονα διπλά έχοντα αιδοία, τά μεν ανδρός, τα δέ αυτών γυ­

ναικός, όνομα δέ "Αγδιστιν αύτώ τίθενται». 3. J. K i r c h n e r und R t. Dow, Inschriften v. Attischen Lande, Athen. Mitth.

(62) 1937, 7­8, Θ ε ό φ ρ α σ τ ο ς , Χαρακτήρες XVI, περί δεισιδαιμον. 10 : «και είσελθών εΐσω στεφανοϋν τους Ερμαφρόδιτους ολην τήν ήμέραν. Πρβλ. και «toilette» 'Ερμαφρό­

διτου Πομπηίας. 4. Η σ ύ χ ι ο ς λ. Άφρόδιτος «Θεόφραστος μέν τον Έρμαφρόδιτον φησιν, ό δέ

περί Άμαθοϋντα γεγραφώς παίων εις άνδρα τήν θεόν έσχηματίσθαι εν Κύπρω λέγει» και Ambr. Theod. Macrobius, Saturnulia, Lipsiae τόμ. 1 1963 (J. Willis) III 8,2 επίσης Κάτουλλος κ.α.

— 575 —

Κατά τον Όβίδιον1 υπό Νυμφών επί της "Ιδης ανατραφείς εν Καρία ήγαπήθη υπό της Νύμφης της πηγής, Σαλματίδος, εις τήν οποίαν έλούετο πλην δεν τήν άντηγάπα. Ή φιλευσπλαχνία τών θεών συνέτεινεν εις τήν ένι­

αίαν ενωσίν των : «biformis». Κατά τον Μακρόβιο ν «deum Venere not deam signum etiam eius

est Cypri barbatum corpore sed veste muliebris cum sceptro.. . statura virili et putant eandem marem ac feminam esse Aristophanen earn Άφρόδι­

τον appelât. Laevinus etiam sic ait : Venerem igirur almum adorans, sive femina sive mosest, itauti alma nocticula est. Philochorus quoque in Atthide eandem adfirmat esse lunam et ei sacrificium facere viros c u m v e s t e m u l i e b r i , muliebres cum virili quod eadem et mos estimatur et femina». Πρβλ. και τήν Άφροδίτην Κυβήβην εις Ήσύχιον λ. Κυβήβη, εις Φωτίου­

τοΰ Πατριάρχου Λεξικόν λ. Κύβηβος, τήν Έρσην και τον 'Απόλλωνα Έ ρ ­

σον2, τήν Ma3 (Καρολίδης) Άμμα 4 (Maspero) και τον Μήνα. Έπί επιγρα­

φής εξάγεται δτι ό θεός Μήν παρά Καππάδοξι έκαλεΐτο και "Αζημος ερμη­

νεύεται δέ κατά Καρολίδην πιθανώς έκ του Βακτρικοϋ açman=ουρανός (πρβλ. τον Δία Άσβαμαΐον) κατ' έμέ εκ του ζεύγους των γυναικείων θεοτή­

τήτων Δαμίας Άζησίας πρβλ. έτυμολογίαν Δαμίαν=Ζημίαν5. Εις τήν τέχνην άλλωστε τα διγενή της γραμματικής και μονοκατάλη­

κτα, άγουν και εις δίπλας αρχικώς κεφάλας έπί τής αυτής στήλης ώς π.χ. έπί αρχαϊκού αγγείου κορμός ένοϋται προς έτέραν μορφήν. Έθεωρήθησαν ώς Ερμής6 και Κόρη7.

Έπί μεταλλίου ανδρόγυνος (;) μορφή Διός8

1. Ο vi di us , Metamorphoses τόμ. Ι βιβλ. IV στ. 285­388: στ. 373 nam mixta duorum/374 corpora iunguntur, faciesque inducitur illis/375 uno.../379 neutrumque et utrumque videtur / . . .387 «biformis».

2. CIA I 430, RE I 827 λ. Aglauros. 3. (ή αύτη θεότης) Π. Κ α ρ ο λ ί δ ο υ, Τα Κόμανα και τα ερείπια αυτών, Μουσεΐον

και Βιβλιοθ. Εύαγγελ. Σχολής, εν 'Αθήναις 1882 σ. 23 και 73. 4. G. M a s p e r o , Histoire Ancienne des peuples de l'Orient, Paris 18864, 242. 5. Κ α λ λ . M. Γ ι α ν ν ο υ λ ί δ ο υ , Ζευς Ταλετίτας Δαμία Αύξησία Χαριστήρων

εις Άν. Κ. Όρλάνδον σ. 141, της αυτής ΑΒΑΙ ­ ΑΜΑΙΑ, ΠΛΑΤΩΝ IB 1960 158 "Ιδε και άρθρον μου εις ΠΑΠΥΡΟΝ ΛΑΡΟΥΣ Άζησία Νεωτ. Έγκ. Λεξικόν 486 τ. Α.

6. Εις αϊρεσιν τοϋ Ζοροαστρισμοϋ Zurvan ή έσχατη πηγή αμφοτέρων καλοϋ και κακοϋ, ανδρόγυνος εντός αυτής οί δίδυμοι Ohrmazd και Ahriman, J. R. Hinnells, Persian Mythology εκδ. Hamlyn 1975 σ. 71.

7. D a r e m b e r g S a g l i o . Dictionnaire des Antiquités Grecques et Romaines 3,1 σ. 132 αρθρ. Hermae, Hermulae ή ΕΡΜΑΘΗΝΑ τοϋ Κικέρωνος, τήν οποίαν ήγόρασε παρά τοϋ Άττικοΰ εις 'Αθήνας δια τήν βιβλιοθήκην του ώνομάσθη μάλλον έκ τοϋ τύπου των έπί τής στήλης κεφαλών (Έρμου ­ Αθηνάς) και ουχί έκ μιας ανδρογύνου.

8. W. Η. R ο s e h e r, Ausfuerliches Lexikon d. griech. u. Roemischen Mythologie τόμ. VI 755 λ. Zeus.

— 576 —

'Επί Ελληνικού εδάφους επίσης εχομεν όρφικήν άνάμειξιν άρρενος και θήλεος. 'Ορφικός "Υμνος αποκαλεί, τον "Αδωνιν1 «κούρη και κόρε, σύ πασιν θάλος αίέν, "Αδωνι», τον "Ερωτα2 «διφυή». "Αν έξαιρέσωμεν τον Πλάτωνα κατά τον 'Αθήναιον3 «ως Πλούταρχος άπεμνημόνευσε των εκ Φαιδρού Άλέξιδος» «τον "Ερωτα», συντομώτατον δ' ειπείν, όσοι του δαίμο­

νος τούτου ποιοϋσιν εικόνας· εστίν γαρ ούτε θ ή λ υ ς οΰτ' α ρ σ η ν, πά­

λιν ούτε θεός οΰτ' άνθρωπος, οΰτ' άβέλτερος οΰτ' αύθις εμφων, αλλά συνενηγμένος πανταχόθεν, évi τύπω τε πολλ' είδη φέρων».

Εις τάς κληροδοτηθείσας υπό τής 'Ορφικής γραμματείας ανδρογύνους μορφάς ενδιαφέρον κατ' εξοχήν προξενούν αί εκ τής ιδίας γλωσσικής ρί­

ζης άρρενες και θήλεις. 'Αξίζει να τονισθή ότι ανάγονται κυρίως εις τάς άρχαιοτέρας και ίερωτέρας ειδήσεις περί λατρείας τάς σχετικός με τα προ­

ϊστορικής καταγωγής μυστήρια και τήν κοσμογονίαν. Εις μυστικήν ρήσιν των 'Ορφικών θα εΰρωμεν τον διφυή/ν "Ιακχον :

Θεσμοφόρον καλέω ναρθηκοφόρον Διόνυσον σπέρμα πολνμνηστον, πολυώννμον Ενβονληος άγνήν εύίερον τε Μίση ν4

άρρητον άνασσαν, άρρενα και θήλυν, διφυή λύσειον "Ιακχον εϊτ εν Έλενσΐνος τέρπηι νηώι θνόεντι.

Ό "Ιακχος άλλοτε μεν είναι άνήρ πάρεδρος τής Δήμητρος, άλλοτε δε υιός τής Περσεφόνης έκ του οποίου βραδύτερον παρήχθη ό θηβαϊκός Διόνυσος ('Ιασίων, Πλούτος, Εύβουλεύς, Δυσαύλης).

Τό όνομα του ουχί άσχετον προς τό i­wa­ka iwa­ko ως επίσης και προς τα i­je­re­jo i­je­re­u i­je­re­wo i­je­re­wi­jo i­je­ro (=ίερεύς) των Κρητομυκηναϊκών πινακίδων5.

Μυστική προσαγόρευσις τοΰ Βάκχου ή «άρρην και θηλεία» Μίσα, διότι ή θεότης αΰτη περικλείει εν εαυτή σταθεράν δύναμιν και μόνωσιν

1. Orphei Hymni (εκδ. G. Quandt, Berolini 1962 αρ. 56,4 Άδώνιδος θυμίαμα αρώ­

ματα. 2. Orphei Hymni αρ. 58,4 Έρωτος θυμίαμα αρώματα 3. Άθην. Δειπνοσ. (τόμ. VI) βιβλ. XIII 562b/Loeb). 4. Όρφ. "Υμν. 42 εις Μίσην : Μίσης θυμίαμα στύρακα. 'Υπάρχει σχέσις και ποία

προς τήν «Μονόγισα», [πόλις Καρίας, όθεν] Άρτεμις Μονογισηνή. ίδρυμα Δαιδάλου μέτρων. . . γίσσα γαρ τη Καρών φωνή λίθος ερμηνεύεται, και νυν τους πλακώδεις και μαλακώδεις λίθους γίσσα λέγουσι» Στεφ. Βυζαντ. 'Εθνικά, τοϋτο θεωρώ πιθανώτατον ώς έκ τής «ΚΑΡΙΑΣ» ένθα ΛΗΤΩ (lada) ιδ. τελευταίαν σελ. τής παρούσης μελέτης.

5. M. V e n t r i s J. C h a d w i c k , Documents in Mycenaean Greek, Cambridge2

ιδ. λέξεις εις Index.

­ 5 7 7 ­

χαρακτηριστικον άρρενος και μέτρα ζωής και γονιμοποιούς δυνάμεις θήλεος.

Ό αρθρογράφος του λήμματος "Ιακχος Ί(ό)β/ακχος παρά Roscher1

ύποδηλοι τήν παραγωγήν του ονόματος εκ του Συρικοϋ Ί α κ κ ώ ϊα­χος ­κ­ Βάκχος/ίαχή Ίόβακχος.

Άξιοπρόσεκτον ότι ό άνδριάς του 'Ιάκχου ό ανατεθείς ύπό του ιατρού Μνησιθέου, ϊσταται εγγύς τοΰ ναοϋ του Κ υ α μ ί τ ο υ, όστις κατά τον περι­

ηγητήν Παυσανίαν2 είναι στενώς συνυφασμένος με τα 'Ελευσίνια μυστή­

ρια. Ό Κυαμίτης διεσαφηνίσθη ώς ταυτιζόμενος προς τον "Ιακχον. Οί So­

ping. και Salmas. (εις Σολΐνον χ. 258) εις γλώσσημα του Ησυχίου «Κ υ α ­μ ί τ η ς. ό πάγκος καλούμενος» συνήψον ό "Ιακχος. Κατά τον Deubner3

ό θεός ούτος, ό όποιος έξωμοιώθη προς τον Διόνυσον, δεν εϊναι άλλον ή ή προσωποποίησις της επικλήσεως του ΐωβηλοϋντος πλήθους. Ό "Ιακχος είναι μορφή παραβλητέα προς τον Ύμέναιον έθεωρήθη δε ότι άνεπτύχθη εκ των επικλήσεων του γάμου.

Κατά τον Εύριπίδην4' : ))ού τάδε Βρόμιος' ου τάδε χοροί Βάκχοι τε θυρσοφόροι, ου τύμπανων αλαλαγμοί κρήναις παρ' ύδροχύτοις, ουκ οϊνου χλωροί όταγόνες' ούδ' εν Νύύα μετά Νυμφών ιακχον Ιακχον ωδαν μέλπω προς τ αν Άφροδίταν.

Κατά τους 'Ορφικούς Ύμνους5 ή Έλευσινιακή Δημήτηρ ήτο «Βρο­

μίοιο συνέστιος». Ό Βρομιάς ταυτίζεται προς τον "Ιακχον. Καθ' ήμας το διφυές του 'Ιάκχου «άρρεν θήλυ» ίσως είναι αυτή αύτη

ή σχέσις του προς τον Ύμέναιον ώς εξάγεται και εκ των τελετουργικών κραυγών τών Βατράχων του 'Αριστοφάνους6 «Ίακχε "Ιακχε». Δια τούτο "Ιακχος έκαλειτο ή 19η Βοηδρομιώνος δτε ή εΐκών του έφέρετο εξ Έλευ­

1. R o s c h e r , Ausfuerliches Lexikon d. Griechischen und Roemischen Mytholo­

gie, τόμ. II 1 σ. 10. 2. Παυσ. 1, 34, 4. 3. L. D e u b n e r , Attische Feste, Berlin 1932, 73. 4. Εύριπ. Κύκλωψ στ. 63 ­ 80, Oxford I 1938. 5. Όρφ. "Υμν. 40,10. 6. Άριστοφ. Βάτραχοι στ. 316.

37

­ 5 7 8 ­

σΐνος εις Αθήνας μετ' άλλων ιερών αντικειμένων «προφανώς», κατά το Oxford Classical Dictionary1, εκ τών επωδών».

Είς τον Έλευσινιακον κύκλον συγκαταλέγεται ενδεχομένως και ή Βριμώ μετά του Βριμοϋ, εάν δεχθώμεν την γραφήν με Β κεφαλαΐον εις τον διασωθέντα υπό του εκκλησιαστικού συγγραφέως Ιππολύτου (2 μ.Χ. αι.) στΐχον2, της άναφωνήσεως του Ίεροφάντου :

'Ιερόν ετεκε πότνια Κοϋρον Βριμώ Βριμον ( = δυνατή δυνατόν)

Πιθανόν ορθός τύπος Βρομώ Βρομος (πρβλ. Διόνυσος Βρόμιος) Εις τον αυτόν κύκλον ανήκει ϊσως ώς ζεύγος ό «δαΐφρων» «Έλευσΐνος

θυοέσσης κοίρανος» Κελεος3 μετά της Εύκλείας4, παρά την «έτυμολογίαν, του Παυσανίου εκ του κλέους τών Μηδικών πολέμων ως πιθανόν έξάγομεν εκ της υπάρξεως πόλεως κατά πληθυντικόν αριθμόν ΚΕΛΕΑΙ5 (=δυοϊν­|­) πέντε σταδίους άπεχούσης της Φλειοϋντος. Οι κατά πληθυντικών αριθμόν αρσενικού γένους «Κελεοί» ώς προερχόμενοι εκ του υπερβολικού θρησκευ­

τικού ζήλου τοΰ εκκλησιαστικού πατρός Γρηγορίου6 δεν έχουν ϊσως βα­

1. Ίδ. όμώνυμον λήμμα. 2. Σ π. Μ α ρ ι ν ά τ ο υ , Κρητομυκηναϊκή θρησκεία κατά τάς παραδόσεις τοϋ Καθ.

κ. Σπ. Μ. εν 'Αθήναις 1948 σ. 140. 3. Όμηρ. "Υμνος είς Δήμητραν (στ. 96­7)/TuscuIum) Βεργιλ. Γεωργικόν I 165(Lon­

don 1967 Loeb) virgea praeterea Celei vilisque suppelex Ίδ. καί Chr. Aug. Lobeck, Aglao­

phamus sive de Theologiae Mysticae Graecorum causis II 1829 σ. 824 Schol. ad Aristid. p. 22.

4. Παυσ. 1, 14,5 «έτι δέ άπωτέρω (τοΰ Ελευσίνιου) ναός ΕΥΚΛΕΙΑΣ ανάθημα καί τοϋτο από Μήδων, οϊ τής χώρας Μαραθώνι εσχον...». είς Παυσ. 9.17,1 «'Αρτέμιδος ναός Εύκλείας Σκόπια δέ τό άγαλμα» είς έπιγραφάς Ρωμαϊκών χρόνων μαρτυρείται ιερόν ΕΥΚΛΕΙΑΣ καί ΕΥΝΟΜΙΑΣ είς'Αθήνας καί Πειραιά IG 2,3 Atticae 1598 «τον εαυτής [άνδρα... ] κλήν/ίερατεύσαντα ΕΥΚΛΕΙΑ καί EYNO[jjJia άνέθηκεν», είς Χρ. Τσούν­

τα, Έπιγρ. έξ 'Ακροπόλεως ΑΕ 1884 σ. 170 στ. 30 αναγράφεται άποκατάστασις ιερών καί τεμενών. Ό "Ατταλος/241­197 π.Χ.) έβοήθησε τους'Αθηναίους δια τοϋ στόλου κατά τών Μακεδόνων, οί όποιοι έφθασαν μέχρι τής Άκαδημείας. Είς IGA 3,1,277 επί καθίσματος τοϋ Διονυσιακοΰ θεάτρου «ιερέως ΕΥΚΛΕΙΑΣ καί/ΕΥΝΟΜΙΑΣ» είς στ. 733 «ίερατεύ­

σαντα Εύκλεία καί Ευνομία» είς Ξενοφ. Ελληνικά, ιερόν της εν τή αγορά τής Κορίνθου. /IV 42). Είς Σοφοκλ. Οίδ. Τυραν. 161/Oxonii 1961) χορ. άντ. 160 γαιάοχοντ'άδελφεάν/ "Αρτεμιν, α κυκλόεντ' αγοράς θρόνον/ΕΥΚΛΕΑ θάσσει».

5. Παυσ. 2.14,1 «τής δέ πόλεως (Φλειασίων) αί ΚΕΛΕΑΙ πέντε που σταδίους άπέ­

χουσι, καί τή Δήμητρι ένταΰθα δι' ένιαυτοϋ τετάρτου την τελευτήν καί ού κατά έτος άγου­

σιν» 2.14,2 Φλειάσιοί φασιν, ό Δυσαύλης κατεστήσατο ένταΰθα τήν τελετήν καί ούτος ήν ό τω χωρίφ παραθεμένος τό όνομα ΚΕΛΕΑΣ Δυσαύλου... ένταΰθα ώς εϊρηται καί μνήμα» Ίδ. καί Wissowa Kroll, Real Encyklopaedie des Altertumswissenschaft, τομ. IV σ. 2729 αρθρ. Demeter.

6. Gregorii Orat. XXXIX 625 Δ έκ τοϋ Lobeck.

­ 5 7 9 —

ρύτητα εις την παροϋσαν ερευναν : «ουδέ κόρη τις ήμίν αρπάζεται και Δημήτηρ πλανάται και ΚΕΛΕΟΥΣ τινας έπεισάγει και Τριπτολέμους και δράκοντας, και τα μεν ποιεί, τα δε πάσχει».

'Αντιθέτως ή Εϋκλεια* εκ του 'Αριστείδου1 του Πλουτάρχου δια τήν συζυγίαν της προς Κελεόν τονίζω σχέσιν της προς προ του γάμου θυσίαν, ενώ ό ναός της σχετίζεται προς το Έλευσίνιον» (Παυσανίας) και ή πόλις ΚΕΛΕΑΙ προς Δήμητραν. «Την δ' ΕΥΚΛΕΙΑΝ οι μέν πολλοί και καλοϋσι και νομίζουσιν Άρτεμιν, ενιοι δε φησιν Ηρακλέους μέν θυγατέρα και Μύρτους γενέσθαι, τήν Μετοιτίου θυγατρός, Πατρόκλου δ' αδελφής τε­

λευτήσασαν δε Π Α Ρ θ Ε Ν Ο Ν εχειν παρά τε Βοιωτοΐς και Αοκροϊς τιμάς. Βωμοί γαρ αυτή και άγαλμα παρά πάσαν άγοράν ϊδρυται και προθύ­

ουσιν αϊ τε γαμούμεναι και οι γαμοϋντες». Τα Ke­re­wos Ke­re­sos των Κρητομυκηναϊκών πινακίδων, Κ ρ ά σ ι2

χωρίον, τής επαρχίας Πεδιάδος τοϋ Νομοΰ Ηρακλείου γλωσσολογικός δέν απέχουν τής Ceres3. "Εχει άλλωστε ύποστηριχθή σχέσις Κόρης προς Κρήτην Ke­ro­si­jo, Ke­ro­te, Ke­ro­ta, ΚΕ­ΑΕ­ΟΣ Εϋ­Κ(Ε)Λ­­Ε­Ι­Α ΕΥ­

ΚΛΟΣ Διόνυσος Εύκέραος. «Τππόνικος ΚΑΛΑΙΟΥ κάξ Τππονίκου ΚΑΑ­

ΛΙΑΣ» ισόβιος άρχων τής Έλευσΐνος. Kerrès­Kerrè/Kersés όσκικά Cer­

sus όμβρικά, Λατιν. Kersus ή Cersus. Έν Καπύη K e r r i ονομασία θεών τής συγκομιδής. Οί Έτροΰσκοι τής Καμπάνιας έδανείσθησαν τήν Kerri ή Cerres, τής οποίας άγνοοΰμεν τον ακριβή Έτρουσκικόν τύπον. ΉΤριάς Δημήτηρ Κόρος­Κόρα, Ίταλ. Kerri Luvfrus Luvfri Όσκικά/Ceres­Liber­

Libera Λατινιστί. Φιλανδιστί Ukko γέρων κεραυνός. "Ετερον γλωσσικόν ζεύγος θεοτήτων ή πάρισος τοϋ Διός έν Δωδώνη

Διώνη. Ή Διώνη ύπήρξεν εις Ήπειρον είδος Διός θηλυκού ή βασίλισσα του Ουρανού. Ό Κ ά β ε ι ρ ο ς4 επίσης πατήρ τοϋ Διονύσου υιός τοϋ Ηφαί­

στου μετά τής Καβείρας κατά Ούαρωνικήν σημασίαν Ουρανός και Γή, ά ν ή ρ ­ γ υ ν ή , σώμα ­ ψυχή.

Μετά τοϋ Καδμίλου5 απεικονίζει τους δύο Κάβειρους, Δία και τον υίόν Διόνυσον ή κατ' άλλην διασάφησιν Δία ­'Απόλλωνα (=Άπόλλωνα Ζηρύν­

1. Πλουτ. Άριστ. XX (Loeb). 2. Σ π. Ν. Μ α ρ ι ν ά τ ο υ, Πρωτομινωικός θολωτός τάφος παρά το χωρίον Κράσι

Πεδιάδος ΑΔ (12) 1929 σ. 102­141. 3. Daremberg Saglio, Dictionnaire des Antiquités Grecques et Romaines, τόμ. I

αρθρ. Ceres σ. 1077. 4. Εις Ήσιοδ. Θεογ. 353 θαλάσσια θεότης ιδ. και Όμηρ. "Υμνον εις Απόλλωνα

Δήλιον στ. 93. 5. Κ. Ο. M u e l l e r , Geschichte Hellenischer Staemme und Staedte ένθα σχέσεις

Κάδμου προς Καδμίλον.

— 580 —

θιον). Εις αυτούς τους δύο προστίθενται οί τρεις Κάβειροι αποτελούν δε κατά τον Διονύσιον Άλικαρνασσέα την πάλαιαν Πελασγικήν λατρείαν. Οί τρεις Κάβειροι τών μυστηρίων της Σαμοθράκης είναι κατάλοιπα Πελα­

σγικής πρωτογόνου θρησκείας : Άξίερως­Άξιόκερσα­Άξιόκερσος, Δη­

μήτηρ Περσεφόνη "Αδης. Τινές προσθέτουν και «τέταρτον» τον Κασμί­

λον=Έρμήν. Ή Δημήτηρ Καβειραία παρέδωκε τα άγλαά δώρα των Καβεί­

ρων εις το άρχαΐον ίερατικόν γένος. Επαληθεύεται ούτως ή άνάγνωσις της Κρητομυκηναϊκής γραφής ύπο

Ventris Chadwick, ήτις κατά τήνάποκρυπτογράφησιν ύπό τήν αυτήν κοινήν κατάληξιν ο περιλαμβάνει ονόματα θηλυκού και αρσενικού γένους.

Και έρωτώμεν : Μήπως εϊναι αρχή τής συγχύσεως αυτή ή ύπο τήν ιδίαν γραφήν δήλωσις αρσενικού και θηλυκού γένους; Τα ονόματα ώφειλον να εϊναι ηγετικά : «ΚΡΕ ΩΝ», ΚΡΙΟΣ, ΚΡΗΤΗ, ΚΟΥΡΗΣ, ΚΕΛΕΟΣ, ΚΟΡΗ, CERES. Τούτο πρέπει να έλαβε χώραν κατά τήν περίοδον τής μεταβάσεως άπό τής μητριαρχίας εις τήν πατριαρχίαν, δτε οί βασιλεΐς­

ίερεΐς εν τω αύτώ προσώπφ, ήσαν ένδεδυμένοι διά, τοΰ αυτού συντηρητικού εν τή διαδοχή τής θρησκείας ενδύματος, τής δοράς τοΰ προβάτου. Τα ανωτέ­

ρω έπικυροΐ και ή ονομασία τάξεως ιερέων εν τή 'Ανατολή ως Kalû­galû. Άνατολικόν ίερατικόν ένδυμα ήτο ό καυνάκης, ήτοι δορά προβάτου.2 Ό ιερεύς Kalû­ Σουμεριστί gala εϊναι κατά τήν ίεραρχίαν ό ανώτατος. Ή δι­

καιοδοσία του εκτείνεται εις τήν τελετήν τής ταφής τών νεκρών και τό τε­

λετουργικόν τών αμαρτωλών .Συχνάκις ό ιερεύς Kalû παρουσιάζεται ως μουσικός τής λύρας και τοΰ αυλού. Γλωσσικώς ενδέχεται να θεωρήσωμεν τόσον τό Κελεός όσον και τό Kalû­galû ουχί άσχετα προς τό i­je­re­wa3. Ώ ς οί ιερείς Kalû­galû εφερον λύραν, εις 'Ελευσίνα τό ίερατικόν γένος τών Εύμολπιδών ονόματι ύποδηλοϊ μολπήν.

Γλωσσολογικώς εφικτή σχέσις κ(κάππα) προς σ (σίγμα). Δυνατή επί­

σης και ή άνάπτυξις φωνήεντος4. Ίππόνικος ΚΑΛΛΙΟΥ κάξ. Τππονίκου

1. Πρβλ και κατ' άντίστροφον γραφήν θεότητα Gula εις M. Ebert, Reallexikon d. Vorgeschichte αρθρ. Priester Δ(10) σ. 248 εις τήν τελετήν φονεύεται ό ταϋρος δια να ανάπαυση τήν καρδίαν του Ένλίλ. Τοποθετείται έπί ψιάθου και εις το οΰς του ψυθιρίζεται ή λέξις τοΰ Ώκεανοϋ. Είτα φονεύεται και μέ τήν δοράν κατασκευάζεται το χαλκένδετον κρόταλον Iilissu, Ίδ. Ebert (12) σ. 439 λ. Stier e 2.

2. Ίδ. Καλλ. Μ. Γιαννουλίδου περί τήν Άμνιάδα­Άμνησίαν θεότητα, «ΛΕΙΜΩ­

ΝΑΡΙΟΝ» ΑΘΗΝΑ ΟΓ-ΟΔ σ. 683. 3. Ίδ. Καλ λ. Μ. Γ ι α ν ν ο υ λ ί δ ο υ Α­σα­σα­ρα ή Ακακαλ(λ)α­λις centum καί

satem έν τή γραμμική Α, ΠΑΑΤΩΝ (22) 1970 σ. 126 καί 115. 4. Philologus (37) 1882 σ. 477, πρβλ. θύλων θύλαξ Ίθυλος, Νάσλις Ούάσιλις, Γών­

ιππος Άγώνιππος, Παγώνδας Έπαγώνδας, Ράτων'Αράτων Έράτων, Ρώτης Έρωτίας Έ­

ρώτιος 'Ερατώ, Λεξίας Άλεξίας/Λεξιφάνης Άλεξιφάνης, Ναξικλής Άναξικλής.Νάξαν­

δρος Άνάξανδρος/Κουσίνιος Άκουσίνιος Άκουσίλοχος) Γυλίδας'Αγυλίδας/ Άγύλας

— 581 ­

ΚΑΛΛΙΑΣ1 ισόβιος άρχων εν Έλευσΐνι. Ή Άκάλη θυγάτηρ του Μίνωος συντετμημένος τύπος του Άκακαλλίς2 ενδέχεται νά προήλθε κατά τον αυ­

τόν τρόπον δι' αναπτύξεως φωνήεντος, εφ' όσον παραδίδεται και ο τύπος Κακαλλίς. Κόρη εξ "Ιου (=Μελεαγρίς) ή Ίοκαλλίς3. Το όνομα ταύτης ενδεχομένως άναγινώσκεται εν τή προϊστορική γραφή.

Ό «διοτρεφής»4 «εύρυβίης»5 «ήγήτωρ λαών»6 Κελεός, γλωσσικώς πιθανόν να συνδέηται και προς Ζάκρον7 Κουτσοκέρα8 Κέρατον, Κράσι9

και Βάκχλιαν10(Άρκαδία) ένώή Άκάλη προς Άσκρην 1 1 και Άσκάλωνα12. Πρέπει ϊσως να εξετασθούν ως ζεύγη καί τα ΚΡΗΘΕΥΣ­ΚΡΗΘΉΓΣ

(ή μήτηρ του Όμηρου). Δυϊκόν αριθμόν, τό διφυές, αρχικώς ενδέχεται να ύποδηλοΐ ή κατάλη­

ξις Ω (=ο­μέγα) κυρίων ονομάτων ώς ΛΗΤΩ13, ΓΟΡΓΩ14, «πολυπότνια»

Ήγύλος Σώσυλις/Γύλος Γύλιος Γύλεων Γύλαξ Γυλάκεια Γύλιππος, Βριμώ Όβριμώ Όβρι­

μόπατρα, Πολλοφάνης Άπολλοφάνης/Τίαξ Όψιάδης, Νήτιος, Όνήτιος Όνήτης. 1. Wilamowitz­Moellendorf, Aus Kydathen, Phil Unter. [ Berlin 1880, σ. 127. 2. Τάς πηγάς ΐδ. συνειλεγμένας εν τη μελέτη μου Α­σα­σα­ρα ή Άκακαλ(λ)α ενθ'

άνωτ. σ. 121; ka­re­we «grawes» γρηύς Ventris Chadwick Δ. M. G. πληθ. Γ ρ α î ο ς (οΐ­

τινες έσυναντήθησαν μετά τοΰ Περσέως κατά το ταξείδιόν του «πέρην ρόο ώκεανοϊο») 3. Φ ω τ ί ο υ Π α τ ρ ι ά ρ χ ο υ Λέξεων Συναγωγή κ. Μελεαγρίδες ιδ. W. Η.

Roscher, Ausfuehrliches Lexikon d. Griech. κ. Roemischen Mythologie τ. II 2 λ. Melea­

grides, τ. II, 1 Iokallis 4. Όμηρ. "Υμνος εις Δήμητραν στ. 184. 5. Όμηρ. "Υμνος εις Δήμητραν στ. 294. 6. Όμηρ. "Υμνος εις Δήμητραν στ. 475 7. Ventris Chadwick, DMG 80, 81, 44 a­ze­ti­ri­ja a­ke­ti­ri­ja έκ Κρήτης καί Γιαν­

νουλίδου Πλάτων ενθ'άνωτ. σ. 126,1. 8. Α. Β a n t i, Annuario XIII, XIX 74 Keith Branigan, The tombs of Mesara εκδ.

Gerald Duckwarth (Gr. Britain 1970) σ. 170 Appendix 4/30. Koutsokera όπου πρωτοΜι­

νωικός κυκλικός τάφος (Ξανθουδίδης). 9. Ή ετυμολογία «δός μοι κράσιν οίνου κρασίον κρασί συνάδει προς τα ανωτέρω

ΑΔ/12)102. 10. ΑΔ τ. Ζ 1891 (σχ. 8ον) υπό Π. Κ α β β α δ ί α σ. 98. 11. Παυσανίας IX 29,1 «Έφιάλτην καί Ύίτον... οίκίσαι δέ αυτούς καί "Ασκρην..

Άσκρη δ' ών παρέλεκτο Ποσειδάων ένοσίχθων ή δη καί τέκε παίδα.. . ΟΙΟΚΛΟΝ, ος πρώτος μετ' Άλωέως έκτισε παίδων ΑΣΚΡΗΝ» (Πατρίς Ησιόδου).

12. Παυσ. Ι 14,7 «Άσσυρίοις. . σέβεσθαι την Ούρανίαν μετά δέ Κυπρίων Παφίους καί Φοινίκων τους ΑΣΚΑΛΩΝΑ εχουσι» κ.ο.κ. Ίδ. καί άκκόρ, ασκός Λάκωνες, Ήσυχ,

13. Μ. Ni 1 s s ο n, Minoan Mycenaean Religion, Lund 19502, 516. Geschichte d. Griechischen Religion Ι έκ τοΰ Index.

14. Ό R. Gaedechens θεωρεί το Γοργόνειον μείγμα ανδρογύνου όντος έκ RE τ. VII 1653, Das Medusahaupt v. Blac. Bonn 1874, 4 σ. 432 ένω ό Γερωγιάννης εις Διεθν. Έφημ. Νομισμ. Άρχαιολ. IX σ. 5 εξηγεί τα «γένεια» έκ προτομής λέοντος, πρβλ. καί Blinkenberg, Gorgonne et lionne, Rev. Arch. V ser. XIX 1924 σ. 276 κ.έξ. Ό διδάσκαλος μου κ.κ. Μαρινάτος εξηγεί την μειξογένειαν έκ ψυχολογικών λόγων, Πρβλ. Σπ. Μαρι­

νάτου, Γοργόνες καί Γοργόνεια, Άρχ. έξ. 1927­8 σ. 19. 'Ετρουσκικά μειξογενή Γοργόνεια

— 582 —

ΔΗΩ1, ΕΡΑΤΩ2, ΚΑΛΥΨΩ, ΠΛΟΥΤΩ3, ΦΑΙΝΩ, ΠΟΛΥΞΩ, ϊσως δε και ή κατάληξις ΩΣ ώς ΜΙΝΩΣ4, ΗΩΣ, ΕΡΩΣ. Δια της όδοΰ ταύτης θά ήρμηνεύετο ήτοι προκειμένου περίτοϋ ονόματος τής Λητοΰς (=Ω==δυϊκός) και ή ένωσις εις το δίδυμον ζεύγος των τέκνων της Άπολλωνος­Άρτέμιδος, όπερ ό Nil s son θεωρεί ώς αίνιγμα.

Έγνωρίσαμεν τα περί Ερμαφρόδιτου Έρωτος. Άναλογίαν παρουσιάζει εις την αϊρεσιν τοϋ Ζοροαστρισμοϋ ό­ή ανδρόγυνος «Zurvan» ή εσχάτη πηγή καλοϋ και κακοϋ εντός της οποίας οι δίδυμοι Ohrmazd και Ahriman».

Πειθόμεθα δε ούτω πλέον περί τοϋ μειξογενοΰς Γοργονείου περί δύο ηγετών (θήλεος(;) και άρρενος) Μινώων, προκειμένου δέ περί της Δηοϋς παραθέτομεν τον δυικόν τύπον «τώ θεώ»5 Δήμητραν και Κόρην. Τινά έξ αυτών έπλάσθησαν κατά τον νόμον της αναλογίας.

Προτού είσέλθομεν εις τον κύκλον της αλλαγής φύλου άπό κούρου εις κόρον ή τανάπαλιν έκφράζομεν τήν σκέψιν μήπως πληροφορία περί αλ­

λαγής τοϋ ενδύματος τοϋ Άχιλλέως εις Σκϋρον6 και μεταβολής του εις όμόφυλον τών θυγατέρων τοϋ Λυκομήδους δέν είναι εν τυχαΐον έπικόν μο­

τίβον. 'Ενδεχομένως απηχεί ένιαίαν άμφίεσιν κατά τήν μετάβασιν άπό τής μητριαρχίας εις τήν πατριαρχίαν.

Ίο παρά Πλουτάρχω7 παραδοθέν όνομα τής τελετής «Υβριστικά» ψέ­

γει τό ένιαίον τής εμφανίσεως τών φύλων πάλαι ποτέ κατά τήν έπικοινω­

νίαν προς τό θείον : «νϋν μέν τετάρτου, πάλαι δέ Έ ρ μ α ί ο υ παρ' Ά ρ ­

γείοις, καθ' ήν μέχρι νϋν τά Υ β ρ ι σ τ ι κ ά τελοϋσι, γυναίκας μέν άνδρεί­

οις χιτώσι και χλαμύσιν, άνδρας δέ πέπλοις γυναικών και καλύπτρας άμφιεν­

νύντες». Ό μήν Έρμαΐος (=Γαμήλιων) ύπομιμνήσκει τό σχήμα τών «δισ­

σών» Έρμαϊκών στηλών «Έρμων»· ό Nilsson8 παραλληλίζει αυτά προς τά

ΐδ. εις Θεοδ. Γ. Καράγιωργα, «Γοργείη κεφαλή» εν 'Αθήναις 1970 σ. 51­52 Βιβλ. Άθην. Άρχ. Έταιρ. (69). Αί παροϋσαι σκέψεις μου περί του ανδρογύνου Γοργονείου δέον να θεωρηθώσιν ώς συμπλήρωμα εις τα περί Γοργονείου έν τη μελέτη μου ΙΑΛΙΟΝ ΕΑ­

ΛΟΥ ΓΑΛΑΝΘΙΣ, 'Αθήναι 1957 σ. 51 κέξ. Ίδέ καί Καλλ. Γιαννουλίδου, Ή πρω­

ταρχή τών δια κοινοϋ πέπλου ή μανδύου ηνωμένων μορφών ΠΛΑΤΩΝ ΙΘ 1967 Έπί­

μετρον σ. 222. 1. Όμηρ. "Υμνος εις Δημ. σ. 47 καί στ. 210 (Tusculum).

Πρβλ. «διφυής έρως». 2. Όμηρ. Ύμν. εις Δημ. 422 «.. . Πλουτώ τε καί ίμερόεσσα Καλυψώ». 3. Όμηρ. Ύμν. εις Δημ. στ. 418/συμπαίκτρια τής Περσεφόνης. 4. Ό L. R. Palmer, Mycenaeans and Minoans, London 1961 σ. 161 θέτει εντός

εισαγωγικών τό («ΜΙΝΩΣ», όστις το β ήμ. του 15ου φαίνεται ότι έκυβέρνησε καθ' άπασαν τήν ΚΡΗΤΗΝ) Πρβλ. καί εις έπιστημ. Λεξικά τα περί δύο Μινώων.

5. Πολυδ. Χ 97/Iulii Pollucis = Πολυδεύκους, Όνομαστικόν Berolini 1846 = 1 97. 6. Κύπρια επη, ίδ. έν Λεξικ. έπιστημ. αρθρ. Άχιλλεύς. 7. Πλουτ. Γυναικ. Άρετας ( = De Mulierum virtutibus p. 245 F). 8. M. N i l s s o n , Griech. Feste, Stuttgart 1957, 369.

­ 583 —

εν "Αργεί «ένδυμάτια»1. Ή πρωταρχή του εθίμου της αλλαγής έξωτερικώς του φύλου κατά τον γάμον εν Σπάρτη είναι κατάλοιπον προφανώς και απη­

χεί το πνεύμα τοϋ κυριαρχοϋντος φύλου. Δια τούτο σχετίζεται προς γάμον. Κατά τον Λυκοΰργον2 του Πλουτάρχου «την δε άρπασθεΐσαν ή νυμφεύ­

τρια καλούμενη παραλαβοΰσα, την μεν κεφαλήν εν χρω3 περιέκειρεν, ίμα­

τίφ δε άνδρείω και ύποδήμασιν ένσκευάσασα κατέκλινεν έπί στιβάδα μόνην άνευ φωτός».

Τήν αυτήν αρχήν έχει εθιμον αλλαγής ενδυμασίας επίσης της Κώ, άναγόμενον κατά τα Ελληνικά4 τοϋ Πλουτάρχου εις τον Ήρακλέα.

«Ηρακλής5 καταφυγεΐν προς γυναίκα Θρατταν, και διαλαθείν έσθήτι γυναικεία κατακρύψας εαυτόν. Έπεί δε των Μερόπων αύθις κρατήσας και καθαρθείς, έγάμει τήν Άλκιόπου, ανέλαβε στολήν άνθίνην. Διό θύει μεν ό ιερεύς, όπου τήν μάχην συνέβη γενέσθαι, τάς δε νύμφας οι γαμοϋντες δεξιοΰνται γυναικείαν στολήν περιθέμενοι».

Εις τον XVIII μϋθον του Άντωνίνου Liberalis ή Γαλάτεια παρά τήν σφοδράν έπιθυμίαν περί αφανισμού εν περιπτώσει γεννήσεως κόρης­τέκνου, ακολουθούσα μάντεις και τα όνείρατα εξέθρεψε τήν κόρην ως άρρενα (κό­

ρον) ώνόμασε δε αυτήν Λεύκιππον. "Εχουσα υπ' όψιν ότι, ή Καινίς του Ά ­

τρακος μετεβλήθη βουλή τοΰ Ποσειδώνος εις τον Λαπίθην Καινέα, ό Τει­

ρεσίας ότε έφόνευσε συνουσιαζομένους όφεις, εις γυναίκα εξ ανδρός και είτα πάλιν άφ' ού έφόνευσε δράκοντα εις άνδρα, ή Ύπερμήστρα έξεδίδετο έπί μισθώ ώς γυναίκα γινομένη δ' έπειτα άνήρ εξέτρεψε τον πατέρα Αϊθωνα, ό Κρής Σίπροιτος κυνηγών μετέβαλε γένος, διότι είδε λουομένην τήν "Αρ­

τεμιν, (ή Γαλάτεια) ίκέτευσε τήν Λητώ ή κόρη «Λεύκιππος» νάμεταβληθή εις «παΐδα» αντί της θυγατρός. Κατά τον μΰθον ή Λητώ έλυπήθη τήν οδυρο­

μένην και ίκετεύουσαν Γαλάτειαν μετέβαλε δε τήν φύσιν της θυγατρός εις κόρον. Έκτοτε καθιερώθη εορτή προς τιμήν της Φυτίης Λητούς τά έ κ δ ύ­

σ ι α «ταύτης ετι μέμνηνται της μεταβολής Φαίστιοι και θύουσι Φυτίη Λητοί, ήτις εφυσεν μήδεα (=άνδρικόν γεννητικόν όργανον) τή κόρη και τήν έορτήν έ κ δ ύ σ ι α6 καλοΰσιν, έπεί τον πέπλον ή παις έξέδυ.

1. Πλουτ. περί Μουσικής ρ. 1134 e 2. Πλουτ. Λυκοϋργ. βιβλ. XV 3 /Loeb, I, Plutarchus Lives, London 1959). 3. Sp. Marinatos, Haar und Barttracht Archaeol. Homerica, Goettingen B8 1967. 4. Πλουτ. Quaestiones Graecae Περί Έλλην. ζητημάτων B8. p. 304 D­E. 5. Δια τήν άντίρρησιν ότι ό 'Ηρακλής είναι ό κατ' εξοχήν ήρως των Δωριέων πλην

τής αναγνώσεως τής Κρητομυκ. γραφής ώς 'Ελληνικής υπό VentrisChadwick ήτις ανεβά­

ζει τήν χρονολογίαν των Δωριέων = 'Ελλήνων (Ίνδοευρωπαίων) είς τήν προϊστορίαν, ίδ. και μελέτην μου ΙΑΛΙΟΝ ΕΑΛΟΥ ΓΑΛΑΝΘΙΣ, περί τής υποστάσεως τοΰ 'Ηρακλέους ώς πνεύματος τής ευφορίας, 'Αθήναι 1957 σ. 36 κ.έξ.

6. Ίδ. Βασ. Λ α μ π ρ ι ν ο υ δ ά κ η , Τά έκδύσια τής Φαιστού, ΑΕ 1972 99 ­112, τ ο ϋ α ύ τ ο ϋ , Άπο τοϋ Λευκίππου τής Κνωσοΰ μέχρι των τριάδων τής Γόρτυνος Πεπραγμ.

— 584 —

Νόμιμο ν δ' εστίν εν τοις γάμοις πρότερον παρακλίνασθαι παρά το άγαλμα του Λευκίππου».

Ό τύπος της πληρότητος1, κάλλος διπλής ώραιότητος ανδρός γυναικός ένσαρκοϋται ύπό του Πραξιτέλους εις τάς μορφάς 'Απόλλωνος, Διονύσου, Έρωτος. Έκ τούτων ό Πολύκλειτος οφείλει ναένεπνεύσθη καθ' ύπερβολήν τα μοδέλα του. Πρβλ. και τάς 'Αμαζόνας2 εν τω πλαισίω του λαοΰ των. Ό σ α έξεθέσαμεν περί των ανωτέρω εις την πορείαν της μελέτης ερμηνεύουν τήν ψυχήν των καλλιτεχνών, το ύποσυνείδητον και το άσυνείδητον των. (Unbewusstsein).

'Αναζητούντες έρμηνείαν δια τήν πρωταρχικήν σύλληψιν «μεγάλης θεότητος πλήρους εις τήν ούσίαν, ένούσης εν εαυτή τα δύο φύλα» οι Darem­

berg Saglio3 ευρίσκουν αυτήν εις τήν άνατολήν «άπαντα κατ' αρχάς εις ολας τάς Άσιαστικάς θρησκείας, ελαβεν έκ του άλλου διαφόρους τύπους έτροποποιήθη μέ τον καιρόν...Μοναδική κατ' αρχάς ανδρόγυνος, ακολού­

θως έδιπλασιάσθη». Κατά το Oxford Classical Dictionary4 «σύλληψις διφυούς θεότητος

οφείλεται αρχικώς εις ώρισμένας τελετάς γάμου κατά τάς οποίας τα φύλα ήλλασσον ένδυμασίαν».

Κατά Nilsson5 «Συνήθως θεωρεί τις αύτάς ή ώς έκροήν της αχαλίνωτου σεξουαλικής φαντασίας τών Σημιτών ή τάς κατανοεί φιλοσοφικώς ώς είδος πρωτοόντων άλλως ύψηλοτέρας ένότητος τών θεών ή τοΰ ανθρωπίνου γένους, τής οποίας προσιδιάζει ή πληρότης του διπλού γένους πρβλ. παι­

γνίδισμα σκέψεως Συμποσίου Πλάτωνος. Ουδεμία τών σημασιών τούτων έχει πραγματικόν ύπόβαθρον. . . Ή θεότης χρεωστά τήν μορφή ν της εις τήν λατρείαν.. . Ή αλλαγή ενδύματος εν τή λατρεία έδωσεν άφορμήν εις τούτο, άνδρικήν θεότητας νά απεικονίζουν μέ γυναικεία ενδύματα... Είτα ή αχαλίνωτος φαντασία έχει συλλάβει ελευθέρως το θαυμαστόν δημιούρ­

γημα. . . Ερμαφρόδιτος». Συνοψίζω τήν προσωπικήν μου έρμηνείαν: Ή σύλληψις διφυούς οντος

και ή συγχυσις τών φύλων εις τάς απανταχού τής γης γνωστάς προϊστορικός θρησκείας, χωρίς νά παρίδωμεν τήν υπαρξιν διφυών διαφανών θαλασσίων σκωλήκων ονόματι «χαιτογνάθων», το έκ του Χρόνου ώόν εις τον Όρφι­

σμόν κατά τον Δαμάσκιον «δυάς τών έν αύτω φύσεων άρρενος και θηλείας»,

Γ' Διεθνούς Κρητολογικοΰ Συνεδρίου τόμ. Α' σ. 161­181. 1. Daremberg Saglio AAGR 3,1 σ. 137. 2. Ίδ. Καλλ. Μ. Γιαννουλίδου, Μαζα­Με­Άμαζόνες ΠΛΑΤΩΝ ΙΔ 1962 σ. 350­

366 καί άρθρον μου «Αμαζόνες» εις ΠΑΠΥΡΟΝ ΛΑΡΟΥΣ Νεωτ. Έγκ. Αεξ. 633. 3. Ένθ. άνωτ., σ. 135. 4. Oxf. Cl. Diet. αρθρ. Hermaphroditus or Aphroditus, Gr. Britain 1950, σ. 417. 5. M. N i l s s o n , M.M.R. σ. 516.

— 585 —

το εκ της Λατινικής διπλούν γένος της λέξεως άίε51=ήμέρα, προεκλήθη κατά την διαδοχήν από μητριαρχίας εις πατριαρχίαν, δτε οί ίερουργοΰντες ένεδύοντο δια του αύτοΰ περικαλύμματος αρχικώς της δοράς τοΰ προβάτου του Σουμερικοϋ «καυνάκη». Έν τω πλαισίφ της σκέψεως μας ερμηνεύεται ή εκ του Αλεξάνδρου της Μύνδου πληροφορία παρ' Άθηναίω2 περί της Γοργόνος — εϊδομεν μειξογενή Γοργόνεια — ως είδους αγρίου προβάτου.

Ή ερμηνεία αΰτη δεν αντίκειται εις την κοινήν κατάληξιν της τη τις τών ανδρογύνων μορφών της 'Ανατολής ("Αττης Άστάρτη, "Αγδιστις), εφ' όσον δέν πρόκειται περί του αύτοΰ προσώπου εμφανιζομένου υπό την μορφήν τοϋ έτερου φύλου, έπικυροϊ δέ την κοινήν κατάληξιν ο δια το άρ­

σενικόν και θηλυκόν γένος τής αναγνώσεως τής γραφής τών Κρητομυκη­

ναϊκών πινακίδων υπό Ventris Chadwick3. Ή λύσις αΰτη προκειμένου περί τών αναφερθέντων ονομάτων δυϊ­

κοϋ αριθμού ώς το ΛΗΤΩ άπηχεΐται υπό του Λιβεραλείου μύθου εις την έορτήν προς τιμήν τής Λητούς «ΕΚΔΥΣΙΑ» (curious old festival κατά Nilsson4).

Αίρεται επίσης μοναδική δυσκολία τήν οποίαν παρετήρησεν ό Nilsson δια τήν έτυμολογίαν τής Λητούς έκ τοΰ Κ α ρ ι κ ο υ lada=γυvή, ώς είναι ή υπαρξις Λητοδώρου ήτοι συνθέτου μετά τοΰ ονόματος «Λητώ» εις Φωκίδα ακτίνα εύρυτέραν τής ΝΔ Μ.'Ασίας, διότι Οπό τοΰ Όβιδίου ό μΰθος τοΰ Ε ρ ­

μαφρόδιτου τοποθετείται εις Καρίαν. Θεία έπινοία ό άνθρωπος συλλαμβάνει τό θείον κατ' εικόνα και όμοίω­

σιν. Κοινόν ήτο τό ένδυμα τών ιερέων βασιλέων (τών θηλέων «"Ωρών») κατά τήν μετάβασιν άπό μητριαρχίας εις πατριαρχίαν. 'Ενταύθα πρέπει να περιλάβωμεν τήν άπόδοσιν προνομίων εις γυναίκα, τήν τιμητικήν δηλαδή παρεύρεσιν κατά τήν τέλεσιν τών 'Ολυμπιακών αγώνων τής ίερείας τής Δή­

μητρος (=Γής­μητρός) Χαμύνης5 έτυμολογουμένης έκ τοΰ χοΰς­χαμαί. Έρμηνεύομεν δέ δια τής αυτής οδού τήν ΰπαρξιν τοΰ άρσενικοΰ ή ουδετέρου τύπου «Γαίου»6 έν 'Ολυμπία, κατ' αντίθεσιν προς τους τύπους θηλυκοΰ γέ­

1. G. W o i t e r s toff , Zum Geschlechtswechsel v., dies, GLOTTA σ. 112. P. K r e t s c h m e r , Das doppelte Geschlecht v. lat. dies GLOTTA XII 1922­3 σ. 151.

2. Πρβλ. RE τ. VII σ. 1644 e) αρθρ. GORGO. 3. M V e n t r i s J. C h a d w i c k , Documents in Mycenaen Greek, Oxford 19742. 4. N i l s s o n , M.M.R. σ. 516, 29. 5. Παυσανίας 6. 20, 9/6.21,1 (Δι' έτυμολογίαν άρχαίαν) «εστί δέ άπαντικρύ τών

ελλανοδικών βωμός λίθου λευκού, έπί τούτου καθεζομένη τοΰ βωμοΰ θεάται γυνή τα 'Ολύμπια, ιέρεια Δήμητρος ΧΑΜΥΝΗΣ».

6. Παυσ. 5.14,14 «έπί δέ τω ΓΑΙΩΙ καλουμένω βωμός έστιν έπ'αύτώ τέφρας και ούτος, τα δ' έτι αρχαιότερα και μαντείον τής γης αυτόθι είναι λέγουσιν. Εις περιοδ. ΠΑΛ­

ΤΩΝ KS 1974 τευχ. 51/2 σ.22 Καλλ. Γιαννουλίδου 'Ιστορικά Σπήλαια τής 'Αρχαιότητος

— 586 —

νους Γαία (­=Γέα­Γή), δια τον λόγον ότι ή προϊστορική1 εποχή αντιπρο­

σωπεύεται εις τα ευρήματα καί τους μύθους της 'Ολυμπίας. Έκ της Γης καί του Γαίου διαφωτίζονται καί οί εν αρχή της μελέ­

της αναφερθέντες θεοί σχετιζόμενοι προς θάνατον (το βιβλικον «γη ει καί εις γη ν άπελεύση» (Γεν. Γ. 19) καί άνάστασιν ήτοι άναγέννησιν της φύσεως τή βοήθεια του υίοϋ της 'Αφροδίτης ως ό ερμαφρόδιτος Έρωτος.

Όφείλομεν να έπιστήσωμεν τήν προσοχήν εις τήν ένσαρκωθεϊσαν εις τήν τέχνην παράδοσιν περί του Έρμου ώς κριοφόρου. Εϊδομεν το κατά τήν πάροδον των αιώνων διαφυλαχθέν εις τήν λατρείαν ένδυμα έκ δορώς προβάτου (καυνάκης) πρβλ καί παραστάσεις της έκ Μινωικής Κρήτης Σαρκοφάγου ΕΑγ. Τριάδος, (Nilsson M.M.R. 2 σ. 426) καί «Χ ι­

τ ω ν α ς δερμάτινους» δια των οποίων ένέδυσε ό θεός «τω 'Αδάμ καί καί τή γυναικί αύτοϋ» (Γεν. Γ. 21).

Ή ασαφής, ώς έκ του ενδύματος κατά τήν λατρείαν, δήλωσις του γένους, ϊσως ώς ιδέα ενέπνευσε τον άρχικόν δυϊσμόν των αντιθέσεων της Ελλη­

νικής φιλοσοφίας2 του είναι καί μή είναι του Παρμενίδου. Τούτο παρά τοις άτομικοίς θα έκφρασθή: το ον δέν υπάρχει περισσότερον άπ' ότι υπάρχει το μήν όν.

S U M M A R Y : This treatise has beenatrial to eluminate the prehistoric common ending for both genders (masculine, feminine) even on tablets and accordingly mutual genders of antiquity, in mythology, art, mysteries, feasts, philoso­

phy as have saved for us ancient sources, concerning eastern and greek religion.

«ΓΑΙΟΣ» Αίγείρας, ή ιέρεια ώφειλε νά είναι μονόγαμος. 1. Δύο προστορικαί οίκίαι ΝΑ τοϋ Ηραίου Arch. Anz (86) 1971, 155, Alfred

Mallwitz, Ein Neuer Uebersichtsplan. v. Olympia. Πρβλ. είς επιστημονικά Λεξικά τα περί Ίδαίου Δακτύλου Ηρακλέους είς Όλυμπίαν.

2. Ί ω . Θ ε ο δ ω ρ α κ ο π ο ύ λ ο υ , Μαθήματα Ιστορίας της Φιλοσοφίας τών Ελλήνων, 'Αθήναι 1952, σ. 43 καί 53.

Κ. Δ. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΔΟΥ Καθηγητού της Ψυχολογίας και Νευρολογίας

Ο ΟΡΚΟΣ ΑΠΟ ΑΠΟΨΕΩΣ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΛΟΓΊΑς ΚΑΙ ΨΥΧΟΦΥΣΙΟΛΟΓΊΑς

Εσχάτως άνειανήθη ζήτημα ορκωμοσίας αποτέλεσαν θέμα δικαστικής κρίσεως και αποφάσεως. Προεκλήθη εξ αφορμής αρνήσεως μάρτυρος να όρκισθή εις το δικαστήριον ισχυρισθέντος ότι ου μόνον δεν είναι κατά τον νόμον υποχρεωτικός ό όρκος αλλ' ότι μειώνει ηθικώς τον άνθρωπον διότι περιορίζει την έλευθερίαν του και ότι ή «συνείδησις» και ή «αξιοπρέ­

πεια» εκάστου άρκουν ως έχέγγυον αντί τοϋ όρκου. 'Αφήνοντες κατά μέρος τήν νομικήν και τήν θρησκευτικήν πλευράν

προβαίνομεν εν τοις κατωτέρω δια βραχέων εις έξέτασιν τοϋ θέματος από απόψεως ψυχολογίας, φαινομενολογίας ώς φιλοσοφικού τρόπου εξετάσεως και ψυχοφυσιολογίας.

Άναφέρομεν εν αρχή, ότι ό όρκος ανευρίσκεται ώς ψυχοκοινωνικόν φαινόμενον εις όλους τους λαούς και όλας τάς έποχάς, ώστε θα ήδύνατό τις να ίσχυρισθή ότι αποτελεί συμφωνίαν τών λαών (Consensus Gentium) και είδος αρχετύπου έχον τάς ρίζας του εις τό κατά τήν άναλυτικήν ψυχολογίαν λεγόμενον άσυνείδητον, βάσει τούτων γίγνεται κατανοητή ή ιδιάζουσα ση­

μασία, ήτις αποδίδεται ύπό τών ανθρώπων εις τον όρκον κατά τάς διανθρω­

πίνους σχέσεις αυτών. Ό όρκος αποσκοπεί εις τρία τινά. Πρώτον δια να επικύρωση τις τήν

άλήθειαν τών λόγων του, δεύτερον δια να έπιβεβαιωθή ή ύποχρέωσις της επακριβούς και πλήρους εκτελέσεως τοϋ οιουδήποτε αναλαμβανομένου έρ­

γου και καθήκοντος (όρκος τών φοιτητών, τών στρατιωτικών, όρκος κατά τήν άνάληψιν υπηρεσίας τών δημοσίων υπαλλήλων, τών καθηγητών τών ανωτάτων σχολών, τών βουλευτών, τών υπουργών, ό όρκος τοϋ Ιπποκράτους δια τους ιατρούς κ.ο.κ.) και τρίτον ϊνα μή αποκάλυψη τις μυστικόν π.χ. τό έπαγγελματικόν απόρρητον τών ιατρών, πάλλαι τό μυστικόν τών τελε­

τών τών μυστηρίων, (Ελευσίνιων, 'Ορφικών, τών Καβείρων κ.τ.λ.) τό μυστικόν της φιλικής εταιρείας κ.ο.κ.

Όλως ιδιαιτέρα σημασία αποδίδεται, ώς γνωστόν, εις τον όρκον περί της αληθείας τών λόγων (ιδίως ενώπιον τών δικαστηρίων), όστις πράγμα­

— 588 —

τοποιεΐται παρά τοις χριστιανοΐς συμβολικώς δια της επιθέσεως της χειρός επί του Ευαγγελίου το όποιον εκπροσωπεί τον Θείον Λόγον.

Εις άπάσας τάς περιπτώσεις όρκου ό άνθρωπος ορκίζεται εις τον Θεόν. "Ας σημειωθή ότι πλην του όρκου εις τον Θεόν υπάρχει και όρκος εις

τον ίδιον εαυτόν. Ό άνθρωπος ορκίζεται π.χ. εις τήν ζωήν του, εις τήν ύγείαν του, εις τα παιδιά του, εις τό φώς του, είς τήν τιμήν του και ποικίλα άλλα. Ό τοιούτος όρκος είναι είδος υποκατάστατου του εις τον Θεόν όρ­

κου. Ό κύριος όμως και ουσιαστικός όρκος είναι ό είς τον Θεόν. Λέγομεν ορκίζομαι εις τον Θεόν, μάρτυς μου ό Θεός «Μάρτυς γαρ μου έστιν ό Θεός» γράφει ό Παύλος εις τήν προς Ρωμαίους επιστολή ν του 1,9. Μα Δία και Νή Δία ελεγον οί αρχαίοι "Ελληνες. Και αυτοί οί Θεοί του 'Ολύμπου ώρκί­

ζοντο (είς τα ύδατα της Στυγός). Ώ ς βλέπομεν ή όρκομωσία είναι ανθρωπινή έκδήλωσις περιλαμβα­

νομένη εις τον ηθικόν Κώδικα της ανθρωπινής συμπεριφοράς και διανθρω­

πίνης συνδιαλλαγής και επικοινωνίας. 'Εξετάζοντες τον όρκον από απόψεως ψυχολογίας δέον να σημειώσω­

μεν, ότι ό άνθρωπος εκ διαισθήσεως και αυτογνωσίας τρέφει ανέκαθεν δυ­

σπιστίαν είς τήν είλικρίνειαν των προθέσεων (και των πράξεων) και γενικώς ειπείν τήν εντιμότητα των ομοίων του. 'Επίσης έδυσπίστει και δυσπιστεί ως προς τήν άλήθειαν των λόγων του. Ή δυσπιστία ώς προς τήν άλήθειαν τών λόγων προκύπτει εκ του γεγονότος, ότι ό άνθρωπος εξ ιδιοσυστασίας και εγγενούς διαθέσεως έχει τήν ιδιότητα τοΰ ψεύδεσθαι. Μεταχειρίζεται συνεχώς τό ψεύδος άπό της πλέον αθώας μορφής αυτού π.χ. δια να άποφύγη άνεπιθύμητον τίνα συνάντησιν μέχρι τής βδελυρός συκοφαντίας.

Ό άνθρωπος έναντι τής ανειλικρίνειας ταύτης περί τους λόγους, τάς προθέσεις και πράξεις τών ομοίων του ηθέλησε να κατοχυρωθή και έξασφα­

λισθή δια τής παρεμβολής ώς αντιδότου τοΰ όρκου, όστις αποτελεί όμοΰ μετά τών νόμων, τών θεσμών, τών εθίμων και τών παραδόσεων προστα­

τευτικήν ασπίδα. Έξ ού και ή εντολή ου ψευδομαρτυρήσεις. Ό όρκος δη­

λαδή ασφαλίζει αμοιβαίως τους ανθρώπους κατά τό δυνατόν ώς προς τήν μή πραγματοποίησιν τής ένυπαρχούσης, ώς άνω ελέχθη, τάσεως προς άνει­

λικρίνειαν και ανεντιμότητα καθ' όσον άλλωστε κατ' άρχαίαν ρήσιν οί άνθρωποι «είναι έσθλοί μεν γαρ απλώς, παντοδαπώς δε κακοί».

'Υπό τάς προϋποθέσεις ταύτας ευλόγως δύναται τις να ίσχυρισθή, ότι ό όρκος επιδρά παιδαγωγικούς, διότι καθοδηγεί προς τήν είλικρίνειαν και τήν εντιμότητα, αποτελεί δέ ταυτοχρόνως τεκμήριον τής ειλικρίνειας του όρκιζομένου. Ούτω κατέστη θεσμός ένέχων ήθικήν, θρησκευτικήν, νομι­

κήν, ψυχολογικήν και κοινωνικήν σημασίαν. Ό όρκος είς τον Θεόν συνοδεύεται υπό ευλαβούς δέους. Φαίνεται δέ,

ότι τό συναίσθημα τοΰ δέους είς ώρισμένας περιπτώσεις υπήρξε συγκλονι­

— 589 —

στικον π.χ. κατά τάς τελετάς των αρχαίων μυστηρίων, ώστε έδέσμευεν μο­

νίμως τον μύστην να μην αποκαλύψει το περιεχόμενον των τελετών. Ό όρκος εις τάς περιπτώσεις ταύτας είχε προσλάβει μυστηριακον χαρακτήρα και δια τοϋτο περιεβάλλετο ύπο ανεξιχνίαστου σιωπής. Το αυτό δύναται να λεχθή και δια τον ορκον των φιλικών. Και δια τον σημερινον τον όμαλώς διακείμενον άνθρωπον ό όρκος προκαλεί επίσης δέος. Δια ταϋτα έχαρα­

κτηρίσαμεν ανωτέρω τον ορκον ώς αρχέτυπον περιεχόμενον του συλλογι­

κού ασυνειδήτου. Εύνόητον, ότι τ' ανωτέρω ισχύουν δια τον εις τον Θεόν ορκον, όστις

ώς κυρίως όρκος έχει απόλυτον κϋρος και άξίαν. Ό όρκος ό αναφερόμενος εις το 'ίδιον άτομον δεν θεωρείται επαρκής και έγκυρος, διότι ό άνθρωπος εύχερέστερον δύναται να παραθεωρήση τον εις τον ίδιον εαυτόν ορκον παρά τον εις τον Θεόν.

'Από της απόψεως τής φαινομενολογίας διαπιστόϋμεν, ότι ό όρκος εις τον Θεόν αποτελεί άναφοράν τοϋ ανθρώπου πέρα του ιδίου έαυτοϋ εις τον ύπερυποκειμενικόν ύπεραισθητόν κόσμον τής ιδεατής πραγματικότητος, (ό κόσμος των ιδεών και πνευματικών άξιων, ηθικών, καλλιτεχνικών, θρη­

σκευτικών κ.ο.κ.) τον όποιον (κόσμον) τό εγώ βιοΐ και θεωρεί ώς πραγματι­

κότητα ανεξαρτήτως αύτοϋ ύπάρχουσαν. Είς ταύτην ό άνθρωπος τοποθετεί τό θείον.

Τό εν λόγω ενέργημα αποτελεί φαινόμενον ύπερβατότητος και τρόπον εκφράσεως τοϋ είναι τοϋ ανθρώπου.

Ό άνθρωπος βιών κατά τον ορκον τήν άναφοράν ταύτην και υπερβαί­

νων εαυτόν παύει να είναι οίος είναι καθ' εαυτόν και συμμετέχει είς εκείνο, εις τό όποιον αναφέρεται δημιουργούμενης ούτω τής ψυχικής καταστά­

σεως τής μεταρσιώσεως, καθ' ην συμφώνως τή φιλοσοφική φαινομενολο­

γική θεωρήσει συντελείται ή λεγομένη συνάντησις, εν τω προκειμένω ή συνάντησις μετά τοϋ απολύτου, εν άλλοις λόγοις τοϋ Θεοϋ.

Ό όρκος εις τον Θεόν σχετιζόμενος προς τήν πνευματικήν άξίαν και τό ιδεώδες τής αληθείας ώς και τών άλλων ευγενών σκοπών δι' ους πραγμα­

τοποιείται, ανήκει είς τήν πνευματικήν ύπόστασιν του άνθρωπου και απο­

τελεί βασικόν άνθρωπολογικόν γνώρισμα διακρίνον αυτόν άπό τών ζώων. 'Αντιθέτως ό όρκος ό αναφερόμενος εις τον ίδιον εαυτόν είναι έκδή­

λωσις έχουσα τό γνώρισμα τών συνήθων ψυχολογικών ενεργημάτων τοϋ άνθρωπου και ώς έκ τούτου είναι ήσσονος αξιολογήσεως εν σχέσει προς τον είς Θεόν.

Ό όρκος έχει τήν αυτήν σημασίαν και είναι τι άνάλογον προς τήν προσευχήν. Ή προσευχή παριστά ωσαύτως άναφοράν είς τήν ύπερυκπο­

κειμένην πραγματικότητα τοϋ ύπεραισθητοϋ είς ην, ώς ελέχθη, ύπάγομεν

— 590 —

το Θείον. 'Αποτελεί δε κατά την φιλοσοφίαν της υπάρξεως την κατ' εξοχήν συνάντησιν μετά του Θεοϋ.

Ό όρκος δύναται συν τοίς άλλοις να έξετασθή από της απόψεως της ψυχοφυσιολογίας.

Ψυχοφυσιολογικώς διακρίνομεν τάς λεγομένας ανωτέρας και κατω­

τέρας ψυχικάς λειτουργίας. Αί άνώτεραι εκπροσωπούν τάς πνευματικός αξίας, αί κατώτεραι τάς ψυχοβιολογικάς. Αί πρώται επιδρούν άνασταλτι­

κώς και ρυθμίζουν τάς δευτέρας, όταν τοϋτο κρίνεται άναγκαΐον. Ώ ς δε εκ της παθοψυχολογίας γνωρίζομεν ή κατάργησις τών ανωτέρων

ψυχικών λειτουργιών και ή λόγω ταύτης επακολουθούσα άποδέσμευσις τών κατωτέρων αποτελεί ψυχοπαθολογικό σύμπτωμα.

Ό όρκος αναφερόμενος εις την πνευματικήν άξίαν της αληθείας και πάσης άλλης δια του όρκου αναλαμβανομένης ανήκει είς τάς ανωτέρας ψυ­

χικάς λειτουργίας. Τό ψευδός και γενικώς ή ανειλικρίνεια ώς απαξία κατα­

τάσσεται είς τάς κατωτέρας. Αί άνώτεραι ψυχικαί λειτουργίαι ώς στοιχεία της πνευματικής υπο­

στάσεως τοϋ άνθρωπου έχουν διατυπωθή δια τών νομικών κανόνων τών θεσμών, τών παραδόσεων και εκφράζονται δι' αυτών. Είναι δε ρυμθισταί τής ζωής τοϋ άνθρωπου και αποτελούν ασπίδα έναντι τών κινδύνων τής ψυχής. Έν άλλοις λόγοις αποτελούν τον παράγοντα εξυγιάνσεως και σω­

τηρίας τής ψυχής. Ή κατάργησις αυτών καί κατ' άκολουθίαν ή άπόσπασις του ανθρώπου

άπό τών πνευματικών άξιων προϋποθέτει, την οίηματικήν ύπερεκτίμησιν τοϋ ανθρώπου, τής οποίας όλέθριαι είναι αί συνέπειαι δια αυτόν ώς άτομον καί κοινωνικόν όν. Ταύτας διαπιστοϋμεν ώς σημεία παρακμής αν μή και έκφυλισμοΰ τοϋ άνθρωπου τής σημερινής εποχής εις παγκόσμιον εκτασιν.

. Ή τάσις καταργήσεως τοϋ όρκου υπαγομένου εις τάς ανωτέρας ψυχι­

κός λειτουργίας εμπίπτει κατά τ' ανωτέρω λεχθέντα εις τα ψυχοπαθολο­

γικά συμπτώματα. Βαίνει δέ παραλλήλως προς τήν κατά την σημερινήν έποχήν έν πλείστοις τάσιν κατακρημνίσεως τών καθιερωμένων άξιων μή άντικαθισταμένων δια νέων άξιολογωτέρων τών καταργηθεισών. Πρόκειται δηλαδή ουχί περί μεταξιώσεως, άλλα περί άπαξιώσεως άπασών τών άξιων.

Τον σύγχρονον άνθρωπον έχει καταλάβει ή νεομανία, τό νεωτερίζειν έν παντί. Τείνει ούτος άλόγως σκεπτόμενος καί ενεργών να αποτίναξη πά­

σαν δέσμευσιν άφ' έαυτοϋ, έπινοών εκάστοτε «προοδευτικόν» τι σχήμα κοι­

νωνικής δήθεν εξελίξεως. Έάν ύποβάλη τις εις επιστημονικώς θεμελιωμένην κριτικήν τάς εκάστοτε παντοειδείς «προοδευτικός» επινοήσεις σκοπουμέ­

νας ή ήδη πραγματοποιηθείσας θέλει ευλόγως καταλήξει εις τό συμπέρα­

σμα, ότι σχεδόν είς άπάσας ταύτας δεν πρόκειται περί ουσιαστικής πολιτι­

στικής τίνος ξελίξεως αλλ' αντιθέτως περί φαινομένου οπισθοδρομήσεως

— 591 —

και υποστροφής εις τον άμοραλισμόν, όστις αποτελεί γνώρισμα του συγ­

χρόνου άνθρωπου και σύμπτωμα της ψυχοπαθολογίας άύτοϋ ώς ατόμου και της παθολογίας του πολιτισμού έν γένει.

Βάσει πάντων των ανωτέρω εκτεθέντων δυνάμεθα να συναγάγωμεν ότι ό όρκος άσκεϊ παιδαγωγικήν (ήθικήν) έπενέργειαν και εύοδεΐ ποικίλους σκο­

πούς κοινωνικής ευνομίας και ευρυθμίας. 'Επί τούτοις ού μόνον δέν μειώνει τον όρκιζόμενον, άλλ' αξιοποιεί αυτόν, διότι τον άποκαθαίρει της υποψίας της άνεντιμότητος. Ό άνθρωπος ποιείται βεβαίως κακήν χρήσιν απάντων των πραγμάτων έν οΐς και του όρκου. Τοϋτο όμως δέν αφαιρεί τήν άξίαν αύτοϋ και γενικώς των ηθικών εντολών και κοινωνικών κανόνων νομικών ή άλλου τίνος είδους. Ό άνθρωπος έν τη κοινωνική ζωή του δέον να τηρή τους ενέχοντας άξίαν καθιερωμένους θεσμούς και τάς παραδόσεις μή μένων έκθετος εϊς έπίδρασιν τών πολλαπλών πρωτογόνων ροπών του.

ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΚΑΠΑΔΟΧΟΥ Καθηγητή Λεοντείου Λυκείου Νέας Σμύρνης

Ο ΓΥΙΛΦΟΡΔ ΚΑΙ Η ΠΡΩΤΗ ΙΕΡΑΤΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΣΤΑ ΕΠΤΑΝΗΣΑ

Γ Υ Ι Λ Φ Ο Ρ Δ

Ή πνευματική ζωή στα έπτάνησα είναι στενά δεμένη με τή μεγάλη μορφή του "Αγγλου Φιλέλληνα, Φρειδερίκου Νόρθ, κόμητα Γυΐλφορδ. Γεν­

νήθηκε στο Λονδίνο στις 7 τοϋ Φλεβάρη 1769. Τριτότοκος γιος του Πρωθυ­

πουργού Νόρθ. Σπούδασε στο Πανεπιστήμιο της 'Οξφόρδης και νεώτατος ανακηρύχτηκε διδάκτορας τοϋ Δικαίου. Άφοϋ περιηγήθηκε τήν Ευρώπη, έφτασε στην Κέρκυρα τό 1791. 'Από κει κατέβηκε στή Λευκάδα και τέλος στην Ιθάκη. Το μικρό και ένδοξο νησί του "Ομηρου, ξαναζωντανεύει στο νοϋ του τήν 'Οδύσσεια μέ τις όμορφες εικόνες της. Οι φυσικές ομορφιές και ή απλοϊκή ζωή των κατοίκων της 'Ιθάκης τον μαγεύουν σέ τέτοιο βαθμό, ώστε μένει στο νησί ενα ολόκληρο χρόνο, απολαμβάνοντας τήν πατροπαρά­

δοτη Επτανησιακή φιλοξενία. Στο διάστημα αυτό ασχολήθηκε μέ τις κλασ­

σικές του μελέτες και έγραψε ωδή πινδαρική στην αρχαία ελληνική και λα­

τινική, πού τήν αφιέρωσε στην Αυτοκράτειρα Αικατερίνη τή Μεγάλη. Θέλοντας να συμπληρώσει τήν περιήγηση του επισκέπτεται στή συνέ­

χεια τήν 'Αθήνα, τήν Τίρυνθα, τις Μυκήνες, τα μοναστήρια τοϋ "Αγιου Ό ­

ρους, τή Σμύρνη, τήν Κωνσταντινούπολη, τήν Κύπρο και τήν 'Αλεξάνδρεια. Τα άπειρα λείψανα τοϋ αρχαίου πολιτισμοΰ και ή άμεση επαφή μέ τους απόγονους εκείνων, πού δημιούργησαν τον υπέροχο αυτό πολιτισμό, θέρ­

μαναν στην ψυχή του τήν αγάπη για τήν αθάνατη Ελλάδα και για ό,τι έχει σχέση μ' αυτήν. Πόνεσε για τήν τύχη τοϋ υπόδουλου Έλληνικοΰ λαοϋ και οραματίστηκε τήν αναγέννηση του.

Πήρε λοιπόν τή μεγάλη απόφαση της δημιουργίας μορφωμένων δασκά­

λων, πού μέ τήν χριστιανική θρησκεία και τήν ελληνική παιδεία θα αφύπνι­

ζαν τήν ελληνική ψυχή τοϋ λαοϋ και θα τοϋ προετοίμαζαν τό δρόμο για ενα ανεξάρτητο και ανώτερο πολιτικό βίο.

Ή ευγενική αυτή ιδέα κατέχει από τότε ολόκληρη τή ψυχή του. Αυτή

— 593 —

θα αποτελεί στο έξης και το όνειρο του μεγάλου Φιλέλληνα. Ή αφοσίωση του γιά την Ελλάδα και ή λατρεία του προς κάθε τι ελληνικό, γέννησαν στην καρδιά του τον πόθο ν' ασπασθεί και το δόγμα τών Ελλήνων. Όατν επέ­

στρεψε στην Κέρκυρα βαφτίζεται 'Ορθόδοξος, άφου πρώτα έκαμε έγγραφη ομολογία πίστεως, στην οποία υποστηρίζει ότι ή 'Ανατολική εκκλησία δια­

φύλαξε πιστότερα από κάθε άλλη εκκλησία τα δόγματα τών Μαθητών του Χρίστου.

Επανέρχεται στην 'Αγγλία όπου ή Κυβέρνηση του αναθέτει διάφορες εμπιστευτικές υπηρεσίες και τέλος τον στέλνει διοικητή της Κεϋλάνης. Δώδεκα χρόνια διοίκησε δίκαια και φιλάνθρωπα και όταν έφευγε οί ιθαγενείς του έκαναν δώρο χρυσά και αργυρά σκεύη τοϋ τραπεζιού αξίας 6.000 λιρών στερλινών1.

'Από τήν Κεϋλάνη επιστρέφει και πάλι στην 'Αγγλία και άπό εκεί Πορ­

τογαλλία, 'Ισπανία, Γαλλία, Γερμανία, Ελβετία και Ρωσσία. Τον περισσότερο όμως χρόνο του τον πέρασε στην 'Ιταλία. Τό κλίμα της, τα πλούσια μουσεία και οί βιβλιοθήκες τον συγκινούν.

Συναναστρέφεται καλλιτέχνες, σοφούς και ευπατρίδες 'Ιταλούς. Ή ψυχή του όμως είναι δεμένη μέ τήν Ελλάδα.

Έτσι έρχεται και πάλι στή μεγάλη του αγάπη, τήν Ελλάδα, και ή φιλό­

μουση Εταιρία της 'Αθήνας τό 1814 τον προσαγορεύει πρόεδρο της. Ό με­

γάλος φιλέλληνας στέλνει ευχαριστήρια επιστολή γραμμένη στα αρχαία ελληνικά πού άρχιζε έτσι:

«Άναγνούς τήν έπιστολήν υμών ούχ απλώς ήσθην εφ' οίς μέμνησθέ μου απόντος, άλλα και δεδάκρυκα δάκρυα χαρμονής ίδών ότι με πρόεδρον έψηφί­

σασθε της φιλόμουσου εταιρίας τών 'Αθηνών, τί γαρ αν ένδοξότερον γένοιτο ή 'Αθήνας όρδν άναγειρομένας και άξιοΰσθαι ού μόνον ονόματος άλλα και προεδρίας εν φιλομούσω εταιρεία Αθηνών...»2.

Τό 1817 κληρονομεί τον πρωτότοκο αδελφό του Φραγκίσκο πού πέθανε στην 'Αγγλία και κατατάχτηκε στην άνω Βουλή τών Λόρδων. Τό ετήσιο εισόδημα του, 12.000 λίρες, αποφασίζει να τό διαθέσει δια τους αγαθούς σκοπούς του.

Ό πρώτος του και βασικός σκοπός είναι να ιδρύσει ενα ανώτατο εκπαι­

δευτικό ίδρυμα στα έπτάνησα, γιά να ετοιμάζονται σ' αυτό φωτισμένοι εργά­

τες της εκπαιδεύσεως και της εκκλησίας και άμεσα να αποβλέπει τό ίδρυμα στή διαφώτιση του λαού τών νησιών, έμμεσα δέ να συντελεί στην εξυπηρέ­

τηση όλων τών αναγκών του Ελληνικού Γένους.

1. 'Ιστορικά απομνημονεύματα Επτανήσου, ύπο Π. Χιώτου, τόμος 6ος, σελ. 372. 2. Δ. Γρ. Καμπούρογλου, Μνημεία της 'Ιστορίας τών 'Αθηναίων, τόμος Α', σελ. 228.

38

— 594 —

Την ιδέα της ιδρύσεως στο 'Ιόνιο Κράτος Πανεπιστημίου είχε πρώτος εισηγηθεί ό 'Ιωάννης Καποδίστριας πού συνδεόταν με τον Γυΐλφορδ με αμοιβαία εκτίμηση και ειλικρινή φιλία.

Ό ιστορικός μας Σπυρίδωνας Λάμπρος λέει τα έξης:

«Ή περιφανέστατη άπόδειξις του Καποδιστρίου να στήση εν τη Ελλη­

νική πατρίδι ιερόν βωμόν εις τάς έπιστήμας είναι τό προς τον λόρδον αρμο­

στή ν υπόμνημα αύτοϋ εν ετει 1815 ενώ σύν τοις άλλοις προέτεινε τήν εν 'Ιθάκη σύστασιν σχολής δημοσίας και Εθνικής χάριν τής εις τήν πατρφαν γήν ανακλήσεως των επιστημών και τών γραμμάτων, μετακαλουμένων ως καθηγητών τών εν διαφόροις χώραις τής Ευρώπης διεσπαρμένων ελλήνων επιστημόνων, όπως διδάξωσιν εν γλώσση ελληνική. Δια τής προτάσεως ταύτης ο Καποδίστριας αναδεικνύεται ό πρώτος λαβών κατά νουν τήν ϊδρυ­

σιν Ελληνικού Πανεπιστημίου»1. Υπέρμαχο τών ιδεών του στην Αγγλική Κυβέρνηση και δραστήριο

συνεργάτη έτοιμο να προσφέρει τον εαυτό του, τή μόρφωση του και τα πλού­

τη του βρήκε ό Καποδίστριας στο πρόσωπο τοϋ φίλου του Γυΐλφορδ. "Ετσι το μεγαλύτερο εμπόδιο για τήν πραγματοποίηση τής ιδέας αυτής, τό οικο­

νομικό πρόβλημα, με ενθουσιασμό ανάλαβε να πραγματοποιήσει ό μεγάλος φιλέλληνας.

Για να έχει καθαρά εθνικό χαρακτήρα τό Πανεπιστήμιο πού επρόκειτο να ιδρυθεί, έπρεπε και αυτοί, πού θα δίδασκαν σ' αυτό, να είναι "Ελληνες στην καταγωγή και να χρησιμοποιούν στή διδασκαλία τους τήν ελληνική γλώσσα. Για να κατορθωθεί αυτό, ανάλαβε άπό πριν να καταρτίσει νέους "Ελληνες επιστήμονες, πού θα αποτελούσαν τό διδακτικό προσωπικό τοΰ Πανεπιστημίου. Παιδιά πού διακρίνονταν για τήν ιδιοφυΐα, τή φιλομάθεια και τήν αρετή τά 'στέλνε ό Γυΐλφορδ σέ διάφορα Ευρωπαϊκά Πανεπιστήμια, όπου, ώς φιλόστοργος πατέρας, τά συντηρούσε και τά παρακολουθούσε στις σπουδές τους.

Πολλοί άπ' αυτούς τους νέους εξελίχθηκαν μετά σέ άνδρες σοφούς, όπως ό Κωνσταντίνος Άσώπιος, ό Θεόκλητος Φαρμακίδης, ό Κωνσταντίνος Σακελλαρόπουλος, ό 'Αθανάσιος Πολίτης και πολλοί άλλοι.

Δυο χρόνια μετά τήν καθίδρυση τής 'Αγγλικής προστασίας ή ΐδέα τής συστάσεως τής 'Ιονίου 'Ακαδημίας αρχίζει να μπαίνει στο δρόμο τής πρα­

κτικής εφαρμογής. Στο σύνταγμα τοΰ 1817 και στο άρθρο 23 περιέχονται τα έξης:

1. Σπ. Π. Λάμπρου, Πρυτάνεως, Λόγος κατά τό μνημόσυνον Ι. Καποδιστρίου, 'Αθήναι 1912.

— 595 —

«Επειδή ή δημοσία Έκπαίδευσις παρίσταται συντελεστικωτάτη'καί εστίν άναποχώριστος της ευημερίας και ευτυχίας παντός Κράτους, αποβαί­

νει δέ άναγκαιότατον εις τε την ήθικήν και τήν θρησκείαν των τόπων τούτων, όπως οι Ιερείς μάλιστα έχωσιν έλευθέριον και προσήκουσαν άγωγήν, δια­

δηλοϋται ό,τι άμα συνέλθη το Κοινοβούλιον μετά τήν του Συντάγματος έπικύρωσιν παρά του Μεγαλειοτάτου Προστάτου Βασιλέως, εκ τών κυριω­

τέρων καθηκόντων εσεται και ή πρόνοια έν πρώτοις περί συστάσεως Προ­

παιδευτικών Σχολείων, έπειτα δε περί καθιδρύσεως Σπουδαστηρίου τών παντός ε'ίδους επιστημών, της τε φιλολογίας και καλλιτεχνίας».

Ή ίδρυση του Πανεπιστημίου αναγνωρίστηκε ως εκπαιδευτική ανάγκη άπό το 'Ιόνιο Σύνταγμα. 'Αλλ' ό όρος πού προστέθηκε «έπειτα» έδωσε στον πρώτον αρμοστή Θωμά Μαίτλανδ τήν ευκαιρία ν' αναβάλει για καιρό τήν ίδρυση του Πανεπιστημίου.

Ό σέρ Τόμας Μαίτλαντ (« ό σουλτάν Θωμάς», όπως ονομάστηκε άπό τους Επτανήσιους στά χρόνια της εθνεγερσίας), έδειξε όλη τήν εχθρότητα του απέναντι στην ιδέα της ιδρύσεως Ελληνικού Πανεπιστημίου στά Επτά­

νησα. Γιατί όμως; Τήν απάντηση θά τήν δώσει ό ϊδιος, όπως αποκαλύπτει ό Μάριος Πιέρης

σέ άρθρο του για τό Γυΐλφορδ, δημοσιευμένο στην «Antologia di Firzenze» τό Φλεβάρη του 1828: «δέν υπάρχει άλλο δραστικώτερο μέτρο — έλεγε ό Μαίτλαντ — ικανό ν' άνασηκώση ενα ξεπεσμένο έθνος και να μεταβάλη ενα δούλο λαό σ' ελεύθερο, όσο μια φρόνιμη και φιλελεύθερη εκπαίδευση»1.

Ό σ ο όμως σκληρός ήταν ό Μαίτλαντ, τόσο και ό ακραιφνής φιλελλη­

νισμός τοϋ Γυΐλφορδ δέν έγνώριζε όρια και γι' αυτό εργάζονταν έντονα, τόσο στην Κέρκυρα όσο και στην 'Αγγλία, για να εξουδετερώσει κάθε εμ­

πόδιο στην πραγματοποίηση του σκοπού του. Για να έχουν δέ οι ενέργειες του αυτές κύρος μεγαλύτερο, ή 'Ιόνιος Βουλή τον ανακήρυξε άπό τό 1820 «άρχοντα της Παιδείας», μέ πρόταση του προστάτου βασιλέα της 'Αγγλίας, Γεωργίου Δ'. Ό Μαίτλαντ διατάσσεται άπό τήν αγγλική κυβέρνηση να προτείνει στή γερουσία τήν απονομή τοΰ τιμητικού αυτού αξιώματος στο Γυΐλφορδ. Ό τίτλος απονέμεται και ό Γυΐλφορδ παρουσιάζει αμέσως κατά­

λογο τών πρώτων οκτώ καθηγητών της 'Ιονίου Ακαδημίας. Αυτό ήταν τό πρώτο μελετημένο θετικό βήμα για τό άνοιγμα τοΰ μεγάλου αυτού δρόμου. Άπό τότε ό Γυΐλφορδ συντάσσει εκθέσεις και υπομνήματα στή γερουσία για τους σκοπούς και τήν οργάνωση τοΰ Πανεπιστημίου. Πιστεύει ότι ή στιγμή έφτασε. Ακόμα ετοιμάζει και ποίημα για τήν μεγάλη μέρα της λει­

τουργίας της 'Ακαδημίας. Στο τόμο 55, τών Μητροπολιτών, τοΰ ίστορικοΰ

1. Ντίνου Κονόμου, Ή Ιόνιος Ακαδημία, διάλεξη στον «Παρνασσό», 1­3­1965.

— 596 —

αρχείου Κέρκυρας, βρίσκεται το ποίημα αυτό, πού μπορούμε να το χαρα­

κτηρίσουμε ώς τον ύμνο της 'Ιονίου 'Ακαδημίας. Το έγγραφο φέρει στο επάνω μέρος την ένδειξη: «ΤΑσμα ύποταχθέν υπό του άρχοντος της 'Ακαδημίας προς τον Μητρο­

πολίτην Κερκύρας, ζητοϋντος την άδεια ϊνα ψαλή». 'Ακολουθεί το ποίημα:

(("Υψιστε Θεέ των δλων αοράτων κι ορατών των φθαρτών τε καΐ άφθαρτων γης αιθέρος κι ουρανών.

Δος έξ νψονς μέγα σθένος και κραταίωσον αυτόν τον πολλ' άκτινοβολονντα στο θρόνον Βρετανών.

Στήριζον τη ση εμπνεύσει και διάρκη άνθηράν ταύτην την άκαδημίαν τών Ίόνων την λαμπράν.

Σώζε τηρεί τον προστάτην οία κόρην οφθαλμού μεταθεις την πόλιν αϋτη εις την φύσιν αύτοϋ,

Την σέ λάτριν νεολαίαν άσκησον τω σώ φωτϊ δπως εν αύτη σκηνώση ή σοφία κι αρετή».

Στο κάτω μέρος του εγγράφου υπάρχει γραμμένο το έξης: «ως ΐδία ίκεσίαν έχον το άσμα εδόθη ή άδεια». Στο πίσω μέρος του εγγράφου υπάρχει ή ένδειξη: «ποίημα περί της αυτόθι Ακαδημίας»1.

'Επειδή το ποίημα είναι μία προσευχή, ό Γυΐλφορδ ζήτησε τήν άδεια να το ψάλλουν, άπό τον Μητροπολίτη Κερκύρας Μακάριο. Ή άδεια δόθηκε.

1. Σχετικά με τα έγγραφα ακολουθώ τη διπλωματική ορθογραφία. Το έγγραφο έρχεται για πρώτη φορά στο φώς τής δημοσιότητας.

— 597 —

Ή ήμερα όμως της ενάρξεως τών μαθημάτων αργούσε να έλθη. Πενήντα μέρες ύστερα από τήν κήρυξη της Ελληνικής Επαναστάσεως, στις 17 Μαΐου 1821, ή γερουσία εκδίδει ψήφισμα για τήν ίδρυση της Ιονίου 'Ακαδη­

μίας στην 'Ιθάκη, έκεΐ ακριβώς όπου ήθελε ό Καποδίστριας και ο Γυΐλφορδ. Ό Μαίτλαντ όμως, εχθρός της Ελληνικής 'Επαναστάσεως, ανατρέπει το ψήφισμα τής γερουσίας με τήν δικαιολογία δτι «ή σημερινή λυπηρά θέσις όλης τής Ελλάδος του έκαμνε προβληματικόν τον δρόμον πού ώφειλε να άκολουθήση».

Ή πραγματική όμως αιτία ήταν ότι ή 'Ιθάκη με τήν απέναντι Στερεά είναι κοντά και βροντούσαν τα ντουφέκια.

Ή ανάρρηση στην πρωθυπουργία τής 'Αγγλίας του Γεωργίου Κάνιγκ εντείνει και δικαιώνει τους αγώνες του Γυΐλφορδ για τήν ίδρυση τής 'Ιονίου 'Ακαδημίας. Έτσι αναγκάζεται ό ίδιος ό Μαίτλαντ μιλώντας στή γερουσία να προτείνει τήν ίδρυση τής 'Ακαδημίας στην Κέρκυρα. Ή γερουσία εκδίδει το σχετικό ψήφισμα και εγκρίνει τα έξοδα λειτουργίας του ιδρύματος. Ή 'Ακαδημία επρόκειτο να στεγασθεί και νά λειτουργήσει στο διοικητήριο τοΰ Παλαιού Φρουρίου Κέρκυρας. 'Εκείνο τον καιρό χτιζόταν το παλάτι τών αρμοστών στην Κάτω Σπιανάδα καί είχε αποφασισθεί, όταν αποπερατω­

θεί, νά μεταφερθεί αμέσως ή άρμοστία και νά παραδοθεί το κτίριο τοΰ διοι­

κητηρίου στην 'Ακαδημία. Ό Μαίτλαντ όμως ακόμα και τήν τελευταία στιγμή εύρισκε προφάσεις καί εμπόδια για τήν στέγαση τοΰ ιδρύματος. Ό Γυΐλφορδ φοβάται μήπως ή τακτική τοΰ Μαίτλαντ ματαιώσει τήν ίδρυση τής 'Ακαδημίας καί χωρίς δισταγμό αποφασίζει ν' αρχίσουν τα μαθήματα (Νοέμβριο 1823) στο ευρύχωρο μεγάλο σπίτι του.

Τρεις μήνες πέρασαν άπό τήν έναρξη τών μαθημάτων καί ό Μαίτλαντ πηγαίνοντας στή Μάλτα αρρώστησε στο ταξίδι καί πέθανε το Γενάρη τοΰ 1824. Τή θέση του πήρε ό στρατηγός Φρειδερίκος "Αδάμ, πού διακρίνονταν για τα φιλελληνικά του αισθήματα καί είχε πάρει σύζυγο Κερκυραία. Μια από τις πρώτες ενέργειες τοΰ νέου αρμοστή ήταν νά επιτρέψει τήν άμεση στέγαση τής 'Ακαδημίας στο παλαιό μέγαρο τής Διοικήσεως στο Φρούριο.

Στις 29 Μαΐου 1824 έγινε μέ πάνδημη τελετή ή επίσημη καθίδρυση τής 'Ιονίου 'Ακαδημίας.

Στις 24 Μαΐου εκδόθηκε απόφαση τής 'Ιονικής Κυβερνήσεως νια **γ , , Λ , ίΓ* ·>­­; ·.«·, ιατρική, Νομική

τακτική σύσταση της απο τεσσερεο σνο>ο­ υ ι > r ι> ι~ ι καί Oi>nrm«»'«.v J f ~ T ­vu με τό σχέδιο Γυΐλφορδ.

Η ΙΕΡΑΤΙΚΗ ΣΧΟΛΗ

Άφοΰ παραμερίστηκαν τα βασικά εμπόδια καί τό "Ιδρυμα άρχισε τή λειτουργία του, ό Γυΐλφορδ αποφασίζει νά δημιουργήσει ενα παράρτημα

— 598 —

στην 'Ακαδημία με σκοπό να προετοιμάζει νέους πού θα επιθυμούσαν να ίερωθουν. Πιστεύει ότι ή Θρησκεία και ή Παιδεία είναι τα βασικά θεμέλια για την κοινωνία. Ή 'Ορθόδοξη ψυχή του λυπάται να βλέπει το χαμηλό επίπεδο των ιερέων και φροντίζει με προσωπικά του έξοδα νά σπουδάσει παιδιά πού έχουν κλίση και επιθυμούν νά ίερωθουν. Χαρακτηριστική είναι ή επιστολή του Γυΐλφορδ προς τον Κωνσταντίνο Άσώπιο, πού σπουδάζει στή Γερμανία με δικά του έξοδα.

«Φίλτατέ μου αγαθέ Άσώπιε. Ό μέγας της Επτανήσου αρμοστής μοί παρεχώρησε το έν τη άκροπόλει

παλάτιον, έν φ ήδη κατοικεί. Προτίθεμαι δε νά το διασκευάσω και νά ετοι­

μάσω αίθουσας τινάς προς διδασκαλίαν μαθημάτων. Σκοπεύω δέ νά κατοι­

κήσω έν αύτώ μετά τίνων νεανιών, οϊτινες διανοούνται νά καταταχθώσιν εις τον ιερόν κλήρον της Ελληνικής Εκκλησίας, άλλα στερούνται των επιτη­

δείων και δεν δύνανται νά έκπαιδευθώσιν άλλαχοΰ, ή ενταύθα. Κατώρθωσα δέ νά έπιτρέψη ή κυβέρνησις εις τον Θεόκλητον νά ελθη

νά άναλάβη τήν καθέδραν, τήν δι' αυτόν προσδιωρισμένην, άλλ' εχω και σου χρείαν, όχι μόνον δια τήν φιλολογίαν, άλλα και δια τήν έξήγησιν των πατέρων της εκκλησίας, ή δι' άλλο θεολογικό μάθημα.

"Εχω ελλειψιν πολλών της Θεολογίας καθηγητών, απορώ δέ που νά τους εϋρω. Καλώς δέ γινώσκεις ότι οι ενταύθα κληρικοί στερούνται ανα­

τροφής. Άλλ ' είμαι βέβαιος, ότι θα έργασθής μετά ζήλου ν' αναπλήρωσης ταύτη ν τήν ελλειψιν.

Άσχολήθητι σέ παρακαλώ, εις μελετάς, αϊτινες δύνανται νά μας βοη­

θήσωσιν ως προς τα εκκλησιαστικά. Διαμένω μετά ειλικρινέστατης αγάπης πιστός υπηρέτης σου.

Κέρκυρα, 28 'Ιανουαρίου 1823 Γυΐλφορδ»

Πολύτιμο βοηθό στο έργο του αυτό έχει και τον Επίσκοπο Κέρκυρας Μακάριο. Ό πρώην Ρωγών Μακάριος διατέλεσε τοποτηρητής, μέχρι του 1824, πού με απόφαση της Γερουσίας κρίθηκε νά καταλάβει το μητροπολι­

• ­~ ο^Λνο Κέρκυρας. Τριάμισι χρόνια διοίκησε τήν εκκλησία της Κέρκυ­

ρας ώς ΜητροποΛίι.^. ^ iV Μ τ 0~ Σ ε π τ έ μ β ρ η ι 8 2 7 σέ ηλικία 57 ετών. Ήταν σπλαχνικός και ελεήμονας, είχε «ρηοινου^.^., _.3 ~~,ν,τ>νικέε αρετές και πάντοτε στά καθήκοντα του άψογος. Ό Γυΐλφορδ τον έκτιμοΰσ­

πολύ και στο έργο του για τήν μόρφωση τών παιδιών πού ήθελαν νά ίερω­

θουν, πάντα ζητούσε τήν γνώμη του. Ό Μακάριος ποθούσε νά δει μορφω­

1. Άττικον Ήμερολόγιον, Γ. Ζωχιοϋ, «Κωνσταντίνος Άσώπιος».

— 599 —

μένους ιερείς και χορηγούσε στα παιδιά βεβαιώσεις για το χαρακτήρα τους και τη διαγωγή τους. Οί βεβαιώσεις αυτές μέ θερμή παράκληση του Μητρο­

πολίτη στέλνονταν προς το Γυΐ'λφορδ ό όποιος προσπαθεί πάντα να ικανο­

ποιήσει όσο το δυνατόν περισσότερες. "Ενα μέρος της δαπάνης βαρύνει τη διοίκηση, τις περισσότερες φορές τα χρήματα τα καταβάλλει ό ϊδιος άπο τήν προσωπική του περιουσία.

Παραθέτω δυο τέτοιες συστατικές επιστολές τοϋ Μητροπολίτη.

«Έκλαμπρότατε "Αρχων της 'Ιονίου 'Ακαδημίας Κόρφου 1825 Δεκεμβρίου 14/26

Ό έπιφέροίν το παρόν εν ρασοΌφοροϋσι Θεόδωρος ραρής έπιθυμών να άκολουθήσ?] τήν ύπουδήν του εις τήν Άκαδημίαν, εμποδίζεται από τήν ΰτέρη­

οΊν των αναγκαίων μέ το να ήναι πτωχών γονέων, οί όποιοι μόλις ξεδουλεύου­

οΊν τον έπιοΰαιον "Αρτον, καθώς φαίνεται από τήν πίϋτιν όπου ΰοι περικλείω. "Οθεν ως μή έχοντας άλλο μέσον για να επιτυχή τον ποθούμενου Συντρέχει δι' εμοϋ εις τα σπλάχνα της φιλάνθρωπου 'ψυχής οΌυ. "Οθεν παρακαλώ τήν εκ­

λαμπρότητά οΌυ, αν είναι δυνατόν, να τον συγκατατάξη εις τον κατάλογον τών τροφίμων, δια να ήμπορέύη να σπουδάξη τα καθήκοντα της Ίερωσύνης, τήν οποίαν παιδιόθεν επεθύμησε.

Και διαμένω Διάπυρος προς Θεον ευχέτης σου.

Κερκύρας Μακάριος))1

Ό Γυΐλφορδ τήν εποχή αυτή έτυχε να λείπει. 'Απάντησε στην επιστολή τοϋ Μητροπολίτη ό έφορος της 'Ακαδημίας 'Ιωάννης Καραντινός. Ό Κα­

ραντίνας γεννήθηκε στην Κεφαλλονιά τό 1784. Σπούδασε μέ έξοδα τοϋ Γυΐλ­

φορδ μαθηματικά στο Παρίσι. 'Από τό πρώτο έτος της ιδρύσεως της 'Ακα­

δημίας ανάλαβε διδασκαλία. "Ηταν τό δεξί χέρι τοϋ ιδρυτή στή διοργάνωση και στή διοίκηση τοϋ νέου Πανεπιστημίου. Διορίστηκε από τον Γυΐλφορδ "Εφορος (πρύτανης) και διατήρησε τή θέση του αυτή μέχι το έτος 1833. "Εγραφε λοιπόν ό Καραντίνας τα εξής στο Μητροπολίτη σχετικά μέ τήν επιστολή του:

«'Οφφίκιον τοϋ 'Εφόρου τή 30 Δεκεμβρίου 1825 Πανιερώτατε Δέσποτα Ή επιστολή, ην ή Πανιερότης της έπεμψε προς τον ένδοξότατον άρχοντα

της 'Ακαδημίας σημειωμένη στάς 14/26 τοϋ παρόντος δια της οποίας συσταίνη τον Θεόδωρον ραρήν από χωρίον Συναράδων, επειδή δεν εξηγεί μέ ποίους τρο­

■ ρ.ΐο Κέρκυρας, Μ Π Τ ^ ­ ­ " '

— 600 —

φίμονς va επαριθμηθη καΧ αυτός, δια την άπουύίαν τον άρχοντος παρακαλώ την ΙΙανιερότητά της, εάν το κρίνη ενλογον, να ήθελε καταδεχθή να δώση εϊς εμε μίαν πλέον καθαρά εξήγησιν, iva εκτελέσω την επιθυμίαν της.

Και μένω της Πανιερότητός της

Ταπεινός δονλος και πνευματικός υιός. Αρ. Ι. Καραντίνας

"Εφορος της 'Ιονίου Ακαδημίας»

Ό Μητροπολίτης άπαντα αμέσως με το παρακάτω εγγραφον: «Ευγενέστατε έφορε της 'Ιονίου 'Ακαδημίας. Έλάβομεν την γραφήν με την οποίαν μας έρωτας δια τον ραρή εις ποίαν

τάξιν τών τροφίμων τον συνιστώμεν να περάση. "Οθεν σας φανερώνομεν ότι αυτός, ων παιδιόθεν αφιερωμένος δια να ίερωθή και έπιθυμών θερμώς δια να λάβη τα αναγκαία φώτα από την Άκαδημίαν, έπαρρησιάσθη εις τον "Αρχοντα με κάποιον μέσον και επαράστησεν την έπιθυμίαν του και τήν κατάστασίν του. Ή έκλαμπρότης του κατά τήν εμφυτην φιλανθρωποτάτην διάθεσίν του ευθύς διόρισεν δι' ιδίων εξόδων του και τοϋ έκαμε τα ράσα, υποσχόμενος ως μοί είπαν εις τήν έπιστροφήν του να τω δώση και τα μέσα δια να σπουδάση. Ημείς όμως ήδη σοι τον συνιστώμεν, αν είναι δυνατόν, να τον συγκατατάξης εις τόν αριθμόν τών τροφίμων της διοικήσεως, αν όμως αυτό είναι δύσκολον, τόν συνιστώμεν εις τήν γενναιότητα τοϋ άρχοντος παρακαλουντες αυτόν κοντά εις τάς άλλας γενναίας θυσίας όπου εκαμεν εις πολλούς νέους από τα επίλοιπα νησία, να κάμη και εις αυτόν τόν πτωχόν μίαν μικράν θυσίαν, ώστε να απόλαυση τοϋ θείου σκοποΰ του διά να ένωση και αυτός τάς ίκετηρίους φωνάς του προς θεόν μέ τους λοιπούς ευεργετού­

μενους διά τήν πολυχρόνιόν του ζωήν. Ταϋτα προς άπόκρισίν σου και διαμένομεν.

Διάπυροι προς Θεόν εύχεται ό Κερκύρας Μακάριος1.

Πολλοί νέοι ευεργετούνται από τό μεγάλο Φιλέλληνα, αλλά και ό Μη­

τροπολίτης τοϋ παρουσιάζει συνέχεια κι' άλλους, κι' άλλους. Τα συστατικά του γράμματα είναι πολλά και χαρακτηριστικά. Θα ξεχωρίσω δύο.

((Έντιμοεκλαμπρότατε "Αρχων Κόρφους 1826 Μαρτίου 30'/'Απριλίου 1.

Ό Ιεροδιάκονος 'Αγάπιος Αοϋβρος από το προάύτειο Εύροπουλών, ως

1. Ιστορικό Ά ρ χ ^ ο ^~, " ­ ­ η ο π ο λ ί τ ε ς , τόμος 63. y

— 601 —

και ό εν ρασοφοροϋσι Γεώργιος Βλάχος εκ ταύτης της πόλεως, βιαζόμενοι από την κατεπήγουσαν χρείαν το προς το ζην αναγκαίων εμποδίζονται από το να Σπουδάσουν τα καθήκοντα των, επειδή καθώς εχω δλην την πληροφορίαν, ο μεν Ιεροδιάκονος ών πάμπτωχος εσυστήθη προς ενα θεϊον~του από εμε, δια να τον δίδη τον καθημερινον άρτον καϊ την οϊκίαν, όστις μη ών εν καταστάσει, δεν δύναται να εξακολούθηση την θροφήν, κάμνει τον ψάλτην εις την έκκλησίαν τον 'Αγίου. "Οθεν πρέπει να μην εχη τον καιρόν δια να εξακολούθηση καθώς πρέπει τα μαθήματα του, εμποδιζόμενος άπα την χρείαν. Παρακαλώ λοιπόν την εκ­

λαμπρότητά σου, αν είναι δυνατόν να συγκαταριθμήση και αυτούς εις την τάξιν των τροφίμων δια να ημπορέσουν να επιτύχουν την άναγκαίαν εις αυτούς σπον­

δην με το μέσον τούτο, όπου είναι το μόνον εις αυτούς δια να αξιωθούν της Ιερωσύνης, την οποίαν παιδιόθεν ενηγκαλίσθησαν.

Και μένω Διάπυρος προς Θεον εύχέτης σου

ο Κερκύρας Μακάριος))1

Ό Γυΐλφορδ δέχεται με καλωσύνη τις επιστολές του Μητροπολίτη και άπαντα αμέσως σέ κάθε μία. Γνωρίζει ότι, ό,τι κάνει ό Μακάριος το κάνει άπο αγάπη και μόνον για την Παιδεία. Προσπαθεί να ικανοποιήσει τις πε­

ρισσότερες επιθυμίες τους, μα οί ανάγκες είναι πολλές φορές μεγάλες! Να και ή σχετική απάντηση:

«Πανιερώτατε,

Θέλω ήσθας πάντοτε πολλά ευχαριστημένος να συντρέξω εις τήν έκτέ­

λεσιν των επιθυμιών της υμετέρας πανιερότητος και ακολούθως έγραψα να δεχθή και άλλην φοράν ό Διάκονος Κωνστάντης, και δια τήν καταγραφήν τοϋ ιεροδιάκονου Λούβρου εις τον αριθμόν τών εκκλησιαστικών τροφίμων της Διοικήσεως.

Προθύμως ήθελα συστήση τους Άναγνώστας Μοϋτζον και Βλάχον, αλλ' επειδή αυτοί κατοικούν εις τούτην τήν πόλιν, θέλουν απαίτηση πολλά ολίγα έξοδα εις τήν άκολούθησιν τών μαθημάτων της ακαδημίας. Δια τοϋτο δέν ημπορώ να προβάλλω να δεχθούν αυτοί μέ μηνιαίον μισθόν, όμοιον μέ εκείνον τον όποιον λαμβάνουν όσοι έρχονται από τα άλλα μέρη του Νησίου. "Αν κρίνη εύλογον λοιπόν ή υμετέρα Πανιερότης, θέλω προβάλλη να λάβωσι

9. "Οπως και παραπάνω, 'Ιστορικό 'Αρχείο Κέρκυρας, Μητροπολίτες, τόμος 63.

— 6 0 2 ­

το ήμισυ τοϋ μισθοΰ των άλλων, τούτέστι τρία τάλερα τον μήνα ώς έφηβοι, και εξ ώς φιλόλογοι.

Μένω δε με δλον το Σέβας τής υμετέρας Παναγιότητος

Ταπεινότατος Δούλος Κόμη Γυΐλφορδ))1

Ό Μακάριος φαίνεται πειράχτηκε από το γράμμα τοϋ Γυΐλφορδ και άπαντα για νά δικαιολογηθεί ότι δέν το κάνει αυτό για κανένα άλλο σκοπό, παρά μόνο άπό τήν επιθυμία του να σπουδάσουν και νά γίνουν ιερείς τά παιδιά πού πραγματικά επιθυμούν.

«Έκλαμπρότατε "Αρχων. Άναγνούς τήν άπό τής 12 τον παρόντος προς εμε γραφήν σου και Ιδών

τα δσα μοι σημειοΐ περί των αναγνωστών Κερκυραίων αποκρίνομαι, ότι άγ­

καλά ai τοίριναί περιστάσεις κατέστησαν δλους τους κατοίκους Πόλεως και προαστείων εις εσχάτην πενίαν. Πλην κρίνω αίρετώτερον να βλέπω τους ρασσοφοροϋντας με μίαν μετρίαν βοήθειαν υπό τήν σπουδήν, ήτις δύναται να τους καταστήση άξιους τοϋ ύψηλοϋ βαθμού τής Ίερωσύνης τήν οποίαν εκ νεό­

τητος ενηγκαλίσθησαν και ωφελίμους εις τήν πατρίδα των παρά περιφερόμε­

νους τήδε κακεΐσε γεμάτους άπό αμάθεια και χωρίς να έχουν ελπίδα νά φθά­

σουν ποτέ εις τον νψηλον τούτον βαθμόν. Aia τοϋτο και κλίνω μετά πάσης χαράς εις τήν γνώμην ταύτην, τήν οποίαν προ πολλού επρόβαλλον ό ϊδιος οπό­

ταν εζήτουν νά αυξήσω τον αριθμόν των τροφίμων. "Οθεν αντί νά προβάλλιο κατά τοϋτο δυσκολίαν, επιθυμώ νά Ιδώ τήν ένέργειαν.

Και μένω Διάπυρος προς Θεον εύχέτης

δ Κερκύρας Μακάριος»1

Ή αγάπη καί ή στοργή τοϋ μεγάλου Φιλέλληνα για τήν παιδεία καί κυρίως για τους μέλλοντες ιερείς είναι μεγάλη. Πάντα φροντίζει, ενδιαφέρε­

ται, βοηθάει καί παρακολουθεί άπό κοντά με ενδιαφέρον τήν μόρφωση τους. Οί πρώτοι Κερκυραίοι μαθητές τοϋ τμήματος αύτοϋ τής 'Ακαδημίας,

πού ήταν ένα καθαρά ιερατικό τμήμα καί σκοπό είχε νά δώσει τή βασική μόρφωση στά παιδιά, πού θα ακολουθούσαν τό ιερατικό στάδιο, είναι δεκα­

πέντε τον αριθμό. Ή ονομασία τους ήταν ((τρόφιμοι Αναγνώστες». Ό χαρα­

κτηρισμός αναγνώστης δόθηκε σ' αυτούς, γιατί σκοπός τής εκπαιδεύσεως τους ήταν ή βασική μόρφωση, δηλαδή νά μάθουν νά διαβάζουν καί νά γρά­

1. 'Ιστορικό Αρχείο Κέρκυρας, Μητροπολίτες, τόμος 63.

— 603 —

φουν και στη συνέχεια να χειροτονηθούν. Πρέπει να υπήρχαν μαθητές και άπο άλλα νησιά, άλλα και από την υπόλοιπη Ελλάδα.

Δυστυχώς κατά την ερευνά μου στο ιστορικό 'Αρχείο της Κέρκυρας δέν βρήκα κατάλογο άλλον, παρά μόνον των Κερκυραίων. Αυτοί ήταν:

"Ονομα 'Επώνυμο 'Ηλικία

1) 'Αντώνιος Πανδής 34 χρονών

2) 'Ανδρέας 3) 'Αμβρόσιος 4) Στέφανος 5) 'Ιωάννης

7) Παναγιώτης 8) 'Ονούφριος 9) Σπυρίδων

10) Παύλος

11) 'Αναστάσιος 12) 'Ιερώνυμος 13) Θεόφιλος 14) 'Αθανάσιος 16) Σπυρίδων

Κωνστάντες Παγιάτης Αάζαρης Κάος

Κάντας Κυμηνας Ρούσινος Λοΐσιος

Γκινάκης Άσονίτης Άγάθων Τρύφωνας Βλάχος

29 21 21 25

22 26 27 27

28 20 29 20 29

» )) )) »

» )) η

»

» » )) )) ))

Μαθήματα

Θεολογίας ­ Φιλοσοφίας ­ Φιλο­

(λογίας κανόνες ρημάτων κανόνες ρημάτων Συντακτικό και Δημοσθένη Συντακτικό εξήγηση Ιου τόμου

(Φαρμακίδου κανόνες ρημάτων Συντακτικό κανόνες ρημάτων Συντακτικό, Ιον τόμο Φαρμα­

(κίδου κανόνες ρημάτων σχηματισμό ρημάτων σχηματισμό ρημάτων σχηματισμό ρημάτων κανόνες ρημάτων

Τα μαθήματα δέν ήταν ϊδια γιά όλους. Τα παιδιά αυτά δέν φοίτησαν σε σχολεία, παρά έμαθαν μερικά γράμματα στους ιερείς των χωριών τους. "Οσο κι' αν επικρατεί ή λαθεμένη αντίληψη ότι στα έπτάνησα υπήρχε εκπαίδευση, θα αποδείξω σέ άλλη εργασία μου και μέ νέα στοιχεία πού θα έρθουν στο φως, δτι οί συνθήκες της εκπαίδευσης στα έπτάνησα ήταν πιο άθλιες και σέ χειρότερη κατάσταη από τήν υπόλοιπη Ελλάδα. Έτσι λοιπόν τα μαθήματα τοΰ ιερατικού φροντιστηρίου είναι διαφορετικά γιά τον κάθε μαθητή. "Αλ­

λοι εϊναι περισσότερο προχωρημένοι και άλλοι τελείως αρχάριοι. Ό Γυΐλ­

φορδ θέλει οί μέλλοντες ιερείς εκτός από τή μόρφωση να μάθουνε και μου­

­ινΛ γ.?, uià προσωπική συνάντηση πού είχε μέ τον Μακάριο προτείνει στο Μητροπολίτη νά μαοαίν^. ^ r . , ^ „ „ Tf ic α ο υ σ ι κ ί ί ς ο { αναγνώστες. Ό Μακάριος αρνείται. Ό Γυΐλφορδ ζητάει νά του απαντήσει μο /ραμΗ^, «.­.­

πραγματικά δέ δέχεται νά διδαχθούν μουσική οι μαθητές, γιά νά ενημερώσει σχετικά τή διοίκηση.

— 604 —

«Πανιερώτατε Δέσποτα Tò δσον χθες δια στόματος ή Πανιερότης σας με εκαμεν γνωστόν, δηλαδή

δτι δεν επιθυμείτε ώστε οι άναγνώσται Κερκυραίοι ν' ακολουθήσουν τα μαθή­

ματα της Μουσικής, τήν παρακαλώ να ήθελε με το φανέρωση και δια σεβάσμιας της επιστολής, επειδή ούτως εγώ ε μπορώ να κάμω γνωστόν προς τήν διοίκη­

σιν το αίτιον δια το οποίον αυτοί οι Νέοι παύουν από τοϋ ν' ακολουθούν το μάθημα τοϋτο.

Μένω με δλον το ανήκον σέβας Τής υμετέρας Πανιερότητος

ταπεινότατος δοϋλος Κόμης Γυΐλφορδ))1

"Ας γνωρίσουμε όμως και τήν απάντηση τοϋ Μητροπολίτη στον άρχον­

τα τής 'Ακαδημίας.

«'Έντιμοεκλαμπρότατε "Αρχων Κόρφους 1826, Μαΐου 19/31

Εις άπάντησιν τής γραφής σου τής κατά τήν 29 τοϋ ήδη φθίνοντος ση­

μειούμενης, λαμβάνω τήν τιμήν να εκθέσω δσα δια ζώσης εξέφρασα φωνής περί τών Κερκυραίων τροφίμων δπου αποβλέπουν εις το τής Ιερωσύνης επάγ­

γελμα. Παρατηρώντας πόσον οι Κερκυραίοι τρόφιμοι είναι αρχάριοι και πόσην

ανάγκην έχουν δια τήν καλλιέργειαν τον πνεύματος των, και δια τοϋτο χρεία πολυειδών μαθημάτοιν ούσιωδώ>ς χρησίμων εις τον δν υπόσχονται να αναδυ­

θούν χαρακτήρα, στοχάζομαι εις αύτονς πάντη αχρηστον τήνσπονδήν τής Μου­

σικής εις τήν παροϋσαν των κατάστασιν, διότι τον καιρόν δπου έχουν να εξο­

δεύσουν εις αυτήν, δχι μόνον πρέπει να τον ζημιοϋνται εις τήν σπουδήν τών λοιπών Μαθημάτων, άλλα μίαν τοιαύτην σπουδήν με τα θέλγητρα δπου δίδει, συντήνη μάλιστα εις το να τους αποσπά από τάς μελετάς εκείνας δπου απαιτούν δλην τήν προσήλωσιν τής σκέψεως καϊ τοϋ νοός.

"Αν αυτοί ειχον περισσεύοντα καιρόν αφ' δσον απαιτούν αϊ ουσιώδεις σπονδαί των, εγώ δεν ήθελα δείξει καμμίαν εναντιότητα ϊσως δια το τοιούτον μάθημα, αλλ' αυτοί μόλις έχουν καιρό να τελειοποιηθούν εις εκείνα τα μαθή­

ματα δπου είναι άφεύκτως εις τον χαρακτήρα δπου θέλουν να λάβουν αναγκαία, δια τον όποιον ή Σεβαστή Διοίκησις με Πατρικήν στοργήν άπεφάσισεν ενα μέγα εξοδον. 'Απαιτεί δικαίως ώστε ό καιρός αυτών και επομένως al δαπάναι δσον δυνατόν να οικονομούνται. y ν

Ή 'κν.)™*1" '■— ~­~r~ "«^«τε οιάκρισιν μεταξύ Ιερέως και ψάλτου και

1. 'Ιστορικό 'Αρχείο Κέρκυρας, Μητροπολίτες, τόμος 63.

— 605 —

ένόμισεν δτι ή μουσική δεν είναι αναγκαία σπονδή τον Ιερέως, μάλιστα το είδος της μουσικής περί ού ο λόγος, όπου είναι πάντη διάφορον καΐ άλλοϊον, αφ' δτι άνθρωπος μεταχειρίζεται καί γνωρίζη.

"Εχω την τιμήν να ομολογούμαι της ' Εντιμοεκλαμπρότητός σον

Διάπνρος προς Θ εάν ενχέτης 6 Κερκύρας Μακάριος))

Άπό την απάντηση του Μητροπολίτη βγάζουμε το συμπέρασμα ότι ô Γυΐλφορδ θα πρότεινε να μάθουν οί ίεροσπουδαστές την κλασσική μουσική, πού ήταν γνωστή τότε στην Κέρκυρα και από τό θέατρο της. "Αν επρόκειτο για τή Βυζαντινή Μουσική, δεν νομίζω δτι θα είχε αντίρρηση ό Ιεράρχης. Τή θεωρεί λοιπόν κάτι περιττό για τους μαθητές του Ίεροσπουδαστηρίου και γι' αυτό αρνείται να δεχθεί τήν πρόταση του Γυΐλφορδ. Πιστεύει ότι ό καιρός των μαθητών πρέπει να αφιερωθεί στο να αποκτήσουν περισσότερες γνώσεις, πού θα τις χρησιμοποιήσουν στο έργο τους. Παρακολουθεί άπό κοντά τήν πρόοδο τους και ενδιαφέρεται γιά κάθε τι πού έχει σχέση μ' αυ­

τούς. "Οχι μόνο γιά τους Κερκυραίους — αναγνώστες — μα και γιά όλους εκείνους πού θέλουν να ίερωθοϋν. Ζητάει πληροφορίες γιά τό χαρακτήρα τους, τήν ηθική τους υπόσταση και γενικά έρευνα αν είναι άξιοι γιά τήν αποστολή τους. "Ενας νέος άπό τήν Κεφαλλονιά, ό Νικόλαος Μακρής, παρακολουθεί μαθήματα στην Ακαδημία. 'Εκφράζει τήν επιθυμία να γίνει ιερέας. Πηγαίνει στο Μητροπολίτη και εκείνος στέλνει επιστολή στή Σχολή και ζητάει πληροφορίες γι' αυτόν. Τοϋ άπαντα ό έφορος της 'Ακαδη­

μίας 'Ιωάννης Καραντίνας:

«Κέρκυρα τη 19 Μαΐον 1826

Πανιερώτατε Δέσποτα Τήν σήμερον παρρησιασθεϊς προς εμε δ Νικόλαος Μακρής Κεφαλλήν,

­ λέγων, δτι ήλθεν εις τήν πανιερότητά της ζητών να φορέση το εκκλησιαστικών ίμάτιον, επειδή και αντός είναι εις των τροφίμων της Σεβαστής Διοικήσεως, οΐτινες μετά το τέλος της Σπονδής αντών μέλλονν να γέννωσιν Ιερείς, και ή Πανιερότης της εζήτησεν πληροφορίαν περί της ηθικής τοϋ άνωειρημένον Μακρή. Δια τοϋτο λαμβάνω τήν ενχαρίστησιν να φανερώσω προς τήν Πανιερό­

τητά της δτι, είναι σχεδόν μήνας δύο, δπον κάποιος είχε λαλήσει κατά της ηθικής τον Μακρή και δ ενδοξότατος "Αρχων δεν ήμέλησεν οντε μίαν στιγμήν από τοϋ να ερευνήση μ δλην τήν τα^υτ^τα ταύτην τήν νπόθεσιν, αλλ" οι μάρ­

τνρες, ους ό κατήγορος τοϋ Μακρή εδωκεν, ήρνήθησαν τα δσα αντδς επρόβαλε

— 606 —

και οντω ή κατηγορία τον εγκλήματος δεν απεδείχθη, ταντα είΰίν, ώ Παν­

ιερώτατε, τα offa περί τον Μάκρη δύναμαι να (tag φανερώϋω και μένω Της παν ιερότητας της

Ταπεινός δούλος και νιος πνενματικος Αρ. Ι. Καραντίνας

"Εφορος της 'Ιονίου Ακαδημίας))1

Μεγάλη σημασία έδινε ό ιδρυτής της 'Ακαδημίας και στην ηθική δια­

βίωση τών σπουδαστών καθώς και στην αξιοπρεπή παράσταση τους στα μάτια της κοινωνίας.

Στις 15 Νοεμβρίου δημοσιεύτηκε απόφαση της Βουλής σχετικά με τήν πειθαρχία τών σχολείων της 'Ακαδημίας. Ή απόφαση έλεγε:

«ΕΝΩΜΕΝΟΝ ΚΡΑΤΟΣ ΤΩΝ ΙΟΝΙΩΝ ΝΗΣΩΝ

Κόρφοι 15 Νοεμβρίου 1824

ΕΝ ΤΗ ΒΟΥΛΗ ΑΠΟΦΑΣΙΣ

'Επειδή ή 'Ιονική 'Ακαδημία άρχισε τάς εργασίας της τήν 1/3 Νοεμ­

βρίου, και επειδή πρέπει να προσδιορισθώσιν αί διατάξεις και πειθαρχίαι, όπου κρίνονται αναπόφευκτοι δια τήν τακτική ν της προχώρησι:

Δια τοϋτο αποφασίζονται τα ακόλουθα: Αρθρ. 1. "Εως ότου να άποφασισθή ή παντοτεινή Διάταξις όλων τών

κανόνων, όπου είναι εις τοϋτο αναγκαίοι, ό αξιέπαινος άρχων της προρρη­

θείσης 'Ακαδημίας, και ό "Εφορος της αυτής, μέ τήν συγκατάθεσιν τοϋ "Αρχοντος, θα έχουν όλην τήν έξουσίαν να έπαγρυπνώσιν επάνω εις τό φέρσιμο τών όσων μαθητών κατεγράφησαν εις τήν αυτήν Άκαδημίαν και εις τα Σχολεία, όπου εξ αυτής εξαρτώνται, και να κανονίζωσι κάθε πειθαρ­

χίαν έσωτερικήν, ήμποροϋντες εν ταύτω, εάν κανένας από τους είρημένους Μαθητάς κάμη κανένα σφάλμα, νά τον παιδεύωσι μέ φυλάκωσιν είκοσι ημερών εις τό Παλαιόκαστρον.

Αρθρ. 2. Ή παρούσα θα τυπωθή, δημοσιευθή, και σταλθή προς όποιον ανήκει δια τήν έκπλήρωσίν της.

Μαρίνος Βέγιας, Πρόεδρος Έπικυρωθεισα Φρειδερίκος "Αδάμ

Λόρδ. Μέγας αρμοστής»2

1. 'Ιστορικό 'Αρχείο Κέρκυρας, Μητροπολίτες, τόμος 56. 2. 'Ιστορικό 'Αρχείο Κέρκυρας, Ιόνιο Κράτος, τόμος 70.

— 607 —

Ή απόφαση αύτη της Βουλής αφορούσε και τους Ίεροσπουδαστές, άφοϋ ή σχολή τους λειτουργούσε ώς παράρτημα της 'Ιονίου 'Ακαδημίας. "Ας γνωρίσουμε ενα παράπτωμα πού θεωρήθηκε άπό τον Μητροπολίτη αρ­

κετά μεγάλο και ζήτησε να επιβληθούν ποινές στους παραβάτες: «Έλλογιμότατε έφορε της 'Ακαδημίας. Ό 'Αθανάσιος Πολίτης, εις τών υποδιδασκάλων και ό αναγνώστης

Καλογερδς μετά του άναγνώστου Παπαγραμματικοπούλου Σπυρίδωνος, Αθηναίου, καίτοι δντες ρασοφόροι, έτόλμησαν να υπάγουν την Παρα­

σκευήν έσπέραν εις τό θέατρον δημοσίως. "Επρεπε να παιδευθώσιν παρ' ημών δια το σκάνδαλον όπου έπροξένησαν εις τον κόσμον, ώς ρασσοφόροι. επειδή δεν είναι μαθηταί και της 'Ακαδημίας δεν τήν ένεργήσαμεν εις αυτούς τήν άρχιερατικήν ημών άξίαν. Όθεν τό ύποτάτομεν εις τήν έλλογημότητά σου και ζητούμε να γένη ή ανάλογος παιδεία της ελλείψεως των δια τό όποιον θέλομεν σοι όμολογούμεθα.

Διάπυρος προς Θεόν εύχέτης ό Κερκύρας Μακάριος»1

Τόσο ό "Αρχοντας της 'Ακαδημίας Γυΐλφορδ, όσο και ό έφορος Καραν­

τίνας αποφεύγουν να τιμωρήσουν τους παραβάτες γιατί δέν βρίσκουν να έχουν παραβεί 'Ακαδημαϊκούς νόμους. 'Αφήνουν λοιπόν τό Μητροπολίτη να τους τιμωρήσει.

«Πανιερώτατε Δέσποτα "Ελαβον το γράμμα, με το όποιον με ετίμησεν ή ΙΤανιερότης της δια να

με φανέρωση τήν ελλειψιν τινών 'Αναγνωστών. 'Επειδή ôèv επταισαν εις 'Ακα­

δημαϊκούς νόμους, άλλα εις τήν εκκλησιαστικήν άγωγήν, δια τοϋτο και ό εν­

δοξότατος "Αρχων της 'Ακαδημίας, και ό έφορος, παρακαλούν τήν πανιερό­

τητά της να επιβάλη είς αυτούς τον ώρισμένον εις τοιούτον πταίσμα κανόνα, και εάν δέν υπακούσουν, παρακαλοϋμεν τήν Πανιερότητά της να μας ειδο­

ποίηση δια να τους άναγκάσωμεν είς τήν εύπείθειαν. Διότι μία από τάς κυριω­

τέρας φροντίδας τοϋ ενδοξότατου "Αρχοντος είναι ή τήρησις της ηθικής ευτα­

ξίας. Της Πανιερότητός της

Ταπεινός δούλος και υιός κατά πνεύμα Αρ. Ι. Καραντίνας

"Εφορος της 'Ιονίου Ακαδημίας))2

1. 'Ιστορικό 'Αρχείο Κέρκυρας, Μητροπολίτες, τόμος 63. 2. 'Ιστορικό 'Αρχείο Κέρκυρας, Μητροπολίτες, τόμος 55.

— 608 —

Ό 'Αναγνώστης Πολίτης πιστεύει ότι είναι άδικη ή τιμωρία πού ό Μητροπολίτης θέλει να του επιβάλει και παρουσιάζεται στο Μακάριο και ζητάει νά βγάλει τα ράσα και να μείνει λαϊκός. Ό Μακάριος πληροφορεί το γεγονός στον έφορο της 'Ακαδημίας. Ζητάει δέ νά επιβληθούν κι' άλλες ποινές στον Πολίτη.

(('Ελλογιμότατε "Εφορε

11/23 Φεβρουαρίου 1825

Ό 'Αναγνώστης Πολίτης, για να αποφυγή την παιδείαν της αταξίας τους, επροσφέρθη αυτοπροσώπως εις την παρησίαν μας και αύθαδώς μας εΐπεν, δτι επειδή δια τα φορέματα όπου είναι ενδεδυμένος εχη νά παιδευθή δια τον εις το θέατρον πηγαιμόν του, αυτός τα εκβγάζει παρευθύς και μένει"λαϊκός. "Οθεν και κατά την ζήτησίν του τον εδιορίσαμεν να τα εκβγάλλη. Πλην μανθάνομεν δτι ακόμη περιπατά με τα ϊδια φορέματα. Α ιό σοι τό δίδομεν εις εϊδησιν ώς εφόρου της ακαδημίας δια νά τον άποφασίση ή να εκβγάλλη τα φορέματα, ή δια παι­

δείαν να άφήση τό ήμισυ του μισθοϋ του εις ένα πτο^χόν μαθητήν, όπου ή ελ­

λογιμότης σου γνωρίζης, περί τοϋ οποίου περιμένομεν άπόκρισίν σου και μένομεν

Διάπυρος προς Θεόν εύχέτης ό Κερκύρας Μακάριος»1

Οι φοιτητές της 'Ακαδημίας και οί Μεροσπουδαστές πού είναι οίκότρο­

φοι της Διοικήσεως τρώνε στο εστιατόριο της 'Ακαδημίας. Ό Γυΐλφορδ και πριν ακόμα γίνει 'Ορθόδοξος, πολύ περισσότερο δέ, όταν βαφτίστηκε, κρατούσε όλες τις νηστείες της 'Ορθόδοξης εκκλησίας μα και έδωσε εντολή στο Εστιατόριο τοΰ Πανεπιστημίου Τετάρτη και Παρασκευή, καθώς και όλες τις ήμερες της νηστείας νά μή δίνουν κρέας στους φοιτητές. Φαίνεται μερικοί φοιτητές είπαν στον Γυΐλφορδ ότι ό Δεσπότης δέν έχει αντίρρηση νά τρώνε κρέας τις ήμερες της νηστείας. Ό Γυΐλφορδ απορεί γι' αυτό και ζητάει από τον Μητροπολίτη νά τοΰ απαντήσει σχετικά:

«Πανιερώτατε

Είχα δώσει διαταγή στο εστιατόριο τοϋ Πανεπιστημίου να μήν δίνει να τρώνε κρεατινό φαγητό κάθε Τετάρτη και Παρασκευή, τουλάχιστον κατά τήν διάρκεια της Τεσσαρακοστής και δλην τήν Άγια 'Εβδομάδα, στους νέους φοι­

τητές 'Ορθοδόξου δόγματος, δίχως να έχουν ιατρικό πιστοποιητικό. ΟΙ νέοι εξ άλλου λέγουν δτι ή εξοχότητά σας δεν απαιτεί τέτοια αυστηρότητα. 'Εάν

1) Ιστορικό 'Αρχείο Κέρκυρας, Μητροπολίτες, Τόμος 63.

— 609 —

τα πράγματα έχουν έτσι, να με αξιώσετε των οδηγιών σας επί τον θέματος αυτόν δια να τάς πραγματοποιήσω ακριβώς.

Μετά μεγάλης τιμής και σεβασμού ο "Αρχων τον Πανεπιστημίου

Κόμης Γυΐλφορδ))1

«Έκλαμπρότατε "Αρχων 1827 Μαρτίου 19/31

Επειδή εχομεν^τον ξθ' κανόνα τών θείων αποστόλων δστις αποφαίνεται ούτω: πας ο καταΛυων τήν Άγίαν Τεσσαρακοστήν ή Τετράδη ή Παρασκευή δλου τοϋ χρόνου εκτός σωματικής ασθενείας, εί μεν κληρικός καθαιρήσθω, ει δέ λαϊκός άφοριζέσθω, τον όποιον φνλάττει ή αγία 'Ανατολική 'Εκκλησία, της οποίας ειμί μέλος, απορώ πώς τινές τών μαθητών ημπόρεσαν να είποϋν εις τον κατά κανόνας διορισμένον, ότι ο Κερκύρας αδιαφορεί.

Κατά τοντο θλίβομαι μεγάλως, επειδή δ λόγος ούτος δέν αποδεικνύει άλλο. εί μή δτι ό Κερκύρας φρονεί εναντίον τών 'Αποστολικών και Συνοδικών κανό­

νων εν ώ όπου κανχάται οπαδός αυτών και θερμός φύλαξ τώ>ν δσων αυτοί εθέ­

σπισαν. "Οθεν επειδή ή υμετέρα Έκλαμπρότης ζητεί τήν περί τούτου γνώμην μου,

αποκρίνομαι δτι πρέπει να διαφυλάττηται ό κανών ούτος εις τους 'Ανατολικούς μαθητάς άπαραβάτως εξαιρουμένων εκείνων οπον οι 'Ιατροί δια τήν σωματι­

κήν αντώ>ν άσθένειαν, ήθελον συγχωρήσγ) εξ εγγράφου πιστοποιήσεως τοϋ να κρεωφαγϋίσι. Και επευχόμενός σε θεόθεν πάν αγαθόν διαμένω

Διάπνρος προς Θεον εύχέτης ό Κερκύρας Μακάριος))2

Ό Μακάριος άπαντα αμέσως, όφοϋ ή κατηγορία ήταν τόσο μεγάλη για έναν Όρθόδοξον ιεράρχη :

Το έτος 1827 υπήρξε το πιο τραγικό για τήν εκπαίδευση στα Επτάνησα μα και για τήν ιερατική της Σχολή. Στις 15 Ιουνίου τοϋ 1827, άφοϋ προηγου­

μένως πανηγυρίστηκε ή λήξη τοϋ ακαδημαϊκού έτους, αναχώρησε ό Γυΐλ­

φορδ για το Λονδίνο, όπως συνήθιζε να κάνει πάντα κατά τις θερινές δια­

κοπές τών μαθημάτων. Έκεϊ άπό τυχαίο δυστύχημα, πέθανε ό μεγάλος φι­

λέλληνας στις 14 'Οκτωβρίου 1827 σέ ηλικία 61 χρόνων. Ό θάνατος τοϋ μεγάλου αύτοϋ άντρα, βύθισε στο πένθος τον Ελληνικό λαό. Όλοι κατά­

λαβαν τή ζημιά πού επρόκειτο να έρθει στο μεγάλο εθνικό έργο. Και δέν είχαν άδικο. Ή 'Ακαδημία εξακολούθησε και μετά τό θάνατο τοϋ Γυΐλφορδ, καθώς και ή Ιερατική Σχολή. "Εχασαν όμως τήν γενναία ηθική και υλική

1. Ιστορικό 'Αρχείο Κέρκυρας, Μητροπολίτες, τόμος 63. 2. Ιστορικό 'Αρχείο Κέρκυρας, Μητροπολίτες, τόμος 56.

39

— 610 —

αρωγή του, μέ αποτέλεσμα να μην μπορέσουν να φτάσουν στο σημείο, πού ή στοργή και ή ικανότητα του μεγάλου φιλέλληνα θα τις έφτανε. Έκτος όμως άπό τό θάνατο του Γυ'ίλφορδ, τον ϊδιο χρόνο, συνέβηκε και ό θάνατος του Μακαρίου στις 14 του Σεπτέμβρη 1827.

Δύο ψυχές πού τόσο δυνατά αγάπησαν τη μόρφωση και τήν εκπαίδευση των νέων και κυρίως αυτών πού θα έγίνοντο ιερείς έφυγαν. Τό έργο θα συνε­

χιστεί. Μα όπως θα δοϋμε, θα ξεφύγει του σκοπού πού οι δημιουργοί του όρισαν, κυρίως για τήν ιερατική σχολή.

Η ΣΥΝΕΧΙΕΑ ΤΗΣ ΙΕΡΑΤΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ

Στις 5 'Ιουνίου του 1827 δημοσιεύτηκε ή πράξη της Δεύτερης Γερουσίας πού θέσπιζε τή σύσταση τοΰ σπουδαστηρίου για τήν εκκλησιαστική αγωγή των νέων, ό αριθμός της πράξεως είναι 89 και ό τίτλος της ό έξης:

ΠΡΟΟΙΜΙΟΝ

Επειδή έστάθη πάντα θ ε ρ μ ό τ α τ η φροντίς της Γ ε ρ ο υ σ ί α ς να ΐδή τους 'Ιονικούς λαούς προκόπτοντας, όσον περισσότερον, εις τήν Χρι­

στιανικήν ήθικήν, ώς τήν μοναχήν πηγήν της αληθινής του ανθρώπου ευ­

δαιμονίας, και επειδή έγνωρίσθη από τήν Πείραν, ότι ύστερον άπό τα θεσπί­

σματα όπου μέ τόσην έπιτυχίαν, και μέ τόσον πόθον ή Διοίκησις έκαμε περί τοϋ Εκκλησιαστικού Καταστήματος, δεν ημπορούσε άπό κανένα τούτων να καρτερέση ενα όγλίγωρον και σταθερόν όφελος δι' αυτούς τους Λαούς, εξ αιτίας όπου ελειπεν εως τώρα ενα βέβαιον μέσον δια τήν πρέπουσαν άγωγήν όσων είναι διωρισμένοι να άναδεχθοϋν τήν καθοδήγησιν των ψυχών, και να κυβερνήσουν ώς αληθινοί Ποιμένες τό τοΰ Χριστού ποίμνιον, και όντας άναγκαΐον να προβλεφθή δια τήν είρημένην ελλειψιν, και να δοθή κάθε ευκολία όπου είναι εις χείρας της προς εκείνους όπου θελήσουν να ίερατεύσουν, εις τρόπον όπου προβλεπόμενοι άπό κάθε άναγκαΐον, και προ­

φυλαττόμενοι ύποκάτω της αυστηρός και άγρυπνου επιστασίας της Διοι­

κήσεως μέ τό μέσον αξίων Διδασκάλων, εναντίον τών πειρασμών και θορύ­

βων τοΰ Κόσμου, νά ημπορούν να αποκτούν έκείνας τάς μαθήσεις, και έκεί­

νας τάς άρετάς όπου ανήκουν εις τον ιερόν τους χαρακτήρα, και νά γυμνα­

σθούν εϊς εκείνον τον τρόπον τοΰ ζην όπου πρέπει νά τους καταστήση σεβά­

σμιους εις το Κοινόν, και ουσιωδώς ωφελίμους εις τήν Κοινωνίαν εν γένει, και επειδή είναι καταπεισμένη, ότι τό ίσχυρότερον μέσον τοΰ νά άσφαλισθή ή ηθική πρόοδος τοΰ Λαοΰ είναι τό νά βαλθούν ύποκάτω άπό τήν προστασίαν αξίων καί χρηστοηθών Διδασκάλων εκείνοι όπου θελήσουν νά άφιερωθοΰν εις τήν Λειτουργίαν τοΰ Μυστηρίου, Δια τοΰτο τή απουσία της α ύ τ ο ΰ Ύψηλότητος τοΰ Προέδρου καί τής Έκλαμπροτάτης ΒΟΥΛΗΣ, τή γνώμη

— 611 —

και συναινέσει της ευγενέστατης Ν ο μ ο θ ε τ ι κ ή ς ΣΥΝΕΛΕΥΣΕΩΣ του Ενωμένου Κράτους τών Ιονικών Νήσων εις τήν Τρίτην ταύτην Συνάθροι­

σιν τής Δευτέρας Γερουσίας, και τη επικυρώσει τής Αύτου Έξοχότητος του ΛΟΡΔ ΜΕΓΑΛΟΥ ΑΡΜΟΣΤΟΥ του ΒΑΣΙΛΕΩΣ του Προστάτου, νομοθε­

τούνται και διατάζονται τα ακόλουθα: "Αρθρ. 1. Κοντά εις τήν Καθέδραν τής Γενικής Διοικήσεως αύτου του

Κράτους, και εις τον άρμοδιότερον τόπον θά συστηθή ενα Κατάστημα όπου θα ονομάζεται Σπουδαστήριον δια τήν Έκκλησιαστικήν Άγωγήν.

"Αρθρ. 2. Τό ειρημένον Σπουδαστήριον θά είναι άφιερωμένον ολομό­

ναχα δια τήν άγωγήν εκείνων όπου θεληματικώς αποφασίσουν να εμβουν εις τό ίερατικόν τάγμα τής επικρατούσης Εκκλησίας, και όπου μετά τήν άγωγήν και χειροτονίαν τους να χρησιμεύσουν ώς ιεροί Ποιμένες του 'Ιονι­

κού λαοϋ. "Αρθρ. 3. Αυτό θά είναι καί θά νομίζεται βαλμένον υπό τήν άμεσον προ­

στασίαν τής Γενικής Διοικήσεως, καί θά κυβερνάται, κατά τήν διάταξιν όπου εφεξής αναφέρεται, άπό μίαν Διευθυντικήν Έπιτροπήν, συνθεμένην άπό τρία υποκείμενα, δύο τών οποίων θά ονοματίζονται από τήν ΒΟΥΛΗΝ, άπό τα όποια τό ενα πρέπει άναγκαίως νά είναι μέλος τής ιδίας, καί άπό ένα άλλο τρίτον ύποκείμενον, ώνοματισμένον άπό τήν Αύτου Έξοχότητα τον ΛΟΡΔ ΜΕΓΑΝ ΑΡΜΟΣΤΗΝ.

"Αρθρ. 4. Ή ύποστήριξις αύτου προς τό παρόν θά γίνεται άπό τό Κοινόν θησαυροφυλάκιον, καί ή Διοίκησις έχει τήν άδειαν νά φροντίση όσον τό όγλιγορότερον, δια νά διορίση σταθερούς καί παντοτινούς πόρους δι' αυτό τό Κατάστημα.

"Αρθρ. 5. Ό καθ' αυτό σκοπός του είρημένου Σπουδαστηρίου, θά είναι νά δίδη εις τούτο τό Κράτος Ιερείς ικανούς νά εκτελούν τα υψηλά καί ου­

σιώδη χρέη των, καί προικισμένους με εκείνα τά φώτα όπου θά χρησιμεύουν νά τους καταστήσουν άξιους καί ωφελίμους ποιμένας.

"Αρθρ. 6. Οι μαθηταί αύτου του Σπουδαστηρίου θά απολαμβάνουν θρο­

φήν καί κατοικίαν μέ έξοδα τοϋ Κοινού, κατά τήν Διάταξιν, δι' όλον τον καιρόν τής αγωγής των, καί θά ονομάζονται υπότροφοι του Σπουδαστηρίου, εις διαφοράν εκείνων οπού θελήσουν νά σπουδάσουν μέ τά ϊδιά των έξοδα.

"Αρθρ. 7. Ή περίοδος τής αγωγής εις τό ειρημένον Σπουδαστήριον, θά νομίζεται τελειωμένη μέσα εις τό διάστημα έξη χρόνων.

"Αρθρ. 8. Ό αριθμός τών υποτρόφων θά διορισθή άπό τήν Διοίκησιν, καί κάθε Νήσος θά έχει τό δικαίωμα νά στέλνη εκείνον τον αριθμόν, όπου κατά τάς χρείας καί τάς ιδιαιτέρας καθεμίας περιστάσεις, θά προσδιορισθή άπό τήν ιδίαν Διοίκησιν.

"Αρθρ. 9. Τό είρημένον Σπουδαστήριον θά προβλεφθή μέ βιβλιοθήκην, περιέχπυσαν μάλιστα βιβλία ανήκοντα εις τό τέτοιον Κατάστημα.

— 612 —

"Αρθρ. 10. Θα διορισθή μία Εκκλησία, εϊτε μέσα, εϊτε έξω, άλλα πλη­

σίον του Σπουδαστηρίου, εις τήν οποίαν οι υπότροφοι θα συνάζονται εις τους διαταγμένους καιρούς της ιεράς ακολουθίας.

"Αρθρ. 11. Ή Διοίκησις θα φροντίσει να διωρισθή δια τους υποτρόφους ενα σχήμα ενδύματος ξεχωριστού και ανήκοντος εις τον χαρακτήρα των.

"Αρθρ. 12. Δέν θα είναι κανείς δεκτός εις το Σπουδαστή ριον όπου δεν έτελείωσε τήν ήλικίαν δεκαεπτά χρόνων. 'Εννοουμένου καλώς, ότι θα είναι εις το χέρι τής Διοικήσεως να ύποδεχθή ώς υποτρόφους, και εις αριθμόν διωρισμένον, υποκείμενα χειροτονημένα, ώς ιερείς και διάκονοι, οι όποιοι κοντά εις μίαν αύστηράν ήθικήν ένόουν έκείνας τάς γνώσεις όπου επιζητεί ή παρούσα Πραξις.

"Αρθρ. 13. "Ενα Διάταγμα Γενικόν τής εσωτερικής του Σπουδαστηρίου Διευθύνσεως, έπικυρωμένον από τήν Τελεσιουργόν Διοίκησιν, θα διορίσει τους τρόπους τής σπουδής, τής πειθαρχίας, και τής οικονομίας του Σπουδα­

στηρίου. Εις αυτό το Διάταγμα θα προσδιορισθούν ή φύσις και ό αριθμός των μαθημάτων, όπου οί μαθηταί χρεωστούν ν' άκροάζωνται, τόσον εις το Κατάστημα τούτο, όσον και εις τήν Άκαδημίαν.

"Αρθρ. 14. Ή Διοίκησις θα λάβη επιμελή φροντίδα να διορίση ενα τόπον έπιταύτοΰ μέσα εις τό Κατάστημα, δια τήν κατοικίαν των υποτρόφων, με σκοπόν τοΰ να είναι ύπό τήν άμεσον έπαγρύπνισιν των ιδίων των διδασκά­

λων, και υποκείμενοι εις έκείνας τάς πειθαρχίας οπού απαιτεί ό χαρακτήρας, τον όποιον έχουν σκοπόν να άναδεχθοΰν.

"Αρθρ. 15. Ή Διοίκησις θά φροντίσει εις τό έξης δι' όλα τα πρέποντα μέτρα, ώστε εκείνοι όπου εύγαίνουν από τό ειρημένον Σπουδαστή ριον, άφ' ού τελειώσουν τήν άγωγήν των μ' εύχαρίστησιν των διδασκάλων, καθώς θά διορισθή άπό τα Διατάγματα, και άφ' ού εμβουν εις τό ίερατείον, νά προβλέ­

πονται με εφημερίας και άλλα 'Εκκλησιαστικά επαγγέλματα εις τάς διαφό­

ρους Νήσους, και νά διορίζεται δι' αυτούς ενα σιτηρέσιον άρκετόν δια τήν ευπρεπή των ύποστήριξιν.

"Αρθρ. 16. Τα μαθήματα πού ανήκουν εις τό Σπουδαστήριον τούτο, θά διδάσκωνται άπό άξιους διδασκάλους, οί όποιοι θά μισθόνονται άπό τήν Διοίκησιν, και θά εκλέγονται άπ' αυτήν πάνω εις συστατικά τής Διευθυντικής Επιτροπής.

"Αρθρ. 17. θ ά διορισθή ένας 'Επιστάτης με άνάλογον μισθόν, ό όποιος θά ενεργεί υπό των διορισμών τής Διευθυντικής 'Επιτροπής, και θά είναι άποκριζάμενος διά τήν έκτέλεσιν τών Διαταγμάτων τής Διοικήσεως, κατά τον τρόπον οπού είς αυτά διορισθή.

"Αρθρ. 18. Οί υπότροφοι στον δρόμον τής σπουδής των, θά είναι είς χρέος νά ένασχολώνται είς τήν σύνθεσιν ομιλιών περί υποκειμένων χρι­

— 613 —

στιανικής ηθικής, τάς όποιας πρέπει να εκφωνούν κατά τον τρόπον όπου θα άποφασισθή.

"Αρθρ. 19. Εις το Σπουδαστήριον θα διορισθούν εξετάσεις εις ανήκον­

τας καιρούς, και κατά τον τρόπον όπου θα διορισθή εις το Διάταγμα περί της εσωτερικής του αύτοϋ διευθύνσεως.

"Αρθρ. 20. Εις το τέλος της εξαετίας, όταν μία τάξις τελείωση τήν σειρά τής σπουδής της, θά γίνεται δι' αυτήν επί παρουσία τής Διοικήσεως, και τών 'Αρχηγών του Κλήρου μία σεμνοπρεπής έξέτασις, εις τήν οποίαν οι υπό­

τροφοι όπου έτελείωσαν τήν σειράν τής εκκλησιαστικής των αγωγής, θά εξετάζονται περί τών διαφόρων εκκλησιαστικών ή εξωτερικών υποκειμένων όπου έδιδάχθησαν.

"Αρθρ. 21. Όσοι τών υποτρόφων κατά τήν είρημένην έξέτασιν άνταπο­

κριθοΟν εις τάς άπανδοχάς τής Διοικήσεως, θά απολαμβάνουν εκ μέρους τής Διευθυντικής 'Επιτροπής, κατά τήν δοκιμασίαν τής Διοικήσεως, διπλώ­

ματα βεβαιωτικά, ότι αυτοί έτελείωσαν τήν σειράν τής χρειστουμένης σπου­

δής, και προσέτι θά απολαμβάνουν και γράμματα βεβαιωτικά από τον έπι­

στάτην και τους δασκάλους περί τής καλής των διαγωγής. Αρθρ. 22. Κατ' αυτόν τον τρόπον θά συσταίνονται άπό τήν Γενικήν

Διοίκησιν εις τάς Τοπικός Διοικήσεις τών Νήσων, εις τάς οποίας ανήκουν, και μέ τό μέσον αυτών εις τους Πανιερωτάτους 'Αρχιερείς με σκοπόν του να γίνη φροντίς υπέρ αυτών, καθώς εϊς τό έξης θά διορισθή.

'Αρθρ. 23. "Εως νά φθάσουν αυτοί εις ήλικίαν νόμιμον δια χειροτονίαν, άφ' ου τελειώσουν τάς σπουδάς των, ή Γενική Διοίκησις θά παίρνει τά αναγ­

καία μέτρα δια νά προβλέπωνται μέ τήν άναγκαίαν ζωοτροφίαν άπό τά θρη­

σκευτικά Καταστήματα τών διαφόρων Νήσων, ή άπό τό Κοινόν θησαυρο­

φυλάκιον, και ένταυτώ θά διορίσει τά χρέη και τά καθήκοντα, εις τά όποια θά υπόκεινται καθ' όλον αυτόν τον καιρόν δια τήν Έκκλησιαστικήν δού­

λευσιν, μέ επί τούτου τής Διοικήσεως άπόφασιν. "Αρθρ. 24. Μέ τον σκοπόν του νά μήν προξενάται σύγχυσις εις τήν σει­

ράν τών Κλάσεων, ή εις τάς ώρας τών μαθημάτων, αί ύποδοχαί νέων υποτρό­

φων δια τό Σπουδαστή ριον, δέν θά ημπορούν νά γίνωνται παρά δύο φοραΐς τον χρόνον, δηλ. εϊς τάς αρχάς τοϋ 'Απριλίου μηνός, και εις τάς αρχάς του 'Οκτωβρίου, έξω άπό τήν περίστασιν εΐδικωτέρας υποδοχής όπου θά απο­

φασίζει ή Διευθυντική 'Επιτροπή κατά τό Διάταγμα. "Αρθρ. 25. 'Εκείνοι μόνοι θά είναι ύποδεκτοί ώς υπότροφοι εις τό Σπου­

δαστήριον, όσοι θά έρχονται συστημένοι άπό τον 'Αρχιερέα εκάστης Νήσου, μέ τήν γνώμην τοϋ Συμβουλίου του, συνθεμένου εις αύλήν Εκκλήσεως, και κατά τους τρόπους και μεθόδους τους έδώ εφεξής διωρισμένους.

"Αρθρ. 26. Όντας άναγκαΐον, οτε ή εκλογή νά πίπτη εις υποκείμενα όχι μοναχά άνεπιλήπτων ηθών, και νοητικής άξιότητος, αλλ' ακόμη και στα­

— 614 —

θερας προφάσεως να μήν οπισθοδρομήσουν από τον 'Ιερόν δρόμον, εις τον όποιον έμβήκαν, δια τοϋτο ό Άρχιερεύς μέ την αύλήν του δέν πρέπει να συ­

σταίνη παρά κείνους μοναχά, όπου έδειξαν δια πολύν καιρόν τήν θεληματι­

κήν και σταθεράν έπιθυμίαν τοΰ να ΐερατεύσουν: όπου εδοσαν αποδείξεις αναμφίβολους των καλών τους ηθών και τρόπων, και εναντίον τών οποίων δέν ευρίσκεται καμμία περίστασις να τους έμποδίζη τήν είσαγωγήν εις το Ίερατείον κατά τους κανόνας της Εκκλησίας.

"Αρθρ. 27. Οί διάφοροι 'Αρχιερείς θα κρατούν ενα έπί ταύτοΰ βιβλίον δια να καταγράφουν τα ονόματα τών συντρεχόντων δια το Σπουδαστή ριον, κατά τήν τάξιν του καιρού όπου ό καθείς παρασταθή.

"Αρθρ. 28. Οί συντρέχοντες, όταν παρρησιάζωνται εις τον 'Αρχιερέα δια να καταγραφθώσι, θα κάμνουν τοϋτο μέ το μέσον μιας αναφοράς, τήν οποίαν θα συντροφεύουν μέ το Βαπτιστίκι, και μέ ένα βεβαιωτικόν τών γο­

νέων ή τών προστατών τους, δηλωτικόν της συγκαταθέσεως εκείνων δια τήν τέτοιαν αυτών άπόφασιν: Και εις κάθε περίστασιν όπου δέν ημπορέσουν να αποκτήσουν το τέτοιον βεβαιωτικόν, ό Άρχιερεύς είναι εις χρέος να έξετάση τάς αιτίας της άπαρνήσεώς των, είς τάς οποίας θα δίδει προσοχήν κατά τάς περιστάσεις. Άντίγραφον της είρημένης αναφοράς θα δίδεται είς τον ίδιο καιρόν άπό τον συντρέχοντα προς τον Έκλαμπρότατον "Υπάρχον της Νήσου δια είδοποίησίν του.

"Αρθρ. 29. Κανείς δέν θα ημπορεί να καταγράφεται είς το βιβλίον ώς συντρέχων, αν δέν έτελείωσετ ούς δεκαέξη χρόνους της ηλικίας του.

"Αρθρ. 30. Ευθύς όπου ό Άρχιερεύς καταγράψη είς το βιβλίον του το όνομα του συντρέχοντος, θα έπαγρυπνή προσεκτικά είς το φέρσιμόν του, και θα τον διορθόνει κάθε φοράν όπου τον εϋρη είς σφάλμα.

"Αρθρ. 31. Οί συντρέχοντες, όπου ήδη κατεγράφθησαν, αν ευρεθούν ένοχοι καμμιας αταξίας, θα κρίνονται άπό τον 'Αρχιερέα τους και άπό τήν αύλήν του, και θα παιδεύονται μέ τήν ποινήν της άποσβήσεως του ονόματος των άπό τό βιβλίον τών συντρεχόντων, ή προς καιρόν ή δια πάντα. Περί της τοιαύτη ςάποφάσεως θα ειδοποιείται λεπτομερώς ό Έκλαμπρότατος 'Ύπαρ­

χος. "Αρθρ. 32. Θα γίνει χρονικά άπό τον 'Αρχιερέα προς τήν Έπιτροπήν,

δια μέσου έκαστου Ύπαρχου, ό κατάλογος όλων τών συντρεχόντων όπου παρεστάθησαν μέσα είς τον χρόνον. Παρομοίως θα στέλνονται τα ονόματα εκείνων τών συντρεχόντων όπου έσβήσθησαν άπό τό βιβλίον ή δια μιας διωρισμένην περίοδον ή δια πάντα, μαζή μέ τάς αιτίας της τοιαύτης άποσβή­

σεως. "Αρθρ. 33. Προτού ένας συντρέχων να έκλεχθή αποφασιστικά άπό τον

'Αρχιερέα δια να σταλθή είς τό Σπουδαστήριον, πρέπει να παραστήση απο­

δεικτικά γράμματα άπό τους δημοσίους διδασκάλους της Νήσου του, όντας

— 615 —

αυτοί άποκριζάμενοι δια αυτά, ότι απέκτησε μίαν άρκετήν γνώσιν της παλαιάς ελληνικής γλώσσας: και αν αυτός έτυχε να κάμη τάς σπουδάς του κοντά εις μερικούς διδασκάλους, τέτοια αποδεικτικά θα γίνονται από τον δημόσιον διδάσκαλον, ύστερα από μίαν έξέτασιν, εις την οποίαν θα ύπο­

βληθή ό συντρέχων, παρόντος του Άρχιερέως. "Αρθρ. 34. Οί διάφοροι 'Αρχιερείς προτού να εκλέξουν και να έξαπο­

στείλουν τόν συντρέχοντα, πρέπει να του βάλουν προ οφθαλμών τον σύδ­

κολον δρόμον της Ίερωσύνης. θά τον κάμουν να σκεφθή προσεκτικά περί τών αποτελεσμάτων μιας έκ μέρους του άστασίας, και θά τόν κάμουν να καταλάβη ότι ή Διοίκησις, προξενόντάς του τα μέσα της αγωγής, απαιτεί ώστε αυτός να μην άλλάξη στοχασμόν, εϊτε εις τόν καιρόν, εϊτε έπειτα άπό την τελείωσιν τής αγωγής του.

"Αρθρ. 35. Ευθύς όπου παρασταθή ένας συντρέχων προς την διευθυντι­

κήν Έπιτροπήν, συντροφευμένος άπό τα αναγκαία αποδεικτικά έκ μέρους του Άρχιερέως και του Ύπαρχου, αύτη θά έπιχειρισθή την έξέτασιν τών απαιτουμένων όπου εκφράζουν τα αποδεικτικά, και προσέτι θά κάνη εις τόν συντρέχοντα τάς αναγκαίας ερωτήσεις περί τής αποφάσεως του τοϋ να ίερα­

τεύση, αί όποΐαι θά καταγραφθούν εις επίτηδες βιβλίον, άφ' οΰ κάμη εις τον συντρέχοντα τάς αναγκαίας εξετάσεις επί παρουσία τών άλλων διδασκάλων περί τής ικανότητος του εις την πάλαιαν Έλληνικήν γλώσσαν, θά ειδοποιεί την Έπιτροπήν περί τοΰ αποτελέσματος, διά να λάβη την πρέπουσα έξου­

σίαν να τόν δεχθή ή νά τόν άποβάλη. "Αρθρ. 36. Κάθε χρόνον εις διωρισμένην ήμέραν ύστερα άπό τάς δημο­

σίας εξετάσεις θά ερωτάται μέ τρόπον έπίσημον, καθείς τών Υποτρόφων, αν εΐναι σταθερός εις τήν άπόφασίν του τοΰ νά ίερατεύση. Αί καταφατικαί αποκρίσεις των, θά καταγράφωνται εις βιβλίον, και θά υπογράφονται άπό τους ιδίους.

"Αρθρ. 37. Κάθε καιρόν οπού ένας 'Υπότροφος, άφ' ου τελείωση τήν άγωγήν του εις τό Σπουδαστήριον, άφήση τόν Ίερατικόν δρόμον όπου ύπε­

σχέθη νά τρέξη, και άκολουθήση άλλας κοσμικός ασχολίας, ό Άρχιερεύς τής Νήσου θά είναι εις χρέος νά ειδοποίηση τήν Έπιτροπήν, και τήν Διοί­

κησιν διά μέσου τοΰ Ύπαρχου περί τής τοιαύτης περιστάσεως, μέ σκοπόν ώστε νά δοθούν αί προσταγαί διά τήν έκτέλεσιν τών προβλέψεων οπού επί επί τούτου εις τό έξης θά διορισθούν.

"Αρθρ. 38. Ή εις γάμον συζυγία κατά τους κανόνας τής επικρατούσης Εκκλησίας, δεν ημπορεί νά υστέρηση τόν Ύπότροφον άπό τό δικαίωμα τοΰ νά 'Ιερωθή έπειτα, και τοΰ νά χαίρεται όλα τα άλλα προνόμια όπου τοΰ δίδονται διά τής παρούσης Πράξεως.

"Αρθρ. 39. Οί διδάσκαλοι τοΰ Σπουδαστηρίου, και μάλιστα ό 'Επιστά­

της, χρεωστούν ατομικώς ή περιληπτικώς νά είδοποιοΰν τήν Έπιτροπήν,

— 616 —

αν κανείς των Υποτρόφων δώση δυνατά σημάδια, ότι δεν έχει την θέλησιν ή δεν τοΰ είναι δυνατόν να έπιμείνη εις τον δρόμον όπου ύπεσχέθη να βά­

διση. Εις τέτοιας περιστάσεις, ή 'Επιτροπή θα προχωρήσει εις τάς θεραπείας με τον τρόπον όπου θα στοχασθή άρμοδιώτερον, και αν εύρη άνίκανον κάθε θεραπείαν, θά άποβάλλη ολόκληρα τον Ύπότροπξν άπό τό Σπουδαστήριον.

"Αρθρ. 40. Κάθε φοράν πού ό αριθμός τών Υποτρόφων δια τάς διαφό­

ρους Νήσους εύρεθή αναπληρωμένος εις τό Σπουδαστήριον, όσοι τών δια­

φόρων Νήσων θελήσουν να εμβουν, πρέπει να προστρέξουν εις τον 'Αρχιε­

ρέα της Νήσου των κατά τον τρόπον όπου διορίζει τό 33ον "Αρθρον, δια νά καταγραφθούν τα ονόματα των. 'Όταν άνοιξη κανείς τόπος, εκείνος όπου καταγραφθή πρώτος, θά έχει τήν προτίμησιν.

"Αρθρ. 41. "Οσοι άπό τους μαθητάς της 'Ακαδημίας, άφ' ού τελειώσουν εις αυτήν, τήν σειράν τών μαθημάτων τους, θελήσουν νά εμβουν εις τό Σπουδαστήριον ώς Υπότροφοι, διά νά Ίερατεύσουν έπειτα, πρέπει νά έχουν επί τούτω Πιστοποιητικόν άπό τό Άκαδημαϊκόν σώμα περί της τελειώσεως της σειράς τών σπουδών τους, και περί τών καλών ηθών τους. Οι τέτοιοι υπεράριθμοι Υπότροφοι δέν θά διατρίβουν εις τό Σπουδαστήριον, παρά δύο ήμισυ μόνους χρόνους, εις τους οποίους θά καταγίνονται μόνον εις τα μαθή­

ματα του Σπουδαστηρίου, θά είναι υποκείμενοι εις όλους τους κανόνας και τάς πειθαρχίας, ωσάν κάθε άλλον Ύπότροφον, και άφ' ού τελειώσουν τήν σειράν της 'Εκκλησιαστικής σπουδής των, θά προβλέπονται άπό τήν Διοί­

κησιν, καθώς και οί τακτικοί Υπότροφοι. Αρθρ. 42. Ευθύς όπου ή παρούσα Πραξις βαλθή εις έργον, ή διευθυν­

τική 'Επιτροπή και ό 'Επιστάτης θά κάμνουν μίαν ερευναν, πόσοι υπότροφοι ευρίσκονται κατά τό παρόν έξακολουθοΰντες τήν σπουδήν των με έξοδα της Διοικήσεως, διά νά γνωρίσουν, ποίοι άπό αυτούς, είναι εύλογος έλπίς, νά ευδοκιμήσουν, και κατά τά ήθη, και κατά τήν καλλιτέρευσιν του νου, καθώς προσέτι, εάν έμοιράσθηκαν εις αυτούς με δικαιοσύνην οί μισθοί όπου δίδονται άπό τήν Διοίκησιν, διά τήν ζωοτροφίαν τους.

"Αρθρ. 43. Τό αποτέλεσμα της τοιαύτης έρεύνης, θά παρρησιάζεται άπό τήν διευθυντικήν Έπιτροπήν, μαζή με τάς παρατηρήσεις της προς τήν Διοίκησιν, διά νά άποφασίζη αυτή περί τοΰ ξεκαθαρίσματος, όπου πρέπει νά γίνη.

"Αρθρ. 44. 'Εάν, μετά τήν ξεκαθάρισιν ταύτην, ό αριθμός τών Υποτρό­

φων όπου απομένει, είναι περισσότερος, ή όλιγώτερος άπό εκείνον όπου διο­

ρίζει ή παρούσα Πρδξις, στέκει εις τήν Διοίκησιν τό νά περισσεύη, ή νά όλιγοστεύη τον προρρηθέντα αριθμόν, κατά τό δον "Αρθρον.

"Αρθρ. 45. Ή Διοίκησις έχει παρομοίως τήν έξουσίαν νά ελευθέρωση εκείνους άπό τους Υποτρόφους, όπου θά ευρεθούν άξιοι μετά τήν έξέτασιν κατά τό 41ον "Αρθρον, και όπου ύπεδέχθησαν προ τοΰ νά βαλθή εις έργον

— 617 —

ή παρούσα Πρδξις, από τά άλλα επιζητούμενα περί της ηλικίας, και περί τών όσων διαλαμβάνει το 12ον και 33ον "Αρθρον.

"Αρθρ. 46. Έως όπου να ήμπορέση να προβλεφθή ό άρδόδιος τόπος δια το τοιούτον Κατάστημα και να συμμαζωχθοϋν οι Υπότροφοι εις μίαν και την αυτήν κατοικίαν, ή Διοίκησις θα άπερνά του κάθε Υποτρόφου, εξω άπό την κατοικίαν, ενα μηνιάτικον, το όποιον ή αύτη Διοίκησις θα τό διαιρεί εις τάξεις, και θα τό προσδιορίζει.

"Αρθρ. 47. Ό 'Επιστάτης, μέ την γνώμηντής διευθυντικής 'Επιτροπής, θα ονοματίζει από τους 'Υποτρόφους τής δευτέρας τάξεως ενα Βιβλιοθη­

κάριον, ενα Ύπομνηματιστήν, και ενα Χαρτοφύλακα, οι όποιοι θα δουλεύουν χάρισμα δια ενα χρόνον.

"Αρθρ. 48. Θα είναι δεκτοί εις τό Σπουδαστήριον, δια να λάβουν μίαν έκκλησιαστικήν άνατροφήν, και όλοι όσοι θέλουν να κάμουν αυτό, χωρίς έξοδα τής Διοικήσεως.

"Αρθρ. 49. Αυτοί θα είναι χρέος να υποτάσσονται μ' όλον τούτο εις τάς πειθαρχίας τοΰ Σπουδαστηρίου, καθόσον αποβλέπουν τά μαθήματα, τάς εξετάσεις, και τον τρόπον τής σπουδής, χωρίς όμως να είναι υποκείμενοι εις τάς ποινάς όπου υπόκεινται οι Υπότροφοι, εάν άφίσουν τον δρόμον όπου έπεχειρίσθησαν.

"Αρθρ. 50. Ά φ ' ού τελειώσουν τήν σειράν τής σπουδής των, κατά τους κανόνας τοϋ καταστήματος, θα λαμβάνουν από τήνΔιευθυντικήν έπιτροπήν, ενα Πιστοποιητικόν περί τής σπουδής των, και ενα άλλο περί τής καλής των διαγωγής όπου έφύλαξαν εις όλην τήν σειράν τής 'Εκκλησιαστικής των ανατροφής. Μέ τά πιστοποιητικά αυτά, κάθε φοράν όπου θελήσουν νά γί­

νουν 'Ιερείς, θα παρρησιάζονται προς τον 'Αρχιερέα, ό όποιος, εάν δεν εχη άλλην έναντιότητα δι' αυτούς, θα εχη τήν έξουσίαν νά τους χειροτονή.

"Αρθρ. 5J. Αυτοί, άφ' ού χειροτονηθούν, θα απολαμβάνουν όλα εκείνα τά προνόμια, ωφελείας, και προτιμήσεις, όπου δίδονται εις τους Υποτρό­

φους όπου έχειροτονήθησαν. "Αρθρ. 52. Κοντά εις τους μαθητάς τοΰ Σπουδαστηρίου, θα είναι δεκτοί

εις άκρόασιν, των μαθημάτων οπού θα παραδίδονται εις τό Κατάστημα και όσοι άλλοι νέοι έχουν καλά ήθη, και έκείνας τάς γνώσεις όπου επιζητούνται από τήν παροΰσαν Πράξιν, εννοουμένου καλώς, ότι αυτοί θά είναι υποκεί­

μενοι εις τους κανόνας, και πειθαρχίας όπου διορίζονται άπό τό Διάταγμα όπου άνωθεν έσημειώθη, εις τό σχολαστικόν και πειθαρχικόν μέρος αυτού, και εις κάθε άλλο μέρος, όπου ημπορεί νά τους άποβλέπη.

"Αρθρ. 53. Ή Παρούσα θά τυπωθή, δημοσιευθή, και σταλθή προς όποιον ανήκει δια τήν έκτέλεσίν της.

Κορφοί, 5 'Ιουνίου 1827

— 6 1 8 ­

Όπως κατάλαβε ό αναγνώστης βασική προϋπόθεση δλων εκείνων πού φοιτούσαν στη σχολή ήταν νά ίερωθοϋν. Ή πράξη αύτη έμεινε μόνο γράμμα του νόμου και τό σπουδαιότερο μετά από τό θάνατο του Γυΐλφορδ τα φτωχά παιδιά, πού τόσο τα υποστήριζε μέ τήν αγάπη του και τα χρήματα του για να σπουδάζουν, έπαψαν νά είναι μαθητές της 'Ιερατικής σχολής. Μόνο παιδιά ευπόρων οικογενειών σπούδαζαν ώς οϊκότροφοι της Διοικήσεως και στο τέλος κανένας δεν πήγαινε νά γίνει ιερέας. Παράλληλα θα δούμε ότι ή Ιερα­

τική σχολή ξέφυγε από τον προορισμό της τελείως μέ αποτέλεσμα ή 'Ιόνιος Βουλή νά προτείνει τό 1854 τό κλείσιμο της.

"Ας λαρακολουθήσουμε όμως τήν πορεία της. Έντεκα χρόνια μετά τήν "Ιδρυση της, ό καθηγητής της 'Ιονίου 'Ακαδημίας Κωνσταντίνος Άσώπιος, στον λόγο του για τήν έναρξη τών μαθημάτων της χρονιάς του 1836 έλεγε τα έξης:

(('Αλλ' ει μέν αϊ μητέρες, κύριοι, μας γεννώσι, μας τρέφουσι και μας δί­

δουσι τήν πρώτην άγωγήν, και ημείς, και αϊ μητέρες και οι πατέρες ημών από της γεννήσεως μέχρι της τελευταίας στιγμής είμεθα πάντοτε υπό τήν Ισχνν τοϋ 'Ιερατείου. Αυτό ευλογεί και καθαρίζει τήν άκάθαρτον γέννησίν μας, μας πλύνει από το προπατορικον αμάρτημα δια τοϋ άγιου βαπτίσματος, μας συν­

δέει εις τον εύγενικώτατον τών ανθρωπίνων συνδέσμων, και καθιστά Ιεράν δια τών ευχών του ενωσιν ή οποία χωρίς τούτου ήθελεν έχει δλα τα χαρακτηριστικά τοϋ κτηνισμοϋ. μας κηρύττει τον λόγον τοϋ Θεοϋ και μας εξηγεί πολλά πάρα τοις φιλοσόφοις ανεξήγητα μυστήρια, ακούει τά αμαρτήματα μας, προσφέρει προς τον πανάγαθον θεον τήν μεσιτείαν του, ύπερ της τούτων αφέσεως, μας παρηγορεί εις θλίψεις και κινδύνους οπόταν ό κοσμικός θεραπευτής, απεγνω­

σμένος περί της ημών σωτηρίας, κλείη τάς βίβλους του και ομόλογη ότι ετε­

λείωσε το είδικόν του έργον, και τελευταΐον μας προετοιμάζει εις τήν τρομεραν διάβασιν ένθα, άφίνοντες δ,τι μας συνδέει με τήν γήν, άποδυόμενοι ώς τά ερπετά τήν λεβηρίδα, άπολείποντες τους συναδέλφους μας πληκτίζοντας και πληκτιζο­

μένους, ύπάγομεν να εϋρωμεν τήν λύσιν πολλών αινιγμάτων τούτου τοϋ κόσμου, αινιγμάτων τοϋ φυσικού κόσμου αν είναι ώς τα είκάζουσιν οι φιλόσοφοι, και αινιγμάτων τοϋ κόσμου τοϋ ήθικοϋ εις τά οποία άποροϋσι και οι σοφοί ως οι άσοφοι. Δια τι π. χ. είναι τόσον πολλή κακ/α και τόσον όλίγη χρηστότης εις τον κόσμον τοϋτον; Aia τι τόσον πολλή μωρία και τόσον όλίγη σύνεσις; και τόσα άλλα δια τι; Πόσον ωραία θέλουν είναι τοιαύτα μαθήματα!

"Οταν λοιπόν απ' αρχής μέχρι τέλους είμεθα υπό τήν δύναμιν τοϋ ιερα­

τείου, εϋκολον είναι να εννοήσω μεν ποίαν ροπήν αυτό έχει προς ημάς. Διδαχή τοϋ ιεροκήρυκος, άπλοϋς λόγος τοϋ πνευματικού εις τήν τελευταιαν στιγμήν τοϋ άνθρωπου, δυνατόν νά παρακίνηση εις άληθινόν ή εις ψευδές αγαθόν, η και εις αληθές κακόν, ώς έχει κρίσεως ή διαθέσεως.

— 619 —

Ταύτα σννιδόντες οι εν τοις πράγμασιν εσύστησαν προ πολλού το Έκκλη­

σιαστικόν Φροντιστήριον δπον ή νεότης των 'Επταννήσων, δημοσίοις άναλώ­

μασι τρεφόμενη και παντοίως θεραπευομένη, εν άνέσει υπό αξίων διδασκάλων διδασκόμενη τα δόγματα και την ίστορίαν της ιεράς ημών πίστεως, και υπό άλλων ωσαύτως αξίων διδασκάλων παιδενομένη την θύραθεν σοφίαν, ετοιμά­

ζεται να πιάση τον τόπον των Ενγενίων, των Θεοτοκίων, των Μηνιατών και πολλών άλλων οϊτινες προ χρόνων ελάμπρυναν τών Έπταννήσων και όλον τον όρθόδοξον κλήρον τών Γραικών. Το καθ ίδρυμα τοΰτο είναι πράγμα καί όνομα το φντηκόμιον τών λογικών φυτειών.

Ή ενεστώτα Κυβέρνησις, φιλοτιμουμενη να μη φανη κατωτέρα τών πρώην, εδωκεν όλην την προστασίαν της εις το Ιερόν τοΰτο καθίδρυμα. άνε­

πλήρωσε τάς ελλείπουσας θέσεις, το επροίκισε με βιβλιοθήκην Ιδιαιτέραν, επρόλαβε πάσαν χρείαν, και το κατέστησε συγκεκροτημένον από όλα εκείνα τα στοιχεία εκ τών οποίων δυνατόν να έλπιση κανείς προκοπήν. Άλλα που είναι οι νέοι ούτοι φωστήρες τοϋ κλήρου; υπομονή, κύριοι, εις δέκα ετη τοιαύτα θαύ­

ματα δέν γίνονται, ίνα φανη Ευγένιος και Θεοτόκης εχρειάσθησαν αιώνες. 'Αρκετοί νέοι εξήλθαν, άλλοι νέοι ετοιμάζονται. Εϊδαμεν τό πρώ>τον λυκαυγές, με τον καιρόν θέλομεν ιδεί και τό λαμπρόν φώς της ημέρας».

Ό Άσώπιος στην ομιλία του εκφράζει μια αισιοδοξία μεγάλη. Πιστεύει ότι για να φανοϋν οί καρποί ενός έργου χρειάζεται χρόνος. 'Ελπίζει λοιπόν δτι ό χρόνος θα φέρει και για την 'Ιερατική σχολή τους καρπούς της.

Δυστυχώς όμως! Δεκαοχτώ χρόνια αργότερα τα πρακτικά της 'Ιονίου Βουλής μας πληροφορούν ότι ή 'Ιερατική Σχολή, ξέφυγε τελείως από τό προορισμό της τόσο, ώστε ό οικουμενικός Πατριάρχης να τήν αφορίσει. "Ας παρακολουθήσουμε όμως τά πρακτικά της 'Ιονίου Βουλής τοϋ έτους 1854. Ή 'Ιόνιος Βουλή έχει συστήσει μιά επιτροπή, με σκοπό να μελετήσει τά θέματα της παιδείας. Ό Λούντσης, μέλος της επιτροπής, λέει για τό ίεροσπουδαστήριο τά εξής:

'Ακολουθούν τά πρακτικά τής Βουλής τοϋ 1854.

((Ή απλή λέξις Ίεροσπουδαστήριον διεγείρει τοιαύτα θρησκευτικά αι­

σθήματα, και εμπνέει τοσούτον σεβασμόν, ώστε νά διστάξη τις νά εγγίξη τοιούτο Κατάστημα, φοβούμενος μήπως επιφέρει έπ αυτού ιερόσυλον χείρα. Όθεν μετά μεγίστης εμβρίθειας επελήφθη ή επιτροπή τοϋ σοβαρού αντικεί­

μενου. Τό κατ' εμέ, παρομοιάζω οιονδήποτε ίεροσπουδαστήριον με στρατιωτι­

κήν σχολήν. Καθώς αύτη σκοπόν έχει νά μορφώνη στρατιώτας ικανούς νά δια­

τηρώσι τήν εσωτερικήν τάξιν, καί νά ύπερασπίζωνται τήν*πατρίδα, είτε απο­

κρούοντες, είτε προσβάλλοντες τον εχθρόν, ούτω και μία εκκλησιαστική Σχολή πρέπει νά μορφώνη εκείνους τους στρατιώτας τοϋ Χριστού, οϊτινες διά τοϋ

— 620 —

παραδείγματος τών αρετών των και δια των δπλων~τοϋ ευαγγελικού λόγου να περιφρουρώσι την θρησκείαν και την δημοσίαν ήθικήν, και να τάς ύπερασπί­

ζωνται κατά των προσβολών της αμάθειας και της ανθρωπίνου πονηρίας. Κα­

θώς εις την στρατιωτικήν σχολ,ήν τα πάντα συντείνουσιν εις το να συνηθίσωσι τους νέους εις την σκληρότητα, εις την πειθαρχίαν τοϋ στρατιωτικού βίου, άπα­

ραλλάκτως και εις το ιεροσπουδαστήριον τα πάντα όφείλουσι να συντελώσιν, ίνα οι μέλλοντες λειτουργοί τοϋ Ύψιστου εξοικειωθώσι με την αυστηρότητα τών ηθών, και με άλας εκείνας τάς θρησκευτικάς και ασκήσεις τα θεοσεβή έργα, όποια απαιτεί το ιερόν ύπούργημα. Τό ιεροσπουδαστήριον, εις πληρεστάτην άντίφασιν με την Ιδέαν της ένιδρύσεως αύτοϋ και με αυτό τό γράμμα τοϋ νόμου, ουδέν τώ>ν τοιούτων περιέχει. "Ως υπάρχει κατά τό παρόν δεν είναι ειμή κατα­

φυγών εις δ εισάγονται παίδες, ol πλείστοι τών οποίων ούδεμίαν εχουσι κλήσιν προς τό ίερατικόν στάδιον, και οι όποιοι είναι οι περισσότεροι τέκνα ευνοουμέ­

νων ή ανταμειβομένων δια προσενεχθείσας, τις οίδεν, εκδουλεύσεις, καί τα όποια κατατάσσονται εις τους ΐεροσπουδαστάς απλώς και μόνον προς εξοικο­

νόμησιν της δαπάνης, ούσης εν τω ίεροσπουδαστηρίω ελαφροτέρας παρά εν τω γυμνασίω. Επειδή οι παίδες ούτοι εις πάν άλλο εμβλέπουσι παρά εις τό ίερα­

τικόν στάδιον, δεν δύναται να θεωρώσι τό ένδυμα, τό όποιον φέρουσιν, ειμή ως στολήν τήν οποίαν μακράν από αυτούς θέλουσι ρίψει, άμα στρέψωσι τα νώτα εις τό Κατάστημα, και ώς εκ τούτου δεν είναι άπίθανον, ότι περιγελοϋσιν εν τη καρό/α αυτών εκείνην τήν στολήν, ήτις ώφειλε να ήναι σεβαστή ώς έμβλημα σεπτού ύπουργήματος. Επομένως.δια τούτο και δι' άλλους λόγους, ή σχολή εκείνη, ήτις έπρεπε να ενριζώνη εις τάς καρδίας τών μαθητών τάς σωτηρίους αρχάς της θρησκείας και της αύστηροτέρας ηθικής ένεκα τά>ν πολλών και αξιο­

ποίνων καταχρήσεων, και ένεκα της παντελούς ελλείψεως της απαιτουμένης τάξεως τείνει τα μέγιστα, εις τό να κλονίση. "Αν παρατηρήσω μεν τήν διανοη­

τικήν εκπαίδενσιν, αντη ουδέν έχει είδικόν, καθότι οι ίεροσπουδασται άκολου­

θοϋσι τα αυτά μαθήματα, όποια και οι ψοιτηταϊ τοϋ γυμνασίου χοιρις να λαμ­

βάνωσι τήν προπαίδειαν εκείνην, δι' ης οιφειλον να προπαρασκευάζωνται εις τήν ύψηλήν θεολογικήν μάθησιν. Περί τούτου παρατηρώ, δτι υπάρχει μεν θεο­

λογική σχολή συγκειμένη εξ ενός καθηγητού, υπάρχει δε επί ψιλώ όνόματι,διότι δεν βλέπω καταγεγραμμένον ούδένα μαθητήν. Τό κατάστημα, ένεκα τοϋ διορ­

γανισμοϋ αύτοϋ, ούτε ηθικώς, ούτε διανοητικώς ανταποκρίνεται εις τον σκοπόν του. προσθέτω δε δτι, ενώ λέγεται φυτώριον μελλόντων ιερέων, ό 'Ιεράρχης ούδεμίαν έχει έπ αύτοϋ ευθείαν δικαιοδοσίαν εν πλήρει παραβιάσει τοϋ νόμου. Θέλω νά υποθέσω δτι τό 'Ιεροσπουδαστήριον, ει και κακώς διωργανισμένον, παράγει μ' δλον τούτο ώφέλειάν τίνα. άλλα και πραγματική αν ήτον ή ωφέλεια αύτη, ήθελε περιορίζεσθαι πάντοτε εις εκείνους τους ολίγους μαθητάς, ελαχί­

στους ώς προς τον εν "Επταννήσω άναγκαιοϋντα αριθμόν τών ιερέων, τό πλεΐ­

­ 621 ­

στον μέρος τών οποίων καταδικάζεται εις την άμάθειαν. Α εν αγνοώ οτι άλλοτε εξήλθον εκ τον καταντήματος όλίγιστοι διάσημοι ιερείς, άλλα άλλοι ήσαν εκεί­

νοι οι χρόνοι, άλλοι οι τότε διδάσκαλοι, άλλη ή θέσις της 'Επτανήσου. Πρόθυμος είμαι να κάμω έντιμον εξαίρεσιν προς όλους τους εξερχόμενους εκ τοϋ Ίερο­

σπουδαστηρίον, αλλά το ομολογώ, δεν ήξιώθην νά ακούσω πολλούς Ιεροκήρυκας τών οποίων ή διδαχή νά ήναι όντως αποστολική.

Ό κ. Βερίκιος λέγει, οτι και τοϋτο άπόδειξις της κακής διδασκαλίας. Ό κ. Λομβαρδός ερωτά εάν ή επιτροπή παρετήρησε διαφοράν τίνα και ώς

προς τήν ήθικήν συμπεριψοράν τών μαθητευομένων. Ό κ. Λούντσης άπαντα, οτι τοντο παρέλειψεν ώς δευτερεύον, και επειδή

δύναται νά χαρακτηρισθή ώς προσωπικότης. Ό κ. Βερίκιος προσκαλεί τον κ. Λούντσην νά φανέρωση και το αίτιον,

το οποίον αντος εν τή επιτροπή ανέφερε, και το οποίον παρεκίνησεν τον Παν­

αγιώτατον Πατριάρχην νά άφορίση το κατάστημα τοϋτο. Ό κ. Λούντσης λέγει, οτι τον λόγον τούτον ονδεμίαν έχει δυσκολίαν νά

έκφραση εις όρθόδοξον Βουλήν. είναι δε ή υπόνοια, ήτις εις όλον τον όρθόδοξον κόσμον διηγέρθη, οτι εν τω ήμετέρω 'Ιεροσπουδαστηρίω δεν παραδίδεται ή πλέον ορθόδοξος διδασκαλία.

Ό κ. Λομβαρδός λέγει, οτι περί τούτου δεν εχομεν υπόνοιας αλλ' απο­

δείξεις. Ό κ. Λούντσης, δυστυχώς, λέγει παραδείγματα τινά, τά όποια ελαβον

χώραν, απέδειξαν τοϋτο. Οι διάφοροι λόγοι, τονς οποίους ελαβον τήν τιμήν νά σας αναφέρω,'παρεκίνησαν τήν επιτροπήν νά παραδεχθή τήν κατάργσηιν τοϋ Ιεροσπουδαστηρίου, αλλ" εν ταύτω εσκέφθη περί τοϋ αν δυνατή ή άναμόρφωσις αντοϋ. Το κατ έμέ, λέγει, τοϋτο είναι αδύνατον. Δύο μεγάλα κακά πάσχομεν εν Έπτανήσω, λειψανδρίαν και άναργυρίαν, επομένως στερούμεθα τών ανδρών εκείνων, οΐτινες απαιτούνται δια τήν παράδοσιν της Θεολογίας, δια της οποίας εις μόνος δεν άρκεϊ. Τοιούτους άνδρας μόλις το έθνος μας έχει ένα ή δύο. "Αν δε εϊς άπάσας τάς επιστήμας ή ημιμάθεια είναι επικίνδυνος, επικινδυνεστάτη και όλεθρία αποβαίνει εις τήν Θεολογικήν μάθησιν)).

Μετά από τήν έρευνα αύτη της επιτροπής τής παιδείας σχετικά με τα σκάνδαλα αυτά καθώς και για τα υπέρογκα έξοδα πού χρειάζονταν για τή λειτουργία τής Ιερατικής σχολής, ή Βουλή αποφασίζει νά ψηφίσει νομο­

σχέδιο με το όποιο ζητάει τήν κατάργηση της. Φυσικά αυτή θα γίνει δέκα χρόνια αργότερα. "Ας δοϋμε όμως τί χρειαζόταν κάθε ίεροσπουδαστής τής Σχολής. Στις 22 Σεπτεμβρίου τοϋ 1856 ό Σταμάτιος Παγκράτης Ίεροσπουδα­

στής υποβάλλει αίτηση νά τοϋ χορηγηθούν τά Βιβλία και τά ροϋχα τής σχο­

λικής του χρονιάς. Επειδή μας πληροφορεί για αρκετά πράγματα τής Ίερα­

— 622 —

τικής Σχολής , όσο και για τα μαθήματα πού διδάσκονταν, τήν παραθέτω ολόκληρη:

((Κέρκυρα τή 22 Σεπτεμβρίου 1856

Προς τον εκλαμπρότατον "Εξαρχον καϊ Πρόεδρον τοϋ ''Έπιχωρίου Συμβουλίου.

Ό υποφαινόμενος ίεροσπουδαστής υπότροφος της τοπικής Κυβερνήσεως, λαμβάνει την τιμήν να αίτηση παρά της εντιμότατης τοπικής Κυβερνήσεως τα ακόλουθα βιβλία και φορέματα τα όποια τον άναγκαιοϋν κατά το ενεστός σχο­

λαστικον έτος και χωρίς των*οποίων δεν δύναται να άκολουθήση τα τακτικά μαθήματα του ως έπεται:

1) Θουκυδίδης, 'Ηρόδοτος και Δημοσθένης, 'Ελληνικά. 2) Κούρτιος, Σαλλούστιος και Κικέρων, Λατινικά. 3) Μίλτων, "Αγγλικά και λεξικόν από της Αγγλικής εις τήν Γραικικήν

γλώσσαν και τό άντίστροφον. 4) Δάντης, Πετράρχης 'Ιταλικά και λεξικόν από τής 'Ιταλικής εις τήν

Γραικικήν γλώσσαν και άντίστροφον. 6) "Αλγεβρα, Γεωμετρία, 'Άτλας γεωγραφικός παγκόσμιος, Γραμματική

Ούλαρίχου Λατινική, Συντακτικόν Ούλαρίζου λατινικόν, Μουσική εκκλησια­

στική, εν Ώρολόγιον δια τήν προσευχήν, εις 'Απόστολος, τέσσαρες λίτραι μελάνης, δεκαπέντε κουϊντέρνα χαρτίον, τρεις δεσμίδες πτεροκόνδηλα, επι­

σκευή τοϋ γραφείου μου, εν μελανοδοχεΐον και δώδεκα πάτενες. Μία ενδυμασία ράσων, τοϋ μεν εσωράσου εριουχίου δια τήν χειμωνώδη

εποχήν τον έτους, τοϋ δε έξωράσου θερινοϋ, εν κοντογούνιον εριούχινον, εν κάλυμμα εριούχινον, δύο ζεύγη υποδημάτων και επισκευή ενός παλαιοϋ, εξ ζευγάρια σκαλτσούνια, μία ζώνη καθημέριός, δύο χειρόμακτρα, δύο ζευγάρια σινδόνια και μία κουβέρτα έριουχία λευκή.

"Οθεν ταϋτα καθυποβάλλων υπ' όψιν τής εντιμότατης Κυβερνήσεως είναι ενελπις δτι όσον τάχιστα θέλει λάβει τά καταλληλότερα περί τοϋ αντικειμένου τούτου αποφάσεων και μέσα.

Τής υμετέρας 'Εκλαμπρότητος Ταπεινός Εύπειθής δοϋλος

Σταμάτιος Παγκράτης Ίεροσπουδαστής»1

Σύμφωνα μέ τήν αίτηση του Παγκράτη πρέπει να παραδεχθούμε ότι ή μόρφωση των ίεροσπουδαστών για τήν εποχή εκείνη ήταν αρκετά σημαντι­

κή . Υ π ά ρ χ ε ι δμως ενα σημείο στο όποιο πρέπει να σταθούμε. Τά έκκλησια­

1. 'Ιστορικό 'Αρχείο Κέρκυρας, Μητροπολίτες, τόμος 63.

— 6 2 3 ­

στικά μαθήματα είναι ελάχιστα ή σχεδόν καθόλου σέ σύγκριση με τά υπό­

λοιπα. Επομένως ήταν μια μεγάλη ευκαιρία για παιδιά νά πάρουν μιάάρκετά μεγάλη εγκυκλοπαιδική μόρφωση, όχι όμως και τήν κατάλληλη θρησκευτι­

κή. Έτσι οί περισσότεροι αποφεύγουν νά ίίερωθοϋν με αποτέλεσμα τό 1860 ό τότε Μητροπολίτης 'Αθανάσιος Πολίτης νά μή μπορεί νά βρει ιερείς γιά τά χωριά της Κέρκυρας και αναγκάζεται νά προτείνει μια άλλη λύση στο πρόβλημα αυτό. Ό 'Αθανάσιος Πολίτης γεννήθηκε στην Κέρκυρα τό 1803. Σπούδασε στην 'Ιόνιο 'Ακαδημία. Τό 1834 άπό αναγνώστης χειροτονήθηκε Διάκος και τό Μάη του 1837 'Ιερέας. Τό 1838 διορίστηκε καθηγητής στην 'Ιόνιο 'Ακαδημία στή θέση τοϋ Κωνσταντίνου Τυπάλδου. Στις αρχές του 1850 χειροτονήθηκε Μητροπολίτης Κέρκυρας. "Ανθρωπος μέ μεγάλη μόρ­

φωση ό Πολίτης προσπαθεί νά τακτοποιήσει τά πράγματα της 'Εκκλησίας. Ένα από τά μέτρα τά όποια πήρε ήταν, νά συμπληρώσει τά κενά των 'Ιερέων στα χωριά, έστω και μέ ανθρώπους πού δέν είχαν τελειώσει τήν Ιερατική Σχολή. Ή Κυβέρνηση αντιδρά σ' αυτήν του τήν απόφαση και ό τότε Έπαρ­

χος της Κέρκυρας 'Ηλίας Βασιλάκης στέλνει στο Μητροπολίτη έγγραφον μέ τό όποιο τον πληροφορεί ότι ή ενέργεια του αυτή βλάπτει και είναι αντί­

θετη μέ τους νόμους τοϋ 'Ιονίου Κράτους. Ό Πολίτης άπαντα μέ ενα χαρα­

κτηριστικό έγγραφο πού δείχνει όλη τήν εικόνα της εποχής του. Τό παρα­

θέτω.

«Άρχιεπισκοπεϊον Κερκύρας Τή 25 'Οκτωβρίου 1860

Έκλαμπρότατε Κύριε Άναγνούς, δσον μοι ενήν, περιεσκεμμένως το άπό 3 'Ισταμένου Νοεμ­

βρίου σ. ν. Ύμέτερον επίσημον, και εμβριθέστερον διελθών τάς'εν αύτφ παρα­

τηρήσεις, ας ή 'Υμετέρα Έκλαμπρότης ηύδόκησεν άπευθύναι μοι, επί των τοϋ λοιπόν έξαιτησομένοιν αδείας ΐερωσύνης, έκρινα χρέος εμον άπαντήσαι ώς ακολούθως:

Γινώσκω καλώς, έκλαμπρότατε, δτι άπό τίνος ήδη χρόνου, είσί τίνες, οϊτινες βλέποντες τα πράγματα υπό το πρίσμα της άκριτοβουλίας και μή διο­

ρώντες, ούτως ειπείν, περαιτέρω της εαυτών σκιάς, φωνασκοϋσι μεμψιμοι­

ροϋντες δτι ο 'Ιερός Κλήρος της εξοχής διατελεί εν άκρα αμάθεια και άπαι­

δενσία (και τις αρνείται τοντο;), και δτι πταίει ή Εκκλησία, ήτις χειροτονεί τοιούτους Ιερείς. 'Αλλ' ερωτώ τούτους τους ζηλωτάς χριστιανούς, πταίει άρα κατά τοντο ή εκκλησία, ή ή Κυβέρνησις, ήτις παρημέλησε και δλη νπτίασε προς τήν εκπαίδευσιν της εξοχής, καταργήσασα και αυτά τα επί Σείτωνος το­

σούτω λυσιτελώς καθιδρυθέντα κεντρικά σχολεία; Και εγώ αυτός, ο το πλείστον τοϋ βίου διανύσας πρώτον μεν σπουδάζων

και διδασκόμενος, είτα δε διδάσκων Ιδία και δημοσία, και ώς εκ τούτου οίος

­ 6 2 4 ­

τε ων και τιμών καϊ έκτιμών την παιδείαν, εγώ αυτός, λέγω, υπέρ πάντα άλλον ομολογώ και κηρύττω και ουδέποτε παύσομαι ομολόγων και κηρύττων δτι ανάγκη πάσα ίνα εχωμεν ιερείς συγκεκροτημένους τα της απαιτουμένης εκ­

κλησιαστικής παιδείας και επομένως άξιους της εντολής και επωνυμίας αυτών, ίνα δια τοιούτων ιερέων κατορθωθή και ή τοϋ λαοϋ θρησκευτική και ηθική μόρφωσις και διάπλασις.

'Αλλά το έπ εσχάτων ληφθέν παρά της Έκλαμπροτάτης Γερουσίας μέ­

τρον τοϋ μηκέτι παρέχειν άδειαν ίερωσύνης, ει μη τοις κεκτημένοις τήν παρά τοϋ νόμου άπαιτουμένην παιδείαν νομίζετε, έκλαμπρότατε, δτι τοϋτο μόνον έξαρκεϊ προς έπίτευξιν τοϋ ποθούμενου σκοποϋ, πολλοϋ γ ε και δει! Μάλιστα ôè εν φόβω ειμί δτι το μέτρον τοϋτο μόνον και μόνον ποιήσει ολέθρια και απαί­

σια αποτελέσματα, ως κατωτέρω ρηθήσεται. Ή υμετέρα 'Εκλαμπρότης κάλλιον εμού γινώσκει δτι οι εν τή ημετέρα

εξοχή λίαν ευάριθμοι εύκτήμονες και δυνάμενοι μεταβήναι εις τήν πάλιν, ίνα διδαχθώσι τά προς τήν ίερωσύνην αναγκαία μαθήματα άπαναίνονται το της ιερωσύνης επάγγελμα, ως μηδαμώς στέργοντες γινόμενοι Ιερείς άπολαμβάνειν δώδεκα ή δεκαεξ ή είκοσι ταλλήρων έτήσιον μισθόν. 'Επομένως δε καταλεί­

πονται προς τοϋτο οι μή εύκτήμονες. "Αλλ' ούτοι κέκτηνται τά μέσα ίνα μετα­

βώσιν είς τήν πάλιν καϊ διατρίψωσιν τρία ή τέσσαρα έτη σπουδάζοντες εξ ίδιων προς έπίκτησιν της απαιτουμένης παιδείας; ουχί βεβαίως.

Έν τοιαύτη δέ καταστάσει πραγμάτων, εκ της εκτελέσεως τοϋ παρά της Έκλαμπροτάτης Γερουσίας ληφθέντος νέου μέτρου, τι άποβήσεται; 'Ιδού τι άποβήσεται, δτι μετ ου πολλών ετών παρέλευσιν, άποβιούντων τών Ιερέων, διότι και ούτοι είσί θνητοί, το πλείστον μέρος της εξοχής καταντήσει είς παν­

τελή ελλειψιν 'Ιερέων. Και τότε αναντίρρητους έπελεύσεται ή αποφράς περί­

στασις τοϋ δράν βρέφη αποθνήσκοντα άβάπτιστα, Χριστιανούς άποβιοϋντας, άνευ εξομολογήσεως και μεταλήψεως τών άχραντων μυστηρίων και εκκομιζον μένους εις τον τάφον άνευ τινός ιερέως τελούντος τήν διατεταγμένην νεκρώσιμος άκολουθίαν, νέους συζώ>ντας μετά γυναικών έν άνόμω σχέσει και κυλιομένου­

είς τον βόρβορον της αμαρτίας, μή δντων Ίερέθ)ν Ινα άρραβωστεφανώσιν αυ­

τούς, και άλλα τοιαύτα απαίσια. Ταύτα, νομίζω, λαβοϋσαι~ύπ δψιν al προ­

λαβοϋσαι Κυβερνήσεις παρέβλεπαν τήν έκτέλεσιν τοϋ τρίτου χαρακτηριστικού τοϋ 31 νόμου τοϋ δευτέρου Κοινοβουλίου, άλλοις γαρ άποφεύγουσαι τήν Σκύλ­

λαν έπιπτον είς τήν Χάρυβδιν. Τότε δε άποβήσεται τελεσφόρον τά παρά της έκλαμπροτάτης Γερουσίας ληφθέν νέον μέτρον, δταν συνάμα χορηγηθώσι τοις χωρικοϊς τά αναγκαία μέσα προς έπίκτησιν της απαιτουμένης παιδείας. Το δε τελεσιουργότερον προς τοϋτο μέσον εστί, κατ' έμήν γνώμην, ή σύστασις και όργάνωσις ιερατικής σχολής έν έκάστω τμήματι της έξοχης, ως έγένετο έν τή ελευθέρα 'Ελλάδι, και ή εκλογή δύο τουλάχιστον διδασκάλων έν εκάστη αυτών, άλλα διδασκάλων διακεκριμένων επί βαθεία γνώσει της παλαιάς Έλλη­

— 625 —

νίκης γλώσσης και επί χρηστότητι βίου, κάί απαγγελλομένων την παράδοσιν της παλαιάς 'Ελληνικής γλώσσης, της κατ εκταοΊν "Ιεράς κατηχήσεως, της Ιεράς καί εκκλησιαστικής 'Ιστορίας και τής αριθμητικής.

Ουδεμία δε αμφιβολία υπάρχει δτι ή σύστασις τοιούτων Ιερατικών σχο­

λών συνάμα τω ληφθέντι νέω μετρώ μεγίστην περιάψει τιμήν και δόξαν τή Κυβερνήσει. 'Αλλ' εάν ή Κυβέρνησις επιμείνη εις το μόνον ληφθέν νέον μέτρον, δπερ, ως προείρηται, ου μόνον εστίν ανεπαρκές, αλλ' εσεται απευκταίοι άτων συνεπειών παραίτιον, εγώ μεν πλύνω τάς χείρας μου, απασα δε ή ευθύνη έστω επί μόνην την Κυβέρνησιν. Ευδοκήσατε, παρακαλώ, άνακοινώσαι το παρόν μου επίσημον τή εκλαμπροτάτη Γερουσία.

Άξιοΰμαι ôè iva υποσημειωθώ Τής υμετέρας Έκλαμπρότητος

Διάπυρος προς Θεον εύχέτης 'Αθανάσιος

Μητροπολίτης Κερκύρας))1

Ή Ιερατική Σχολή τής Κέρκυρας καταργήθηκε το Δεκέμβρη 1865, με νόμο του Ελληνικού Κράτους, μετά τήν ένωση τών νησιών με τήν Ελλάδα. Το πρώτο άρθρον του νόμου για τή διοργάνωση τής εκπαιδεύσεως στα Επτά­

νησα όριζε: "Αρθρον 1: Καταργούνται α) Το άρχοντεΐον τής παιδείας εν Έπτανήσω,

β) Ή 'Ιόνιος 'Ακαδημία, γ) το εν Κέρκυρα ίεροσπουδαστήριον, δ) Το εν Κέρ­

κυρα γυμνάσιον, ε) Τά λύκεια Κερκύρας, Κεφαλληνίας, Ζακύνθου, Λευκά­

δος, 'Ιθάκης, Παξών και Κυθήρων. Έτσι τέλειωσε και ή Τστορία τής πρώτης Ιερατικής Σχολής στα Επτά­

νησα πού με τόση αγάπη δημιούργησε ό Μεγάλος Φιλέλληνας Γυΐλφορδ. Για 41 χρόνια μόρφωσε αρκετούς νέους στα Επτάνησα. Φυσικά μπορεί να μήν έφερε τους καρπούς τους οποίους ό Κωνσταντίνος Άσώπιος ονειρεύτηκε γι' αυτήν. Πρόσφερε όμως μόρφωση. 'Επί πλέον μας έδειξε και μια άλλη πλευρά τής μεγάλης μορφής του Γυΐλφορδ, πού ή μεγάλη του αγάπη για τήν Ελλάδα τον έκανε να φροντίζει για όλα τά είδη τής μορφώσεως τών Ελλήνων. 'Από τή στιγμή πού έγινε ορθόδοξος, το ενδιαφέρον και ή προσο­

χή του στράφηκαν και στην Εκκλησία. Τήν αγάπησε όσο ελάχιστοι ορθό­

δοξοι και τήρησε πιστά τά δόγματα της. Έδειξε πόση μεγάλη ψυχή κρύ­

βονταν μέσα του, μα και πόση ανθρωπιά. "Ας είναι οι λίγες αύτες γραμμές ενα μνημόσυνο του Μεγάλου Φιλέλληνα.

Δημήτριος Καπάδοχος

1. 'Ιστορικό 'Αρχείο Κέρκυρας, 'Ιόνιο Κράτος, τόμος 649. 40

­ 6 2 6 ­

Βοηθήματα πού χρησιμοποίησα για τήν εργασία μου αυτή: 1. Ιστορικά 'Απομνημονεύματα Επτανήσου, υπό Π. Χιώτου, Ζάκυνθος

1874, 77. 2. Ιστορία της Εκκλησίας της Κέρκυρας, Σ. Παπαγεωργίου, Κέρκυρα 1920. 3. Ή 'Ιόνιος 'Ακαδημία, Ντίνου Ko νόμου, διάλεξη στον «Παρνασσό»

1­3­1965. 4. Ή 'Ιόνιος 'Ακαδημία, Γερασ. Σαλβάνου και Βάσως Σαλβάνου, 'Αθήνα

1949. 5. Ελληνική Δημιουργία, 'Ιόνιος 'Ακαδημία, έτος Β' τεύχος 31, 15 Μαΐου

1949. 6. Το 'Ιόνιο Σύνταγμα τοΰ 1817, μετάφραση υπό Πλάτωνος Πετρίδη, Κέρ­

κυρα 1818. 7. Βιογραφικά ιστορικά Υπομνήματα, Α. Παπαδόπουλου ­ Βρετοΰ, 'Αθήνα

1864. 8. Λόγος τού Ίππότου Κωνσταντίνου Άσωπίου εν τη Ίονίω 'Ακαδημία,

Κέρκυρα 1837. 9. Ελληνική Νομοθεσία άπό τοΰ έτους 1833 ­ 1876, Κ. Ζηνοπούλου,

'Αθήναι 1876. 10. Δ. Γρ. Καμπούρογλου, Μνημεία της ιστορίας των 'Αθηναίων, τόμος Αος. 11. Σπ. Π. Λάμπρου, Πρυτάνεως, Λόγος κατά το μνημόσυνο ν Ι. Καποδίστρια,

'Αθήναι 1912. 12. Άττικόν Ήμερολόγιον, εργασία Γ. Ζωχιοΰ, Κωνσταντίνος Άσώπιος. 13. Ιστορικό 'Αρχείο Κέρκυρας, τό τμήμα τών Μητροπολιτών καθώς και

τό τμήμα του Ιονίου Κράτους.

— 627

/" /

,->s *->***■

/Ζ ^ '.< ' r

/ yJp'i" ν *r y*"·"?

'7 ■'/ 71 ' 7 ' /ΛΛ tr' 7 ' '

0f«

/Ut/fi +jf 'U~. *!jf'++t*

t***'«-.'*, S*~

r^ r.' ' , /- r .

t ' ! ' J7'

Oi lei*- <".".'. Af '•Os" ta <τΛρ*' l i ' * A *: '«■-'·♦**

9- <*^UPi

-ί2'-

"Υμνος της 'Ιονίου 'Ακαδημίας

Χ ρ ο ν ι κ α

ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΙΣ ΤΗΣ ΑΛΗΘΕΙΑΣ

(Δελτίον αριθ. 41, 'Οκτώβριος — Νοέμβριος 1979)

Εις το προηγούμενον (3ον) τεϋχος, σελ. 479/80, ύπο τον τίτλον : Κίνησις του Συλ­

λόγου (Δελτίον 40, Ίούλιος­Σ/βριος 1979) διεπράχθη εσκεμμένη κακόβουλος παραχάρα­

ξις της αληθείας δια αναίσχυντου λιβελογραφήματος προσβάλλοντος την μακράν έθνι­

κήν καί πνευματικήν ίστορίαν τοϋ ενδόξου συλλόγου μας. Τοϋτο άφορα συνονθύλευμα ψευδολογιών καί συκοφαντικών διαστρεβλώσεων γεγονότων, συνταχθέν υπό πρώην υπαλλήλου τοϋ Συλλόγου, ήτις είχεν ήδη άπό της 10ης 'Ιουλίου 1979 άπολυθή, άποφάσει της εφορείας διά συρροήν πειθαρχικών παραπτωμάτων.

Ή ιδία πρώην υπάλληλος, δεν έδίστασε, πέραν της έκ προθέσεως κακοποιήσεως της αληθείας, να διάπραξη καί άλλην, εν συνεχεία, άξιόποινον ένέργειαν, ήτοι αυθαιρέτως παραβιάζουσα τό Καταστατικόν του Συλλόγου fcvà σύνταξη καί να εκτύπωση δολίως έμφανίζουσα έαυτήν ώς έκπρόσωπον του Συλλόγου, την έτησίαν «Έκθεσιν Πεπραγμένων τοϋ Παρνασσού έτους 1978/79)) ήτις συντάσσεται υπό της 'Εφορείας καί μόνον, καθ'ο άποκλειστικόν προνόμιον καί καθήκον αυτής, σφετερισθεϊσα μάλιστα ψευδή καί άνύ­

παρκτον τίτλον, ώς δήθεν «Διευθύντριας τοϋ Φιλολογικού Τμήματος τοϋ Παρνασσού». Συκοφαντικοί ψευδολογίαι καί διαστρεβλώσεις γεγονότων καί έγγραφων εις την

ψευδο­εκθεσιν ταύτην, υπερέβησαν πράγματι παν όριον στοιχειώδους ευπρεπείας. 'Επι­

βάλλεται, όθεν ή υπεύθυνος υπό τής νομίμου Εφορείας τοϋ Συλλόγου άποκατάστασις τής αληθείας έπί των λόγων οΐτινες ώδήγησαν εις τήν άπόφασιν τής 29ης Αυγούστου 1979.

ΓΕΝΙΚΗ ΣΥΝΕΛΕΥΣΙΣ ΤΗΣ 4ης ΙΟΥΛΙΟΥ 1979

Ή συνεδρίασις ήρχισε τήν 6.45 μ.μ με τα έξης θέματα : 1) Έγκρισις αποφάσεως 'Εφορείας τής 13ης 'Ιουνίου, λόγω ανυπέρβλητων οίκονο­

μικών δυσχερειών καί άδηρίτου ανάγκης. 2) Έγκρισις πωλήσεως ακινήτων Κληρονομιάς Γ. Πολίτη προς άποπεράτωσιν

2 ημιτελών κτιρίων ιδίας Κληρονομιάς. Κατ' αυτήν ό Πρόεδρος κ. Ι. Θεοδωρακόπουλος εΐπεν : «Τό Ιο θέμα αναφέρεται εις

τήν εγκρισιν τής αποφάσεως τής 'Εφορείας τοϋ ΠΑΡΝΑΣΣΟΥ περί καταργήσεως τοϋ Λυκείου καί τών Φροντιστηρίων Ξένων Γλωσσών, λόγω ανυπέρβλητων οικονομικών δυσχερειών καί άδηρίτου ανάγκης.

Καί τα δύο αυτά σχολεία ίδρύθησαν έπί τής Προεδρίας μου καί μάλιστα κατά πρότασίν μου, όπως καί τό Γυμνάσιον. Μέχρι τής στιγμής εκείνης πού είχα τήν τι­

μήν να ψηφισθώ άπό τήν Γενικήν Συνέλευσιν, ό ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ είχε μόνον τό Δημο­

τικόν Σχολείον. 'Από τής συστάσεως του, δέν είχε άλλα σχολεία. Σήμερα ευρισκόμεθα ενώπιον δυσχερειών οίκονομικών ανυπέρβλητων. Αυτός είναι

ό αντικειμενικός καί μοναδικός λόγος ό όποιος μας ήγαγε είς τήν άπόφασιν αυτήν. Ή άπόφασις αυτή ελήφθη ομοφώνως άπό τήν Έφορείαν καί δέν σας αποκρύπτω δι' έμέ, πά­

λαιαν δάσκαλον, με πολύν πόνον. Αυτήν τήν στιγμήν δοκιμάζω μίαν, θα έλεγα, πικρίαν, ότι ήλθαν στα χέρια μου διάφορα έγγραφα τα όποια θέλουν να μέ διδάξουν να αγαπώ τους νέους. Τό έκαμα σ' όλη μου τήν ζωήν αυτό, καί τό γνωρίζει ό πολύς κόσμος. Άμφι­

— 629 —

σβητώ λοιπόν εις οιονδήποτε το δικαίωμα να μου δώση μαθήματα αγάπης προς τους νέους.

Σας είναι γνωστόν το όλον έργον τοϋ ΠΑΡΝΑΣΣΟΥ. Βεβαίως ό τομεύς του σχο­

λείου είναι ενα μέρος τοϋ έργου αυτού, άλλα έφθάσαμεν εις άδιέξοδον οίκονομικόν. Έάν εχω τους αριθμούς ακριβώς είς το νοϋ μου, νομίζω ότι το Λύκειον μόνον μας επιβαρύνει μέ 2.800.000 δρχ. το χρόνο. Δεν τα εχομεν πλέον τα χρήματα αυτά, τί να κάνωμε; Δεν μπορούμε να κάνωμε τίποτα. Αυτός είναι ό λόγος δια τον όποιον έφθάσαμε είς αυτήν τήν άπόφασιν. Συνάδελφοι, καί, όπως είπα, μέ πολύν πόνον και όχι άπο άλλα ελατήρια. Εχο­

μεν λευκανθή είς τήν διακονίαν της νεότητος καί δέν είναι δυνατόν να ύπαρξη δι' ημάς άλλο έλατήριον. Είναι τό οίκονομικόν άδιέξοδον καί θέλω αυτό κατηγορηματικώς νά τό τονίσω είς τους Συναδέλφους ότι θα ήμουνα ό τελευταίος ό όποιος θα έφθανε είς αυτήν τήν άπόφασιν, εάν είχα τήν δυνατότητα νά πράξω άλλως».

Ό επί της Οικονομικής Διαχειρίσεως 'Αντιπρόεδρος τοϋ Παρνασσού Καθηγητής καί τ. 'Υπουργός Οικονομικών κ. Ν. Φωτιάς ανέπτυξε δια βραχέων όσα είς εξ συνεχείς συνεδριάσεις της εφορείας (Ίανουάριος­Ίούνιος 1979) εξέθεσε. 'Ιδού εν συνάψει τα πορί­

σματα της μελέτης τών οικονομικών τοΰ Συλλόγου. Τό χρόνιον έτήσιον έλλειμμα τοϋ Παρνασσού συνεχώς ηΰξανε τό χάσμα της οικονομικής διαχειρίσεως του, μέ τον κίνδυνον της οικονομικής καταρρεύσεως σαφώς άπειλοΰντα τήν έπιβίωσιν τοΰ Συλλόγου. Τα μέν έσοδα (έξ ενοικίων οικοδομών, μισθωμάτων αιθουσών καί συνδρομών μελών) νομίμως περιορισμένα ουδέ πόρρωθεν έκάλυπτον τάς δαπανάς, ενώ αί τελευταΐαι, κατακορύφως κατ' έτος αυξανόμενοι, είτε παρέμενον ακάλυπτοι λόγω χρεών προς τό Δημόσιον (φόροι­

χαρτόσημα­ΙΚΑ, παρελθουσών χρήσεων) είτε μερικώς μόνον έκαλύπτοντο δια τρόπων ανορθόδοξων καί ανεπίτρεπτων (χρημάτων έκ κληροδοτημάτων­δανείων άνευ νομίμου εξουσιοδοτήσεως!). Τό όλον διαχειριστικόν πρόβλημα τοϋ Παρνασσού, περιπεπλεγμέ­

νον κατά τρόπον μή έπιδεχόμενον περαιτέρω συνέχισιν, είχε ήδη φθάσει τα 5 1/2 εκα­

τομμύρια δρχ. συσσωρευτικού ελλείμματος δια τό έτος 1979/80. Μετά ενδελεχή άνάλυσιν όλων τών διαθεσίμων — είς μίαν δυστυχώς άνοργάνωτον λογιστική ν ύπηρεσίαν — στοι­

χείων, ή Εφορεία κατά Ίούνιον 1979 κατέληξε είς τήν διαπίστωσιν ότι έπεβάλλετο άμε­

σος καί ριζική περικοπή δαπανών δια τήν ίσοζύγισιν τοΰ προϋπολογισμού. 'Επειδή δε αί πλέον καταθλιπτικοί δαπάναι ήσαν αί τών Σχολείων, καί μεταξύ αυτών ούτε τοΰ Δη­

μοτικού, ούτε τοΰ Γυμνασίου, άλλα τοϋ Λυκείου, άφοΰ έκ τοΰ όλικοΰ ποσοΰ δαπανών τών Σχολείων έκ δρχ. 4.260.000, τό Λύκειον μόνον είχε δαπάνην 2,8 έκατομ. δι' ο παμ­

ψηφεί ή 'Εφορεία προτάσει τοΰ Προέδρου ακαδημαϊκού κ. Ι. Θεοδωρακόπουλου κατά τήν συνεδρίαν τής 13 'Ιουνίου 1979 απεφάσισε τήν κατάργησιν τοΰ Λυκείου μόνον, τό όποιον παρά τάς τεραστίας δαπανάς λειτουργίας του, ελάχιστον μόνον αριθμόν μαθητών εΐχεν, χωρίς καν ούτοι νά προέρχονται έκ τοΰ Γυμνασίου μας ή νά είναι εργαζόμενοι.

Έπηκολούθησε μακρά διαλογική συζήτησις μεταξύ ένίων μελών καί τοΰ Προέδρου, ήτις διήρκεσε μέχρι τής 9ης νυκτερινής, δτε έκ τών ύπερτριακοσίων μελών, λόγω ύπερ­

κοπώσεως είχον ήδη αποχωρήσει σχεδόν άπαντες, πλην 40 οϊτινες εϊχον απομείνει καί αρκετοί έριστικώς έπέμενον είς τήν συνέχειαν μιας άκαρπου καί άσκοπου συζητήσεως, ότε ό κ. Πρόεδρος έζήτησε τήν δι' ονομαστικής κλήσεως διεξαγωγήν ψηφοφορίας, ήτις απέδωσε 24 κατά καί 16 υπέρ τής αποφάσεως τής 'Εφορείας.Άναγγέλων τό αποτέλεσμα τής ψηφοφορίας ταύτης ό κ. Πρόεδρος λόγω τοΰ προκεχωρηκότος τής ώρας καί έκδηλου κο­

πώσεως, ανέβαλε τήν συζήτησιν τών υπολοίπων θεμάτων τής Ημερησίας Διατάξεως καί έκήρυξε τήν λήξιν τής συνεδριάσεως περί ώραν 9.30 μ.μ.

Κατόπιν τής αρνητικής αποφάσεως τής Συνελεύσεως όπως επικυρώσει τήν άπόφασιν τής 'Εφορείας τής 13 'Ιουνίου 1979, ό Πρόεδρος κ. Ι. Θεοδωρακόπουλος συνεκάλεσε αμέ­

σως νέαν Γενικήν Συνέλευσιν, ήτις λόγω τών θερινών διακοπών, δέν ήτο δυνατόν νά συνέλ­

— 630 —

θη ένωρίτερον της 22ας Αυγούστου ή άλλως 29ην Αυγούστου, θέ θέμα μόνον : «'Ανακοι­

νώσεις του Προέδρου σχετικώς προς την άπο 4ην 'Ιουλίου 1979 απόφασιν της Γεν. Συν­

ελεύσεως».

ΓΕΝ. ΣΥΝΕΛΕΥΣΙΣ ΤΗΣ 29ης ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ 1979

ΠΑΡΑΙΤΗΣΕ ΤΗΣ ΕΦΟΡΕΙΑΣ

Ελλείψει απαρτίας την 22α Αυγούστου, ή Γεν. Συνέλευσις συνήλθε την 29ην Αυγού­

στου και ώραν 7 μ.μ., καθ' ην λόγω σοβαρός ασθενείας τοϋ Προέδρου εντολή αύτοϋ, ό 'Αντιπρόεδρος κ. Ν. Φωτιάς άνέγνωσε εις την Γεν. Συνέλευσιν τάς κάτωθι δηλώσεις αύτοϋ ιδιοχείρως υπογεγραμμένος : 'Αξιότιμοι Κύριοι,

Λυπούμαι διότι λόγοι υγείας με εμποδίζουν νά παραστώ κατά την Γενική ν αυτήν Συνέλευσιν, τήν οποίαν και είχα τήν τιμήν να συγκαλέσω.

Σας παρακάλεσα νά συγκεντρωθώμεν έδώ απόψε διότι θέλω νά σας ανακοινώσω ότι μετά τήν απόφασιν της προηγουμένης Γενικής Συνελεύσεως άναφορικώς προς τήν τύχην του Λυκείου και τοϋ Σχολείου των Ξένων Γλωσσών, δέν δύναμαι οϋτε εγώ, οΰτε ή 'Εφορεία νά φέρωμε τήν εύθύνην της Διοικήσεως τοϋ Φιλολογικού Συλλόγου «Παρνασ­

σός». Υποβάλλω, λοιπόν, τήν στιγμήν αυτήν ενώπιον της Γενικής Συνελεύσεως τήν παραίτησίν μου καθώς και τήν παραίτησιν της 'Εφορείας.

Κατά τήν προγενεστέραν Συνεδρίαν ανέπτυξα ενώπιον σας τους λόγους δια τους οποίους ό Παρνασσός δέν δύναται να φέρη το βάρος των εξόδων της λειτουργίας τοϋ Λυ­

κείου και τοϋ Σχολείου Ξένων Γλωσσών διότι δέν υπάρχουν πηγαί άπο τάς οποίας θά ήτο δυνατόν νά ληφθή τό ποσόν τών 3.100.000 δρχ. τό όποιον απαιτείται ετησίως δια τήν λει­

τουργίαν αυτών. "Οταν μέ τήν ψήφον σας ανέλαβα τήν προεδρίαν τοϋ Συλλόγου τά σχολεία δέν υπήρ­

χαν, όπως δέν υπήρχε και τό Γυμνάσιον. Είμαι, λοιπόν, ό ίδιος ό ιδρυτής τών σχολείων και συνεπώς τά αγαπώ και δέν δέχομαι μαθήματα αγάπης προς αυτά από οιονδήποτε άλλον. "Αλλωστε καθ' όλην μου τήν ζωήν ή συναναστροφή μου ή διδακτική μέ τήν νεότητα ήταν αδιάκοπος και εξακολουθεί ακόμη νά είναι.

Ή Γενική Συνέλευσις, ή οποία δέν εδέχθη τήν πρότασιν τής 'Εφορείας καλείται τώρα συμφώνως προς τήν απόφασιν της νά άναλάβη τάς σχετικός εύθύνας. Τό πρόβλημα είναι μέγα και όταν έγεννήθη τοΰτο κατά τήν προηγουμένην Συνεδρίαν τής Γενικής Συν­

ελεύσεως έσκέφθην νά υποβάλω τότε αμέσως τήν παραίτησίν μου ενώπιον σας. Δέν τό έπραξα όμως διότι ήθελα νά επανεξετάσω τήν όλην οίκονομικήν κατάστασιν τοϋ Συλ­

λόγου. 'Από τήν έπανεξέτασιν αυτήν έπείσθην ότι ό Παρνασσός, ώς έχουν σήμερον τά οικονομικά του, δέν δύναται νά φέρη τό βάρος τοϋ Λυκείου και τών Σχολών τών Ξένων Γλωσσών. Είχα άλλοτε αναπτύξει ενώπιον σας ότι θά ή ο ευχής ερ/ον ό Παρνασσός νά εχη ενα πρότυπον κλασσικόν Λύκειον, όπου οί τρόφιμοι αύτοϋ νά διδάσκωνται καλώς τά αρχαία ελληνικά. Ή ιδέα μου αυτή είχε γίνει ευμενώς δεκτή άπο τήν Όλομέλειαν. Τοϋτο όμως δέν είναι δυνατόν νά γίνη σήμερον.

Μετά τήν παραίτησιν, λοιπόν, τής παρούσης 'Εφορείας δέν μένει παρά νά όρίσητε ήμερομηνίαν νέων αρχαιρεσιών, αί όποΐαι θά αναδείξουν τόσον νέαν Έφορείαν, όσον και νέαν Κοσμητείαν.

Θέλω τώρα νά ευχαριστήσω όλα τά αξιότιμα μέλη τής Γενικής Συνελεύσεως δια τήν αγαστή ν συνεργασίαν, τήν οποίαν μοϋ παρέσχον καθ' όλα τά 10 ετη τής παρουσίας μου έπί κεφαλής τοϋ ένδοξου τούτου ιδρύματος. Ήτο δι' έμέ πάντοτε μεγάλη χαρά νά συνερ­ .

— 631 —

γάζωμαι μεθ' υμών, και ώς καλώς γνωρίζετε δεν ελήφθη καμμία άπόφασις καθ' όλον το μακρό διάστημα, σημαντική δια τήν πορείαν τοϋ Παρνασσού, τήν οποίαν να μήν έπε­

κυρώσατε και εγκρίνατε ύμεϊς. Τοϋτο ακριβώς επιβάλλεται άπο το πνεΰμα τοϋ Συλλόγου και άπό το γράμμα τοϋ Καταστατικού.

Τί έγινε κατά τήν δεκαετίαν αυτήν δεν ανήκει εις έμέ να τό εΐπω. Τοϋτο θα το δια­

πίστωση ό ιστορικός τοϋ Συλλόγου. "Ομως δύναμαι να εϊπω ότι διέθεσα άρκετάς άπο τάς δυνάμεις μου εις τήν διακονίαν τοϋ Συλλόγου, τον όποιον δέν θα παύσω να περιβάλλω μέ όλην μου τήν άγάπην και τήν στοργήν.

'Αποχωρών τήν στιγμήν αυτήν άπο τήν προεδρίαν τοϋ Συλλόγου, θέλω να ευχηθώ εις τό ενδοξον αυτό "Ιδρυμα μακροημέρευσιν και εύημερίαν, να ευχαριστήσω άπό καρδίας όλα τα αξιότιμα μέλη της 'Εφορείας, εις όλους δέ υμάς απευθύνω και πάλι τάς ευχαριστίας μου δια τήν μακροχρόνιον συνεργασίαν.

'Ιωάννης Ν. Θεοδωρακόπουλος

Μετά τήν έπίσημον λήξιν τής συνεδριάσεως και τήν άποχώρησιν τοϋ προέδρευσαν­

τος τής Γεν. Συνελεύσεως 'Αντιπροέδρου κ. Ν. Φωτιά, ελάχιστα γνωστά μέλη παρέμει­

ναν και άνακηρύξαντα έαυτά ώς συνεχιζόμενη ν Συνέλευσιν προεκάλεσαν συζητήσεις καί προέβησαν εις δηλώσεις ήκιστα συμβιβαζόμενος μέ τήν παράδοσιν και τό έθνικόν κϋρος τοϋ Συλλόγου.

Ε Π Ι Κ Ή Δ Ε Ι Ο ς Π Ο Υ Ε Ξ Ε Φ Ω Ν Η ς Ε Ο Δ Η Μ . Μ A T ΑΛΑΣ ΠΡΟ ΤΟΥ ΝΕΚΡΟΥ ΤΟΥ ΣΤΡΑΤΗΓΟΥ ΜΑΤ ΑΛΑ ΤΗΝ 13η ν ΝΟΕΜΒΡ. 1979 ΕΙΣ ΤΟ Α' ΝΕΚΡ. ΑΘΗΝΩΝ.

Βρισκόμαστε σήμερα έδώ για να ξεπροβοδίσουμε στο αιώνιο ταξείδι έναν άνθρωπο. Γιατί οί αρετές τοϋ Στρατηγού Ματάλα, ή καλωσύνη του, ή λεβεντιά του, ή αγωνιστικό­

τητα, ή τελειότητα καί ή απόλυτη του άνιδιοτέλεια, πού τόσο αρμονικά συνδυαζόντουσαν στην ωραία του ψυχή δέν μπορεί παρά να είχαν σάν^άποτέλεσμα τον αληθινό άνθρωπο.

'Ακολουθώντας τή Στρατιωτική καρριέρα μπήκε στή Σχολή Ευελπίδων τό 1909 τή στιγμή ακριβώς πού ό Ελληνισμός άρχιζε τήν αναγεννητική προσπάθεια γιά να ξε­

πλύνει τήν ταπείνωση τοϋ 1897. Ό πόλεμος τοϋ 1912 τον βρήκε μαθητή τής τετάρτης τάξεως καί ώς ανθυπασπι­

στής πήρε τό βάπτισμα τοϋ πυρός στο Μπιζάνι. Σαν ανθυπολοχαγός πήρε μέρος στις Μάχες τοϋ Κιλκίς καί τοϋ Λαχανά στον Έλληνοβουλγαρικό πόλεμο τοϋ 1913.

Ό φλογερός καί άδολος πατριωτισμός του αρνήθηκε νά δεχθή τήν ταπεινωτική παράδοση τής 'Ανατολικής Μακεδονίας στους εχθρούς τοϋ Γένους καί σαν λοχαγός πια προχωρεί στην 'Εθνική "Αμυνα. Σέ όλες τις μάχες τοϋ Μακεδόνικου μετώπου δίνει ενα εντυπωσιακό παρόν. Καί όταν ό 'Εθνάρχης Ελευθέριος Βενιζέλος προσπαθώντας νά αυξήσει τους τίτλους τής Ελλάδας είπε ότι ό δρόμος γιά τή Σμύρνη περνάει άπό τήν Ουκρανία, άπο τους πρώτους πάλι ρ Ματάλας μαζύ μέ τον Πλαστήρα και τους άλλους πολεμάρχους έδωσε τό παρόν. 'Ακολουθεί ή Μικρασία καί τό 1920 ό ταγματάρχης πια Ματάλας βρίσκεται στην Κωνσταντινούπολη όταν μετά τή Συνθήκη τών Σεβρών δόθηκε στους Έλληνες ελπίδα ότι πλησιάζει ή ολοκλήρωση τής Μεγάλης 'Ιδέας. Στην πόλη, στο Πατριαρχείο, κάτω άπό τή σκιά τής 'Αγίας Σόφιας παντρεύεται τή μητέρα μου. Ό ολέ­

θριος εκείνος Νοέμβριος τοϋ 1920 καί ή αλλαγή πού δυστυχώς πραγματοποιήθηκε δέν εμπόδισε τό Ματάλα νά ζητήσει νά προσφέρει τις υπηρεσίες του στο Μικρασιατικό μέ­

τωπο. Γιατί δέν υπηρετούσε καθεστώτα καί ανθρώπους ό Ματάλας. Μόνο τήν Ελλάδα.

— 632 —

Ή προσφορά του άπορρίφτηκε με τη δικαιολογία : Δέν θα κάνουμε ενέσεις Βενι­

ζελισμοϋ στο Στρατό. 'Από τους πρώτους πάλι στη στρατιά τοϋ Έβρου πού με την ανασυγκρότηση της

κατάφερε ή Μικρασιατική καταστροφή να μείνει απλώς καταστροφή και όχι αφα­

νισμός της Ελλάδας. Συνεχίζει τή σταδιοδρομία και το 1935, υπηρετώντας στο Παρίσι σαν στρατιωτικός

ακόλουθος, σε ηλικία 44 ετών φοράει τις επωμίδες του Στρατηγού. Στή συνέχεια αναλαμ­

βάνει καθήκοντα Άρχηγοΰ Πυροβολικού τοϋ Α' Σώματος Στράτου. Ό Στρατηγός Ματάλας πιστός στην υψηλή αποστολή τοϋ Στράτου πού τον ήθελε

προστάτη τών Ελευθεριών τοϋ Λαοϋ και όχι κομματικό όργανο οποιουδήποτε καθεστώ­

τος. Ή νοοτροπία του αυτή πού δέν έκανε τίποτε για να τήν κρύβει τον οδήγησε στο τέ­

λος τοϋ 1938 στην αποστρατεία του και συγχρόνως στην εξορία. Στις 28 'Οκτωβρίου τοϋ 1940 παρουσιάζεται στην προβλεπόμενη άπό τό σχέδιο

έπιστρατεύσεως θέση του στην 'Αλεξανδρούπολη. Οί εμπαθείς όμως άνθρωποι πού με βάση τή δική τους μικροψυχία έκριναν τους άλλους, θεώρησαν ότι ό Ματάλας μποροϋσε να αποτελέσει απειλή για τό καθεστώς. Καί τον στέλνουν πίσω. Τό 1945 μέ απόφαση τοϋ Συμβουλίου Επικρατείας, αποκαθίσταται, προάγεται σε αντιστράτηγο καί αποστρατεύ­

εται πάλι μέ τό νόμο περί δετίας εις τους ανωτάτους βαθμούς. 'Εκλέγεται επανειλημμένα πρόεδρος τής Ενώσεως 'Αποστράτων 'Αξιωματικών καί

άπό τό 1964 γίνεται πρόεδρος τοϋ Μετοχικού Ταμείου Στράτου καί τής Γενικής Τραπέ­

ζης εως ότου μια νέα δικτατορία τον απομακρύνει τον'Απρίλιο τοϋ 1967. Ενδιαφέρεται πάντοτε για τα κοινά καί τα τελευταία χρόνια τής ζωής του διοχετεύει τήν πληθωρική του δραστηριότητα καί τον πόθο τής προσ φοράς, προς τό Φιλολογικό Σύλλογο «Παρνασ­

σός» τοϋ οποίου ήταν μέχρι πριν λίγο 'Αντιπρόεδρος. Άποχαιρετοΰμε σήμερα, έναν άπό τους τελευταίους αληθινούς άντρες τής γενιάς

εκείνης, πού έχοντας τή ψυχή τους γεμάτη Ελλάδα πήραν τήν πατρίδα μας άπό τή Μελούνα καί πλησίασαν στην πραγματοποίηση τής Μεγάλης 'Ιδέας, καί δέν είναι δικό τους τό λάθος αν δέν ολοκληρώθηκε.

Κοιμήσου ήσυχος Στρατηγέ. Καμμιά σκιά δέν υπάρχει στή λευκή καί υποδειγματική ζωή σου καί ας είναι ήσυχοι καί όσοι σέ αδίκησαν. Γιατί ή αγαθή καί άδολη ψυχή σου τους έχει συγχωρήσει.

Ήρθε πια ό καιρός να ξεκουραστείς. Κοιμήσου πατέρα μου.

ΜΝΗΜΗ ΑΓΓΕΛΟΥ ΤΕΡΖΑΚΗ1

Για τους ανθρώπους πού εκτιμάς έχεις να μιλήσεις­ φτάνουν οί λόγοι τής αξίας τους, αν βέβαια πιστεύεις στην αξία: «Για να εκτιμήσεις δέν αρκεί να σοΰ τό λένε, πρέπει καί να σ' ενδιαφέρει ή ηθική διδαχή».

Για τους ανθρώπους πού αγαπάς, είναι «φτωχές, πάμφτωχες οί λέξεις μέ τή δειλή συμβατικότητα τής αοριστίας». Για κείνους πού κι εκτιμάς καί αγαπάς κι έχουν φύγει

1. Τα λόγια πού άκολουθοΰν ειπώθηκαν στην Εναρκτήρια Συνεδρία τής Ελλη­

νικής Φιλοσοφικής Εταιρείας, στις 12 Νοεμβρίου 1979.

— 633 —

ανεπίστροφα είναι ίκανό μνημόσυνο να δείχνεις μέσα από κάποιες σκηνές της ζωής τους και κάποια δικά τους γραψίματα την ομόλογη σχέση πνεύματος και χαρακτήρα.

Συναπάντημα στο δρόμο μέ τον "Αγγελο Τερζάκη : αυτός ό «ποντοπόρος της άνυ­

στερόβουλης φιλαλληλίας» είχε γνήσιο το χαιρετισμό, το λόγο τον καλόκαρδο της δυ­

νατής αγάπης πού πραγματώνεται «στην περιφρόνηση προς το θόρυβο, προς τον τύφο, στην απόκρουση όλων τών διακρίσεων και των τίτλων, σέ μια στάση ανώτερης είρωνίας απέναντι σέ κάθε τι πού μετριέται μέ το μέτρο τοϋ αστρονομικού χρόνου». Ό "Αγγελος Τερζάκης ήξερε αυτό πού λίγοι γνωρίζουν σήμερα, πώς «το να επικοινωνούμε μέ τους άλλους μέσω τοϋ εαυτού μας» δέν είναι επικοινωνία, πώς ή αύτοεπαλήθευση αυτή είναι ελλειπτική γνώση.

Κοντά στον "Αγγελο Τερζάκη ένιωθες πώς ό άνθρωπος αυτός πού δέν ήξερε «πλά­

σμα τοϋ κόσμου τοΰ γνωστού μας πιο διψασμένο για αιωνιότητα άπό τον άνθρωπο», αυ­

τός ό «πολίτης τοΰ εικοστού αιώνα, πνευματικός απόγονος τριών­τεσσάρων χιλιάδων χρόνων ανήσυχου στοχασμού» αναλάμβανε μέ όλο του τό είναι και τή δική σου υπαρξια­

κή αγωνία στή στιγμή τής αυθεντικής συνάντησης. Πόσο φτωχαίνουμε όταν χάνονται αυτοί πού δέ νοιάζονται και τόσο για τις επιστημονικές επιδόσεις τις εντυπωσιακές», αλλ' αγρυπνούν να μή μετατραπούν για πάντα οί μύθοι σέ τύπους, «ή μαρμαρυγή τοΰ μυ­

στηρίου στην ψευδαίσθηση τοΰ γνωστοΰ». Ή συζήτηση μέ τον "Αγγελο Τερζάκη, σ' όποιο χώρο καί να γινόταν, οικείο πάντα

άπό τήν αξιοπρεπή φιλικότητα τής παρουσίας του, ήταν ή έμπρακτη όψη τοΰ πιστεύω του πώς «οί ηλικιωμένοι έχουν να διδαχτούν άπό τους νέους όσο οί νέοι άπό τους ηλικιωμέ­

νους». Αυτός πού αρνιόταν κάθε «συναλλαγή, ελαστικότητα, προσχώρηση στίς μεθόδους τοΰ αντιπάλου», ήταν στή φιλική συζήτηση διαλλακτικός καί διαλεκτικός, όπως καί στο στοχαστικό του έργο τίμιος : «δέν μπορείς να εξετάζεις μαθήματα στα όποια δέν έχεις δώ­

σει κάποτε έσύ ό ίδιος εξετάσεις καί μ' επιτυχία». 'Ενάντια στή μάστιγα τής εγωπάθειας είχε τή «διεγερτική ηδονή τής μεταφυσικής περιέργειας» καί τήν αδιάκοπη επαγρύπνηση για τή διάκριση τής αγιότητας άπό τήν άγυρτεία.

Σέ μια εποχή, όπου οί πολλοί είναι παγιδευμένοι άπό τό φαίνεσθαι, ό "Αγγελος Τερ­

ζάκης καί μέ τον προφορικό καί μέ τό γραπτό του λόγο θήτευσε στο ναό τής σεμνότητας. Όταν αντιμετώπιζε φιλοσοφικά έργα χαρακτήριζε τον εαυτό του απλό σχολιαστή «κατά τον τρόπο πού ό κάθε άνθρωπος σχηματίζει εντυπώσεις για θέματα σημαδιακά καί τις λέει άφρόντιστα χωρίς νά δεσμεύει έτσι άλλον άπό τον εαυτό του». Σέ μια εποχή παντο­

γνωστών ό Τερζάκης ονόμαζε τον εαυτό του βέβηλο, όταν έκρινε φιλοσοφικά δοκίμια­

κι αυτό δέν ήταν κάμωμα­ θα τό ονόμαζα σωκρατική είρωνία. Ό Πλάτων κατάγγειλε τους θεατρίνους τής Φιλοσοφίας καί τό «τεχνίον» τους: «άλλοι έπεισελθόντες ανάξιοι»... Ό Τερζάκης κατάγγειλε τήν αθεράπευτη ευτέλεια όλων όσων μετασταθμεύουν σέ μια πίστη, τή διάζευξη δόξας καί ανθρωπιάς καί τήν ασχήμια (τή μή συμμόρφωση μέ τον αισθητικό νόμο απαγόρευε ειδικά στή νεολαία). 'Αντιπαραθέτε σ' αυτά τον αυτοέλεγχο, τήν τραγική στάση : «Στο τραγικό ή χειρονομία είναι πλατειά, ό λόγος υψηλός, τό μέτωπο ορθωμένο· στο κωμικό όλα είναι ζαρωμένα, μικρά κοντόπνοα. Τό μόνο περιθώριο πού έχει δοθεί μέσα σ' αυτή τήν ασυγκράτητη ροή τών πάντων, φαίνεται νά είναι μια στάση, μια ανάσα, μια λεβεντιά».

Μια στάση, μια λεβεντιά είναι ή παρουσία τοΰ "Αγγέλου Τερζάκη στην Πνευματική ζωή μας.

ΑΝΝΑ ΚΕΛΕΣΙΔΟΥ­ΓΑΛΑΝΟΥ δ.Φ.

— 634 —

ΕΟΡΤΑΣΜΟΣ ΤΗΣ ΗΜΕΡΑΣ ΤΩΝ ΗΝΩΜΕΝΩΝ ΕΘΝΩΝ. Την 24ην 'Οκτω­

βρίου 1979 έ.ε. έωρτάσθη υπό τοϋ Φιλολογικού Συλλόγου «Παρνασσός» ή Ήμερα των Ηνωμένων 'Εθνών. Μετά τάς χαιρετιστήριους προσφωνήσεις των Προέδρων των δύο Σωματείων ώμίλησε ό Καθηγητής κ. Βασίλειος Βαλαώρας μέ θέμα : «Ήμεΐς και τα Η ­

νωμένα Έθνη». Ήκολούθησε μουσική έκδήλωσις.

ΕΟΡΤΑΣΜΟΣ 28ης ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ. Τήν 27ην 'Οκτωβρίου έ.ε. έγένετο εις τήν αΐ­

θουσαν τελετών τοϋ Συλλόγου ό εορτασμός της Εθνικής Έπατείου τής 28ης 'Οκτωβρίου. Τον πανηγυρικόν τής ημέρας έξεφώνησεν ό Α' 'Αντιπρόεδρος του «Παρνασσού» κ. 'Αθα­

νάσιος Τομαράς μέ θέμα : «Οί μεγάλες ώρες του 1940­41».

ΔΙΑΛΕΞΕΙΣ ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ ­ ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 1979 ΤΟΥ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΟΥ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΥ ΤΜΗΜΑΤΟΣ. Κατά το χρονικόν διάστημα Όκτωβρίου­Δεκεμβρίου 1979 έγένοντο αϊ ακόλουθοι διαλέξεις πρωτοβουλία τοϋ Φιλολογικού και 'Αρχαιολογικού Τμήματος τοϋ «Παρνασσού».

1η διάλεξις, τήν 16ην Νοεμβρίου: Όμιλητής ό επίτιμος Γυμνασιάρχης και μέλος τής Ενώσεως τών 'Αποφοίτων τής Ριζαρείου Σχολής κ. Ν ί κ ο ς Κ α ρ υ τ σ ι ώ τ η ς , μέ θέμα : «Ή μεφάφρασις τής 'Αγίας Γραφής και τα Ευαγγελικά».

2α διάλεξις, τήν 27ην Νοεμβρίου: Όμιληταί οί κ.κ. ' Ε μ μ α ν ο υ ή λ Π ρ ω τ ο ­

ψ ά λ τ η ς μέ θέμα : «Ό ιστορικός συγγραφεύς», ' Α π ό σ τ ο λ ο ς Μ α γ γ α ν ά ρ η ς μέ θέμα : «Ό λογοτέχνης» και Π α ν . Χ ρ ο ν ό π ο υ λ ο ς , μέ θέμα : «Ό δημοσιογράφος». Τιμητική έκδήλωσις δια τα 40 έτη δημοσιογραφίας, ιστορίας και λογοτεχνίας τοϋ 'Αν­

δρέα Σκανδάμη.

3η διάλεξις, τήν 4ην Δεκεμβρίου : Όμιλητής ό 'Αξιωματικός έ.ά., Συγγραφεύς κ. Δ η μ ή τ ρ ι ο ς Μ α τ ά λ α ς μέ θέμα : «Σκέψεις και συμπεράσματα άπό τις ναυμαχίες τών Βαλκανικών πολέμων».

4η διάλεξις, τήν 14ην Δεκεμβρίου : Όμιλητής ό διδάκτωρ 'Ιατρικής τοϋ Πανεπι­

στημίου 'Αθηνών κ. Χ ά ρ η ς Γ. Μ α σ ο ύ ρ α ς , μέ θέμα : «Ή γονιμοποίηση «in vitro» (στο σωλήνα) και οί δυνατότητες της». Ήκολούθησε προβολή κινηματογραφικής ταινίας τής Mrs Brown Daughter (Τό παιδί τοϋ Σωλήνα). Ταινία ομιλούσα εις Άγγλικήν. Ταυ­

τόχρονος άπόδοσις εις Έλληνικήν.

ΔΙΑΛΕΞΕΙΣ ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ­ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 1979 ΤΟΥ ΦΥΣΙΟΓΝΩΣΤΙΚΟΥ ΤΜΗ­

ΜΑΤΟΣ. Κατά τό χρονικόν διάστημα Όκτωβρίου­Δεκεμβρίου 1979 έγένετο ή κάτωθι διάλεξις, πρωτοβουλία τοϋ Φυσιογνωστικοϋ Τμήματος τοϋ «Παρνασσού».

1η διάλεξις, τήν 26ην Νοεμβρίου : Όμιληταί οί κ.κ. Λ. Κ α τ σ ι λ ά μ π ρ ο ς , μέ θέμα : «Αί συμβάσεις και τό ήθος τών αρχαίων Ελλήνων ιατρών», Κ. Γ. Π ο υ ρ ν α­

ρ ό π ο υ λ ο ς , μέ θέμα : «"Ενας Έλλην ιατρός τοϋ ΙΖ' αιώνος διακονήσας εις τήν Ία­

τρικήν, τα Γράμματα και τήν Πολιτικήν», Α. Λ ο χ α ΐ τ η ς,­Κ. Γ. Π ο υ ρ ν α ρ ό π ο υ ­

λ ο ς, μέ θέμα : «Ό υποσπαδίας εις τους αρχαίους Έλληνας Ιατρούς, Ά λ. Α. Μ α ρ α ­

σ λ ή ς , μέ θέμα : «Ή νόσος τοϋ Βασιλέως Αλεξάνδρου».

— 635 —

ΜΟΥΣΙΚΑΙ ΕΣΠΕΡΙΔΕΣ. Εις τα πλαίσια τών καλλιτεχνικών και κοινωνικών εκδη­

λώσεων τοϋ Φιλολογικού Συλλόγου «Παρνασσός» δια τα μέλη και τάς οικογενείας αυτών, ώργανώθησαν, επιμέλεια τοϋ Φιλολογικού και 'Αρχαιολογικού Τμήματος, αί κάτωθι μουσικοί εσπερίδες :

30 'Οκτωβρίου : Συναυλία πιάνου, τσέλλο με τους Δ ί τ η Π ά ν ο υ , πιάνο, Έ λ ι α Β ο υ τ σ α ρ α , πιάνο, Ν ί κ ο Κ α ρ α ν α σ ό π ο υ λ ο , τσέλλο, με έργα Bach, Beethoven, Gluck, Rubinstein, Fauré, Saint­Saëns, Schubert­Liszt, Liszt.

20 Νοεμβρίου : Μουσική βραδυά με το Τρίο G. Schneider (βιολί), J. Goritzki (Βιο­

λοντσέλλο) καί D. Levine (πιάνο) μέ έργα Mozart, Beethoven, Brahms.

ΠΙΝΑΞ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΤΟΥ ΚΑ' ΤΟΜΟΥ (1979) (κατ' άλφαβητικήν σειράν τών συγγραφέων)

Β α κ α λ ο π ο ύ λ ο υ Κ ω ν σ τ α ν τ ί ν ο υ Ά π. , "Αγνωστοι αντιπρόσωποι Σελ. τοϋ Έϋνάρδου στην επαναστατημένη Ελλάδα στα 1826 (Μελέτη) 545­573

Β α λ α ώ ρ α Β α σ ι λ ε ί ο υ , 'Αγροτική Ελλάς (Μελέτη) 128­138 Β ο υ τ σ ί ν ο υ ­ Κ ι κ ί λ ι α Μ α ρ ί α ς , Ό 'Απόλλων στην Αίνειάδα τοϋ Βερ ­

γιλίου (Μελέτη) 293­298 Β ρ α ν ο π ο ύ λ ο υ Έ π α μ ε ι ν ώ ν δ ο υ Α., Ή Εύβοια στον αγώνα τοϋ 1821

(Μελέτη) 299­311 Γ ε ω ρ γ α λ α ­ Π ρ ι ο β ό λ ο υ Σ τ έ λ λ α ς , Ό λατινομαθής λόγιος των κρητι­

κών κωμωδιών τοϋ ΙΖ' αΙώνα (Μελέτη) 473­477 Γ ι α ν ο υ λ ί δ ο υ Κ α λ λ ι ό π η ς , Ή διασάφησις της κοινής καταλήξεως και

τοϋ κοινοΰ γένους ώς έπί τών προϊστορικών πινακίδων όντων τής αρχαιότη­

τος (Μελέτη) 574­576 Δ ά φ ν ο υ Π α ν α γ ι ώ τ η , Πλάτων καί Κάντ (Μελέτη) 262­292 Δ ε μ π ό ν ο υ Ά γ γ ε λ ο ­ Δ ι ο ν ύ σ η , Οικονομικές παροχές καί χρεωστικές

διώξεις στην Κεφαλονιά κατά την μετά τό 1848­1849 περίοδο (Μελέτη) . 507­544 Δ η μ η τ ρ α κ ο π ο ύ λ ο υ Μ ι χ α ή λ Φ., Nietzsche καί Δημόκριτος. "Ενας

χαρακτηρισμός τής 'Ατομικής φιλοσοφίας (Μελέτη) 435­455 E m e r s o n R a l p h W a l d o , 'Ανταμοιβή (Μετάφρασις Μιλτ. Ξιφία) 426­434 Ζ ε γ κ ί ν η ' Ι ω ά ν ν ο υ Έ ρ ρ . , Μήτρος Πέτροβας, ό νικητής τοϋ Βαλτετσίου

(Μελέτη) 112­114 Ζ ε γ κ ί ν η ' Ι ω ά ν ν ο υ Έ ρ . , Ή έκπαίδευσις εις τήν άρχαίαν Ελλάδα (Μελέτη) 400­402 Ζ ε γ κ ί ν η ' Ι ω ά ν ν ο υ Έ ρ . , Επαναστατικά κινήματα τών Ελλήνων κατά

τα ετη 1465­1815 (Μελέτη) 490­494 Θ ε ο δ ω ρ α κ ο π ο ύ λ ο υ ' Ι ω ά ν ν ο υ Ν., Ό 'Αριστοτέλης μέσα στην 'Ιστο­

ρία (Μελέτη) 5­14 Θ ε ο δ ω ρ α κ ο π ο ύ λ ο υ ' Ι ω ά ν ν ο υ Ν., Ή γλώσσα καί τό νόημα της (Με­

λέτη) 161­170 Θ ε ο δ ω ρ α κ ο π ο ύ λ ο υ ' Ι ω ά ν ν ο υ Ν., Σολωμός (Μελέτη) 258­261 Κ α π α δ ό χ ο υ Δ η μ η τ ρ ί ο υ , Ή διδακτορική εξέταση τοϋ Κωνσταντίνου

Τυπάλδου 29 'Ιανουαρίου 1826 (Μελέτη) 405­412 Κ α π α δ ό χ ο υ Δ η μ η τ ρ ί ο υ , Ό Γυΐλφορδ καί ή πρώτη 'Ιερατική Σχολή στα

'Επτάνησα (Μελέτη) 592­627 Κ α ρ α δ η μ η τ ρ ί ο υ Ά ν α σ τ . Κ., Τό σχήμα τοϋ αδύνατου στην αρχαία

καί νέα ελληνική λογοτεχνία (Μελέτη) 67­83

— 638 —

Κ ε λ ε σ ί δ ο υ ­ Γ α λ α ν ο ΰ Ά ν ν α ς , Γίγνεσθαι και είναι στα προσωκρα­

τικά αποσπάσματα (Μελέτη) 460­472 Κ ε φ α λ λ η ν α ί ο υ Ευ γ., Ή προστασία τών αρχαιοτήτων στην «Εφημερίδα

των Αθηνών». 'Επεισόδιο άρχαιοκαπηλείας. (Μελέτη) 413­425 Κ ο ρ ι ν θ ί ο υ ' Ι ω ά ν ν ο υ , Το πτητικό στοιχείο στην Αΐνειάδα τοΰ Βιργιλίου

(Μελέτη) 84­102 Κ ο υ ρ ά κ η Ν έ σ τ ο ρ ο ς , Ή ουσία του κλασικού πολιτισμού (Μελέτη) . . 495­497 Κ ω ν σ τ α ν τ ι ν ί δ ο υ Κ ω ν σ τ α ν τ ί ν ο υ , Ό όρκος άπό απόψεως ψυχο­

λογίας, φαινομενολογίας και φυσιολογίας (Μελέτη) 587­591 Μ ο σ χ ο π ο ύ λ ο υ Θ ε ο δ ό σ η , Ό Ηράκλειτος και ή σύγχρονος σκέψη

(Μελέτη) 403­404 Ν ί κ α Κ ω ν σ τ α ν τ ί ν ο υ Ί . , 'Ανέκδοτες επιστολές τοΰ Κωνσταντίνου καί

τοΰ Δημητρίου Παπαρρηγοπούλου προς τον Κωνσταντίνο Τριανταφύλλη (Μελέτη) 36­46

Ν ι ρ β ά ν α Π α ύ λ ο υ , Λέων Τολστόι (1828­1910) 119­127 Ξ ε ν ό π ο υ λ ο υ Γ ρ η γ ο ρ ί ο υ , Τό έργον του Παπαδιαμάντη 139­150 Ξ η ρ α δ ά κ η Κ ο ύ λ α ς , 'Από τους χρόνους της ληστοκρατίας. 'Αφορισμός

ή φρικτόν έπιτίμιον. Έρευνα σε ιδιωτικά αρχεία (Μελέτη) 456­459

Π α π α θ ω μ ό π ο υ λ ο υ Μ α ν ό λ η , Τοϋ σοφωτάτου Κυροϋ Θεοδώρου του Προδρόμου τα Σχέδη τοϋ μυός (Μελέτη) 377­399

Π α π α Ι ω ά ν ν ο υ ' Α π ο σ τ ό λ ο υ , Ελληνικά παλαιότυπα της Βιβλιοθήκης τοϋ Κλεοβούλου Κέδρου στην Τεργέστη (Μελέτη) 481­489

Π α π α κ ώ σ τ α Γ ι ά ν ν η , 'Οχτώ ανέκδοτα γράμματα τοϋ Στέφανου Νούκα (Μελέτη) 103­111

Π ε λ ε γ ρ ί ν η Θ ε ο δ ο σ ί ο υ Ν., Περί αίτιότητος (Μελέτη) 171­192 Π ε σ μ α ζ ό γ λ ο υ Β α σ ι λ ε ί ο υ , Τά μαθήματα Φιλοσοφίας της Τέχνης

τοϋ Ι. Ν. Θεοδωρακοπούλου (Μελέτη) 115­118 Π ο λ ί τ ο υ ­ Μ α ρ μ α ρ ι ν ο ϋ Ε λ έ ν η ς , Ή εφημερίδα «Ραμπαγάς» καί ή

συμβολή της στην ανανέωση της νεοελληνικής λογοτεχνίας (Μελέτη) . . . 235­257

Π ο υ ρ ν α ρ ο π ο ύ λ ο υ Κ ω ν σ τ α ν τ ί ν ο υ Γ., Έλληνες ιατροί καί σοφοί λόγιοι άπό τό Βυζάντιον εις τήν Άναγέννησιν (Μελέτη) 47­53

Σ α χ ί ν η ' Α π ο σ τ ό λ ο υ , Ή αφηγηματική πεζογραφία τοΰ Πέτρου Χάρη (Μελέτη) 193­220

Σ τ α θ ά τ ο υ Ν ί κ ο υ Γ., Συμβολή στή σύνταξη τοΰ νέου νόμου γιά τον τύπο (Μελέτη) 312­318

Τ ζ ο υ γ α ν ά τ ο υ Ν ι κ ο λ ά ο υ Δ., Ό Κοσμάς ό Αιτωλός καί ή δράση του στην Κεφαλονιά (Μελέτη) 347­376

Τ ο ύ λ Χ ά ρ η Ι., Περί της νοθογενείας τοϋ Λέοντος τοΰ Σοφοΰ (Μελέτη) . . 15­35 Τ ο ύ λ Χ ά ρ η Ι., Διατί δέν έφυγοδίκησεν ό Σωκράτης (Μελέτη) 498­506

Τ σ ι ρ π α ν λ ή Ζ α χ α ρ ί α Ν., Οι Έλληνες φοιτητές στα ευρωπαϊκά Πανε­

πιστήμια καί ή παρουσία τους στην πανεπιστημιακή ζωή της νεώτερης Ελ­

λάδας (1800­1850) (Μελέτη) 321­346

— 639 —

Φ α σ ο υ λ ά κ η Σ τ έ ρ γ ι ο υ . "Αγνωστες αγγελίες εκδόσεως βιβλίων τυπωμένες στην Γαλλία, την 'Ιταλία και την Ελλάδα. Προσθήκες στην «Ελληνική βιβλιογραφία 1800­1863» Β' (Μελέτη) 54­66

Χ α ρ ο κ ό π ο υ Σ π ύ ρ ο υ Α., Κοινωνιολογία και Ιατρική (Μελέτη) 221­234

ΧΡΟΝΙΚΑ

* Ή εκδήλωση στή μνήμη του Διονυσίου Σολωμού 152 * Ά π ο κ α τ ά σ τ α σ ι ς τ ή ς ά λ η θ ε ί α ς . Γενική Συνέλευσις της 4ης Ιουλίου 1979. Γενική Συνέλευσις της 29ης Αυγούστου 1979. Παραίτησις της Εφορείας 428­431 * Εορτασμοί, Διαλέξεις, Μουσικαί Εσπερίδες Όκτωβρίου­Δεκεμβρίου 1979.. 634­635 Άνωνύμως, 'Από την κίνησιν του Συλλόγου ((Παρνασσός» 158­160 Β ρ α ν ο π ο ύ λ ο υ Δ η μ η τ ρ ί ο υ , 'Απολογισμός των Νυκτερινών Σχολών

δια το σχολικόν έτος 1977­78 (τή 26 Νοεμβρίου 1978) 156­158 Γ.Θ.Ζ., της Συντάξεως (Χρονικόν) 151 Γ λ έ ζ ο υ Π έ τ ρ ο υ , Τα βραβεία «Γ. Τσάκαλου» τοΰ Φ.Σ. «Παρνασσός» ('Ο­

μιλία) 154­155 Κ ε λ ε σ ί δ ο υ ­ Γ α λ α ν ο ύ " Α ν ν α ς , Μνήμη "Αγγέλου Τερζάκη 632­633 Μ α τ ά λ α Δ η μ η τ ρ ί ο υ , Επικήδειος προ τοϋ νεκροΰ τοΰ στρατηγού Ματάλα τήν 13ην Νοεμ. 1979 εις τό Α' Νεκροταφεϊον 'Αθηνών 631­632 μ.μ., 'Από τήν κίνησιν τοΰ Συλλόγου «Παρνασσός» 479­480

Σ ο υ λ ο γ ι ά ν ν η Ε υ θ υ μ ί ο υ , Τό Α' τοπικό συνέδριο Ήλειακών Σπουδών, Πύργος 23­26 Νοεμβρίου 1978 152­154

ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ «ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ»

Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι Σ

Α\ «ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ» Φιλολογικών περιοδικον κατά τριμηνίαν έκδιδόμενόν

"Εκαστος τόμος σελ. 650 —Ετησία συνδρομή: δρχ. 400. ·

Β'. ΣΕΙΡΑ ΔΙΑΛΕΞΕΩΝ ΚΑΙ ΜΕΛΕΤΗΜΑΤΩΝ Έξεδόθησαν : 1. Κ ω σ τ ή Π ά λ α μ fi, Ανδρέας Κάλβος, Αθήναι 1969. 2. Κ ω σ τ ή Παλαμά , Ιούλιος Τυπάλδος, Αθήναι 1970. 3. Γ. Τ σ ο κ ο π ο ύ λ ο υ , Οί αδελφοί Σοΰτσοι καί ή πολιτική ποίησις έπί "Οθωνος,

'Αθήναι 1970. 4. Θ. Β ε λ λ ι α ν ί τ ο υ , Πολυλάς, Μαρκορας καί ή Σχολή τής Κερκύρας, 'Αθήναι

1970. 5. ' Ιωάννου Ζ ε ρ β οϋ, 'Ανδρέας Λάσκαράτος, 'Αθήναι 1970. , 6. Δ ι ο ν υ σ ί ο υ Σ*εφάνου , Γεώργιος Τερτσέτης, 'Αθήναι 1971. 7. Ά ρ ι σ τ ο τ έ λ ο υ ς Κ ο υ ρ τ ί δ ό υ, Ή έξέλιξις τοϋ διηγήματος καί μυθιστορή­

ματος μέχρι τής επαναστάσεως καί ό 'Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής ώς διηγηματο­γράφος;'Αθήναι 1972.

8. Α ρ ί σ τ ο υ Κ α μ π ά ν η, Καλλιγάς καί Ζαμπέλιος, Αθήναι 1972. 9. Κ. Παλαμα , Βιζυηνός καί Κρυστάλλης, 'Αθήναι 1973.

10. Α. Μ άτε ση, Ό Σολωμός καί ή Ζάκυνθος, 'Αθήναι 1976. Έκαστον τεύχος δρχ. 20.

Γ . ΣΕΙΡΑ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΩΝ ΔΙΑΤΡΙΒΩΝ 1. Μ. Μ α ν τ ο υ β ά λ ο υ , Τά έν "Ελλάδι πολιτικά γεγονότα τοΰ 1862 καί τα έν τφ

«Παρνασσφ» κατάλοιπα τοϋ Δ. Βούλγαρη, Αθήναι 1971, σελ. 196. Δρχ. 100. 2. Ά ρ. Σ τ ε ρ γ έ λ λ η, Τα δημοσιεύματα των 'Ελλήνων σπουδαστών τοϋ Πανεπιστη­

μίου τής Πάδοβας τον 17ον καί 18ον αΙώνα, 'Αθήναι 1970, σελ. 266. Δρχ. 100. 3. Έ π α μ. Β ρ α ν ο π ο ύ λ ο υ , Ελληνιστική Χαλκίς. Συμβολή είς τήν ίστορίαν των

ελληνιστικών χρόνων τής Χαλκίδος, 'Αθήναι 1972, σελ. 80. Δρχ. 100. 4. Ε ύ γ. Δ α λ λ£ ζ ί ο υ, Καραμανλΐδικα, 'Αναλυτική βιβλιογραφία τουρκόφωνων Ερ­

γων τυπωθέντων"με ελληνικά στοιχεία, Γ', 1866­1900. Έργον βραβευθέν ύπο τής Ακαδημίας Αθηνών, Αθήναι 1973, σελ. 350. Δρχ. 200.

5. Έ π α μ. Β ρ α ν ο π ο ύ λ ο υ, Ή κατά τ&ν Ρωμαίων εκστρατεία τοϋ Άντιόχου τοϋ Γ είς τήν Ελλάδα, Αθήναι 1974, σελ. 110. Δρχ. 100.

6. Χ ρ ί σ τ ο ο Θ ε ο δ ω ρ ά τ ο ύ , Βιογραφία 'Ηλία Ζερβοϋ Ίακωβάτου συντεθεϊσα παρ* αύτοϋ τοϋ Ιδίου, Αθήναι 1974 σελ. κς' Χ 154. Δρχ. 150.

7. Δεσμός» Αφιέρωμα στον Ι. Ν. Θεοδωρακόπουλο, Αθήναι 1975, σελ. 554. Δρχ. 350. 8. Γ ρ α μ μ α τ ι κ ή ς Ά λ α τ ζ ό γ λ ο υ ­ Θ έ μ ε λ η , Πάντων χρημάτων μέτρον άν­

θρωπος. Ή πλατωνική καί ή αριστοτελική μαρτυρία, 'Αθήνα 1976, σελ. 102. Δρχ.,100.