KONCEPCJE PEDAGOGICZNE CELESTYNA FREINETA

Opracowaa: Marzena Jaskulska nauczyciel dyplomowany nauczania zintegrowanego Samorzdowa Szkoa Podstawowa w Bolszewie

Pozwlcie dziecku dowiadcza po omacku wydua swe korzenie, dry, dowiadywa si, porwnywa, szuka w ksikach i materiaach rdowych, zanurza sw ciekawo w kaprynych gbinach wiedzy. Pozwlcie mu wyruszy w podre odkry czasem trudne, ale pozwalajce znale taki program, jaki bdzie dla niego pewny.

2

C.Freinet

Plan pracy:

1. Wstp. 2. ycie i dziaalno Celestyna Freineta. 3. Halina Semenowicz pierwsza animatorka ruchu freinetowskiego w Polsce. 3.1. 3.2. 3.3. Wyksztacenie. Przebieg pracy zawodowej 1930-1970. Dziaalno spoeczna.

3.3.1. Dziaalno przed II wojn wiatow.

3.3.2. Dziaalno po II wojnie wiatowej. 4. Pedagogika Celestyna Freineta. 4.1. 4.2. Zaoenia pedagogiki Freineta. Technika swobodnego tekstu.

4.2.1. Istota swobodnego tekstu. 4.2.2. Rodzaje swobodnego tekstu. 4.3. Korespondencja midzyszkolna. 4.4. Fiszki autokreatywne.5. Ucze i nauczyciel w szkole freinetowskiej.

6. Techniki Celestyna Freineta w codziennej pracy nauczyciela. 7. Bibliografia.3

1. Wstp Ju A. Komeski (1592-1670) przekonany o znaczeniu wasnej dziaalnoci w stawaniu si czowiekiem zwraca uwag na podstawowe zdolnoci ludzkie, ktrych rozwj zaley od dziaalnoci jednostki, ktre zarazem t dziaalno zasilaj. Umys, rka i jzyk umoliwiaj czowiekowi kontakt ze wiatem rzeczy: umys jest zwierciadem rzeczy, rka rzeczy naladowc, jzyk za ich tumaczem. Z umysu pochodzi mylenie, z rki praca, z jzyka mowa 1.J.J.Rousseau (1712-1778) walczy o prawo dziecka do aktywnoci, do swobodnego rozwoju. J.H. Pestalozzi zwraca uwag na rol aktywnoci i samodzielnoci samych dzieci w poznawaniu otaczajcego wiata. Wprowadzi do metodyki nauczania pocztkowego wiele form aktywnoci praktycznej dzieci: obserwowanie, rysowanie, dokonywanie pomiarw, wytwarzanie przedmiotw. Aktywno wasna dziecka stanowia podstaw systemw progresywistycznych, rwnie modelu edukacyjnego C. Freineta, o ktrym W. Oko napisa, e cho system ten rni si od innych systemw pedagogiki reform (O. Decroley, M. Montessori, J. Dewey its.), mona go uwaa za reprezentatywny dla wszystkich kierunkw odnowy szkoy w latach 1900-1939 w Europie i Ameryce2. Jest to rwnie model wszechstronnie wyprbowany w wielu krajach i poczwszy od lat 80-tych obecnego stulecia przeywa renesans. Zaoeniem tej metody jest przystosowanie szkoy do dziecka, co wyraa si w tworzeniu warunkw umoliwiajcych wielostronn, swobodn ekspresj oraz samorzdno. Wymaga to, obok nauczyciela (mediatora), szczeglnie1 2

W. Oko, Sownik pedagogiczny, PWN, Warszawa 1992 Encyklopedia Popularna, PWN, Warszawa 1992

4

rodowiska edukacyjnego, po to, aby mona byo uaktywni wielostronn aktywno dziecka, np. szkoa laboratorium w Vence. W tym rodowisku dziecko samo staje si twrc. Korzystajc z szerokich moliwoci, jakie spotyka w otoczeniu, tworzy wasn literatur, wasne podrczniki, wasne dziea sztuki i techniki, samo bada otaczajce je zjawiska, samo poznaje wiat przyrody i wiat spoeczny. Czyni to wszystko w atmosferze swobody wyboru kierunku i tematu interesujcych zaj. Szkoa freinetowska to zakad pracy dziecicej zespolonej z yciem rodowiska. Przebywajce w tym rodowisku dziecko, to istota dziaajca i w toku swego dziaania swobodnego wzbogacajca swoje dowiadczenia3. Poszukujc modelu edukacji opartego na aktywnoci dziecka zwrcono uwag na model edukacyjny C. Freineta dlatego, e: - w peni odbija zasady nowego wychowania, - czy swobod dzieci z trosk o ich wszechstronny rozwj, - czy swobodn aktywno twrcz z wysokimi wymaganiami, - realizuje ideay pedagogiki wspczesnej. We wspczesnym wiecie, charakteryzujcym si burzliwym rozwojem nauki techniki, szkoa tradycyjna jest zdaniem C. Freineta szkodliwym anachronizmem. Musimy przygotowa modzie do pracy na takich stanowiskach i w takich zawodach, ktrych nawet jeszcze nie znamy, do takich form wspycia i kooperacji, ktre pozwol stworzy nowe, pokojowe ksztaty cywilizacji. Potrzebne s, wic nauczycielowi: gruntowna i rozlega wiedza, umiejtno samodzielnego mylenia i zdobywania informacji oraz twrcza wyobrania, pozwalajca przekracza granice dotychczasowych dowiadcze. Zgodnie ze swymi zaoeniami i okrelonym celem wychowania i nauczania, w miejsce metod tradycyjnej szkoy, w ktrej mozolnie czytano i przepisywano myli ludzi dorosych, gdzie wykonywano nudne i czsto niezrozumiae zadania i wiczenia, C. Freinet wprowadzi rnorodne interesujce zajcia, pozwalajce3

Semenowicz H.,Nowoczesna Szkoa Francuska Technik Freineta, Nasza Ksigarnia, Warszawa 1966

5

na

uaktywnienie

kadego

ucznia.

Zamiast

bezdusznego

nauczania

podrcznikowego, zastosowa nowe oryginalne formy pracy szkolnej, ktre nazwa technikami szkolnymi. 2. ycie i dziaalno Celestyna Freineta Zaledwie 70 kilometrw od Cannes wysoko w grach, Alpach rdziemnomorskich ley maa wioska Gars. Rzucajce si w oczy ubstwo mieszkajcych tu ludzi kontrastuje z ogromem i piknem otaczajcej wiosk przyrody. Przyroda gruje tu nad czowiekiem i jego losem. To wanie tutaj, w pogodnej i sonecznej Prowansji, urodzi si 15 padziernika 1896 roku Celestyn Freinet i tu na malekim cmentarzu zosta pochowany. Zmar 8 padziernika 1966 roku w Vence, majc 70 lat. By dzieckiem biednej chopskiej rodziny i do koca ycia pozosta wierny swemu rodowisku - przyrodniczemu i ludzkiemu. Freinet myla kategoriami ludzi prostych, czerpicych prawd o yciu z samego ycia, z codziennej, mudnej pracy, z umiowania przyrody, ze znajomoci praw natury. Od najmodszych lat uczestniczy w trudach wiejskiego ycia. Jako may chopiec zajmowa si wypasem owiec i kz, pomagajc w pracy starszym od niego, biegym w swoim kunszcie pasterzom. Od nich przejmowa ow mdro yciow, na ktr si skaday obserwacje i dowiadczenia wielu pokole. Pniej, jedn ze swych ksiek, syntetyzujc jego pogldy na pedagogik tzw. zdrowego rozsdku, nazwa Freinet Gawdami Mateusza. Wyrazi w ten sposb swj podziw i uznanie dla niezwykego rozumu Mateusza, postaci autentycznej, pasterza-poety i filozofa, mdrca wiejskiego, z ktrym styka si w latach dziecistwa. Edukacj szkoln rozpocz bardzo wczenie, wedug relacji matki okoo czwartego roku ycia. Pierwsz nauk czytania, pisania, rachowania pobiera w szkole wiejskiej w Gars, niesychanie prymitywnie urzdzonej i wyposaonej.6

Nastpnie uczy si w szkole redniej w Grasse. Stamtd w 1913 roku przenosi si do Nicei na studia w Ecole Normale - uczelni ksztaccej nauczycieli szk podstawowych. Gdy rozpocza si I wojna wiatowa, 18-letniego Celestyna powoano do wojska. Jako mody oficer uczestniczy w dziaaniach frontowych. Pod Verdun w 1915 roku zostaje ciko ranny. Ma uszkodzone puca. Wraca w ojczyste strony jako inwalida wojenny. Lekarze nie widz najmniejszej szansy na uratowanie go. Zalecaj bezwzgldny spokj i leakowanie. Freinet nie moe jednak pogodzi si z tym wyrokiem. Nie chce uzna swego inwalidztwa. Chce pracowa. W roku 1920 rozpoczyna dziaalno pedagogiczn jako mody niewykwalifikowany nauczyciel w dwuklasowej szkole wiejskiej w Bar-sur-Loup, miejscowoci pooonej midzy Gars i Nice. Okres dziaalnoci w Bar-sur-Loup (1920 -1928) zaway decydujco na dalszych losach Freineta. Tu wanie uksztatowa si jako pedagog i jako twrca nowej koncepcji pedagogicznej. Pierwsze dowiadczenia modego nauczyciela, pierwsze trudnoci w pracy z uczniami uwiadomiy mu, e musi co zmieni w ustalonym trybie szkoy tradycyjnej, cakowicie oderwanej od wiata uczu i myli dziecicych, zupenie nie liczcej si z dziemi, krpujcej ich swobod i naturalne pragnienia. Freinet zdecydowa si podj walk z tak szko i wszystkimi jej uwarunkowaniami. Uczulony na los dziecka, zwaszcza dziecka wiejskiego, w swoich pierwszych artykuach, ktre ju w 1920 roku ukazuj si na amach pisma Clarte, podejmuje walk z zakorzenionymi tradycjami, protestuje przeciwko krzywdzie dziecka wiejskiego. Od tego czasu wsppracuje z Henri Barbusse'em, redagujcym pismo Clarte. W szkole w Bar-sur-Loup zaczyna eksperymentowa, szuka bardziej naturalnych i bardziej nowoczesnych metod nauczania i wychowania. Jego poszukiwania zbiegaj si w czasie z okresem intensywnych poszukiwa nowych metod nauczania i wychowania w wielu krajach Europy i w Stanach Zjednoczonych. Freinet pilnie ledzi wczesn literatur psychologiczn i7

pedagogiczn. Studiuje prace Marii Montessori, koresponduje z Owidiuszem Decrolym, nawizuje bardzo bliski kontakt z Adolfem Ferrierem. Zwiedza w Niemczech szkoy organizowane przez Hermanna Lietza. Aktywno poznawcza i dociekliwo modego Freineta jest wrcz zdumiewajca. Szuka rozwiza na wasn rk i dokonuje staej konfrontacji swoich pomysw i poczyna z tym, co uchodzi w owym czasie za najnowsze osignicie myli pedagogicznej. Pozostaje pod urokiem caej plejady wczesnych autorytetw, ale nie jest wobec nich bezkrytyczny. Gdy w roku 1924 - na kongresie w Montreux - zetkn si po raz pierwszy bezporednio z najwybitniejszymi przedstawicielami wczesnych kierunkw Nowego Wychowania, nie ukrywa doznanego zawodu. Prawie wszystkie propozycje dotyczyy szk elitarnych, rozporzdzajcymi szczeglnie korzystnymi warunkami pracy, on za cigle mia przed oczyma swoj biedn szkk w Bar-sur-Loup i wiele jej podobnych. W poszukiwaniu rozwiza pedagogicznych, ktre otworzyyby przed wszystkimi dziemi jednakowe moliwoci zdobycia penowartociowej wiedzy Freinet skania si ku doktrynie socjalistycznej. W sierpniu 1925 roku wraz z kilkudziesicioosobow grup nauczycieli z rnych krajw Europy Zachodniej Freinet odbywa podr do Zwizku Radzieckiego. Prbujc dokona gruntownej przebudowy caego ukadu ycia szkoy w Bar-sur-Loup w 1926 roku wpada na pomys zastosowania drukarni w pracy szkolnej. Ta innowacja techniczna jest pocztkiem owej rewolucji pedagogicznej, zapocztkowanej przez Freineta. Drukarnia szkolna zmienia charakter i sens pracy dziecka, nadaje jej wiksza powag, uczy wielu poytecznych umiejtnoci, a ponadto umoliwia wprowadzenie i powizanie wielu technik nauczania. W roku 1927 ukazuje si ksika Freineta pt. Drukarnia w szkole, prezentujca cao wczesnych pogldw autora na nowoczesn szko.

8

Dowiadczenia Freineta i jego publikacje zaczynaj ju od pocztku lat dwudziestych przyciga uwag wielu nauczycieli, zwaszcza pracujcych na wsi. W 1927 roku odbywa si w Tours I Kongres zwolennikw drukarni szkolnej. Ukazuje si pierwsze czasopismo La Gerbe Enfantine, zawierajce materiay dla dzieci i redagowane przez dzieci. Ukazuje si rwnie pierwsze czasopismo dla nauczycieli, stosujcych nowe techniki - Imprimerie a l'Ecole. Entuzjaci nowej pedagogiki zespalaj swoje wysiki. W 1928 roku Freinet zakada w Cannes Spdzielni Nauczania wieckiego, ktra odtd staje si gwn siedzib i orodkiem ogniskujcym wszystkie poczynania ruchu freinetowskiego. W ten sposb w latach 1920 - 1928 wykrystalizoway si najbardziej charakterystyczne elementy dziaalnoci pedagogicznej Celestyna Freineta: wasny warsztat, wasny twrczy wysiek, majcy na celu wprowadzenie w ycie idei Nowoczesnej Szkoy, i zespalanie wok tych idei coraz szerszej rzeszy nauczycieli ludowych. Nowe obowizki wynikajce z rozwoju ruchu freinetowskiego, oraz konieczno podjcia przez Eliz, on Freineta, pracy nauczycielskiej, zmuszaj go do opuszczenia Bar-sur-Loup. W 1928 roku Freinet obejmuje bardzo zaniedban szko w Saint-Paul, miejscowoci znajdujcej si niedaleko Bar-sur-Loup. Tu spotyka go niepowodzenie. Jego elementarne wymagania, dotyczce wyposaenia szkoy i odnowienia budynku, a zwaszcza reformatorskie pomysy w dziedzinie organizacji pracy szkolnej nie budz zachwytu u miejscowych notabli, cho zyskuj mu uznanie, a nawet mio uczniw oraz rodzicw. Za wszelk cen starano si usun nauczycielanowatora, a w ich mniemaniu komunist i bezbonika, nie cofajc si nawet przed uyciem siy i prb podpalenia. Sprawa Saint-Paul odbia si gonym echem w caej Francji, rozptaa gon dyskusj na amach centralnych czasopism. W obronie Freineta i zasad jego dziaalnoci wystpi Romain Rolland, Henri Barbusse, Paul Langevin,9

Henri Vallon i wielu innych wybitnych intelektualistw. Niewiele to jednak pomogo, Freinet musi opuci Saint-Paul - otrzymuje urlop zdrowotny. Ale nie opuci rodzimej Prowansji. Kosztem olbrzymich osobistych wyrzecze w latach 1934 - 1935 Freinet buduje w Vence wasn, niewielk "prywatn" szko. Dzieje tej szkoy, zwaszcza pierwsze lata jej istnienia, to pasmo niebywaych trudnoci, jakie trzeba byo pokona, by stworzy warunki i atmosfer sprzyjajc rozwojowi dzieci z najuboszych rodowisk, dzieci z rnymi dolegliwociami i zaburzeniami bd te tych, ktre przychodziy do szkoy z duym opnieniem w nauce. Pierwsze pionierskie lata istnienia oraz rozwoju szkoy opisaa w swojej ksice Eliza Freinet. Od pocztku istnienia szkoa w Vence stanowia twrcze laboratorium nie tylko dla Freineta i jego najbliszych wsppracownikw, lecz dla wielu osb przybywajcych z caego wiata. W latach trzydziestych Freinet rozwija dziaalno nie tylko pedagogiczn, ale i spoeczn. Wcza si w akcje Frontu Ludowego. Wraz z Romain Rollandem tworzy w 1935 roku Front Obrony Praw Dziecka (Le Front de l'Enfance). Jego dziaalno wymierzona midzy innymi przeciwko tendencjom faszyzowania kraju sprawia, e w 1940 roku, gdy Francja znalaza si pod okupacj. Freinet zosta aresztowany przez Niemcw i osadzony w obozie. Jego ona wraz z crk musiay uchodzi z Vence. W trudnych warunkach obozowych Freinet nie poddaje si, prowadzi oywion dziaalno owiatow i organizatorsk. W tych niesprzyjajcych warunkach zaczyna te pisa. Powstaj zarysy fundamentalnych dzie, stanowicych wykadni filozoficznych, psychologicznych i pedagogicznych podstaw koncepcji Nowoczesnej Szkoy - Wychowanie przez prac i Zarys psychologii stosowanej w wychowaniu. Po opuszczeniu obozu przycza si do ruchu oporu i kieruje tym ruchem w dolinie de Vallouise, na poudniu Francji.10

Po wojnie Freinet wraca do Vence. Budynki szkoy s zrujnowane. Trzeba wszystko uporzdkowa. W 1947 roku wznawia przerwan prac. Rozpoczyna si nowy okres niezwykle oywionej dziaalnoci - zarwno w szkole, jak i na terenie Spdzielni Nauczania wieckiego. Spdzielnia przechodzi rne koleje losu, a wreszcie stabilizuje si jako placwka wytwarzajca materiay i pomoce naukowe, natomiast zadania o charakterze cile pedagogicznym, koncepcyjne i programowe przejmuje Instytut Spdzielczy Nowoczesnej Szkoy, nowo powoane stowarzyszenie w 1948 roku. W dwa lata pniej na Kongresie w Nancy ogoszono Kart Nowoczesnej Szkoy, dokument formuujcy zaoenia ideowo-pedagogiczne ruchu freinetowskiego. W roku 1957 Freinet sta si inicjatorem utworzenia Midzynarodowej Federacji Ruchw Szkoy Nowoczesnej (FIMEM). Rozwija coraz szersz dziaalno. Nadal walczy o postp pedagogiczny. W czasie licznych spotka z nauczycielami w rnych zaktkach kraju szczegowo przedstawia zaoenia i moliwoci praktycznej realizacji Nowoczesnej Szkoy. Wyjanieniu tej zasadniczej kwestii su liczne nowe ksiki i artykuy. W tych latach publikuje Nowoczesn Szko Francusk, w ktrej to pracy wyoy najbardziej syntetycznie, najpeniej, a zarazem bardzo konkretnie i systematycznie podstawowe zaoenia i sposoby realizacji koncepcji Nowoczesnej Szkoy. Nastpne ksiki omawiaj poszczeglne specyficzne freinetowskie techniki nauczania. Dziaalno Freineta nie ustaje ani na chwil. Uczestniczy jeszcze w pracach XX Kongresu w roku 1965. Na Kongres w Perpignan w 1966 roku nie moe ju przyby, trawiony mierteln chorob. Szukajc rde koncepcji pedagogicznej Freineta, trzeba zwrci rwnie uwag na jego do osobliw filozofi yciow. Zazwyczaj okrela si t filozofi jako naturalistyczn, a jej twrc zalicza si do przedstawicieli naturalizmu pedagogicznego, wywodzcych swoje pogldy z rousseauizmu. Freinet nawizywa bardzo wyranie do tego nurtu spoeczno-filozoficznego,11

tak jak wielu postpowych mylicieli francuskich. Jednake jego naturalizm pedagogiczny ma jeszcze inne rda. Jego koncepcja wyrasta z codziennych przey i gboko utrwalonych obserwacji maego prowansalskiego pastuszka. Wyrasta z jego dowiadcze, ktre zdobywa w obcowaniu z przyrod, z prostymi ludmi i zwierztami. Z dowiadcze tych i towarzyszcych im przemyle wynikao gbokie przewiadczenie Freineta, e istniej proste, a zarazem wielkie, podstawowe i uniwersalne, odwieczne prawa ycia, ktre obejmuj swoim dziaaniem wszystkie bez wyjtku istoty ywe - zarwno zwierzta, jak i ludzi. Freinet bynajmniej nie utosamia procesu wychowania ludzi z procesem wychowania zwierzt. Jeeli Freinet wysuwa na kadym kroku postulat wychowania naturalnego, jeli zaleca stosowanie naturalnych metod nauczania, gdy przewiduje naturalne metody organizacji ycia klasy i szkoy - znaczy to, i pragnie, by we wszystkich poczynaniach skadajcych si na proces wychowania uwzgldnione zostay naturalne prawa rozwoju, naturalne reakcje i naturalne tendencje, wystpujce w zachowaniu wszystkich istot ywych. Jednoczenie zdaje sobie spraw, e istniej pewne zagadnienia specyficzne, charakteryzujce rozwj osobowoci ludzkiej. Szukajc odpowiedzi na pytanie, jakie s psychiczne mechanizmy rozwoju czowieka, Freinet dopracowa si oryginalnej koncepcji psychologicznej. Jest to psychologia wraliwoci na wiat. Freinet czerpa inspiracje z rnych rde - psychologii funkcjonalnej, psychoanalizy, intuicjonizmu - a jednoczenie swoje pogldy przedstawia w formie refleksji, wynikajcych z jego yciowych dowiadcze i wieloletnich przemyle. Zgodnie z jego koncepcj psychologiczn, poznawanie i opanowywanie rzeczywistoci otaczajcej czowieka dokonuje si nie tylko przez intelekt, ale i przez emocje oraz instynkty. Dokonuje si niejako ca osobowoci - w duej mierze intuicyjnie, drog staych poszukiwa i staego eksperymentowania.12

Tylko takie wewntrzne ogarnianie i wchanianie rzeczywistoci sprawia, i przenika ona w gb czowieka, ksztatuje jego inteligencj, postawy, osobowo, wpywa na zachowanie. Szukanie po omacku, czyli tzw. tatonnement experimental, stanowi centralne pojcie w psychologicznej koncepcji Freineta. Powoduje ono doniose konsekwencje pedagogiczne. W interpretacji Freineta jest to uniwersalny mechanizm procesu uczenia si, przyswajania wiedzy, dochodzenia do prawdy. W ten wanie sposb - dokonuje si rozwj czowieka od najmodszych lat. Z tych poszukiwa wyrastaj reguy i techniki ycia, lece u podstaw zachowania ludzkiego. Wedug Freineta nie ma innej drogi zdobycia wiedzy yciowej, jak tylko rozpoczynanie od bardzo prostych dowiadcze czynionych po omacku - ju w fazie wczesnego dziecistwa, by potem - na dalszych etapach rozwoju - wznie si na poziom dowiadcze zdobywanych w sposb bardziej metodyczny i naukowy, zawsze jednak przeniknity intuicj, wyczuciem, szukaniem po omacku. Tylko taka wiedza - ywa, zdobywana i przeywana - staje si czynnikiem rozwoju osobowoci, wpywa na mylenie i dziaanie ludzkie. Freinet analizujc cykl rozwojowy jednostki ludzkiej, wskazujc, jakie czynniki i sytuacje mog zakca ten rozwj, a jakie przyczyniaj si do wzmocnienia potencjau yciowego czowieka, wyodrbnia trzy naturalne fazy rozwoju psychicznego, ktre trzeba uwzgldnia nie tylko w pracy z kad jednostk, ale i wwczas, gdy konstruuje si system owiatowo-wychowawczy: I faza - szukanie po omacku - obejmuje gwnie okres od narodzin dziecka do pocztkw wczesnej edukacji szkolnej. II faza - tzw. urzdzanie si (arrangement) w otaczajcym wiecie dziecko, majc ju pewien zasb dowiadcze, zaczyna po swojemu porzdkowa teren swojego ycia i dziaania. III faza - gdy dominuje zabawa-praca, a potem praca-zabawa, jest okresem dojrzewania jednostki do podstawowych zada yciowych i spoecznych.13

Majc na wzgldzie kolejne fazy rozwoju psychicznego dziecka, pedagogika powinna zmierza - zdaniem Freineta - do zachowania, a nawet wzmocnienia potencjau yciowego, jakim dysponuj dzieci, wanie tego potencjau, ktry jest zwalczany i w duej mierze niweczony przez tradycyjne metody pracy szkolnej4.3. Halina Semenowicz- pierwsza animatorka ruchu freinetowskiego w

Polsce Halina Helena Marta Semenowicz z domu Stoessel urodzia si 30 lipca 1910 roku w remie, w wojewdztwie wielkopolskim w rodzinie Wadysawa i Wiktorii Stoessel, z domu Tabaczyska. Jest wdow po Aleksandrze Semenowiczu, ktry zmar 5 stycznia 1947 roku. 3.1. Wyksztacenie Halina Semenowicz ukoczya: * Liceum im. Dbrwki w Poznaniu, w 1930 roku matura z uprawnieniami Wyszych Kursw Nauczycielskich, * Absolutorium na Wydziale Geografii Uniwersytetu Poznaskiego - rok 1934 * Wieczorowa Szkoa Jzykw Obcych "Ecole Polyglotte" w Liege - rok 1937 * Pastwowy Instytut Pedagogiki Specjalnej w Warszawie - rok 1957 * 2 lata studiw eksternistycznych na Wydziale Romanistyki Uniwersytetu Warszawskiego - 1960-1962 * Studia eksternistyczne na Wydziale Pedagogiki Uniwersytetu Warszawskiego, zakoczone magisterium u prof. B. Suchodolskiego 1964

4

Kociuszko M., na podstawie rozmw z H. Semenowicz, zaczerpnite ze strony internetowej Polskiego Towarzystwa Animatorw Pedagogiki Celestyn Freineta

14

*

Doktorat

Nauk

Humanistycznych

(pedagogika)

na

Uniwersytecie

Warszawskim u prof. B. Suchodolskiego 1968. Zna jzyki obce: jzyk francuski, angielski, niemiecki - biegle, w mowie i pimie. 3.2. Przebieg pracy zawodowej 1930-1970 1930-1934 - pierwsza praca w charakterze nauczycielki w szkole powszechnej Janiny Sulerzyskiej w Poznaniu. 1934-1940 - nauczycielka w szkoach dla dzieci polskich emigrantw i organizatorka harcerstwa w Belgii. 1947 - powrt do kraju z dwjk maych dzieci (4 i 5 lat), do pracy nauczycielskiej, mieszkanie w szatni za sal teatraln szkoy TPD. 1947-1949 - praca w charakterze nauczycielki w Liceum Pedagogicznym i Szkole wicze TPD w Poznaniu, skd jednak z powodu braku mieszkania zmuszona bya wyjecha. 1949-1950 - kontynuowaa prac nauczycielsk, penia take funkcj kierownika pedagogicznego w Prewentorium przeciwgruliczym Bucze Harcerskie koo Cieszyna. 1950-1952 Pozna. 1952-1955 - kierowniczka szkoy w Prewentorium przeciwgruliczym w widrze oraz kierownik pedagogiczny Zespou Sanatoriw i Prewentoriw wojewdztwa warszawskiego. 1955-1970 - obja kierownictwo szkoy, penic jednoczenie funkcj kierownika pedagogicznego w Sanatorium przeciwgruliczym w Otwocku. 1958-1969 - w tym czasie zwizaa si z Pastwowym Instytutem Pedagogiki Specjalnej w Warszawie, ktrego twrczyni bya prof. Maria15

-

powrcia

do

Poznania,

by

uczy

w

Liceum

Oglnoksztaccym TPD i ponownie ze wzgldu na brak mieszkania opucia

Grzegorzewska, tam wykadaa metodyk nauczania dla studentw studiw zaocznych z dziau przewlekle chorych. 1970 - przesza na emerytur. 3.3. Dziaalno spoeczna Od najwczeniejszych lat bya czowiekiem bardzo aktywnym, pracowitym, twrczym, co w pierwszym rzdzie zaprowadzio j do harcerstwa. 3.3.1. Dziaalnoc przed II wojna wiatow * Prowadzia w Poznaniu dwie druyny harcerskie, braa udzia w obozach szkoleniowych dla druynowych i podharcmistrzy w Poznaniu oraz w obozach roboczych przy budowie cisowego Dworku w Sromowcach koo Czorsztyna (dzieo Olgi Makowskiej). * Pracowaa w Akademickim Kole Harcerskim przy Uniwersytecie Poznaskim. * Wyjedaa w charakterze tumaczki na obozy zagraniczne: Zlot Skautw Wodnych w Kocierzynie (1930), Jamboree w Godole na Wgrzech (1933), Zlot Skautw Sowiaskich w Pradze, Midzynarodowy Obz w Oxon koo Oxfordu w Anglii (1929). * Od 1934 do listopada 1939 roku organizowaa i w charakterze komendantki Chorgwi kierowaa harcerstwem eskim w Belgii. 3.3.2. Dziaalno po II wojnie wiatowej * Od wrzenia do grudnia 1939 dziaaa wrd Polonii Belgijskiej, zajmowaa si werbowaniem ochotnikw do powstajcej we Francji Armii Polskiej. Praca bya tajna, bo Belgia zachowaa neutralno. Ostrzeona przez pracownika

16

konsulatu niemieckiego, e grozi jej aresztowanie, wyjechaa do Francji w listopadzie 1939 roku. * Od grudnia 1939 roku do koca wojny penia rne suby pielgniarki w PCK, czniczki, wietliczanki, nauczycielki w "obozach pracy", pracowaa w schroniskach dla zdemobilizowanych wojskowych i w szpitalu polowym, a po zajciu caej Francji bya pielgniark we Francuskim Ruchu Oporu w departamencie Gers. * W latach 1946-1947 bya jeszcze w Paryu, pracowaa jako nauczycielka, zatrudniona w Ambasadzie Polskiej. Potem wrcia do kraju. * W rodzinnym Poznaniu od 1950 do 1952 kierowaa sekcj klas modszych w Orodku Metodycznym. * Przeniosa si na teren wojewdztwa warszawskiego i zwizaa z placwkami dla dzieci przewlekle chorych. W latach 1953-1954 zorganizowaa i przeprowadzia kurs dla wychowawcw Suby Zdrowia, celem uzyskania przez nich kwalifikacji. Uczestniczyo 60 osb, a wszyscy wykadowcy pracowali spoecznie. * W 1955 zostaa radn Wojewdzkiej Rady Narodowej w Warszawie, przewodniczca Komisji Owiaty, penia t rol do 1957 roku. * Jako osoba dobrze znajca jzyki podczas Midzynarodowego Festiwalu Modziey w Warszawie w roku 1955 pracowaa jako tumacz. * Tumaczem bya rwnie w czasie FISE, czyli Midzynarodowego Kongresu Zwizkw Nauczycielskich w 1957 roku. Wtedy zetkna si po raz pierwszy z francuskim ruchem freinetowskim. * W 1958 roku miaa wykady na Kursie Polonii zagranicznej w Pocku. * Wsppracujc z Pastwowym Instytutem Pedagogiki Specjalnej, bya w latach 1958-1963 czonkiem Kolegium Redakcyjnego czasopisma "Szkoa Specjalna". * W roku 1967 podczas dwutygodniowej podry po Polsce "Grupy Roboczej ONZ do spraw elektryfikacji wsi" pracowaa jako tumaczka z jzyka17

francuskiego. * W latach 1976-1980 penia funkcj awnika w Powiatowym Sdzie w Otwocku. Wrd tych wszystkich spraw i rnorodnych zaj najwaniejsza zawsze bya szkoa, szczeglnie wtedy, kiedy dokonaa wyboru pedagogiki Freineta i stwierdzia, e oto trafia na swoj waciw ciek. Pierwsze wiadomoci i pedagogice Celestyna Freineta pojawiy si w polskiej prasie pedagogicznej w 1957 roku. W sierpniu tego samego roku odbywa si w Warszawie midzynarodowy Kongres FISE (Midzynarodowa Federacja Zwizkw Nauczycielskich). Halina Semenowicz penia tam rol tumaczki i opiekunki grupy francuskojzycznej, w ktrej byli delegaci Ecole Moderne Francaise, Paulette Quarante i Fernand Deleam. Ich zapa i opowiadania o szkole technik C. Freineta, w ktrej dzieci s partnerami nauczyciela, a wychowawca nie jest mentorem, lecz animatorem i doradc w realizacji twrczych dziaa uczniw, a take urzdzona wystawa prac Freineta, czasopism, biblioteczki pracy, malarstwa dzieci i rnych rodkw dydaktycznych przekonay J, e ta koncepcja pedagogiczna jest wanie tym, czego od lat poszukiwaa. To, co prezentowali sob nauczyciele, zwolennicy pedagogiki Celestyna Freineta harmonijnie splatao si z Jej dowiadczeniami wyniesionymi z harcerstwa. Od pocztku roku szkolnego 1957/58 rozpocz si w kierowanej przeze Ni szkole sanatoryjnej w Otwocku, gdzie w owym czasie byo okoo 300 uczniw, swoisty eksperyment, w ktrym brao udzia wraz z Halin Semenowicz pi osb, nauczycielek nauczania pocztkowego. Ta grupa, pod kierunkiem swej kierowniczki i przy jej pomocy, rozpocza korespondencj z nauczycielami z Francji, Paulette Quarante i Fernandem Deleam. Podja prb stosowania w klasach I-IV swobodnego tekstu, a potem obszar zainteresowa poszerza si - planowanie i ocenianie pracy z udziaem dzieci, swobodna

18

twrczo plastyczna i dalszy rozwj korespondencji ze szkoami francuskimi i polskimi. Halina Semenowicz nawizaa bezporedni kontakt korespondencyjny z Celestynem Freinet, wkrtce nastpia oywiona wymiana listw. Freinet przesya nie tylko wskazwki i rady, ale rwnie swoje ksiki, zwaszcza podstawow prac "Ecole Moderne Francaise". Bya jedyn osob znajc jzyk francuski, tote do jej czynnoci doda musiaa tumaczenia korespondencji i materiaw rdowych dla koleanek, z ktrymi wsplnie staraa si dostosowa zdobyte informacje do wymaga szkoy polskiej. Wiosn 1958 roku wzia udzia w XIV Kongresie Ecole Moderne w Paryu. Zobaczenie pracy kilku szk i przedszkoli freinetowskich, a zwaszcza osobiste spotkanie z Celestynem Freinetem przyczynio si nie tylko do peniejszego zrozumienia jego koncepcji pedagogicznej, ale rwnie przekonao J, e eksperyment otwocki kroczy waciw drog. W kocu roku 1958 ukaza si pierwszy numer gazetki szkolnej, nazwanej z wyboru dzieci "Syrenk", ktra opieraa si na swobodnych tekstach i swobodnym malarstwie dzieci i bya wydawana przez wiele lat. Wkrtce po 1959 roku grono nauczycieli, stosujcych wybrane techniki Freineta rwnie w klasach starszych, poszerzyo si. Opracowano szereg pomocy dydaktycznych, takich jak teczki materiaw rdowych, zestawy biblioteczek klasowych, fiszki do samodzielnych wicze z ortografii i gramatyki. Sanatoryjna szkoa osigaa dobre wyniki, uczniowie koczc j zdawali bez problemw egzaminy do szk rednich. Na pocztku lat szedziesitych Pani Halina odbya sta w szkole Freineta w Vence. Po wizytacji w 1967 roku Kuratorium Okrgu Szkolnego Warszawskiego przyznao tytu "Szkoy wiodcej" w upowszechnianiu pedagogiki Freineta. To bya niewtpliwa zasuga samej Haliny Semenowicz, jej sukces.19

W tym czasie ukazaa si Jej pierwsza ksika: "Nowoczesna Szkoa Francuska Technik Freineta, Warszawa 1966, Nasza Ksigarnia. W czasopismach pedagogicznych publikowano artykuy o pedagogice Freineta. To budzio due zainteresowanie w krgach owiatowych. Do szkoy w Otwocku zaczli przybywa liczni przedstawiciele nadzoru pedagogicznego, orodkw metodycznych oraz studenci wydziaw pedagogiki z caego kraju. Dr Halina Semenowicz przyjmowaa zainteresowanych nauczycieli w szkole, dawaa wykady na spotkaniach, kursach, seminariach i konferencjach w rnych stronach Polski - np. w omy, Katowicach, Zotoryi, Radomiu, Poznaniu, Jeleniej Grze, Wabrzychu, Wrocawiu, Gdasku i innych miejscach. Propagowaa koncepcj pedagogiczn Celestyna Freineta od 1957 roku przez cay czas swojej pracy zawodowej i pniej, gdy ju jako emerytowana przewodzia nieformalnemu ruchowi pedagogicznemu, ktry skupia entuzjastw i sympatykw tej pedagogiki. W poowie lat szedziesitych powsta w Warszawie niewielki, nieformalny zesp zwolennikw pedagogiki Freineta. Pocztkowo skada si z 12 osb, reprezentujcych rne rodowiska owiatowe, od przedszkola do uniwersytetu. Byli to: prof. A. Lewin z Instytutu Bada Pedagogicznych, Jzef Szedny, dyrektor Centralnego Orodka Metodycznego, Maria akowa, wizytator z Ministerstwa Owiaty, Lech Czerwiski z Kuratorium, Maria Zicina z Uniwersytetu Warszawskiego, Ewa Morus, kierownik szkoy w Umiastowie, Wadysawa Bachowicz, Maria Pawowska, Maria Marek, nauczycielki ze szkoy sanatoryjnej w Otwocku, Anna Matczak, nauczycielka przedszkola i Halina Semenowicz, organizator zespou. Ta maa grupa przyja nazw: "Komitet upowszechniania pedagogiki Freineta w Polsce". Bez lokalu, bez adnej pomocy materialnej, oywieni jedynie zapaem i chci unowoczenienia szkoy polskiej, spotykali si raz w miesicu na pitrze kawiarni "Nowy wiat" w Warszawie, aby dowiedzie si

20

jak najwicej o koncepcji pedagogicznej Freineta, wykorzystujc jego prace oraz czasopisma dostarczane bezpatnie z Centrali Ecole Moderne w Cannes. Zajmowano si rwnie sposobami upowszechniania technik Freineta w caym kraju oraz dostosowaniem rodkw dydaktycznych do realizacji obowizujcych w Polsce programw nauczania. Kady z uczestnikw wnosi co do wsplnego dziea zgodnie ze swoimi dowiadczeniami i moliwociami. I tak na przykad pan Szedny, dyrektor Centralnego Orodka Doskonalenia Nauczycieli, zorganizowa w 1968 roku dwutygodniowy wakacyjny kurs w Miedzeszynie dla 80 nauczycieli klas I-IV z caej Polski. Celem kursu byo zapoznanie uczestnikw z pedagogiczn koncepcj Freineta i sposobami jej wdraania. Gwnym wykadowc bya oczywicie dr Halina Semenowicz. Efektem kursu byo powstanie w kilku rejonach Polski zespow nauczycieli prbujcych stosowa w swoich klasach wybrane techniki Freineta. Animatorzy tych grup regionalnych utrzymywali bliski kontakt ze szko w Otwocku i z Komitetem Upowszechniania Pedagogiki Freineta stajc si w sposb naturalny jego czonkami. Z tej grupy wywodzi si znaczca cz obecnych liderek Stowarzyszenia. Z krgu pracownikw nauki, najwiksz pomoc i due osobiste zaangaowanie w upowszechnianie pedagogiki Freineta, okaza prof. Aleksander Lewin. W 1969 roku dziki prof. Lewinowi, Instytut Bada Pedagogicznych w Warszawie zorganizowa pierwsz w naszym kraju Oglnopolsk Konferencj Naukow na temat twrczoci Celestyna Freineta, ktra zgromadzia licznych przedstawicieli nadzoru pedagogicznego, orodkw metodycznych i dyrektorw szk i nauczycieli. Opis tego wanego wydarzenia przedstawia specjalny numer Biuletynu Pedagogicznego, zawierajcy bardzo cenne materiay, aktualne take dzisiaj dla wszystkich, ktrzy interesuj si pedagogik Freineta.

21

Pewn zasug w propagowaniu pedagogiki Freineta mia rwnie Wojewdzki Orodek Metodyczny w Rembertowie, ktrego dyrektorem bya Maria Marek (poprzednio nauczycielka szkoy w Otwocku). Orodek ten organizowa pod kierownictwem dr Haliny Semenowicz kursy przeznaczone dla nauczycieli z woj. warszawskiego, jak rwnie konferencje oglnopolskie, w ktrych uczestniczyli przedstawiciele Ecole Moderne z Francji, Roger Ueberschlag i Rene Linares. W roku 1971 Nasza Ksigarnia wydaa nastpn ksik dr Haliny Semenowicz - "Poetycka twrczo dziecka". I dzi bardzo poszukiwan pozycj, traktujc o swobodnej twrczoci dziecicej. Dekad lat siedemdziesitych mona uzna jako okres najintensywniejszego rozwoju Ruchu Freinetowskiego w Polsce. Przede wszystkim dotychczasowy Komitet Upowszechniania Pedagogiki Freineta w Polsce znalaz stae miejsce w Instytucie Pedagogiki przy Zakadzie Systemw Wychowania, ktrego kierownikiem by prof. Aleksander Lewin. Zmieniona zostaa te nazwa grupy na Zesp Animatorw Pedagogiki Freineta. Pani dr Halina Semenowicz, cho bya ju wtedy na emeryturze, zdwoia jakby swoje siy, pozostaa niekwestionowan liderk i autorytetem dla animatorw z caej Polski. Jej ksiki byy poszukiwane i chtnie czytane, inspiroway do innowacyjnej pracy coraz nowe krgi nauczycieli z rnych rodowisk. Natomiast patronat Instytutu Pedagogiki temu ruchowi, ktry dr Halina Semenowicz wywoaa - tak jak pierwszy kamyk porusza lawin przynosi niewymierne korzyci: * podnosi autorytet Zespou APF w oczach wadz owiatowych, Wychowania, wtedy te nawizana zostaa wsppraca z Zespoem Korczakowskim, dziaajcym przy Instytucie, * umoliwia powielanie materiaw metodycznych dla nauczycieli, * zapewnia stae miejsce spotka,

22

*

udostpnia

miejsce

na

przechowywanie

ksiek

i

czasopism

freinetowskich. Przyjcie Zespou Animatorw, kierowanego przez dr Semenowicz, do Instytutu rzutowao w konsekwencji na styl pracy tej nieformalnej przecie grupy. Plan dziaania Zespou APF musia odpowiada programowi naukowemu Zakadu Systemw Wychowawczych, a zatem zawiera pogbion analiz rnych elementw koncepcji pedagogicznej Freineta, opracowania zeszytw metodycznych dla nauczycieli, rejestrowanie prac doktorskich i magisterskich o tematyce freinetowskiej. Dotychczasowe spotkania zmieniy si w seminaria, co zreszt w niczym nie uszczuplio freinetowskiej, swobodnej atmosfery. Zazwyczaj w cigu roku odbyway si dwa spotkania seminaryjne w Warszawie i jedno, najczciej dwudniowe, w innym miecie. Bya to okazja do bezporedniego kontaktu z nauczycielami stosujcymi techniki Freineta lub chccymi si z t metod zapozna. Miejscowi animatorzy organizowali te imprezy z duym rozmachem, ogromnym nakadem pracy. Wszdzie towarzyszyy tym spotkaniom pikne wystawy prac dzieci, lekcje otwarte w rnych szkoach, ciekawe obrady plenarne, prace w komisjach problemowych i duo, duo radoci. W tym kontekcie najwikszym wydarzeniem lat siedemdziesitych byo wydanie przez Ossolineum pierwszej na wiecie antologii pism Celestyna Freineta. W roku 1976 wysza drukiem w wydawnictwie Ossolineum ksika: Celestyn Freinet O szko ludow. Pisma wybrane. Opracowanie A. Lewin i H. Semenowicz, tumaczenie H. Semenowicz. W tym samym roku odby si w Pocku RIDEF, czyli midzynarodowe spotkanie nauczycieli freinetowcw. Licznie przybyli do Polski freinetowcy z 14 krajw. W przygotowaniu merytorycznej strony tego przedsiwzicia dr Halina Semenowicz miaa wiodcy udzia.

23

Nie da si przeceni zasug pani dr Haliny Semenowicz dla rozwoju ruchu freinetowskiego w Polsce, ruchu nauczycieli autentycznie aktywnych, poszukujcych innowacyjnych form i metod pracy. W 1988 roku, podczas uroczystego seminarium w Warszawie, dr Halina Semenowicz przekazaa przewodnictwo ruchu animatorw pedagogiki Freineta mgr Zofii Napirkowskiej, z omy, ktra nadal przewodniczy obecnemu Stowarzyszeniu. Po transformacji ustrojowej stao si moliwe, by ten autentyczny oddolny ruch nauczycieli przeksztaci si w stowarzyszenie, czyli organizacj pozarzdow, ktrej istnienie i rozwj opiera si na dziaaniu wolontariuszy. Pani dr Semenowicz - w rodowisku freinetowcw niezmiennie zwana po prostu Halin - marzya o takim rozwoju spraw i to marzenie si spenio. Polskie Stowarzyszenie Animatorw Pedagogiki Celestyna Freineta zostao zarejestrowane w czerwcu 1992 roku. Na jego I Walnym Zjedzie wygosia znaczcy referat pt. "Nauczyciel - freinetowiec". Przez cae lata oddziaywanie Jej osobowoci oraz jasna, naturalna, interpretacja pedagogiki Freineta przycigay do Stowarzyszenia liczne grupy nowych nauczycieli, niezalenie od wieku, zawsze modych duchem. Tak jak nasza Pierwsza Animatorka. Dr Halina Semenowicz i prof. Lewin pozostaj najwaniejszymi animatorami w polskim ruchu freinetowskim, s staymi konsultantami i honorowymi czonkami Polskiego Stowarzyszenia Animatorw Pedagogiki C. Freineta, yczliwymi recenzentami dziaalnoci Stowarzyszenia i, po prostu, przyjacimi modszych animatorw. Dr Halina Semenowicz bya w swoim yciu zawodowym i spoecznym nagradzana i wyrniana. Tu warto wspomnie o dwu takich faktach: * W roku 1937 otrzymaa jako jeszcze zupenie moda osoba organizatorka harcerstwa - Srebrny Krzy Zasugi. Miao to miejsce w Brukseli.

24

* Natomiast w roku 1996, w Otwocku, w dniu uroczystoci 50-lecia jej dawnej sanatoryjnej szkoy, a od 1991 roku noszcej imi Celestyna Freineta, pani Halina za caoksztat swojej pracy otrzymaa Nagrod I-go stopnia Ministra Edukacji Narodowej5.

4. Pedagogika Celestyna Freineta Pochodzi z biednej, chopskiej rodziny. I to rodowisko przyrodnicze i ludzkie okrelio jego stosunek do podstawowych zagadnie spoecznych, filozoficznych i pedagogicznych. Od starszych braci, dziadkw, pasterzy przejmowa mdro yciow, na ktr skaday si obserwacje i dowiadczenia wielu generacji. Dlatego swoje pogldy pedagogiczne tzw. zdrowego rozsdku zatytuowa Gawdy Mateusza. Mateusz by autentyczn postaci, mdrcem, filozofem i poet wiejskim, z ktrym Freinet czsto rozmawia. W czasie pierwszej wojny wiatowej Celestyn Freinet zosta ciko ranny. Po dojciu do zdrowia podj prac nauczyciela. W 1920 roku zacz uczy w dwuklasowej , wiejskiej szkole. Freinet stwierdzi, e tradycyjne nauczanie nie budzio zainteresowania uczniw. Mody nauczyciel zaczyna, wic eksperymentowa, szuka innych, bardziej nowoczesnych metod nauczania i wychowania. Studiuje literatur pedagogiczn, koresponduje ze znanymi pedagogami, bierze udzia w kongresach nauczycieli nowatorw, w 1924 roku wyjeda do Zwizku Radzieckiego i wraca zafascynowany t pedagogik. Pierwsz nowoci, ktr wprowadzi w szkole byo zaoenie w 1926 roku szkolnej drukarni. Umoliwio mu to wprowadzenie nastpnych innowacyjnych technik nauczania. Nie zawsze jednak udaje mu si realizowa swoje idee, gdy napotyka sprzeciw rodzicw i wadz. Dlatego w 1934 roku zaoy prywatn szko, w ktrej zacz stosowa5

Kociuszko M., na podstawie rozmw z H. Semenowicz, zaczerpnite ze strony internetowej Polskiego Towarzystwa Animatorw Pedagogiki Celestyn Freineta

25

nowe idee pedagogiczne, opracowane przez siebie. Celestyn Freinet uwaa, e pedagogika nie jest czym staym, niezmiennym, lecz jej celem powinno by tworzenie warunkw dla rozwoju dziecka. 4.1. Zaoenia pedagogiki Freineta1. Nie ma podziau na dydaktyk i wychowanie, 2. Szkoa nie moe selekcjonowa dzieci na lepsze i gorsze, lecz powinna

pracowa z dziemi o rnych moliwociach intelektualnych,3. W pracy pedagogicznej najwaniejszy jest rozwj osobowoci kadego

dziecka,4. Pedagogika oparta jest na prawach dziecka, szacunku dla jego osoby,

potrzeb i de,5. W rozwoju zawodowym nauczyciela wana jest wymiana dowiadcze, 6. Zaoenia pedagogiczne realizowane s za pomoc TECHNIK, ktre

uatwiaj prac nauczyciela. Celestyn Freinet zrezygnowa z tradycyjnych metod nauczania. Odrzuca on ocen, konwencj podrcznika, uwzgldnia indywidualne tempo pracy. Inny jest sposb zdobywania wiedzy przez ucznia. Freinet szczegln uwag zwraca na rozwj samorzdnoci, czyli prac w maych grupach. Samorzdno dzieci stanowi podstaw wychowania. Jej form jest tzw. spdzielnia szkolna. Dzieci organizuj wszystkie dziedziny i rodzaje dziaalnoci w szkole. Pracuj nie w klasach, lecz w pracowniach wyposaonych w materiay i pomoce ksztacce, odpowiednio poklasyfikowane i dostpne w kadej chwili. Uczniowie sami okrelaj zadania do wykonania na cay tydzie, wyznaczaj osoby odpowiedzialne, dokumentuj prac. Na koniec tygodnia nastpuje samoocena i ocena pracy. Ma ona charakter graficzny. Zamiast ocen dzieci uzyskuj sprawnoci i dyplomy. Taki sposb oceniania wysikw dzieci sprawia, e znika niezdrowa rywalizacja, a kade dziecko moe zdoby sprawno intelektualn lub manualn zgodnie ze swoim wyborem. Dlatego te inna jest rola nauczyciela26

w klasie. Musi on przezwyciy w sobie postaw dogmatyczn, autorytarn, narzucajc, aby wej midzy uczniw, by razem z nimi pracowa i szuka rozwiza. Wychowawca ma inspirowa, regulowa i pomaga. TECHNIKI, ktre opracowa Freinet s podstaw jego pedagogiki. 1. Technika swobodnego tekstu. 2. Fiszki autokreatywne. 3. Korespondencja midzyszkolna. 4. Gazetka szkolna.5. Swobodna

ekspresja

plastyczna,

muzyczna

i

teatralna.

Stanowi ona punkt wyjcia nauczania rnych przedmiotw szkolnych. Akt twrczy ma charakter indywidualny, ale omawiany jest w grupie. Swobodna ekspresja pozwala nauczycielowi lepiej pozna ucznia, zrozumie go i pomc mu, gdy zachodzi taka potrzeba. Dziki swobodnej ekspresji przestaje istnie rozdwik midzy tym, co dziecko chce wyrazi, a co wyraa pod presj, e "tak trzeba, tak wypada".6. Dowiadczenia poszukujce. Stosowane s zwaszcza w rodowisku

spoeczno - przyrodniczym. Jest to droga do samodzielnego zgbiania matematyki, przyrody, historii czy geografii. Ma ono charakter wielokrotnych prb uwieczonych sukcesem. Pozostawiaj one w wiadomoci dziecka doznane wraenia zmysowe i drog posugiwania si nimi w sposb celowy i zamierzony. Jest to wychodzenie poza dostarczane informacje, dziaanie niekonwencjonalne i niestandardowe. W swojej pracy pedagogicznej stosuj niektre techniki, ktre chciaabym omwi. 4.2. Technika swobodnego tekstu Ma na celu ksztacenie umiejtno poprawnego wypowiadania swoich myli, wrae i przey. Oto kolejno pracy: 1. Najpierw nauczyciel z uczniami ustala temat wypracowania.27

2. Nastpnie dzieci pisz indywidualnie tekst na kartkach. 3. W maych grupach dzieci prezentuj swoje teksty i wybieraj ich zdaniem najlepszy. 4. Autor wybranego tekstu czyta gono swj tekst na forum klasy. Jeeli klas jest maa liczebnie wszystkie dzieci prezentuj swoje prace. 5. Uczniowie gosuj, ktry tekst najbardziej im si podoba i uzasadniaj swj wybr. 6. Wybrany tekst jest przepisany na tablicy. 7. Tekst jest poprawiany jzykowo, usuwane s bdy ortograficzne, gramatyczne, interpunkcyjne. Dziki temu uczniowie powtarzaj zasady pisowni.8. Tekst

jest

wzbogacany.

Dodawane

s

okrelenia,

wyrazy

bliskoznaczne, metafory. Zdania s skracane lub rozwijane. Autor tekstu musi wyrazi zgod na dokonanie zmian. 9. Pozostae teksty nauczyciel poprawia i omawia z uczniami. W tej technice wystpuj wszystkie rodzaje wicze: w mwieniu, pisaniu, pisaniu z pamici, czytaniu gonym i cichym ze zrozumieniem, sownikowe, gramatyczne, ortograficzne, nauki o jzyku, wiedzy o literaturze. Teksty te mog by wykorzystane w korespondencji midzyszkolnej lub w gazetkach. 4.2.1. Istota swobodnego tekstu Swobodny tekst jest to wolna od jakiegokolwiek narzucania tematu czy formy, pisemna wypowied dziecka. Jest swobodna i umotywowana, stanowi punkt wyjcia i orodek pracy szkolnej. Najkorzystniejsza sytuacja do jego napisania wystpi wwczas, gdy: a) dziecko samo zapragnie wyrazi pirem czy rysunkiem to, co czuje, to co je interesuje,28

b) odczuje potrzeb wypowiedzenia, aby porozumie si z innymi dziemi, podzieli si z bliskimi swoimi pragnieniami i radociami, c) zdecyduje si zakomunikowa dorosym swoje wtpliwoci, przedstawi im swoje prawa i denia. Nie moe by on tylko dodatkiem do pracy szkolnej, ale jej punktem wyjcia i jej orodkiem. Chodzi tutaj, aby zajcia swobodnego tekstu nie ograniczay si do napisania, przeczytania i opracowania swobodnych tekstw, ale aby zainteresowania dzieci wyraone w ekspresji werbalnej czy plastycznej nadal kontynuowa w organizowanych zajciach - rnorodne wiczenia jzykowe, wiczenia w wyrazistym czytaniu, materia do opracowania scenariusza inscenizacja, rdo ekspresji plastycznej, muzycznej, inspiracja do poszukiwania, odkrywania informacji z rnych dziedzin wiedzy.

4.2.2. Rodzaje swobodnego tekstu

1. Swobodny tekst mwiony- tworz go dzieci, ktre nie potrafi zapisa swoich myli za pomoc pisma. Swobodne wypowiedzenia mona nagra na tam magnetofonow, a potem odtworzy, wybra najciekawsze, wydrukowa. 2. Swobodny tekst pisany. W zajciach prowadzonych t technik wyrnia si kilka etapw:a) Pisanie swobodnego tekstu- dziecko pisze to, co ma ochot przekaza

najbliszemu

otoczeniu:

przyjacioom,

kolegom,

rodzicom,

nauczycielom, ssiadom, przyrodzie. Pisze w domu lub w klasie podczas swobodnych zaj, samodzielnie lub z pomoc nauczyciela. Skd w praktyce szkolnej obserwuje si trosk nauczyciela o wytworzenie sytuacji, w ktrej dziecko czuoby autentyczn potrzeb wypowiedzenia si. Moe ona ujawni si, na przykad: podczas29

ogldania

pamitek

z

wakacji,

porzdkowania

eksponatw

przyniesionych z jesiennej wycieczki do parku, do lasu, do sadu, na pole, tworzenia scenek rodzajowych z figur wykonanych z jesiennych owocw, przegldania pisemek dziecicych, organizowania wystawy prac plastycznych- efektw ekspresji uczniw, przey zwizanych z ekspresj muzyczn, obserwacji przyrodniczych, indywidualnych kontaktw ze wiatem rolin i zwierzt itp. b) Wybr swobodnego tekstu- wybr moe mie rny przebieg w zalenoci od wieku dzieci, ich sprawnoci jzykowej: - uczniowie odczytuj swoje teksty caej klasie, a nauczyciel lub jeden z uczniw zapisuje na tablicy tytuy prac, po czym nastpuje wybr najciekawszej, najbardziej interesujcej przez podniesienie rki, - czytanie i wybr tekstu odbywa si w grupach, najlepiej w trzy lub czteroosobowych, w wyniku ktrego kady zesp przedstawia jeden tekst. Poprzez gosowanie przez ca klas , wybiera si ten, ktry si najbardziej podoba, - zesp po wybraniu i przedstawieniu caej klasie swojego tekstu, opracowuje go rwnie w zespole, a potem drukuje.c) Opracowanie tekstu- swobodny tekst (wybrany przez uczniw) zostaje

zapisany na tablicy, po czym nastpuje korekta, celem ktrej jest doprowadzenie tekstu do postaci poprawnej jzykowo, bogatej i ywej. wiczenia jzykowe zwizane z korekt swobodnego tekstu rni si od wicze proponowanych przez podrczniki, poniewa maj charakter naturalny, s zawsze rodkiem do jasnego wypowiedzenia myli, ktre przekaza naley tak, aby by dobrze rozumianym przez adresatw swobodnego tekstu. Biorc pod uwag warto wicze zwizanych z opracowaniem tekstu dla pobudzenia mylenia i rozwoju jzyka dziecka, C. Freinet stawia inny szereg wymaga:

30

okrela

stopie

ingerencji

nauczyciela

w

tekst

dziecicy-

przestrzega przed zbytni ingerencj, ktra moe zdeformowa myli dziecka, charakteryzuje postaw nauczyciela (wyzwalajcy aktywno i pomysowo dzieci, akceptujcy samodzielno mylenia, a nawet krytyk), wskazuje trzy zasadnicze grupy wicze, ktre pozwalaj tekstu bdy i niejasnoci, udoskonali tekst, wyszukiwa i usun z

jasno i piknie wyrazi myl autora: -analiza tekstu ze wzgldu na poprawno wyrazw i zwrotw, -analiza tekstu ze wzgldu na kompozycj wypowiedzi i budow kolejnych zda, -wiczenia uwzgldniajce dokadno i precyzj jzyka. Technika swobodnego tekstu pozwala realizowa wane zadania

dydaktyczne, ksztacce i wychowawcze: - stanowi podstaw do nauki czytania i pisania metod naturaln, - sprzyja pobudzaniu jzyka dziecka w zakresie rnych funkcji: komunikacyjnej i reprezentacyjnej, jak rwnie ekspresyjnej i impresyjnej, - umoliwia scalenie ksztacenia jzyka z nauk o nim, - pobudza mylenie twrcze i krytyczne, - wyzwala naturaln potrzeb tworzenia, inspiruje do nowych poszukiwa i dziaa. 4.3. Korespondencja midzyszkolna Uczniowie koresponduj z rwienikami z innej szkoy. Obejmuje ona gwnie LISTY. Dzieci poznaj zasady kompozycyjne pisania listw, uywania

31

wielkiej litery w zwrotach grzecznociowych. Oprcz tego dzieci mog wysya rysunki, gazetki szkolne i klasowe oraz ciekawe teksty wasne, krzywki, rebusy, zagadki. 4.4. Fiszki autokreatywne S to kartoniki z zadaniami dla uczniw i kartoniki z prawidowymi odpowiedziami. Zadania mog dotyczy wiadomoci gramatycznych lub tematyki lekcji. Kady ucze pracuje samodzielnie, bierze jedno zadanie i wykonuje je w specjalnym zeszycie. Po wykonaniu zadania ucze odnosi zadanie i bierze kartonik z prawidow odpowiedzi. Ucze sam sprawdza poprawno wykonania, poprawia bdy. Jest to nauka samokontroli. Nauczyciel nie ocenia i nie kontroluje uczniw. Fiszki mona wielokrotnie wykorzystywa, wzbogaca, zmienia przykady. Pedagogika Celestyna Freineta jest dzisiaj odkrywana na nowo jako przyjazna dla uczniw we wspczesnej szkole 5. Ucze i nauczyciel w szkole freinetowskiej Homo creator - czowiek twrca - to potencjalnie kade dziecko, bo moliwoci twrcze tkwi w kadym z nich. Przygotowanie ludzi do twrczej aktywnoci to gwne zadanie wspczesnej szkoy i systemu edukacji. Ksztacenie twrczych ludzi powinno rozpoczyna si bardzo wczenie, ju od pierwszych lat pobytu dziecka w szkole, a nawet ju od przedszkola. Nie zawsze jednak te moliwoci zostaj odkryte. Nauczyciele I etapu ksztacenia maj szczeglne pole manewru, gdy chodzi o rozbudzanie potrzeby tworzenia przez dzieci, o przekazywanie ich myli, pragnie i odczu. Wyobrani i postaw twrcz powinno rozwija si przede wszystkim w szkole. To wanie tutaj swoboda twrcza i niepohamowany impet twrczy mog znale swj najpeniejszy wyraz w postaci konkretnego wytworu dziecicego.32

Szkoa w rozumieniu francuskiego pedagoga C. Freineta jest wanym rodowiskiem pracy i ycia dziecka, stwarzajcym mu warunki aktywnoci twrczej, umoliwiajcym ujawnianie wasnej indywidualnoci i podmiotowoci. Nauczyciel wystpuje w roli arbitra, przeksztaca si w przyjaciela, partnera i pomocnika w odkrywaniu i kreowaniu indywidualnoci kadego z uczniw. Szkoa w takim rozumieniu jest bogatym rodowiskiem wychowawczym, ktra stwarza uczniowi szanse rozwoju i twrczej aktywnoci. Definicja twrczoci rozpatrywana jest zwykle w obrbie 4 kategorii: 1) twrczo jako proces 2) twrczo jako dzieo (wytwr)3) twrczo jako zesp zdolnoci (waciwoci) intelektualnych,

bd zesp cech osobowociowych 4) twrczo jako zesp stymulatorw spoecznych (spoeczny klimat uwarunkowa twrczych) Proces twrczy w rozumieniu S.Popka " trwa od momentu zakiekowania mglistego pomysu, a do ukoczenia pracy."6 Efektem procesu twrczego jest konkretny wytwr - dzieo. Definicje twrczoci koncentruj si wok jego cech, uznawanych za kryteria twrczoci. Najczciej wymieniane kryteria twrczoci to: nowo wytworu oryginalno stosowno przeksztacanie rzeczywistoci trwao oddziaywania i spoeczna warto utworu.

6

Popek S, Wybrane zagadnienia ksztacenia i wychowania dzieci i modziey, Lublin 1989

33

Kolejna grupa definicji eksponuje cechy charakteryzujce twrcw i utosamia twrcw z inteligencj, talentem lub uzdolnieniami specjalnymi. W kadej kategorii twrczoci istotn rol odgrywa aktywno (dziaanie, dynamika, energia, witalizm). Bez niej nie byoby oryginalnych i niepowtarzalnych wytworw, ktre wywouj zachwyt odbiorcw. Nie zaistniaby rwnie proces tworzenia i nie ujawniyby si istotne cechy osobowoci twrcy. Twrczo jest rozumiana rwnie jako aktywno, wynik, proces oraz jako mylenie twrcze. Mylenie twrcze stanowi si sprawcz dziaalnoci twrczej, dlatego jego rozwj i ksztatowanie jest jednym z zada edukacji. Twrczo za Pietrasiskim bdziemy rozumieli jako "aktywno przynoszc wytwory dotd nieznane, a zarazem spoecznie wartociowe.7 W przypadku dzieci i modziey mamy do czynienia zazwyczaj z twrczoci subiektywn, tzn. z wartociami nowymi jedynie dla jednostki, w odrnieniu do twrczoci obiektywnej, czyli nowej dla danego spoeczestwa, a nawet ludzkoci. Jeeli pojcie twrczoci odniesiemy do dzieci, to zauwaymy, e wikszo z nich nie posiada jeszcze wiedzy i umiejtnoci niezbdnych do tworzenia dzie uznawanych przez innych za nowe i spoecznie wartociowe. Mimo to chtnie podejmuj trud tworzenia, a efekty ich pracy zaskakuj niejedn osob. Ich wytwory s nowoci i odkryciem ich samych i dlatego posiadaj cenn warto. Dziecko w sposb naturalny jest twrc. Jego aktywno naley do sfery rozwoju i jest cakowicie zwrcona w kierunku budowania siebie. Dziki procesowi cigego wzrastania, zwrconego ku przyszoci, zaspokaja naturaln potrzeb biologiczn - dziaajc tworzy rzeczy niezwyke. Pierwsze przejawy twrczoci moemy zaobserwowa ju we wczesnym dziecistwie, kiedy pojawiaj si niezwyke metafory jzykowe, neologizmy,7

Pietrasiski Z., Mylenie twrcze, Warszawa, PZWS

34

oryginalne rysunki i kompozycje przestrzenne. Twrcze dzieci s czsto inicjatorami zabaw, przydzielaj role i rekwizyty, narzucaj innym wasny plan zabawy. Na twrcze zdolnoci dzieci decyduje wiele czynnikw. Jednym z nich jest inteligencja oraz oddziaywanie spoeczne. Wpyw rodowiska na ksztatowanie postawy twrczej jest bardzo wielki. Informuj o tym R. Gloton i C. Clero, ktrzy pojmuj postaw twrcz jako "dyspozycj do tworzenia, ktra w stanie potencjalnym istnieje u wszystkich ludzi w kadym wieku i uzaleniona jest od rodowiska spoeczno kulturalnego8. Rozwijaniu zdolnoci twrczych dzieci pomagaj lekcje twrczoci. Moemy je wplata w zaplanowane zajcia, bd wtedy "przerywnikami" lekcji. Warto jednak zaplanowa cae lekcje powicone temu zagadnieniu. Stymulowanie twrczej aktywnoci dziecka wymaga zdaniem uwzgldniania wielu zasad, a mianowicie: aby dziecko mogo twrczo dziaa musi mie odpowiednio zorganizowane rodowisko do dziaania, musi mie dostp do rnych materiaw oraz miejsce do realizowania pomysw zarwno swoich, jak i innych kolegw czy nauczyciela, musi mie swobod dziaania oraz konieczna jest pena akceptacja kadego dziecka. Stworzone przez nauczyciela sytuacje powinny by tak zaprojektowane i zorganizowane, aby daway dziecku poczucie bezpieczestwa, dostarczay nowych, ciekawych i przyjemnych przey. W pracy dydaktyczno - wychowawczej z pierwszoklasistami pomaga im si wej w nowe, trudne obowizki ucznia. Stosuje si metody wychowania i ksztacenia, ktre s kontynuacj dziaalnoci przedszkola. Jedn z nich jest zabawa. Zabawa to dziaalno o charakterze twrczym. W modszym wieku szkolnym8

wie

si

z

czynnociami

zespoowymi.

Dzieci

ucz si

wspdziaania w grupie, poszanowania okrelonych norm i regu orazGloton R,, Clero Cero., Twrcza aktywno dziecka, Warszawa WSiP

35

wsplnego planowania dziaa. Du popularnoci ciesz si rwnie zabawy i gry ruchowe z elementami rywalizacji oraz gry dydaktyczne opracowane w celach poznawczych. Kluczowym zagadnieniem w pedagogice Freineta jest swobodna twrczo uczniw, czego wyrazem s rne formy ekspresji artystycznej i praktycznej dzieci. Freinet by jednym z pierwszych pedagogw, ktrzy zwrcili uwag na ekspresj sown w postaci swobodnych tekstw, gazetki szkolnej, korespondencji midzyszkolnej, ywego teatru czy poezji. Istot wychowania preferowanego przez Freineta jest umoliwienie dzieciom zdobywania samodzielnych dowiadcze w toku rnorodnej dziaalnoci oraz przey wynikajcych z wasnego wysiku. Wtedy zrozumiej one sens pracy, jej warto i godno. W swej koncepcji wychowania duo uwagi powica samorzdnej organizacji ycia w klasie, gdy w trakcie wsplnego dziaania poszczeglni czonkowie zespou klasowe poznaj si nawzajem, ucz si wzajemnie pracowa, planowa, ocenia. W ten sposb ksztac swoj osobowo, ucz si wspgospodarowania, wspdecydowania i wspodpowiedzialnoci. Aby uatwi osiganie tych celw, Freinet wprowadzi nowe formy pracy szkolnej, ktre nazwa "technikami szkolnymi". Pojcie "technika" pochodzi z jzyka greckiego (tchne - sztuka, rzemioso) i oznacza "celowy, racjonalny, oparty na teorii sposb wykonywania prac w jakiej dziedzinie."9 Celestyn Freinet wprowadzi na miejsce metod szkoy tradycyjnej rnorodne zajcia pozwalajce uaktywni ucznia. Tradycyjne nauczanie podrcznikowe oparte na autorytecie nauczyciela zastpi nowymi formami pracy, ktre wanie nazwa "technikami szkolnymi." Freinet unika sformuowa takich jak "system", "metoda", gdy uwaa, e termin "metoda" jest podrzdny w stosunku do pojcia "technika". Technika

9

Szymczak M. (red.), Sownik jzyka polskiego. PWN, Warszawa 1984

36

obejmuje zarwno metod, jak i urzdzenia, narzdzia oraz ludzi, ktrzy umiej si nimi posugiwa. Dominujcymi akcentami realizacji frenetowskiej koncepcji pedagogicznej s trzy wane elementy: 1) Organizowanie dzieciom szerokich kontaktw z bliszym i dalszym rodowiskiem spoecznym, przyrodniczym, kulturalnym w celu rozbudzania ich zainteresowa i ciekawoci. 2) Eksperymentowanie,3)

dowiadczanie

poszukujce,

rozwizywanie

problemw w zakresie rnych przedmiotw. Rnorodne formy ekspresji artystycznej (malarstwa, rzeby, ceramiki, swobodnego taca, teatru, muzyki) z dominujc ekspresj sown (proz i poezj). Podstawow technik zdaniem Freineta jest drukarnia szkolna i zwizana z ni gazetka szkolna oparta na swobodnych tekstach dzieci. Tre swobodnych tekstw jest uwarunkowana przeyciami dziecka zwizanymi z jego yciem w rodowisku i ma charakter spoeczny. Swobodny tekst jest szczegln forma ekspresji sownej. Moe speni we wspczesnym wiecie wane zadania, takie jak: rozwija poczucie odpowiedzialnoci za wasne wypowiedzi i wyzwoli inwencj twrcz. Zabawa w "wierszowanie" jest lubian przez uczniw form pracy. Twrczo poetycka jest pewn odmian metody swobodnych tekstw. Podstaw dla tej dziaalnoci jest prawdziwa poezja. Jej znajomo powoduje, e dziecko nie uwiadamiajc sobie tego zaczyna posugiwa si metafor czy porwnaniem, szuka sw, ktre lepiej odzwierciedlaj stan wasnych uczy czy emocji. Praca redakcyjna pozwalaa dzieciom rozwija zainteresowania, wzbogaca sownictwo, doskonali rne formy wypowiedzi, rozbudza wyobrani. Dzieci staj si bardziej odpowiedzialne za to, co robi.37

Efekty dziecicej twrczoci poetyckiej - najciekawsze wiersze moich uczniw z klasy III:

W moim miecie jest szkoa Bardzo mieszna i wesoa. S tu sklepy, domy, bloki i dziaki. Jest te koci bardzo stary, Ktry zbiera swe pochway. Monika M.

Nasza klasa jest wesoa, Nasza pani te. Kady uczy si codziennie, eby ocen dobr mie. Adrian M., Karolina K.

Cho psocimy i nudzimy Kady lubi nas. Kady duy i may wie, e caa szkoa lubi ci. Martyna P., Anna M.

Moja maa Ojczyzna Jest kontynent na tym wiecie To Europa - czy wy wiecie? Stara tutaj jest tradycja Francja, Wochy, Litwa, Grecja. W Europie nad Batykiem Ley Polska wielkim szykiem. Pikne s tu pola, gry, Najpikniejsze s Mazury. Tu stolic jest Warszawa.

38

Herbem Orze - nasza sawa. Polska flaga biao - czerwona Jest tu ju przez wieki czczona. W Polsce jest region zatruty, Gdzie przemys, kopalnie i huty. To nasz lsk kochany, Gdzie kady tradycj jest przywizany. Agata S.

Jesienny koncert Tocz si licie dookoa A gromada dzieci woa. Hej, jesie kolorowe niesie licie, Ktre c si zocicie. Jarzbina w czerwone korale si stroi. Wierzba z kasztanowcem Piknego walczyka wykroi. Jaskki ju dawno odleciay, Ale przedtem dla wszystkich Ostatni koncert zapieway. Martyna P.

Zote licie ma jesie. W ogrodzie peno kwiatw niesie. Jesie, jesie mia Pragn aby jak najduej bya. Dzieci lubi jesie, Bo duo ciekawych rzeczy zawsze przyniesie. Anna M.

39

Surwka dobra czeka, Jak rwca rzeka. Mateusz K.

Mam jabka dwa i marchewki, Wic zrobi z nich pyszne saateczki. Marta M.

Mikoaju wity Bardzo lubi prezenty. My czekamy cay rok, eby do nas przyszed. Witasz dzieci prezentami, A my ciebie umiechami. Ty kochasz wszystkie dzieci, A my ciebie te kochamy. Martyna P.

Mikoaj przyjecha do nas 6 grudnia na saniach ze swoimi reniferami, aby wrczy wszystkim dzieciom paczki z cukierkami. Basia K.

Biaa i mrona, pikna i grona. Jasna, wesoa o bieli anioa. To zima nasza, to pora wasza. Drzewa s goe, a dzieci wesoe. Stawiaj bawana z samego rana. Daj do karmnika ptakom sonecznika., Aby ci wiosn wierkay radonie. Zima biaa jest i radosna,40

Ale lepsze lato jest, albo wiosna. Agata S.

Droga babciu moja mia, Chc by zdrowa zawsze bya I w tym Modym Nowym Roczku Tryskaa radoci. Chc by zawsze z umiechem na twarzy Pieka pyszne lukrowane ciasteczka, Aby Twoim wnukom umiechay si Zawsze mae usteczka. Anna M.

Lany Poniedziaek Dziewczyny od rana maluj jajka: Czerwone, te i zielone. Dla chopcw w Lany Poniedziaek Bd piknie ozdobione. Monika M.

Biay koszyk, a na nim peny koszyk Z kolorowymi pisankami. Jedne czerwone, drugie zielone, A na nich pikne wzorki wyrzebione. Wszystkie piknie ozdobione. Adrian M.

Co za dziwy? Ju soce mocniej grzeje, Ju nieg powoli topnieje. Czy wiesz co to za dziwy? To wiosna! To wiat nowy, prawdziwy.41

Ju kwiaty rozkwitaj, Ju ptaki na kach piewaj. Ju ycie si budzi, By sia zgod wrd ludzi. Marta M.

Kiedy wiosn wieci soce Umiechnite s wszystkie dzieci. Wiosn ycie ze snu wstaje Wszystkim rado z ycia daje. Ale lato jest gorce bardzo mocno wieci soce. Latem dzieci leniuchuj A rodzice ich pracuj. Kiedy urlop w lipcu maj To na wczasy wyjedaj. W lipcu i w sierpniu s wakacje. Kto to wymyli ten mia racj. W wakacje peno swobody Z ca rodzin chodzimy na lody. Na rowerze kady jedzie Gramy w pik po obiedzie. Take o tej porze roku Mama robi duo soku Kwitn kwiatki, jemy rne saatki. KOCHAM LATO - CO WY NA TO? Agata S.

42

6. Techniki Celestyna Freineta w codziennej pracy nauczyciela

Praca z uczniami w klasach I III jest jednolitym procesem poznawczy, ksztaccym i wychowawczym. Zadania dydaktyczno wychowawcze tego szczebla cile si splataj i przenikaj. Poznawanie, dziaanie i wyraanie przeywanych treci cz si ze sob. W zespole przedmiotw, jakie wchodz w zakres nauczania pocztkowego, szczeglna rol odgrywa jzyk ojczysty, gdy dobra jego znajomo i umiejtno posugiwania si nim w mowie, pimie i czytaniu jest warunkiem zdobywania wszelkiej wiedzy, zwizywania kontaktw z innymi ludmi, jest podstaw prawidowego mylenia i wypowiadania swych opinii, wtpliwoci i przey. Pierwszy etap edukacyjny, to ksztacenie zintegrowane w klasach I III. Spord wielu definicji integracji zainteresowaa mnie wg .Muszyskiej polega ona na: a. cznym ujmowaniu celw nauczania, wychowania i ksztacenia, b. na scalaniu treci i materiau nauczania oraz wychowania wok zintegrowanych jednostek tematycznych,c.

na tworzeniu jednolitych cigw sytuacyjnych dla dziaa dzieci i przey dzieci, a wg. H.Smoliskiej nauczanie integracyjne polega na tworzeniu dziecku warunkw do wszechstronnej dziaalnoci, skupione we wsplnym bloku tematycznym. Integracja polega na czeniu celw, treci, form realizacji rnych dziedzin10. Dziecko w nauczaniu zintegrowanym jest podmiotem i indywidualnoci.

Jest ono postrzegane jako niepowtarzalna cao, respektowane s jego10

Smoliska H., E. Filipiak, R. Chorn, Technika swobodnego tekstu z cyklu- Moje ja wobec pedagogiki C.

Freineta, Polskie Stowarzyszenie Animatorw pedagogiki C. Freineta. Warszawa 1995

43

indywidualne cechy, potrzeby, zdolnoci, zainteresowanie i tempo rozwoju. To indywidualne traktowanie dziecka jest moliwe dziki odpowiedniej sytuacji zadaniowej. Wielki pedagog C.Freinet uwzgldni rozwj dziecka, jego potrzeby i autentyczny sposb bycia. Kierujc si zasad indywidualizacji, jego podstawowe elementy pedagogiki to: swobodna ekspresja, metody naturalne, wychowanie przez prac. Ekspresja dziecka moe by wyzwalana w rnych dziedzinach ycia, a dla nauczyciela jest rdem poznawania uczniw. Praktyka szkolna, potrzeby wspczesnoci wykazay, e wymagania te nie s wystarczajce. Dzieci, ktre obecnie uczymy, to nie s ju te dzieci nawet sprzed 10 lat. Przychodzce obecnie do szkoy siedmiolatki wszystkim si interesuj, wiedz bardzo duo o otaczajcym wiecie, s bardzo spontaniczne. Projekt nowego programu nauczania wzi to pod uwag i stawia przed szko oraz uczniem nowe, wiksze wymagania. W programie integralnym ksztacenia polonistycznego I etapu dla klas I III czytamy midzy innymi: samorzutne i swobodne wielozadaniowe wypowiedzi nt. wydarze z ycia, dbao o poprawno i kultur mwienia. Szczegln uwag naley zwrci na ksztacenie wyrazistej, ywej mowy, rozwijanie i doskonalenie rnych form wypowiedzi, opanowanie biegoci w czytaniu ze zrozumieniem, wdraanie do samodzielnej pracy z ksik. Zwraca si uwag na ukadanie tekstw dowolnych, wiczenia w pisaniu przygotowujce do wicze w mwieniu, rozszerzenie i pogbienie wicze stylistycznych i skadniowych, cilejsze wizanie tekstw z yciem. W zrealizowaniu tych trudnych zada pomoe nam wprowadzenie do pracy technik Freineta chociaby niektrych jak: swobodny tekst, gazetka szkolna, korespondencja midzyszkolna. Nauczyciele, ktrzy ju od duszego czasu stosuj techniki Freineta stwierdzaj, e s one olbrzymi pomoc w podnoszeniu wynikw nauczania z jzyka polskiego, w rozwijaniu mowy dziecka, w rozwijaniu aktywnoci spoecznej uczniw, w ogle w rozwoju

44

osobowoci wychowankw. Freinet dostrzeg, e swobodne wypowiedzi dziecka s najlepszym rodkiem wiczenia twrczego jzyka dziecka11 Wprowadzenie lekcji swobodnego tekstu zmienia cakowicie oblicze klasy, bo uczniowie opowiadaj, opisuj swobodnie to co pragn przekaza swojemu otoczeniu lub korespondentom, co najbardziej je interesuje, o czym marz, czego pragn. Tre swobodnych tekstw jest uwarunkowana przeyciami dziecka w jego rodowisku i ma charakter spoeczny, bo dziecko pisze nie tylko to, co jest interesujce dla niego samego, ale przede wszystkim to, co jego zdaniem mogoby w jego mylach, obserwacjach, uczuciach i czynnociach zainteresowa jego kolegw, rodzicw czy korespondentw. Kade opowiadanie dziecka ma szanse, e zostanie wybrane i opublikowane w gazetce po wsplnym poprawieniu treci pod wzgldem rzeczowym, stylistycznym, gramatycznym i ortograficznym. Moment wsplnej korekty utworu ma olbrzymie znaczenie poznawcze, ksztacce i wychowawcze. Stwarza naturaln okazj do utrwalenia i pogbienia wiadomoci z gramatyki i ortografii, wzbogacenia sownictwa ucznia, poszerzenia lub pogbienia wiadomoci dzieci zwizanych z treci utworu. W trakcie uzasadniania wyboru tekstu dzieci ucz si nie tylko swobodnego i poprawnego wyraania swej myli, ale rwnie ucz si krytycyzmu. Poza tym przyswajaj sobie takie zwroty jak: myl, sdz, uwaam, poniewa, gdy, naleaoby, chciabym doda, uzupeni itp. Czsto wybrany tekst zawiera problem, ktry trzeba rozwiza. To stwarza okazj do poszukiwania drg rozwizania w rnych rdach, co znowu poszerza wiadomoci dziecka, rozwija jego aktywno, uczy posugiwania si encyklopedi, sownikiem, rozmowy z ludmi dorosymi, czyli uczy dziecko samodzielnoci uczenia si. Czsto wybrany tekst jest porwnywalny z utworem literackim, gdy porusza to samo zagadnienie. Wwczas dzieci widz w jak11

Freinet C., Niezmienne prawdy pedagogiczne, Polskie Stowarzyszenie Animatorw Pedagogiki C. Freineta. Otwock 1993

45

rny sposb jzyk polski moe opisa identyczne sceny, przedstawi podobne sytuacje, wywoa zblione nastroje, namalowa portrety ludzi i zwierzt, opisa pikno przyrody. Dziecko naturalnie wzbogaca i ksztatuje swj jzyk wyrabia wraliwo na jego pikno. Swobodne teksty rwnie w sposb naturalny przyczyniaj si do nawizania korespondencji z inn klas lub szko. Wymiana listw, albumw, znaczkw, a przede wszystkim gazetek, ktre s dzieem caej klasy, wyrazem jej przey ma ogromne znaczenie wychowawcze. Kada gazetka, kady list, zagadka w nim zamieszczona, kade pytanie s przyjmowane z wielkim entuzjazmem. Dzieci szperaj, zbieraj materiay, wcigaj do pomocy rodzicw, aby tylko odpowiedzie swoim korespondentom. Korespondencja taka ma rwnie, oprcz wartoci wychowawczych, due wartoci poznawcze. Bodce emocjonalne sprzyjaj lepszemu i trwalszemu nabyciu caego szeregu wiadomoci, o znacznie szerszym zakresie, anieli mona by to osign przez nauczanie podrcznikowe. Czsto staa korespondencja prowadzi do nawizania bliszego kontaktu, do spotkania. Przygotowanie spotkania prowadzi zawsze do przeprowadzenia szerokiego wachlarza rnorodnej dziaalnoci dzieci, a przez to czyni je jednostkami aktywnymi, zaangaowanymi, przydatnymi. Stosowanie swobodnych tekstw, gazetki, korespondencji spenia, wic olbrzymi rol w realizacji programu nauczania i wychowania gdy: a. zmienia oblicze klasy, wnosi do niej rado i umiech, b. rozwija inicjatyw dzieci, c. wyzwala zdolnoci twrcze zarwno u dzieci jak i u nauczycieli. wiczenie od najmodszych lat swobodnej wypowiedzi jest naturaln metod przygotowujc dziecko do roli przyszego czynnego i zaangaowanego czonka nowoczesnego spoeczestwa. Aby jednak te korzyci cakowicie osign, nauczyciel wprowadzajcy w swej klasie rne formy swobodnej twrczoci sownej dziecka musi pamita o46

kilku podstawowych zasadach warunkujcych ich skuteczno dla realizacji wymaga programu nauczania i wychowania12. I. Zasada pierwsza - to zasada swobody.

Dziecko musi by przekonane, e na tych szczeglnych lekcjach naprawd wolno mu wybra temat zgodnie z jego potrzebami i chciami, jak rwnie form, jak chce tej wypowiedzi nada. Tradycja szkolna jest jeszcze tak gboko zakorzeniona, e nauczyciel czasem pozwala nawet wybra dowolny temat zadania, ale da, aby wypracowanie byo napisane wg ustalonego schematu tj.: wstp, rozwinicie i zakoczenie. W takim ukadzie nie ma ju miejsca na przeycie emocjonalne, wyobrani twrcz, szczer wypowied. Tego rodzaju prace nie maj nic wsplnego ze swobodnym tekstem w rozumieniu Freineta. Swobodny tekst musi by wolny od wszelkich zewntrznych ogranicze: musi zawiera to, co dziecko ma naprawd ochot opowiedzie, to co si w nim pragnie wyzwoli i ujawni. II. Zasada druga stworzenie uczniom naturalnej motywacji. Nikt z nas nie lubi robi rzeczy niepotrzebnych. Tylko zrozumiaa motywacja i czce si z ni zainteresowania oraz emocjonalne napicie moe sprawi, e dziecko stara si w sw prac woy cay wysiek, na jaki je sta. Tak motywacj stanowi gazetka lub pytania zawarte w listach korespondentw. III. Zasad trzecia wykorzystanie swobodnego tekstu dla nauczania dzieci poprawnego posugiwania si jzykiem ojczystym w mowie i pimie, dla wzbogacenia sownictwa, dla zblienia dziecka do trudnych poj warsztatu pisarskiego, rodkw wyrazu, form poetyckich itd.12

Kwiatkowska E., Prba wyodrbnienia typw literackich w swobodnych tekstach dzieci 9-10 letnich. [w;]

Pedagogika C. Freineta, Dzieo i inspiracja, red. W. Frankiewicz, wyd. II Gdask 1993: Wydawnictwo Polskiego Stowarzyszenia Animatorw Pedagogiki C. Freineta

47

Przestrzegajc wymienionych zasad i wic praktycznie swobodny tekst z gazetk i korespondencj osigniemy w zupenie naturalny sposb korzyci wymienione uprzednio. Oprcz wymienionych korzyci wypywajcych ze stosowania swobodnej ekspresji sownej dziecka chc zwrci uwag na pewne niebezpieczestwo, ktre wymaga od nauczyciela duej wnikliwoci i cierpliwoci. Zdarza si czsto, e jedni uczniowie pisz zawsze dobre teksty, podczas gdy inni nigdy nie doczekaj si dostpienia zaszczytu wydrukowania tekstu w gazetce. Takiej sytuacji pozwoli jedynie unikn dobra znajomo wszystkich swoich wychowankw, zdawanie sobie sprawy z ich trudnoci i brakw. Nauczyciel musi dyskretnie wspomaga te dzieci, ktre z natury milczce i zamknite maj due opory w wypowiadaniu si publicznie. S te dzieci, ktre nie maj adnych pomysw, nie wiedz o czym pisa. Tymi trzeba si szczeglnie zaj, wcign je w ycie klasy, stworzy im warunki nowych przey, a czasami nawet podsun temat. Moe te dzieci celuj w innych dziedzinach twrczoci np. malarstwie i wtedy faz przejciow bdzie dla nich ilustrowanie lub odczytywanie opowiada innych dzieci. Moe powierzenie im odpowiedzi na pytanie od korespondentw postawione w licie stanie si punktem przeomowym? Kade dziecko jest czstk spoecznoci klasy i kade w kocu znajdzie moliwo uzewntrznienia si. Drug trudna i niebezpieczn spraw dla nauczyciela jest problem oceny. Freinet ma wasny, oryginalny pogld na ocen pracy ucznia. Jest on zdania, e ocena musi dotyczy przede wszystkim wysikw dziecka, a nie jak to jest zazwyczaj, tylko wynikw. Bardzo czsto wyniki pracy dziecka s niewspmiernie niskie w stosunku do woonego wysiku i ocena samych tylko wynikw wydaje si uczniom niezrozumiaa i niesprawiedliwa, wywouje poczucie krzywdy i zniechca do dalszej pracy szkolnej. Freinet twierdzi, e jeli dziecko woyo w jakie zadanie cay wysiek, na jaki je byo sta, to bez wzgldu na uzyskane wyniki zasuguje na ocen pozytywn. Nauczyciel48

powinien okaza dziecku naleny szacunek dla dziea chociaby wypowiadajce kilka sw pochway i zachty, ktre zmobilizuj je do dalszych wysikw. Przy zachowaniu caej wyrozumiaoci i zrozumienia dla wszelkiego rodzaju nieudanych prb ucznia, nauczyciel nie moe pozosta obojtny na popenione bdy, nie moe te powstrzymywa si od zaproponowania dziecku trafniejszych i bardziej odpowiednich wyrae, ktre pozwol dziecku pikniej wypowiedzie to, co chciao wyrazi. Ogromn pomoc w tej sytuacji jest zesp klasowy, w ktrego ramach dziecko tworzy. Przy omawianiu napisanych przez dzieci tekstw, caa klasa dokonuje ich oceny, zesp wylicza przez gosowanie te, ktre nadaj si do ogoszenia w gazetce i uzasadniaj swj wybr. Zesp rwnie odrzuca te utwory, ktre nie znalazy uznania uzasadniajc sw dezaprobat. Praca nauczyciela prowadzcego techniki Freineta jest trudna, ale warta wysiku i moe przynie w rezultacie realizacj najwaniejszego zadania wychowawczego, jakim jest wspudzia nauczyciela w rozwoju osobowoci dziecka.

7. Bibliografia

49

1. Ciomber A., Swobodne teksty jako jedna z technik C. Freineta, [w;]

ycie Szkoy 8/962. Gloton R., Cero C., Twrcza aktywno dziecka. Warszawa WSiP

3. Dziennik Ustaw nr14 z dn. 23 lutego 1999 4. Encyklopedia popularna, PWN. Warszawa 19925. Freinet C., Gawdy Mateusza, Polskie Stowarzyszenie Animatorw

Pedagogiki C.Freineta. Otwock 19936. Freinet C., Niezmienne prawdy pedagogiczne, Polskie Stowarzyszenie

Animatorw Pedagogiki C. Freineta. Otwock 19937. Freinet C., O szko ludow. Pisma wybrane. Ossolineum 1996 8. Kosiska T., Droga do twrczoci, Oficyna Wydawnicza Impuls,

Krakw 20009. Kociuszko M., na podstawie rozmw z H. Semenowicz, zaczerpnite

ze

strony

internetowej E., Prba

Polskiego

Towarzystwa typw

Animatorw literackich w

Pedagogiki Celestyn Freineta www.smt.pl/freinet/slowo.htm10. Kwiatkowska

wyodrbnienia

swobodnych tekstach dzieci 9-10 letnich. [w;] Pedagogika C. Freineta, Dzieo i inspiracja, red. W. Frankiewicz, wyd. II Gdask 1993: Wydawnictwo Polskiego Stowarzyszenia Animatorw Pedagogiki C. Freineta11. Lewin A., Tryptyk pedagogiczny: Korczak - Makarenko Freinet,

Nasza Ksigarnia. Warszawa 198612. uczak B., Nauczanie integralne w klasach I - III z wykorzystaniem

technik Freineta, Oficyna Wydawnicza. Pozna 200013. Oko W., Sownik pedagogiczny, PWN. Warszawa 1992 14. Pietrasiski Z., Mylenie twrcze. Warszawa, PZWS 15. Popek S., Wybrane zagadnienia ksztacenia i wychowania dzieci i

modziey. Lublin 198916. Semenowicz H., Freinet w Polsce, WSiP. Warszawa 1985 50

17. Semenowicz H., Nowoczesna Szkoa Francuska. Techniki Freineta,

Nasza Ksigarnia. Warszawa 196618. Semenowicz H., Poetycka twrczo dziecka, Nasza Ksigarnia.

Warszawa 199719. Smoliska H., Koncepcja C. Freineta rdem inspiracji w edukacji

wczesnoszkolnej, [w;]Studia Pedagogiczne, Zeszyt 27, red. E. Stucki, Bydgoszcz 1994, Wydawnictwo Uczelniane WSP20. Smoliska H., E. Filipiak, R. Chorn, Technika swobodnego tekstu z

cyklu- Moje ja wobec pedagogiki C. Freineta, Polskie Stowarzyszenie Animatorw pedagogiki C. Freineta. Warszawa 199521. Strzaeczki A., Wybrane zagadnienia psychologii twrczej. Warszawa

1969, PWN22. Szymczak M. (red.), Sownik jzyka polskiego. PWN. Warszawa 1984 23. Wickowski

R., Techniki Freineta we wspczesnej edukacji

wczesnoszkolnej, [w;] ycie Szkoy 1/98

51