1- Internet’in Atası ARPANET ARPANET (Advanced Research Projects Agency NETwork) bilgisayar dünyasında Internetin atası olarak bilinmektedir. Amerika Birleşik Devletleri savunma bakanlığı tarafından Sovyet ordularının saldırısı ya da olağanüstü bir olay durumunda haberleşmeyi sağlamak için kurulmuş olan bu ağ Aralık 1969 yılında Stanford Üniversitesi, UCLA Üniversitesi, Utah Üniversitesi ve UCSB Üniversiteleri arasında kurulduktan kısa bir süre sonra hızlı bir şekilde yaygınlaşmıştır. Bu sistem dünyada paket anahtarlama modelinin kullanıldığı ilk bilgisayar ağı olma özelliği taşıması sebebi ile Internet’in atası olarak kabul edilmektedir.

ARPANET ağında üç temel servis verilmekteydi. Bu servisler sırası ile dosya transferi (FTP), elektronik posta (e-posta) ve uzaktaki bilgisayardaki hesaba giriş yapma (TELNET) hizmetleridir.

2- Bilgisayar Ağlarının Kullanım Amaçları

a. Bulunulan yerden bağımsız olarak kaynağı paylaşabilme ve erişim. Örnek: İşlemci paylaşımı ile başka bilgisayarların işlem gücünü kullanma, Yazıcı paylaşımı ile uzaktaki yazıcıyı ya da başka bilgisayara bağlı yazıcıyı kulamla, Sabit sürücü (Hard disk) paylaşımı ile uzaktaki diskten okuma ya da yazma, v.b. b. Her türlü bilginin taşınmasına olanak sağlama (multimedia, çoklu ortam.) Örnek: Ses, görüntü ve veri gibi farklı bilgilerin bilgisayar ağı üzerinden taşınması. c. Kaynaklara erişimde yüksek güvenilirlik sağlayabilmek. Örnek: Farklı yetkideki bilgisayarların (ya da işlemlerin) bilgisayar ağının tamamı ya da bir kısmı gibi farklı alanlarına ulaşabilmesi.

d. Sisteme bağlı cihazlar arasında yük dağılımı sağlayabilmek. Örnek: Sisteme bağlı birden benzer işi yapacak olan cihazların iş yapma oranlarının dengelenmesi amacı ile düzenlenmesi sonucu, bilgisayar ağındaki her cihazın dengeli bir iş yüküne sahip olabilmesi. e. Birçok bilgisayar sisteminin bir araya gelmesi ile çok güçlü bir ağ bilgisayar ortamı yaratmak. Örnek: Büyük problemlerin çözümünde, işlemci, hafıza ve veri yolu gibi özelliklerinin çok pahalı olan bir bilgisayar kullanılması yerine, yüzler, hatta binlerce orta kapasiteli ancak ucuz bilgisayarın kullanılması ile sonuç hesaplayan bir ağ bilgisayar ortamı kullanılması.

3- Veri Ağları Birden çok bilgisayarın birbirine bağlı olduğu donanım ve yazılımların da paylaşılmasına izin veren bilgisayar ağları, veri haberleşmesini veri ağları üzerinden yapmaktadır. Bilgi iletimine en güzel örnek evlerimizde kullandığımız telefonlardır. Telefonlarda ses bilgisi kablolar ile santrale gönderilir, santrallerden diğer santrallere ve oradan da hedef telefona çağrı iletilir. Her telefonun kendisine ulaşmakta kullanılan bir numarası bulunmaktadır. Bu sistem incelendiğinde bir ağın nasıl çalıştığı daha kolay anlaşılabilir. Sistem bilgisayara uyarlandığında her bilgisayarın bir numarasının bulunduğu, çeşitli kablolama teknolojileri ve ağ elemanlarıyla bilginin hedefe ulaştırıldığı görülecektir. Bilgisayar ağları da bir veri ağıdır. Ağ sistemi ise iki kişisel bilgisayardan oluşabileceği gibi binlerce iş istasyonundan da oluşabilir.

4- İletişimde Sinyallerin İletim Yöntemleri İletişim sırasında sinyallerin anlaşılabilir bir şekilde iletilmeleri için belli bir düzende gönderilmeleri gerekmektedir. İletimin yöntemi sistemin hızını, kullanılacak cihaz ve donanım sayısını ve sistemin genel maliyeti gibi özelliklerini etkilemektedir. İletişimde sinyallerin iletimi seri ve paralel olarak iki ana grupta gerçekleşmektedir. Seri iletim kendi içinde de asenkron (eşzamansız) ve senkron (eşzamanlı) olarak iki farklı gruba ayrılmaktadır. 4.1. Seri İletim Bu iletişimde bilgiler yalnızca bir tek iletim hattı kullanılarak yapılmaktadır. Günlük hayattan örnek vermek gerekirse bir otomobil yolu düşünüldüğünde, seri iletişim kullanılması durumunda otomobilin kullanabileceği tek şeritli yol bulunmaktadır. Seri iletimde birim zamanda gönderilen sinyal sayısına “baud” denilmektedir. Bu bağlamda eğer sistem birim zaman içinde k bitlik bir bilgi gönderiyorsa sistemde 1 baud, k bite karşılık gelmektedir. Bu gerçekten yola çıkarak, iletişim sırasında bir taraftan diğer tarafa bir sinyal (bir baud) gönderildiğinde birden fazla bilgi biti gönderilebilmektedir.

4.2. Asenkron Seri İletim Bu tür seri iletim yönteminde iletişimde bulunan taraflar arasında senkronizasyon (eşgüdüm) bulunmamaktadır. Taraflar arasında farklı saatlerin kullanıldığı bu yöntemde mesajların karşılıklı olarak anlaşılabilmesi için mesajın nerede başladığı ve nerede bittiği gibi sinyallerin gönderilmesi gerekmektedir. Asenkron seri iletimde bilgi bloklara bölünerek gönderilir. Yedi veya sekiz bitten oluşan blokların başına başlama biti, sonuna da bloğun bitiş biti konulmaktadır. Ayrıca, bilginin kontrolü amacı ile eşlik (parity) biti de bitiş bitinin öncesine konulmaktadır. 4.3. Senkron Seri İletim İletişim kuran taraflar arasında sürekli bir eşgüdüm olması durumunda yapılan seri iletim türüdür. Buradaki eşgüdümün sağlanabilmesi için iki tarafta aynı saatleri kullanmaları söz konusudur. Senkron seri iletimde veriler asenkron seri iletime göre çok daha büyük bloklar halinde iletilirler ve bilgi katarı isminde anılmaktadırlar. Bu blokların büyüklüğü 64 bit ile 4096 bit arasında değişmektedir. Bilgi katarından önce gönderilmesi gereken 6 ila 16 bit arasında uzunlukta ön ek bulunmaktadır. Bu ön ek veri bitlerinin gönderilmeye başlanabilmesi için gereklidir. Veri bitlerinin arkasından gönderilen bilginin bittiğini belirten metin sonu ve CRC (Cyclic Redundancy Check) bitlerinden oluşan ve 6 ila 24 bit arası bitten oluşan son ek bitleri yer almaktadır. 4.4. Paralel İletim Bir anda birden fazla veri bitinin transfer edildiği iletişim yöntemidir. Genellikle birbirine yakın cihazlar arasında kullanılmakta olan bu iletişim şekline popüler bir örnek olarak bilgisayar ile yazıcı bağlantısını verilebilir. İki farklı bilgisayarda paralel bağlantı kullanılarak birbirine bağlanabilmektedir.

5- Bilgisayarlar Arası İletişimde Protokollerin Önemi Farklı bilgisayarlar sistemlerinin birlikte çalışabilmesi için ortak bir düzenleme üzerinde anlaşmaları gerekmektedir. Bu şekilde yapılan birçok düzenleme bulunmaktadır. Bu düzenlemelerin her birine “protokol” denilmektedir. Günümüzde birçok farklı bilgisayar sistemi bulunmaktadır. İşte bu çeşitli bilgisayar sistemlerinin çalışma prensipleri birbirinden farklı olabildiğinden, ortak protokoller ile birbirleri ile arasındaki iletişimi sağlamak mümkün olabilmektedir.

6- Topoloji Kavramı İletişim sisteminin elemanların bağlantı şekli, sistemin çalışma yöntemini ve coğrafi duruma göre iletişimin yapılma tarzını belirler. Coğrafi olarak Yerel Alan Ağı (Local Area Network, LAN) ve Geniş Alan Ağı (Wide Area Network, WAN) isminde iki çeşit ağ bulunmaktadır. 6.1. Ortak Yol Topolojisi Ortak yol (bus) topolojisinde ağı kullanacak tüm cihazlar (bilgisayar, yazıcı, kamera, v.s.) ortak bir hat üzerinden iletişim kurmaktadır. İletim sırasında bir cihazdan çıkan sinyaller ağ üzerindeki diğer bütün cihazlara gönderilmektedir. Ortak yol topolojisinde sistemin kurulması ve ağa yeni cihaz eklenmesi kolay bir topolojidir. Gönderilen her mesajın, ağı kullanan diğer bütün cihazlar tarafından alınmasından dolayı bu topolojide ağı kullanan sayısı arttıkça performans azalmaktadır.

6.2. Halka Topolojisi Bu topolojide her cihaz iki farklı yönden ağa bağlantı kurmaktadır. Halka (ring) topolojisinde bilgilerin gönderilme sırasını düzenleyen jeton (token) isminde bir belirleyici kullanılmakta olup, jetonu eline geçiren cihaz iletişim hakkı olduğunu anlamaktadır. Jetonu olmayan cihazlar ise, jeton kendilerine gelene kadar beklemek zorundadır. Jetonu alan cihaz iletimi yapar, eğer yollayacak bir şey yoksa hemen yanındaki cihaza jetonu gönderir. Ortak yol topolojisine göre nispeten daha zor kurulum isteyen halka yönteminde, sistemdeki cihaz sayısı artmasına rağmen bekleme süresinin belli bir sınırda kalması sağlanmaktadır. Bu yüzden sistem performansı cihaz sayısının artsa bile çok kötü bir şekilde etkilenmemektedir. Bu topolojide sistemin ayarına göre halkanın tek yönünde ya da iki yönünde birden (soldan sağa, ya da sağdan sola) iletişim kurulabilmektedir.

6.3. Yıldız Topolojisi Yıldız topolojisi ağa bağlı cihazların hepsinin bir merkez cihaza bağlanması şeklinde yapılmaktadır. Merkez cihaz hub ya da anahtar (switch) ismindeki cihazlar olabileceği gibi bir bilgisayarda olabilmektedir. Bu topolojide yürütülen bütün trafik bu merkezi cihaz üzerinden geçmektedir. Yıldız topolojisinin birçok avantajı bulunmaktadır. Bunlardan ilki sistem performansının iyi olmasıdır. Sinyallerin bütün ağı dolaşmaları gerekmediğinden sistem performansı artmaktadır. Diğer bir avantaj bu topolojide bütün trafiğin tek bir noktadan geçmesinden dolayı, merkezi bir kontrol sağlamak kolaydır. Ayrıca, tasarımı sayesinde hataların nerede meydana geldiğini tespit etmek kolaydır. Bunlardan başka, ölçeklenebilir yapısı ile yıldız topolojisinde ağın kapasitesinin arttırılması kolaydır. Diğer bir avantaj ise, merkezdeki cihaz haricinde hata meydana gelmesi durumunda, ağın çalışmasında önemli bir sıkıntı oluşmamasıdır. Yıldız topolojisinin en büyük dezavantajı, merkez noktasında meydana gelen hatalardır. Merkezi noktada oluşan bir hata durumunda bütün ağ devre dışı kalmaktadır.

Bu topolojinin diğer bir dezavantajı da kurulum için daha fazla kabloya ihtiyaç duyulmasıdır. Ayrıca, merkezi noktada kullanılan cihazın maliyetinden ötürü, yıldız topolojisinin kurulum maliyeti daha yüksektir.

Yıldız topolojisi ağ uygulamalarında yoğun olarak kullanılmaktadır. Bazı sistemlerde çalışma prensibi ortak yol veya halka topolojisi bile olsa, yıldız topolojisi kullanılarak bağlantılar yapılmaktadır. Şu ana kadar anlatılmış olan ortak yol, halka ve yıldız topolojileri genellikle kısa mesafeli olan ağlarda kullanılmaktadır. 6.4. Ağaç Topolojisi Ağaç (tree) topolojisinde bir sıralama sistemi kullanılarak ağ bağlantıları yapılmaktadır. Bu bağlamda en yüksek yetkiye sahip olan cihaz en üst kısımda yer alırken, daha az yetkiye sahip cihazlar daha alt katmanlarda yer almaktadır. Ağaç topolojisinde yer alan en üst cihaza “kök” denilmektedir. Bu kök cihazdan çıkan her bir alt cihaza da bu kökün çocuklarının teşkil ettiği dallar denilmektedir. Bu topolojide en önemli noktalardan birisi ağdaki her bir cihazın yalnızca bir tane direkt olarak bağlı atası (mantıksal yapıda, üst tarafta yer alan) bulunmaktadır. Örneğin Şekil 2.10’da PC 1’in atası kök’te yer alan bilgisayar, yazıcı 2’nin atası ise PC 1’dir. Ağaç topolojisindeki bu özellik, ağın hiçbir yerinde çember olmaması özelliğidir. Ağaç topolojisinin avantajları arasında, sistemin güvenlik düzenlemesi sayesinde bilgilerine erişme hakkı kısıtlanacak cihazlar, direkt olarak ayrılmış olmaktadır. Örneğin, Şekil 2.10’daki örnekte PC 1 isimli bilgisayarın Yazıcı 1’e ulaşması istenmiyorsa, kök üzerinde yapılacak ayarlama ile ona ulaşmasına engel olunmaktadır. Diğer taraftan Yazıcı 2’ye ise PC 1’den direkt bir bağlantı olduğu için bu cihaz direkt olarak kullanabilmektedir.

Ağaç topolojisinin diğer bir avantajı ise ağdaki bölümler arasında noktadan noktaya bağlantı olanağının bulunmasıdır. Ağaç topolojisinin en büyük sıkıntısı kurulumunun, kablolama işleminin ve konfigürasyonunun daha zor gerçekleştirilmesidir. Ayrıca, topolojide üst tarafta yer alan cihazlarda meydana gelebilecek hatalar sonucunda ağın diğer tarafı ile iletişim kesilmektedir.

6.5. Örgü Topolojisi Örgü (mesh) topolojisinde ağa bağlı cihazlar bu topoloji genel olarak ağaç topolojisine benzemek ile birlikte bu topolojide en az bir tane çember bulunması söz konusudur.

7- Ağ Protokol Standartları

Ağ protokol standartları arasında DHCP, DNS, ETHERNET, IP, IPX/SPX ve TCP/IP protokollerinden bahsedilebilir. DHCP, protokolü BOOTP protokolünün devamıdır. DHCP, DHCP kullanmak üzere yapılandırılmış bilgisayarlara merkezi ve otomatik olarak IP adresi atanması ile TCP/IP bilgilerinin yapılandırılmasını ve bunların yönetilmesini sağlar. DHCP’nin uygulanması manuel olarak IP adresinin verilmesi nedeniyle ortaya çıkan bazı problemlerin çözümlenmesini sağlar. Diğer protokoller sonraki modüllerde ayrıntılı olarak işlenecektir. SNMP, FTP, IGMP, ARP v.b.

8- Ağ Çeşitleri 8.1. Yerel Alan Ağları(LAN) Yerel alan ağları (LAN - Local Area Network) adından da anlaşılabileceği gibi bir yerleşke veya bir kurum içerisinde oluşturulan, dışa kapalı ağlardır. Bilgisayarlar arası uzaklık birkaç kilometreden fazla değildir. İstasyonlar küçük bir coğrafi alan içerisindedir. Yerel ağlar diğerlerine göre daha hızlı çalışırlarken megabit gibi hızlara erişirler. Örnek olarak, evlerde veya işyerlerinde oluşturulan ağlar yerel alan ağlarına girer. Genellikle internet paylaşımının gerçekleştirilmesi, çok kullanıcılı basit programların kullanılması veya çok kullanıcılı oyunların oynandığı ağlardır. 8.2. Geniş Alan Ağları(WAN) Birbirlerine çok uzak yerel ağların(LAN) bir araya gelerek oluşturduğu geniş ağlardır. (WAN – Wide Area Network ) Ağlar arası bağlantı fiber optik bir kablo ile olabileceği gibi uydular üzerinden de sağlanabilir. Bu ağlarda kullanılan teknolojiler LAN’lardan farklıdır. Yönlendirici (router) ve çoklayıcı (repeater) gibi ağ elemanlarının kullanılması gerekir. İstasyonlar çok geniş bir coğrafi alana yayılmıştır. 8.3. Metropol - Alan Ağları (MAN) Metropolitan ağlar (MAN – Metropolitan Area Network ) yerel alan ağlarından biraz daha büyük ağlardır. Üniversitelerde, büyük iş yerlerinde oluşturulan ağlar bu kategoriye girer. Ülke çapına yayılmış organizasyonların belirli birimleri arasında sağlanan veri iletişimi ile oluşan ağlardır. 8.4. Depolama – Alan Ağları (SAN) Sunucular, saklama ortamı olarak üzerlerine düşen görevi yapmasına karşılık, kapasiteleri sınırlıdır ve aynı bilgiye birçok kişi erişmeye çalıştığında darboğaz oluşabilir. Bu yüzden birçok kuruluşta teyp üniteleri, RAID diskler ve optik saklama sistemleri gibi yedeklenmesinde ve büyük miktarlarda bilginin saklanmasında etkin rol oynarlar. Sunucu boyutları ve yoğun uygulamalar arttıkça yukarıda sözü edilen geleneksel saklama ortamı stratejileri iflas etmektedir. Çünkü bu çevrebirimi aygıtlarına erişim yavaştır ve her kullanıcının bu saklama aygıtlarına saydam bir şekilde erişimi mümkün olamayabilir. SAN (Storage Area Network)’lar verilere daha hızlı erişim ve daha fazla seçenek sunmaktadır. Veri depolama ağları, her bir sunucunun veri depolama sistemi ile bir teyp yedekleme kütüphanesi

arasında yüksek hızlı ve doğrudan fiber kanal bağlantısı sağlayabilir. Bunun anlamı, yerel ağın, bundan böyle yedekleme ve geri yükleme sürecinde verileri taşımak için kullanılmayacağı, böylece yerel ağ üzerindeki hizmetler ve kullanıcılar için performansın arttırılmasıdır. Bu tür teyp depolama uygulaması, yerel ağdan bağımsız (LANfree) yedekleme çözümü olarak anılmaktadır. Kısa zamanda fazla veri depolanmasını sağlamakta ve merkezi bir yönetime olanak vermektedir. 8.5. Özel Sanal Ağlar (VPN) Sanal ve özel ağlar (VPN - Virtual Private Network), yerel internet servis sağlayıcı ve kurumsal yerel ağlar arasında güvenli bir tünel üzerinden veri iletimi gerçekleştirerek çalışır. Bir çok ağ donanımı üretici internet gibi, paylaşılmış veri ağları üzerinden tünelleme ve şifreleme yapabilme yeteneğine sahip donanımları piyasaya sunmaktadır. Kurumsal ağlarını daha önceden bir takım güvenleri nedeni ile internete bağlamayan şirketleri yeni VPN teknolojileri ile güvenli bağlantılar sağlayabilecekler.

9- İLETİM ORTAMLARI Kablolu bilgisayar ağlarında bilgilerin ilerlemesi için bir kablo türü kullanarak ağ üzerindeki cihazların birbirine bağlanması gerekmektedir. Piyasada bulunan bilgisayar ağı kablo türleri üç ana sınıfa ayrılmaktadır. 9.1. Bükümlü Çift (Twisted Pair) En eski ve çok popüler bir kablolama yöntemidir. UTP, STP ve FTP olmak üzere üç çeşidi vardır. UTP’nin açılımı (Unshielded Twisted Pair) olup “Korumasız Bükümlü Çift” anlamına gelmektedir. Yerel Alan Ağlarında yoğun olarak kullanılmaktadır. Şekil 6.18’de UTP türü bükümlü çift örneği gösterilmektedir. UTP türü bükümlü çift kabloların dış etmenlerden gelecek gürültülerden etkilenme olasılığını azaltmak için STP türü bükümlü çift geliştirilmiştir. STP’nin açılımı (Shielded Twisted Pair) dir. Türkçe anlamı “Korumalı Bükümlü Çift” olarak belirtilebilir. STP türü bükümlü çiftte, UTP kablonun iç yüzeyine bir koruma tabakası konulmuş olan bir bükümlü çift yöntemidir. Şekil 6.18’de STP türü bükümlü çift kablo gösterilmektedir.

Üçüncü tür bükümlü çift kablo FTP dir. Açılımı “Foiled Twisted Pair” olan bu tür “Folyolu Bükümlü Çift” şeklinde Türkçeleştirilebilir. FTP türü bükümlü çiftte, STP türü kablo gibi en dıştaki koruyucu tabaka ile dışarıdan gelecek gürültüleri kesmenin dışında, her bir bükümlü çifti de koruyucu tabaka ile sararak, aynı kablo içindeki farklı çiftlerin birbirlerine yaratabilecekleri etkilemeleri de en aza indirmeyi hedeflemektedir.

9.2. Koaksiyel Kablo (Coaxial Cable) Piyasada yoğun olarak kullanılmakta olan diğer bir bilgisayar ağı kablo türüdür. Bu kablo bükümlü çiftten daha uzun mesafeler için kullanılmaya uygundur. “50” ve “75” ohmluk olmak üzere iki çeşit koaksiyel kablo yoğun biçimde kullanılmaktadır. Dijital sistemlerde genellikle 50 ohmluk koaksiyel kablo kullanılmaktadır. Taşıyıcı kısmı bakır olan bu kablo türüdür. Dört bölümden oluşan koaksiyel kablo en içte bilgiyi taşıyan “ana iletken” olan bakır tel, onu saran “yalıtkan tabaka”, onun dışında ince tellerden oluşan “koruyucu iletken tabaka” ve en dışta yer alan “yalıtkan kılıf” bulunmaktadır. Şekil 6.19’da bir koaksiyel kablo örneği gösterilmektedir.

9.3. Fiber Kablo Bilgisayar sistemlerinde hız son derece önemlidir. Konu bilgisayar ağlarına geldiğinde de durum değişmemektedir. Her geçen gün hızlanan bilgisayar cihazları bilgisayar ağlarını kullanmak istediklerinde en kısa sürede bilgi gönderme ve alma işlemlerini gerçekleştirebilmeleri gerekmektedir. Bilgisayar ağlarından beklenen hızlı iletişimi gerçekleştirebilmek için fiber optik sistemler sayesinde “ışık hızından faydalanılmaktadır.” Optik bir iletişim sisteminde üç önemli eleman bulunmaktadır. Bunlar sırası ile “ışık üreticisi”, “iletişim ortamı” ve gelen ışıkların “algılayıcısı” dır. Genel olarak ışığın bulunması binary “1” ve o anda ışık olmaması ise “0” olarak değerlendirilmektedir. Bir fiber kablo üç (3) kısımdan oluşmaktadır. En iç kısımda ışığın iletilmesini sağlayan “cam”, onun üzerinde “cam örtüsü” ve en dışta ise “plastik kılıf” yer almaktadır. Bu bölümde şu ana kadar bahsetmiş olduğumuz başlıca kablo türlerinin genel bir kıyaslaması Tablo 6.1’de gösterilmektedir.

OSI Katmanları Eyl 07, 2013 OSI (Open Systems Interconnection) modelini ISO (International Organization for Standardization) geliştirmiştir. Amaç iki bilgisayar arasındaki iletişimin nasıl olacağını tanımlamaktır. 1978 yılında ilk defa ortaya çıkarılan bu standard 1984 yılında yeni bir düzenleme yardımıyla OSI (Open System Interconnect) referans modeli olarak yayınlanmıştır. OSI öncesindeki dönemde, yalnızca bilgisayar donanımı üreten kuruluşlara özgü ağlar vardı. Bu ağların özellikleri, çoğunlukla yalnızca o üreticinin donanımının bağlanmasına izin verecek biçimde tanımlanmıştı. Onlardan ayrı olarak OSI, çeşitli üreticilerin ürünlerinin bağlanabileceği bir ağ için, bir sektör etkinliği olarak ortaya çıkmıştır. OSI Modeli herhangi bir donanım ya da bilgisayar ağı tipine göre değişiklik göstermemektedir. OSI'nin amacı ağ mimarilerinin ve protokollerinin bir ağ ürünü bileşeni gibi kullanılmasını sağlamaktır. OSI modeli 7 katmana ayrılmıştır.

1. Physical (Fiziksel Katman) 2. Data Link (Veri Bağlantı Katmanı) 3. Network (Ağ Katmanı) 4. Transport (Taşıma Katmanı) 5. Session (Oturum Katmanı) 6. Presentation (Sunu Katmanı) 7. Application (Uygulama Katmanı)

Katmanlar Arasındaki İlişki

Herbir katmanın görevi bir üst katmana servis sağlamaktır. İki bilgisayar arasındaki iletişimde katmanlar sırasıyla iletişim kurarlar; eş düzeydeki katmanlar aslında doğrudan iletişim kurmazlar ancak aralarında sanal bir iletişim oluşur.

İki Bilgisayar Arasındaki Katmanlar, Gerçek ve Sanal İletişim Arasındaki İlişki

Veri alt katmanlara iletilirken iletim şekli şu şekilde olur: Veri (data) halinde alınan bilgi, taşıma katmanında kesim (segment) adı verilen birimlere ayrılır. Bu şekilde veri alıcı makinede tekrar biraraya getirilirken doğru sıralanması sağlanmış olur. Ağ katmanına segment şeklinde gelen verilere burada adres bilgileri eklenir; böylece kesimler paket haline dönüşür. Veri-bağlantı katmanında paketlere MAC adresleri eklenerek çerçeve (frame) adını verdiğimiz yapı oluşur. En son aşama olarak fiziksel katmana gelen çerçeveler burada bir bit dizisine dönüştürülerek iletime hazır hale getirilir.

Verinin iletimi üst katmandan alt katmana doğru olur. Verinin kablo ile iletimi fiziksel katman tarafından gerçekleştirilir. Diğer bilgisayarda ise önce fiziksel katman ile karşılanan veri üst katmanlara doğru hareket eder.

1. Fiziksel Katman

Fiziksel katman verinin kablo üzerinde alacağı yapıyı tanımlar. Veriler bit olarak iletilir. Bu katman bir ve sıfırların nasıl elektrik, ışık veya radyo sinyallerine çevrileceğini ve aktarılacağını tanımlar. Gönderen tarafta fiziksel katman bir ve sıfırları elektrik sinyallerine çevirip kabloya yerleştirirken, alıcı tarafta fiziksel katman kablodan okuduğu bu sinyalleri tekrar bir ve sıfır haline getirir. Fiziksel katman veri bitlerinin karşı tarafa, kullanılan medya(kablo, fiber optik, radyo sinyalleri) üzerinden nasıl gönderileceğini tanımlar. Veri iletiminin mümkün olabilmesi için iki tarafın aynı kurallar üzerinde tanımlanmış olması gerekir. Hub (Göbek) 1.katmanda çalışan bir cihazdır. Bu cihazlar gelen veriyi bir takım elektrik sinyalleri olarak gören ve bu sinyalleri çoğaltıp, diğer portlarına gönderen bir cihazdır.

2. Veri Bağlantı Katmanı

Veri bağlantı katmanı fiziksel katmana erişmek ve kullanmak ile ilgili kuralları belirler. Bu katmanda Ethernet ya da Token Ring olarak bilinen erişim yöntemleri çalışır. Bu erişim yöntemleri verileri kendi protokollerine uygun olarak işleyerek iletirler. Veri bağlantı katmanında veriler ağ katmanından fiziksel katmana gönderilirler. Bu aşamada veriler belli parçalara bölünür. Bu parçalara paket ya da çerçeve (frame) denir. Çerçeveler verileri belli bir kontrol içinde göndermeyi sağlayan paketlerdir. Veri bağlantı katmanının büyük bir bölümü ağ kartı içinde gerçekleşir. Veri bağlantı katmanı ağ üzerindeki diğer bilgisayarları tanımlama, kablonun o anda kimin tarafından kullanıldığının tespiti ve fiziksel katmandan gelen verinin hatalara karşı kontrolü görevini yerine getirir.

Veri bağlantısı katmanı iki alt bölüme ayrılır: - Media Access Control (MAC) - Logical Link Control (LLC)

MAC alt katmanı veriyi hata kontrol kodu(CRC), alıcı ve gönderenin MAC adresleri ile beraber paketler ve fiziksel katmana aktarır. Alıcı tarafta da bu işlemleri tersine yapıp veriyi veri bağlantısı içindeki ikinci alt katman olan LLC'ye aktarmak görevi yine MAC alt katmanına aittir. LLC alt katmanı bir üst katman olan ağ katmanı için geçiş görevi görür. Protokole özel mantıksal portlar oluşturur(Service Access Points, SAPs). Böylece kaynak makinada ve hedef makinada aynı protokoller iletişime geçebilir(örneğin TCP/IP<-->TCP/IP). LLC ayrıca veri paketlerinden bozuk gidenlerin(veya karşı taraf için alınanların) tekrar gönderilmesinden sorumludur. Flow Control yani alıcının işleyebileğinden fazla veri paketi gönderilerek boğulmasının engellenmesi de LLC'nin görevidir.

Ağlarda bulunan çerçeve tipleri şöyledir: 802.2 Ethernet II 802.3 Ethernet

802.4 Token Bus 802.5 Token Ring

Ayrıca switch (anahtar) 2.katmanda çalışan bir cihazdır. Çünkü 2. katmanda tanımlı MAC adreslerini algılayabilirler ve bir porttan gelen veri paketini (yine elektrik sinyalleri halinde) sadece gerekli olan porta (o porttaki makinanın MAC adresini bildiği için) yollayabilirler.

3. Ağ Katmanı

Ağ katmanı veri paketine farklı bir ağa gönderilmesi gerektiğinde yönlendiricilerin kullanacağı bilginin eklendiği katmandır. Bu katmanda veriler paket olarak taşınır. Ağ katmanında iki istasyon arasında en ekonomik yoldan verinin iletimi kontrol edilir. Bu katman sayesinde verinin yönlendiriciler (router) aracılığıyla yönlendirilmesi sağlanır. Ağ aşamasında mesajlar adreslenir ayrıca mantıksal adresler fiziksel adreslere çevirilir. Bu aşamada ağ trafiği, yönlendirme gibi işlemler de yapılır. IP protokolü bu katmanda çalışır.

4. Taşıma Katmanı

Taşıma katmanı üst katmanlardan gelen veriyi ağ paketi boyutunda parçalara böler. TCP, UDP, SPX protokolleri bu katmanda çalışır. Bu protokoller hata kontrolü gibi görevleri de yerine getirir. Bu katmanda veriler kesim (segment) halinde taşınır. Taşıma katmanı üst katmanlara taşıma servisi sağlar ayrıca ağın servis kalitesini artırır (QoS – Quality of Service). Taşıma katmanı verinin uçtan uca iletimini sağlar. Verinin hata kontrolü ve zamanında ulaşıp ulaşmadığı kontrol edilir. Taşıma katmanı ayrıca veriyi üst katmanlara taşıma görevi yapar.

5. Oturum Katmanı Oturum katmanında iki bilgisayardaki uygulama arasındaki bağlantının yapılması, kullanılması ve bitilmesi işlemleri yapılır. Bir bilgisayar birden fazla bilgisayarlarla aynı anda iletişim içinde olduğunda, gerektiğinde doğru bilgisayarla konuşabilmesini sağlar. Bu, sunum katmanına yollanacak veriler farklı oturumlarla birbirinden ayrılarak yapılır. NetBIOS, RPC, Named Pipes ve Sockets gibi protokoller bu katmanda çalışır.

6. Sunuş Katmanı Sunuş katmanının en önemli görevi yollanan verinin karşı bilgisayar tarafından

anlaşılacak şekilde çevrilmesidir. Bu sayede farklı programların birbirlerinin verisini kullanabilmesi mümkün olur. Sunum katmanı uygulama katmanına verileri yollar daha sonra bu katmanda verinin yapısı, biçimi ile ilgili düzenlemeler yapılır, verinin formatı belirlenir. Ayrıca verinin şifrelenmesi, açılması, sıkıştırılması da bu katmanda yapılır. GIF, JPEG, TIFF, EBCDIC, ASCII vb. bu katmanda çalışır.

7. Uygulama Katmanı Uygulama katmanı bilgisayar uygulaması ile ağ arasında bir arabirim sağlar. OSI katmanları arasında sadece bu katman diğer katmanlara servis sağlamaz. Uygulamaların ağ üzerinde çalışması sağlanır. Uygulama katmanı ağ servisini kullanacak olan programdır. Bu katman kullanıcıların gereksinimini karşılar. SSH, telnet, FTP, TFTP, SMTP, SNMP, HTTP, DNS protokolleri ve tarayıcılar bu katmanda çalışır. E-posta ve veritabanı gibi uygulamalar bu katman aracılığıyla yapılır.

Bölüm 2

Referans Modelleri

Bölüm 2

Referans Modelleri

SAÜ, Teknoloji FakültesiBilgisayar Mühendisliği

Doç.Dr. Murat ÇAKIROĞLUwww.muratc.sakarya.edu.tr

/162

Giriş

� Bilgisayar ağları konusunda özellikle farklı şirketler tarafındanüretilen cihazlar arasında uyumluluk sağlamak için standartlargeliştirilmiştir.

� Çeşitli standartlar arasında en meşhurları� IEEE 802 komitesi tarafından geliştirilenler, Açık Sistem

Bağlantıları (Open System InterConnection-OSI) komitesitarafından geliştirilen OSI referans modeli

� Başlangıcı Amerikan Savunma Bakanlığının çalışmalarınadayanan TCP/IP referans modelidir.

� İki modelin birleşimi ile oluşan Hibrit (melez) Model

/163

OSI Referans Modeli� Farklı bilgisayar sistemlerinin birbirleri ile iletişimini bir standarda

oturtmak amacıyla geliştirilirmiştir.

� Uluslararası Standartlar Organizasyonu (ISO) tarafından 1984yılında ortaya çıkartılmıştır.

� OSI modelinde, 2 bilgisayar arasında yapılacak olan iletişimproblemini çözmek için 7 katmanlı bir ağ sistemi önerilmiştir

UYGULAMA (APPLICATION)

SUNUM (PRESENTATION) KATMANI

OTURUM (SESSION)

TAŞIMA (TRANSPORT) KATMANI

AĞ (NETWORK)

VERİ BAĞI (DATA LINK) KATMANI

FİZİKSEL (PYHSICAL)

/164

OSI Referans Modeli

� 7 katmanlı ağ modelinin sağladığı faydalar.

� Karmaşıklığı azaltarak, insanların belli katmanların işlevlerineyoğunlaşarak uzmanlaşmasına yardımcı olur.

� Farklı donanım ve yazılım ürünlerinin birbiriyle uyumluçalışmasını sağlar.

� Farklı uzmanlığı olan kişilerin işbirliği yapmasını veya görevpaylaşımı ile ortaklaşa çalışmasını kolaylaştırır.

� Bir katmanda yapılan değişikliklerin diğer katmanlarıetkilemesini önler.

� Katmanların işlevlerinin öğrenilmesi kolaylaştırır.

� Problem tespitini ve çözümünü kolaylaştırır.

/35

Uygulama

Sunum

Oturum

Taşıma

Ağ

Veri iletim

Fiziksel1

2

3

4

5

6

7

Terminal A Terminal B

Uygulama

Sunum

Oturum

Taşıma

Ağ

Veri iletim

Fiziksel1

2

3

4

5

6

7

OSI Referans Modeli

/35

OSI Referans Modeli

/167

OSI Katmanları - Fiziksel Katman

� Bilgilerin fiziksel olarak gönderilmesi ve alınmasından sorumlukatmandır.

� Fiziksel iletişimi başlatır, yönetir, sona erdirir.

� Elektriksel bağlantılar ve sinyallerden oluşur.

� Ağı oluşturmada kullanılan tekrarlayıcılar ve hublar bu katmandaçalışırlar.

� İşaretin şekli, konnektör türü, kablo türü, Modülasyon tekniği,iletişim ortamı, çalışma gerilimi, iletim frekansı vb. özellikler fizikselkatmanda belirlenir.

� Fiziksel katmanda donanımsal olarak çalışır.

/168

OSI Katmanları – Veri Bağı Katmanı

� Bir noktadan di ğerine hatasız veri aktarımından sorumludur.

� Ağ katmanından aldığı veri paketlerine hata kontrol bitleriniekleyerek çerçeve (frame) halinde fiziksel katmana iletir.

� Fiziksel katman üzerinden alınan mesajların ise alıcı tarafındadoğru alınıp alınmadığının kontrolünü yapar.

� Mesaj alıcı tarafından doğru alınmadı ise, yeniden gönderilmesiişlemlerini gerçekleştirir.

� Tüm işlemleri yürütmek için iki alt katmana sahiptir� Ortam erişim Kontrol (MAC) alt katmanı� Mantıksal Bağlantı Kontrol (LLC ) alt katmanı

� Köprüler ve anahtarlar bu katmanda çalışırlar.

/169

OSI Katmanları – Ağ Katmanı

� Bağlantıyı sağlayan ve ulaşılmak istenen bilgisayara giden yolubulan katmandır.

� Yönlendirici (Router) olarak isimlendirilen ara bağlaşımelemanları bu katmanda tanımlıdır.

� Bilgi paketlerini bir uçtan diğer uca ağdaki çeşitli düğümlerüzerinden geçirilip alıcısına ulaşmasını sağlayan işlevlere sahiptir.

� Veri paketinin alıcısına giderken ağ koşullarına, önceliklere vediğer parametrelere göre hangi yolun uygun olacağı bu katmandadeğerlendirilir.

/1610

OSI Katmanları – Ulaşım Katmanı

� Uçtan uca mesajların güvenli iletilmesinden sorumludur.� Büyük boyutlu paketleri hattın durumuna uygun olarak küçük

parçalara (segment ) ayırır.� Her bir parçaya sıra numarası verilerek eksik parçaların alıcı

tarafında tamamlanması sağlayarak parçaları birleştirir.

� Tıkanıklık kontrolü sağlar.

132

Paket 2 nerede ?

2?

/1611

OSI Katmanları – Oturum Katmanı

� Uç düğümler arasında gerekli oturumun kurulması, yönetilmesi vesonlandırılması işlemlerini içerir.

� Oturum katmanın verdiği hizmetlerden biri, diyalog kontrolüdür.

� Oturumlar, veri akışının ya iki tarafa da aynı ana olmasına (fulldublex), ya da tek yönde olmasına izin verirler.

� Bilgi akışının tek yöne doğru olması durumunda iletim sırasındakimde olduğuna oturum katmanında bulunan işlemler karar verir.

� Oturum katmanında gerçekleştirilen işlemlerden (hizmetlerden) birdiğer, senkronizasyondur.

� Farklı protokoller kullanan makinelerin bağlantı kurmalarındaortaya çıkan uyumsuzluk problemlerini ortadan kaldırır.

/1612

OSI Katmanları – Sunum Katmanı

� Sunu katmanı, oturum katmanından gelen bilginin uygulamakatmanına iletilmesinden sorumludur.

� Diğer bir deyişle, kullanıcı programları ile ağ arasındaki yüksekseviyeli iletişim arabirimidir.

� Bilgi üzerinde yapılabilecek her çeşit işlem bu katmandagerçekleştirilir. Sunu katmanı bilginin sıkıştırılması, şifrelenmesiveya başka formata çevrilmesi işlemlerini içerir.

� Sıkıştırma/açma, kodlama/kod çözme, EBCDIC-ASCII dönüşümüve ters dönüşümü gibi işlevlerin yerine getirilmesini sağlar.

� Sunu katmanı, kontrol kodlarının özel grafik ve karaktertablolarının bulunduğu yerdir. Sunu katmanı yazılımı, yazıcıların,çizicileri ve diğer aygıtları kontrol eder.

/1613

OSI Katmanları – Uygulama Katmanı

� En üst katmanda bulunan uygulama katmanı; kullanıcıya hizmetveren, ağ işletim sistemi ve uygulama programlarının bulunduğukatmandır.

� Dosya paylaşımından, yazılacak iş birikimlerine, elektronikpostadan veri tabanı yönetimine kadar olan bütün işlemler bukatmanda yapılır.

� Ağ yönetimi istatistikleri, arıza ve benzeri durumların izlenmesiişlemleri, sunu katmanı içerisinde değerlendirilen yazılımlar ilegerçekleştirilebilir.

� Uygulama katmanı kullanıcının çalıştıracağı ağ servislerini sağlarve kullanıcıya en yakın olan katmandır.

� Kullanıcı tarafından çalıştırılan tüm uygulamalar bu katmandatanımlıdırlar.

/1614

TCP/IP Referans Modeli� OSI modelindeki 7 katmana karşılık TCP/IP modelinde 4 katman

belirlenmiştir.

� OSI modeli daha çok iletişimde standardı belirtmekle TCP/IP isedaha çok uygulamaya yönelmektedir.

� TCP/IP ve ilgili protokollerin kullanımı hızla artmaktadır.

� Bu da TCP/IP’nin OSI modeline göre daha uygulanabilir birmodel olduğunu göstermektedir.

� TCP/IP modeli bir çok protokolün toplandığı bir protokollerailesidir.

� En önemli protokoller TCP (transmission control protokol) ve IP(Internet protokol) olduğu için model bu protokollerin isminialmıştır.

/1615

TCP/IP Referans Modeli� OSI modelindeki 7 katmana karşılık TCP/IP modelinde 4 katman

belirlenmiştir.

Uygulama

Sunum

Oturum

Taşıma

Ağ

Veri İletim

Fiziksel

Ağ

Fiziksel

Taşıma

Uygulama

IP

WAN

TCP UDP

Telnet FTP DNS

ICMP

LAN

OSI TCP/IP

/1616

Hibrit Referans Modeli

VİZE SONRASI 1- Ağ Cihazları

İki bilgisayarı birbirine bağlayarak küçük bir ağ oluşturulmaya çalışıldığında

ihtiyaçlar; her iki bilgisayar için ağ adaptörü ve bunları birbirine bağlayacak bir kablo ile

sınırlıdır. Ancak ağ genişlemeye başladığında bir bilgisayara takılacak ağ adaptörü sayısı gibi

bazı kısıtlamalar ortaya çıkar. Bu tür de kısıtlamalar hub, switch ve router gibi farklı amaçlar

için kullanılan ağ cihazları sayesinde aşılır.

Repeater

Ağda kullanılan kabloların, elektronik sinyalleri iletebilecekleri maksimum uzaklıklar

vardır. Örneğin UTP kablolar sinyali 100 metre taşıyabilirler. Daha uzağa veri taşınması

gerekiyorsa “Repeater” cihazı kullanılır. Repeater, azalan sinyal seviyesini yükselterek daha

uzun mesafelere verinin taşınmasını sağlar.

Hub

Hub’ın görevi sinyalleri güçlendirip, kabloya iletmektir. Bu tanımıyla repeater’a çok

benzemektedir.

Hub’ın repeater’dan farkı, daha çok portu olması ve daha çok bilgisayarın iletişimini

sağlamasıdır. Bu yüzden hub’a “Çok Portlu Repeater” da denir.

Hub, star topoloji kullanılan ağlarda tüm bilgisayarların bağlı olduğu merkezi cihazdır.

Hublar, her bilgisayar için bir porta sahiptir, dolayısıyla port sayısı, bağlayabileceği bilgisayar

sayısını belirler. Ancak hub’lar başka hub’lara bağlanarak ağ genişletilebilir.

Hub’ın dezavantajı, kendisine gelen sinyali tüm portlarına iletmesidir. Bu durum

gereksiz ağ trafiği oluşturur ve güvenlik açıklarına sebep olur.

Hublar “Active” ve “Passive” olmak üzere ikiye ayrılır.

Active Hub: Sinyalleri güçlendirebilen hub’lardır. Enerjilerini bir güç kaynağından

alırlar. Piyasada kullanılan hub’ların hemen hepsi “active”dir.

Passive Hub: Sinyalleri güçlendiremeyen hub’lardır. Sadece bir kaç bilgisayarı

bağlamak için kullanılabilirler.

Bridge

Bridge’ler iki LAN segmentini birbirine bağlayan L2 cihazlardır. İki LAN arasındaki

gereksiz trafiği filtrelerler. Bridge, her iki tarafındaki bilgisayarların MAC adreslerini

hafızasında saklar. Bu da bridge’in, veriyi alacak olan bilgisayarın ne tarafta olduğunu

bilmesini sağlar. Günümüz ağlarında bridge’ler önemini yitirmiştir. Bridge yerine switch ya

da router kullanılmaktadır.

Switch

Bridge’ler gibi L2 cihazlardır. Kendisine bağlı olan bilgisayarların MAC adreslerini

bilir ve buna göre anahtarlama yapar. Bridge’den farkı, daha çok portunun olması ve kullanım

alanıdır. Switch sadece ağ segmentlerini değil, doğrudan bilgisayarları bağlamak için de

kullanılabilir. Star topoloji kullanan ağlarda merkezi cihazdır. Fakat hub gibi, sinyali tüm

portlarına değil de sadece ilgili bilgisayara iletir. Gereksiz ağ trafiği oluşturmadığı için hemen

her ağda tercih edilir.

Router

OSI Referans Modelinin 3. katmanında çalışırlar. Sadece MAC adreslerine göre değil,

aynı zamanda IP ağlarına göre de anahtarlama yaparlar. Router’ın ağdaki rolü, bir IP paketini,

bir IP ağından bir başkasına yönlendirmektir. Bu yüzden router’lar geniş ağlar ve internet için

vazgeçilmez cihazlardır. Yaptıkları yönlendirme işlemi sayesinde farklı IP ağlarının

haberleşebilmesini sağlarlar.

Router’ın işi, kendisine gelen IP paketlerini inceleyip, hedeflerine en kısa sürede

ulaşabilmeleri için gerekli yolun seçimini yapmaktır. İnternet erişimi sağlamak ve uzak

noktalardaki LAN’ları haberleştirmek için kullanılırlar.

Firewall

Ağı, internetten gelme ihtimali olan zararlı verilere karşı korur. Aynı router cihazları

gibi IP paketlerini yönlendirme işlemi yapar. Bu yönlendirme işlemi sırasında paketin

tamamını inceleyerek zararlı olup olmadığını kontrol eder. Firewall’lar bu inceleme işlemini

yöneticisinin yapılandırması doğrultusunda yapar. Yazılımsal ve donanımsal olmak üzere iki

şekilde edinilebilir. Güvenliğin çok önemli olduğu günümüz bilgisayar ağları için

vazgeçilmez cihazlardan biridir.

2- TCP/IP MODELİNDE BULUNAN PROTOKOLLER

Ağ üzerinde iki bilgisayarın karşılıklı veri aktarabilmesi ve süreçler (processes)

yürütebilmesi için bilgisayarların birlikte çalışabilme (interoperability) yeteneğinin olması

gerekir. Birlikte çalışabilme, verici ve alıcı arasında kullanılacak işaretler, veri formatları ve

verinin değerlendirme yöntemleri üzerinde anlaşmayla mümkün olur. Bunu da sağlayan

kurallar dizisi protokol olarak adlandırılır.

Protokol, ağın farklı parçalarının birbiriyle nasıl etkileşimde ve iletişimde

bulunacağını belirler. Standartlar ise her üreticinin uyduğu ortak tanımlamalardır. Verinin ağ

içerisinde bir yerden başka bir yere hareket etmesi için ağ içerisindeki tüm cihazların aynı dili

konuşması veya protokolü kullanması çok önemlidir. Protokol, ağ içerisindeki iletişimi

sağlıklı bir şekilde yapmak için gereken kuralların tümüdür. Bir pilotun uçağını uçururken

diğer uçaklar ile veya hava kontrol kulesiyle iletişim sağlaması için kullandığı özel bir dil

gibi.

TCP/IP Katmanları

Uygulama programlarının bulunduğu katman sayılmaz ise dört katman vardır. Bunlar;

uygulama, ulaşım, yönlendirme ve fiziksel katmanlardır (Şekil 1.1).

Uygulama katmanında SMTP (Simple Mail Transfer Protocol-Basit Posta Aktarım

Protokolü), TELNET (Telecommunication Network-İletişim Ağı), FTP (File Transfer

Protocol-Dosya Aktarım Protokolü), SNMP (The Simple Network Management-Basit

Ağ Yönetim Protokolü), (Remote Login Uzaktan Erişim) gibi protokolleri vardır.

Ulaşım katmanında TCP (Transmission Control Protocol-İletişim Kontrol Protokolü)

ve UDP (User Datagram Protocol-Kullanıcı Veri Bloğu İletişim Protokolü)

protokolleri.

Yönlendirme katmanında IP (Internet Protocol-İnternet Protokolü), ICMP (Internet

Control Management Protocol- İnternet Kontrol Yönetim Protokolü) protokolleri

vardır.

Fiziksel katmanda ise gelen bilgileri iletim ortamına aktarmakla görevli protokoller

olan Ethernet, switch, X25 gibi protokoller vardır.

SMTP (Simple Mail Transfer Protocol-Basit Posta İletim Protokolü): Elektronik

posta iletimi SMTP protokolünü kullanarak bilgisayarlar arasında veri alışverişini

gerçekleştirirler. Elektronik postaların güvenli bir şekilde adreslerine ulaşabilmesi için TCP

servislerinden yararlanır. Oluşturulan elektronik posta mesajlarının standart olarak dizayn

edilmiş formatı vardır. Mesajların iletimi sırasında bu formata uyması gerekir. Bu uyum

istemci ve sunucu arasında elektronik posta veri iletiminin kolaylıkla yapılmasını sağlar.

SMTP, iletim sırasında uygulanacak olan kurallar sırasını belirler. Elektronik postaların

sunucularda saklanış şekli, depo alanının ne kadar sıklıkla kontrol edilmesi gerektiğini

belirten detaylarla ilgilenmez. Elektronik postaların iletimi ASCII metin modundadır.

Protokolün istemci ve sunucu arasında veri alışverişi ve senkronizasyonu sağlayan komutları

da okunabilir, açık yazı türündedir.

SNMP (Simple Network Management Protocol-Basit Ağ Yönetim Protokolü) :

Ağ içerisinde bulunan yönlendirici, anahtar ve HUB gibi cihazların yönetimi için kullanılır.

SNMP desteği olan ağ cihazları SNMP mesaj alış verişiyle uzaktan yönetilebilir. Bunun için

cihazlarda SNMP parçası (agent) olmalıdır. SNMP farklı türdeki makinelerin kolaylıkla

yönetilmesi ve sorunlar hakkında bilgi edinilmesi amacı ile tasarlanmıştır. Farklı türde

aletlerin yaptıkları farklı görevleri vardır. Bir yönlendirici yönlendirdiği datagramların (bilgi

miktarı) , iletilen, iletilmeyen paketlerin sayısı ve buna benzer bilgileri depolarken, yazıcı

kartuşun durumu, modem aldığı karakter sayısını, bağlantı hızı gibi bilgileri kayıt eder.

Yönetim merkezi hangi aygıttan kesin olarak ne tür bilgi alacağını tam olarak bilemez. Bu

nedenle bilgilerin depolandığı standart bir yapı geliştirilmiştir. SNMP kullanım alanı sadece

TCP/IP ağları ile sınırlandırılmamıştır. Aynı zamanda IPX, AppleTalk ve OSI desteği de

mevcuttur.

TELNET (Telecommunication Network-İletişim Ağı): Kullanıcının, bir başka

makineye sanki o makinenin istasyonuymuş gibi bağlantı kurmasını sağlayan protokoldür.

TCP/IP protokolünü kullanan uygulamalardan bazıları kullanıcılara uzakta olan bilgisayara ağ

üzerinde oturum açmalarına olanak sağlar. TELNET protokolü TCP bağlantısı yapılarak

oturum açılan bilgisayar üzerinde sanal klavye kullanılmasına izin verir. Protokol bilgisayar

üzerinde komutları işleterek sunucudan aldığı çıktıların istemcinin ekranı üzerinde

görüntülenmesine imkân sağlar. TELNET temel olarak üç prensip üzerine kurulmuştur.

NVT(Sanal Ağ Terminali), istemci-sunucu TELNET protokol tercihlerinin uzlaşması ve

terminallerin simetrik çalışması. Protokol, bağlantı sırasında kullanılan mesajların

şifrelenmemesi, paketlerin iletimi sırasında arada yer alan, iletim vazifesi gören aygıtları

kullanan insanların iletilen verileri kolayca okuyabilmesine izin vermesi nedeni ile güvenlik

zafiyetlerine açıktır.

Protokol tasarım yapısı itibari ile “ oturum ele geçirme” saldırılarına karşı son derece

zayıftır. TELNET sağladığı hizmet avantajları sayesinde kullanıcılar arasında son derece

popülerdir. NVT (Sanal Ağ Terminali) özelliği sayesinde istemciler bağlandıkları

bilgisayarların mimarisi hakkında fazla bilgiye ihtiyaç duymaz. Kullanıcılar, TELNET

protokol tanımı içerisinde yer alan düzenlemeler sayesinde uzaktaki bilgisayarlara kolaylıkla

hükmedilebilir.

TELNET protokolü istemci ve sunucu arasında verinin iletim şekli, kullanılan

karakterlerin yapısı (8 bit karakter modu veya 7 bit ASCII) hakkında anlaşma yapılmasına

izin verir. Bu sayede iletilen verilerin türü konusunda meydana gelecek olan hataların önüne

geçilmiş olur. TELNET protokolü terminal ve uygulamalar (process) arasında simetrik

görünüm sağlar. TELNET bağlantısı kuracak olan bilgisayar, sunucu ile TCP bağlantısı kurar.

Bağlantının kurulması ile birlikte istemci klavyeden aldığı tuş basım verilerini sunucuya iletir.

Sunucunun aldığı veriler daha sonra istemcinin monitöründe eko şeklinde

görüntülenir.

FTP (File Transfer Protocol-Dosya İletim Protokolü): Bir bilgisayardan başka bir

bilgisayara bağlanarak dosya aktarımını sağlar. İnternet üzerindeki iki sistem arasında dosya

aktarımı için kullanılan temel protokoldür. TCP/IP mimarisi geliştirilmeden önce de

kullanılan bir protokol olan FTP, zaman içerisinde değişimlere uğrayarak günümüzde

kullanılan şeklini almıştır. FTP protokolü TCP tabanlıdır. TCP protokolü sayesinde bağlantı

kurulmuş olan iki nokta arasında güvenli veri alışverişi sağlanır. Protokol sayesinde

tanımlanan erişim yetki sınırlamaları, isimlendirme, farklı işletim sistemleri tarafından

kullanılabilme, veri gösterim çeşitliliği gibi etmenler protokolü karmaşık bir hâle getirir. FTP

kullanıcı ile sunucu arasında görsel iletişim sunar. Her ne kadar sadece dosya transferi için

tasarlanmış olsa da kullanıcının dosyaların listelenmesi, kullanılabilecek komutların

gösterilmesi gibi isteklerine cevap verir. FTP, dosya içerisinde yer alan verinin türünün

kullanıcılar tarafından tayin edilmesine imkân sağlar. Dosyalar içerisinden açık yazı içeren

dokümanlar (ASCII) ya da sayısal veriler (EBCDIC) barındırabilirler. FTP protokolü

kullanıcıların kullanıcı ismi ve şifre kullanarak sisteme giriş yapmalarına imkân sağlar.

Kullanıcılar istenen kriterleri yerine getirdikten sonra dosya transfer işlemlerini başlatabilirler.

İnternet üzerinde aktif olarak çalışan protokollerin işlemesini sağlayan sunucular birden fazla

istemciden gelen istekleri cevaplamak üzere tasarlanmıştır. FTP istemcileri TCP protokolünü

kullanarak FTP sunucularla bağlantı kurarlar. Sunucu çok sayıda istemciden gelen istekle baş

etmek amacıyla kendi kopyalarını oluşturur. Oluşturulan kopyalar yapılması gereken tüm

işlemleri yerine getiremezler. Sadece istemcilerle arasındaki kontrol bağlantıları ile ilgilenir.

Bağımsız dosya transferleri sağlamak amacıyla birden fazla sayıda süreç oluştururlar. FTP

sunucuları 21 numaralı TCP portundan istemcilerden gelen bağlantı isteklerini dinlerler. Port

numarasını alan sunucu 20 numaralı TCP portu üzerinden istemci ile bağlantıya geçerek veri

transferini başlatır. Dosya transferi sona erdiğinde bağlantı sonlandırılır.

NNP (Network News Transport Protocol-Ağ Haberleri Protokolü): USENET

(Dünya üzerindeki milyonlarca ağ kullanıcısının çok değişik konularda haberler, yazılar

gönderdiği bir tartışma platformu) postalanma hizmetinin yürütülmesini sağlar.

HTTP (The Hypertext Transfer Protocol-Hiper Metin İletişim Protokolü): Web

istemci programları ile sunucuların iletişim kurmasını sağlar. http protokolü istemcileri “ağ

tarayıcısı” (web browser) olarak adlandırılır. Protokol genel olarak dokümanları sunuculardan

talep eden, sunucuya bilgi gönderilmesini sağlayan komutları tanımlar. İstek-cevap sistemi ile

çalışır. Web istemci programı ile sunucu arasında TCP bağlantısı sağladıktan sonra istemci

istek mesajını sunucuya iletir. Sunucu bu isteğe karşılık cevap gönderir. Bu istek-cevaplar

komutsal tabanlıdır. Protokol, sunucuya istemci tarafından iletilen her istek mesajı birbirinden

bağımsız olacak şekilde tasarlanmıştır.

Protokol iki yönlü veri alışverişine izin verir. Sunucudan istemciye dosya transferine

izin verdiği gibi istemciden sunucuya dosya transfer edilmesine de imkân sağlar. HTTP

protokolü yazılı ve görsel iletişimi hedef alması itibarı ile sunucu ve istemci arasında karakter

uyumunu da gözetmek zorundadır. İstemci ve sunucu veri alışverişi sırasında iletilen karakter

türleri arasında uzlaşma sağlarlar. Protokol daha hızlı yüklemeyi sağlamak amacıyla

sunuculardan elde edilen verilerin bir dizin altında depolanmasına izin verir. İstemci aynı

sayfayı yeniden almak istediği zaman sunucu ile istemci arasında talep edilen sayfanın

güncellenip güncellenmediğine dair iletişim kurulabilir. Güncelleme olmadığının tespit

edilmesi durumunda depo alanından eski bilgi yeniden yüklenir. İstemci ve sunucular

arasında köprü vazifesi görürler.

TCP (Transmission Control Protocol-İletim Denetim Protokolü): TCP protokolü,

bağlantılı ve güvenli veri akışını sağlayarak iletim katmanına çok önemli hizmetler sunar.

Çoğu uygulama kendi veri iletişim kontrol mekanizmasını oluşturmaktansa TCP

protokolünün sağlamış olduğu hizmetleri kullanır. TCP sunduğu hata denetimi, veri akış

kontrolü gibi hizmetler sayesinde kendisini kullanan uygulamalara tatmin edici düzeyde

güvenlik, hata denetimi ve akış kontrolü sağlar.

TCP Protokolünün Özellikleri

Bağlantı noktaları arasında veri iletişimini sağlaması.

Güvenli veri iletimi sağlanması.

Bağlantıda olan iki bilgisayar arasında akış kontrolü sağlaması.

Çoklama (Multiplexing) yöntemi ile birden fazla bağlantıya izin vermesi.

Sadece bağlantı kurulduktan sonra veri iletimi sağlaması.

Gönderilen mesaj parçaları için öncelik ve güvenlik tanımlaması

yapılabilmesi.

UDP (User Datagram Protocol): İletim katmanında tanımlı tek protokol TCP

değildir; UDP de bu katmanda tanımlıdır. UDP protokolü, bilgisayar ağları arasında

paketlerin değişimine imkân sağlamak için tasarlanmıştır. UDP protokolü TCP gibi altyapı

olarak IP datagramları kullanır, IP datagramlar içerisinde kapsüllenir. Veri akış kontrolünü

sağlayacak, datagramlar arasında iletilirken kendi içerisinde meydana gelecek hataları

belirlemek için kullanacağı herhangi bir mekanizması yoktur. Protokol datagramların

iletilmesini garanti etmez; IP datagram içerisinde kapsüllenmiş UDP mesajının bir defadan

fazla taşınmamasını sağlayamaz. TCP protokolü gibi bağlantı tabanlı değildir.

Uyarlama (Version): O anda kullanılan IP uyarlamasını gösterir. Farklı uyarlamada

başlıktaki alanların yerleri değişiklik gösterdiğinden, paketin doğru yorumlanması için

kullanılır.

Başlık Uzunluğu (IP Header Length): Datagram başlığının gerçek uzunluğunu

gösterir.

Hizmet Türü (Service Type): Datagramın nasıl yönlendirileceğini belirler.

Yönlendirilmesinde yapılan yol seçiminde ve bağlantıda kullanılır. Datagramlara bu alan

aracılığıyla önem düzeyi atanabilir.

Toplam Uzunluk (Total Length): Tüm IP paketinin (başlık ve veri dâhil)

uzunluğunu belirtir.

Kimlik Saptaması (Identification): Kullanıcı karşı tarafla etkileşim içindeyken,

mesajlar parçalanarak bir çok datagram içinde gönderilebilir. Bu alan, aynı kullanıcı

mesajının farklı datagramlar içinde bulunması durumunu açıklayan kimlik bilgisini içerir.

Bayrak Bitleri (Flags): Parçalama (Fragmentation) kontrolünde kullanılır. Bir

datagram parçalanıp parçalanmadığı, onun parçalanma izninin olup olmadığı gibi bilgilere ait

kodlar taşır. Üç tane olan bayrak bitlerinden ilki (D biti), içinde bulunduğu datagramın kaç

parçadan oluştuğunu belirtir. Eğer 1 ise gönderilen verinin tek datagramdan oluştuğu anlaşılır;

alıcıya başkası yok bekleme anlamında mesaj iletir. İkinci bayraksa, parçalanıp birçok

datagram hâlinde gönderilen verinin en son olduğunu belirtir. Üçüncüsü, saklı tutulmuştur.

Yaşam Süresi (Time to Live): Datagramın ağ üzerinde dolaşan sürecini belirtir.

Verici tarafında yerleştirilen dolaşma değeri her düğümden geçerken azaltılır; sıfıra ulaşırsa

kaybolmuş olduğu varsayılarak datagram ağdan çıkarılır.

Protokol (Protocol): Bir datagramın hangi üst katman protokolüne ait olduğunu

belirtir. Alıcı tarafın IP katmanı bu alana bakarak paketi bir üstünde bulunan protokollerden

hangisine iletileceğini anlar.

Başlık için Hata Sınama Bitleri (Header Checksum): Datagram başlık kısmının

hatasız iletilip iletilmediğini sınamak için kullanılır.

Gönderici IP Adresi (Source Address): Datagramın gideceği yerin internet adresi

yerleştirilir.

Seçenekler (Options): Bu alan değişik amaçlar için kullanılır. Güvenlik, hata

raporlama vs. seçimliktir. Ancak kullanılırsa 32 bitin katları uzunlukta olmalıdır.

TCP Segmenti: Bir üst katmandan gelen veriyi içerir.

ICMP (Internet Control Message Protocol): ICMP kontrol amaçlı bir protokoldür.

Genel olarak sistemler arası kontrol mesajları IP yerine ICMP üzerinden aktarılır. ICMP, IP

ile aynı düzeyde olmasına karşın aslında kendisi de IP’ yi kullanır. ICMP mesajları, IP

üzerinden gönderilir. ICMP mesajlarının amacı haberleşme sırasında meydana gelebilecek

problemler hakkında yönlendiricilere veya datagramları oluşturan bilgisayarlara bilgi

vermektir. ICMP protokolü, internet protokolünü daha güvenli hâle getirmez. Sadece

datagram iletimi sırasında meydana gelen hataların sebepleri ile ilgili bilgi sağlar. Aşağıdaki

şekilde ICMP formatını görmektesiniz:

VERİNİN GİYDİRİLMESİ

3- LAN Teknolojileri

Ethernet (IEEE 802.x)

CSMA/CD

Fast Ethernet

Gigabit Ethernet

Jetonlu Halka(Token Ring)

Jetonlu Halka(Token Bus)

ATM

FDDI LAN

4- GENİŞ ALAN AĞLARI

Sınıflandırma Bağlantı Durumuna göre

Noktadan noktaya

Çoklu bağlantı teknolojisi

Anahtarlama Yöntemine göre

Devre anahtarlama

Paket anahtarlama

Hücre anahtarlama

Topolojik Yapışma göre

Hiyerarşik topoloji

Örgü topoloji

Teknolojiler

•Modem(dial-up)

•Kiralık hat

•X.25

•Frame Relay (FR)

•ISDN

•xDSL

•ATM

•SMDS

5- IP Adresleme

IP adresi, ağ üzerinde bulunan makinenin adresini ifade eder. Bu adres ile bir makine

diğerlerine ulaşma imkânı bulur. Ağ üzerinde bulunan herhangi bir bilgisayarı ifade etmek

için 32 bitlik bir IP adresi kullanılır. TCP/IP protokolü kullanılan bir ağda her bilgisayarın

mutlaka bir IP adresi olmak zorundadır. IP adreslerinin atanması son derece kolay bir işlem

olmasına karşın bu adresler atanırken göz önünde bulundurulması gereken birkaç önemli

husus vardır. Atanan IP adreslerinin ağ içerisinde “eşinin” bulunmaması gerekir. Bununla

birlikte atanan IP adresleri aynı ağ üzerinde bulunan diğer birimlerle tutarlılık göstermelidir.

IPv4 Adresleme

IPv4 (32 bit) ve IPv6 (128 bit) olmak üzere iki çeşit IP adresi vardır. Günümüzde

yaygın olarak 32 bitlik (IPv4) adresleme mekanizması kullanılmaktadır. İnternetin

yaygınlaşması ve IPv4 adreslerinin çok hızlı tükenmesi ile birlikte IPv6 adreslerinin

kullanılmasına yönelim hız kanacaktır. IPv6 işlevselliği, kullanım kolaylığı sayesinde büyük

faydalar sağlayacaktır.

32 bitlik bir IP adresi 8 bitlik dört oktet hâlinde ifade edilir. Bunun sebebi, ise

okumayı kolaylaştırmak içindir. Adresleme için toplam 32 bitimiz varsa 232 = 4 milyar 294

milyon 967 bin 196 tane bilgisayar adreslenebilir. Ancak bu gerçekte böyle değildir. 32 bitlik

bir adres, diyelim ki, 10000100.00011011.00001100.00001100 (194.27.12.12) şeklinde ifade

edilmiş olsun.

Bu adresin okunması için ikilik sistemde bir okuma gerekmektedir, ancak bu şekilde

de okuma oldukça zor olduğunda yazdığımız adres onluk sisteme çevrilerek 194.27.12.12

şekline dönüşür ve bu tür bir ifadeye noktalı yazım (dotted decimal notation) denir. Nokta ile

ayrılan kısımların her biri 0 ile 255 arasında bulunan birer tamsayı olmak zorundadır.

IP adresleri ağ numarası (Net ID) ve bilgisayar numarası (Host ID) olmak üzere iki

bölümden oluşur. “Net ID” bilgisayarın bulunduğu ağı belirtirken, “Host ID” ağ içerisinde

bilgisayarların birbirlerinden ayrılmasını sağlayan değerleri barındırır. IPv4 bugün var olan

internet ağının ana halkası olarak yerini almıştır. Günümüz interneti IP protokolünün

4.sürümü(IPv4) üzerine kurulmuş ve IPv4 tablo 2.1’de görüldüğü gibi sınıf sistemine dayalı

bir sözleşmedir.

IP Adres Sınıfları

İnternete bağlı büyüklü küçüklü binlerce ağ vardır ve bu ağlar için gerekli IP adresleri

sayısı birbirinden oldukça farklı olabilmektedir. Adres dağıtımını ve ağlara atanan adreslerin

ağ aygıtlarına yerleşimini kolaylaştırmak amacıyla IP adres alanı alt kümelere bölünmüştür,

yani sınıflandırılmıştır. Beş temel sınıflama vardır ve bunlar A,B,C,D ve E sınıfı adresler

olarak adlandırılır. Bunlardan hangisinin gerektiğini doğrudan bu adreslerin kullanılacağı ağın

büyüklüğü belirler.

Adresler iki parçaya ayrılır; parçanın soldaki kısmı ağ adresi, sağdaki kısım ise sistem

adresi olarak adlandırılır. Ağ adresleri yönlendiriciler için daha anlamlıdır. Tüm yönlendirme

işlemleri ağ adreslerine bakılarak yapılır. Şekil 2.2’de sınıflanmış bir ağın ayrılmış hâli

görülmektedir.

Sınıflamalı adreslemede 32 bitlik adresin kaçar bitinin ağ ve sisteme ait olduğunu

belirlemek için ağ maskesi kullanılır. Ağ maskesi IP adresiyle mantıksal VE işlemine tabi

tutulur ve sonuç ağ adresini verir. Mesela, 167.34.1.1 IP adresine ve 255.255.0.0 ağ

maskesine sahip bir bilgisayarın VE işleminden sonra ağ adresi 167.34.0.0’dir.

Sınıflamalı adreslemede IP adresleri A,B,C,D ve E şeklinde ayrılır.

A Sınıfı: 001.hhh.hhh.hhh’dan 126.hhh.hhh.hhh’a kadar

B Sınıfı: 128.001.hhh.hhh’dan 191.254.hhh.hhh’a kadar

C Sınıfı: 192.000.001.hhh’dan 223.255.254.hhh’a kadar

D Sınıfı: 224.000.000.000’dan 239.255.255.255’a kadar

A Sınıfı Adres

A sınıfı adres 16 milyon kullanıcı adresi barındıran geniş ağlar için kullanılan adres

sınıfıdır. Sadece ilk oktet ağı temsil eder diğer üç oktet kullanıcıları temsil eder. İlk bit her

zaman “0” dır. 127.0.0.0 adresi haricinde her adresi kullanabilir. Bu adres ise makinelerin

kendilerine paket göndererek test amaçlı kullanılır.

1.2.3.2. B Sınıfı Adres

B sınıfı adres 4 oktetin ilk ikisini kullanarak adresleme yapan sınıftır. İlk oktetin ilk iki

biti her zaman “10” dır. Buda 128 ile 191 arasındaki adresleri kullanabileceği anlamına gelir.

B sınıfı her biri 65 534 bilgisayar içeren 16 382 tane alt ağa izin verir. Bu tür adres alanı

büyük ve orta büyüklükte ağlar için kullanılır. Birçok büyük üniversite ve ISS’ ler bu tür

adres alanına sahiptir.

1.2.3.3. C Sınıfı Adres

C sınıfı adres küçük ağlar için kullanılır. En fazla 254 kullanıcılı ağlar içindir. İlk

oktetin ilk üç biti “110” dır. 192 ile 223 arasını kullanabilir.

1.2.3.4. D ve E Sınıfı Adres

D sınıfı adreste ilk dört bit “1110” dır. 224 ile 239 arasını kullanabilir. IETF (Internet

Engineering Task Force) E sınıfı adresleri kendi özel araştırmaları için kendilerine

ayırmışlardır. E sınıfı adres internette kullanılamaz. 240 ile 255 arası bu adres sınıfı için

ayrılmıştır.

Genel ve Özel IP adresleri

İnternet adreslemesinde 0 ve 255'in özel bir kullanımı vardır. 0 adresi, Internet

üzerinde kendi adresini bilmeyen bilgisayarlar için (Belirli bazı durumlarda bir makinenin

kendisinin bilgisayar numarasını bilip hangi ağ üzerinde olduğunu bilmemesi gibi bir durum

olabilmektedir) veya bir ağın kendisini tanımlamak için kullanılmaktadır (144.122.0.0 gibi).

255 adresi genel duyuru "broadcast" amacı ile kullanılmaktadır. Bir ağ üzerindeki tüm

istasyonların duymasını istediğiniz bir mesaj genel duyuru "broadcast" mesajıdır. Duyuru

mesajı genelde bir istasyon hangi istasyon ile konuşacağını bilemediği bir durumda kullanılan

bir mesajlaşma yöntemidir.

Alt Ağlar

Alt ağlar, IP adreslerini yönetmenin başka bir yoludur. Ağ tasarımında IP adresleri

sistemlere dağıtılırken ağ daha küçük birimlere parçalanarak alt ağlar oluşturulur. Bu,

internetin hiyerarşik adresleme yapısına uygun olduğu gibi, yönlendirme işinin kotarılması

için gerekli yapının kurulmasını da kolaylaştırır. Örneğin büyük bir üniversiteye B sınıfı bir

adres alındığında, bu adreslerin bölümlerdeki bilgisayarlara alt ağlar oluşturulmadan gelişi

güzel verilmesi birçok sorunu da beraberinde getirir. Hâlbuki verilen B sınıfı adres alanı daha

küçük alanlardan oluşan alt alanlara bölünse ve bu alt alanların her biri bölümlerdeki LAN’

lara atansa birçok kolaylık da beraberinde gelecektir. Adres yerleştirmeleri kolay olacak,

hiyerarşik yapı korunacak, adrese bakılarak ilgili sistemin hangi alt ağda olduğu anlaşılacak

ve bu sayede oluşan problemlere en kısa zamanda çözüm getirilebilecektir.

Ağ Maskesi

Alt ağ oluşumu ağ üzerindeki yöneticiye beraber çalıştığı her bir ağ parçasının

ölçüsünü belirlemeye imkân verir. Ağ üzerinde kaç segment olduğu bir kere belirlendiği

zaman hangi ağda hangi aygıtın açık olduğunu belirlemek için alt ağ maskesini kullanabilirler.

Bir bilgisayar ancak aynı ağda bulunan bir bilgisayarla doğrudan iletişime geçebilir. Aynı

ağda değillerse dolaylı olarak iletişime geçer. Aynı ağda olup olmadığını IP adreslerini

kullanarak anlarız. IP adresinin bir bölümü ağı, diğer bölümü de bilgisayarın ağ içindeki

adresini tanımlar. Hangi bölümü ile ağı hangi bölümü ile bilgisayarı tanımladığını bilmek için

alt ağ maskesi kullanırız. Dört bölümden oluşur ve ağ adresinin hangi bölüme kadar geldiğini

göstermek için kullanılır. Bilgisayar kendi ağ tanımlayıcılarını bulmak için alt ağ maskesi

kullanır. Bu yüzden alt ağ maskesinin doğru şekilde girilmesi gerekir. Yanlış girilirse

bilgisayarın diğer bilgisayarlarla iletişimi engellenebilir.

Bilgisayar ağ tanımlayıcısını bulmak için alt ağ maskesini IP adresini VE mantıksal

işleminden geçirerek kullanırlar. Mesela, IP adresi:195.134.67.200 olsun ve alt ağ maskesi de

255.255.255.0 olsun. Bilgisayarın bu bilgilere dayanarak bulunduğu ağ tanımlayıcısını yani

ağ adresini bulabiliriz. IP adresi ile alt ağ maskesini VE işlemine tabi tutalım:

195.134.67 .200 = 1100 0011.1000 0110.0100 0011.1100 1000

VE

255.255.255.0 = 1111 1111.1111 1111.1111 1111.0000 0000

Sonuç: 195.134.67. 0 = 1100 0011.1000 0110.0100 0011.0000 0000

Yayın Adresi

Ağın yayın adresi, alt ağ yapısına bağlı olarak belirlenir ve aynı ağ üzerindeki her

bilgisayarda aynı değerin kullanılması gerekmektedir. 255 adresi genel duyuru "broadcast"

amacı ile kullanılmaktadır. Duyuru mesajı genelde bir istasyon hangi istasyon ile

konuşacağını bilemediği bir durumda kullanılan bir mesajlaşma yöntemidir. Örneğin, ulaşmak

istediğiniz bir bilgisayarın adı elinizde bulunabilir; ama onun IP adresine ihtiyaç duydunuz,

bu çevirme işini yapan en yakın "name server" makinesinin adresini de bilmiyorsunuz, böyle

bir durumda bu isteğinizi yayın mesajı yolu ile yollayabilirsiniz. Bazı durumlarda birden fazla

sisteme bir bilginin gönderilmesi gerekebilir, böyle bir durumda her bilgisayara ayrı ayrı

mesaj gönderilmesi yerine tek bir yayın mesajı yollanması çok daha kullanışlı bir yoldur.

Yayın mesajı yollamak için gidecek olan mesajın IP numarasının bilgisayar adresi alanına 255

verilir. Örneğin 144.122.99 ağı üzerinde yer alan bir bilgisayar yayın mesajı yollamak için

144.122.99.255 adresini kullanır.

Yayın mesajı yollanması birazda kullanılan ağın fiziksel katmanının özelliklerine

bağlıdır. Mesela, bir ethernet ağında yayın mümkün iken noktadan noktaya (point-to-point)

hatlarda bu mümkün olmamaktadır. Bazı eski sürüm TCP/IP protokolüne sahip

bilgisayarlarda yayın adresi olarak 255 yerine 0 kullanılabilmektedir. Ayrıca yine bazı eski

sürümler alt ağ kavramına hiç sahip olmayabilmektedir.

Yukarıda da belirttiğimiz gibi 0 ve 255'in özel kullanım alanları olduğu için ağa bağlı

bilgisayarlara bu adresler kesinlikle verilmemelidir. Ayrıca adresler asla 0 ve 127 ile ve

223'un üzerindeki bir sayı ile başlamamalıdır.

IPv6

Günümüzde hâlen internet protokolü olarak kullanılan IPv4, bilgisayarların iletişim

sırasında uçtan uca adreslenebilmesini sağlamaktadır. IPv4 adresleri 32 bit ve teorik olarak

4.294.967.296 adettir. Ancak pratikte verimsiz adres atama mekanizmalarından dolayı etkin

adres sayısı bu sayıya hiçbir zaman ulaşamamaktadır. 1990’lı yıllarda patlayan internetteki

host sayısındaki ve web sayfalarındaki artış nedeniyle IPv4, ihtiyacı karşılamakta yetersiz

kalmaya başlamıştır. Bu problemler karşısında IPv6 geliştirilmiştir. Internet protokollerinden

sorumlu Internet Engineering Task Force (IETF), 1990’lı yılların başında yeni bir çalışma

grubu kurulmuş ve o zamanki adıyla IPng (Internet protocol, next generation ) çalışma grubu,

yeni IP protokolünün geliştirilmesi görevini üstlenmiştir. İnternet mimarisinin temel

prensiplerinin korunarak sağlıklı gelişiminin sağlanması ve yeni uygulamaların önünün

açılabilmesi için IP protokolünün yeni bir sürümünün geliştirilmesi öngörülmüştür. Yaklaşık

10 yılı aşkın bir süredir endüstri, akademi, hükûmetler ve çeşitli organizasyonların ortak

çalışması sonucu IPv6 protokolü oluşmuştur. IPv6 protokolü, IETF’ in yayınlamış olduğu bir

seri RFC dokümanı vasıtasıyla tanımlanmıştır. IPv6’yı IPv4’ten ayıran en temel özellik 128

bitlik genişletilmiş adres alanıdır. Bu genişlemenin sağlamış olduğu teorik adreslenebilir

düğüm sayısı 340.282.366.920.938.463.463.374.607.431.768.211.456 adettir. Böylesine geniş

bir adres alanının şu an yaşadığımız adres sıkıntısını çözmenin yanında internet

uygulamalarında yeniliklere de yol açması beklenmektedir. Öte yandan, IP üzerinde yapılan

değişiklikler sadece bununla da kalmayıp, protokolün tam anlamıyla tekrar gözden geçirilmesi

ve yenilenmesi de söz konusu olmuştur. Bunlar arasında basitleştirilmiş ve 64 bitlik

işlemcilere göre düzenlenmiş paket başlığı paket bölünmesinin sadece uç noktalarda

yapılacak olması yönlendiricilerin veri trafiğini daha seri bir şekilde işleyebilmesi için yapılan

değişikliklerdir.

Temel IP başlığının yanı sıra ihtiyaca göre eklenebilir uzantı başlıklarının

tanımlanabilmesi protokolün esnekliğini artıran bir faktör olmuştur. Güvenlik için IPsec (IP

Security protocol ) şartı da IPv6 ile gelen özellikler arasında yer almaktadır.

128 bitten oluşan IPv6 adreslerinin ilk 64 bitlik kısmı alt ağı adreslemek için

kullanılan adres blok bilgisini içermektedir. Adres bloğu, bir paketin varacağı son bağa kadar

olan yolda yönlendirilmesini sağlamaktadır. Geriye kalan 64 bit ise bu bağa vardığında

paketin son alıcısının tespitinde kullanılmaktadır. IPv6 adresleri 16’lık bir düzende aşağıdaki

gibi ifade edilir:

2045:ab28::6cef :85a1:331e:a66f:cdd1

Servis sağlayıcılar IPv6 omurgalarını kurup, tamamen IPv6 servisleri hizmete girene

kadar geçen sürede, noktadan noktaya IPv6 uygulamalarının IPv4 ağları üzerinden

geçirmeleri gerekecektir. Bu, bir IPv6 paketinin bir IPv4 paketinin içerisine sokulmasıyla

sağlanılmaktadır.

IPV6 adresleri 8 hanelidir.

•Araları “:” ile ayrılır. Her hane hexadecimal olarak ifade edilir.

•IPV6’da IPV4’de olduğu gibi IP sıkıntısı yaşanmayacaktır.

•Her hane 65536 adet ipv6 adresini barındırır.

•En küçük adres 0 en büyük adres FFFF’dir.

•Örnek : 2001:a98:c040:111d:0:0:0:1

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 (decimal-on tabanlı sayı sistemindeki rakamlar)

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 A B C D E F(hexadecimal-onaltı tabanlı sayı sist.rak)

ipv4 - 4 bölümden oluşur. her bölüm 8 bittir.ipv4 adresi hafızada 8*4=32 bitlik yer

kaplar. her bölüm 0-255 arası değerler alabilir. Dünya genelindeki tüm cihazlara

dağıtılabilecek IP sayısı 256*256*256*256 ya da 232 = 4.294.967.296 ihtimal. 2 nin

üzerindeki 32 nin anlamı,

ipv6 - 8 bölümden oluşur.her bölüm 16 bitliktir. hafızada 8*16=128 bit yer kaplar.

2128= 340 desilyon

Xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx

1- Ağ Saldırı Riskleri

Saldırıyı gerçekleştirenler, yazılımın zayıflıkları, kullanıcı adına ve bu kullanıcıya ait

parolayı tahmin etme ve donanım saldırıları gibi daha düşük düzeyli teknik yöntemlerle

kolayca ağa erişim kazanabilir.

Bilgi Hırsızlığı

Bilgi hırsızlığı izinsiz ağa erişimin, korumalı ağ bilgilerini elde etmek amacıyla

kullanıldığı bir saldırıdır. Saldırgan, bir sunucuda veya bilgisayarda, daha önce kimlik

doğrulaması için çaldığı bilgileri kullanabilir ve dosyalarda saklanan verileri okuyabilir.

Saldırgan, ağ iletişimlerini izleyen ve veriyi yakalayan bir aygıt veya program olan, donanım

veya yazılım tabanlı paket yoklayıcı kullanarak ağ ortamında geçiş hâlindeki veriyi çalabilir.

Kimlik Hırsızlığı

Kimlik hırsızlığı, kişinin izni olmadan kişisel bilgilerinin elde edilmesidir. Kimlik

hırsızlığını kullanılarak kişinin kredi kart numarası, ehliyet numarası, vatandaşlık numarası,

İnternet bankacılığı bilgileri, e-posta Şifre parolası ve önemli diğer kişisel bilgilerin bir

başkası tarafından çıkar sağlamak amacı ile yapılan dolandırıcılık türüdür. TCK’ye göre bu

suç sayılmaktadır.

Kimlik hırsızlığına uğranılmış ise bu birkaç yoldan anlaşılabilir:

İzinsiz çevrim içi satın almalar yapıldığında,

Kişi üzerinden çeŞitli kurumlarda kredi veya telefon hattı başvuruları sonucu

borçlanma bilgileri geldiğinde,

Kişinin bilgi dahilinde olmadan sosyal paylaşımlar olduğunda.

Bu gibi durumlarda adli mercilere başvurmak gerekmektedir.

Veri Kaybı ve Veri Kullanma

Kişisel bilgisayarlar ve işletmelerde kullanılan bilgisayarlarda veriler elektronik

ortamda saklanmaktadır. Bu verilerin erişilemez veya kullanılamaz hâle gelmesine veri kaybı

adı verilmektedir. Veriler ağdaki bilgisayarlar üzerinde saklanabilir veya yedeklenebilir.

Herhangi bir bilgisayar ağına gönderilen veri, o veriyi almaya yetkisi olmayan kişilerce ele

geçirilebilir. Bu kişiler iletişimi gizlice gözetleyebilir ya da gönderilen bilgi paketini

değiştirebilir. Bunu birçok metod kullanarak yapabilir. Örneğin, bilgi iletişiminde bir alıcının

IP numarasını kullanarak sanki o alıcıymış gibi gönderilen verileri istediği gibi kullanabilir.

Veya Üniversitelerin sistemlerine izinsiz bir giriş yaparak öğrenci not bilgisini geçer bir nota

çevirmek gibi.

Hizmet Aksatma

Kişisel veya işletmelerdeki kullanıcıların yasal haklarını kullanmalarını engelleme

olarak tanımlanabilir. Ağ haberleşmesinde kullanıcı adı ve parolasını kullanamaması,

kullanıcıların web hizmetine bağlanamaması gibi durumlarda ağa dışarıdan müdahale olduğu

anlaşılabilir.

Ağ İletişim Tehditleri

Bilişim teknolojilerindeki gelişmeler kullanıcılara büyük kolaylık sağlarken aynı

zamanda pek çok tehdidi de beraberinde getirmektedir. İletişim ağlarında ki güvenlik açıkları

kullanıcıların sisteminin ele geçirmekten öte kişisel bilgileri ve büyük firmaların gizli

bilgilerini ele geçirilmesine ve bu sayede maddi kazançlar elde etmeye yönelik olmaya

başlamıştır. Yeni nesil tehditler kullanıcılardan, güvensiz ağlardan kaynaklanabilir.

Haricî ve Dâhili Tehditler

Harici tehditler, ağ dışında çalışan kullanıcılardan gelir. Bu kişilerin bilgisayar

sistemlerine veya ağa yetkili erişimi bulunmamaktadır. Harici saldırganlar, ağa saldırılarını

genellikle İnternet üzerinden, kablosuz ağlardan veya çevirmeli erişim sunucularından

gerçekleştirir. Bu saldırılar maddi ve manevi zarara yol açar ve engellemek için güvenliğin

arttırılması gerekir.

Dâhili tehditler ise; bir kullanıcının hesabı üzerinden ağa yetkisiz erişimi olduğunda ya

da ağ ekipmanına fiziksel erişimi olduğunda gerçekleşir. Dâhili saldırgan, ilkeleri ve kişileri

tanır. Bu kişiler genellikle hangi bilgilerin ve savunmasız olduğunu ve bu bilgileri nasıl elde

edebileceğini bilir. Fakat, dahili saldırılar her zaman kasıtlı olmaz. Bazı durumlarda, dahili bir

tehdit, ağ dışındayken bilmeden dahili ağa virüs veya güvenlik tehdidi getiren güvenilir bir

çalışandan da gelebilir.

2- Sosyal Mühendislik

Sosyal mühendislik, insanlar arasındaki iletişimdeki ve insan davranışındaki modelleri

açıklıklar olarak tanıyıp bunlardan faydalanarak güvenlik süreçlerini atlatma yöntemine

dayanan müdahalelere verilen isimdir. Sosyal mühendis, kendisini sistem sorumlusu

olduğunu söyleyerek kullanıcının şifresini öğrenmeye çalışmak veya teknisyen kılığında

kurumun içerisine fiziksel olarak sızmak veya çöp tenekelerini karıştırarak bilgi toplamak gibi

değişik yollarla yapılabilir.

Sosyal mühendislikte en yaygın kullanılan tekniklerden üçü şunlardır: sahte senaryo

uydurma, oltalama (phishing) ve sesle oltalama (vishing).

Sahte Senaryo Uydurma

Genellikle telefonla iletişim üzerinden gerçekleşen bir yöntemdir. Saldırganın amacına

ulaşmak için sahte bir senaryo oluşturması ve bu senaryonun satırları arasından saldırılanın

erişimindeki hassas bilgiye (bir sonraki adımda kullanmak üzere kişisel bilgiler ya da şifreler,

güvenlik politikaları gibi erişim bilgileri) ulaşması şeklinde gelişir. Telefondaki işlemlerde

yetkilendirme için ihtiyaç duyulan bilgiler genellikle başka kanallardan erişilebilir bilgiler

(kimlik numarası, doğum tarihi vb.) olduğu için sahte senaryolar uydurmak ve istenen

bilgileri elde etmek çoğunlukla uygulanabilir bir saldırı yöntemi olmaya devam etmektedir.

Saldırganın senaryonun ana hattı dışına çıkabilecek durumları da göz önüne alıp hazırlık

yapması, başarı oranını artıran bir etkendir.

Oltalama (Phishing)

Kimlik avcısının geçerli bir dış kuruluşu temsil ediyor gibi davrandığı bir sosyal

mühendislik biçimidir. Genellikle e-posta üzerinden hedef bireyle (phishee) iletişim kurar.

Kimlik avcısı, kullanıcıları kandırmak ve güvenilir bir kurumdan aradığını kanıtlamak için

parola veya kullanıcı adı gibi bilgilerin doğrulanmasını isteyebilir.

Sesle / Telefonla Oltalama (Vishing)

Kimlik avcılarının, IP üzerinden ses (VoIP) uygulamasını kullandığı yeni bir sosyal

mühendislik biçimidir. Sesle oltalamada, güvenilir bir kullanıcıya geçerli bir telefon

bankacılığı hizmeti gibi görünen bir numarayı aramasını bildiren sesli mesaj gönderilir. Daha

sonra kullanıcının yaptığı aramaya bir hırsız tarafından müdahale edilir. Doğrulama için

telefondan girilen banka hesap numaraları veya parolalar çalınır.

3- Saldırı Yöntemleri

Saldırılar ağ üzerinden olacağından ağa bağlı cihazlar her zaman saldırıya açık

durumdadır durumdadır. Saldırganlar ağ üzeriden hedef makinaya ulaşarak yazılım veya

donanıma zarar vermek isteyebilir. Bunun yanı sıra bir işletmenin ağına ulaşarak

veritabanındaki verilere erişebilir, değiştirebilir veya silebilir. Saldırgan ağın İnternet

bağlantısını kesebilir. Hedef makinaya truva tı gibi program yükleyerek kullanıcıyı takibe

alabilir. Aynı zamanda saldırgan ağa girebilmek için farklı yöntemler kullanabilir.

Hizmet Reddi (Denial of service–DoS) Hizmet reddi (Denial of service-DoS) hizmet aksatma amaçlı bir saldırı çeşitidir. Bir

sisteme yapılan düzenli saldırılar sonucunda sistem çalışamaz ve hizmet veremez hâle

gelebilir. Ayrıca DoS saldırılarıyla hedef sisteme ait kaynakların tüketilmesi de amaçlanır. Bir

kişinin bir sisteme düzenli veya arka arkaya yaptığı saldırılar sonucunda hedef sistemin

kimseye hizmet veremez hâle gelmesi veya o sisteme ait tüm kaynakların tüketimini

amaçlanır. Bu saldırı önemli sunucuların servis vermeyi durdurması gibi büyük sorunlara yol

açabilir.

Bir DoS saldırısının yaptıkları;

Nework’ü trafik ile doldurmak böylece normal network trafiğini engellemek,

İki makine arasındaki iletişimi bozar, bu sayede bir servise erişimi engeller,

Özel birinin bir servise erişimini engeller,

Servisin belirli bir sistem veya kişi ile iletişimini bozar.

Günümüzde en çok karşılaşılan yaygın DoS saldırısı şunlardır:

SYN (eşzamanlı) taşması: Sunucuya gönderilen ve istemci bağlantısı isteyen

paket taşmasıdır. Paketlerde kaynak IP adresleri geçersizdir. Sunucu bu sahte isteklere yanıt

vermekle uğraşırken geçerli isteklere yanıt veremez.

Ping of death (Ölüm pingi): Bir cihaza, IP tarafından izin verilen maksimum

boyuttan (65,535 bayt) büyük bir paket gönderilir. Bu tür saldırılar artık bilgisayar sistemleri

üzerinde etkili değildir.

Dağıtılmış Hizmet Reddi ((Distributed Denial of Service–DDoS) Dağıtılmış hizmet reddi (DDoS) saldırıları DoS saldırılarının farklı kaynaklardan

yapılması ile gerçekleşir. Saldırganlar bazı yazılımlar tasarlayarak (Truva atı, solucan vb.) bu

yazılımları İnternet kullanıcılarına e-mail ya da çeşitli yollarla yükleyerek geniş kitlelere

yayar. Bu şekilde yetki elde ettikleri çok sayıdaki İnternet kullanıcılarının bilgisayarlarını

istedikleri zaman istedikleri siteye binlerce sorgu göndermek için kullanır.

Saldırganın kontrolü altındaki onlarca bilgisayardan tek bir sunucuya binlerce sorgu

göndermekte; bu da hedef makinenin band tüketmesine ya da tıkanmasına neden olmaktadır.

Deneme Yanılma

Ağ kesintilerine yol açan saldırıların tümü özel olarak DoS saldırıları değildir. Hizmet

reddine yol açabilen başka bir saldırı türü de deneme-yanılma saldırısıdır. Deneme yanılma

saldırılarında hızlı bir bilgisayar, parolaları tahmin etmeye veya bir şifreleme kodunun

şifresini çözmeye çalışmak için kullanılır. Saldırgan, koda erişim kazanmak veya kodu

çözmek için art arda hızlı şekilde çok sayıda olasılığı dener. Deneme yanılma saldırıları,

belirli bir kaynakta aşırı trafik oluşması nedeniyle veya kullanıcı hesaplarının kilitlenmesiyle

hizmet reddine yol açabilir.

Casus Yazılımlar Casus yazılım (spyware) kişisel bilgi toplama veya kullanıcının onayı alınmadan

bilgisayarın yapılandırmasını değiştirme gibi belirli davranışları gerçekleştiren programlardır.

Casus yazılımlar genellikle kullanıcının onayı alınmadan bilgisayara kurulur. Kurulduktan

sonra kullanıcının İnternette gezinti bilgileri toplanabilir. Bu bilgiler reklam veren kişi ya da

kuruluşlara veya İnternetteki diğer kişilere gönderilir ve parola, hesap numarası gibi bilgileri

de içerebilir.

Casus yazılım genellikle bir dosya indirilirken, başka bir program yüklenirken veya bir

açılır pencereye tıklandığında bilmeden yüklenir. Bilgisayarı yavaşlatabilir ve dâhili ayarları

değiştirerek diğer tehditler için daha fazla zayıflık oluşturabilir. Ayrıca casus yazılımı

bilgisayardan kaldırmak çok zor olabilir.

İzleme Tanımlama Bilgileri İzleme tanımlama bilgileri bir çeşit casus yazılımdır ancak her zaman kötü amaçlı

değildir. Bir İnternet kullanıcısı web sitelerini ziyaret ettiğinde o kullanıcıya ilişkin bilgileri

kaydetmek için tanımlama bilgisi (cookie) kullanılır. Tanımlama bilgileri, kişiselleştirme ve

diğer zaman kazandıran tekniklere izin verdiği için kullanışlı ve aranan yazılımlar olabilir.

Kullanıcının birçok web sitesine bağlanabilmesi için tanımlama bilgilerinin etkinleştirilmiş

olması gerekir.

Reklam Yazılımları Reklam yazılımı, kullanıcının ziyaret ettiği web siteleri temel alınarak kullanıcı

hakkında bilgi toplamak için kullanılan yazılım biçimidir. Bu bilgiler daha sonra hedeflenmiş

reklamcılık için kullanılır.

Reklam yazılımı genellikle "ücretsiz" bir ürün karşılığında kullanıcı tarafından

yüklenir. Kullanıcı bir tarayıcı penceresini açtığında, Reklam yazılımı kullanıcının

İnternetteki sörf hareketlerine dayanarak ürün veya hizmetlerin reklamını yapan yeni tarayıcı

pencerelerini açabilir. İstenmeyen tarayıcı pencereleri ard arda açılarak, özellikle İnternet

bağlantısı yavaş olduğunda İnternette sörf hareketini çok zor hale getirebilir. Reklam

yazılımının kaldırılması çok zor olabilir.

Açılır Pencereler Açılır pencereler bir web sitesi ziyaret edildiğinde görüntülenen ek reklam

pencereleridir. Reklam yazılımından farklı olarak, açılır pencereler kullanıcı hakkında bilgi

toplamak için tasarlanmamış olup genellikle yalnızca ziyaret edilen web sitesiyle ilişkilidir.

Açılır pencereleri engellemek için tarayıcı özelliklerinden açılır pencere

engelleyicisini etkinleştirmek gerekmektedir.

Spam Bir e-postanın talepte bulunmamış, birçok kişiye birden, zorla gönderilmesi

durumunda, bu e-postaya istenmeyen e-posta yani spam denir. Spamlar genellikle kitlesel

veya ticari amaçlı olabilir.

Satıcılar bazen hedeflenmiş pazarlamayla uğraşmak istemez. Ürün veya hizmetlerinin

birilerinin ilgisini çekmesi umuduyla e-posta reklamlarını olabildiğince fazla son kullanıcıya

göndermek ister. Spam; İnternet hizmeti sağlayıcısını, e-posta sunucularını ve tek tek son

kullanıcı sistemlerini aşırı yükleyebilen ciddi bir ağ tehdididir.

Spam listeleri genellikle arama sayfalarının taranması, tartışma gruplarının üye

listelerinin çalınması veya web üzerinden adres aramalarıyla oluşturulur.

4- Güvenlik Önlemleri

Tanımlama ve Kimlik Doğrulama İlkeleri

Bilgisayar ağlarında tanımlama belirli bir kimlik sahibinin gönderilen mesaja bu

bilgiyi eklemesi ile ifade edilir. Kimlik doğrulama, sunucu bilgisayar tarafından belirli

kullanıcıları tanımlamak ve kendi verilerine erişim izinlerini doğrulamak için kullanılan

işlemdir.

Parola ilkeleri

Bilgisayar ağlarında güvenlik önlemlerinde biri de ağa erişim için parola korumasıdır.

İnternet erişimi için veya dosya sunucusuna erişim için güvenlik uzmanları parolalı koruma

yöntemini geliştirmiştir. Parola ilkeleri, etki alanı hesapları veya yerel kullanıcı hesapları için

de kullanılabilir.

Kabul Edilebilir Kullanım İlkeleri

Güvenlik tehditlerinin çoğu tanınmış web sitelerinden gelebilir. Web sitelerine

erişimlerini yönetmeyen organizasyonlar risk altındadır. Ağ güvenlik filtreleme çözüm olarak

kabul edilebilir. Web kategorisi organizasyonların dünya çapında kabul edilebilir kullanım

ilkelerini kolaylıkla yönetmesini, casus yazılım, dolandırıcılık, klavye hareketlerini kaydetme

ve diğer tehditleri içeren sitelere erişimi yasaklamasını sağlar.

Uzaktan Erişim İlkeleri

Uzaktan erişerek kullanılacak sistem başka bir binada veya kilometrelerce uzakta

olabilir. Telnet, İnternete bağlım herhangi bir makineye uzaktan bağlanmak için geliştirilen

bu yöntemin genel adıdır. Uzaktan Erişim yapılacak bilgisayarı bir uzaktan erişim sunucusu

gibi çalışmak üzere yapılandırarak, uzak veya hareketli çalışanların kuruluşunuzun ağlarına

bağlanması sağlanabilir. Uzak kullanıcılar, bilgisayarları ağa fiziksel olarak bağlıymış gibi

çalışabilir.

VPN Bağlantıları

Ağ güvenlik önlemlerinden biri de VPN (Virtual Private Network-Sanal Paylaşımlı

Ağ) kullanılmasıdır. VPN çalışma mantığı, aslında olmayan ama farklı hatlar üzerinden ki

İnternet sistemleri, uydu bağlantıları, kablo net yapıları farklı noktada olan iki ağı aynı ağda

çalıştırmak kullanılabilir. Örneğin, iki farklı ülkede iki ayrı ağ kurmak için VPN kullanılır.

VPN kullanıcıya hem dosyalarını aynı ağda paylaşmasını hem de içerde çalışan programları

veya e-posta programlarını VPN yazılımı ile güvenli şekilde yapılacaktır.

GÜVENLİK ARAÇLARI VE UYGULAMALAR

1- Güvenlik Duvarı

Ağ güvenliğini sağlayabilmek için bir ağ güvenlik duvarı (network firewall) kullanılır.

Bir ağ güvenlik duvarı kullanarak ağı dış saldırılardan korunabilir, ağa gelen ve ağdan giden

verileri denetlenebilir ve yönetilebilir, istenmeyen istemcilerin (client) İnternet bağlantısı

kesilebilir mevcut İnternet bağlantının bant genişliğini yönetilebilir.

2- Spam Filtresi

Spam Filtreleri, sunucuya gelen e-postaları bir süzgeçten geçirerek istenilmeyen e-

postaları tespit eden ve kullanıcının gelen kutusuna (inbox) düşmesine engel olan

programlardır. E-postalar spam filtrelerinde birçok kural ve kriterlere göre değerlendirilir. Her

bir kural spam filtresi tarafından belirlenmiş olan belli puana sahiptir. Başlangıçta sıfır olan

puan spam filtrelerinin kurallarına uyan her hangi bir eşleşme görüldüğünde bu puan toplam

puana eklenir.

3- Yamalar ve Güncellemeler

Yazılımlarda zaman zaman hatalar veya eksiklikler keşfedilir. Bilgisayar sistemlerini

dışarıdan gelecek saldırılara (virüs ya da bilgisayar korsanı) açık hâle getiren bu zaaflara

güvenlik açıklığı denir ve ancak yazılımlar güncellenerek kapatılabilir. Bu açıklıkları giderme

amacı ile yazılım ve işletim sistemleri geliştiricileri yeni sürümler, yazılım yamaları, ya da

hizmet paketleri yayınlar.

4- Casus Yazılımlardan Korunma Yazılımları

Casus yazılımlar, bilgisayar kullanıcılarının gündemine artarak giren bir problem

olmuştur. Casus yazılımlardan bilgisayarı korumak için işletim sistemi dâhilinde olan yazılım

(Windows Defender) kullanılabilir. Bu yazılımın haricinde ücretli veya ücretsiz bir yazılım

İnternetten indirilerek bilgisayara kurulabilir. “Ad-Aware SE” ve “Spybot Search & Destroy”

adlı programlar ücretsiz olarak İnternetten indirilerek bilgisayara kurulabilir. Kendi başlarına

bir dereceye kadar etkili olmalarına karşın, beraber kullanıldıklarında hayli etkindir.

5- Açılır Pencere Engelleyicileri

İstenmeden açılan pencereler, tarama sırasında kullanıcıya sormadan kendiliğinden

açılan pencerelerdir. Boyutları değişebilir ama genelde ekranın tamamını kaplamaz. Açılır

pencereleri engellemek için bilgisayarda kullanılan tarayıcı üzerinde ayarlamaları yapmak

yeterli olur. İşletim sisteminin üzerindeki tarayıcı veya kullanıcının kendisinin bilgisayara

kurduğu tarayıcılarda bu özellikler bulunmaktadır. Açılır pencereleri engellemek içi öze

programlarda kullanılabilir.

6- Antivirüs Yazılımlar

Bilgisayar sistemlerinin düzgün çalışmalarını engelleyen, veri kayıplarına, veri

bozulmalarına ve çeşitli yollarla kendisini kopyalayan kötü amaçlı yazılımlara virüs denir.

Her geçen gün yeni virüsler çıkmakta veya var olanların özellikleri değiştirilerek tekrar

piyasaya sürülmektedir. Virüsler; bilgisayar sistemlerinin çalışmasını aksatma ve bozmanın

yanı sıra verilerin silinmesi veya çalınması gibi kötü amaçları gerçekleştirmek için

hazırlanmaktadır.

KABLOSUZ ORTAM GÜVENLİĞİ

1- Kablosuz LAN (Yerel Ağ) Güvenliği Kablosuz ağ, iki veya daha fazla bilgisayar arasında kablo ile oluşturulan yapısal ağın

kablo yerine alıcı ve verici cihazlar arasında radyo dalgaları ile iletişim sağlanan ve daha uzak

mesafeler arasında ağ imkanı sunan bir teknoloji bütününün adıdır. Kablosuz yerel ağlar

sağlık kurumları, hipermarketler, üretim kuruluşları, fabrikalar, akademik kurumlar ve

ambarlar gibi birçok alanda yaygın hale gelmiştir. Günümüzde kablosuz yerel ağlar birçok iş

sahasında genel amaçlı bağlantı alternatifi olarak kabul edilmektedir.

Kablosuz ağ da kablosuz ağ bağdaştırıcısı (ağ kartı), kablosuz modem veya kablosuz

yönlendirici (router) gibi donanımlar kullanılabilir.

Kablosuz ağlardaki en temel güvenlik problemi verilerin havada transfer edilmesidir.

Kablolu ağlarda switch ya da hub kullanarak güvenliği fiziksel olarak sağlanabilir ve switche /

hub’a fiziksel olarak bağlı olmayan cihazlardan güvenlik önlemi alınabilir. Kablosuz ağlarda

tüm iletişim hava üzerinden kurulur.

Kablosuz ağda güvenliği sağlamak için;

Erişim noktasının veya kablosuz modemin arayüz kullanıcı adı şifresi

değiştirilebilir. Kablosuz ağda arayüze bağlanmak için tarayıcıya ara yüzün adresi yazılır.

Erişim noktasının (Access point) veya modemin yazılımı güncellenmelidir. Ara

yüzü kullanılarak ayarlar sekmesinden yazılımı kullan seçeneği kullanılabilir.

Erişim noktası veya kablosuz modem kullanılmadığı zamanlarda kapatılabilir.

Mac Adresini filtrelemek, kullanıcının Mac adresi ile girilmeyen cihazların erişim

noktasına bağlanmasını engeller. Modeminizin ya da erişim noktasının kablosuz ayarlar /

güvenlik bölümünde Mac adres filtrelemesi kullanılabilir.

Kablosuz ağda IP havuzu belirlenerek havuzda bulunan IP adreslerinin ağa

bağlanması sağlanabilir. Bu yöntem kullanılarak ağ trafiği hızlanabilir.

2- SSID

Hizmet Kümesi Tanıtıcısı (Service Set Identifier / SSID), belirli bir kablosuz ağa

verilen addır. Kablosuz ağ adı (SSID) kablosuz yönlendirici üzerinde belirlenir. Kablosuz

yönlendirici, atanmış SSID’yi yayınlayacak veya yayınlamayacak şekilde ayarlanabilir.

Kablosuz yönlendirici SSID’yi yayınlayacak şekilde ayarlanmışsa kablosuz ağ bir yayın

yapan ağdır ve saldırganlar tarafından bu ağ adı görüntülenebilir. Kablosuz yönlendirici SSID

’yi yayınlamayacak şekilde ayarlanmışsa, kablosuz ağ bir yayın yapmayan ağdır.

3- WLAN’a Saldırılar

Kablosuz ağlardaki hızlı yaygınlaşma ve hız artışı, güvenlik önlemlerinin de daha

fazla dikkate alınmasını mecburi kılmaktadır. Sistem yöneticilerinin ve ev kullanıcılarının

konuyla ilgili olarak bilgi sahibi olmaları ve daha bilinçli davranmaları çok önemlidir. Ev

kullanıcılarının konuyla ilgili olarak bilinçlendirilmeleri oldukça zordur. Bu nedenle, ev

kullanıcılarını ilk etapta koruma görevi, kablosuz ağ erişim noktası satan ve İnternet erişimi

sağlayan firmalar tarafından verilmesi en uygun yöntem olacaktır.

MAC adresini dinlemek çok kolaydır. Paket yakalama yazılımı kullanarak saldırgan

kullanılan bir MAC adresini tespit eder. Eğer kullandığı kablosuz ağ kartını izin veriyorsa

MAC adresini bulduğu yeni MAC adresine değiştirebilir ve artık hazırdır. Eğer saldırgan

yanında kablosuz ağ donanımları bulunduruyorsa ve yakınında bir kablosuz ağ varsa aldatma

(spoof) saldırısı yapabilir demektir. Aldatma saldırısı yapabilmek için, saldırgan kendine ait

olan erişim noktasını yakınındaki kablosuz ağa göre veya güvenebileceği bir İnternet çıkışı

olduğuna inanan bir kurbana göre ayarlamalıdır. Bu sahte erişim noktasının sinyalleri gerçek

erişim noktasından daha güçlüdür. Böylece kurban bu sahte erişim noktasını seçecektir.

Kurban bir kere iletişime başladıktan sonra, saldırgan onun şifre, ağ erişim ve diğer önemli

bütün bilgilerini çalacaktır. Bu saldırının genel amacı aslında şifre yakalamak içindir.

4- WLAN’a Erişimi Sınırlama

Kablosuz ağ güvenliğinde MAC ve IP adresi filtreleme yöntemlerinden farklı olarak

erişim noktası sınırlama ayarları mevcuttur. Güvenlik duvarı arkasında bulunan erişim

noktaları incelendiğinde zayıf noktaları olarak kablosuz ağ girişleri, konferans odalarındaki

ethernet portları, taşınabilir laptoplar ve yetkilendirme yapılmamış diğer uçlar (PC, yazıcı vs)

gözü çarpmaktadır. Bu noktalar ağın toplam güvenliği için ciddi risk oluşturmaktadır.

Kablosuz ağlarda, ağ erişim kontrolü (NAC) de kullanılabilir. NAC kurumların

iletişim ağını kullananların, ilgili kurumun güvenlik politikası kurallarına uygunluğunu

denetleyen bir güvenlik teknolojisidir. NAC ile sadece şirket ağ politikalarına uyan ve

güvenilir olan masaüstü bilgisayar, dizüstü bilgisayar, sunucu ve cep bilgisayarının (PDA)

şirket ağına bağlanmasına izin verilmektedir.

5- WLAN’da Kimlik Doğrulama

Kablosuz ağ standardı kimlik doğrulama için iki adet mekanizma sunar bunlar, açık

kimlik doğrulama ve paylaşılmış anahtar kimlik doğrulamasıdır. Standart dâhilinde olmayana

ancak sıkça kullanılan diğer iki yöntem de SSID (Service Set Identifier) ve MAC (Media

Access Control) değerlerinin kimlik doğrulamada kullanılmasıdır. SSID değerinin

kullanılması aslında ağın mantıksal olarak bölümlere ayrılmasını sağlar ve bir kimlik

doğrulama mekanizması olarak düşünülmüş bir yöntem değildir ancak güvenliği artırıcı ek bir

önlem olarak değerlendirilebilir. Her hangi bir istemcinin ağdan hizmet alabilmesi için doğru

SSID değeri ile yapılandırılmış olması gerekir.

6- WLAN’da şifreleme

Kablosuz ağların güvenliğinin sağlanması için ağların şifrelenmesi yöntemi

geliştirilmiştir. Kablosuz ağlarda trafiğin başkaları tarafından izlenmemesi için alınması

gereken teme önlemlerden biri de trafiği şifrelemektir. Kablosuz ağlarda şifreleme WEP

(Wired Equivalent Privacy) ve WPA (Wi-Fi Protected Access) olarak adlandırılan iki

protokol üzerinden yapılır. Her iki protokol de ek güvenlik önlemleri alınmazsa günümüzde

güvenilir kabul edilmez.

WEP

802.11 standardı, kablosuz alan ağlarında ortaya çıkan haberleşmelerin tanımlandığı

bir standarttır. WEP (Wired Equivalent Privacy) algoritması her türlü haricî saldırıdan

kablosuz haberleşmeyi korumak için kullanılır. WEP’in ikinci fonksiyonu ise kablosuz ağa

yetkisiz erişimleri engellemektir. WEP bir mobil cihaz istasyonu ve erişim noktası arasındaki

kablosuz haberleşme kurmak ve paylaşımda bulunabilmek için bir şifreye ihtiyaç duyar. Bu

şifre ya da güvenlik anahtarı veri paketlerini göndermeden önce onları şifrelemek ve

gönderim sonrasında değişikliğe uğrayıp uğramadıklarını için diğer bir ifadeyle doğruluk

kontrolü yapmak amacıyla kullanılır.

WPA

WPA kablosuz ağlar için geliştirilmiş bir şifreleme standardıdır. Bu standart daha

önceki WEP (Wired Equivalent Privacy-Kabloya Eş Güvenlik) sisteminin yetersizliğine

karşılık geliştirilmiştir. WPA, veri şifreleme ve kullanıcı kimlik denetimi alanlarında bilgi

güvenliği sunmaktadır. WPA, veri şifreleme işlemini geliştirmek için bu konuda yeni bir

yöntem sunarak şifreleme anahtarlarını otomatik olarak dağıtır. Bir bit veri bile şifreleme

anahtarlarıyla korunur. Bu çözüm aynı zamanda, veri üzerinde bütünsel bir kontrol yaparak,

verileri ele geçirmek isteyen kişilerin bilgileri değiştirmesini engeller. WPA, kurumsal

kullanıcıların korunması için, ağ üzerindeki her bir kullanıcıya kimlik denetimi uygularken,

bu kullanıcıları veri hırsızlığı amacıyla düzenlenmiş ağlara geçişini de engeller. Aynı

zamanda WPA ile 48 bitlik bir şifreleme yapılır.

7- WLAN’da Trafik Filtreleme WLAN’a kimlerin erişim kazanacağının ve iletilen verileri kimlerin kullanabileceğinin

denetlenmesinin yanı sıra WLAN üzerinden iletilen trafik türünün de denetlenmesi yararlıdır.

Trafik filtrelemesi kullanılarak bu gerçekleştirilir.

Trafik filtrelemesi, istenmeyen trafiğin kablosuz ağa girmesini veya kablosuz ağdan çıkmasını

engeller. Trafik, erişim noktası üzerinden geçerken erişim noktası tarafından filtreleme

yapılır. Belirli bir MAC veya IP adresinden trafiği kaldırmak ya da belirli bir MAC veya IP

adresine trafiği hedeflemek için filtreleme yapılabilir. Bu işlev, belirli uygulamaları da

bağlantı noktası numaralarına göre engelleyebilir. İstenmeyen ve şüpheli trafik ağdan

kaldırılarak, önemli trafiğin hareketine daha fazla bant genişliği adanır ve WLAN’ın başarımı

artırılır. Örneğin, kimlik doğrulama sunucusu gibi belirli bir makineyi hedefleyen tüm telnet

trafiğini engellemek için trafik filtreleme kullanılabilir. Kimlik doğrulama sunucusuna

yönelik telnet girişimleri şüpheli olarak değerlendirilir ve engellenir.

KAYNAKLAR

1- Murat KARA; 2014, Bilgisayar Ağları ve İletişim

2- T.C. Milli Eğitim Bakanlığı; 2013, BİLİŞİM TEKNOLOJİLERİ, Ağ Güvenliği, Ankara

3- Cemal TANER, Fatih ÖCAL; 2014, Bilgisayar Ağları Ders Notları, Manisa