Upload
trinhanh
View
248
Download
11
Embed Size (px)
Citation preview
aWaris saarqivo sammarTvelo
(1923-2015)
გამომცემლობა `უნივერსალი~
თბილისი 2015
2
monografiaSi Seswavlilia aWaris saarqivo sammar-
Tvelos istoriis umniSvnelovanesi sakiTxebi. dokumentu-
ri wyaroebisa da samecniero literaturuli monacemebis
safuZvelze avtorebi cdiloben Seqmnan saarqivo sammar-
Tvelos istoriis erTiani suraTi. naSromSi praqtikulad
pirveladaa warmoCenili saarqivo sammarTvelos uwyveti
istoria, mimoxilulia fondebi da dokumenturi masale-
bis movla-Senaxvis RonisZiebebi.
monografia saarqivo sammarTvelos SedarebiT ufro
srulyofili, uwyveti istoriis gadmocemis pirveli cdaa.
igi karg samsaxurs gauwevs mkvlevarebs, arqivistebs, is-
torikosebs da zogadad saarqivo saqmiT dainteresebul
nebismier mkiTxvels.
wignis avtorebi:
Tamaz futkaraZe, elguja Caganava, naTia beriZe, nazi
nagervaZe, dodo SuSaniZe, mzia surmaniZe, guguli patariZe,
maia rurua, qeTevan iakobaZe, nato qiqava, nazi SaraSiZe.
saredaqcio sabWo: maia ivaniSvili (Tavmjdomare); Ta-
maz futkaraZe (redaqtori); Tengiz cincqilaZe, Tengiz sa-
luqvaZe, jaba beriZe, fridon qardava, maia rurua, qeTevan
iakobaZe, nato qiqava, elguja Caganava, elguja gogiberi-
Ze, eTer naTelaZe, dodo SuSaniZe, medea gorgilaZe, gu-
guli patariZe, nazi nagervaZe, nodar zaqariaZe, avTan-
dil leoniZe, badri ServaSiZe, kaxa daviTaZe, Temur be-
riZe.
recenzentebi: prof. oTar gogoliSvili
ciuri qaTamaZe TinaTin jabadari
© aWaris saarqivo sammarTvelo, 2015
gamomcemloba `universali~, 2015
Tbilisi, 0179, i. WavWavaZis gamz. 19, : 2 22 36 09, 5(99) 17 22 30 E-mail: [email protected] ISBN 978-9941-22-566-6
3
Sesavali
arqivi ,,eris dokumenturi mexsierebaa“. masSi
Tavmoyrilia qveynis istoria, misi Tavgadasavali.
arqivi aris uZvirfasesi saunje, ganZi, sadac isto-
riul, iuridiul, demografiul Tu sxva xasiaTis ma-
salebSi Tavmoyrilia aTaswleulebis manZilze xal-
xis mier dagrovili empiriuli codna da gamocdi-
leba. saarqivo masalebis gareSe SeuZlebelia ama
Tu im xalxis istoriis srulyofili warmoCena. ami-
tomacaa, rom dokumentsacavebs - saarqivo dawesebu-
lebebs yvela qveyanaSi gansakuTrebuli yuradReba
eqceva. igi iyo da aris saxelmwifoebrivi zrunvis
sagani.
aWaris avtonomiuri respublikis mTavrobis saq-
veuwyebo dawesebuleba - saarqivo sammarTvelo erT-
erTi umniSvnelovanesi dokumentsacavi da samecnie-
ro organizaciaa saqarTveloSi, sadac inaxeba 1878
wlis Semdgomi periodis samxreT-dasavleT saqar-
Tvelos istoriis amsaxveli metad saintereso da
unikaluri dokumentebi (2356 fondis 670 222 saqme).
yvela es dokumenti xelmisawvdomia dainteresebul
pirTaTvis, saqmis gasaioleblad ki Seqmnilia samec-
niero-sacnobaro aparati, gzamkvlevi, Tematuri ba-
raTebi, Sedgenilia sacnobaro siebi, Tematuri mimo-
xilvebi. mimdinareobs aqtiuri muSaoba dokumentebis
digitalizaciisaTvis.
aWaris centraluri saxelmwifo arqivis masale-
bis safuZvelze dawerilia araerTi monografia, nar-
kvevi Tu samecniero statia, Tumca sakuTriv arqivis
srulyofili istoriis Seswavla dRemde ver moxer-
xda. winamdebare naSromi am xarvezis Sevsebis mcde-
lobaa. avtorTa koleqtivma gamoTqva mzadyofna, ra-
Ta Tavisi mokrZalebuli wvlili Seitanos am saqme-
4
Si. amasTan didi pativiscemiTa da siyvaruliT gvin-
da movigonoT is adamianebi, romlebmac saintereso
naSromebi dagvitoves saarqivo sammarTvelos isto-
riis sxvadasxva sakiTxebze. upirveles yovlisa unda
aRiniSnos levan kalandariSvilis, sergo tabaRuas,
SoTa TodaZisa da tatiana nefedovas Rvawli, rom-
lebmac 1959 wels Seadgines da gamosces ,,aWaris
assr centraluri saxelmwifo arqivis megzuri“. am
gamocemaSi warmodgenili iyo aWaris saxelmwifo ar-
qivis istoriis zogierTi sakiTxi.
arqivis istoriis calkeuli sakiTxi SedarebiT
ufro farTod iyo warmodgenili nazi noRaidelis
mier 1970 wels Sedgenil naSromSi ,,saarqivo saqmis
ganviTareba aWaraSi“.
mogvianebiT, 1974 wels xelaxla gamoica aWaris
assr centraluri saxelmwifo arqivis ganaxlebuli
,,megzuri“ n. noRaidelis redaqtorobiT, romlis
Semdgenlebi iyvnen aseve cnobili arqivistebi: g. mo-
siZe, s. tabaRua, m. TavaZe, gr. Caganava. 2003 wels
kvlav ganaxlda da axali masalebiT Seivso saxelo-
biTi, geografiuli da sagnobriv-Tematuri saZieble-
biT aRWurvili ,,megzuri“, romlis SedgenaSi monawi-
leobdnen: Salva abaSiZe (redaqtori), mariam Weli-
Ze, dodo SuSaniZe, eTer naTelaZe, nana durgliSvi-
li, maia rurua, inga facureiSvili, guguli andRu-
laZe, nunu skamkoCaiSvili, madona cxadaZe, nazi na-
gervaZe, manana TurmaniZe, ciuri qaTamaZe, naTia mi-
qelTaZe, nino jabniZe, gulnara kakabaZe, rusudan
gogitauri, guguli patariZe da eTer gogiberiZe.
marTalia igi beWduri saxiT ar gamocemula, magram
xelnabeWdis ramodenime egzemplari dResac did
daxmarebas uwevs saarqivo sammarTvelos TanamSrom-
lebsa da istoriis sakiTxebiT dainteresebul
5
mkvlevarebs. ,,megzuris“ Sesaval nawilSi, romlis
avtoria Salva abaSiZe, mokledaa warmodgenili sa-
arqivo sammarTvelos ganvlili gza daarsebidan me-
oce saukunis dasawyisamde. masSi daxasiaTebulia
istoriuli da sabWoTa periodis fondebi. gansakuT-
rebuli mniSvnelobis fondebze Sedgenilia calke
daxasiaTebebi. 2000 - iani wlebis Semdgomi masalebis
,,megzurSi“ Setana Tanamedrove arqivistTa erT-erTi
mniSvnelovanesi amocanaa.
am sakiTxebze saubrisas gverds ver avuvliT
sergo tabaRuas, guguli andRulaZisa da nunu skam-
koCaiSvilis mier Sedgenil cnobars, romelSic war-
modgenilia aWaris saxelmwifo dawesebulebebis is-
toriis sakiTxebi 1921-1946 wlebSi.
saarqivo sammarTvelos istoriis calkeuli sa-
kiTxebi warmoCenilia agreTve ,,arqivistis dRe“-sa
Tu saiubileo RonisZiebebze arqivis TanamSromel-
Ta moxsenebebsa da gamosvlebSi. maT Soris unda
aRiniSnos: gr. piniancis naSromi ,,ИСТОРИЯ АРХИВ-НОГО ДЕЛА ВАДЖАРИИ“ (ass csa, f. 1041, saqme 1883,
furc. 27-39), Salva abaSiZis statia ,,aWaris avtono-
miuri respublikis saarqivo samsaxuri 80 wlisaa“
(gazeTi ,,baTumi“, 2003 w. 8 aprili), gr. Caganavas
,,aWaris assr centraluri saxelmwifo arqivis isto-
ria“ (ass csa, f. 89, an. 1, saqme 279, furc.1-9) da a. S.
aWaris saxelmwifo arqivis Camoyalibebis, doku-
mentebis dakompleqtebis, fondebis Semadgenlobisa
da dokumentebis gamoyenebis sakiTxebs eZRvneba
moskovis saxelmwifo istoriul-saarqivo institu-
tis meeqvse kursis studentis a. karasevas sadiplo-
mo naSromi ,,Центральный государственный архив Аджарс-кой АССР“, romelic Sesrulda 1961 wels (fondi r-
89, an. 1, saqme 138). igive sakiTxebs eZRvneba agreTve
6
imave institutis studentis mayvala TavaZis sadip-
lomo naSromic (ix. ,,aWaris assr centraluri sa-
xelmwifo arqivis istoria, sadiplomo naSromi, baT.
1967). orive sadiplomo naSromi daculia aWaris sa-
arqivo sammarTveloSi.
saarqivo sammarTvelos istoriis sakiTxebis
kvleva gaaqtiurda 2010 wlidan. Jurnal ,,arxeionis“
pirvel nomerSi (baTumi, 2011) daibeWda xaTuna Serva-
SiZis naSromi ,,saarqivo dawesebulebaTa istoriis
zogierTi sakiTxi“. amave nomerSi daibeWda saarqivo
sammarTvelos CamoyalibebasTan dakavSirebuli do-
kumenturi wyaroebic. gamoqveynda agreTve maia ru-
ruas statia ,,veterani arqivistebi (,,arxeioni, 2,
baT. 2011), misive - ,,arqivistTa profesiuli dResas-
waulis istoriisaTvis“ (,,arxeioni“ 3, baT. 2012) da
,,isini qmnidnen saarqivo dargis tradiciebs“ (,,arxei-
oni 7, Tb. 2014), elguja Caganavas naSromi ,,saarqivo
sammarTvelos saqmianobis ZiriTadi mimarTulebebi“
(,,arxeioni 3, baT. 2012), guguli patariZis -,,saarqi-
vo sammarTveloSi daculi fotodokumentebis Semad-
genloba da maTi samecniero mniSvneloba“ (,,arxeio-
ni“ 3, baT. 2012), Tamaz futkaraZis - ,,samecniero-
kvleviTi saqmianoba saarqivo sammarTveloSi“ (,,arxe-
ioni 3, baT. 2012), Tamaz futkaraZisa da nato qiqavas
- ,,saarqivo sammarTvelo - 90“ (,,arxeioni 7, Tb. 2014),
nazi nagervaZis - ,,dawesebulebaTa saeqsperto komi-
siebis muSaobis srulyofis meTodebi“ (,,arxeioni 4,
baT. 2012), naTia mirianaSvilisa da marine itriaSvi-
lis - ,,aWaris arqivis Seqmnis istoriidan“ (samxreT-
dasavleTi saqarTvelo: istoria, arqeologia, eTno-
logia. saerTaSoriso samecniero konferenciis masa-
lebi. Tb. 2012) da a. S. yvela zemoTdasaxelebul
naSromSi sxvadasxva kuTxiTaa warmodgenili saarqi-
7
vo sammarTvelos Camoyalibebis, dakompleqtebis, do-
kumentebis ganTavsebisa Tu arqivis istoriasTan da-
kavSirebuli sxva sakiTxebi.
aRniSnuli gamokvlevebis miuxedavad ver moxer-
xda arqivis uwyveti istoriis Seswavla-damuSaveba,
Tumca arqivistTa dRis wesrigSi araerTxel mdgara
SedarebiT ufro srulyofili istoriis momzadebis
amocana. 1990-ian wlebSi mravaljer daisva es sa-
kiTxi, magram verc maSin moxerxda dasaxuli miznis
ganxorcieleba. saarqivo sammarTvelos ufrosis
movaleobis Semsruleblis Tengiz cincqilaZis 2014
wlis 16 ivlisis N 41 brZanebiT ,,aWaraSi saarqivo
dawesebulebis istoriis daweris da gamocemis miz-
niT Seiqmna saarqivo sammarTvelos istoriis momza-
debisa da gamocemis saredaqcio sabWo“, romlis Se-
madgenlobaSi Sevidnen gamocdili arqivistebi (Ta-
maz futkaraZe, Tengiz saluqvaZe, fridon qardava,
maia rurua, qeTevan iakobaZe, nato qiqava, eljuja
Caganava, elguja gogiberiZe, eTer naTelaZe, dodo
SuSaniZe, medea gorgilaZe, guguli patariZe, nazi na-
gervaZe, nodar zaqariaZe, avTandil leoniZe, badri
ServaSiZe, kaxa daviTaZe, Temur beriZe). brZanebiT
damtkicda saredaqcio sabWos samuSao gegma da gana-
wilda funqciebi.
winamdebare naSromi saredaqcio sabWosa da av-
torebis Tavdauzogavi Sromis Sedegad Seiqmna. igi
araa dazRveuli Secdomebisa da naklovanebebisagan.
wignis avtorebi madlierebiT miiReben nebismier sa-
fuZvlian SeniSvnas da gaiTvaliswineben Semdgomi
muSaobis procesSi.
8
Tavi I
saarqivo saqmis ganviTareba aWaraSi
§1. werilobiTi dokumentebisa da nivTieri masalis
Senaxvis tradiciebi saqarTveloSi
istoria marto warsulis xsovna rodia. igi sa-
fuZvelTa safuZvelia da aqtiuri monawile xvalin-
deli dRisa. mSobliuri siZvelis codnis gareSe Se-
uZlebelia sazogadoebis ganviTarebis kanonzomiere-
baTa gaazreba, momavlis perspeqtivebis dasaxva da
ganxorcieleba. istoriuli ganviTarebis kanonzomie-
rebaTa codnam, siZvelisadmi pativiscemam, tradicie-
bisadmi erTgulebam, TviTgadarCenis uzarmazarma
energiam, sabrZolo SemarTebam ganapiroba ara mar-
to qarTuli sxeulis, aramed qarTveli xalxis Sina-
gani struqturis, Sinagani saxisa da misi sulieri
raobis SenarCuneba. TviTgadarCenisaTvis samiaTas-
wlovani brZolis gzaze qarTvel kacs bevrjer ga-
nucdia gamarjvebiT gamowveuli sixarulica da da-
marcxebiT gancdili mwuxarebac, magram SeZlo dRem-
de moetana Tavisi erovnuli TavisTavadoba. qarTveli xalxis mravalsaukunovani istoriis,
misi gmiruli warsulis, maRalganviTarebuli mate-
rialuri da sulieri kulturis Taviseburebebis Se-
saxeb saubroben nivTieri kulturis Zeglebi, saqar-
Tvelos siZveleTsacavebSi daunjebuli werilobiTi
dokumentebi. istoriis (cxovreba, matiane), istoriuli doku-
mentebis mniSvneloba kargad hqondaT gaazrebuli
Cvens winaprebs. swored amitom iyo, rom jer kidev
adreul saukuneebSi SeuqmniaT siZveleTsacavebi, mu-
9
zeumebi, sxva dawesebulebebi, uzruniaT, rom Cveni
warsuli asaxuliyo qvis filebze, religiuri da
sxva dawesebulebebis kedlebze, mxatvrobaSi, etra-
tebsa Tu qaRaldis foliantebze. swored amis Sesa-
xeb werda akademikosi korneli kekeliZe: ,,Cveni miza-
nia farda avxadoT, ramdenadac SesaZlebelia, qar-
Tvelebis Zvel werilobiT kulturas da vuCvenoT
,,did’’ erebs, romelnic kulturul-tregerebis pre-
tenziebiT gamodiodnen da axlac gamodian, rom Se-
moqmedebiTi unari kulturul-literaturul dargSi
arasdros Seadgenda maTs monopolias da privilegi-
as, rom aseT patara xalxs, rogoric iyo qarTvelo-
ba, aramc Tu mTlianad auTvisebia mowinave kultu-
ris monapovari, Tavisi sakuTari wvlilic Seutania
msoflio kulturisa da literaturis saganZurebSi’’
(saqarTvelos arqivebi:19). werilobiTi dokumentebisa Tu nivTieri masale-
bis Senaxvis tradicia saqarTveloSi Soreuli war-
sulidan iRebs saTaves. jer kidev kolxeTis isto-
riidan cnobilia, rom fazisSi mzis saxelobis taZ-
ris galavanSi uCvenebdnen argonavtebis Ruzas. ro-
maeli moRvawe ariane fazisSi arsebuli siZveleebis
daTvalierebis Semdeg (137 w.) adrianesadmi (romis
imperatori) miweril werilSi aRniSnavs: ,,aq vnaxe
argonavtebis Ruza, romelic Zveli ar meCvena, miuxe-
davad imisa rom igi zomiT didia da Tavisi saxeo-
biT gansxvavdeba axlandeli Ruzebisagan. Uufro me-
tic, argonavtebiseulad SeiZleba miviCnioT aqve da-
culi qvis Ruzis nawilebi’’ (Citaia, 2001:71). Ee. i. fa-
zisSi daculi yofila istoriuli mniSvnelobis niv-
Tebi argonavtebidan arianemde. SesaZloa am nivTeb-
Tan erTad iyo werilobiTi dokumentebic.
10
am cnobidan Cans, rom reas (mzis) taZarSi dacu-
li iyo sxva reliqviebic. niSandoblivia, rom saqar-
Tvelos sxvadasxva kuTxeSi SemorCenilia uZvelesi
gadmocemebi Ruzis arsebobis Sesaxeb. aRsaniSnavia
isic, rom Zvel saberZneTSi ama Tu im RvTaebis saxel-
ze Sewiruli iSviaTi nivTebis Sesanax adgils taZreb-
Si muzeioni ewodeboda (Citaia, 2001:72). savaraudebe-
lia, rom aqve inaxeboda werilobiTi dokumentebic. mogvianebiT msgavsi nivTebi Tu dokumentebi
taZrebsa da eklesiebTan erTad inaxeboda samefo sa-
laroebSi. Aamis Sesaxeb saintereso cnobas gvawvdis
JamTaaRmwereli: ,,garna xuamlisa quabsa romelni id-
va, mcire gamoiRes da gaiyves da ufrosi quabsave
dauteves, xolo jaWv igi saxeldebuli, salamuri
da Tuali igi pativcemuli gurdemli da margaliti
igi didi, romlisa swori aravis – sada uxilavs –
ese samive rusudanis Zesa daviTs mixuda’’ (JamTaaR-
mwereli, 2002:243). Mmematianis mixedviT xvamlis sama-
lavSi daculi iyo samefo salarodan gatanili Zve-
li koleqciebi. aq inaxeboda vaxtang gorgasalis
Cafxuti da jaWvis perangi, Tamar mefis piradi niv-
Tebi (Citaia, 2001:72). saqarTvelos mefis salaroSi
daculi reliqviebis Sesaxeb saubrobs agreTve sul-
xan saba orbeliani vatikanis muzeumis daTvaliere-
bis dros (Citaia, 2001:72). prof. sargis kakabaZis azriT qarTvelebs ukve I
saukuneSi hqondaT arian qarTlis Zis azos mcxeTaSi
mosvlis amsaxveli saistorio Txzuleba (kakabaZe,
1924:28). leonti mrovelis (XI saukune) cnobiT Zv. w.
IV-III ss. mijnaze Seqmnilia pirveli qarTuli anbani:
,,ese farnavaz iyo pirvel mefe qarTlsa Sina qar-
Tlosisa naTesavTagani. Aman ganavrco ena qarTuli
da arRara izraxeboda sxua ena qarTlsa Sina Tvini-
11
er qarTulisa da aman Seqmna mwignobroba qarTuli
(mroveli, 1987:58). ZvelisZvel saistorio tradiciebze dayrdno-
biT saintereso varauds gamoTqvams Teimuraz bato-
niSvili (bagrationi). Mmisi azriT qarTvelebs dam-
werloba hqondaT farnavazamde (qarTuli mwerloba,
1987:10). arsebobs safuZvliani argumentebi vivarau-
doT, rom qristianobis saxelmwifo religiad ga-
mocxadebamde arsebobda qarTuli warmarTuli mwer-
loba, romelic imsxverpla JamTa siavem da Cvenamde
ver moaRwia (javaxiSvili, 1949:235). xalxur leqsebsa da miTologiur gadmocemebSi
arc Tu ise iSviaTad gvxvdeba sityva ,,wigni’’. amira-
nis TqmulebaSi pirdapir weria: ,,TiTebs Sua wigni
edo qaRaldisi’’. ra Tqma unda ,,wigni’’ Semdegdroin-
deli CanarTia, magram mainc mniSvnelovania im Tval-
sazrisiT, rom igi mwignobrobasTanaa dakavSirebu-
li, rac udidesi mniSvnelobis kulturul movlenad
iTvleba (lolaSvili, 1978:10). mwignobroba TavisTa-
vad werasTanaa dakavSirebuli. Aadamianis naazrevis
gadatanas qvebze, qaRaldze, kldesa Tu Tixaze ,,we-
rai’’ ewodeboda, mxolo pirovnebas, visac naazrevi
gadahqonda sxvadasxva sagnebze - ,,damwerali’’. Zvel saqarTveloSi xelnawerebs inaxavdnen da
icavdnen maTi Semqmnelebi. umTavresad saero da sa-
suliero xelisufalni. pr. kesarielis cnobaze day-
rdnobiT ivane javaxiSvili asabuTebs, rom VI sauku-
neSi dasavleT saqarTveloSi – lazikaSi arsebobda
werilobiTi dokumentebis dacva-Senaxvis praqtika
(javaxiSvili, 1926:80). avtori iqve mianiSnebs, rom
mniSvnelovani dokumentebi inaxeboda saWurWleSi,
romelic warmoadgenda rogorc sabuTsacavs, aseve
ganZsacavs. quTaisis ganZ-sabuTsacav saWurWleSi
12
didxans inaxeboda bagrat III-is mier Sedgenili af-
xazTa mefeebis genialogiuri krebuli (saqarTvelos
arqivebi, 25). mkvlevarTa gansakuTrebul interess iwvevs
termini ,,divani’’ (cnobilia, rom eqvTime TayaiSvilma
gamosca bagrat III-is ,,divani mefeTa’’). sparsuli
warmoSobis ,,divani’’ Tavdapirvelad wigns, Canawers
niSnavda, mogvianebiT ki kancelariis, dawesebulebis
mniSvneloba SeiZina (saqarTvelos arqivebi, 26). igi
arqivis mniSvnelobiTac gamoiyeneboda. ,,divani mefeTa’’ bagrat III – is samefo arqivis
damadasturebeli mniSvnelovani dokumentia. saWur-
Wle niSnavs saganZurs, arqivs, romlis paralelu-
rad gamoiyeneboda agreTve sityvebi: godori da dav-
Tarxana (saqarTvelos arqivebi, 26-27). aRniSnuli
terminebi gvxvdeba saistorio dokumentebSi. Mmag.
erT-erT sabuTSi pirdapir weria: ,,Tavisuflebisa
brZaneba konstantinesi da bagratisi’’ miqael memRvi-
mes miuRia samefo arqividan-godoridan (qarTuli
istoriuli sabuTebis korpusi, 1984;19). G,,godori’’ da
,,megodre” araerTxel gvxvdeba ,,xelmwifis karis ga-
rigebaSi’’. megodresTan inaxeboda sxvadasxva saxis
dokumentebi, saregistracio wignebi, sigelebi, ris-
Tvisac igi iRebda sazRaurs. cnobili frangi isto-
rikosi Aalfred rambo (1842-1905) pirdapir aRniSnavs,
rom bizantiisagan gansxvavebiT IX-X ss. saqarTvelo-
Si hqondaT davTarxanebio (saqarTvelos arqivebi,
28). aRniSnuli dawesebulebis arseboba mtkicdeba
vaxtang VI – is ,,dasturlamali’’ – Tac. XVIII saukuneSi saxelmwifo davTarxana//godo-
ri//sabuTsacavi//arqivi iyo Tbilisis sasaxlis same-
fo palataSi. Eerekle II – is dros davTarxana ad-
gils uTmobs samefo palatas. MmogvianebiT, aRniS-
13
nul dawesebulebas II saukunidan momdinare laTinu-
ri sityva ,,arqivi’’ (dawesebuleba, sadac inaxeboda
saxelmwifo aqtebi) ewoda. saqarTvelos damoukideblobis dakargvis Sem-
deg saarqivo saqmis ganviTarebaSi xdeba cvlilebe-
bi. Yyalibdeba sauwyebo arqivebi (kavkasiis mefis-
nacvlis kancelariis arqivi, amierkavkasiis mTavar-
mmarTeblis kancelariis arqivi da a. S.). dimitri yi-
fianis, ilia WavWavaZisa da sxvaTa iniciativiT XIX
saukunis II naxevarSi yalibdeba qarTvelTa Soris
wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazogadoebis arqivi.
1920 wlis 23 aprils damfuZnebelma krebam miiRo ka-
noni saqarTvelos centraluri samecniero arqivis
daarsebis Sesaxeb, romlis direqtorad damfuZnebe-
li krebis wevri petre geleiSvili dainiSna. amJamad,
qveyanaSi arsebuli werilobiTi dokumentebis didi
nawili Tavmoyrilia saqarTvelos erovnul saxel-
mwifo arqivSi. igi qveynis erT-erTi msxvili samec-
niero dawesebulebaa. mogvianebiT, 1923 w. aprilSi Seiqmna aWaris saar-
qivo sammarTveli, romelmac aseve didi roli Seas-
rula saarqivo saqmis srulyofasa da ganviTarebaSi.
§2. dokumenturi masalebis mdgomareoba aWaraSi saarqivo dawesebulebis Camoyalibebamde
saarqivo saqme saxelmwifoebrivi mniSvnelobis
umniSvnelovanesi dargia. igi emsaxureba qveynis po-
litikur, ekonomikur, samecniero da kulturul in-
teresebs, winaprebis dokumenturi mexsierebis dac-
vas. saarqivo saqmes kulturuli qveynebi yovelTvis
did yuradRebas aqcevdnen, radgan mas didi mniSvne-
14
loba aqvs ara marto ganvlil droTa masalebis
dagrovebisa da Seswavlis mxriv, aramed praqtikuli
TvalsazrisiTac. arqivebis saSualebiT saxelmwifo
erkveva arsebul samoqalaqo-uflebriv urTierToba-
sa da masTan dakavSirebul sakiTxebSi (n. mirianaS-
vili, m. itriaSvili, 2012:47).
XVI-XIX ss. samxreT-dasavleT saqarTveloSi, sa-
kuTriv aWaraSi saarqivo saganZurs istoriuli bedu-
kuRmarTobis gamo miadga mniSvnelovani zarali. do-
kumentebis nawili dazianda an daitaces. 1878 w. 20 ag-
vistos, quTaisSi, TurqeTis komisrebTan dadebuli
pirobebis mixedviT baTumisa da baTumis olqis Sesa-
xeb arsebuli dokumentebi unda darCeniliyo adgil-
ze da gadascemoda axal xelisuflebas, magram es pi-
robebi dairRva. aWaris saqarTvelosTan dabrunebis
Semdeg maTi didi nawili Turqebma gaitaces, nawili
peterburgSi igzavneboda, adgilze darCenili doku-
mentebi ki nadgurdeboda da niavdeboda, radgan ver
moxerxda dokumentebisaTvis Sesaferisi farTis gamo-
naxva. qalaqis Tavis andronikaSvilis mcdelobis miu-
xedavad problema kvlav mougvarebeli darCa. baTumis
samxedro komisris JRentis werilidan irkveva, rom
baTumis samxedro komisariatSi Seqmnila droebiTi
komisia samxedro-istoriuli masalebis Segrovebisa
da klasifikaciisaTvis. samxedro komisari iTxovs
mkacri RonisZiebebis gatarebas, raTa Tavidan iqnes
acilebuli dokumentebis ,,dataceba da gafuWeba”. am
mizniT aRricxvaze unda aeyvanaT arsebuli dokumen-
tebi da sauwyebo arqivebi gadasuliyo droebiTi ko-
misiis gankargulebaSi.
1920-ian wlebamde, arqivebi imyofeboda calkeu-
li uwyebebis da kerZo pirebis gamgeblobaSi. ker-
Zo notariusebi dokumentebs inaxavdnen TavisTan. ba-
15
TumSi iyo agreTve ,,Крепостной Кутаисский нотариальний архив“ (f. i-16, saqme 1, furc. 3; saqme 3, furc. 31). ba-Tumis portis saarqivo dokumentebi inaxeboda por-
tis xis jixurSi, sadac cxovrobda agreTve daraji
qali (f. i-16, s. 23, furc. 73;. aseve a. karaseva ,,aWa-
ris assr centraluri saxelmwifo arqivi“, sadip-
lomo naSromi, baTumi 1961. gv. 3). araa gamoricxu-
li, rom dokumentebis garkveuli raodenoba - sigel-
gujarebi, davTrebi yofiliyo yofili begebis
xelSi, xolo dokumentebi miwis Sesaxeb - meCeTebSi,
Tumca yvela isini berlinis traqtatis Semdeg ga-
ziduli iqna baTumidan. amis miuxedavad, arsebobda
dokumentebis garkveuli raodenoba, romlebSic asa-
xuli iyo ruseT-TurqeTis omamdeli istoria.
ase gamoiyureboda saarqivo masalebi 1921 wels
16
mecxramete saukunis meore naxevarSi ruseTis
imperia daadga kapitalisturi urTierTobebis ganvi-
Tarebis gzas. burJuaziuli urTierTobebis sakiTxe-
bi 1856-1910 ww. aisaxa nikolaevis sabaJos fondis
saqmeebSi. am saqmeebidan SedarebiT saintereso isto-
riul masalas warmoadgenda masalebi, romlebic
exeboda 1856-1878 wlebs. 1878 wlidan gansakuTrebuli
mniSvneloba SeiZina saporto qalaq baTumis poli-
ciis sammarTvelos, sabaJos, fosta-satelegrafo
kantoris, baTumis olqis samxedro gubernatoris
fondebma (a. karaseva, ,,aWaris assr centraluri sa-
xelmwifo arqivi“, sadiplomo naSromi, baTumi 1961.
gv. 3, 4). baTumis municipaluri cxovrebisa da mSeneb-
lobebis istoriis sakiTxebi Tavmoyrili iyo zemoT-
dasaxelebul fondebSi, Tumca iyo qalaqis saTaTbi-
ros da qalaqis mmarTvelobis ori specialuri
fondi. carizmis damxobisa da TurqeTis okupaciis
dasrulebis, aseve ingliselebis baTumidan gasvlis
Semdeg gatacebuli iqna uamravi faseuli dokumenti
(a. karaseva, ,,aWaris assr centraluri saxelmwifo
arqivi“, sadiplomo naSromi, baTumi 1961. gv. 4).
1878 wlidan baTumSi Cndeba sxvadasxva uwyebe-
bis administraciuli da sameurneo dawesebulebebi.
Cveulebrivi garCevebis, kriminalebis Zebnis, danaSa-
ulTan brZolis mizniT saolqo mejlisebTan Seiqmna
sasamarTlo-mejlisebi da policiis mmarTveloba,
Semdgom ki erTmaneTis miyolebiT gaixsna sxva uwye-
bebic: sabaJo, msoflio ganyofileba, fosta, teleg-
rafi da sxva (fondi r-89, an. 1, saqme 253, furc. 13;
aseve, m. TavaZe, aWaris assr-s centraluri saxelmwi-
fo arqivis istoria, sadiplomo naSromi, baT. 1967,
gv. 13). 1888 wlidan baTumSi yalibdeba saqalaqo sa-
TaTbiro da qalaqis mmarTveloba. mogvianebiT kvlav
17
Cndeba rigi dawesebulebebi: baTumis savaWro portis
mmarTveloba, saxelmwifo bankis baTumis ganyofile-
ba, baTumis wodebriv-saadgilmamulo miwis komisia
da a. S. (baTumi da misi Semogareni, 1906:465, rusul
enaze).
baTumis olqis zogierT sauwyebo daweseulebas
Tavisi centri hqonda olqis gareT, ris gamoc Sesa-
bamisi dokumenturi masala igzavneboda Sesabamis
saTavo dawesebulebebSi. mag. baTumis olqSi quTai-
sis sagubernio Jandarmeriis sammarTvelos ufrosis
TanaSemwis kancelaria Tavis saqmeebs agzavnida qu-
Taisis Jandarmeriis arqivSi. baTumis olqis ufrosi
- safabriko inspeqtori 1902 wlisaTvis yvela doku-
ments agzavnida xarkovSi (a. karaseva, ,,aWaris assr
centraluri saxelmwifo arqivi“, sadiplomo naSro-
mi. baTumi 1961. gv. 15.), saxelmwifo bankis baTumis
ganyofilebis masalebi gadaitenes rostovSi, baTu-
mis saolqo mmarTvelobis da mixailovis cixis do-
kumentebi gadaitanes sadgur labinskSi da a. S.
mogvianebiT labinskSi gadatanili dokumentebi ve-
Rar aRmoaCines (m. TavaZe, aWaris assr-s centraluri
saxelmwifo arqivis istoria, sadiplomo naSromi,
baT. 1967, gv. 15).
mas Semdeg, roca baTumis olqi Sevida quTaisis
guberniis SemadgenlobaSi, saarqivo dokumentebi
gadaitanes quTaisSi.
bevri dokumenti ganadgurda pirveli msoflio
omis dros, kerZod maSin, roca TurqeTma daikava ar-
Tvini, baTumis okrugis nawili da imuqreboda mixa-
ilovis cixis da baTumis aRebiT. am dros daiwyo
dokumentebis evakuacia. mag. baTumis saqalaqo dumis
(saTaTbiros) da qalaqis mmarTvelobis saqmeebi ga-
daitanes TbilisSi. mogvianebiT, es dokumentebi
18
garkveuli danakargebiT ukan daabrunes. evakuaciis
dros kvlav ganadgurda dokumentebis nawili (a. ka-
raseva, ,,aWaris assr centraluri saxelmwifo arqi-
vi“, sadiplomo naSromi. baTumi 1961. gv. 16). 1924
wels ganadgurda arTvinis olqis mmarTvelobis ar-
qivi (fondi r-89, an 1, saqme 1, furc. 14). rogorc
Turqma okupantebma, ise ingliselebma gaitanes
uamravi saarqivo dokmumenti, Tumca maTi moqmedebis
amsaxveli masalebi CvenTan ar Semonaxula. 1990-ian
wlebSi moxerxda britanuli dokumentebis aslebis
Semotana. 2010 wlidan ki Semotanili iqna sofiaSi
daculi aWaris istoriis amsaxveli osmaluri doku-
mentebis eleqtronuli versiebic.
msxvili qarxnebis - rotSildis, pitoevas, side-
ridisis, nobelis da sxva sawarmoebis dokumentaci-
asTan erTad gatanili iqna kerZo mflobelobaSi ar-
sebuli (mag. volga-kamis da rusul-aziuri kerZo
bankebis baTumis ganyofilebis arqivi) arqivebic
(asscsa, f. r-89, an. 1, s. 1, furc. 23). dokumentebis na-
wili saqarTvelodan gatanili iqna menSevikuri
mTavrobis emigraciis drosac.
§3. aWaris centraluri saxelmwifo arqivi sabWoTa periodSi
a. aWaris centraluri saxelmwifo arqivis
Camoyalibeba. dokumentebis dakompleqtebis pirveli
Ronisძiebebi
saarqivo saqmis ganviTarebis istoriis sawyis
TariRad saqarTveloSi miCneulia 1920 wlis 23 apri-
li, roca demokratiuli respublikis damfuZnebel-
19
ma krebam miiRo kanoni centraluri samecniero ar-
qivis daarsebis Sesaxeb. respublikis centraluri
samecniero arqivis direqtorad dainiSna damfuZnebe-
li krebis wevri petre geleiSvili (n. mirianaSvili,
m. itriaSvili, 2012:47; suica f.335 an. saq. 7, gv.1). pir-
velad, samefo dawesebulebebis sauwyebo arqivebis
bazaze yalibdeba mTavari istoriuli arqivi. amave
periodSi yalibdeba samxedro-istoriuli arqivi,
mogvianebiT ki (1923-1927 ww.) Zveli aqtebis arqivi, is-
toriul-revoluciuri arqivi, iuridiuli arqivi da
a. S. (a. karaseva, aWaris assr centraluri saxelmwi-
fo arqivi. sadiplomo naSromi. baTumi 1961, gv. 1,2
(rusulad). aseve, fondi r-89, an.1. saqme 138, furc.
1, 2). respublikis centraluri saxelmwifo arqivis
daarsebis Sesaxeb kanonis miReba uaRresad drouli
iyo, radgan upatronobisa da daucvelobis gamo sa-
arqivo masalis udides nawils mospoba emuqreboda.
wiTeli armiis Semosvlas mohyva zogierTi arqivis
ganadgureba, mag. ganadgurda kavkasiis yofili sa-
olqo Stabis arqivi. TviT centraluri arqivis Se-
nobaSic jariskacebis dgomisas bevri saarqivo do-
kumenti sabolood gaqra da ganiavda (n. mirianaSvi-
li, m. itriaSvili, 2012:47).
,,saarqivo saqmis reorganizaciis Sesaxeb” saqar-
Tvelos revkomma 1921 wlis 1 ivliss gamosca dekre-
ti, romlis mixedviT unda gauqmebuliyo saxelmwi-
fo dawesebulebaTa sauwyebo arqivebi. maTi saqmeebi
unda gadascemoda saxelmwifos saerTo saarqivo
fondSi. ,,saarqivo fondis gamgeblobisaTvis“ ga-
naTlebis saxalxo komisariatTan unda daarsebuli-
yo saarqivo sammarTvelo, rogorc ,,misi akademiuri
centris nawili“. saxelmwifo dawesebulebaTa xel-
mZRvanelebs evalebodaT ,,yovelgvari saarqivo saqme-
20
ebi da miwer-mowera, romelic dasrulebulia 1921 w.
Tebervlis 25-mde da mimdinare muSaobis saWiroebas
ar warmoadgens“ gadaecaT saarqivo saqmeTa sammar-
TvelosaTvis, dausrulebeli saqmeebi ki yoveli uw-
yebisaTvis calke debulebiT gaTvaliswinebul
dromde unda darCeniliyo adgilze. saarqivo sammar-
Tvelos werilobiTi nebarTvis gareSe saxelmwifo
dawesebulebebs aekrZalaT dokumentebis mospoba-ga-
nadgureba. dekreti iTvaliswinebda saarqivo doku-
mentebiT sargeblobis gamartivebas (samecniero-
kvleviTi saqmianobis gaaqtiurebis interesebidan ga-
momdinare), amitomac mizanSewonilad miiCnia, rom
,,saxelmwifo saarqivo fondis calke nawilebi SeZ-
lebisdagvarad SeerTebuliyo centralizaciis sa-
fuZvelze“ (ass csa, f. r-1, an.1, s. 23, furc. 91).
warmodgenili dekretis safuZvelze aWaraSi da-
iwyo dokumentebis Segroveba da dacva (T. futkara-
Ze, n. qiqava. ,,arxeioni“ III, 2012: 3). gasabWoebis pirve-
li dReebidanve aWaris assr samxedro komisariatTan
Camoyalibda droebiTi komisia, romelsac daevala
samxedro-istoriuli dokumentebis Segroveba da
klasifikacia. am komisiis gamgeblobaSi unda moqce-
uliyo rogorc samxedro, ise samoqalaqo dawesebu-
lebebis saarqivo masalebi (gr. Caganava, aWaris assr
centraluri saxelmwifo arqivis istoria. moxseneba.
f. r-89, an. 1, saqme 279, furc.2) .
1921 wlis 15 ivliss samxedro komisariatis mi-
er gamocemuli gankargulebiT yvela dawesebulebas
(samoqalaqo, samxedro) sami dRis ganmavlobaSi unda
ecnobebinaT droebiTi komisiis TavmjdomarisaTvis
maT gankargulebaSi arsebuli masalebis Sesaxeb
(gr. Caganava, aWaris assr centraluri saxelmwifo
arqivis istoria. moxseneba. f. r-89, an. 1, saqme 279,
21
furc.3). samxedro komisariatis droebiTi komisia
Tavis Tavze iRebda aWaris teritoriaze arsebuli
yvela arqivis gamgeblobas.
aWaris saolqo samxedro komisariatis droe-
biTma komisiam didi muSaoba Caatara saarqivo-doku-
menturi masalebis Segrovebis, klasifikaciis, aRwe-
risa da yvela saarqivo dokumentis erT saxelmwifo
dawesebulebaSi Tavmoyris TavlsazrisiT (gr. Cagana-
va, aWaris assr centraluri saxelmwifo arqivis is-
toria. moxseneba. f. r-89, an. 1, saqme 279, furc.3).
saarqivo dokumentebis Senaxvis, aRricxvaze
ayvanis da saarqivo saqmis organizaciis mizniT aWa-
raSi gamoigzavna saqarTvelos mTavari sammarTve-
los rwmunebuli, romelsac Tavisi saqmianobis
ganxorcieleba mouxda samxedro komisariatis droe-
biTi komisiis muSaobis paralelurad (gr. Caganava,
aWaris assr centraluri saxelmwifo arqivis isto-
ria. moxseneba. f. r-89, an. 1, saqme 279, furc.3).
1922 wlis 10 ianvars saqarTvelos centralurma
arqivma baTumSi moavlina cnobili istorikosi sar-
gis kakabaZe, romelsac, rogorc misi werilidan ir-
kveva, sakmaod ucnauri viTareba daxvda. aRmoCnda,
rom baTumSi 1921 wels moskovidan Casulan siro-
tenko da Safiri, romlebic TavanT Tavs kominter-
nis warmomadgenlebs uwodebdnen (n. mirianaSvili, m.
itriaSvili, 2012: 48). maT SeudgeniaT adgilobrivi
samxedro saistorio komisia, romlis Tavmjdomare-
dac dauniSnavT general-maiori giorgi furcelaZe.
komisiis SemadgenlobaSi iyvnen: nacvliSvili (cixis
Stabis samxedro moxele), qadeiSvili (sabinao ganyo-
filebis agenti) da cincaZe (damsjeli aseulis ko-
mendanti). cincaZe komisiis mdivnis movaleobasac as-
rulebda (n. mirianaSvili, m. itriaSvili, 2012:48). aR-
22
saniSnavia is faqti, rom mTavari saarqivo sammarTve-
los arc erTi xelmZRvaneli piri baTumSi ar Casu-
la. isini mxolod depeSebiTa da werilobiTi mimar-
TvebiT cdilobdnen saarqivo aparatis organizebas.
miuxedavad amisa, komisiis muSaobas sakmaod kargi
Sedegi moyva. uamravi saarqivo dokumenti gadaurCa
gabnevasa da ganadgurebas. ufro metic, TiTqmis
mTlianad SenarCunda qalaqis mmarTvelobis, sabaJo-
sa da sasamarTlos arqivebi (n. mirianaSvili, m. it-
riaSvili, 2012:48). samwuxarod, yofili Jandarmeriis
sammarTvelos arqivi ori satvirTo manqaniT baTumis
adgilobrivi Cekas miTiTebiT 1921 wlis zafxulSi
gadautaniaT TbilisSi, saqarTvelos CekaSi.
baTumis arqivSi arsebuli mdgomareobis gacno-
bis Semdeg, sargis kakabaZem sammarTvelos rwmunebu-
lad giorgi furcelaZe datova. mas mieca Sesabamisi
mandati: ,,warmomdgeni amisa, giorgi mixeilis Ze
furcelaZe iTvleba sssr mTavar saarqivo sammarTve-
los rwmunebulad aWaraSi. mas evaleba mTavrobis 1
ivlisis, 1921 wlis dekretis farglebSi Sesaxeb sa-
arqivo saqmis mowyobisa, adgilobriv dawesebulebeb-
Tan an kidev calke arsebul arqivebis Tvalyuris
devneba, zomebis miReba maTi dacvis Sesaxeb da SeZ-
lebisdagvarad maTi mowyoba. yvela dawesebulebas
eTxovebaT daxmareba aRmouCinon amx. furcelaZisad-
mi mindobil davalebaTa Sesasruleblad“. mandats
xels awers saarqivo mmarTvelobis mTavari gamge
sargis kakabaZe (suicsa, f. 335, an. 1, s. 63, furc. 14).
s. kakabaZes kanonzomierad miaCnia g. furcelaZis da-
niSvna aRniSnul poziciaze, radgan ,,mas am saqmis-
Tvis“ hqonda ,,interesi da saTanado kulturosno-
bac“. s. kakabaZes amis Sesaxeb ucnobebia kidec ,,aWa-
ristanis ganaTlebis komisiisaTvis“: ,,amx. furcela-
23
Zis Cveni rwmunebulad daniSvnis Sesaxeb me vacnobe
baTumSive aWaristanis ganaTlebis komisias, romel-
sac vsTxove misi dakmayofileba saTanado ulufiT
saarqivo sammarTvelosaTvis dadgenil ulufaTa
ricxvidan“ (n. mirianaSvili, m. itriaSvili, 2012:48;
suica f.335, an.1, saq.7 gv.130).
1922 wlis agvistoSi ganaTlebis komisariatma
gamosca dekreti akademiuri centris Seqmnis Sesaxeb.
centrSi unda Sesuliyo saarqivo ganyofileba. male
akademiuri centri gaauqmes. saarqivo ganyofilebis
momavali perspeqtiva kvlav gaurkveveli darCa.
marTalia ganaTlebis kolegiam miiRo dadgenileba
aWaris saarqivo ganyofilebis Seqmnis Sesaxeb, mag-
ram ganaTlebis komisariatma igi ar daamtkica, rad-
ganac aWaristanis saxalxo komisarTa sabWos ga-
dawyvetilebiT, ,,saarqivo ganyofilebis Seqmna saWi-
ro ar iyo” (n. mirianaSvili, m. itriaSvili, 2012:49).
yovlad auxsneli da gauazrebeli iyo umaRlesi
sabWos analogiuri gadawyvetileba maSin, roca
rsfsr-s centralur aRmasrulebel komitets miRe-
buli hqonda dekreti sagubernio da saolqo aRmas-
komebTan didi uflebebiT aRWurvili saarqivo biu-
roebis daarsebis Sesaxeb (ix. ,,правда“ 25.11.1921). swo-red amis Sesaxeb werda giorgi furcelaZe sargis
kakabaZes: ,,ratom Cven saqarTveloSi an da miT ume-
tes baTumSi ar unda gvqondes saarqivo ganyofile-
ba, sadac mravali saistorio masalaa dagrovili.
mxolod saWiroa amis Sesaxeb Tqven mier axsna-gan-
marteba, raTa centrma miaqcios yuradReba, rom ar
qondes alagi iseT gaugebrobas, rom erTi kalmis
gasmiT, romelime pirovnebas SeeZlos aseTi daufase-
beli kulturuli masala gareT gayaros da xazi ga-
dausvas mis arsebobas“ (n. mirianaSvili, m. itriaSvi-
24
li, 2012:50, aseve, centraluri saxelmwifo arqivis
istoria. moxseneba. f. r-89, an. 1, saqme 279, furc.3).
saqarTvelos saarqivo sammarTvelos rwmunebu-
lis giorgi furcelaZis aqtiuri mecadineobiT, ad-
gilobrivi xelisuflebis daxmarebiTa da mxardaWe-
riT 1922 wlis noemberSi Camoyalibda aWaris assr
ganaTlebis saxalxo komisariatis baTumis saarqivo
ganyofileba, magram es jer kidev ar niSnavda saar-
qivo dawesebulebis formirebas.
arqivis daarsebis sakiTxi ganxilul iqna aWa-
ris saxkomsabWos 1922 w. 7 dekembris plenumzec. sa-
arqivo dokumentebSi daculia aRniSnuli plenumis
N8 oqmi (eswrebodnen: ,,s. diasamiZe (saxkomsabW. T-re),
g. ramiSvili (kom. meurn. gany), pevcovi (kom. meurn.
T.-ris amx-i), Cuprina (profkavS), markmani (s.m.u.s), fa-
Rava (miw. moq. saxk.), Tumanovi (muSglexini), gaTenaZe
(sasurs.saxk.) lorTqifaniZe (ganaT.saxk.), bliumzaki
(Srom.saxk.), svaniZe (partkomi), qiqava (fin.saxk.), bzia-
va (iust.saxk.), qoCiaSvili (janmr. saxk.), kaikaciSvi-
li (Sin.saq.saxk.), ieseleviCi (sagang. gany.) da bodian-
ski (baT. gam. r-ni)“. dRis wesrigSi iyo ,,Zveli saq-
meebis Sesanaxad da Sesaswavlad“ saarqivo sammar-
Tvelos daarsebis Sesaxeb ganaTlebis saxkomis mo-
marTvis ganxilva. plenumma daadgina: ,,ecnobos
centrs, raTa man moagvaros es sakiTxi: mzrunveloba
gaswios baTomSi arsebul sxvadasxva istoriuli
mniSvnelobis saqmeebis SenaxvaSi, xolo baTomSi am
miznisTvis specialuri aparatis Seqmna uaryofil
iqnas. winadadeba mieces yvela dawesebulebebs, sa-
dac aseTi saqmeebi inaxeba, yuradRebiT daicvan isi-
ni (asscsa, fondi r-2, an.1, saqme 12, furc. 4). plenu-
mis gadawyvetilebis miuxedavad saarqivo sammarTve-
los daarsebis sakiTxi mainc gadauWreli darCa.
25
1923 wlis 20 marts aWaristanis saxalxo komi-
sarTa sabWos prezidiumis sxdomaze mosmenili iqna
saqarTvelos mTavari saarqivo saqmis rwmunebulis
g. furcelaZis moxseneba ,,saarqivo saqmis mdgomare-
oba aWaraSi“. prezidiumma ganixila saarqivo saqmes-
Tan dakavSirebuli yvela sakiTxi da daadgina: ,,yve-
la masala gadaeces ganaTlebis saxalxo komisari-
ats da winadadeba mieces mas, raTa aTi dRis ganmav-
lobaSi warmoadginos dawvrilebiTi gegma am sakiT-
xis mosagvareblad da misi saWiroebisaTvis saWiro
aparatis Seqmnis proeqtiT“ (n. mirianaSvili, m. itri-
aSvili, 2012:50; suica, f.335, an.1 saq.11, gv.32). ganaTle-
bis komisariatsave daevala uaxloes droSi wared-
ginaT Sesabamisi proeqti.
ganaTlebis saxalxo komisariatis kolegiam 1923
w. 28 marts ganixila arqivis sakiTxi da miiRo dad-
genileba ,,gankomTan saarqivo ganyofilebis Seqmnis
Sesaxeb“. mkiTxvels vTavazobT amonawers aRniSnu-
li sxdomis oqmidan:
,,a m o n a w e r i ganaTlebis saxalxo komisariatis
kolegiis sxdomis oqmidan #33, $ I. 28 marti 1923 w.
Tavmjdomare: s. reSadi mdivani: gurgeniZe
moismines: 1.saxalxo komisarTa sabWos prezidiumis
dadgenileba saarqivo aparatis da misi
momaval muSaobis gegmis warmodgenis Se-
saxeb ganaTlebis sax. komisariatis mier.
fuZe: saxkomisarTa sabWos prezidiumis oqmis #131-9
amonaweri.
26
daadgines: 1.saarqivo aparatis Seqmna q. baTumSi
principulad miRebul iqmnes aparatis
Stati Semdgar iqmnes oTxi kacisagan
1/gamge, 2/TanamSromeli, 3/arqivariusi,
4/daraji. rac Seexeba xsenebul saaarqivo
aparatis xarjTaaRricxvas, aseTis Sedge-
na miendos prezidiums da warmodgenil
iqmnes momaval kolegiis sxdomaze dasam-
tkiceblaT.
dedani saTanado xelis moweriT
dedanTan sworia: gankomis mdivani“ (gvari ar
ikiTxeba) (asscsa, fondi – r-2, aRwera-1, saqme – 23,
furc. – 158) kolegiis dadgenileba dasamtkiceblad wared-
gina saxalxo komisarTa sabWos. plenumma ganixila
zemoTdasaxelebuli sakiTxi da daadgina: ,,ganaTle-
bis komisariatis kolegiis warmodgenili sakiTxi
damtkicdes da daCqarebiT gatardes cxovrebaSi“
(suica, f.335, an.1 saq.11, gv.32).
1923 wlis 11 aprils aWaris assr saxkomsabWos
prezidiumma ganixila ganaTlebis komisariatis mier
wardgenili proeqti ,,arqivis organizaciisa da cen-
tralizaciis Sesaxeb“ da daadgina: ,,dauyovnebliv
dawesdes saarqivo sammarTvelo ganaTlebis saxalxo
komisariatTan“ (n. mirianaSvili, m. itriaSvili,
2012:50). gadawyda, rom Seqmniliyo aWaris saarqivo
sammarTvelo oTxi saStato erTeuliT: centraluri
saarqivo sammarTvelos gamge, klasifikatori, arqi-
variusi da kurieri (asscsa, f. #2, aRwera 1, s. 14,
furc. 121). saarqivo dokumentebSi daculia aWaris
saxalxo komisarTa sabWos prezidiumis sxdomis oq-
mi, romelsac mkiTxvels vTavazobT ucvlelad:
27
,, o q m i #133
A a. a. s. s. r. saxkomisarTa sabWos prezidiumis
sxdomisa.
11 aprili 1923 w.
daeswren wevrebi: T. ximSiaSvili (saxkomsabWos T-
re), o. mowyobili (cakis T-re), n. baxtaZe
(Sin. saq. saxkomi) da s. lorTqifaniZe (miwaT.
Mmoq. saxkomi); g. ramiSvili (revtrib) da a.
belovi (saxkomi).
Tavmjdomare T. ximSiaSvili mdivani s. JorJoliani
moismines: ganaTlebis saxkomisariatis momarTva sa-
arqivo mmarTvelobis dawesebisa da misi Statisa da
xarjTaRricxvis damtkicebis Sesaxeb. fuZe: mom. 5/ap-
rili #1248
daadgines: moxseneba damtkicebul iqnes dauyoneb-
liv, dawesdes saarqivo sammarTvelo ganaTle-
bis saxkomisariatTan, romlis warmodgenili
Stati da xarjTaRricxva damtkicebul iqnas im
saxiT, rogoriTac warmodgenilia ganaTlebis
saxkomisariatisagan, xolo saarqivo ganyofile-
bis gamge miricxul iqnasmeToTxmete kaTegoria-
ze (asscsa, fondi 2, saqme #14, furc. 120).
ucvlelad mogvaqvs agreTve Sesabamisi uwyebis mier
SemuSavebuli ,,saarqivo aparatis Seqmnis” gegma:
,, g e g m a
baTomSi saarqivo aparatis Seqmnis
1) Stati: gamge – erTi, 14 an 13 kategoriis.
28
TanamSromeli – erTi, 12 “_______”
arqivariusi – erTi, 12 “________”
daraji (igive Sikriki) – erTi, 4 “_____”
2) bina: erTi didi oTaxi sawyobisaTvis aranaklebi
15X15 arS. erTi patara oTaxi 5X5 arS. Kkancelari-
isa da samuSaoebisaTvis.
3) mowyobileba: a) Taroebi, oTx iarusiani 12 verSok.
siganisa sul 100 arS.sigrZe
b) magidebi: ori didi magida sawyobSi samuSao sami
arS. sigrZe da ori arS. sigane, ori patara magida
kancelariaSi samuSaoT ori arS. sigrZe da erTi
arS. sigane; oTxi skami; kibe dasaSali erTi; tani-
samosis da xalaTebis veSarka; xelis dasabani tas-
ti, skamiT, vedriT da kruJkiT;
saqmeebis da sakancelario nivTebis Sesanaxad er-
Ti morCili Skafi dasaketiT, cocxi da tilo. Dda-
sakidi gasaRebi ori.
4) samuSao tansacmeli: oTxi biazis xalaTi da oTxi
wyvili tuafis an rezinis perCatkebi.
5) ganaTeba: erTi lampoCka kancelariaSi da sami ki
sawyobSi.
6) sakancelario nivTebi: ori beWedi; erTi Stampi; er-
Ti baliSi; Semosul gasul qaRaldebis Jurnali 2,
nivTebis wigni-1, katalogis wigni-10, arqivebis ric-
xvis mixedviT: karandaSebi, melani, sawebi.
7) ______________________________________ 8) sxvadasxva adgilebSi myofi arqivebis erT adgil-
Si mogroveba daaxlovebiT yvela baTomis dawese-
bulebaSi myofi arqivebi iqneba woniT: a) komuna-
lur meurneobaSi – aranaklebi 600 fuTi. Bb) cen-
tro-soiuzis sardafSi – 500 fuTi; v) saxalxo ban-
kis sardafSi – 400 fuTi; g) me-2 qal. saavadmyofo-
29
Si – 15 fuTi; d) baTomis sabaJoSi – 400 fuTi; e)
muSaTa da glexTa inspeqciaSi – 50 fuTi; J) burun-
tabiis sawyobSi – 100 fuTi; sul 2200 fuTamde;
amis gadatanas moundeba 40-45 – mde erTi cxeni
drogi da oTxi muSa (7-8 dRe muSaoba; dReSi erTi
lira TiTo muSas) _ sul arqivebis gadatanas dag-
vWirdeba – 100 liramdeF(asscsa, fondi #r-2; saqme
#23; gv. 163).’’
Cvenis azriT, swored es dRe, 1923 w. 11 aprili
unda CaiTvalos aWaraSi saarqivo dawesebulebis da-
badebis dRed, Tumca aRniSnul sakiTxTan dakavSire-
biT gamoqveynebul statiaSi ,,aWaris arqivis Seqmnis
istoriidan“ avtorebi n. mirianaSvili da m. itriaS-
vili aWaris saarqivo dawesebulebis dabadebis Ta-
riRad miiCneven 1921 wels da argumentad asaxeleben
dokumentebis erT saxelmwifo dawesebulebaSi Tav-
moyris mizniT samxedro-istoriuli xasiaTis doku-
mentebis Segrovebisa da klasifikaciis dawyebis Ta-
riRs. Cvenis vfiqrobT, rom aWaris saarqivo dawese-
bulebis Seqmna ukavSirdeba aWaris 1923 w. 11 aprilis
dadgenilebas saarqivo sammarTvelos Seqmnis Sesa-
xeb, romlis Semdegadac aRniSnulma dawesebulebam
oficialurad daiwyo funqcionireba.
rogorc iqna, asrulda saarqivo dokumentebis
bediT dainteresebuli mamuliSvilebis ocneba - Ca-
moyalibda aWaris umniSvnelovanesi samecniero kera
da dokumentsacavi – saarqivo sammarTvelo, magram
male am saqmis erT-erTi xelmZRvaneli, saqarTve-
los saarqivo sammarTvelos rwmunebuli giorgi mi-
xeilis Ze furcelaZe daxvrites 1924 wlis agvistos
ajanyebaSi monawileobisaTvis (a. karaseva, ,,aWaris
30
assr centraluri saxelmwifo arqivi“, sadiplomo
naSromi. baTumi 1961. gv. 17).
g. furcelaZis daxvretis Semdeg saarqivo saq-
mis xelmZRvanelad mowveuli iqna kievis universite-
tis ruseTis istoriis kaTedris docenti nikoloz
spilioti (dabadebuli 1867 wels) (ServaSiZe x., ,,ar-
xeioni“ I, 2011:106). arqivis gasaRebi mas boWoriSvil-
ma gadasca. CamosvlisTanave n. spiliotma aqtiuri
muSaoba daiwyo saarqivo dokumentebis TavmoyrisaT-
vis. igi Tavad eZebda dokumentebs qalaqis sabWos
sardafebsa Tu sxvadasxva saxelmwifo uwyebaSi. mis
Camosvlamde, 1923 wlisaTvis aWaristanis ganaTlebis
komisariatTan axladCamoyalibebuli saarqivo gan-
yofileba aerTianebda 72 fonds, 11481 Sesanax erTe-
uls (,,saqarTvelos arqivebi“ cnobari, gv.70). es
ricxvi kidev ufro gaizarda n. spiliotis muSaobis
periodSi.
n. spiliots didxans mouwia muSaoba aWaris
centralur saxelmwifo arqivSi. 1937 w. 20 seqtem-
bris 4 $ 1 brZanebiT n. spilioti gadayvanili iqna
aWaris centraluri saarqivo sammarTvelos mecni-
er-TanamSromlis Tanamdebobaze (asscsa, fondi r-89,
saqme 68. an 1. furc. 5-6).
fondebis raodenobrivi zrdis miuxedavad sa-
arqivo saqmianoba ver warimarTa srulfasovnad. sa-
qarTvelos ssr ganaTlebis saxalxo komisariatis
rwmunebulis S. Cxetias 1924 wlis 1 dekembris mox-
senebaSi (romelic warudgina aWaris assr - is ga-
naTlebis saxalxo komisars) vkiTxulobT: ,,saqarTve-
los demokratiuli mTavrobis sazRvargareT gam-
gzavrebis Semdeg, baTomSi darCa mravali sxvadasxva
uwyebaTa da dawesebulebaTa arqivebi.... ase magali-
Tad, demokratiuli mTavrobis dros Tbilisidan ba-
31
TomSi gadmotanili iyo saxalxo gvardiis Stabisa,
iusticiis saministrosi, saJandarmo sammarTvelos
da sxva dawesebulebaTa arqivebi, romlebic Sem-
dgomSi Tbiliss aRar gadascemia... saWiroa saxel-
mwifo saarqivo fondis calke nawilebi SeerTebul
iqmnen centralizaciis safuZvelze... amgvar organos
funqciebs aWaristanis farglebSi da kerZod baTom-
Si asrulebda saqarTvelos ssr centralur samecni-
ero arqivis ganyofileba (aw ukve gansvenebul g.
furcelaZis xelmZRvanelobiT), romelic daarsebu-
li iyo jer kidev ori wlis wineT. es ganyofileba
TanamSromelTa uyolobis gamo, amJamad ar hmoqme-
dobs da amgvarad baTomSi Tavmoyrili arqivebi meT-
valyure da momvlel aparats sruliad moklebuli
arian...
dabejiTebiT gTxovT: 1. moaxdinoT saTanado
gankarguleba, raTa saarqivo ganyofileba, romelic
ukve arsebobda da amJamad gauqmebulia, kvlav amu-
Savdes da mis xelmZRvanelad Sesaferisi piri dai-
niSnos; 2. momeces Tqvengan saTanado nebarTva (man-
dati) baTomis saxelmwifo dawesebulebaTa arqive-
bis, maTi mdgomareobis gamorkvevis mizniT daTva-
lierebisaTvis, sax. ganaTlebis komisariatis erT-er-
Ti TanamSromlis TandaswrebiT da monawileobiT“
(suicsa, f. 335, saqme 63, an. 1, furc. 149).
am problemebiT unda iyos ganpirobebuli aR-
niSnul sakiTxTan dakavSirebiT ganaTlebis saxalxo
komisariatis 1924 w. 11 dekembris sxdomis mowveva
(,,eswrebodnen: quTaTelaZe - gansaxkomisaris moadgi-
le, komaxiZe - aWarkomis saagitacio sapr. ganyofi-
lebis gamge, gobeCia - komkavSiris mdivani, suluxia
- politganyofilebis mTavari sammarTvelos gamge,
pirumova - profsabWos kulturis ganyofilebis gam-
32
ge, torCinova - ganaTlebis muSakTa profkavSiris
warmomadgeneli)“. sxdomam ganixila sakiTxi ,,saarqi-
vo ganyofilebis Sesaxeb“ da miiRo Semdegi gadaw-
yvetileba: ,,aRdgenili iqnas saarqivo ganyofilebis
muSaoba. eTxovos aWarkoms da agreTve saq. centra-
lur saarqivo sammarTvelos, rac SeiZleba daCqare-
biT wamoayenon kandidati ganyofilebis gamgis Ta-
namdebobaze. momavali muSaoba ganyofilebisa iqnes
mWidroT dakavSirebuli centrTan. am TaviTve ganyo-
filebis aRdgenisaTvis Sesdges komisia Semdegis
warmomadgenlobiT: aWarkomis, aWaristanis sagangebo
komisiis da gansaxkomisariatisa. komisias daevalos
uyos koncentracia yvela adgilobriv dawesebule-
bis arqivebs, romelTa dasaTvaliereblaT da gasac-
nobaT amJamad baTomSi warmogzavnil centris war-
momadgenels amx. Cxetias da ganaTlebis saxkomisari-
atis profganaTlebis gamges amx. boWoriSvils mie-
ceT saTanado mandatebi, rac eTxovos saxkomsabWos“
(asscsa, fondi #r-5; saqme #36; furc. 4).
S. Cxetias 1924 w. 1 dekembris werilis safuZ-
velze, 1924 w. 13 dekembers Semowmda baTumSi, stali-
nis quCa N2-Si ganTavsebuli sabaJos arqivi - ganaT-
lebis saxalxo komisariatis ganaTlebis ganyofile-
bis gamgis boWoriSvilis, baTomis sabaJos gamgis
TanaSemwis dgebuaZis da Tbilisis centraluri sa-
mecniero arqivis rwmunebulis S. Cxetias monawileo-
biT. SemowmebiT dadginda, rom dokumentebis nawili
baTumidan gautaniaT, magram misi adgilsamyofeli
ver daudgeniaT. dokumentSi vkiTxulobT: ,,arqivi Se-
icavs nikolozis drois kanon-debulebaTa ydian
wignebs 300 yuTamde. arqivi gadarCeuli ar aris. na-
wili Taroebze awyvia, nawili ki iatakze uwesrigoT
yria. aRweriloba da klasifikacia ar aris gakeTe-
33
buli. arqivi moTavsebulia mSral da mzian oTaxSi...
arqivs gansakuTrebuli TanamSromeli da meTvalyu-
re ar hyavs. misi dacva da movla swarmoebs saerTo
wesiT. sabaJos TanamSromelTa cnobiT arqivSi sxva
saqmeebic yofila moTavsebuli, magram 1921 wlis g.
furcelaZis xelmoweril mandatiT maSin baTomSi
mdgom samxedro nawilis (baSkireTis polki) warmo-
madgenels wauRia. ra bedi ewvia SemdgomSi am ar-
xivs, sabaJos TanamSromlebma ar ician“ (suicsa, f.
335, saqme 63, furc. 147).
sirTuleebis miuxedavad arqivSi daiwyo mZime
da Sromatevadi muSaoba dokumenturi masalebis ga-
movlenis, sxvadasxva adgilas gabneuli masalebis
moZiebis, dakompleqtebisa da erT SenobaSi Tavmoy-
risaTvis. calkeuli fondebis arqivsacavebSi ganTav-
sebis konkretuli detalebi CvenTvis ucnobia, mag-
ram cxadia, rom dokumentebis ZiriTadi nawili ar-
qivSi Semovida 1925 wlamde. SemdgomisaTvis, dokumen-
tebis aRmoCenis Sesabamisad Semodioda masalebi
sxvadasxva qalaqebidan da respublikebidan.
centraluri saxelmwifo arqivis daarsebis pir-
vel wlebSi arqivSi daculi iyo samxedro guber-
natoris kancelariis, baTumis saTaTbiros, baTumis
navsadguris policiis sammarTvelos, quTaisis gu-
berniis Jandarmeriis sammarTvelos TanaSemwis, Caq-
vis saufliswulo mamulis sammarTvelos, sasamar-
Tlo organoebisa da sxva fondebi (gr. Caganava, aWa-
ris assr centraluri saxelmwifo arqivis istoria.
moxseneba. f. r-89, an. 1, saqme 279, furc.4). arqivis
imJamindelma TanamSromlebma saTanado pirobebis
ararsebobis miuxedavad garkveulwilad SeZles ar-
qivis dokumenturi masalebiT dakompleqteba da dac-
va, Seqmnes saqalaqo da raionuli arqivebis qseli,
34
wesrigSi moiyvanes adgilobrivi mniSvnelobis dawe-
sebuleba-organizaciebis, saministroebis, sxva sauw-
yebo arqivebis dokumentebi, 1930 wlamde SeZles re-
voluciamdeli periodis yvela dokumenturi masa-
lis Tavmoyra aWaris csa-Si (gr. Caganava, aWaris
assr centraluri saxelmwifo arqivis istoria.
moxseneba. f. r-89, an. 1, saqme 279, furc.4)
aWaristanis centraluri arqivis gamgis n. spi-
liotis aqtiuri mecadineobiT aWaris teritoriaze
arsebuli saarqivo masalis aRmoCenis, Segrovebis,
gadarCevis da dacvis mizniT 1926 wlis 19 dekemberis
gadawyvetilebiT samazro aRmaskomebTan Camoyalibda
samazro saarqivo biuroebi, romlebmac iarseba 1929
wlamde (ServaSiZe x., ,,arxeioni“ I, 2011:106-107). Sesa-
bamisad, aqtiuri muSaoba daiwyo dokumentebiT cen-
traluri arqivis fondebis gamdidrebisaTvis. gegma-
zomierad mimdinareobda dokumentebis dakompleqte-
ba sxvadasxva istoriuli epoqis Sesabamisad.
n. spiliotis mier saqarTvelos centraluri
arqivis direqtorisadmi 1926 wlis 23 seqtemers gag-
zavnil werilSi naTlad Cans saarqivo saqmianobas-
Tan dakavSirebuli sirTuleebi: ,,ivlisamde, 1926
wlisa, rac me Sevudeqi gamgeblobas aWaristanis
centraluri arqivisa, gegmiani muSaobis warmoeba
arqivSi iyo SeuZlebeli SenobaSi sibnelis gamo (8 x
8 arSini) da misi uvargisobis gamo (sardafi, romel-
Sic wvimaSi wyali Camodioda). mixvdeboda umTavre-
sad saqmeebis dasvelebas gadarCena da dasvelebu-
lis gaSroba. mxolod zamTarSi, 1926 wlisa, arqivi-
saTvis mogveca oTaxi pirvel sarTulSi sakmarisad
farTiT (12 x 12 arS.) da mSralic, Tumca Zlier civi
(Senobis CrdiloeTi mxriT da cementis iatakiT).
samwuxarod, miviReT ra SiSveli kedlebi, mogvixda
35
saqmeebis iatakze dawyoba, romelic xels gviSlida
maT sistematiur damuSavebaSi. mxolod ivlisSi ar-
qivma miiRo Taroebis gasakeTeblad 316 maneTi“ (su-
icsa, f. 335, an. 1, saqme 63, furc. 150-151).
cota mogvianebiT, 1926 wlis 10 noembers, n. spi-
lioti kvlav ugzavnis werils saqarTvelos centra-
luri arqivis direqtors. werilis avtori uCivis
arqivSi dasaqmebul pirTa simcires: ,,aWaristanis
centraluri arqivis Stati Sesdgeba ori kacisagan:
arqivis gamge da daraji“ (suicsa, f. 335, an. 1, saqme
63, furc. 152). imJamad, arqivSi ganTavsebuli yofila
Semdegi fondebi:
a. saporto q. baTomis sapolicio mmarTvelobis
saqmeebi (1887 wlidan);
b. baTomis TviTmmarTvelobis saqmeebi;
g. baTomis olqis samxedro gubernatoris saqmee
ebi (saidumlo magidis);
d. momrigebel mosamarTleTa dawesebulebis
saqmeebi;
e. likvidaciaqmnil saswavleblebis: vaJTa da
qalTa gimnaziebis humanitarul texnikumebis
da qarTul meore (T. f. dokumentSi sityva
ar ikiTxeba) skolis;
v. saqmeebi zogierT ganyofilebaTa q. baTomis
kom. meurneobis;
z. saqmeebi sax. meurneobis umaRlesi sabWosi;
T. saqmeebi baTomis samisamarTo magidis;
i. JandarmTa sagubernio sammarTvelos saqmeTa
naSTi“ (suicsa, f. 335, an. 1, saqme63, furc. 152).
1928 wels arqivi Seivso qalaq baTumis ,,msof-
lios ganyofilebis“, baTumis sabaJos olqis sammar-
Tvelos, quTaisis guberniis Jandarmeria-policiis
36
sammarTvelos baTumis olqis da sxva sabWoTa dawe-
sebulebebis dokumenturi masalebiT (m. TavaZe, aWa-
ris assr-s centraluri saxelmwifo arqivis isto-
ria, sadiplomo naSromi, baT. 1967, gv. 26). Semdgom
periodSi, dokumentebis aRmoCenis Sesabamisad sabWo-
Ta kavSiris sxvadasxva qalaqebidan Sesabamisi pro-
filis saarqivo dokumentebi igzavneboda aWaris
centralur saxelmwifo arqivSi.
1929 wlis ianvridan gansaxkomis saarqivo ganyo-
filebis centraluri arqivi daeqvemdebara aWaris
assr centralur aRmasrulebel komitets. 1921 (1923)
-1931 wlebSi aWaris saarqivo dawesebulebas xel-
mZRvanelobdnen: giorgi furcelaZe (1921-1922; 1923-
1924 ww.) da nikoloz spilioti (1924-1931 ww.).
b. arqivariusebis Tanamdebobebis SemoReba da
saarqivo ganyofilebebis formireba. fondebis mowesrigebasTan dakavSirebuli
sirTuleebi saarqivo dargis Semdgomi ganviTarebisaTvis gan-
sakuTrebuli mniSvneloba SeiZina 1930-ian wlebSi mi-
Rebulma gadawyvetilebebma. 1930-1935 wlebSi mSromel-
Ta deputatebis saqalaqo da raionul aRmaskomebTan
SemoRebuli iqna arqivariusis Tanamdebobebi. 1936 wli-
dan aRmaskomebTan Seiqmna saarqivo ganyofilebebi. ra-
ionebis saxelmwifo arqivebis brZanebis wignebidan ir-
kveva, rom warmoeba-dawesebulebebSi ukve 1937 wlidan
arsebobda sauwyebo arqivebi, xolo mogvianebiT, raio-
nebSi da msxvil uwyebebSi gaerTianebuli sauwyebo
arqivebi (ServaSiZe x., ,,arxeioni“ I, 2011:107).
37
aWaris centraluri saxelmwifo arqivi sxvadas-
xva dros sxvadasxva uwyebebis daqvemdebarebaSi imyo-
feboda. rogorc zemoT aRiniSna, 1929 wlis ianvridan
gansaxkomis saarqivo ganyofilebis centraluri arqi-
vi daeqvemdebara aWaris assr centralur aRmasrule-
bel komitets. 1939 wlis 9 Tebervlis N 14 brZanebu-
lebiT saarqivo ganyofileba gadadis aWaris assr Si-
nagan saqmeTa saxalxo komisariatis gamgeblobaSi, ro-
melic xelmZRvanelobs centralur saqalaqo da raio-
nul saxelmwifo arqivebs (asscsa, f. 89, an 1, saqme 50,
furc 55. aseve: saqme 45 a, furc. 3). 1939 wlidan sxva-
dasxva arqivebSi daculi revoluciamdeli periodis
masalebi gaerTianda erT - centralur saxelmwifo
istoriul arqivSi (a. karaseva, aWaris assr centra-
luri saxelmwifo arqivi. sadiplomo naSromi. baTumi
1961, gv. 1. (rusulad) asscsa, fondi r-89, an.1. saqme 138,
furc. 1, 2). gaizarda saarqivo sammarTvelos piradi
Semadgenlobac. saarqivo fondebSi daculi dokumen-
turi masalebi SesaZleblobas iZleva aRvadginoT sa-
arqivo sammarTvelos struqtura da piradi Semadgen-
loba 1939 wlisaTvis. dokumentebSi dafiqsirebulia
saStato ganrigi, TanamSromelTa saxeli, gvari, Tanam-
deboba, ganaTleba, sacxovrebeli adgili da erovneba.
mkiTxvels ucvlelad vTavazobT am dokuments:
,,aWaris centraluri saarqivo sammarTvelos mmar-
Tveli-osman axmedis Ze xalvaSi, bolSevikuri partiis
wevri, qarTveli/aWareli. umaRlesi ganaTlebiT, dao-
jaxebuli, mcxovrebi orjonikiZis quCa N 10 (asscsa,
fondi r-89, saqme 68. an 1. furc. 19.)
1. vasil salomatini ivanes Ze, centraluri
arqivis direqtori, bolSevikuri partiis wev-
ri, rusi, saSualo ganaTlebiT, daojaxebuli,
cxovrobs luqsemburgis 34;
38
2. nikoloz mixeilisZe spilioti, ufrosi mecni-
er TanamSromeli - upartio, ukraineli. umaR-
lesi ganaTlebiT, daojaxebuli. cxovrobs go-
rodokSi, proletaris gzatkecili 33;
3. vasil iosebis Ze gogelia, ufrosi inspeqto-
ri, alkk-s wevri, qarTveli, saSualo teqniku-
ri ganaTlebiT, dasaojaxebeli. cxovrobs qu-
Taisis q. 25;
4. prucenko konstantine aTanases Ze, inspeqtori,
upartio, rusi, daumTavrebeli saSualo ganaT-
lebiT, daojaxebuli. cxovrobs barcxanis So-
se 6;
5. Tamara tikaraZe ediSeris asuli, ufrosi teq-
nikuri muSaki, alkk-s wevri, qarTveli, umaR-
lesi ganaTlebiT, gaTxovili, cxovrobs ja-
fariZis q. 38;
6. maria giorgis asuli gordeziani, umcrosi
teqnikuri TanamSromeli, upartio, qarTveli,
saSualo ganaTlebiT, gaTxovili, cxovrobs
engelsis q.4;
7. nadeJda antonis asuli garti, saqmeTa mmarTve-
li, memanqane, upartio, qarTveli, saSualo ga-
naTlebiT, qvrivi, cxovrobs kirovis q. 34
8. giorgaZe giorgi grigorisZe, komendanti,
alkk-s wevri, qarTveli, swavlobs, dasaojaxe-
beli. cxovrobs puSkinis q. 100;
9. WanuyvaZe diomide ilarionis Ze, komendanti,
upartio qarTveli, daumTavrebeli saSualo
ganaTlebiT, dasaojaxebeli, cxovrobs puSki-
nis q. 60; 10. eliava aleqsandra aleqsandres asuli, bu-
xalteri, upartio, qarTveli, saSualo ganaT-
lebiT, daojaxebuli. cxovrobs kirovis q. 20;
39
11. papunaSvili amiran kalenikes Ze, kurieri,
upartio, qarTveli, moswavle, dasaojaxebeli,
cxovrobs puSkinis q. 57;
12. Serif zade sadie, damlagebeli, upartio,
Turqi, ganaTlebis armqone, qvrivi. cxovrobs
libknextis q. 44.“
dokuments xels awers sammarTvelos ufrosi
osman xalvaSi (asscsa, f. r. 89, an 1, saqme 35, furc
62). imave saqmis 61-e gverdze saarqivo sammarTvelos
TanamSromlebs Soris figurirebs agreTve daviT
ilarionis Ze qilifTaris saxeli, romelic muSaob-
da saqmeTa mmarTvelis Tanamdebobaze (asscsa, f. r.
89, an 1, saqme 35, furc 61).
amave saqmeSi warmodgenilia qalaqis arqivis
saStato nusxa da Tanamdebobrivi sargoebi 1938
wlisaTvis:
1. arqivis gamge - xelfasi 450 maneTi
2. ufrosi arqivariusi - 350 maneTi
3. arqivis teqnikuri TanamSromeli - 250 maneTi
4. mbeWdav - memanqane - 200 maneTi
5. kurier-damlagebeli - 120 maneTi (asscsa, f. r.
89, an 1, saqme 68, furc 75).
imave, 1938 wlisaTvis raionuli arqivebi warmod-
genili iyo or-ori saStato erTeuliT: arqivis gamge
(xelfasi 400 maneTi) da arqivis teqnikuri TanamSrome-
li (xelfasi 250 maneTi) (asscsa,f. r. 89, an 1, saqme 35,
furc 75). saqmeSi daculia 1939 wlisaTvis kurieris
Tanamdebobaze momuSave maria giorgis asuli fesenkos
anketa (asscsa, f. r-89, saqme 35, furc. 10). dokumentebiT dakompleqteba mimdinareobda Tan-
daTanobiT, magram 1940 wlamde ver xerxdeboda fon-
debis mowesrigeba. ar arsebobda dokumenturi masa-
lebis dacvisa da Senaxvis aranairi piroba. dawese-
40
bulebebi arqivs dokumentebs abarebdnen daumuSave-
beli, xSirad grovebis saxiT. arqivistebi iZule-
bulni iyvnen mieRoT es dokumentebi, raTa ar dakar-
guliyo isini, Semdeg ki cdilobdnen maT wesrigSi
moyvanas.
ssr kavSiris saxalxo komisarTa sabWos 1941
wlis 29 martis gadawyvetilebiT saarqivo dargis
muSakebs miecaT adgilze arsebuli dokumentebis
damuSavebisaTvis meToduri xelmZRvanelobisa da
kontrolis ufleba (m. TavaZe, aWaris assr-s centra-
luri saxelmwifo arqivis istoria, sadiplomo naS-
romi, baT. 1967, gv. 26 ).
sabWoTa periodis saarqivo masalebma aWaris
centralur arqivSi Semosvla daiwyo 1928-1930-iani
wlebidan, Tumca 1928-1947 wlebSi Semosuli dokumen-
tebis raodenobis warmodgena araa SesaZlebeli, rad-
gan dokumentebis Semosvlis aRricxvis Jurnali Se-
moiRes mxolod 1948 wlis ianvridan (asscsa, fondi
r-89, ,,КНИГА УЧЕТА ПОСТУПЛЕНИЙ ДОК. МАТЕРИ-АЛОВ»). amdenad, gaurkveveli rCeba 1948 wlamde arse-
buli saqmeTa erTeulebis raodenoba, radgan saTana-
do doneze ar idga aRricxvianoba da samecniero-sac-
nobaro aparatis saqmianoba (gr. Caganava, aWaris assr
centraluri saxelmwifo arqivis istoria. moxseneba.
asscsa, f. r-89, an. 1, saqme 279, furc.5).
dokumentebis miReba 1948 wlamde xdeboda miRe-
ba-Cabarebis aqtebiT, Tumca es aqtebi ar Semonaxu-
la. 1936 wlamde miRebuli dokumentebi arc wliur
angariSebSia asaxuli (Semonaxuli araa yovelwli-
uri angariSebic).
dokumenturi masalebiT centraluri saxelmwi-
fo arqivis dakompleqtebis suraTis aRdgena nawi-
lobriv SesaZlebelia 1936-1947 wlebis dakompleqte-
41
bis gegmebis mixedviT, Tumca es monacemebi araa
zusti. yovelTvis ver xerxdeboda gegmiuri davale-
bebis Sesruleba.
SedarebiT ufro zusti monacemebis warmodgena
SesaZlebelia 1940-iani wlebis meore naxevridan. sa-
arqivo masalebi iZlevian informacias 1948 wlis
Semdgom periodSi Semosuli dokumentebis raodeno-
bis Sesaxeb (m. TavaZe, aWaris assr-s centraluri sa-
xelmwifo arqivis istoria, sadiplomo naSromi, baT.
1967, gv. 27,28)
dokumente-
bis miRe-
bis wlebi
axali fonde-
bis r-ba
fondebis
nawilis
raodenoba
Sesanaxi
erTeule-
bis r-ba
1948 127 2 8 026
1949 33 18 54194
1950 60 16 17844
1951 177 10 2 841
1952 70 14 5 805
1953 15 9 2747
1954 21 25 16 986
1955 46 42 6 616
1956 34 27 7 728
1957 2 10 2 650
1958 1 1 1 363
1959 4 21 5464
1960 - 6 384
1961 3 2 511
1962 1 9 2070
1963 77 77 27 276
1964 6 10 4553
1965 24 24 6440
1966 27 8 2557
42
es monacemebi ramdenadme gansxvavdeba a. karase-
vas mier motanili statistikisagan. es sxvaoba doku-
mentebis arasrulyofili aRricxvianobis Sedegia.
karasevas mixedviT 1950-1960 wlebSi Semosulia Sem-
degi raodenobis dokumentebi (a. karasevoi, ,,aWaris
assr centraluri saxelmwifo arqivi“, sadiplomo
naSromi. baTumi 1961. gv. 27):
wlebi Semovida
s/erTeuli
axali fon-
debi
1950 11 942 15
1951 2 649 6
1952 5 539 10
1953 3 196 8
1954 9 884 10
1955 6681 12
1956 7 937 10
1957 6 938 8
1958 5930 5
1959 4 620 8
1960 3908 5
rogorc vxedavT, 1950 welTan SedarebiT, Semo-
suli dokumentebis raodenoba 1960 wlisaTvis Semci-
rebulia. es ganpirobebuli iyo sakavSiro xelisuf-
lebis Sesabamisi gadawyvetilebiT, romlis mixedviT
arqivs unda mieRo mxolod samecniero-kvleviTi xa-
siaTis dokumentebi (a. karaseva, ,,aWaris assr cen-
traluri saxelmwifo arqivi“, sadiplomo naSromi.
baTumi 1961. gv. 27).
ssr kavSiris ministrTa sabWos dadgenilebiT,
1958 wlidan saarqivo masalebi gaiyo or jgufad:
a. samecniero mniSvnelobis saarqivo dokumentebi
43
b. sacnobaro xasiaTis masalebi
amave dadgenilebiT ganisazRvra, rom arqivsacaveb-
Si ganTavsdeboda samecniero xasiaTis dokumentebi,
xolo dawesebulebebSi Tavs moiyrida sacnobaro xa-
siaTis masalebi (a. karaseva, ,,aWaris assr centra-
luri saxelmwifo arqivi“, sadiplomo naSromi. ba-
Tumi 1961. gv. 29). am gadawyvetilebam bolo mouRo
sacnobaro xasiaTis masalebis Semosvlas centra-
lur saxelmwifo arqivebSi. amave dros aWaris sa-
xelmwifo arqivma daiwyo organizaciebisa da dawe-
sebulebebisaTvis piradi Semadgenlobisa da sacno-
baro dokumentebis ukan dabruneba (m. TavaZe, aWaris
assr-s centraluri saxelmwifo arqivis istoria, sa-
diplomo naSromi, baT. 1967, gv. 28). am RonisZiebiT
varaudobdnen arqivistebis gantvirTvas sacnobaro
xasiaTis samuSaoebisagan, raTa maT xeli moekidaT
samecniero-kvleviTi saqmianobisaTvis (m. TavaZe, aWa-
ris assr-s centraluri saxelmwifo arqivis isto-
ria, sadiplomo naSromi, baT. 1967, gv. 28)
arqivis TanamSromlebi (1958 weli)
aWaris centralur saxelmwifo arqivSi doku-
menturi masalebi Semodioda ara marto adgilobri-
44
vi organizaciebidan, aramed saqarTvelosa da ssr
kavSiris sxvadasxva qalaqebidanac. mag. 1952 wels
rostovis saolqo arqividan aWaris centralur ar-
qivSi Semovida baTumis fabrika-qarxnebis ufrosi in-
speqtoris masalebi. 1957 wels ki saqarTvelos cen-
traluri saxelmwifo-istoriuli arqividan Semovida
Jandarmeriis policiis sammarTvelos baTumis ganyo-
filebis saarqivo dokumentebi (a. karaseva, ,,aWaris
assr centraluri saxelmwifo arqivi“, sadiplomo
naSromi. baTumi 1961. gv. 25, 26).
dokumentebis dakompleqtebasTan erTad gansa-
kuTrebuli mniSvneloba eniWeboda samecniero da
praqtikuli Rirebulebis mqone dokumentebis eqsper-
tizas. dokumentebis zusti SerCeva xels uwyobda
samuSaoTa Sesrulebis raodenobisa da xarisxis
amaRlebas, usargeblo dokumentebisagan fondsacave-
bis gantvirTvas.
gaaqtiurda dokumentebis eqspertizasTan dakav-
Sirebuli saqmianoba aWaris csa-Si. 1940-ian wlebamde
arqivistebi dakavebuli iyvnen eqspertiziT da doku-
mentebis mowesrigebiTi samuSaoebiT (asscsa, fondi
r-89, s. 13, furc.7), 1950-60-ini wlebidan ki gansakuT-
rebuli yuradReba mieqca fondebis gadamuSavebas,
aRwerebis srulyofas, maTi istoriuli da samecnie-
ro Rirebulebis gansazRvras da samecniero-kvlevi-
Ti saqmianobis gaumjobesebas.
yvela es samuSaoebi Sesrulda saarqivo dawese-
bulebis imJamindeli xelmZRvanelebis: sergo yufa-
raZis (1932-1937 ww.), osman xalvaSis (1937-1939 ww.), va-
sil solomotinis (1939-1941 ww.), aleqsandre proto-
povis (1941-1942 ww.), kasiane babiloZis (1942-1943 ww.),
galina ivanovas (1943-1946 ww.), vladimer odiSarias
45
(1946-1947 ww.) da tatiana nefedovas (1947-1961 ww.)
mmarTvelobis periodSi.
centralur saxelmwifo arqivs am periodSi
xelmZRvanelobdnen: vasil solomitini (1938-1939 ww.),
galina ivanova (1941-1942 ww.), e. Sleipovi (1942), qeTo
cecxlaZe (1942-1943; 1944-1949 ww.) ww.), elene domopo-
lova (1943-1944 ww.), maria xarkova (1944), julieta
beselia (1950-1952 ww.), iakinTe ciskariZe (1952-1955),
sergo tabaRua (1955-1962 ww.).
g. reorganizacia da struqturuli cvlilebebi,
dokumentebis katalogizacia, dokumenturi masale-
bis erTiani klasifikaciis sqema
1960-iani wlebidan saarqivo dawesebulebam ra-
modenimejer Seicvala daqvemdebareba da ganicada
struqturuli reorganizacia. saqarTvelos ssr mi-
nistrTa sabWos 1960 wlis 26 aprilis #296 dadgeni-
lebiT aWaris assr Sinagan saqmeTa saministros sa-
arqivo ganyofileba gardaiqmna aWaris assr minis-
trTa sabWosTan arsebul saarqivo ganyofilebad.
centraluri saxelmwifo arqivi ki aWaris ar minis-
trTa sabWos 1960 w. 29 ivlisis dadgenilebiT ga-
davida aWaris ar ministrTa sabWosTan arsebuli
saarqivo sammarTvelos gamgeblobaSi Semdegi struq-
turuli erTeulebiT:
1. istoriuli ganyofileba;
2. oqtombris revoluciisa da socialisturi
mSeneblobis ganyofileba;
3. qalaqis fondebis ganyofileba (asscsa, f.
r. 89, an 1, saqme 429, furc 3. aseve: saqme 45 a,
furc. 3).
46
oriode wlis Semdeg saarqivo dawesebulebaSi
kvlav ganxorcielda reorganizacia da aWaris assr
ministrTa sabWosTan arsebuli saarqivo ganyofile-
ba saqarTvelos ssr ministrTa sabWos 1963 wlis
25 agvistos # 547 dadgenilebiT gardaiqmna aWaris
assr ministrTa sabWosTan arsebul saarqivo sammar-
Tvelod. 1964 wlis monacemebiT centralur saxel-
mwifo arqivSi iyo ori ganyofileba:
1. revoluciamdeli fondebis ganyofileba; 2. oqtombris revoluciisa da socialisturi
mSeneblobis ganyofileba (asscsa,fondi r-
89, saqme 45 a, an. 1. furc. 4).
arqivistebi Tavdauzogavad Sromobdnen saarqi-
vo dokumentebis dakompleqtebis, mowesrigebisa da
Senaxva-dacvisaTvis.
T. Seyilaძe (fondis ufrosi mcveli), S. Todaძe, l. kalandariS-
vili, d. Weliძe (ufr. mecnier-muSakebi) sauwyebo arqividan do-kumentebis miRebis dros
(kaTolikuri eklesia, 1962 weli)
arqivistebis samuSao kvira ganisazRvreboda 6
dRiani samuSao kviriT (orSabaTidan paraskevis CaT-
47
vliT - 7 saaTiani, SabaTs ki 6 saaTiani samuSao
dRe) (assscsa, fondi 1041, saqme 487, furc. 3). saqar-
Tvelos ssr ministrTa sabWosTan arsebuli saarqi-
vo sammarTvelos xelmZRvanelis 1967 w. 19 dekem-
bris brZanebiT saarqivo dawesebulebebis TanamSrom-
lebi gadavidnen 5 dRian samuSao kviraze (asscsa,
fondi 1041, saqme 487, furc 1). es gadawyvetileba uf-
ro adre iyo miRebuli, magram misi aRsruleba 1967
w. 9 oqtombris brZanebis Sesabamisad droebiT iqna
SeCerebuli (asscsa, fondi 1041, saqme 487, furc. 3). 5
dRian samuSao kviraze gadasvla ganxorcielda 1967
wlis 1 agvistodan, saqarTvelos saarqivo sammarTve-
los xelmZRvanelis 1967 wlis 25 ivlisis N 17 brZa-
nebulebiT (asscsa, fondi 1041, saqme 487, furc. 12).
aWaris centralurma saxelmwifo arqivma daag-
rova uzarmazari gamocdileba saarqivo saqmianobis
sferoSi. am TvalsazrisiT xazgasasmelia saxalxo
meurneobis ganviTarebis interesebis amsaxveli do-
kumentebis gamoyenebis organizacia. am mizniT aWa-
ris csa-Si Seiqmna samecniero-sacnobaro aparati,
romelmac gamoavlina dokumentebis Sinaarsi, sxva-
dasxva movlenebis amsaxveli faqtebi. Sedgenili iq-
na Sesabamisi anawerebi, Tematuri nusxebi, kataloge-
bi, fondebis siebi, gzamkvlevi da a. S. didi yurad-
Reba eqceoda fondebis mimoxilvas. 1970-iani wlebi-
saTvis arqivs ukve gaaCnda fondebis sistematuri,
saxelobiTi, anbanuri da Tematuri katalogebi (as-
scsa, fondi r-89, an. 1, saqme 388, furc. 1).
dokumentebis katalogizaciasTan dakavSirebu-
li samuSaoebi aWaris saxelmwifo arqivSi ZiriTa-
dad daiwyo 1961 wlidan (asscsa, fondi r-89, an. 1,
saqme 388, furc. 1), Tumca maSin es saqmianoba ar
atarebda gegmiur xasiaTs. ar arsebobda fondebis
48
damuSavebis gegma, ris gamoc baraTebis Semdgenle-
bi sakuTari Sexedulebis mixedviT arCevdnen fon-
debs da saqmeebs. am mizezis gamo fondebi ver daeq-
vemdebara srul katalogizacias. ar arsebobda bara-
Tebis Sedgenis meToduri miTiTebebi, ar iyo klasi-
fikatori (asscsa, fondi r-89, an. 1, saqme 388), furc.
1). Sesabamisad bevri baraTi arasrulfasovnad iyo
Sedgenili, ris gamoc mogvianebiT isini makulatu-
raSi Casabareblad iqna gamoyofili.
1964 wels SemuSavda ,,dokumenturi masalebis
erTiani klasifikaciis sqema“, ris Semdegac fonde-
bis katalogizaciam miiRo sistemuri da gegmazomie-
ri xasiaTi. 1964-1966 wlebis samuSao gegmiT yovel-
wliurad gaTvaliswinebuli iyo 3000 baraTis Sedge-
na. katalogizaciisaTvis gamoiyo erTi TanamSrome-
li. Semdgomi wlebisaTvis katalogizaciis gegma ga-
izarda 5000 baraTamde, 1971 wlisaTvis ki 7500-mde.
Sesabamisad gaizarda am saqmiT dakavebuli Tanam-
Sromlebis raodenoba sam erTeulamde (asscsa, fon-
di r-89, an. 1, saqme 388), furc. 3).
muSaoba gaaqtiurda dokumentebis eqspertizis
TvalsazrisiTac. centraluri saxelmwifo arqivis
kvalificiuri TanamSromlebisagan Seiqmna saeqsper-
to-Semmowmebeli komisia, romelmac aqtiurad daiwyo
funqcionireba saarqivo kanonmdeblobisa da in-
struqciebis Sesabamisad. yovelTviurad, saeqsperto
Semmowmebeli komisiis sxdomebze ganixileboda ax-
ladmiRebuli an gadamuSavebuli saqmeebis anawere-
bi. gansakuTrebuli yuradReba eqceoda dokumentebis
damuSavebis srulyofasa da xarisxs. naklovanebaTa
aRmofxvris Semdeg sxdoma amtkicebda anawerebs.
aRniSnuli praqtika metad efeqturi aRmoCnda. igi
warmatebulad gamoiyeneba Tanamedrove periodSic.
49
saeqsperto-Semmowmebeli komisia efeqturad muSaob-
da centraluri saxelmwifo arqivis dokumenturi ma-
salebiT dakompleqtebis TvalsazrisiTac.
saeqsperto-Semmowmebelma komisiam didi muSao-
ba gaswia fondebis reviziis TvalsazrisiT. es saq-
mianoba gansakuTrebis gaaqtiurda 1961 wlidan. Cata-
rda Sromatevadi samuSaoebi istoriuli da samecni-
ero mniSvnelobis dokumentebis eqspertizis Tval-
sazrisiT. ,,qobuleTis, uCambis, sariCairis, sabJos“
da zogierTi sxva fondi gamoiyo ganadgurebisaTvis,
,,radgan isini imeorebdnen baTumis olqis sabaJos
Sinaarss“ (ass, csa, f. r-89, an. 1, s. 396, furc. 7).
gaadvilda saarqivo dokumentebis dakompleqte-
bis sakiTxi. 1962 wlidan damtkicda wamyvani wyaro-
dawesebulebebis, organizaciebis, sawarmoebis sia. im
organizaciebis dokumenturi masalebi, romlebic ar
iyo aRniSnul CamonaTvalSi, rCeboda Sesabamis uw-
yebebSi da centralur saxelmwifo arqivSi Senaxvas
ar eqvemdebareboda (m. TavaZe, aWaris assr-s centra-
luri saxelmwifo arqivis istoria, sadiplomo naS-
romi, baT. 1967, gv. 30). am RonisZiebiT saxelmwifo
arqivi ganitvirTa samecniero da istoriuli Rire-
bulebis armqone dokumentebisagan.
mecnierul sawyisebze dafuZnebuli dokumentu-
ri masalebis dakompleqteba, Senaxva da gamoyeneba
SesaZlebeli iyo mxolod dokumenturi masalebis
maRal doneze dayenebuli aRricxvis pirobebSi. aR-
ricxvis swori organizacia SesaZleblobas iZleo-
da gadaWriliyo rigi sakiTxebi, romlebic idga sa-
arqivo dawesebulebebis winaSe. kerZod: 1. dokumenturi masalebis Senaxvis uzrunvelyofa; 2. saxelmwifo arqivebis dakompleqtebis mecnierul sawyisebze dafuZnebuli organizacia;
50
3. dokumenturi masalebis yovelmxrivi gamoyenebis organizacia.
dokumenturi masalebis aRricxvianobisaTvis sa-
muSaoebi daiwyo 1947 wlidan. am wels pirvelad Se-
moiRes fondebis aRricxvis furclebi, 1948 wlidan
ki aRricxvis wigni (ass csa, f. r-89, an. 1, s. 112,
furc. 9). csa-Si dokumenturi masalebis miReba mom-
devno wlebSi aRiricxeboda Semosvlis wignSi, fon-
debis siaSi, anawerebSi. yvela ganyofilebaSi Semo-
Rebuli iyo fondebis sia, fondis furclebi, anawe-
rebi, fondis piradi saqmeebi da a. S. sxvadasxva epo-
qis fondebis nomeracia calkeul ganyofilebebSi
iyo damoukidebeli. revoluciamdeli periodis fon-
debis nomris win svamdnen indeqss ,,i“, xolo oqtom-
bris gadatrialebisa da socializmis periodis fon-
debis win indeqss ,,r“. fondebisaTvis Sesabamisi nomris miniWebisa da
fondebis sistematizaciis mizniT arqivSi Sedgenili
iyo fondebis sia, romlis safuZvelze yvela axlad
Semosul fonds eniWeboda mudmivi nomeri. sxva or-
ganizaciaze gadacemis an dakargvis SemTxvevaSi mi-
si nomeri sxva fonds ar mieniWeboda.
fondebis sia arqivSi pirvelad 1958 wels Se-
moiRes, Tumca mas hqonda garkveuli naklovanebebi:
zogjer erT fonds eniWeboda ori nomeri, fiqsirde-
boda uzustobebi organizaciaTa dasaxelebaSi, ki-
dur TariRebSi da saqmeTa erTeulebis raodenobaSi
(asscsa, f. r-89, s. 315, furc.17). am naklovanebaTa ga-
mo dRis wesrigSi dadga arsebuli fondebis siebis
xelaxali Sedgenis sakiTxi, rac gakeTda kidec 1960
wels. 1966 wlisaTvis fondebis siaSi iricxeboda
fondebis 1037 nomeri. faqtobrivad iyo 686 fondi.
aseTi sxvaoba aixsneba imiT, rom araerTi fondi,
51
romlebic aWaris centraluri saxelmwifo arqivis
profils ar Seesabameboda, gadaeca Sesabamisi pro-
filis arqivebs (m. TavaZe, aWaris assr-s centralu-
ri saxelmwifo arqivis istoria, sadiplomo naSromi,
baT. 1967, gv. 34.). amasTan, 1958 da 1965 wlebSi moxda
fondebis gaerTianeba. calkeuli fondebis sxva or-
ganizaciebze gadacemis Sedegad miviReT Tavisufali
351 nomeri. amitomac gaCnda saarqivo fondebis gada-
nomrvisa da fondebis siis xelaxali Sedgenis au-
culeblobis sakiTxi (m. TavaZe, aWaris assr-s cen-
traluri saxelmwifo arqivis istoria, sadiplomo
naSromi, baT. 1967, gv. 34). gansakuTrebuli yuradRe-
ba eTmoboda saqmeTa anawerebis Sedganas, radgan
anawerebi warmoadgens ZiriTad saaRricxvo doku-
ments da misi Sedgenisas daSvebuli yvela Secdoma
meordeba sxva saaRricxvo dokumentebSi (fondebis
furclebi, arqivis pasporti, fondebis baraTebi).
TiToeuli fondis istoriis, yvela dokumentis
erT adgilas TavmoyrisaTvis aWaris csa-Si SemoRe-
buli iqna fondis saqmeebi, romelSic Sedioda isto-
riuli cnobebi fondwarmoqmnis Sesaxeb, samuSao in-
struqcia, fondis dokumenturi masalebis miRebis
aqtebi, dokumentebis Semowmebisa da Sedgenis aqte-
bi, SerCeviTi siebi, cnobebi da gamoxmaurebebi do-
kumentebis gamoyenebisa da fondebisaTvis saxelis
gadarqmevis Sesaxeb.
dokumenturi masalebis aRricxvianobis saqme
yovelwliurad umjebesdeboda. TandaTan swordebo-
da adreul wlebSi dokumentebis Sedgenisas daSve-
buli Secdomebi. gamosworda sxva naklovanebebic,
Tumca kvlav mougvarebeli rCeboda notio klimatis
pirobebSi saarqivo dokumentebis dacvis uzrunvel-
yofis sakiTxi. arqivistebma amasTan dakavSirebiT
52
araerTxel Camokres gangaSis zarebi. arqivis umcro-
si mecnier-TanamSromeli m. ZnelaZe 1979 wels wer-
da: ,,dokumentebi swrafad nadgurdeba Ria haerze si-
naTlis, haeris, atmosferuli naleqebis, temperatu-
ris cvlilebebis jamuri moqmedebis Sedegad. gan-
sazRvrul klimatur pirobebSi viTardeba saarqivo
dokumentebis biodaavadeba. realuri suraTis dasad-
genad, klimatis cvlilebebisa da dokumentebis si-
notivis specifikis Sesaswavlad araferi gakeTebu-
la, radgan dokumentebi inaxeba mWidrod yuTebSi,
Senaxvis sxvadasxva formebSi (Sexveulebi, papkebi,
saqmeebi, yuTebi, seifebi... )“.
araregulirebadi klimatis pirobebSi dokumen-
tebis mdgomareobis Seswavlis mizniT arqivsacaveb-
Si 1978 wlis aprilidan moyolebuli mimdinareobda
dakvirvebebi. dakvirvebis monacemebi erTi wlis man-
Zilze yovelTviurad igzavneboda saTavo dawese-
bulebebSi (asscsa, fondi r-89, saqme 531, furc. 1, 2),
magram problemebi mainc mougvarebeli rCeboda. tem-
peraturuli reJimis dacvis sakiTxi dResac aqtua-
luria da moiTxovs gadaudebeli Ronisძiebebis ga-tarebas.
aRniSnuli naklovanebebisa da xelisSemSleli
faqtorebis miuxedavad saarqivo saqme aWaraSi warma-
tebiT viTardeboda, rac arqivistTa Tavdadebuli
SromiT iqna miRweuli. im periodSi aWaris saarqivo
dawesebulebas xelmZRvanelobdnen: levan kalanda-
riSvili (1962-1963 ww.), nazi noRaideli (1963-1989 ww.)
da Salva abaSiZe (1989-2002 ww.), xolo centralur
saxelmwifo arqivs saTaveSi edgnen: griSa Caganava
(1962-1985) da sergo tabaRua (1985-1997 ww.).
53
Tavi II
aWaris arqivi damoukidebeli saqarTvelos
pirobebSi
§1. struqturuli reorganizacia.
saxelmwifo samecniero-sawarmoo gaerTianeba
,,mematiane“
1990-iani wlebis dasawyisidan saqarTvelos sa-
arqivo dawesebulebebs axal pirobebSi mouxdaT mu-
Saoba. saqarTvelo damoukidebeli saxelmwifo gax-
da. Sesabamisad, aWaris saarqivo mmarTvelobiTma
rgolma ganicada reorganizacia. aWaris assr minis-
trTa sabWos 1991 wlis 29 ivnisis #109 dadgenile-
biT ministrTa sabWosTan arsebuli saarqivo sammar-
Tvelo gardaiqmna saxelmwifo samecniero-sawarmoo
gaerTianeba ,,mematianed“ (asscsa, f. r-1041, aRwera 1,
s. 1512, furc.1. aseve, fondi r-89, an. 1 saqme 759 a,
furc. 1). igi warmoadgenda dokumentur ZeglTa dac-
vis specialurad uflebamosil saxelmwifo orga-
nos regionSi.
,,mematianem“ Tavisi saqmianobis prioritetul mi-
marTulebad aqcia dokumentebiT arqivis dakompleq-
teba, dacvisa da gamoyenebis organizacia, samecniero
da meToduri saqmianobis gaaqtiureba, samamulo da
ucxoeTis arqivebis gamocdilebaTa gaziareba da da-
nergva (asscsa, f. 1041, an. 1, saqme 1512, furc. 2,3).
1991 wlisaTvis saxelmwifo samecniero-sawar-
moo gaerTianeba ,,mematiane” struqturuli Tvalsaz-
risiT Sedgeboda Semdegi qvedanayofebisagan: 1. saxelmwifo samecniero-sawarmoo gaerTianeba ,,me- matiane“-s Tavmjdomare;
54
2. dagegmarebisa da organizaciul-meToduri ganyo- fileba; 3. mTavari specialisti; 4. pirveli kategoriis specialisti; 5. meore kategoriis specialisti.
centraluri saxelmwifo arqivi aerTienebda: 1. arqivis direqtori; 2. fondebis mTavari mcveli; 3. mTavari arqivisti; 4. pirveli kategoriis arqivistebi; 5. fondebis ufrosi mcvelebi.
raionuli arqivebi warmodgenili iyo or-ori
TanamSromliT: 1. direqtori; 2. fondebis mcveli (asscsa, fondi r-89, saqme 1525, furc. 9).
aWaris ar saxelmwifo samecniero-sawarmoo ga-
erTaneba ,,mematiane“-s 1991 wlis 21 agvistos brZane-
biT Zaladakargulad CaiTvala aWaris ar ministrTa
sabWosTan arsebuli saarqivo sammarTvelos 1985
wlis 20 ianvris NN 2 a brZaneba (aWaris ar minis-
trTa sabWos 1985 w. 15 ianvris N12 dadgenilebis Se-
sabamisad) ,,aWaris ar ministrTa sabWosTan arsebu-
li saarqivo sammarTvelos kolegiis Seqmnis Sesa-
xeb“ da ,,samecniero, meToduri, sawarmoo da arqive-
bis muSaobis sxvadasxva umniSvnelovanesi sakiTxebis
gadasawyvetad“ saxelmwifo samecniero sawarmoo
gaerTaneba ,,mematianesTan“ Seiqmna 15 kaciani sabWo
(asscsa, fondi r- 1041, an 1, saqme 1529, furc. 19).
saarqivo dawesebulebam 1992 wels bina daido
axal SenobaSi. sardafSi ganTavsebulisxvadasxvada-
nadgar-mowyobilobebis movla-patronobisa da eq-
55
sploataciis, santeqnikuri da eleqtrogayvanilobis
mowesrigebisa da Senobis teqnikuri momsaxurebis
mizniT aucilebeli gaxda sameurneo samsaxuris
formireba. aWaris ar saxelmwifo samecniero-sawar-
moo gaerTianeba ,,mematiane-s 1993 w. 1 martis N 6a
brZanebiT Seiqmna ,,mematiane“-sa da centraluri sa-
xelmwifo arqivis erTiani sameurneo samsaxuri (as-
scsa, fondi r-89, an. 1, saqme 795). axal SenobaSi gadasvlis Semdeg mniSvnelovnad
gaumjobesda arqivistTa samuSao pirobebi. Sesaba-
misad, gaaqtiurda saarqivo saqmianobac. uxelfaso-
bis, umZimesi politikuri situaciisa da mwvave so-
cialuri fonis miuxedavad arqivistebma moaxerxes
saarqivo dokumentebis Senaxvisa da dacvis uzrun-
velyofa, arqivsacavebis axal-axali dokumenturi ma-
salebiT gamdidreba.
arqivsacavi - nana kuWaSvili, liana vaniძe 1993 w.
gansakuTrebuli yuradReba daeTmo sxvadasxva
organizaciebSi saqmis warmoebis Seswavlas. sistema-
turad ixileboda saxelmwifo da sauwyebo arqivebSi
56
saxelmwifo saarqivo fondis dokumentebis daculo-
bis sazogadoebrivi daTvalierebis Sedegebi (mag. 1991
w. 25 oqtomberi) (asscsa, f. 1041, s. 1559, furc. 1). spe-
cialuri sxdomebi mieZRvna komisiis muSaobis Sedege-
bis ganxilvas da saarqivo saqmis mdgomareobas, do-
kumentebis dacvisa da saqmiswarmoebis sakiTxebs -
iusticiis saministrosa da misdami daqvemdebarebul
uwyebebSi (1993 wlis 30 aprili), mrewvelobis saminis-
trosa da misdami daqvemdebarebul uwyebebSi (1993 w.
26 marti), (f. r-89, saqme - 794, furc 25. 32), aWaris ar
arqiteqturisa da mSeneblobis saqmeTa saministrosa
da mis saqveuwyebo dawesebulebebsa da organizaci-
ebSi (asscsa, fondi r- 1041, an 1, saqme 1514, furc. 21).
gazeTebis: ,,aWarisa“ da ,,adJarias“ redaqciebSi (1999
w. 24 seqtemberi) da a. S.
sakadro sakiTxi yovelTvis iyo erT-erTi yve-
laze mniSvnelovani problema rogorc sabWoTa pe-
riodSi, ise damoukidebeli saqarTvelos arsebobis
pirobebSi. arqivis daarsebis pirvel aTwleulebSi
sakadro sakiTxebTan dakavSirebuli RonisZiebebis
amsaxveli masala ar Semonaxula. es arcaa gasakvi-
ri. arqivis daarsebis miuxedavad didxans ver gada-
iWra saarqivo dokumentebis ganTavsebis problemac
ki. omisa da omisSemdgomi periodis pirvel wlebSi
qveyanas ufro mniSvnelovani problemebi hqonda mo-
sagvarebeli, Tumca drodadro mainc ganixileboda
axalgazrdobis profesiuli daostatebis sakiTxebi,
tardeboda kvalifikaciis asamaRlebeli mudmivmoqme-
di seminarebi, romelTa Tematika Setanili iyo iyo
wliur da perspeqtiul samuSao gegmebSi (asscsa, f.
1041, an.1, s. 1871, furc. 299-300). aRniSnuli mimarTu-
lebiT muSaoba gansakuTrebiT gaaqtiurda 1990-iani
wlebidan.
57
kadrebTan muSaobis formebis da meTodebis Sem-
dgomi daxvewis, axalgazrda arqivistTa profesiuli
aRzrda-daostatebisa da kvalifikaciis amaRlebis,
Rvawlmosil arqivistTa xsovnis ukvdavyofis, vete-
ran arqivistTa amagis dafasebisa da maTi gamocdi-
lebis gaziarebis RonisZiebaTa gansaxorcieleblad,
samecniero-sawarmoo gaerTianeba ,,mematiane“-s sab-
Wos 1993 w. 27 seqtembris gadawyvetilebiT gaerTia-
neba ,,mematianesTan“ Seiqmna ,,veteran arqivistTa sa-
konsultacio samuSao jgufi“gamocdili arqivistis
lili oTiaSvilis xelmZRvanelobiT (asscsa, fondi
r-89, saqme - 794, furc 88).
kadrebis SerCevisa da ganawilebis, kvalifikaci-
is donis Semowmebis, saarqivo saqmis ganviTarebis saq-
meSi TiToeuli arqivistis piradi pasuxismgeblobis
amaRlebis mizniT ,,aWaris ar saxelmwifo samecniero
- sawarmoo gaerTianeba ,,mematianes“ sabWom 1994 w. 25
maisis N 25 gadawyvetilebis safuZvelze gamosca spe-
cialuri brZaneba saarqivo dawesebulebis muSakTa
atestaciis Catarebis Sesaxeb (1995 april-maisSi). Se-
iqmna saatestacio komisia Salva abaSiZis, lili oTi-
aSvilis, sergo tabaRuas, vladimer mkervaliSvilis
da eTer gogiSvilis SemadgenlobiT (asscsa, fondi r-
1041, an 1, saqme 1761 furc. 8, 9). arqivistebma atestire-
bisas gamoavlines saarqivo saqmis SesaniSnavi codna
da SesaSuri unar-Cvevebi.
profesiuli daostatebis da saqmiani kvalifika-
ciis asamaRleblad tardeboda kvalifikaciis asa-
maRlebeli kursebi, romlebic Setanili iyo Sesaba-
misi wlis samuSao gegmebSi (asscsa, f. r-89, saqme
359a. furc 1,2,3.). aWaris saarqivo departamentis ko-
legiis 1996 w. 28 Tebervlis sxdomis gadawyvetile-
bis Sesabamisad tardeboda mudmivmoqmedi seminarebi,
58
ganixileboda da mtkicdeboda seminaris gegmebi (as-
scsa, fondi r- 1041, an 1, saqme 1773. furc. 1). mudmiv-
moqmed seminarze warmodgenili iyo iseTi sakiTxebi,
rogoricaa: ,,erovnuli saarqivo fondis Sesaxeb“ sa-
qarTvelos kanoni, erovnuli saarqivo fondis da-
kompleqteba, erovnuli saarqivo fondis dokumente-
bis Senaxva, damuSaveba da aRricxva, mSromelTa sa-
Civrebis, werilebis, gancxadebebis miReba, registra-
cia, ganxilva, kontroli Sesrulebaze da a. S. (as-
scsa, fondi r- 1041, an 1, saqme 1773. furc. 4,5,6).
kvalifikaciis amaRlebis sakiTxebTan erTad,
gansakuTrebuli yuradReba mieqca saorganizacio da
samecniero-meToduri muSaobis sakiTxebs. igi siste-
maturad ganixileboda sxdomebze. aRniSnuli saWi-
roebidan gamomdinare, adgilobrivi mTavrobis 1998
wlis 27 maisis N 100 dadgenilebis safuZvelze, sa-
arqivo departamentis 1999 w. 1 ianvris N 3 brZanebiT
Camoyalibda aWaris ar saarqivo departamentis sa-
organizacio, samecniero-meTodikuri da kadrebTan
muSaobis ganyofileba, xolo 1999 w. 12 ianvaris me-2
brZanebiT saarqivo departamentis saorganizacio,
samecniero-meTodur da kadrebTan muSaobis ganyofi-
lebis meTodkuTxis bazaze Seiqmna departamentis
sacnobaro-sainformacio fondi (asscsa, f. 1041, an.1,
s. 1871 furc. 8). gansazRvruli iyo teleoperatoris
da pirveli kategoriis fotografis saStato erTeu-
lebi (asscsa, fondi 1041, an. 1, sqame 1883, furc. 40).
saarqivo dawesebulebis axal SenobaSi gadas-
vlis droisaTvis aWaraSi iyo 5 saxelmwifo da 526
sauwyebo arqivi, sadac inaxeboda 250 aTasi mmarTve-
lobiTi, 1500-mde xelnaweri, 2500 foto, 15 aTasi teq-
nikuri dokumenti (asscsa, fondi r-89, saqme - 794,
furc 19).
59
§2. aWaris ar saarqivo saxelmwifo departamenti.
dokumentebis restavraciisa da mikrofilmirebis
respublikuri laboratoria
1990-iani wlebis SuaxanebSi aWaris saarqivo da-
wesebulebam kvlav ganicada struqturuli reorga-
nizacia. aWaris ar uzenaesi sabWos prezidiumis 1995
wlis 7 seqtembris brZanebulebiT Seiqmna aWaris ar
saarqivo departamenti, xolo 1996 wlis 23 ianvaris
brZanebulebiT igi gardaiqmna saxelmwifo saarqivo
departamentad (asscsa, fondi r- 1041, an 1, saqme 1742.
furc. 3). 1996 w. 2 aprilis N 33 dadgenilebiT dam-
tkicda aWaris ar saxelmwifo saarqivo departamen-
tis kolegia Salva abaSiZis (departamentis Tav-
mjdomare), lili oTiaSvilis (Tavmjdomaris moadgi-
le), sergo tabaRuas (csa-is direqtori), vladimer
mkervaliSvilis, avTandil leoniZis, jamila mamuWa-
Zis, manana miqelaZis SemadgenlobiT (asscsa, fondi
r- 1041, an 1, saqme 1742. furc. 18-19).
gansakuTrebiT mniSvnelovani iyo sauwyebo da-
wesebulebebis aRdgena-SeqmnasTan dakavSirebiT miRe-
buli samTavrobo gadawyvetileba. saarqivo dargis
Semdgomi ganviTarebis RonisZiebaTa Sesaxeb saqar-
Tvelos prezidentis 1997 w. 18 agvistos N 382 gan-
kargulebis safuZvelze aWaris ar uzenaesi sabWos
prezidiumma 1998 w. 22 ianvris sxdomaze miiRo gadaw-
yvetileba. masSi pirdapir Caiwera umTavresi moTxov-
na: ,,1998 wlidan aRadginon, xolo sadac ar iyo
Seqmnili - Seqmnan gaerTianebuli sauwyebo arqivebi
saTanado StatiTa da materialur-teqnikuri baziT“
(asscsa, fondi Nr- 1041, an 1, saqme 1883, furc. 85).
60
ganxorcielebuli reorganizaciis Sedegad, 1998
wlisaTvis aWaris saarqivo saxelmwifo departamen-
tSi gaCnda Semdegi struqturuli erTeulebi: 1. departamentis Tavmjdomare; 2. saorganizacio, samecniero-meTodikuri da kad-
rebTan muSaobis ganyofileba; 3. erovnuli saarqivo fondis dokumentebis
dacvis uzrunvelyofis, informaciis da saer-
TaSoriso urTierTobebis ganyofileba. 1998 wlis TebervalSi ,,erovnuli saarqivo fon-
dis dokumentebis dacvis uzrunvelyofis, informaci-
is da saerTaSoriso urTierTobebis ganyofilebas“
gadaerqva saxeli da ewoda: erovnuli saarqivo fon-
dis dacvis uzrunvelyofis, informaciis ganyofile-
ba (asscsa, fondi 1041, an. 1. saqme 1826. furc. 45).
amave dadgenilebiT Seiqmna aWaris centraluri
saxelmwifo arqivis samecniero-teqnikuri dokumente-
bis ganyofileba. gamgis xelfasi ganisazRvra 116
lariT (asscsa, fondi 1041, an. 1. saqme 1826. furc.
196.. aseve, f. 1041, an.1, s. 1871, furc. 6)
Tamriko SeyilaZe, fondebis ufrosi mcveli
61
sakuTriv saarqivo departamenti warmodgeni-
li iyo Semdegi struqturuli erTeulebiT: 1. saqmiswarmoebis, sauwyebo arqivebisa da erovnu- li saarqivo fondis dakompleqtebis ganyofi-
leba; 2. safinanso ganyofileba; 3. mTavari specialisti; 4. wamyvani specialisti; 5. mZRoli; 6. damlagebeli (sul 11 saStato erTeuli) (asscsa, fondi 1041, an. 1. saqme 1826, furc. 12).
aWaris ar saarqivo saxelmwifo departamenti-
sadmi daqvemdebarebul organizaciebad rCeboda aWa-
ris ar centraluri saxelmwifo arqivi da raionu-
li (qobuleTis, Suaxevis, xelvaCauris, qedis, xu-
los) arqivebi.
elguja Caganava, sergo tabaRua, nato nadareiSvili,
ciuri qaTamaძe, Taliko Seyilaძe (1997 weli) aWaris ar ministrTa sabWos 1998 w. 16 seqtem-
brisNN 186 dadgenilebiT aWaris centraluri saxel-
mwifo arqivis dokumentebis dacvis uzrunvelyofis
62
ganyofileba gardaiqmna aWaris ar saarqivo saxel-
mwifo departamentis dokumentebis restavraciisa da
mikrofilmirebis respublikur laboratoriad. la-
boratoriaSi dasaqmebul pirTa raodenoba ganisaz-
Rvra 14 saStato erTeuliT:
1. direqtori;
2. moadgile;
3. inJineri;
4. mikrofilmirebis jgufi: operatori, laboranti;
5. restavraciis jgufi: restavratori, laboranti;
6. mkinZavTa jgufi: muSa-teqnikosi, mdivan memanqane;
7. damlagebeli (asscsa, fondi 1041, an. 1, saqme 1871,
furc. 1,2).
laboratoriis CamoyalibebisTanave saarqivo de-
partamentma daiwyo aqtiuri muSaoba laboratoriis
materialur-teqnikuri bazis gaumjobesebisaTvis.
saarqivo masalebis mixedviT, laboratoria unda mo-
ewyoT msoflio standartebis doneze. laboratorii-
saTvis SeuZeniaT kidec teqstebis aRmdgeni aparati,
ori kompiuteri, gasamravlebeli aparati, video, te-
le da fotoaparatura (asscsa, fondi 1041, an. 1, saqme
1883, furc. 56). centraluri arqivis gaTbobis siste-
mis mowyobisaTvis 1998 wels 35 aTasi lari gaixar-
ja. am dokumentis mixedviT, aWaris arqivi imJamad iyo
erTaderTi saarqivo dawesebuleba, sadac gamarTu-
lad muSaobda ventilaciis sistema da daculi iyo
dokumentebis dacvis tempetaruli reJimi (asscsa,
fondi 1041, an. 1, saqme 1883, furc. 56). vfiqrobT, rom
am dokumentSi gazviadebulia informacia dokumente-
bis dacva-Senaxvis sistemis gamarTuli muSaobis
Sesaxeb, radgan igi kvlavac rCeboda erT-erTi moug-varebeli problemad momdevno wlebis ganmavlobaSi.
es sakiTxi dResac gadaudebel gadawyvetas moiTxovs.
63
laboratoriis SeqmnisTanave gansakuTrebuli yu-
radReba daeTmo arqivistebis Sromis pirobebis dac-
vas da jamrTelobisaTvis mavne pirobebis Sesabamisad
maTTvis garkveuli SeRavaTebis dawesebas. aWaris ar
janmrTelobis dacvis saministros sanitaruli zedam-
xedvelobis departamentis Tavmjdomaris T. amaRlobe-
lisadmi gagzavnil werilSi departamentis Tavmjdo-
mare S. abaSiZe da profkavSiris Tavmjdomare g. pata-
riZe iTxoven daskvnas, raTa jamrTelobisaTvis mavne
samuSaoze dasaqmebulebs dauwesdeT SeRavaTebi kanon-
mdeblobis farglebSi. werilSi vkiTxulobT: ,,1999 w.
1 ianvridan funqcionireba daiwyo aWaris ar dokumen-
tebis restavraciisa da mikrofilmirebis respubli-
kurma laboratoriam. laboratoriaSi dokumentebis
higienuri dasufTaveba xdeba qimiuri nivTierebebis ga-
moyenebiT. arqivsacavis SesasvlelSi keTdeba dezoba-
rieri, romelic gaJRenTilia formalinis xsnariT.
xSir SemTxvevaSi saqmeebs ukeTdeba dezinfeqcia.
sarestavracio da saamkinZao samuSaoebis warmoe-
bis procesSi gamoiyeneba iseTi qimiuri nivTierebebi,
rogoricaa: formalini, skipitari da sxva antisepti-
kebi. aseTi saxis samuSaoebze dasaqmebuli pirebi ar
sargebloben araviTari SeRavaTebiT...“ swored amis
gamo iTxoven daskvnas zemoTdasaxelebuli uwyebisa-
gan Sromis mavne pirobebian samuSaoze dasaqmebuli
arqivistebisaTvis SeRavaTebis dawesebis mizniT (as-
scsa, fondi 1041, an.1, saqme 1883, furc. 118).
centralur saxelmwifo arqivSi momxdarma
cvlilebebma, saarqivo fondebis raodenobrivma zram
dRis wesrigSi daayena arqivis TanamSromelTa Sro-
mis anazRaurebis mesame jgufidan meore jgufSi ga-
dayvanis sakiTxi. aRniSnulTan dakavSirebiT departa-
mentis Tavmjdomaris 1997 wlis 7 ianvris brZanebis
64
preambulaSi aRniSnulia: ,,arqivSi daculi dokumen-
tebi 224837 Sesanaxi erTeulidan gaizarda 502689 Se-
sanax erTeulamde. Seiqmna politikuri partiebisa da
sazogadoebrivi organizaciebis ganyofileba, sag-
rZnoblad gaizarda piradi Semadgenlobis dokumente-
bis centralizebuli dacvisa da gamoyenebis saqmiano-
ba“. swored amitom dadga dRis wesrigSi centraluri
saxelmwifo arqivisaTvis meore kategoriis arqivis
statusis miniWebis sakiTxi. saarqivo departamentis
Tavmjdomaris mier aWaris ar ministrTa sabWos Tav-
mjdomaris moadgilisadmi gagzavnil moxsenebiT ba-
raTSi dasabuTebulia aRniSnuli sakiTxis gadaWris
aucilebloba. moxsenebiTi baraTis mixedviT ,,centra-
lur saxelmwifo arqivSi saqmeTa erTeulebis naxevar
milionze meti raodenobiT dagrovebam Segviqmna sa-
fuZveli saqarTvelos saarqivo saxelmwifo departa-
mentis winaSe dagvesva sakiTxi arqivisaTvis meore ka-
tegoriis statusis Sesaxeb“ (asscsa, f. 1041, an. 1, saq-
me 1883, furc. 62, 63). aRniSnuli sakiTxi saqarTvelos
saarqivo saxelmwifo departamentis mier dadebiTad
iqna gadawyvetili, ramac ganapiroba cvlilebebis Se-
tana struqturasa da saStato ganrigSi.
aWaris saxelmwifo saarqivo departamentis ko-
legiis 1997 wlis 30 maisis gadawyvetilebiT aWaris
ar centraluri saxelmwifo arqivi gadayvanili iqna
meore kategoriaze. imave gadawyvetilebiT damtkicda
centraluri saxelmwifo arqivis struqtura:
1. aWaris csa-s marTvis aparati;
2. dagegmarebisa da saorganizacio-meToduri
muSaobis ganyofileba;
3. erovnuli saarqivo fondis dacvis uzrunvel-
yofis, saxelmwifo aRricxvisa da samecniero-
sacnobaro aparatis ganyofileba;
65
4. dakompleqtebisa da sauwyebo arqivebTan muSao-
bis gamyofileba;
5. dokumentebis gamoyenebisa da publikaciis gan-
yofileba;
6. politikuri partiebisa da sazogadoebriv-po-
litikuri organizaciis saarqivo dokumentebis
ganyofileba;
7. dokumentebis dacvis uzrunvelyofis labora-
toria;
8. piradi Semadgenlobis dokumentebis centrali-
zebuli dacvis da gamoyenebis ganyofileba;
9. saarqivo dokumentebis samecniero-teqnikuri
damuSavebis ganyofileba (asscsa, fondi r-89,
an. 1, saqme 849, furc. 45,46).
struqturuli cvlilebebi am RonisZiebebiT ar
damTavrebula. aWaris ar uzenaesi sabWos prezidiu-
mis 1999 w. 27 maisis N 106 da ministrTa sabWos 2001
wlis 23 ivlisis N 70 dadgenilebiT Seiqmna aWaris
konofotodokumentebis saxelmwifo arqivi (furc. 2),
xolo 2002 wlis 4 ianvris N 1 dadgenilebiT depar-
tamentis daqvemdebarebaSi Seiqmna kinovideofotofo-
no dokumentebis arqivi (asscsa, f. 1041,saqme N 1976,
furc.56). cvlilebebi Seexo sameurneo sferosac. 2002
wlis 1 Tebervlidan arsebuli saStato Tanamdebobe-
bis bazaze Seiqmna erTiani sameurneo samsaxuri (as-
scsa, f. 1041, an. 1, saqme N 1976, furc.56)
ase, rom 2002 wlisaTvis saarqivo departamen-
tis uSualo daqvemdebarebaSi iyo: 1. aWaris centraluri saxelmwifo arqivi; 2. kinovideofotofono dokumentebis arqivi; 3. dokumentebis restavraciisa da mikrofilmirebis respublikuri laboratoria; 4. uwyebaTa dokumentebis samecniero-teqnikuri damu-
66
Savebis samsaxuri; 5. erTiani sameurneo samsaxuri; 6. raionuli arqivebi (asscsa, f. 1041, an. 1,saqme N 1976, furc.57).
aWaris finansTa saministros 2002 wlis 9 ivli-
sis werilis safuZvelze kvlav Sevida cvlileba sa-
arqivo departamentis struqturaSi da ,,erovnuli
saarqivo fondis dacvis uzrunvelyofis, informacii-
sa da saerTaSoriso urTierTobaTa ganyofilebis“
ufrosi specialistis Tanamdebobas ewoda ,,sauwyebo
arqivis gamge“ (asscsa, f. 1041, saqme 1976, furc.71).
dausrulebeli reorganizaciebisa da struqtu-
ruli cvlilebebis miuxedavad arqivistebi warmate-
biT arTmevdnen Tavs maTze dakisrebul movaleobas.
aqtiuri muSaoba daiwyo gansakuTrebulad Rirebuli
dokumentebis gamovlenis, aRricxvisa da sadazRvevo
fondis Sesaqmnelad. gaaqtiurda dokumentebis sares-
tavracio da profilaqtikuri damuSavebis samuSaoe-
bi. sistematurad xorcieldeboda dokumentebis pub-
likaciisa da megzur-cnobaris momzadeba, rac xels
uwyobda arqivSi daculi dokumentebis samecniero
brunvaSi mimoqcevas. Sesabamisad, arqivis TanamSro-
melTa Sromis anazRaurebis mesame jgufidan meore
jgufSi gadayvanisaTvis arsebobda yvela winapiroba,
ramac uzrunvelyo sakiTxis dadebiTad gadawyveta
(asscsa, f. r-89, an. 1, saqme 848, furc. 1,2,3,4).
saarqivo saqmianobis erT-erT mniSvnelovan mi-
marTulebas warmoadgenda dokumentebis dacvis uz-
runvelyofa. es sakiTxebi arqivis daarsebis droidan
iyo arqivistebis zrunvis sagani. Sesabamisad yovel-
wliurad xdeboda am sakiTxebis wina planze wamowe-
va. mTavrobis 1998 wlis 27 maisis N 100 dadgenilebis
safuZvelze Seiqmna ,,erovnuli saarqivo fondis do-
67
kumentebis dacvis uzrunvelyofis, informaciisa da
saerTaSoriso urTierTobis ganyofileba. 1999 w. 15
ianvris 3 brZanebiT damtkicda am ganyofilebis debu-
leba (asscsa, f. 1041, an.1, s. 1871, furc. 82). amave dad-
genilebis safuZvelze Camoyalibda aWaris ar saar-
qivo departamentis saqmis warmoebis, sauwyebo arqive-
bisa da erovnuli saarqivo fondis dakompleqtebis
organizaciis ganyofileba (asscsa, f. 1041, an.1, s. 1871,
furc. 89).
arqivis TanamSromelTa Tavdauzogavi Sromis
Sedegad 2000 wlis bolosaTvis erT centralur da
5 raionul arqivSi dokumentebis raodenoba gaizar-
da 554 069 Sesanax erTeulamde. saxelmwifo Senaxvaze
iyo 12588 fotodokumenti, 11444 kinofiri da 7880 sa-
mecniero xasiaTis dokumenti (asscsa, fondi 1041,
saqme 1976, an. f. 44).
§3 aWaris ar mTavrobis saqveuwyebo
dawesebuleba -saarqivo sammarTvelo
XXI saukunis dasawyisi aWaris saarqivo dawese-
bulebaSi aRiniSna mniSvnelovani struqturuli
cvlilebebiT. aWaris ar 2004 w. 17 agvistos NN 18
dadgenilebiT saarqivo departaments Seecvala saxe-
li da ewoda ,,aWaris ar mTavrobis saqveuwyebo dawe-
sebuleba - saarqivo sammarTvelo“. sajaro moxeleTa
raodenoba ganisazRvra 102 saStato erTeuliT, maT
Soris centraluri aparatis sajaro mosamsaxureTa
raodenoba 74 s/erTeuliT (asscsa, fondi 1041, saqme
10. an 1, furc. 1). Sesabamisad, Zaladakargulad CaiT-
vala 2004 wlis 16 ivnisis N 53 dadgenileba ,,aWaris
ar saarqivo sammarTvelos uflebamosilebis gansaz-
68
Rvrisa da sammarTvelos saqmianobis droebiTi debu-lebis damtkicebis Sesaxeb“ (asscsa, fondi 1041, saqme
10. an 1, furc. 1). mogvianebiT, adgilobrivi mTavrobis 2005 wlis
29 noembris N 113 dadgenilebiT saarqivo sammarTve-
loSi kvlav ganxorcielda reorganizacia da Camoya-
libda Semdegi struqturis saxiT: 1. sammarTvelos ufrosi; 2. sammarTvelos sistema, romelic aerTianebda: a. sammarTvelos centraluri aparats; b. sammarTvelos teritoriuli organoebs.
sammarTvelos centraluri aparati warmodgenili
iyo Semdegi struqturuli erTeulebiT: 1. sammarTvelos aparatis ufrosi; 2. aWaris centraluri saxelmwifo arqivi; 3. dokumentebis damuSavebisa da sauwyebo arqivebTan urTierTobis samsaxuri; 4. sabuRaltro aRricxvisa da angariSsworebis sam saxuri; 5. materialur teqnikuri uzrunvelyofis samsaxuri.
sammarTvelos teritoriuli organoebi aerTia-
nebda: qobuleTis, qedis, xelvaCauris, Suaxevis da
xulos raionul saxelmwifo arqivebs (asscsa, fondi
1041, saqme 10. an 1, furc. 4).
adgilobrivi mTavrobis 2008 wlis 6 martis dad-
genilebiT sammarTvelos struqturaSi Sevida cvli-
lebebi, romlis mixedviT sammarTvelos sistemam Ta-
vis TavSi gaaerTiana sammarTvelos struqturuli er-
Teulebi da sammarTvelos teritoriuli organoebi.
sammarTvelos struqturuli erTeulebi aerTia-
nebda Semdeg qvedanayofebs: 1. sammarTvelos administracia;
69
2. saqmiswarmoebis samsaxuri; 3. centraluri saxelmwifo arqivi (asscsa, fondi
1041, saqme 46, an 1, furc. 3). amave gadawyvetilebiT, sammarTvelos saStato
ganrigs daemata jer ori, cota mogvianebiT ki 3 mo-
adgilis Tanamdeboba.
struqturuli cvlilebebi ganxorcielda 2010
welsac. aWaris ar mTavrobis 2010 wlis 17 ivnisis NN
22 dadgenilebiT saarqivo sammarTvelos sajaro mo-
samsaxureTa raodenoba ganisazRvra 75 saStato erTe-
uliT. aRniSnuli dadgenilebis mixedviT Seiqmna axa-
li struqturuli erTeulebic. 2010 wlis reorgani-
zaciis Sedegad saarqivo sammarTvelos struqtura
Semdegniairad warmogvidgeba: a. sammarTvelos ufrosi; b. sammarTvelos ufrosis moadgileebi (ori,
mogvianebiT sami moadgile); g. sammarTvelos centraluri aparati:
1. kancelaria; 2. safinanso-ekonomikuri da sameurneo ganyofi-
leba; 3. iuridiuli da sakadro saqmeTa ganyofileba; 4. teritoriul organoebTan muSaobis da dakom-
pleqteba-damuSavebis ganyofileba; 5. sazogadoebasTan, saerTaSoriso urTierTobebi-
sa da sainformacio teqnologiebis ganyofile-
ba; 6. mikrofilmirebis da restavraciis ganyofile-
ba; 7. centraluri arqivis samsaxuri; 8. dacvis, aRricxvisa da samecniero-sacnobaro
ganyofileba;
70
9. publikaciisa da gamoyenebis ganyofileba.
adgilobrivi xelisuflebis 2012 w. 10 aprilis
gadawyvetilebiT kvlav Sevida cvlilebebi zemoTdasa-
xelebul dadgenilebaSi, romlis mixedviT ,,sazogadoe-
basTan, saerTaSoriso urTierTobebisa da sainforma-
cio teqnologiebis ganyofilebisa“ da ,,publikaciisa
da gamoyenebis ganyofilebis gaerTianebis safuZvelze
Camoyalibda ,,sazRvargareTTan, sazogadoebasTan, masme-
diasTan urTierTobis, dokumentebis gamoyenebisa da
publikaciis ganyofileba“. safinanso-ekonomikuri da
sameurneo ganyofilebis bazaze Camoyalibda ,,safinan-
so-sabuRaltro“ da ,,sameurneo da urbanul sakiTxTa
ganyofilebebi“. calke struqturuli erTeulebis sa-
xiT warmodga ,,erovnuli saarqivo fondis dokumente-
bis dacvis, informaciisa da gamoyenebis ganyofileba,,
da ,,erovnuli saarqivo fondis aRricxvisa da samecni-
ero-sacnobaro ganyofileba“. aRniSnuli dadgenilebis
safuZvelze Camoyalibda axali - ,,sainformacio teq-
nologiebisa da digitalizaciis ganyofileba“.
dausrulebeli struqturuli cvlilebebi da
reorganizaciebi qmnida fsiqologiur daZabulobas,
amkvidrebda arastabilurobis gancdas, rac uaryofi-
Tad moqmedebda saarqivo dargis ganviTarebaze. miuxe-
davad amisa, sammarTvelos ar SeuCerebia muSaoba sa-
arqivo saqmis marTvis, saqmiswarmoebis srulyofis
da saarqivo dargis ganviTarebisaTvis. yovelwliu-
rad izrdeba saqmeTa ydaSi Casma-Cakerebis, martivi
resrtavraciis, gansakuTrebuli Rirebulebis mqone
dokumentis gamovlenis, dokumentebis arsebobisa da
mdgomareobis Semowmebis, dokumentebis sainformacio
saZiebo sistemis Seqmnis, dokumentebis anawerebis ga-
damuSavebis, miznobrivi eqspertizis, mecnierul-teq-
nikuri damuSavebis, dokumentebis gamoyenebis, digita-
71
lizaciisa da sxva samuSaoebis raodenobrivi da xa-
risxobrivi maCveneblebi. 2015 wlis pirveli naxevris
monacemebiT, fondebis saqmeTa digitalizaciisaTvis
momzadebis aucileblobidan gamomdinare, martivi
restavracia Cautarda 11921 furcels (nacvlad geg-
miT gaTvaliswinebuli 7494 furclisa, aikinZa da
ydaSi Caisva 4672 s/e.
saarqivo sammarTveloSi Semovida axali fonde-
bic. 2011 wlis 6 ianvars fondsacavebs Seemata cnobi-
li folkloristis jemal noRaidelis piradi fondi.
aRniSnulTan dakavSirebiT gamarTul RonisZiebasFes-
wrebodnen mecnieris STamomavlebi: prof. nanuli no-
Raideli da prof. Tamila lomTaTiZe.
saarqivo fondebis gamravalferovnebisa da gam-
didrebis TvalsazrisiT mniSvnelovani iyo 2010 wlis
pirveli naxevari, roca saarqivo sammarTvelos XVIII
s. meore naxevris umniSvnelovanesi xelnaweri Seema-
ta. prof. ramaz surmaniZem mis mier mier Suaxevis ra-
ionis sofel WalaSi, gulafer WaRaliZis ojaxSi
1987 wels aRmoCenili qarTuli karabadinis aWaruli
variantis ,,fembaseuli nusxa” usasyidlod gadasca
centralur saxelmwifo arqivs. aRniSnuli xelnaweri
yvelaze Zvelia aWaris saarqivo sammarTveloSi dacu-
li werilobiT dokumentebs (originalebs) Soris. saarqivo sammarTvelos prioritetul mimarTu-
lebad kvlavac rCeboda arqivistebis profesiuli
kvalifikaciis asamaRlebeli RonisZiebebi. am mizniT,
2013 w. zafxulSi sofiis (bulgareTi) arqivSi staJi-
rebaze gaigzavna arqivisti Tamaz futkaraZe.
72
Tamaz futkaraძe staჟirebisas sofiis arqivis
laboratoriis TanamSromlebTan erTad
amave mizans emsaxureba arqivistebis ramdenimed-
Riani mivlinebebi saqarTvelos erovnul arqivSi,
aseve erovnuli arqivis TanamSromlebis mier aWaris
saarqivo sammarTveloSi Catarebuli saarqivo kurse-
bi. 2014 wlis 7-11 ivliss saqarTvelos erovnuli ar-
qivis TanamSromlebma: erovnuli saarqivo fondis
formirebisa da saqmiswarmoebis ganyofilebis uf-
rosma dali ejibiam da amave ganyofilebis mTavar-
ma specialistma TinaTin nergaZem aWaris ar mTav-
robis saqveuwyebo dawesebuleba-saarqivo sammarTve-
los TanamSromlebisaTvis gegma-grafikis Sesabami-
sad Caatares saarqivo saqmis saleqcio kursi (tre-
ningi), romlis dasrulebis Semdeg monawileebs ga-
daecaT Sesabamisi serTifikatebi. samwuxarod, 21-e saukunis dasawyisSi aramdgradi
socialur-politikuri situaciis pirobebSi gasaqani
mieca subieqturi vnebebis aRorZinebas, rasac araerTi
profesionali arqivistis gaTavisufleba moyva Sede-
gad.
73
saarqivo sammarTvelos istoriisaTvis erT-erTi
mniSvnelovani RonisZieba iyo logos SemuSaveba da
damtkiceba. saarqivo sammarTvelos ufrosis 2014
wlis 31 ianvris #10 brZanebiT damtkicda giorgi
gogiberiZis mier Sesrulebuli logo - verZisgamo-
saxulebiani geometriuli figura - oqros sawmisi-
sa da oqros mopovebis wesis simbolo.
mTlianobaSi logo aRiqmeba, rogorc mze da
zRvis talRebi - (aWaris da zogadad dasavleT saqar-
Tvelos simbolo) da warmoadgens Zvelisa da axlis,
abstraqtulisa da realuris, miTosisa da simandvi-
lis sinTezs. geometriuli figuris qvemoT amotvif-
rulia warwera ,,aWaris saarqivo sammarTvelo“. logo
gadawyvetilia muq, oqrosfer da lurj ferebSi.
qveyanaSi mimdinare arastabilurma politikurma
situaciam asaxva hpova saarqivo sammarTvelos
saqmianobaSic. 2002 - 2014 wlebSi 10-jer Seicvala
sammarTvelos ufrosi. aseT cvlilebebs TiTqmis yo-
velwliurad hqonda adgili bolo 6 wlis ganmav-
lobaSi (2008 wlidan dRemde), rac uaryofiT
gavlenas axdenda dargis Semdgom ganviTarebaze. aR-
74
niSnul periodSi saarqivo dawesebulebas saTaveSi
edgnen: Salva abaSiZe (1989-2002 ww), nugzar zosiZe
(2002-2003 ww.), marika WeliZe (2003-2004 ww.), imeda xa-
jiSvili (2004-2008 ww.), tariel abulaZe (2008-2010
ww.), kaxaber surgulaZe (2010-2011 ww.), Tengiz cincqi-
laZe (2011-2012 ww.), guram salaZe (2012-2014 ww.), Ten-
giz cincqilaZe (2014). amJamad, saarqivo sammarTve-
los xelmZRvanelobs maia ivaniSvili (moadgileebi:
Tengiz cincqilaZe, Tengiz saluqvaZe, jaba beriZe;
aparatis ufrosi elguja Caganava; TanaSemwe (audi-
ti)- zurab darCiZe).
centrSi: maia ivaniSvili (saarqivo sammarTvelos ufrosi); Ten-
giz saluqvaZe, elguja Caganava, elguja gogiberiZe, Tamaz fut-
karaZe, zurab darCiZe, jaba beriZe, Tengiz cincqilaZe.
amave periodSi centralur saxelmwifo arqivs
xelmZRvanelobdnen: sergo tabaRua (1985-1997), marika
WeliZe (1997-2004), xaTuna ServaSiZe (2004-2013). amJamad
centraluri arqivis samsaxurs saTaveSi udgas el-
guja gogiberiZe.
75
dReisaTvis, aWaris saarqivo sammarTvelo umniS-
vnelovanesi dokumentsacavi da samecniero dawesebu-
lebaa saqarTveloSi, sadac daculia daculia naxe-
var milionze meti dokumenti. 2015 wlis 1 ianvris
mdgomareobiT saarqivo sammarTvelos, centralur
da teritoriul arqivebSi daculia Semdegi raode-
nobis fondebi da saqmeTa erTeulebi:
fondebisa da saqmeTa erTeulebis raodenoba
aWaris ar saarqivo sammarTveloSi (raionuli
arqivebis CaTvliT) 2015 w. 1 ianvris mdgomareobiT:
(naerTi)
sakuTriv, centralur saxelmwifo arqivSi aR-
niSnuli monacemebi cxrilis saxiT Semdegnairad
warmogvidgeba:
saarqivo saqmis Semdgomi ganviTarebisa da
srulyofis saqmes emsaxureba sammarTvelos apara-
tis Semdegi struqturuli erTeulebi:
1. centraluri aparati (ufrosi - elguja Caganava,
76
TanamSromlebi - eTeri miqelaZe, marina kucia,
Tengiz iremaZe);
centrSi: elguja Caganava, Tengiz iremaძe,
eTeri miqelaძe, marina kucia.
2. sazRvargareTTan, sazogadoebasTan, masmediasTan
urTierTobis, dokumentebis publikaciis da gamoye
nebis ganyofileba (ganyofilebis ufrosi - Tamaz
futkaraZe; TanamSromlebi - fridon qardava, nino
gogitiZe, mzia surmaniZe, cici cincaZe, nato qiqava);
es ganyofileba erT-erTi yvelaze axalgazrda
struqturuli erTeulia saarqivo sammarTveloSi. igi
Camoyalibda mTavrobis 2010 wels 17 ivnisis dadgeni-
lebis safuZvelze da ewoda ,,sazRvargareTTan, sazo-
gadoebasTan urTierTobisa da sainformacio teqno-
logiebis ganyofileba“, xolo mTavrobis 2012 w. 10
aprilis dadgenilebiT ,,publikaciisa da dokumente-
bis gamoyenebis ganyofilebasTan“ (romelic damouki-
debeli struqturuli erTeulis saxiT arsebobda
1990-iani wlebidan) gaerTianebis bazaze Camoyalibda
,,sazRvargareTTan, sazogadoebasTan, masmediasTan ur-
TierTobis, dokumentebis publikaciis da gamoyenebis
77
ganyofileba“. unda iTqvas, rom saerTaSoriso urTi-
erTobebis damyarebas adrec eqceoda garkveuli mniS-
vneloba, rac dasturdeba saistorio sabuTebiT. erT-
erTi dokumentis mixedviT 1998 wlisaTvis arqivis
erT-erT struqturul erTeuls warmoadgenda ,,erov-
nuli saarqivo fondis dokumentebis dacvis uzrun-
velyofis, informaciis da saerTaSoriso urTierTo-
bebis ganyofileba“, Tumca male aRniSnul ganyofi-
lebas CamoSorda saerTaSoriso urTierTobebis fun-
qcia da ewoda ,,erovnulili saarqivo fondis dac-
vis uzrunvelyofis, informaciis ganyofileba (as-
scsa, fondi 1041, an. 1. saqme 1826. furc. 45).
Tamaz futkaraძe (ganyofilebis ufrosi), nato qiqava, fridon
qardava, cici cincaძe, nino gogitiძe, mzia surmaniძe
3. dokumentebis restavraciis da mikrofilmirebis
ganyofileba (ganyofilebis ufrosi - mzeqala gi-
rixidi; TanamSromlebi - eka kakabaZe, zaur qarciva-
Ze, nargiz gvariSvili, inga facureiSvili, naTia
verZaZe);
78
mzeqala girixidi (ganyofilebis ufrosi), nargiz gvariSvili,
eka kakabaძe, naTia verძaძe
4. teritoriul organoebTan muSaobis da dakom
pleqteba-damuSavebis ganyofileba (ganyofilebis
ufrosi - nazi SaraSiZe; TanamSromlebi - nato
Jvania, nino mardaleiSvili, nona gograWaZe, gul
nara qaTamaZe, aslan abaSiZe, julieta patariZe).
79
nazi SaraSiძe (ganyofilebis ufrosi), nino mardaleiSvili,
gulnara qaTamaძe, julieta patariძe, nona gograWaძe, aslan abaSiძe
5.. erovnuli saarqivo fondis dokumentebis dacvis,
informaciisa da gamoyenebis ganyofileba (ganyo
filebis ufrosi - qeTevan miqelaZe, TanamSromle-
bi: naTia beriZe, eTer naTelaZe, iamze zoiZe, cira
TavarTqilaZe, nino jabniZe, zeinab asaniZe, sevili
kakabaZe, guguli patariZe, JuJuna dumbaZe, nino
miqelaZe, Tamar namgalaZe-jorbenaZe, maia melaZe,
dodo SuSaniZe, nazi nagervaZe, medea gorgilaZe,
qeTevan iakobaZe, nino SavaZe, inga patariZe)
80
qeTevan miqelaძe (ganyofilebis ufrosi), dodo SuSaniძe, medea gorgilaძe, nino jabniძe, naTia beriძe, ჟuჟuna dumbaძe, inga pata-riძe, iamze zoiძe, guguli patariძe, sevili kakabaძe, maia melaძe,
nazi nagervaძe, eTer naTelaძe, nino miqelaძe, nino Savaძe, cira TavarTqilaძe
6.erovnuli saarqivo fondis aRricxvis da samecnie
ro-sacnobaro ganyofileba (ganyofilebis ufrosi
- maia rurua; TanamSromlebi - naTia kutalaZe, jil
da veruliZe);
81
naTia kutalaძe, maia rurua (ganyofilebis ufrosi),
jilda veruliძe
6. iuridiuli da sakadro saqmeTa ganyofileba (gan
yofilebis ufrosi - inga xalvaSi, TanamSromle
bi - luiza konceliZe, meri centeraZe)
inga xalvaSi (ganyofilebis ufrosi), luiza konceliძe,
meri centeraZe
82
7. sameurneo da urbanul sakiTxTa ganyofileba
(ganyofilebis ufrosi - avTandil CaxvaZe, Tanam
Sromlebi – amiran gagua, gela guguSvili, genadi
kaxailiSi, murman beriZe, naTela kirkitaZe, sul-
xan kiknaZe, irina kaxailiSi);
amiran gagua, genadi kaxailiSi, sulxan kiknaძe,
gela guguSvili, avTandil Caxvaძe (ganyofilebis
ufrosi), naTela kirkitaძe, murman beriძe
8. safinanso-sabuRaltro ganyofileba (ganyofile-
bis ufrosi – irma jorbenaZe, TanamSromeli - iza
bauJaZe)
iza bauჟaძe, irma jorbenaძe (ganyofilebis ufrosi)
83
9. kancelaria (ganyofilebis ufrosi - lela xiti-
ri, TanamSromlebi - marina bolqvaZe, eka lom-
TaTiZe)
eka lomTaTiძe, marina bolqvaძe
saqarTvelos erovnulma arqivma SeimuSava pro-
eqti, romelic iTvaliswinebs sacavebSi daculi do-
kumentebis, kino, fono, foto, video masalebis, ru-
kebis, samSeneblo proeqtebis, istoriuli mniSvne-
lobis Zeglebis digitalizacias. am moTxovnebidan
gamomdinare, mTavrobis 2010 wlis 17 ivnisis 22-e
dadgenilebaSi 2012 wlis 10 aprils Sevida cvli-
leba (me-17 dadgenileba) da saarqivo sammarTveloSi
Camoyalibda ,,sainformacio teqnologiebisa da di-
gitalizaciis ganyofileba”, romlis xelmZRvanelad
dainiSna madona cxadaZe. dReisaTvis ganyofileba-
Si dasaqmebulia 14 TanamSromeli (daviT xalvaSi,
qeTevan xalvaSi, mzia jRarkava, irma WyoiZe, diana
Rlonti, naTia beriZe, inga xuWua, naira qiqava, maia
bladaZe, xaTuna diasamiZe, naTela jafariZe, Tamila
xalvaSi, anaida karapetiani, naTia kaxiZe).
84
inga xuWua, xaTuna diasamiძe, naTia beriძe, maia bladaძe, naTia
kaxiძe, naTela jafariძe, madona cxadaძe (ganyofilebis ufro-
si), irma Wyoiძe, mzia jRarkava, daviT xalvaSi, qeTevan xalvaSi, Tamila xalvaSi, diana Rlonti
es ganyofileba yvelaze axalgazrda struqtu-
ruli erTeulia saarqivo sammarTveloSi. amitom mis
Sesaxeb SedarebiT vrclad visaubrebT.
ganyofileba masze dakisrebul saqmianobas axor-
cielebs USAID-is mier dafinansebuli proeqtis far-
glebSi. amerikis SeerTebuli Statebis saerTaSoriso
ganviTarebis saagentos mier dafinansebuli demokra-
tiuli CarTulobis centri saqarTveloSi axorcie-
lebs aWaris avtonomiuri respublikis programuli
biujetirebis proeqts. am mizniT 2013 wlis 3 seqtem-
bers aWaris ar mTavrobis saqveuwyebo dawesebuleba –
saarqivo sammarTveloSi Sedga Sexvedra arqivis Tanam-
Sroblebsa da sakonsultacio kompaniis eqspertebs
Soris. Sexvedraze ganxiluli iqna 2014 wlis arqivis
programuli biujetis proeqti, romlis ganxorciele-
bis SemTxvevaSi uzrunvelyofili iqneboda saarqivo
85
dokumentebis eleqtronul formatSi gadayvana daCqa-
rebul vadebSi.
aRniSnuli moTxovnebis Sesabamisad, ganyofi-
lebam miznad daisaxa xSiri gamoyenebisagan gacreci-
li da dazianebuli dokumentebis dacva, sarezervo
fondis Seqmna da swrafi internetmomsaxureba. mci-
re drois miuxedavad ganyofilebam ukve SeZlo mud-
miv Senaxvas daqvemdebarebuli (garda piradi infor-
maciis Semcveli saidumlo dokumentebisa) dokumen-
tebis (religiuri, mmarTvelobiTi da a. S.) digi-
talizacia. 2015 wlis ianvridan 4 ivnisis CaTvliT
daskanerebulia: 512 441 faili, daredaqtirebulia:
508734 faili, programaSi atvirTulia 4 fondis 7 aR-
wera da 5635 saqmeTa erTeuli. eleqtronuli failebi
Tavs iyris da inaxeba arqivebis saerTaSoriso sabWos
(ICA) mier SemuSavebul specialur programaSi
(ATOM) da sruliad Seesabameba aRweris saerTaSori-
so standartebs. TiToeul dokuments Tan erTvis aR-
weriloba, teqnikuri maxasiaTeblebi (Seqmnis TariRi,
qaRaldis saxeoba da sxv.) da mokle Sinaarsi.
programa uzrunvelyofs aRniSnuli maxasiaTeb-
lebis mixedviT dokumentis moZiebas umokles dro-
Si. perspeqtivaSi, nebismier moqalaqes moqmedi kanon-
mdeblobis Sesabamisad SesaZlebloba eqneba specia-
luri saZiebo katalogis gamoyenebiT saxlidan ga-
usvlelad moiZios misTvis saintereso dokumenti,
gaecnos mis aRwerilobas, swrafad da xarisxianad
miiRos dokumentebis cifruli aslebi rogorc sa-
qarTveloSi, ise mis farglebs gareT.
86
arqivis TanamSromlebi (2015 weli)
teritoriuli arqivebi
aWaris saarqivo sistema warmoadgens centralu-
ri da teritoriuli arqivebis erTobliobas, romel-
Ta muSaobasac xelmZRvanelobs aWaris ar mTavrobis
saqveuwyebo dawesebuleba - saarqivo sammarTvelo.
saarqivo sammarTvelos SemadgenlobaSi Sedis xuTi
municipaluri arqivi: qobuleTis, xelvaCauris, qe-
dis, Suaxevisa da xulos teritoriuli arqivebi.
teritoriuli//raionuli (qobuleTis, baTumis
(axlandeli xelvaCauri), qedisa da xulos raionebi)
arqivebi Seiqmna 1936 wels, aWaris assr centraluri
aRmasrulebeli komitetis dadgenilebiT. xolo 1955
wlidan Camoyalibda Suaxevis raionuli saxelmwifo
arqivic. Camoyalibebis dRidan, teritoriul arqi-
vebSi mimdinareobs nayofieri, Sromatevadi da sapa-
suxismgeblo saarqivo saqmianoba.
qobuleTis teritoriuli arqivi. qobuleTis
mSromelTa deputatebis raionuli sabWos aRmasko-
mis prezidiumma 1936 wlis 25 ianvars ganixila sa-
kiTxi qobuleTSi raionuli arqivis mowyobis Sesa-
xeb (asscsa, r-4; aRw.1; saq.952; furc.40). axalSeqmnil
87
raionul arqivs saTaveSi Caudga Suqri gugunava.
sxvadasxva wlebSi qobuleTis raionul arqivs xel-
mZRvanelobdnen: sergo SaniZe (1937-1938ww), eliso meq-
vabiSvili (1938-1940ww), Tina SurRaia (1940-1941ww), ni-
na tuRuSi (1941-1942ww), ჰენრი gegelia (1942-1957ww),
ჰenri gogava (1957-1968 ww), JuJuna romanaZe. amJamad qobuleTis teritoriul arqivs saTaveSi udgas no-
dar zaqariaZe (TanamSromlebi - mzia kekeiSvili,
lia mJavanaZe).
nodar zaqariaძe (ufrosi),lia mჟavanaძe,
mzia kekeiSvili
xelvaCauris teritoriuli arqivi. xelvaCauris
raionuli arqivi daarsda 1936 wels. misi pirveli
xelmZRvaneli aleqsandre CxaiZe (1936) iyo. 1936-1937
ww. arqivs Salva xomeriki edga saTavaSi, 1937- 1940
ww. nikoloz gurCumeliZe, 1941-1945 wlebSi - luba
CxikviSvili, 1945 w. guguli ananiZe, 1946-1965 ww. -
elene qoriZe, 1965-1979 ww. elene zaqareiSvili, 1979-
1993 ww. vladimer mkervaliSvili. amJamad arqivs sa-
88
TaveSi udgas avTandil leoniZe (TanamSromlebi -
Sorena fartenaZe, Tengiz parmaqsiziSvili);
Sorena fartenaძe, Tengiz parmaqsiziSvili,
avTandil leoniძe (ufrosi)
qedis teritoriuli arqivi. 1937 wlis aprilSi
Camoyalibda qedis raionuli saarqivo ganyofileba,
romelic 5 organizaciis 222 S/erTeuliT dakompleq-
tda. raionebis warmoeba-dawesebulebebis saqmianobis
procesSi warmoqmnili saarqivo dokumentebis erT
adgilze Tavmoyris da maTi Semdgomi gamoyenebis au-
cilebloba gaxda erT-erTi winapiroba aWaris raio-
nebSi saarqivo ganyofilebebis Seqmnisa. arqivis pir-
veli xelmZRvaneli platon anTaZe iyo (1936-1938).
momdevno wlebSi arqivs xelmZRvanelobdnen: Suqri
beriZe (1939), lia diasamiZe (1949-1972), guram gorgi-
laZe (1973-1975. 1980), daviT daviTaZe (1980-1995), uSangi
dumbaZe (1995-1996), guram baramiZe, aleqsandre beJani-
89
Ze. amJamad arqivs xelmZRvanelobs badri ServaSiZe
(TanamSromlebi - ira cincaZe, Sorena bajeliZe)
badri ServaSiძe (ufrosi), ira cincaძe,
Sorena bajeliძe
xulos teritoriuli arqivi. 1936 wels aWaris
assr centraluri aRmasrulebeli komitetis dadge-
nilebiT Seiqmna xulos raionuli arqivi. arqivis
pirveli gamge iyo ismail civaZe (1936), romelmac
bevri gaakeTa saarqivo dokumentebis Tavmoyrisa da
SenaxvisaTvis, magram mas am Tanamdebobaze didxans
ar mouwia muSaoba. 1937 wels igi Secvala a. jiqiZem.
man am Tanamdebobaze imuSava 1938 wlamde. 1938-1939
wlebSi arqivis gamged muSaobda kosta samsonia, Sem-
deg ki rejeb maxaraZe (1940-1941 ww.). 1941 wlidan
1989 wlamde - sxvadasxva dros xulos raionul ar-
qivs xelmZRvanelobdnen: abdul riJvaZe (1941-1950),
osman abulaZe (1951-1956), meri megreliZe (1956-1961) da
90
dimitri bolqvaZe (1961-1989). 1986 wels arqivs saTave-
Si Caudga Temur jorbenaZe.
sabWoTa imperia suls Rafavda. politikuri
cvlilebebi Seexo saarqivo dawesebulebebsac. Te-
mur jorbenaZes Caenacvla jambul TavarTqilaZe
(1991-1993), mogvianebiT ki selman abulaZe (1993-2010).
amJamad xulos teritoriul arqivs xelmZRvanelobs
Temur beriZe (TanamSromlebi - TinaTin qoniaZe, le-
van bolqvaZe)
Temur beriZe (ufrosi), levan bolqvaZe,
TinaTin qoniaZe
Suaxevis teritoriuli arqivi. aWaris assr
umaRlesi sabWos prezidiumis 1952 wlis 17 dekembris
brZanebulebiT xulos raions gamoeyo Suaxevis,
sxalTis, Subnis, uCambis, dRvanis, oladauris, Wva-
nis, wylisayrisa da baraTaulis sasoflo sabWoebi
da Seiqmna Suaxevis raioni, centriT sof. SuaxevSi
(asscsa, f. r-332; aRw.1; saq.226).
91
axalSeqmnil raionSi daiwyo saxelmwifo dawe-
sebulebebis Camoyalibeba da organizeba. dRis wes-
rigSi dadga Suaxevis raionuli arqivis daarsebac.
aWaris assr Sinagan saqmeTa saministros saarqivo
ganyofilebis 1955 wlis 22 seqtembris brZanebiT Su-
axevis axladSeqmnili raionuli arqivis gamged dai-
niSna qazim dumbaZe (1956-1979) (asscsa, f. r-1041; aRw.1;
saq.161; furc.3).
1962 wels Suaxevis raioni isev SeuerTes xu-
los raions. gaerTianda xulosa da Suaxevis raio-
nuli arqivebic. saqarTvelos ssr umaRlesi sabWos
1964 wlis 4 noembris brZanebulebiT, Suaxevis raio-
ni kvlav gamoeyo xulos raions. Sesabamisad, 1966
wlis 1 ianvrisaTvis arqivi isev SuaxevSi gadaitanes
da ganaTavses raionis centrSi arsebul erT-erT Se-
nobaSi. raiarqivs saTaveSi kvlav qazim dumbaZe Caud-
ga. 1980-1994 wlebSi arqivs xelmZRvanelobda mayvala
wulukiZe, 1995-2010 ww. nazi ximSiaSvili, 2010-2012 ww.
Temur daviTaZe, 2012-2013 ww. marina gogitiZe. amJamad
arqivs ganagebs kaxa daviTaZe (TanamSromlebi - ma-
rina gogitiZe, irakli diasamiZe)
irakli diasamiძe, kaxa daviTaძe (ufrosi),
marina gogitiძe
92
rogorc aRiniSna, amJamad saarqivo sammarTve-
loSi daculiaa naxevar milionze meti dokumenti,
maT Soris: baTumis olqis samxedro gubernatoris
kancelariis, baTumis saqalaqo saTaTbirosa da saqa-
laqo mmarTvelobis, wodebriv dawesebulebaTa orga-
noebis, policiis, Jandarmeriisa da oxrankis, same-
urneo-ekonomikuri, saswavlo da kulturul-saganma-
naTleblo organoebis, saqvelmoqmedo, religiuri,
samarTaldamcavi, komunaluri, janmrTelobis dac-
vis da sxva dawesebulebaTa fondebi. arqivSi war-
modgenilia agreTve piradi fondebi, dokumentebis
koleqciebi, kino-foto dokumentebi.
93
Tavi III
saarqivo dokumentebis ganTavsebis problema
aWaris centraluri saxelmwifo arqivi (csa) Ca-
moyalibda qalaqis mmarTvelobis arqivis bazaze. im
droidan moyolebuli sistematurad ikribeboda sa-
xelmwifo mmarTvelobiTi organoebis, warmoeba-dawe-
sebulebebis, uwyebebis dokumenturi masalebi. ,,saar-
qivo aparatis Seqmnis gegma” iTvaliswinebda saarqi-
vo dokumentebis Tavmoyras erT dawesebulebaSi (ac-
sa, f. r-2, s. 23, furc. 163). gaaqtiurda manamde arse-
buli dokumentebis moZiebis procesi. gadawyda
,,sxvadasxva adgilebSi myofi arqivebis erT arqiv-
Si mogroveba”. dadginda gafantuli dokumentebis
adgilmdebareoba da wona: ,,daaxlovebiT yvela ba-
Tomis dawesebulebaSi myofi arqivebi iqneba woniT:
a) komunalur meurneobaSi - aranakleb 600 fuTi; b)
centrosoiuzis sardafSi - 500 fuTi; v) saxalxo
bankis sardafSi - 400 fuTi; g) me-2 qal. saavadmyo-
foSi - 15 fuTi; d) baTomis sabaJoSi - 400 fuTi; e)
muSaTa da glexTa inspeqciaSi - 50 fuTi; J) burunta-
biis sawyobSi - 100 fuTi; sul 2200 fuTamde. amis
gadatanas moundeba 40-45 - mde erTi cxeni drogi
da oTxi muSa (7-8 dRe muSaoba. dReSi 1 lira TiTo
muSas), sul arqivis gadatanas daWirdeba 100 liram-
de (asscsa, f. r-2, s. 23, furc. 163). gegma iTvaliswi-
nebda arqivisaTvis ,,erT did oTaxs sawyobisaTvis
aranakleb 15X15 arS., erT patara oTaxs 5X5 arS. kan-
celariisa da samuSaoebisaTvis”, aseve 4-iarusian
Taroebs, romelTa saerTo sigrZe unda yofiliyo
aranakleb 100 metri (asscsa, f. r-2, s. 23, furc. 163).
1921 w. qalaqis sabWos sardafSi aRmoaCines dokumen-
tebis grova. aseTive grova aRmoCnda momdevno wleb-
94
Sic (asscsa, f.N89, an. (7)1, s. (72 Б) 253. m. TavaZis sa-
diplomo naSromi)
qalaqis sabWos sardafSi aRmoCenili
dokumentebis grova 1923 w.
aucilebeli gaxda saarqivo dokumentebis gan-
Tavseba arqivsacavSi. qalaqis sammarTvelos saar-
qivo masala pirvelad ganTavsda komunaluri meur-
neobis Senobis (yofili gamgeobis Senoba) erT oTax-
Si. amave SenobaSi iyo sabunebismetyvelo muzeumi,
romelic mamaSvili gomenebis TaosnobiT Seqmnila
(suica f.335, an.1, saq.7, furc.129).
TiTqos yvelaferi kargad midioda, magram male
baTumis arqivSi garkveuli sirTuleebi Seiqmna, rac
kargad Cans saarqivo sammarTvelos gamgisadmi g.
furcelaZis mier miweril moxsenebiT baraTSi (suica,
f.335, an.1, saq.11, furc. .23). 1921 wels baTumSi sacxov-
reblad Camovida rusi skulptori stefan erzia (ne-
fiodovi). aWaris adgilobrivi xelisuflebis gadaw-
yvetilebiT arqivisTvis gankuTvnili Senoba 1921
95
wlis seqtembrisaTvis unda gadaecaT erziasTvis, xo-
lo saarqivo dokumentacia unda ganeTavsebinaT imave
Senobis sxvenSi, rasac giorgi furcelaZis protesti
mohya. baTumis komunaluri meurneobis gamgis pevco-
vis brZanebiT arqivi Caitanes qveda nestian sardafSi,
romelic saarqivo dokumentebis Sesanaxad ar gamod-
geboda. ,,ase rom mTeli saarqivo saqmeebi uwesrigod
awyvia nestian sardafSi, sadac muSaoba yovlad SeuZ-
lebelia. amrigad, Cveni weliwadnaxevris muSaoba er-
TbaSad daiRupa Seuferebeli brZanebiT“, - werda g.
furcelaZe (suica, f.335, an.1, saq.11, furc. 23).
rwmunebul giorgi furcelaZis uangaro, uxel-
faso muSaobis miuxedavad aWaraSi kvlav mougvarebe-
li rCeboda saarqivo dokumentebis ganTavsebis sa-
kiTxi, razec Tavisi protesti gamoTqva saarqivo
mmarTvelobis mTavarma gamgem s. kakabaZem.
sargis kakabaძe
misi werilidan Cans, rom komunaluri meurneo-
bis gamges ,,dokumentebisaTvis gamoyofili erTi
96
oTaxic ki dauclevinebia“ da saarqivo saqmeebi gada-
utaniaT sardafSi (asscsa, f. r-2, s. 23, furc. 166).
mkiTxvels vTavazobT s. kakabaZis werilis srul
versias:
,,s.s.s.r. mTavari saarqivo sammarTvelo yovel-
Tvis dids yuradRebas aqcevda saarqivo saqmes q. ba-
TomSi da sazogadoT aWaraSi, magram aqamdis, cen-
tralur dawesebulebebSi muSaobis sirTulis gamo,
mas ar hqonda saSualeba aqtiurad Careuliyo baTo-
misa da aWaris saarqivo saqmis mowyobaSi. mainc sa-
arqivo sammarTvelos hyavda baTomSi Tavisi rwmune-
buli – amx. giorgi mixeilis Ze furcelaZe, rome-
lic aqamdis TavgamodebiT da uangarod (radgan amx.
furcelaZes saarqivo sammarTvelo gasamrjelosac
ver aZlevda) asrulebda Tavis movaleobas, adevneb-
da Tvalyurs adgilobriv arqivebs da kerZod ala-
gebda da awesrigebda komunalur meurneobis sammar-
TveloSi moTavsebul yofil sagubernio sammarTve-
los saqmeebs. aWaris avtonomiuri mTavroba aqamdis
albad ver iclida saarqivo saqmisaTvis jerovan yu-
radRebis misapyrobad da amiT albad aixsneba, rom
saarqivo mmarTveli aparatic baTomSi aqamdis ver
moewyo da bolos saqme mivida iqamdis, rom TviT is
erTi oTaxic, sadac moTavsebuli iyo yof. saguber-
nio sammarTvelos saqmeebi komunalur meurneobis
gamgem daaclevina amx. furcelaZes da saarqivo saq-
meebi moTavsebul iqmnen sardafSi, sadac muSaobis
gagrZeleba yovlad SeuZlebelia...
Zlier sasurvelia, rom aWariaSic saarqivo saq-
me iseTive yuradRebiT sargeblobdes, rogorc es
ruseTis ara Tu centrSi, aramed TviT Soreul pro-
vinciaSiac aris, sadac adgilobriv saarqivo sammar-
Tveloebs, rogorc me es piradad davrwmundi s.s.s.r.
97
mTavrobis mier samsaxuris saqmeebis gamo Crd. kavka-
siaSi mivlinebis dros, daTmobili aqvs, mag. q. kras-
nodarsa, stavropolsa da piatigorskSi am samsave
sagubernio qalaqebSi, kargi Senobebi, qalaqis mTa-
var quCebze da sabWoTa xelisufleba yvelgan cdi-
lobs saarqivo mmarTvel aparats kontrolTan er-
Tad, jerovani daxmarebac aRmouCinos.
amisa da mixedviT vSuamdgomlobT, gasceT gan-
karguleba, raTa saarqivo sammarTvelos baTomSi mi-
eces Sesaferisi bina da Tu es am mokle xanSi SeuZ-
lebelia, saCqarod dabrundes mis winandeli komuna-
lur meurneobis SenobaSi – momavalSi ki mopoebul
iqnes ufro farTo bina; Seqmnil iqnas mcire mainc
saarqivo aparati adgilobriv pirobebis mixedviT,
manamdis kidev yovelgvari daxmareba gaewios samsa-
xuris valdebulebaTa asrulebis dros mTavr saar-
qivo sammarTvelos rwmunebuls q. baTomSi amx. gior-
gi mixeilis Ze furcelaZes“ (asscsa, fondi #r-2;
saqme #23; furc. 166). saarqivo mmarTvelobis mTavari gamge aWarista-
nis saxalxo komisarTa sabWos Tavmjdomares Txov-
da zomebis miRebas, raTa ,,saarqivo saqmes baTomsa
da aWaraSi ar eZleodes ziani, romlis gamosworeba,
Tu mas saqmeebis daRupva moyva, momavalSi SeuZle-
beli iqneboda”. s. kakabaZe aWaris assr - is saxkom-
sabWos Tavmjdomares Txovda daxmarebas, raTa saar-
qivo dokumentebisaTvis baTumSi gamoyofiliyo ,,Se-
saferisi bina da Tu es mokle xanSi SeuZlebeli
iyo, saCqarod dabruneboda mas farTi winandeli ko-
munaluri meurneobis SenobaSi, momavalSi ki mopove-
buliyo ufro farTe bina~ (asscsa, f. r-2, s. 23,
furc. 166).
98
amave problemas exeba g. furcelaZis werili,
romelic gaugzavna saqarTvelos mTavar saarqivo
sammarTvelos gamges 1922 wlis 15 dekembers. g. fur-
celaZe aRniSnavs, rom igi aqtiurad muSaobs kata-
logebis Sesadgenad, raSic mas exmareba smirnovi,
magram komunaluri meurneobis gamgis pevcovis brZa-
nebiT daaclevines is oTaxi, sadac inaxeboda doku-
mentebi. isini iZulebulni gaxdnen dokumentebi gada-
etanaT nestian sardafSi, rasac daWirda oTxi dara-
jis xuTdRiani muSaoba. ,,nestis gamo qaRaldebi gam-
wvanebula. g. furcelaZes mouZebnia da mounaxavs
axali bina, magram saWiro gamxdara aWaristanis sa-
xalxo komisariatis moweriloba (suicsa, f. 335, an.
1, s. 63, furc. 22), aWaris saxkomsabWos ki miuRia ab-
surduli gadawyvetileba: ,,miuxedavad imisa, rom ba-
TomSi imyofeba mravali sxvadasxva arqivebi, aWaris-
tanisaTvis ar aris saWiro arsebobdes baTomSi spe-
cialuri saarqivo ganyofileba. yvela arqivebi dar-
Ces im dawesebulebebSi, romlebSic inaxebian amJa-
mad“ (suicsa, f. 335, an. 1, s. 63, furc. 22). aRniSnulis
gamo guldawyvetili g. furcelaZe, romelic Tveebis
ganmavlobaSi araviTar jamagirs ar iRebda da mud-
mivi siduxWiris pirobebSi cxovrobda, wers: ,,weli-
wadnaxevari, 1921 wlis ivlisidan dRemdis vmuSaob,
rac zneobrivad Cem sindisis win marTlad vgrZnob
Cems Tavs, radgan me metis gakeTeba ar SemiZlia, mag-
ram Cemi muSaoba ar dafasda arc nivTierad, arc
zneobrivad... Cem mier aRricxulia mTeli arqivi, ro-
melic movale var vimuSavo da Tvalyuri vadevno...
Zala ar miqs arc zneobrivad da arc iuridiulad
davstovo saarqivo saqmeebi da Sevide sxva samsaxur-
Si, ara da rodemde viqne am gamourkvevel mdgomare-
obaSi? ar vici, aWaris umaRlesi saxalxo komisarTa
99
sabWo erT romelime wevris ,,kaprizis“ gamo srule-
biT ar afasebs saarqivo saqmes, romelic did ganZs
Seadgens saxelmwifos da xalxisTvis“ (suicsa, f.
335, an. 1, s. 63, furc. 23). g. furcelaZe Txovs mTava-
ri saarqivo sammarTvelos gamges daxmarebas, raTa
aravis hqondes ufleba ,,aseTi kulturuli daufase-
beli masala gareT gayaros“ (suicsa, f. 335, an. 1, s.
63, furc. 22).
baTumSi - mTavari saarqivo sammarTvelos
rwmunebulis giorgi furcelaZis 1923 w. 9 martis
moxsenebidan irkveva, rom saarqivo dokumentebi mi-
mobneuli iyo qalaqis sxvadasxva dawesebulebebSi,
kerZod: ,,1: baTomis samxedro gubernatoris, sapoli-
cio, qalaq baTomis TviTmmarTvelobis, trapezonis
da baqos samxedro rkinis gzebis, - moTavsebulia
komunaluri meurneobis SenobaSi, qveda sardafSi; 2:
sasamarTlos palatis da olqis sasamarTlosi, ro-
melnic Tbilisidan aq aris Camotanili, moTavsebu-
lia ,,centrosoiuzis” SenobaSi, qveda sardafSi. 3.
danarCeni amierkavkasiis, ruseT-aziis da kavkasiis
bankebis - moTavsebulia exlandeli saxalxo bankis
SenobaSi, qveda sardafSi 4. baTomis sabaJos arqivi
moTavsebulia baTomis sabaJos sakuTar SenobaSi, pa-
tara oTaxSi 5. amis garda aris mcire arqivi sasani-
taro dawesebulebebis, romelic moTavsebulia me-2
qal. saavadmyofoSi 6. cixesimagris sainJinero arqi-
vi - inaxeba fost. ,,buruntabiis~ sawyobSi” (asscsa,
f. r-2, s. 23, furc. 166). rwmunebuli SeSfoTebulia
imis gamo, rom yvela zemoTaRniSnul dawesebuleba-
Si dgeba wyali, ,,qaRaldebi danotvili da gamwvane-
bulia” da Tu Sesaferisi farTi ar gamoinaxa doku-
mentebisaTvis, isini ,,srulebiT gamousadegari iqneba
arqivis masalaT” (asscsa, f. r-2, s. 23, furc. 166).
100
aseT SemTxvevaSi giorgi furcelaZe mizanSewonilad
miiCnevda ,,gadarCeuliyo saqmeebi da centrSi gadag-
zavniliyo’’, raTa SesaZlebeli yofiliyo ,,daRupvis
gzas myofi mTeli saarqivo masalis” gadarCena (as-
scsa, f. r-2, s. 23, furc. 167).
werilis avtori wuxs, rom mis mcdelobas aR-
niSnuli sakiTxis mosagvareblad Sedegi ar mohyo-
lia: problemis mosagvareblad ,,vrceli moxseneba
gaukeTe ganaTlebis komisars da mTavar saarqivo
sammarTvelos, magram saqmis karg Sedegamde dayeneba
dRemde ar moxerxda. amis gamo umorCilesad gTxovT
SexvideT saarqivo saqmeebis aseT umweo mdgomareo-
baSi da amisaTvis gamoyofil iqmnas Sesaferi State-
bi: - erTi gamge, erTi an ori TanamSromeli, da erTi
daraji (igive Sikriki), romelnic daemorCilos an
ganaTlebis komisariats, an TviT Tqven sabWos, ro-
gorc es sabWoTa ruseTSi exla imyofeba (ix.
“Правда” 1922w. 25 agvisto) da mogveces Sesaferisi
bina saTanado mowyobilobiT, sadac SeiZlebodes
muSaoba da moTavseba yvela calk-calke dabneul
saqmeebis. Tu yovel SemTxvevaSi aseTis mowyoba ad-
gilobriv ar moxerxda, im SemTxvevaSi droebiT ma-
inc gadairCes saqmeebi da gadaigzavnos centrSi,
rom amnairaT gadavarCinoT daRupvis gzas mTeli sa-
arqivo masala“ (asscsa, fondi #r-2; saqme #23;
furc. 167).
male, arqivisaTvis marTlac gamoiyo saTavso
qalaqis sabWos SenobaSi, Tumca igi iyo bneli, nes-
tiani. nadgurdeboda dokumentebi. am sardafebSi do-
kumentebis gverdiT awyobdnen SeSas. wvimis dros
sardafebi ivseboda wyliT. xdeboda SeSis dasvele-
ba-danotiveba, rac uaryofiT gavlenas axdenda do-
kumentebis mdgomareobaze. marTalia sardafSi ga-