1

คณสมบตพนฐานส าหรบผเลยงโค

1. มใจรก เพราะ การประกอบอาชพหรอการท างานใด ๆ กตาม หากทานไมมใจรกในอาชพนนๆ ทานจะท างานไมไดด การเลยงโคกเหมอนกน ถาทานท างานดวยใจรก กเทากบวาทานประสบผลส าเรจไปแลวครงทาง 2. มทดน เพราะ อาหารหลกของโคกคอหญา ดงนนแปลงหญาจงเปนสงส าคญเพราะหญาพนธดเราตองปลกใหโคกนเพอเปนแหลงอาหารและลดตนทนการผลตเรองอาหารสตวถาเรามแปลงหญาเราไมตองเสยเวลาไปหาหญาทอน ท าใหเราประหยดทงเวลาและคาใชจาย 3. มเวลา ทานมเวลาใหกบสตวททานเลยงหรอไม การเลยงสตวนอกจากทานจะมใจรกแลวทานตองมเวลาใหดวยในการใหน า ใหอาหาร การดแลเอาใจใส 4. มโรงเรอน (คอก) คอกกเปนสงจ าเปนเพราะการมทอยทดใหกบสตวของเราจะสงผลตอสขภาพของสตวท าใหสตวมสขภาพทด โรงเรอนกตองถกสขลกษณะ ตงอยทโลง อาการถายเทไดสะดวก แสงแดดสองถงไดเปนบางเวลา 5. มความร ทานควรมความรในเรองการเลยงสตวบาง ส าหรบความรเราสามารถเรยนรจากการอบรมและแสวงหาไดตามหนงสอการเกษตร นตยสารปศสตวหรอไมกสอบถามจากผรทมประสบการณ

2

พนธโคและลกษณะของโคทจะน ามาขนในประเทศไทย

โดยทวไปโคพนธตางประเทศเลอด 100 เปอรเซนต จะไมนยมน ามาเลยงขนในประเทศไทย เนองจากไมสามารถทนตอสภาพภมอากาศของประเทศไทย กลาวคอโคจะแสดงอาการเหนอยหอบอยางมาก กนอาหารลดลง สภาพรางกายทรดโทรมลงไปเรอยๆ แลวกตายไปในทสด ดงนนเกษตรกรทเลยงโคขนสวนมากจะใชโคเนอพนธลกผสม ซงพนธทนยม มดงน คอ 1. พนธลกผสมชารโลเลส 50 เปอรเซนต เกดจากการผสมเทยมระหวางแมโคพนธอเมรกนบราหมนกบพอพนธชารโรเลสเลอด 100เปอรเซนต ลกทเกดมาจะมสาย เล อด 50 เปอร เซนต บราห ม น และ 50เปอร เซนต ชารโรเลส โดยลกท เกดมาเราสามารถน าลกตวผมาขนได ลกษณะทวไปของโคพนธชารโรเลส มสขาวครมหรอสทอง ไมมตะโหนก ล าตวกวางยาวและลก ขาใหญแขงแรง 2. พนธลกผสมลมซา 50 เปอรเซนต เกดจากพอพนธลมซา (เปนโคในยโรปเหมอนกบ ชารโรเลสผสมกบแมโคบราหมน) ลกษณะโดยทวไปคลายกบพนธชารโรเลสแตมสแดง ขอบตาสด า เลบด า ไมมตะโหนก ล าตวกวางยาวและลก เปนรปสเหลยมผนผา 3. พนธลกผสมซมเมทอล 50 เปอรเซนต พอพนธ เปนโคเมองหนาวเมอผสมกบโคบราหมน ลกทเกดมากน ามาขนไดเนอคณภาพดลกษณะล าตวมสน าตาลหรอแดงเขม มสขาวกระจายทวไป หนาดาง ทองขาว ขาขาว พหางมสขาว

3

4. พนธลกผสมอเมรกนบราหมน เกดจากพอพนธบราหมนผสมกบแมพนธบราหมน หรอผสมกบพนธพนเมอง เรากสามารถเอาลกมาขนได แตโคบราหมนคณภาพเนอจะไมเหมอนโค 3 พนธทกลาวมา เราควรเลยงใหอวนแลวขายตามเขยงทวไป หรอขายตามตลาดนดโคกระบอ

ภาพท 1 โคพนธลกผสมชารโลเลสทเกษตรกรจงหวดพะเยานยมเลยงคอกโคขน

คอกเลยงโคควรอยหางจากทอยอาศยพอประมาณ เปนพนทสงระบายน าไดด มรางหญา รางอาหาร และอางน าส าหรบใหโคกนอยางเพยงพอ รางอาหารควรมความกวางประมาณ 80-100 เซนตเมตร ลกประมาณ 80 เซนตเมตร พนทการเลยงตอตวประมาณ 2 x 2.5 ตารางเมตร/ตว ถาเปนพนทคอนกรตใหมความลาดเอยงเลกนอย ขณะเทพนพอหมาด ๆ ใหใชไมกวาดกานมะพราวกวาดใหเปนรองเลกนอยเพอปองกนไมใหโคลนลม และตองหมนท าความสะอาดทกวน

4

การสรางคอกโค ความยาวของคอกควรอยในแนวตะวนออก-ตะวนตก จะท าใหอากาศถายเทไดด เพอหลบแดดรอนในตอนกลางวน และแดดออน ๆ ในตอนเชาและตอนเยนสามรถสองผานฆาเชอได ภาพท 2 ฟารมตนแบบเลยงโคขนของคณสภ วงศพทกษ เกษตรกรตนแบบการเลยงโคขน

ทมา : ฟารมตนแบบเลยงโคขนของคณสภ วงศพทกษ เกษตรกรตนแบบการเลยงโคขน

กลมโคขนหนองแหน ต าบลหนองแหน อ าเภอกดชม จงหวดยโสธร

5

วธการเลอกซอโคทน ามาขน

1. อายของโค การขนเพอใหไดเนอคณภาพทดนน อายของโคกเปนสงส าคญ คอ เราจะตองซอโคอายไมเกน 3 ป เนองจากเปนโคทมอายขนาดพอเหมาะส าหรบการขนเพอเอาเนอคณภาพด โครงกระดกสมบรณด แลวกนอาหารเขาไปกจะเปลยนเปนเนอโดยตรง ท าใหโคอวนเรว 2. โครงสรางของโค เราตองเลอกโคทมโครงสรางใหญ หนงหนา มลงคหยอนพอสมควร ขาเหยยดตรง ดแขงแรงเลบไมนอนเกนไป ถาเราดลกษณะไดแบบนกท าให โคโตเรว เลยงมก าไร ถาโครงสรางโคดแตโคผอมกซอไดเลย เพราะโคผอมเราสามารถเอามาท าใหอวนได อยาไปซอโค อวน ๆ มาเพราะโคอวนราคาแพงแลวจะท าใหตนทนของเราสงดวย 3. พนธโค เนนโคสายพนธลกผสมยโรป (เนนชารโรเลสเลอด 50 เปอรเซนต) อายประมาณ 2.5 ป น าหนกประมาณ 400 กโลกรม ลกษณะโครงสรางใหญ หนาอกกวาง โดยดจากระยะหางระหวางโคนขาหนา แนวหลงตรง ทายไมตก สะโพกกวาง เอวลกและใหญ ซงแสดงวากระเพาะใหญกนอาหารไดมาก มการเจรญเตบโตทด โดยกอนน าโคเขาคอกขงเดยว (พนทประมาณ 8 ตารางเมตรตอตว) ตองท าการตอนโคกอน และท าการเลยงดวยอาหารหยาบและอาหารขนวนละ 2 ครง ประมาณ 8 ถง 10 เดอน เพอใหมการเจรญทดและมไขมนแทรก กอนน าเขาโรงฆาและแปรรป

6

ภาพท 3 โคชารโรเลสเลอด 50 เปอรเซนต

7

ขนตอนการเตรยมโคเขาคอกขน

1. ตองท าการถายพยาธภายนอกและภายใน พยาธภายในหมายถง พยาธตวตด พยาธตวกลม พยาธใบไมในตบ พยาธภายนอก ไดแก เหบ เหา ไร ขเรอน โดยการฉดหรอกรอกกได สวนยากมขายตามรานสตวแพทย หรอตามส านกงาน ปศสตวอ าเภอจงหวดทกแหง หลงจากนนกถายพยาธทก ๆ 4-6 เดอน 2. ตองฉดวคซนปองกนโรคปากและเทาเปอย วคซนปองกนโรคคอบวมทก ๆ 6 เดอน 3. ตองท าการตอนโคเพอใหมการเจรญทดและมไขมนแทรก ภาพท 4 ตวอยางการตอนโคเพอเตรยมเขาขน ตวอยางการตอนโคเพอเตรยมเขาขน ก. การมดโคเพอท าการตอน ข. การผาอณฑะโค

ข

ง ค

ค

ก

8

ค. สวนทอและอณฑะโคทดงออกมาเพอตดออก ง. แผลเยบทปดสนท ทมา : คณะเกษตรศาสตรและทรพยากรธรรมชาต มหาวทยาลยพะเยา

อาหารและการใหอาหารส าหรบขน

1. อาหารหยาบ หมายถง อาหารทมเยอใยสง ไดแก หญาสด ฟาง สามารถหาเองไดโดยไมตองซอ เชน หญาตามธรรมชาตทว ๆ ไป หรอถาเปนหญาปลกเองเรากใชหญาพนธด เชน หญารซ กนสมวง เนเปยรปากชอง และหญาจกรพรรด เปนตน 2. อาหารขน หมายถง อาหารทไมมเยอใย ไดแก พวกร า ปลายขาว ใบกระถนปน มนเสน เพอความสะดวกอาหารส าเรจกมขาย ขอแนะน าใหใชอาหารแบบอดเมดเพราะเวลาสตวกนแบบเมดจะไม ฟงกระจาย ถาเปนแบบปนอาหารจะฟงกระจายเวลาสตวกน อาจท าใหเขาตาเขาจมกสตวได 3. กากน าตาล เปนอาหารอยางหนงทเราน าเอามาใหโคขนกน เพอใหเกดไขมนแทรกเนอด และชวยยอยอาหารหยาบไดดยงขน สวนจะใหกากน าตาลใหโคกนสด ๆ เลย ตวหนงกกนวนละประมาณ 2 กโลกรม แบงเชา-เยน ไขมนจะแทรกเนอไดด การเลยงสงช าแหละเขาจะเนนไขมนแทรกในเนอยงมากยงดท าใหเนอนม 4. แรธาตกอน เนองจากการเลยงโคขนเราไมไดปลอยใหสตวเดนหากนเอง เพราะฉะนนเราตองเสรมแรธาตกอน

9

เพอใหขาและกระดกแขงแรงถาสตวของเราไดรบแรธาตครบถวนกท าใหสตวแขงแรงสขภาพด ไมคอยเจบปวย

ภาพท 5 อาหารหยาบเพอเลยงโค หญาเนเปยปากชอง (ก) ฟางขาว (ข) และ เปลอกขาวโพด (ค) ทมา : ศนยวจยและบ ารงพนธสตวพะเยา จงหวดพะเยา

ค

ข

ก ค

10

วธการใหอาหารโคขนแบบทวๆ ไป

การเลยงโคขนจะแตกตางจากการเลยงโคทว ๆ ไป คอ เราตองใหโคกนอาหารขนหมดกอนคอยใหกนหญาหรอใหฟาง ถาเราใหหญาหรอฟางกอน ธรรมชาตของโคชอบกนหญา จะท าใหโคกนอาหารขนไมหมดหรอไมกนเลย กจะท าใหโคเราโตชา สวนน าสะอาดเราตองมไวใหกนตลอดเวลา เกลอแรกอนกเชนกนตองมใหโคเลยตลอด การเลยงโคขน มการใหอาหารเปนเวลา คอ เชาและเยน โดยปรมาณอาหารทใหจะสมพนธกบน าหนกโค เชน โคหนก 300 กโลกรม ใหอาหารขน 1 เปอรเซนต ของน าหนกตว คอ ใหกน 3 กโลกรม โดยแบง เชา 1.5 กโลกรม เยน 1.5 กโลกรม ใหอาหารหยาบโดยกนหญา 4 เปอรเซนต ของน าหนกตว คอ ใหกนหญา 12 กโลกรม/วน โดยแบงเชา 6 กโลกรม เยน 6 กโลกรม หรอ ฟาง 3 เปอรเซนต ของน าหนกตวซงหนก 300 กโลกรม กใหฟาง 9 กโลกรม/วน แบงเชา 4.5 กโลกรม เยน 4.5 กโลกรม สตรค านวณน าหนกโค ความยาว(นว)xรอบอก2(นว) = ป อน ด ÷ 2.24 = กโลกรม 300

** (2.24 ปอนด = 1 กโลกรม)

11

ประโยชนของการค านวณน าหนก ท าใหเราทราบปรมาณอาหารขนและอาหารหยาบทใหแตละวนและเรายงสามารถรราคากลางของโคดวย ดงน น าหนก x 1-1.5 เปอรเซนต = อาหารขน/วน น าหนก x 2-3 เปอรเซนต = ฟาง/วน น าหนก x 10 เปอรเซนต = หญาสด/วน **(ถามอาหารขนลดหญาเหลอ 4 เปอรเซนต) น าหนก x 85 เปอรเซนต = ราคากลางโคลกผสมชารโรเลส

สมมตความยาว 60 นว, รอบอก 70

นว

60x70x70 = 980 ปอนด

300

980 ÷ 2.24 = 437.5 กโลกรม

12

การใหอาหารโคขนดวยวสดทางการเกษตร

การใหอาหารโคขนของเกษตรกรในกลม จ งหวดภาคเหนอ โดยเฉพาะจงหวดพะเยา ตางจากกลมผเลยงโคในพนทอนๆ คอ เกษตรกรจะมแปลงหญาเปนของตนเองและมการผลตอาหารจากวสดทางการเกษตรทมราคาถกและหางายในทองถน เชน เปลอกขาวโพดเลยงสตว เมลดขาวโพด มนส าปะหลง และฟกทอง โดยมความรวมมอทางวชาการรวมกบมหาวทยาลยพะเยา กรมปศสตว และสวทช.ภาคเหนอ ซงท าใหสามารถลดตนทนการผลตโคขนจากเดม 84 บาทตอโค 1 ตวตอวน เหลอเพยง 40 บาทตอโคขน 1 ตวตอวน

หญาอาหารสตว/อาหารหยาบ หญาเนเปยปากชอง และหญาจกรพรรด เปนทนยมของเกษตรกรสหกรณโคขนดอกค าใต ในการปลกเพอเปนอาหารโคขน เพราะ มการเจรญทด ใหผลผลตตอไรสง มคณคาทางอาหารครบถวนส าหรบสตวเคยวเอองโดยเฉพาะโปรตน (10 ถง 17 เปอรเซนต) วสดเหลอใชจากการเกษตรอนๆ เชน ฟางขาว ตนขาวโพด เปลอกขาวโพด ถงแมวาจะมคณคาทางอาหารคอนขางต า (โปรตนนอยกวา 2 เปอรเซนต ) แต เมอน ามาหมกกบจลนทรยกสามารถน าไปใชเลยงโคขนโดยเฉพาะการขาดแคลนหญาอาหารสตวในชวงหนาแลงได

13

สตรและวธการท าเปลอกขาวโพดหมก น าเปลอกขาวโพดแหง 100 กก. รดน าให เปลอกขาวโพดพอชมน า และราดดวยน าหมกจลนทรย 50 ลตร ซงมสวนผสม คอ ลกแปงจลนทรย 0.1 กโลกรม ร าละเอยด 1 กโลกรม กากน าตาล 1 กโลกรม อดใหแนนและปดดานบนใหสนทหมกไวประมาณ 15 - 30 วน (โปรตน 6.85 เปอรเซนต ไขมน 2.86 เปอรเซนต)

ภาพท 6 การท าบอหมกเปลอกขาวโพดอยางงาย

อาหารขน อาหารขน หมายถง อาหารทมสวนของเยอใยต า ไดแก

ร า ปลายขาว ใบกระถนปน มนเสน และขาวโพดบด เปนตน เพอความสะดวกสามารถใชอาหารส าเรจรปแบบอดเมด เพราะเวลาสตวกนแบบเมดจะไมฟงกระจาย ถาเปนแบบปนอาหารจะฟงกระจายเวลาสตวกน ท าใหเขาตาและจมกสตวได

14

สตรอาหารทสนบสนนเกษตรกรในจงหวดพะเยา อาหารขนทใชจะท าการผลตจากวสดทางการเกษตรทหาไดงายในทองถน เชน เมลดขาวโพดบด ฝนขาวโพด มนส าปะหลง และฟกทอง ท าการหมก เปนระยะเวลา 7 ถง 14 วน กอนน ามาผสมเปนอาหารขนเพอเลยงโคขน

สตรการผลตอาหารหมก ฟกทองหรอมนส าปะหลง 100 กโลกรม ผสมกบหวเชอจลนทรย* 0.1 กโลกรม ร า 1 กโลกรม กากน าตาล 1 กโลกรม เตมน าใหพอทวม (ประมาณ 20 ลตร) หมกใสในถงทมฝาปดไวประมาณ 7-15 วน จะท าใหไดอาหารหมกทมคณคาทางโภชนะสงขน เชน

มนส าปะหลงหมก โปรตน 11.2 เปอรเซนต ไขมน 2.86 เปอรเซนต

ฟกทองหมก โปรตน 16.00 เปอรเซนต ไขมน 7.12 เปอรเซนต

ขาวโพดหวานพรอมฝกหมก โปรตน 13 เปอรเซนต ไขมน 3.0 เปอรเซนต

สบปะรดหมก โปรตน 4 เปอร เซนต ไขมน 2.4 เปอรเซนต เปนตน

15

ภาพท 7 อาหารหมกรวมกบหวเชอจลนทรยเปนระยะเวลา 15 วน

*จลนทรยส าหรบใชหมกวสดการเกษตรเพอเปนอาหารโคขน ชนดของผลตภณฑ สตร UP1 หวเชอจลนทรยผงส าหรบหมกพชอาหารสตวทมเยอใยสง

ชวยเพมการยอยไดของพชทมเยอใยสง เชน เปลอกขาวโพด ฟางขาว และ หญาแหง

ประกอบดวยจลนทรยกลมทมเอนไซมเซลลเลส และ เฮมเซลลเลส

16

มสวนผสมของยสตซงเมอเจรญจะชวยเพมโภชนะของโปรตนอาหารสตว

สตร UP2 หวเชอจลนทรยส าหรบหมกพชอาหารสตวทมแปงเปนองคประกอบ

ชวยเพมการยอยไดของพชทมทมแปงเปนองคประกอบเชน มนส าปะหลง ขาวโพดเลยงสตว

ประกอบดวยจลนทรยกลมทมเอนไซมอะไมเลส เซลลเลส และ เฮมเซลลเลส

มสวนผสมของยสตซงเมอเจรญจะชวยเพมโภชนะของโปรตนอาหารสตว

ชนดของวตถดบ วตถดบอาหารหยาบ

แบบแหง : ฟางขาว เปลอกขาวโพดแหง แบบสด : หญาเนเปยร ตนขาวโพดพรอมฝก 80 วน หยวกกลวย วตถดบอาหารขน มนส าปะหลง ขาวโพดเลยงสตว ฟกทอง สบปะรด มะเขอมวง ระยะเวลาการหมกทดสอบ 15 วนขนไปถงจะพรอมใชได

17

ภาพท 8 กลมจลนทรยเพอชวยยอยแปงและเยอใย หวเชอหมกอาหารขน

การใหอาหารโคขนดวยวสดทางการเกษตร

การใหอาหารโคขนของเกษตรกรในกลมสหกรณโคขนดอกค าใตตางจากกลมผเลยงโคในพนทอนๆ คอ เกษตรกรจะมแปลงหญาเปนของตนเองและมการผลตอาหารหยาบและอาหารขนจากวสดทางการเกษตรทมราคาถกและหางายในทองถน เชน เปลอกขาวโพดเลยงสตว เมลดขาวโพด มนส าปะหลง และฟกทอง โดยมความรวมมอทางวชาการรวมกบมหาวทยาลยพะเยา กรมปศสตว และ สวทช.ภาคเหนอ ซงท าใหสามารถลดตนทนการผลตโคขนเปน 51 บาท (คดราคาเฉลย) จากเดม 84 บาทตอโค 1 ตวตอวน ดงน คอ

18

อาหารหยาบ ใหหญาอาหารสตวหรอเปลอกขาวโพดหมก มอละ 5 กโลกรม

อาหารขนสตรท 1 (ใชทอ าเภอดอกค าใต จงหวดพะเยา) ใหอาหารขนโคขนตอมอซงมสวนผสมดงน คอ

ฟกทองหมก 3.0 ก โ ล ก ร ม ราคาเฉลย 3.0 บาท

มนหมก 3.0 ก โ ล ก ร ม ราคาเฉลย 4.50 บาท

ร าละเอยด 2.0 ก โ ล ก ร ม ราคาเฉลย 10.0 บาท

กากน าตาล 1.0 ก โ ล ก ร ม ราคาเฉลย 8.0 บาท

รวม 9.0 กโลกรม ราคาเฉลย 25.50 บาท

ใหโคกนอาหารเฉลย 9 กโลกรมตอมอ ราคาเฉลย 25.50 บาท

อาหารขนสตรท 2 (ใชทอ าเภอเชยงมวน จงหวดพะเยา และนานบางพนท) ใหอาหารขนโคขนตอมอซงมสวนผสมดงน คอ

อาหารส าเรจรป 3.0 กโลกรม ราคาเฉลย 9 บาท

19

อาหารหมก* 6.0 ก โ ล ก ร ม ราคาเฉลย 6 บาท

ฝนขาวโพดหมก 12.0 ก โ ล ก ร ม ราคาเฉลย 30 บาท

รวม 21 กโลกรม ราคาเฉลย 45 บาท

ใหโคกนอาหารเฉลย 9 กโลกรมตอมอ ราคาเฉลย 19.28 บาท * อาหารหมก คอ การใชวสดทางการเกษตรราคาถกใน

ทองถนทมแปงและน าตาลเปนองคประกอบน ามาหมกรวมกบจลนทรย เชน กากมนส าปะหลง เศษเมลดขาวโพด สบปะรด เปนตน

อตราการเจรญของโคขนทกนอาหารหมก เมอเลยงโคขนขนาด 400 กโลกรม กนอาหารผสมเปน

ระยะเวลา 10 เดอน ใหผลดงน คอ อาหารหยาบ จากเปลอกขาวโพดหมก วนละ 10 กโลกรม อาหารขน จากการผสมอาหารหมก วนละ 18 กโลกรม อตราการเจรญเบองตน วนละ 0.7 กโลกรม น าหนกกอนเขาเชอด เฉลย 800 กโลกรม น าหนกซากอน เฉลย 440 กโลกรม (55%) คณภาพซาก ไขมนแทรกเกรดเฉลย 3.00 – 3.50 ตนทนการผลต ลดไปมากกวา 40%

20

ตารางท 1 คณภาพซากทไดจากโคขนทกนอาหารหมก (16 ตว)

อยางไรกตามจากสภาพการเลยงโคเนอในปจจบน

ซ งส วนมาก โคพ นธ ท เล ย งเป น โคพ นธ พ น เม อ ง 60

เปอร เซนต และ การเล ยงโคเนอลกผสมกบพนธ แท

ประมาณ 40 เปอรเซนต ดงนนจงท าใหเกดความ ผนผวน

ในการผลตเนอโคคณภาพอนเนองมาจากความหลากหลาย

ทางพนธกรรมของเนอโค แมวาจะมระบบการผลตท

เหมอนกน

คณภาพซาก ซากทได ราคาขายสง

จ านวน (ตว)

สดสวน (รอยละ)

(บาท/กก.)

เกรด 2.5 1 6.25 200 เกรด 3 7 43.75 210

เกรด 3.5 6 37.5 220 เกรด 4 2 12.5 230

เกรด 4.5 - - 240 เกรด 5 - - 250 รวม 16 100.00 -

21

ภาพท 9 ซากทไดจากโคขนทกนอาหารหมก

22

แนวทางการใหอาหารโคขนแตละชวงอาย โดยวสาหกจชมชนวสาหกจชมชนผเลยงโคขน

รวมพลคนดอยโตน ผประสานงาน นายสรยะ ทองสา

โคขน

โคขนทนยมเลยงในประเทศไทย คอ โคลกผสมเพศผสายพนธลกผสมวากว แองกส ชาโรเลส หรอ ซมเมนทอล ทมเลอดผสม 50-75% อายเฉลย 2.0-2.5 ป มฟนแท 2 ซ ผานการตอนมาแลวน าหนกเฉลย 400-450 กโลกรม เลยงในคอกขงเดยวพนซเมนตขนาดกวางเฉลย 2x3 เมตร มรางน าแยกกบรางอาหาร และ แขวนกอนแรธาต การขนโคระยะแรก (เดอนท 1-4 น าหนกเรม 450 เพมเปนเฉลย 558 กก) อาหารหยาบ หญาเนเปยรสด 2 มอตอวน จ านวนมอละ 4 กก หลงโคกนอาหารขน เปลอกขาวโพด 2 มอตอวน จ านวน มอละ 4 กก หลงโคกนอาหารขน เปลอกขาวโพดแหง และ หญาสดสลบใหวนเวนวน อาหารขน ผสมสดใหมอละ 6.5 กโลกรม

23

ตารางท 2 สดสวนการใหอาหารโคระยะแรก

การขนโคระยะกลาง (เดอนท 5-8 น าหนกเรม 558 เพมเปนเฉลย 654 กก)

อาหารหยาบ หญาเนเปยรสด 2 มอตอวน จ านวนมอละ 3 กก หลงโคกนอาหารขน เปลอกขาวโพด 2 มอตอวน จ านวน มอละ 3 กก หลงโคกนอาหารขน ใน 1 สปดาหให เปลอกขาวโพดแหง 3 วน และ หญาสด 4 วน อาหารขน ผสมสดใหมอละ 7.0 กโลกรม

สดสวน โปรตน สดสวนทใหตอมอ

(กก)

สดสวน 100 (กก)

โปรตนค านวณ %

อาหารส าเรจรป 12 1 15.38 1.85 มนส าปะหลงหมก 10 1 15.38 1.54

ฟกทองหมก 18 2 30.77 5.54 ร า 14 2 30.77 4.31

กากน าตาล 4.5 0.5 7.69 0.35 6.5 100.00 13.58

24

ตารางท 3 สดสวนการขนโคระยะกลาง

สดสวน โปรตน สดสวนทใหตอมอ (กก)

สดสวน 100 (กก)

โปรตนค านวณ

% อาหารส าเรจรป 12 1 14.29 1.71

มนส าปะหลงหมก 10 2.5 35.71 3.57 ฟกทองหมก 18 1.5 21.43 3.86

ร า 14 1.5 21.43 3.00 กากน าตาล 4.5 0.5 7.14 0.32

7 100.00 12.46 การขนโคระยะสดทาย (เดอนท 9-12 น าหนกเรม 654 เพมเปนเฉลย 738 กก)

อาหารหยาบ หญาเนเปยรสด 2 มอตอวน จ านวนมอละ 3 กก หลงโคกนอาหารขน เปลอกขาวโพด 2 มอตอวน จ านวน มอละ 3 กก หลงโคกนอาหารขน ใน 1 สปดาหให เปลอกขาวโพดแหง 6 วน และ หญาสด 1 วน อาหารขน ผสมสดใหมอละ 7.5 กโลกรม

25

ตารางท 4 สดสวนการใหอาหารโคระยะสดทาย

สดสวน โปรตน สดสวนทใหตอ

มอ (กก) สดสวน 100

(กก) โปรตน

ค านวณ % อาหารส าเรจรป 12 1 13.33 1.60

มนส าปะหลงหมก 10 3.5 46.67 4.67 ฟกทองหมก 18 1 13.33 2.40

ร า 14 1 13.33 1.87 กากน าตาล 4.5 1 13.33 0.60

7.5 100.00 11.13

26

ตนทนการเลยงโคขน

ตนทนโภชนะของสตรอาหารขนของเกษตรกรทใชอาหารหมกจาก พบวามการใชอาหารขนเพอเลยงโคแตละประเภท ดงน คอ

การใชอาหารขนส าหรบแมโค (16.5), ลกโค (4.2), โครน (9.75) และโคขน (16.5) หนวยเปนกโลกรม/วน คดเปนมลคาเทากบ 58.91, 14.99, 34.81 และ 58.91 บาท/วน และ

การใชอาหารหยาบส าหรบแมโค (8.25), ลกโค (2.1), โครน (4.88) และโคขน (8.25) หนวยเปนกโลกรม/วน คดเปนมลคา 14.03, 3.57, 8.296 และ 14.025 บาท/วน ตามล าดบ

ซงอาหารสตรนจะใชเลยงโคไดเปนเวลา 5 เดอน ขนอยกบวตถดบอาหารทางการเกษตรในทองถนแตละของชวงป คดเปนตนทนคาอาหารเลยงโคในระยะเวลา 5 เดอน ตนน าส าหรบแมโค (9,751.50 บาท) ลกโค (2,784.60 บาท) กลางน าส าหรบโครน (6,465.53 บาท) และปลายน าส าหรบโคขน (10,939.50 บาท) ดงนนตนทนคาอาหารในการเลยง แมโค ลกโค โครน และโคขน 1 ตวตอปเทากบ 17,836.90, 6,884.08, 9,182.44 และ 27,024.10 บาทตอตว โดยลกโคจะมอตราการเจรญเตบโตเฉลย (ADG) 0.6 กโลกรม/วน สวนโครนและโคขนมอตราการเจรญเตบโตเฉลย (ADG) โคขน เทากบ 0.7 กโลกรม/วน ตนทนโภชนะอาหาร

27

ตารางท 5 จ านวนเดอนการเลยงแมโคไมรวมระยะเวลาทแมโคตงทองซงใชเวลาประมาณ 9 เดอน

แมโค ลกโค โครน โคขน

.

ปรมาณอาหารขน ตวตอกโลกรม 16.5 4.2 9.75 16.5

มลคา ตวตอบาท 58.91 14.9

9 34.8

1 58.9

1 ปรมาณอาหารหยาบ ตวตอกโลกรม 8.25 2.1 4.88 8.25

มลคา ตวตอบาท 14.03 3.57 8.29

6 14.025

ปรมาณรวม ตวตอกโลกรม 24.75 6.3 14.6

3 24.7

5

มลคารวม ตวตอบาท 72.93

5 18.5

6 43.1

0 72.9

3 ระยะเวลาการใช เดอน 7 7 12 10

ตนทนคาอาหาร บาท 15,316.35

3,897.60

15,516.0

21,879.0

อตราการเจรญเตบโต (ADG) ตวตอกโลกรม - 0.6 0.7 0.7

ขอมลจากการวจยโครงการ สกว. 2558

28

รายไดจากการเลยงโคขน

จากขอมลสถานการณสนคาปศสตวจากส านกสงเสรมและพฒ นาการปศส ตว กรมปศ ส ตว พบว าราคาโคขนประจ าเดอนมกราคม 2557 น าหนกซอเขาขนของโคลกผสมบราหมน (น าหนก>200กก.) เพศผ ราคา 100 บาท/ตว เพศเมย ราคา 90 บาท/ตว แตเมอเขาสเดอนกมภาพนธ ราคาโคขนมราคาเพมสงขน 5% กลาวคอ เพศผ ราคา 105 บาท/ตว เพศเมย ราคา 95 บาท/ตว สวนราคาขายโคขน โคลกผสมบราหมนเพ ศผ ป ระจ า เด อนมกราคมและก ม ภ าพ น ธ 2557 ไมเปลยนแปลง กลาวคอ โคน าหนก 400-450 กก.ราคา 99-102 บาท/ตว, น าหนก 451-500 กก. ราคา 102-105 บาท/ตว โดยบางแหงมการเลยงโคขนปลายน าขายไดก าไร 4,152 -9,226 บาท/ตว โดยตนทนอยในชวง 33,572 - 49,824 บาท/ตว (โดยเฉลย 42,546 บาท/ตว) เปนตน แตทงนรายไดจากการเลยงโคขนแตกตางกน ขนอยกบพนธโคทใชขน น าหนกโคเรมตนขน อตราการเจรญเตบโตของโคในขณะทขน ราคาซอโคเขาขน ราคาอาหารและคณภาพซากนนเอง

29

บทสรป

การเลยงโคขน นอกจากจะตองมความรก ความเอาใจใสกบการเลยงดแลว ยงจ าเปนตองอาศยความรและทกษะดานอนๆมาประกอบดวย ซงกอนการเลยงโคขนจงควรพจารณาถงความเปนไปไดหรอความพรอมของตนเองและศกษาวธการเลยงโดยอานจากเอกสารตางๆ หรอเขารบการฝกอบรม ซงหนวยงานราชการตางๆ จดขน และควรจะไปเยยมชมกจ การของเกษตรกรทเลยงโคขนอยแลว เปนตน นอกจากน การเลยงโคขนยงมปจจย ตวแปรอนๆทจะสงผลใหผเลยงโคขนไดก าไรหรอขาดทน เชน เมอการขนโคไดขนาด และน าหนกตามเงอนไขทตลาดรบซอก าหนดแลว ควรสงขายทนท เนองจากหากยงเลยงขนตอจะไดรบผลตอบแทนไมคมคา เพราะเมอกลามเนอโคเจรญเตมท มการสะสมไขมนแทรกกลามเนอเตมท แมจะใหอาหารโคปรมาณมากแตโคกจะมอตราการเจรญเตบโตลดลง หรอถาหากหยดหรอลดอาหาร กจะท าใหโคน าหนกลดลง , คาใชจายอนๆเชน คาแรงงาน คาเวชภณฑ คาอาหารท ผนแปร ดงนน ผ เลยงจงควรมความรเรองดานอาหารสตว ปรมาณอาหารท โคตองการตอวน การคดเลอกและมแหลงวตถดบส าหรบผลตอาหารขนส าหรบโคเนอโคขนซงลวนเปนสงส าคญทจะน าไปสการคดผลก าไรหรอขาดทน เนองจาก ตนทนคาอาหารเล ย งโคขนม ส ดส วนมากกวา 60% ของตนทนท งหมด นอกจากนควรมแหลงทงหญาธรรมชาตเพอใหโคไดอาหารหยาบอยางเพยงพอ มระบบการจดการฟารมและการสขาภบาลทด มความรและทกษะในการจดการปญหาสขภาพสตวเชน การถาย

30

พยาธ ท าวคซน และทส าคญทสดคอ มการรวมกลมเพอตอรองราคาตลาดหรอมตลาดรองรบชดเจน ยกตวอยาง ตลาดรบซอลกโคเนอเพอเลยงเปนโคขนของสหกรณการเกษตรหนองสง ซงรบซอโคเนอลกผสมโดยมเงอนไขรบซอลกโคทมสายเลอดพนธชาโรเลส 50-62.5% มลกษณะโครงรางด รบซอโคเขาขน ตงแตหยานมอายไมเกน 12-24 เดอน เพศผราคารบซอ 75 บาท/กก. เพศเมย ราคารบซอ 65 บาท/กก และตองมใบรบรองจากการผสมเทยมน าเชอแชแขงพนธชาโรเลสจากเจาหนาทกรมปศสตว เปนตน

แหลงขอมล สถานการณสนคาปศสตวจากส านกสงเสรมและพฒนาการ ปศสตว กรมปศสตว.2557 สพ วงศพทกษ. คมอการเลยงโคขน กลมโคขนหนองแหน ต าบลหนองแหน อ าเภอกดชม จงหวดยโสธร ส านกงานพฒนาวทยาศาสตรและเทคโนโลยแหงชาต (เครอขายภาคเหนอ) ส านกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต (วช.) ส านกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต (สกว.)

ขอมลเพมเตมตดตอ คณะเกษตรศาสตรและทรพยากรธรรมชาต มหาวทยาลยพะเยา 19 หม 2 ต าบลแมกา อ าเภอเมอง จงหวดพะเยา 56000 โทรศพท 054-466-666 ตอ 3156 โทรสาร 054-466716