SAMPLE C

ONTENT

SAMPLE C

ONTENT

© Target Publications Pvt. Ltd. No part of this book may be reproduced or transmitted in any form or by any means, C.D. ROM/Audio Video Cassettes or electronic, mechanical

including photocopying; recording or by any information storage and retrieval system without permission in writing from the Publisher.

F³ellee oneJeer cejeþer De#ejYeejleer

ceneje<ì^ jep³e HeeþîeHegmlekeÀ efveefce&leer Je DeY³eeme¬eÀce mebMeesOeve ceb[U, HegCes - 41104 ³eeb®³eeodJeejs efve³eesefpele veJeerve DeY³eeme¬eÀceeJej DeeOeeefjle

TEID: 12520_JUP

Printed at: Print Vision, Navi Mumbai

P.O. No. 122752

³ee HegmlekeÀele meceeefJe<ì Q. R. Code mceeì&HeÀesveodJeejs mke@Àve keÀªve veJeerve ke=ÀefleHeef$ekeÀe ÒeeªHee®es efJeJes®evekeÀjCeejs, lemes®e keÀefJeleeb®es YeeJeeLe& keÀLeve keÀjCeejs eqJnef[Deesped Heenlee ³esleerue. veJeerve DeY³eeme¬eÀcee®eer ªHejs<ee JekeÀefJeleeb®es megueYe DeekeÀueve nesC³eemeeþer ns eqJnef[Deesped efJeoîeeL³ee¥vee HeÀe³eosMeerj þjleerue.

• veJeerve HeeþîeHegmlekeÀeJej DeeOeeefjle. • veJeerve ke=ÀefleHeef$ekeÀe ÒeeªHeeJej DeeOeeefjle. • menpe, meesHeer uesKeveMewueer Je megìmegìerle ceeb[Ceer. • DeeoMe& Gllejebmeefnle mejeJeemeeþer YejHetj ke=Àleer. • Yee<eeY³eeme Je uesKevekeÀewMeu³e ³eebJej DeeOeeefjle JewefJeO³eHetCe& ke=ÀleeR®ee DebleYee&Je. • meKeesue DeY³eemeemeeþer mJeleb$e J³eekeÀjCe efJeYeeie DebleYet&le. • mJe³ebcetu³eceeHeveemeeþer GHe³egkeÌle. • mejeJeemeeþer vecegvee ke=ÀefleHeef$ekeÀe meceeefJe<ì.

þUkeÀ JewefMe<ìîes:

SAMPLE C

ONTENTÒemleeJevee

vecemkeÀej, efJeoîeeLeea efce$e-cewef$eCeeRvees! oneJeer®eb Je<e& cnCepes DeeHeu³ee Mew#eefCekeÀ peerJeveeleuee cenllJee®ee ìHHee! ³ee Je<eea DeeHeu³eeuee Meemeveeves efveOee&efjle kesÀuesuee %eevej®eveeOeeefjle veJeerve DeY³eeme¬eÀce efMekeÀe³e®ee Deens. ³ee veJ³ee DeY³eeme¬eÀceeMeer DeesUKe keÀªve osC³eemeeþer DeeefCe nmeleKesUle Yee<ee Deelcemeele keÀjC³eemeeþer ìeiexì ÒekeÀeMevee®es cejeþer De#ejYeejleer F³ellee oneJeer ns HegmlekeÀ ÒekeÀeefMele keÀjleevee Deecnebuee Deevebo nesle Deens. cegueebvees, Meemeveeves efveOee&efjle kesÀuesuee ne veJee DeY³eeme¬eÀce Yee<es®eer ©®eer Jee{JeCeeje Je DeY³eemee®eer keÀuee efMekeÀJeCeeje Deens. `IeeskeÀe DeeefCe DeeskeÀe' ³ee Heeþeblej HeodOeleerHes#ee JesieUe Demee ne DeY³eeme¬eÀce Yeeef<ekeÀ keÀewMeu³eeb®ee efJekeÀeme keÀjCeeje Deens, ³eecegUs Yee<ee%eeve ns HeÀkeÌle ÒeMveesllejebHegjles ce³ee&efole ve jenlee DeekeÀueve MekeÌleer Je mepe&veMeeruelee ³ee #eceleeb®ee efJekeÀeme keÀjCeejs þjsue. ³ee DeY³eeme¬eÀcee®es yeejkeÀeF&ves efJeMues<eCe keÀªve Deecner ns HegmlekeÀ efJekeÀefmele kesÀues Deens. Heeþe®³ee ceeb[Ceer®³ee ¬eÀceevegmeej ke=ÀleeR®eer ceeb[Ceer ns ìeiex쮳ee HegmlekeÀeb®es JesieUsHeCe Deens. Òel³eskeÀ ke=ÀleeR®ee ¬eÀce Heeþe®³ee ceeb[Ceer®³ee ¬eÀceevegmeej þsJeuesuee Deens, l³eecegUs ke=Àleer mees[Jeleevee Heeþeleerue Ieìvee¬eÀce Hegvne SkeÀJeej mHe<ì nesTve efJe<e³ee®es %eeve HekeÌkesÀ nesles. veJeerve ke=ÀefleHeef$ekeÀe ÒeeªHeeJej DeeOeeefjle ke=ÀleeR®eer DeeoMe& Gllejebmeefnle ceeb[Ceer ³eele kesÀueer Deens. Òel³eskeÀ ÒekeÀjCee®eer Heefj®ísoevegmeej efJeYeeieCeer keÀªve l³eele Deeke=ÀefleyebOe, DeesIelekeÌles, ®eewkeÀìer DeMee JewefJeO³eHetCe& DeekeÀueve ke=Àleer, cegyeuekeÀ J³eekeÀjCe ke=Àleer, mJecele ³eeb®ee meceeJesMe keÀjC³eele Deeuee Deens. Meke̳e efleLes keÀefJeleeb®eer HeoîeebMeele efJeYeeieCeer keÀªve efJeefJeOe DeekeÀueve ke=ÀleeRmeceJesle keÀeJ³emeeQo³e& ke=Àleer, keÀeJ³eHebkeÌleeR®es jmeûenCe Demee ke=ÀefleHeef$ekesÀ®³ee DeejeKe[îeevegmeej cegyeuekeÀ ÒeMveesllejeb®ee DebleYee&Je kesÀuee Deens. Heeþ Je keÀefJelee oesvneRmeeþer `Yee<eeY³eeme' ³ee Meer<e&keÀeKeeueer J³eekeÀjCe IeìkeÀebJej DeeOeeefjle ke=Àleer Je Yeeef<ekeÀ IeìkeÀebJej DeeOeeefjle ke=ÀleeR®ee meceeJesMe kesÀuee Deens. DeHeefþle ieoîe DeekeÀuevee®ee mejeJe JneJee ³eemeeþer HeeþîeHegmlekeÀeleerue GleeN³eemen Heeþîeslej Gleejs efoues Deensle. meKeesue DeY³eemeemeeþer mJeleb$e J³eekeÀjCe efJeYeeie Je uesKevekeÀewMeu³e efJeYeeie DebleYet&le kesÀuee Deens. `mejeJeeves®e efmeodOeer ÒeeHle nesles', Demes cnCeleele. cnCetve®e Hejer#es®³ee ¢<ìerves DeeHeueer le³eejer peesKeC³eemeeþer oesve vecegvee ke=ÀefleHeef$ekeÀeb®ee meceeJesMe kesÀuee Deens. efJeoîeeL³ee¥®³ee ceeie&oMe&veemeeþer veJeerve ke=ÀefleHeef$ekeÀe ÒeeªHe Je keÀefJeleeb®³ee YeeJeeLe& keÀLevee®es eqJnef[Deesped Q. R. Code ceeHe&Àle efoues Deensle. YejHetj mejeJe, megìmegìerle ceeb[Ceer, Deelcemeele keÀjC³eeme meesHeer Je DeesIeJeleer uesKeveMewueer ³eebcegUs ns HegmlekeÀ legce®³ee Hemebleerme Glejsue Demee Deecnebuee efJeMJeeme Deens. Òe³elveebleer HejcesMJej! ®euee ... efve³eespeveyeodOe DeY³eemeeuee meg©Jeele keÀª³ee, veJeerve DeY³eeme¬eÀceeuee DeelceefJeMJeemeeves meeceesjs peeT³ee, legce®³ee Òe³elveeble Deecner meowJe legce®³ee meesyele®e Deenesle. ns HegmlekeÀ HeefjHetCe& keÀjC³eemeeþer Deecner meJe&leesHejer Òe³elve kesÀues Deensle, lejer HegmlekeÀ DeefOekeÀeefOekeÀ Glke=À<ì JneJes, ³eemeeþer DeeHeu³ee met®evee mJeeieleen& Deensle. ³eekeÀjlee DeeHeuee DeefYeÒee³e mail@targetpublications.org ³ee Fcesue Hell³eeJej HeeþJeeJee ner vece´ efJevebleer. Oev³eJeeo!

%eeveeLeeAvee ceve:HetJe&keÀ MegYes®íe! ÒekeÀeMekeÀ DeeJe=lleer: ÒeLece

Disclaimer This reference book is transformative work based on textual contents published by Bureau of Textbook. We the publishers are making this reference book which constitutes as fair use of textual contents which are transformed by adding and elaborating, with a view to simplify the same to enable the students to understand, memorize and reproduce the same in examinations. This work is purely inspired upon the course work as prescribed by the Maharashtra State Bureau of Textbook Production and Curriculum Research, Pune. Every care has been taken in the publication of this reference book by the Authors while creating the contents. The Authors and the Publishers shall not be responsible for any loss or damages caused to any person on account of errors or omissions which might have crept in or disagreement of any third party on the point of view expressed in the reference book. © reserved with the Publisher for all the contents created by our Authors. No copyright is claimed in the textual contents which are presented as part of fair dealing with a view to provide best supplementary study material for the benefit of students.

SAMPLE C

ONTENT

ke=ÀefleHeef$ekeÀe DeejeKe[e (iegCeefJeYeeieCeermen) cejeþer odefJeleer³e Yee<ee (De#ejYeejleer)

F³ellee oneJeer SketÀCe iegCe: 100

IeìkeÀefvene³e iegCeefJeYeeieCeer

Deveg. ¬eÀ efJeYeeie iegCe efJekeÀuHe iegCe

1 ieoîe 24 – 2 Heoîe 20 – 3 mLetueJee®eve 6 3 4 Yee<eeY³eeme 20 –

5 GHe³eesefpele uesKeve 30 13

(13+3=16) SketÀCe iegCe 100 116

(efJekeÀuHeemen)

ke=ÀefleHeef$ekeÀe DeejeKe[e efJeYeeie 1 : ieoîe SketÀCe iegCe 24 (De) 1 Heefþle Gleeje (MeyomebK³ee 130 les 150) (Dee) 1 Heefþle Gleeje Òel³eskeÀer 8 iegCe (F) 1 DeHeefþle Gleeje 8 iegCeebmeeþer ke=Àefleefvene³e efJeYeeieCeer: (1) DeekeÀueve ke=Àleer – 2 iegCe (2) DeekeÀueve ke=Àleer – 2 iegCe (3) J³eekeÀjCe ke=Àleer – 2 iegCe efouesu³ee Heefj®ísoele F³ellee Heefnueer les F³ellee veJeJeer®³ee J³eekeÀjCe IeìkeÀebJej DeeOeeefjle DemeCeeN³ee ke=Àleer ³esCes DeHesef#ele Deens. (meJe& IeìkeÀebJej DeeOeeefjle ke=Àleer efJekeÀuHeeves osCes DeeJeM³ekeÀ Deens.) (4) mJecele – 2 iegCe efJeYeeie 2 : Heoîe SketÀCe iegCe 20 (De) 1 Heefþle Heoîe Òel³eskeÀer 8 iegCe (Dee) 1 Heefþle Heoîe (`De' Je `Dee' ³ee oesvner IeìkeÀebmeeþer HeeþîeHegmlekeÀeleerue Òel³eskeÀer SkeÀ keÀefJelee ke=ÀefleHeef$ekesÀle efoueer peeF&ue.) 8 iegCeebmeeþer ke=Àefleefvene³e iegCeefJeYeeieCeer: (1) DeekeÀueve ke=Àleer – 2 iegCe (2) DeekeÀueve ke=Àleer – 2 iegCe (3) keÀeJ³emeeQo³e& ke=Àleer – 4 iegCe

1. efJe®eejmeeQo³e& 2. YeeJemeeQo³e& (³ee 3 IeìkeÀebHewkeÀer keÀesCel³eener oesve IeìkeÀebJej 2 ke=Àleer 2/2 iegCeeb®³ee oesve ke=Àleer

3. DeLe&meeQo³e& DeHesef#ele.) (F) keÀeJ³eHebkeÌleeR®es jmeûenCe: 4 iegCe HeeþîeHegmlekeÀele meceeefJe<ì Demeuesu³ee HeoîeebHewkeÀer keÀesCel³eener SkeÀe Heoîeeleerue jmeûenCeeme DevegketÀue DeMee oesve DeesUer

ke=ÀefleHeef$ekesÀle osCes. * efouesu³ee keÀeJ³eHebkeÌleeR®es jmeûenCe keÀjCes.

SAMPLE C

ONTENT efJeYeeie 3 : mLetueJee®eve (efJekeÀuHe iegCe 3) SketÀCe iegCe 6

Òel³eskeÀer 3/3 iegCeeb®³ee 2 ke=Àleer

(mJecele Je DeefYeJ³ekeÌleerJej DeeOeeefjle ke=Àleer)

(Heeþe®ee DeeMe³e, Meeueeyeenîe peerJeveeMeer meebie[ IeeueCeeje DeeMe³e, cetu³e, peerJevekeÀewMeu³e ³eebJej DeeOeeefjle 3 ke=Àleer osC³eele ³esleerue, l³eebHewkeÀer 2 ke=Àleer mees[JeCes DeHesef#ele.)

efJeYeeie 4 : Yee<eeY³eeme SketÀCe iegCe 20 (De) J³eekeÀjCe IeìkeÀebJej DeeOeeefjle ke=Àleer SketÀCe 10 iegCe

(1) meceeme – DeJ³e³eerYeeJe, odJebodJe, odefJeiet – 2 iegCe

(2) DeuebkeÀej – ³ecekeÀ, DevegÒeeme, GHecee, GlÒes#ee – 2 iegCe

(3) Jeeke̳e ªHeeblej – ÒeMveeLe&keÀ, efJeOeeveeLeea, GodieejeLeea,

Dee%eeLeea, neskeÀejeLeea, vekeÀejeLeea – 2 iegCe

(4) meeceev³eªHe – 2 iegCe

(5) JeekedÀÒe®eej – 2 iegCe

(Dee) Yeeef<ekeÀ IeìkeÀebJej DeeOeeefjle ke=Àleer SketÀCe 10 iegCe

(Yee<eemeeQo³e&/ Yeeef<ekeÀ mece=odOeer)

(1) MeyomebHelleer – 4 iegCe

(1) meceeveeLeea Meyo

(2) efJe©odOeeLeea Meyo (Òel³eskeÀer 1/2 iegCeeb®eer ke=Àleer DeHesef#ele)

(3) Meyomecetneyeodoue SkeÀ Meyo MeyomebHelleer®³ee IeìkeÀebHewkeÀer keÀesCel³eener 4 IeìkeÀebJej Òel³eskeÀer 1/2

(4) SkeÀe Meyoe®es DeveskeÀ DeLe&/DeLe&íìe iegCeeb®eer ke=Àleer efJe®eejueer peeF&ue.

(5) Meyoeleerue De#ejebHeemetve Meyo yeveJee. MeyomebHelleerMeer mebyebefOele Jejerue IeìkeÀebHes#ee JesieUer ke=Àleer ke=ÀefleHeef$ekesÀle efJe®eejueer peeT MekeÀles.

(2) uesKeveefve³eceebvegmeej uesKeve – 2 iegCe

(1) De®etkeÀ Meyo DeesUKee. (Òel³eskeÀ De®etkeÀ Meyoeuee 1/2 iegCe, (2) Jeeke̳e uesKeveefve³eceebvegmeej efuene. Jeeke̳eeleerue ®egkeÀer®³ee Meyoe®³ee og©mleermeeþer Òel³eskeÀer 1/2 iegCe) (3) efJejeceef®evns – 2 iegCe

(1) ³eesi³e efJejeceef®evns JeeHeje.

(2) ®egkeÀer®eer efJejeceef®evns yeouee. (4) HeeefjYeeef<ekeÀ Meyo/Òe®eefuele cejeþerleerue Meyo – 1 iegCe

(ieoîe, Heoîe ³ee oesvner efJeYeeieebleerue IeìkeÀebJej DeeOeeefjle) (Òel³eskeÀer 1/2 iegCeebmeeþer 2 ke=Àleer)

(5) DekeÀejefJeuns/ Yeeef<ekeÀ KesU – 1 iegCe

(efkeÀceeve 4 JeCe& DekeÀejefJeuns ueeJeCes)

[ìerHe – efJeYeeie 4 : J³eekeÀjCe IeìkeÀebleie&le efouesu³ee ke=Àleer ³ee vecegv³eeoeKeue Deensle. me=peveMeerue ke=ÀleeR®eer veeJeerv³eHetCe& j®evee keÀjlee ³esCes Meke̳e Deens.]

SAMPLE C

ONTENT efJeYeeie 5 : GHe³eesefpele uesKeve SketÀCe iegCe 30

(De ) efJeYeeie SketÀCe iegCe 10

(1) He$euesKeve – 5 iegCe (Debleie&le efJekeÀuHe 2 HewkeÀer 1 He$e mees[JeCes) – efJekeÀuHe iegCe 5 DeewHe®eeefjkeÀ (ceeieCeer, efJevebleer) DeveewHe®eeefjkeÀ (keÀewìgbefyekeÀ) (2) meejebMeuesKeve – 5 iegCe (100 les 120 Meyoeb®ee ieoîe Gleeje) (Dee) efJeYeeie efJekeÀuHe veener. SketÀCe iegCe 12

(1) peeefnjele uesKeve (50 les 60 Meyo) – 6 iegCe (2) yeeleceer uesKeve (50 les 60 Meyo) – 6 iegCe (3) keÀLeeuesKeve (80 les 100 Meyo) – 6 iegCe (F) uesKevekeÀewMeu³e (100 les 120 Meyo) efJekeÀuHe iegCe 8 SketÀCe iegCe 8

(efveyebOe) (1) ÒemebieuesKeve

(2) DeelcekeÀLeve

(3) keÀuHeveeÒeOeeve uesKeve

[meboYe&: ceneje<ì^ jep³e HeeþîeHegmlekeÀ efveefce&leer Je DeY³eeme¬eÀce mebMeesOeve ceb[U, HegCes efveefce&le cetu³eceeHeve DeejeKe[e]

[met®evee: veJeerve DeY³eeme¬eÀceeJej DeeOeeefjle ke=ÀefleHeef$ekesÀ®³ee ÒeeªHee®es meg³eesi³e DeekeÀueve nesC³eekeÀjlee Mespeejerue Q. R. Code mkeÀ@ve keÀªve eqJnef[Dees Heene. ]

(3 IeìkeÀebHewkeÀer keÀesCel³eener 2 IeìkeÀebJej ke=ÀleerefJe®eejCes. oesvnerner ke=Àleer mees[JeCes DeHesef#ele Deens.)

(3 IeìkeÀebHewkeÀer keÀesCel³eener 2 IeìkeÀebJej ke=Àleer efJe®eejueer peeF&ue.l³eebHewkeÀer keÀesCeleerner SkeÀ ke=Àleer mees[JeCes DeHesef#ele Deens.)

SAMPLE C

ONTENT

¬eÀ. Heeþe®es veeJe uesKekeÀ / keÀJeer He=<þ ¬eÀ.

1. let yegodOeer os (ÒeeLe&vee) iegª þeketÀj 1

2. mebleJeeCeer

De. DebefkeÀuee ceer oeme legPee meble veeceosJe 3

Dee. ³eesieer meJe&keÀeU megKeoelee meble SkeÀveeLe 7

3. Meeue je. ie. peeOeJe 12

4. GHeeme Heg.ue.osMeHeeb[s 22

ceesþs nesle Demeuesu³ee cegueebvees... (mLetueJee®eve)

[e@. Deefveue keÀekeÀes[keÀj

44

5. oesve efoJeme (keÀefJelee) veeje³eCe megJex 47

6. ®eg[erJeeuee pe³eÞeer ©F&keÀj 53

7. HetÀìefÒevìdme [e@. ÒeoerHe DeeJeìs 68

8. Tpee&MekeÌleer®ee peeiej [e@. jIegveeLe ceeMesuekeÀj

81

peelee Demleeuee (mLetueJee®eve) ieg©osJe jJeeRêveeLe ìeieesj

92

9. Deew#eCe (keÀefJelee) Fbefoje meble 95

10. jbie meeefnl³ee®es 101

11. pebieue [e³ejer Delegue OeecevekeÀj 119

12. jbie cepes®es jbie Goîee®es (keÀefJelee)

Debpeueer kegÀuekeÀCeea 131

peieCeb ke@ÀkeÌìme®eb (mLetueJee®eve) Jemeble efMejJee[keÀj

137

13. efnjJebieej Pee[emeejKeb (keÀefJelee)

pee@pe& ueesHeerme 140

¬eÀ. Heeþe®es veeJe uesKekeÀ / keÀJeer He=<þ ¬eÀ.

14. yeerpe Hesjues iesues ®ebot yees[x 145 15. Keje veeieefjkeÀ megneme yeejìkeÌkesÀ 158 16. mJeHve keÀª meekeÀej (keÀefJelee) efkeÀMeesj HeeþkeÀ 171

J³eglHelleer keÀesMe (mLetueJee®eve) 176 DeHeefþle ieoîe DeekeÀueve 179

J³eekeÀjCe efJeYeeie 1. Meyoeb®³ee peeleer 189 2. meeceev³eªHe, efJeYekeÌleer Òel³e³e 194 3. keÀeU 198 4. meceeme 201 5. DeuebkeÀej 205

6. Jeeke̳eªHeeblej 207

7. uesKeveefve³ece 209

8. efJejeceef®evns 213

9. HeeefjYeeef<ekeÀ Meyo 215

GHe³eesefpele uesKeve

1. He$euesKeve 217 2. meejebMeuesKeve 231 3. peeefnjele uesKeve 235 4. yeeleceeruesKeve 240 5. keÀLeeuesKeve 243 6. uesKeve keÀewMeu³e 248 vecegvee ke=ÀefleHeef$ekeÀe 1 262 vecegvee ke=ÀefleHeef$ekeÀe 2 271

ìerHe: HeeþeKeeueer efouesues ÒeMve * ³ee ef®evneves oMe&Jeues Deensle.

SAMPLE C

ONTENT

131

Debpeueer kegÀuekeÀCeea (1958) megÒeefmeodOe keÀJeef³e$eer, uesefKekeÀe. l³eebveer íe$eÒeyeesOeve, Je³eced,

efkeÀMeesj ³eebmeejK³ee efJeefJeOe efve³elekeÀeefuekeÀebletve ieoîe Je Heoîe uesKeve kesÀues Deens. l³eeb®³ee oesve keÀeJ³emebûenebvee jep³e Meemevee®es HegjmkeÀej efceUeues Deensle. `ieefocee Òeefle<þeve', `ceneje<ì^ meeefnl³e Heefj<eo', `cejeþJee[e meeefnl³e Heefj<eo', `keÀeceieej meeefnl³e Heefj<eo', `Yeefieveer efveJesefolee Òeefle<þeve' ³eebmeejK³ee efJeefJeOe mebmLeeb®³ee HegjmkeÀejebveer l³eebvee ieewjJeC³eele Deeues Deens.

keÀefJeleemebûen: `ceer-SkeÀ m$eerpeeleer³e DemJemLe Deelcee', `je$e', `og:Ke DeeefCe keÀefJelee' `mebyebodOe', `yeouele iesuesueer mener',. ueefuele uesKemebûen: `Ëo³emHeMeea', `mebYe´cee®³ee HeeC³eele ieìebieUîee' Jew®eeefjkeÀ uesKemebûen: `m$eer mJelJee®ee MeesOe', `m$eer ÒeMve-SkeÀ DeeJele&'.

`jbie cepes®es jbie Goîee®es' ³ee keÀefJelesle keÀJeef³e$eer Debpeueer

kegÀuekeÀCeea ³eebveer Deepe®³ee mebieCekeÀ³egieeleerue ceeveJeeves efvemeiee&®ee cevecegjeo Deevebo uegìeJee, He³ee&JejCe mebJeOe&ve keÀjeJes Demee mebosMe efouee Deens. peeieeflekeÀerkeÀjCee®³ee keÀeUele peieCeeN³ee ceeCemee®ee efvemeiee&Meer Demeuesuee efpeJneUîee®ee mebyebOe legìt ve³es, ³eemeeþer l³eeves He³ee&JejCee®eer peesHeemevee keÀjeJeer, lej®e l³eeuee efJeueesYeveer³e efvemeie&meeQo³ee&®ee KejeKegje DeemJeeo Ieslee ³esF&ue Demee efJe®eej ³eeletve J³ekeÌle neslees.

`HegÀueeHegÀueeb®es .................................... me=<ìer' otjJejHe³e¥le efpeLes ¢<ìer Heesnes®eles efleLes efJeefJeOejbieer

HegÀues®eHegÀues GieJeuesueer Deensle. meejer me=<ìer®e jbieebveer vneTve efveIeeuesueer Deens. ns cepesMeerj jbie ³ee me=<ìerle YeefJe<³eelener efìketÀve jeneJesle ³eemeeþer DeeHeCe me=<ìer mebJeOe&ve keÀª.

`Oeev³e osF&vee ............................... jbie Goîee®es' mebieCekeÀ Oeev³e efHekeÀJet MekeÀle veener, DevveOeev³ee®eer efveefce&leer

keÀª MekeÀle veener. Mesleele Oeev³e efHekeÀJee³e®es lej keÀeUîee DeeF&®es

cnCepes®e ceeleer®es mebJeOe&ve keÀª. ³ee ceeleerle pes MeslekeÀN³ee®es nele jeyeleele, Þeceleele l³eebvee DeefOekeÀ yeUkeÀì yeveJet, ³ee ÞeceCeeN³ee neleebvee HeeþyeU osT, l³eebvee meene³³e keÀª. DeMeeÒekeÀejs, ns Deeveboe®es, cepes®es jbie me=<ìerle YeefJe<³eelener efìketÀve jeneJesle ³eemeeþer me=<ìer mebJeOe&ve keÀª.

`GOeUt, HesÀketÀ .............................. jbie Goîee®es' He³ee&JejCe mebJeOe&ve keÀjC³eekeÀjlee [eWiejeJej efye³ee HesÀketÀ,

Jeeìsves peeleevee efye³ee ìekeÀle, Hesjle peeT. l³eecegUs, ³ee efye³ee peefceveerle ©peleerue, l³eeletve Pee[s GieJeleerue. ³ee Pee[ebcegUs Yejie®®e efnjJeerieej jeves Jee{leerue. ceie peue®e¬eÀ megOeejsue. Pee[ebcegUs, jeveebcegUs HeeTme JesUsJej Je cegyeuekeÀ ÒeceeCeele He[sue. ns Deeveboe®es, cepes®es jbie YeefJe<³eelener efìketÀve jeneJesle ³eemeeþer me=<ìer mebJeOe&ve keÀª.

`[eWiejeletve ................................ jbie Goîee®es' HeeJemee®es HeeCeer veoîeebceeHe&Àle [eWiejeletve Jeenle Jeenle

³esles. ³ee veoîeeb®³ee KeUeUl³ee HeeC³ee®³ee HesÀmeeÒeceeCes Heeb{N³ee HeÀJeeN³eeb®ee Deevebo uegìleevee legcner og:KeerkeÀ<ìer keÀmes yejs Jneue?

cnCetve, ns me=<ìerleerue efJeefJeOe jbie YeefJe<³eelener efìketÀve jeneJesle ³eemeeþer me=<ìer®es, He³ee&JejCee®es mebJeOe&ve keÀª.

`efceUsue Hewmee .............................. jbie Goîee®es' Deepe®³ee peeieeflekeÀerkeÀjCee®³ee keÀeUele, mebieCekeÀ³egieele

³eb$e Je leb$e%eevee®³ee meeLemeesyeleercegUs DeeHeu³eeuee mebHelleer Je JewYeJe ÒeeHle nesF&ue; cee$e DeeYeeUe®³ee efveUîeeMeej íleeKeeueer SkeÀe JesieUîee®e meceeOeevee®ee DevegYeJe ³esF&ue; ³eemeeþer me=<ìer®es ns efJeefJeOe jbie YeefJe<³eelener efìketÀve jeneJesle cnCetve DeeHeCe me=<ìer mebJeOe&ve keÀª.

`efnjJeer efnjJeer ............................. jbie Goîee®es' efnjJeerieej me=<ìer Heenleevee, efnjJ³ee jbiee®³ee efJeefJeOe íìe

[esUîeeble meeþJeleevee cevesner efnjJeerieej nesTve peeleerue. ³ee Pee[eb®³ee vegkeÀl³ee®e Gceueuesu³ee keÀesJeUîee, legkeÀlegkeÀerle, uegmeuegMeerle Heeveeb®³ee meUmeUC³eeletve efJeMJeeuee He³ee&JejCe mebJeOe&ve Je mebieesHevee®ee mebosMe Deecner osle jent. me=<ìerleerue ns efJeefJeOe jbie YeefJe<³eelener efìketÀve jenleerue ³eemeeþer DeeHeCe me=<ìer®es, He³ee&JejCee®es mebJeOe&ve keÀª.

12 jbie cepes®es jbie Goîee®es Debpeueer kegÀuekeÀCeea

keÀJeef³e$eer®es meeefnl³euesKeve

keÀefJeles®ee DeeMe³e

keÀefJeles®ee YeeJeeLe&

keÀJeef³e$eer®ee Heefj®e³e

SAMPLE C

ONTENT

132

F³ellee 10 Jeer: cejeþer De#ejYeejleer

132

DeveesKeer efvejeUer, JesieUer (different) GOeUCes meJe&$e HesÀkeÀCes (to spread, to shower) keÀeUer DeeF& ³esLes–DeLe&, keÀeUer ceeleer, peceerve (soil) ieYe&jsMeceer keÀesJeUer, jsMeceemeejKeer ce=ot / ceT (soft,

silky) íìe (shades) í$e íle (roof) leeìJes HegÀueeb®ee mecetn (flower beds) leg<eej HeÀJeejs (sprinkle) leg<ìer le=Hleer (satisfaction) oeì Yejie®®e (dense) oewuele mebHelleer (wealth) ¢<ìer vepej (glance) Heg<ìer ogpeesje, HeeþyeU (to second, to back

up) HesÀveOeJeueMee HesÀmeeÒeceeCes Heeb{N³ee (white foam) jeyeCes keÀ<ì keÀjCes (toil) ©peCes GieJeCes (to take root, germinate) Je=<ìer HeeTme (rain) meUmeU Heeveeb®ee DeeJeepe oMe&JeCeeje Meyo

(rustling) me=<ìer peie, ³esLes DeLe&, efvemeie& (nature)

*ke=À.1. Keeueerue Deeke=Àleer HetCe& keÀje. Gllej: 1. ceeleerceO³es jeyeCeeN³ee MeslekeÀN³eebvee HeeþyeU osCes 2. [eWiejeJej efye³ee Hesªve jeve Jee{JeCes 3. osMeer Pee[s ©peJeCes

*ke=À.2. ®eewkeÀìer HetCe& keÀje. i. ii. Gllej: i. HegÀueeHegÀueeb®es oeì leeìJes ii. me=<ìer

*ke=À.3. keÀefJeles®³ee DeeOeejs HeeTme He[C³ee®³ee ®e¬eÀe®ee DeesIelekeÌlee le³eej keÀje.

Gllej: 1. efye³ee ceeleerle ©petve Pee[s GieJeCes 2. oeìerJeeìerves Pee[s GieJetve Yejie®®e jeve le³eej nesCes 3. Pee[ebcegUs, jeveebcegUs DeeYeeUeletve Hepe&v³eJe=<ìer nesCes

*ke=À.1. ke=Àleer HetCe& keÀje. `keÀ<ì keÀjCeeN³eebvee ceole keÀª' ³ee DeeMe³ee®eer DeesU

MeesOee. Gllej: ceeleerceO³es pes nele jeyeleer, le³eebme osT Heg<ìer. ke=À.1. ` ie®®e ceepeleerue jeves, nesF&ue DeeYeeUeletve Je=<ìer...'

³ee DeesUeRleerue DeLe&meeQo³e& mHe<ì keÀje. Gllej: `jbie cepes®es jbie Goîee®es' ³ee keÀefJelesle keÀJeef³e$eer

Debpeueer kegÀuekeÀCeea ³eebveer Deepe®³ee mebieCekeÀ³egieeleerue ceeveJeeves efvemeiee&®ee cevecegjeo Deevebo uegìeJee, He³ee&JejCe mebJeOe&ve keÀjeJes Demee mebosMe efouee Deens. peeieeflekeÀerkeÀjCee®³ee ³ee keÀeUele peieCeeN³ee ceeCemee®ee efvemeiee&Meer Demeuesuee efpeJneUîee®ee mebyebOe legìt ve³es ³eemeeþer l³eeves He³ee&JejCee®eer peesHeemevee keÀjeJeer. Demes Peeues lej®e l³eeuee efJeueesYeveer³e efvemeie&meeQo³ee&®ee KejeKegje DeemJeeo Ieslee ³esF&ue Demee efJe®eej ³eele J³ekeÌle neslees.

Òemlegle keÀeJ³eHebkeÌleerletve keÀJeef³e$eerves He³ee&JejCe mebJeOe&vee®ee GHee³e meebefieleuee Deens. l³eemeeþer DeeHeCe Keeuuesu³ee HeÀUeb®³ee efye³ee HesÀketÀve ve oslee l³ee meeþJetve [eWiejGleejeJej HesÀkeÀu³ee Heeefnpesle, ³eslee peelee Hesju³ee Heeefnpesle. pesCeskeÀªve HeeJemeeUîeele l³ee ceeleerle ©peleerue, l³eebHeemetve efJeefJeOe Pee[s GieJeleerue. l³eecegUs, GIe[syees[kesÀ [eWiej Je=#ejepeerves iepeyepetve peeleerue, efnjJesieej nesleerue. Ieveoeì jeves efvecee&Ce nesleerue DeeefCe ³ee Je=#ejepeer®³ee DeefmlelJeeves HeeTme JesUsJej Je cegyeuekeÀ ÒeceeCeele He[C³eeme ceole nesF&ue.

HeoîeebMe 1

ke=Àleer 1 DeekeÀueve

pesLes ¢<ìer Heesnes®eles Demes efþkeÀeCe

keÀJeef³e$eer®³ee celes peHee³e®eer iees<ì

[eWiejeJej efye³ee GOeUCes

ke=Àleer 2 DeekeÀueve

MeyoeLe&

keÀeUer DeeF& peieJeC³eemeeþer DeHesef#ele keÀe³e&

1 3 2

ke=Àleer 3 keÀeJ³emeeQo³e&

HeeþîeHegmlekeÀeleerue He=<þ ¬eÀ. 45 Jejerue (DeesU 1 les 8) Jee®ee Je ÒeMveeb®eer Gllejs oîee. [HegÀueeHegÀueeb®es ................

................ DeeYeeUeletve Je=<ìer...jbie Goîee®es]]

SAMPLE C

ONTENT

133

oîee

Heeþ 12: jbie cepes®es jbie Goîee®es

DeMeeÒekeÀejs, ceeveJeeves He³ee&JejCee®es mebJeOe&ve kesÀues, lej efvemeie&ner l³eeuee Jejoeve osF&ue, efvemeiee&meesyele peieC³ee®ee Deevebo l³eeuee ceeskeÀUsHeCeeves DevegYeJelee ³esF&ue. YeefJe<³eelener jbieeryesjbieer, megboj efJeMJee®ee DevegYeJe Ieslee ³esF&ue Demes keÀJeef³e$eer Òemlegle keÀeJ³eHebkeÌleerletve meebiet Heenle Deens.

ke=À.1. Keeueerue Deeke=Àleer HetCe& keÀje. Gllej: 1. oewuele 2. Hewmee ke=À.2. Keeueerue ®eewkeÀìer HetCe& keÀje. i. ii. iii. Gllej: i. HesÀveOeJeue ii. DeeYeeUe®³ee íleeKeeue®es efJeMJe iii. ieYe&jsMeceer

*ke=À.1. `oewuele' ns Gllej ³esF&ue Demee ÒeMve le³eej keÀje. Gllej: ³eb$eeb®³ee mebieleerves ceeveJeeuee keÀe³e efceUsue?

*ke=À.2. keÀefJelesle Deeuesu³ee Keeueerue mebkeÀuHevee mHe<ì keÀje. i. DeeYeeUe®es í$e .... Gllej: DeeYeeUe®es í$e cnCepes DeeYeeUªHeer íle. ³ee efJemleerCe&,

Dece³ee&o DeekeÀeMee®³ee íleeKeeueer meejer me=<ìer veebole Deens. OejleerJejerue me=<ìeruee DeekeÀeMee®es íle ueeYeues Deens. ³ee efJemleerCe& ílee®³ee efJemeeJ³eele®e me=<ìer®³ee ueskeÀjebvee DeveesKes meceeOeeve DevegYeJee³euee efceUsue Demes keÀJeef³e$eer meebiet Heenle Deens.

ii. ieYe&jsMeceer meUmeU..... Gllej: Heeveeb®ee JeeN³ee®³ee PegUkeÀercegUs nesCeeje DeeJeepe cnCepes

meUmeU. ner meUmeU keÀMeer Deens ns meebieleevee keÀJeef³e$eer `ieYe&jsMeceer'ns efJeMes<eCe ³eespeles. `ieYe&jsMeceer' ³ee MeyoeodJeejs Pee[eJej vegkeÀleer®e Gceueuesueer keÀesJeUer, jsMeceer, ceguee³ece, legkeÀlegkeÀerle Heeves keÀJeef³e$eer oMe&Jet Heenles. ³ee Heeveeb®³ee meUmeUer®³ee ceeO³eceeletve Je=#emebJeOe&ve, me=<ìermebieesHevee®ee mebosMe DeeHeCe efJeMJeeuee osT Demee mekeÀejelcekeÀ Je DeeMeeoe³eer efJe®eej keÀJeef³e$eer ceeb[le Deens.

ke=À.1. HesÀveOeJeueMee leg<eejebceO³es jeneue kewÀmes keÀ<ìer? ³ee

DeesUerleerue YeeJemeeQo³e& mHe<ì keÀje. Gllej: `jbie cepes®es jbie Goîee®es' ³ee keÀefJelesle keÀJeef³e$eer

Debpeueer kegÀuekeÀCeea ³eebveer Deepe®³ee mebieCekeÀ³egieeleerue ceeveJeeves efvemeiee&®ee cevecegjeo Deevebo uegìeJee, He³ee&JejCe mebJeOe&ve keÀjeJes Demee mebosMe efouee Deens. peeieeflekeÀerkeÀjCee®³ee ³ee keÀeUele peieCeeN³ee ceeCemee®ee efvemeiee&Meer Demeuesuee efpeJneUîee®ee mebyebOe legìt ve³es ³eemeeþer l³eeves He³ee&JejCee®eer peesHeemevee keÀjeJeer lej®e l³eeuee efJeueesYeveer³e efvemeie&meeQo³ee&®ee KejeKegje DeemJeeo Ieslee ³esF&ue Demee efJe®eej ³eele J³ekeÌle neslees.

Òemlegle keÀeJ³eHebkeÌleerle ceeveJeeuee ueeYeCeeN³ee efvemeiee&®³ee megKece³eer meesyeleer®es JeCe&ve kesÀues Deens. [eWiejeletve JeenCeeN³ee veoîee, l³eeleerue KeUeUle JeenCeejs HeeCeer, l³ee Heeb{N³eeMegYe´ HesÀmeeUl³ee HeeC³ee®³ee G[CeeN³ee HeÀJeeN³eeb®ee Deevebo uegìleevee DeeHeCe og:KeerkeÀ<ìer keÀmes yejs jent? Deepetyeepet®es efpeJeble, ®ewlev³ece³eer efvemeie&meeQo³e& DevegYeJeleevee DeeHeCener Guneme, Glmeen Je Deeveboeves Yeeªve peeT, Demee DeeMe³e Òemlegle keÀeJ³eHebkeÌleerletve J³ekeÌle neslees. efvemeiee&®³ee meeefvveO³eeleerue efveKeU Deeveboe®ee YeeJe keÀJeef³e$eerves DeeHeu³ee mebJesoveMeerue ceveeves vesceke̳ee Meyoeble efìHeuee Deens.

ke=À.1. Keeueerue DeesUeR®es jmeûenCe keÀje. i. Oeev³e osF&vee mebieCekeÀ ne, keÀeUer DeeF& peieJet ceeleerceO³es ns nele jeyeleer, le³eebme osT Heg<ìer... jbie cepes®es, jbie Goîee®es Gllej: `jbie cepes®es jbie Goîee®es' ³ee keÀefJelesle keÀJeef³e$eer

Debpeueer kegÀuekeÀCeea ³eebveer Deepe®³ee mebieCekeÀ³egieeleerue ceeveJeeves efvemeiee&®ee cevecegjeo Deevebo uegìeJee, He³ee&JejCe mebJeOe&ve keÀjeJes Demee mebosMe efouee Deens. peeieeflekeÀerkeÀjCee®³ee ³ee keÀeUele

³eb$eeb®³ee mebieleerves ceeveJeeuee efceUCeeN³ee iees<ìer

1 2

keÀJeef³e$eerves leg<eejebmeeþer ³eespeuesues efJeMes<eCe

Heeveeb®eer meUmeU DeMeer Deens

ke=Àleer 2 DeekeÀueve

DeveesKes meceeOeeve efkebÀJee le=Hleer ueeYesueDemes efþkeÀeCe

ke=Àleer 3 keÀeJ³emeeQo³e&

keÀeJ³eHebkeÌleeR®es jmeûenCe

HeoîeebMe 2

ke=Àleer 1 DeekeÀueve

HeeþîeHegmlekeÀeleerue He=<þ ¬eÀ. 45 Jejerue (DeesU 9 les 17) Jee®ee Je ÒeMveeb®eer Gllejs oîee. [[eWiejeletve ................

................ peieeme meebiet iees<ìer...jbie Goîee®es]

SAMPLE C

ONTENT

134

F³ellee 10 Jeer: cejeþer De#ejYeejleer

134

peieCeeN³ee ceeCemee®ee efvemeiee&Meer Demeuesuee efpeJneUîee®ee mebyebOe legìt ve³es, ³eemeeþer l³eeves He³ee&JejCee®eer peesHeemevee keÀjeJeer lej®e l³eeuee efJeueesYeveer³e efvemeie&meeQo³ee&®ee KejeKegje DeemJeeo Ieslee ³esF&ue Demee efJe®eej ³eele J³ekeÌle neslees.

DeeHeCe leb$e%eeve Je mebieCekeÀe®³ee yeUeJej efkeÀleerner Òeieleer kesÀueer lejer DevveemeejKeer cetueYetle iejpe mebieCekeÀ YeeieJet MekeÀle veener. l³eekeÀjlee efvemeiee&Jej®e DeJeuebyetve jeneJes ueeieles. keÀeUîee DeeF&®eer mesJee keÀjeJeer ueeieles. efle®³ee Heesìeletve GieJeCeeN³ee Oeev³eeJej®e DeeHeueer iegpejeCe nesle Demeles. ³ee ceeleerletve Oeev³e GieJeCeemeeþer keÀ<ì keÀjCeeN³ee MeslekeÀN³eebcegUs DeeHeueer DevveOeev³ee®eer iejpe YeeieJeueer peeles. cnCepes®e efvemeie& mebJeOe&ve Peeues, lej Hepe&v³eJe=<ìer ³eesi³e ÒeceeCeele Ie[sue Je DevveOeev³e efHekesÀue DeeefCe ceeleerle keÀ<ìCeeN³ee neleeb®eer cesnvele meeLe&keÀer ueeiesue. l³eemeeþer DeeHeCe keÀeUer DeeF& peieJeC³ee®eer Je MeslekeÀN³eebvee HeeþyeU osC³ee®eer iejpe Deens, Demee DeeMe³e keÀJeef³e$eer meeO³ee, meesH³ee HeCe meceHe&keÀ Meyo³eespevesletve J³ekeÌle keÀjle Deens.

Òemlegle keÀeJ³eHebkeÌleeRle keÀJeef³e$eerves OejCeer cnCepes DeeHeueer keÀeUer DeeF&®e Deens Demes cnìues Deens. DeeF& p³eeÒeceeCes DeeHeu³ee cegueeb®es ueeueveHeeueve keÀjles, l³eeb®³ee meJe& ÒekeÀej®³ee iejpee ve meebielee HetCe& keÀjles, l³eeÒeceeCes ner Oeefj$eer Oeev³e efHekeÀJetve me=<ìerJejerue peerJeeb®es ueeueveHeeueve keÀjles. ³ee ÒeleerkeÀecegUs keÀefJeles®³ee DeeMe³emeeQo³ee&le Yej He[ueer Deens.

`Heg<ìer–me=<ìer' ³eebmeejK³ee MeyoebcegUs ³ecekeÀ DeuebkeÀej meeOeuee iesuee Demetve keÀefJelesuee ies³elee ÒeeHle Peeueer Deens. meeOeer, meesHeer Hejbleg ÒeYeeJeer Yee<eeMewueer JeeHeju³eecegUs Òemlegle keÀeJ³eHebkeÌleeRleerue DeeMe³e Jee®ekeÀeb®³ee ceveele He³ee&JejCe mebJeOe&vee®ee mebosMe ©peJelees.

*ii. `efnjJeer efnjJeer ceves YeesJeleer, efkeÀleer íìe efnjJ³ee®³ee ieYe&jsMeceer meUmeUC³ee®³ee peieeme meebiet iees<ìer' Gllej: `jbie cepes®es jbie Goîee®es' ³ee keÀefJelesle keÀJeef³e$eer

Debpeueer kegÀuekeÀCeea ³eebveer Deepe®³ee mebieCekeÀ³egieeleerue ceeveJeeves efvemeiee&®ee cevecegjeo Deevebo uegìeJee, He³ee&JejCe mebJeOe&ve keÀjeJes Demee mebosMe efouee Deens. peeieeflekeÀerkeÀjCee®³ee ³ee keÀeUele peieCeeN³ee ceeCemee®ee efvemeiee&Meer Demeuesuee efpeJneUîee®ee mebyebOe legìt ve³es, ³eemeeþer l³eeves He³ee&JejCee®eer peesHeemevee keÀjeJeer lej®e l³eeuee efJeueesYeveer³e efvemeie&meeQo³ee&®ee KejeKegje DeemJeeo Ieslee ³esF&ue Demee efJe®eej ³eele J³ekeÌle neslees.

efnjJeerieej me=<ìer Heenleevee, efnjJ³ee jbiee®³ee efJeefJeOe íìe [esUîeeble meeþJeleevee cevesner efnjJeerieej nesTve peeleerue, ³ee Pee[eb®³ee vegkeÀl³ee®e Gceueuesu³ee keÀesJeUîee, legkeÀlegkeÀerle, uegmeuegMeerle Heeveeb®³ee meUmeUC³eeletve DeeHeCe efJeMJeeuee He³ee&JejCe mebJeOe&ve Je mebieesHevee®ee mebosMe osle jent, Demee DeeMe³e keÀJeef³e$eer Òemlegle HeoîeHebkeÌleeRodJeejs ceeb[le Deens.

³esLes `efnjJeer' ³ee Meyoe®³ee HegvejeJe=lleerletve efnjJesHeCee®eer peeCeerJe þUkeÀHeCes oMe&Jeueer Deens.`ceve' ner ve efomeCeejer iees<ì Deens. lejer keÀJeef³e$eerves ceveeuee efnjJee jbie ÒeeHle Peeu³ee®eer DeveesKeer keÀuHevee kesÀueer Deens. efnjæJeerieej me=<ìer DevegYeJeCeeN³ee ceveebvee ve³evemegKe osCeeje, mece=odOeer®es ÒeleerkeÀ Demeuesuee efnjJee jbie ÒeeHle nesF&ue Demes keÀJeef³e$eer cnCeles.

meUmeU ne veeoce³e Meyo keÀJeef³e$eerves ³esLes ³eespeuee Deens. Heeveeb®ee JeeN³ee®³ee PegUkeÀercegUs nesCeeje DeeJeepe cnCepes meUmeU. ner meUmeU keÀMeer Deens meebieleevee keÀJeef³e$eer `ieYe&jsMeceer'ns efJeMes<eCe ³eespeles. `ieYe&jsMeceer' ³ee MeyoeodJeejs Pee[eJej vegkeÀleer®e Gceueuesueer keÀesJeUer, jsMeceer, ceguee³ece, legkeÀlegkeÀerle Heeves keÀJeef³e$eer oMe&Jet Heenles. ³ee meUmeUer®³ee ceeO³eceeletve Je=#emebJeOe&ve, me=<ìermebieesHevee®ee mebosMe DeeHeCe efJeMJeeuee osT Demee mekeÀejelcekeÀ Je DeeMeeoe³eer efJe®eej keÀJeef³e$eer ceeæb[t Heenles. JejJej meeO³ee JeeìCeeN³ee; HeCe DeLe&HetCe& Meyo³eespevesletve keÀJeef³e$eer He³ee&JejCe mebJeOe&ve ns cetu³e DeeHeu³eele ©peJet Heenle Deens.

*ke=À.1. He=LJeeruee Jee®eJeC³eemeeþer keÀe³e keÀe³e keÀjeJes Demes keÀJeef³e$eeruee Jeeìles?

Gllej: `jbie cepes®es jbie Goîee®es' ³ee keÀefJelesle keÀJeef³e$eer Debpeueer kegÀuekeÀCeea ³eebveer Deepe®³ee mebieCekeÀ³egieeleerue ceeveJeeves efvemeiee&®ee cevecegjeo Deevebo uegìeJee, He³ee&JejCe mebJeOe&ve keÀjeJes Demee mebosMe efouee Deens. peeieeflekeÀerkeÀjCee®³ee ³ee keÀeUele peieCeeN³ee ceeCemee®ee efvemeiee&Meer Demeuesuee efpeJneUîee®ee mebyebOe legìt ve³es, ³eemeeþer l³eeves He³ee&JejCee®eer peesHeemevee keÀjeJeer lej®e l³eeuee efJeueesYeveer³e efvemeie&meeQo³ee&®ee KejeKegje DeemJeeo Ieslee ³esF&ue Demee efJe®eej ³eele J³ekeÌle neslees.

He=LJeeruee Jee®eJeC³eemeeþer keÀeUîee DeeF&®eer cnCepes®e ceeleer®eer mesJee keÀje³euee nJeer, Demes keÀJeef³e$eeruee Jeeìles keÀejCe ³ee keÀeUîee DeeF&®³ee Heesìeletve GieJeCeeN³ee

keÀefJelesJej DeeOeeefjle ke=Àleer

SAMPLE C

ONTENT

135

oîee

Heeþ 12: jbie cepes®es jbie Goîee®es

DevveeJej®e mebHetCe& me=<ìer®e¬eÀ ®eeuele Demeles. l³eecegUs, ceeleerle keÀ<ìCeeN³ee keÀ<ìkeÀjer neleebvee HeeþyeU osC³ee®eer, DeeOeej osC³ee®eer iejpe Deens. ceeleerletve Oeev³e GieJeC³eemeeþer keÀ<ì keÀjCeejs nele®e veenermes Peeues, lej peerJeve®e¬eÀ®e Leebyesue; l³ee neleebvee ceoleer®ee, Òescee®ee DeeOeej oîee³euee nJee.

lemes®e, meO³ee Òe®eb[ ÒeceeCeele nesCeeN³ee Je=#elees[ercegUs He³ee&JejCee®ee Nneme nesle Deens. l³ee®ee Deefve<ì HeefjCeece HeefjmebmLesJej Je efvemeiee&leerue peue®e¬eÀeJej nesle Deens. Pee[s vemeu³eecegUs [eWiej GIe[syees[kesÀ He[ues Deensle. peefceveer Gpee[, Deesmee[ Peeu³ee Deensle. HeeTme Deefve³eefcele Je DeHegN³ee ÒeceeCeele nesle Deens. l³ee®ee Deefve<ì HeefjCeece DeeHeu³ee®e peerJeveeJej nesle Deens, ns meJe& jesKeC³eemeeþer DeeHeCe HeeJeues G®euee³euee nJeerle Demes keÀJeef³e$eeruee Jeeìles. l³eekeÀjlee Òel³eskeÀeves efye³ee [eWiejGleejeJej, ceeskeÀUîee peeieer HesÀkeÀu³ee Heeefnpesle. HeeJemeeUîeele ³ee efye³ee peefceveerle ©peleerue, Pee[eb®es ªHe OeejCe keÀjleerue. ³ee Pee[ebcegUs Ieveieo& jeves efvecee&Ce nesleerue. GIe[syees[kesÀ [eWiej Hegvne efnjJ³eeieej ieeefue®³eeves mepeleerue. DeMee efvemeie&megboj JeeleeJejCeele jeefnu³eeJej ceeveJeeueener efvemeiee&®ee KejeKegje DeemJeeo Ieslee ³esF&ue DeeefCe He=LJeerJejerue efvemeie&me=<ìer®es He³ee&³eeves ³esLeerue He³ee&JejCee®es mebJeOe&ve nesF&ue, Demes keÀJeef³e$eeruee Jeeìles.

*ke=À.2. JemebgOejs®es efnjJesHeCe peHeC³eemeeþer Ghee³e meg®eJee. Gllej: HeeJemeele vneTve efveIeeuesueer, efnjJee Meeuet HeefjOeeve

keÀjCeejer JemebgOeje meO³ee DeefOekeÀeefOekeÀ efJeêtHe nesle ®eeueueer Deens. Òeieleer®³ee veeJeeKeeueer, nJ³eemeeHee³eer efle®es meeQo³e& Deesjye[ues peele Deens. efle®es efnjJesHeCe peHeC³eemeeþer DeefOekeÀeefOekeÀ ÒeceeCeele Je=#eejesHeCe/Je=#eueeieJe[ DeeefCe Je=#emebieesHeve keÀjC³ee®eer efveleeble DeeJeM³ekeÀlee Deens.

kesÀJeU `Pee[s ueeJee' Demes cnCetve ®eeueCeej veener, lej ueeJeuesueer Pee[s `peieJee' Demes cnCeeJes ueeiesue. l³eekeÀjlee Òel³eskeÀeves DeeHeu³ee veeJeeves efkebÀJee DeeHeu³ee efÒe³e J³ekeÌleer®³ee veeJeeves SkeÀ lejer Pee[ ueeJetve peesHeemeues Heeefnpes. lemes®e, Pee[eHeemetve yeveJeuesu³ee Òel³eskeÀ Jemlet®ee Je efvemeiee&leerue meeOevemebHelleer®ee peHetve Je keÀeìkeÀmejerves JeeHej kesÀuee Heeefnpes. GoenjCeeLe&, keÀeieo. keÀeieo yeveJeC³eemeeþer Pee[s keÀeHeeJeer ueeieleele. l³eecegUs, keÀeieoe®ee ³eesi³e lesJe{e JeeHej keÀje³euee nJee efkebÀJee Gmee®³ee ef®eHee[eHeemetve yeveJeuesu³ee He³ee&³eer keÀeieoe®ee JeeHej keÀªve He³ee&JejCe mebJeOe&vee®³ee ¢<ìerves DeÒel³e#ejerl³ee Òel³eskeÀeves DeeHeuee menYeeie veeWoJee³euee nJee.

JevemebJeOe&veemeeþer osJeje³ee, Deejef#ele Jeve#es$e DeMee ÒekeÀej®eer þesme GHee³e³eespevee keÀªve Je=#elees[ jesKelee ³esF&ue. FceejleeR®³ee DeeJeejele Pee[s ueeJeC³ee®ee GHe¬eÀce Ieslee ³esF&ue. MeeUe-ceneefJeoîeeue³eeble efJeoîeeL³ee¥®³ee ceoleerves Je=#e ueeieJe[ Je mebJeOe&ve keÀe³e&MeeUe/GHe¬eÀce Ieslee ³esleerue. HeeC³ee®ee LeWye ved LeWye peHetve JeeHejC³eemeeþer pevepeeie=leer ceesnerce jeyeJelee ³esF&ue. meceepeceeO³eceeb®³ee meene³³eeves HeeCeer ye®eleer®³ee (Iejiegleer, keÀe³ee&ue³eerve, Meeues³e, meeJe&peefvekeÀ efþkeÀeCe®³ee) Ghee³e³eespeveebmebyebOeer, Je=#eueeieJe[, mebJeOe&ve ceesefncesmeboYee&le ceeefnleer®ee Òe®eej Je Òemeej keÀjlee ³esF&ue. He³ee&JejCe mebJeOe&veeMeer efveieef[le Òel³eskeÀ yeeyeeRJej mHeOee& Dee³eesefpele keÀªve ueeskeÀmenYeeieeletve JemegbOejs®es mebJeOe&ve Je mebieesHeve keÀjC³eekeÀjlee Heg{ekeÀej Ieslee ³esF&ue, Demes ceuee Jeeìles.

ke=À.1. Keeueerue DeesUeRleerue DeuebkeÀej DeesUKee. HegÀueeHegÀueeb®es oeì leeìJes, efpeLes Hees®eles ¢<ìer jbie cepes®es, jbie Goîee®es, peHetve þsJet me=<ìer Gllej: `³ecekeÀ' DeuebkeÀej ³esLes, ¢<ìer-me=<ìer ³ee MeyoebodJeejs `³ecekeÀ' DeuebkeÀej

meeOeuee iesuee Deens.

*ke=À.2. keÀefJelesleerue `³ecekeÀ' DeuebkeÀej meeOeCeeN³ee Meyoeb®³ee pees[îee MeesOee.

Gllej: i. ¢<ìer-me=<ìer-Heg<ìer-Je=<ìer-leg<ìer-iees<ìer ii. cepes®es-Goîee®es ke=À.3. meeceev³eªHe efuene. i. ³eb$ee®³ee ii. HegÀueeHegÀueeb®es iii. peieeme iv. í$eeKeeueer v. DeeYeeUe®³ee Gllej: i. ³eb$ee ii. HegÀueeHegÀueeb iii. peiee iv. í$ee v. DeeYeeUe ke=À.4. ̀ ieYe&' ne GHemeie& ueeJetve Meyo le³eej keÀje Je efuene. Gllej: ieYe&Þeerceble, ieYe&ieefUle, ieYe&jsMeceer, ieYe&mebmkeÀej, ieYe&ie=n

De. J³eekeÀjCe IeìkeÀebJej DeeOeeefjle ke=Àleer

Yee<eeY³eeme efJeYeeie

SAMPLE C

ONTENT

136

F³ellee 10 Jeer: cejeþer De#ejYeejleer

136

ke=À.1. Keeueerue Meyoeb®es meceeveeLeea Meyo efuene. i. me=<ìer ii. DeeF& iii. ceeleer iv. jeve v. oewuele vi. DeeYeeU Gllej: i. peie ii. ceelee, ceeTueer iii. ce=oe iv. Jeve, pebieue v. mebHelleer vi. ieieve, veYe ke=À.2. Keeueerue Meyoe®ee efJe©odOeeLeea Meyo efuene. oeì Gllej: efJejU ke=À.3. Keeueerue Meyoebleerue De#ejebHeemetve DeLe&HetCe& Meyo le³eej

keÀje. i. ieYe&jsMeceer ii. HesÀveOeJeueMee Gllej: i. ieYe&, jsMeceer, iejs, Meceer ii. HesÀve, OeJeue, veHesÀ, veJe, veue, veMee, Oeve, OeJe,

Jeve, JeOe, ueJe, Meeue ke=À.4. keÀefJelesleerue veeoce³e Meyo efuene. Gllej: KeUeUles, meUmeUC³ee®³ee ke=À.5. De®etkeÀ Meyo DeesUKetve efuene. i. ieye&jsefMeceer, ieYe&jsefMeceer, ieYe&jsMeceer, ieYe&jsMeefce ii. ©peleerue, ªpeefleue, ªpeleerue, ©peefleue Gllej: i. ieYe&jsMeceer ii. ©peleerue ke=À.6. Keeueerue Meyo DekeÀejefJeunîeebvegmeej efuene. Hewmee, HesÀveOeJeue, efnjJeer, Heg<ìer Gllej: Heg<ìer, Hewmee, HesÀveOeJeue, efnjJeer [met®evee: ³ee keÀefJeles®³ee megueYe DeekeÀueveekeÀjlee Mespeejer efouesuee Q. R. Code mke@Àve keÀªve keÀefJeles®ee YeeJeeLe& keÀLeve keÀjCeeje eqJnef[Dees Heene.]

Dee. Yeeef<ekeÀ IeìkeÀebJej DeeOeeefjle ke=Àleer

SAMPLE C

ONTENT