Roczny plan dydaktyczny przedmiotu przyrody dla klasy IV–VI szkoły podstawowej, uwzględniający kształcone umiejętności i treści podstawy programowejTom I

Temat (rozumiany jako

lekcja)

Liczba godzin

Treści podstawy

programowej

Cele ogólne Kształcone umiejętności

Propozycje metod nauczania

Propozycje środków

dydaktycznych

Uwagi

Ja i moje otoczenie1. Przyroda to ważny przedmiot szkolny

1 1.3, 1.4 zainteresowanie uczniów przedmiotami przyrodniczymi, pokazanie znaczenia przedmiotu przyroda w ich edukacji

– korzysta z różnych źródeł wiedzy,– efektywnie uczy się, stosuje zasady uczenia się,– wyjaśnia, czym będzie zajmował się na lekcjach przyrody,– omawia przyrodę jako zbiór elementów (organizmy, przyroda nieożywiona),– wyjaśnia, czym zajmują się nauki przyrodnicze,– podaje zastosowania wiedzy przyrodniczej w życiu

– praca z różnymi źródłami wiedzy – praca z podręcznikiem,– pogadanka, obserwacja zbiorów pracowni, poznanie jej historii i przeznaczenia

kolekcje przyrodnicze, podręczniki, atlasy

Temat można realizować z wykorzystaniem zbiorów pracowni przyrodniczej.

2. Bezpieczeństwo w pracowni przyrodniczej

1 1.3, 1.4 kształtowanie postawy odpowiedzialności za

– wymienia zasady obowiązujące w pracowni,– stosuje zasady

– pogadanka, pokaz, analiza regulaminu pracowni

regulamin pracowni, pracownia przyrodnicza

Zajęcia można przeprowadzić w sposób aktywizujący

1

bezpieczeństwo swoje i innych

zapisane w regulaminie pracowni,– wymienia zachowania zagrażające bezpieczeństwu w czasie zajęć przyrody i potrafi im zapobiegać,– właściwie reaguje w sytuacji, która może zagrażać uczniom (np. nie wchodzi do pracowni bez opieki, nie wyjmuje zwierząt hodowanych z klatek)

– drama – odgrywanie ról dotyczących zachowania się uczniów w pracowni

z wykorzystaniem pracy zespołowej (odgrywanie ról) oraz omówienie zasad zachowania się w pracowni przyrodniczej.

3. Czynniki wpływające na nasze samopoczucie

1 1.1 rozumienie wpływu różnych czynników na samopoczucie i zdrowie organizmu

– posługuje się pojęciami: samopoczucie, emocje, empatia,– nazywa czynniki pozytywnie i negatywnie wpływające na samopoczucie,– podaje sposoby zmniejszania wpływu czynników negatywnych,

– obserwacja, pogadanka „Od czego zależy samopoczucie w różnych sytuacjach szkolnych i domowych?”,– pogadanka „Jak zmniejszać wpływ na samopoczucie czynników niekorzystnych? Jak

obserwacje uczniów dotyczące sytuacji szkolnych

Temat jest okazją, by pomóc uczniom nauczyć się właściwych zachowań, prawidłowego reagowania oraz ochrony przed agresją i nadmiernym stresem.

2

– wykazuje zachowania empatyczne,– pomaga w trudnych szkolnych sytuacjach swoim kolegom (np. gdy ktoś źle się czuje),– poprzez działanie wpływa na samopoczucie swoje i innych (pociesza, doradza, cieszy się z sukcesów innych)

możemy pomagać sobie w trudnych szkolnych sytuacjach?”

4. Jak wyrażać swoje emocje?

1 1.1 rozpoznawanie emocji własnych i innych osób oraz właściwe reagowanie na nie

– nazywa emocje i podaje sposoby ich wyrażania,– wyraża emocje w sposób właściwy i bezpieczny

– odgrywanie ról, drama – wyrażanie emocji we właściwy sposób,– drama „Jak właściwie poradzić sobie w trudnych sytuacjach?”

sytuacje szkolne uczniów, obserwacje uczniów

Lekcja jest kontynuacją poprzednich zajęć. Uczniowie, poznając emocje i właściwie odczytując ich znaczenie, powinni ćwiczyć praktycznie właściwe reakcje.

5. O swój organizm trzeba dbać?

1 1.2 kształtowanie właściwej postawy wobec swojego zdrowia, dokonywanie właściwych

– wyjaśnia rolę odpoczynku, w tym snu, dla zdrowia,– odczytuje informacje zapisane w postaci „linii –

– ćwiczenia – planowanie rodzaju wypoczynku dla siebie i innych, uzasadnianie wyboru,

obrazy – różne formy aktywności, przybory i sprzęt sportowy (quiz), zegarki

3

wyborów sprzyjających zdrowiu i bezpieczeństwu

taśmy czasu”,– wybiera właściwy sposób wypoczywania i uzasadnia swój wybór,– stosuje zasady bezpiecznego wypoczynku,– dokonuje obserwacji liczby oddechów w zależności od wysiłku, wyciąga wnioski z obserwacji,– odczytuje informacje z linii czasu dotyczące aktywności dobowej człowieka,– wyjaśnia, czym jest cykl aktywności dobowej człowieka,– obserwuje liczbę oddechów w czasie odpoczynku i po wysiłku, oblicza liczbę oddechów

– analiza tekstu – wyjaśnianie zasady bezpiecznego zachowania, uzasadnianie stosowania różnorodnych regulaminów (np. regulamin na stoku narciarskim),– doświadczenie, pomiar –obserwowanie liczby oddechów przed wysiłkiem i po nim, wyciąganie wniosków poczynionych obserwacji i pomiarów

6. Zdrowe odżywianie zapobiega chorobom

1 1.2 dbanie o swoje zdrowie, dokonywanie właściwych

– wyjaśnia rolę śniadania i innych posiłków w prawidłowym

– ćwiczenie – dobieranie produktów żywnościowych ze

piramida pokarmowa, etykiety na produktach,

Zajęcia mogą mieć charakter działań praktycznych, w czasie których

4

wyborów odżywianiu,– wymienia posiłki i wskazuje czas spożywania tych posiłków,– dobiera pokarmy kierując się kryterium swojego zdrowia,– stosuje zasady prawidłowego żywienia,– wyjaśnia, czym jest kaloria,– oblicza na podstawie odpowiednich tabel, jaki wysiłek jest potrzebny do spalenia energii znajdującej się np. w jednym pączku

zwróceniem uwagi na potrzeby organizmu,– ćwiczenia – odczytywanie informacji z piramidy pokarmowej: składniki pokarmowe, produkty pokarmowe, liczba spożywanych pokarmów,– ćwiczenia – świadome zakupy, wybieranie pokarmów z uwagi na swoje zdrowie,– wycieczka do sklepu – wybór produktów na drugie śniadanie,– analiza tekstu – o czym mówi reklama?

reklamy produktów spożywczych

uczniowie poznają zasady zakupów, odczytują informacje o dacie ważności i składzie produktów. Można wykorzystać zajęcia do kształtowania świadomej postawy konsumenckiej.

7. Każdy z nas może osiągać sukcesy w szkole

1 1.3, 1.4 kształtowanie odpowiedzialnej postawy wobec swojej nauki, docenianie sukcesu ucznia

– wyjaśnia, na czym może polegać sukces w szkole,– podkreśla różnorodne sukcesy odnoszone w szkole przez uczniów,

– opowiadanie, pogadanka „Mój szkolny sukces”,– praca zespołowa „Jak osiągnąć sukces w szkole, jakie są moje

zdjęcia uczniów odnoszących sukces w konkursach, kroniki szkoły. wspomnienia rodziców – moje

Zajęcia powinny zachęcać uczniów do dostrzegania różnorodnych sukcesów szkolnych i doceniania ich.

5

– omawia obowiązki ucznia w szkole oraz jego prawa,– omawia „drogę” do sukcesu szkolnego ucznia,– formułuje rady, które pozwolą osiągnąć sukces szkolny

mocne strony?” szkolne sukcesy

8. Zasady prawidłowego uczenia się

1 1.3, 1.4 kształtowanie postawy aktywnej w procesie uczenia się, kształcenie umiejętności organizowania swojego miejsca pracy

– stosuje zasady ułatwiające naukę,– utrzymuje porządek i organizuje miejsce pracy w czasie nauki,– organizuje kącik nauki,– wyjaśnia, czym jest motywacja,– wskazuje czynniki wpływające pozytywnie na motywację ucznia,– właściwie ustawia źródło światła na swoim biurku

– ćwiczenia – organizowanie miejsca pracy ucznia,– obserwacje – analizowanie, doświadczenia i obserwacje ukazujące wpływ sposobu pracy i stosowanie zasad na efektywność swojej nauki

własne miejsce pracy biurko szkolne, obrazy przedstawiające kącik ucznia – oświetlenie, wysokość biurka, krzesła

Uczeń może się dowiedzieć o roli właściwie zorganizowanego miejsca pracy, może także doceniać porządek i przygotowanie do zajęć jako warunek efektywnego uczenia się.

9. Planowanie zajęć w ciągu dnia to ważna umiejętność

1 1.5 uświadamianie i kształtowanie umiejętności planowania swojego czasu

– odczytuje informacje z planu,– korzysta z różnych rodzajów planów,– podaje przykłady planów długo-

– ćwiczenia – analizowanie planu tygodniowych zajęć i przewidywanie czasu odpoczynku, relaksu i pracy,

plany lekcji, rozkład jazdy autobusów i inne plany, z którymi uczeń się styka

Zajęcia mogą umożliwić wdrożenie uczniów do planowania swoich zajęć tak, aby mieć czas, a

6

i krótkoterminowych,– prowadzi swój kalendarz w celu planowania zajęć i wolnego czasu,– wymienia korzyści wynikające z planowania

– odczytywanie informacji z planu lekcji, planu zajęć

jednocześnie wywiązywać się z obowiązków.

10. Zaplanuj swój czas pracy i odpoczynku

1 1.5 uświadamianie i kształcenie umiejętności planowania swojego czasu

– samodzielnie planuje swoje zajęcia, wykorzystując różne sposoby notowania,– uwzględnia w planowaniu czas pracy i wypoczynku

– ćwiczenia – planowanie zajęć w czasie dnia, tygodnia, wolnych dni

makiety do planowania – plan tygodnia, plan dnia

Zajęcia pozwolą uczniom nauczyć się planowania czasu pracy, nauki i odpoczynku.

11. Przyrodę poznajemy za pomocą zmysłów

1 1.6 zainteresowanie budową i funkcjonowaniem organizmu człowieka, docenianie roli zmysłów

– nazywa zmysły i wskazuje ich umiejscowienie, stosując schematy i modele,– wyjaśnia rolę zmysłów w poznawaniu przyrody,– wyjaśnia szczególną rolę wzroku, – bada doświadczalnie rolę zmysłów w odbieraniu

– doświadczenie – opisywanie obiektów z wykorzystaniem różnych zmysłów, porównywanie obserwacji i wyjaśnianie roli zmysłów (np. opisywanie kwitnącej rośliny),– doświadczenie, pokaz, obserwacja – planowanie, wspólnie z nauczycielem,

bukiet kwiatów do obserwacji za pomocą zmysłów, książki dla dzieci niewidomych, różne owoce i warzywa oraz substancje do badania smakiem i węchem (bezpiecznie dobrane)

Zajęcia powinny dostarczyć uczniom wiedzy o różnych bodźcach i zmysłach wrażliwych na te bodźce. Obserwacja i proste doświadczenia dadzą uczniom wiedzę o roli zmysłów w życiu ludzi.

7

różnych informacji,– charakteryzuje zmysł smaku, korzystając z obserwacji lub wykonanego prostego doświadczenia,– zachowuje bezpieczeństwo w czasie obserwacji i doświadczeń,– identyfikuje sytuacje zagrażające (np. nie wącha substancji nieznanych i ich nie próbuje)

doświadczenia pokazującego wrażliwość języka na różne smaki,– branie udziału w pokazie lub obserwacja,– pogadanka – omawianie funkcjonowania zmysłów ze szczególnym zwróceniem uwagi na zmysł wzroku, smaku, węchu,– pogadanka „Jak można pomagać i wspierać ludzi, którzy nie posługują się wzrokiem lub słuchem z powodu uszkodzenia tych zmysłów?”

14. Jak prowadzić obserwacje przyrodnicze?

1 1.7 kształcenie umiejętności obserwacji z użyciem przyrządów i bez nich

– wymienia przyrządy pozwalające na obserwacje obiektów bardzo małych lub oddalonych,– korzysta z lupy, lornetki w czasie obserwacji,

– mapa mentalna, burza mózgów „Jak przyrodnik przygotowuje się i prowadzi obserwacje?”,– pokaz, obserwacja – przyrządy optyczne

lupa, lornetka mikroskop, luneta

Uczniowie w czasie zajęć maja okazję obserwować za pomocą przyrządów oraz gołym okiem różne obiekty, uczą się właściwie stosować przyrządy oraz

8

– wyjaśnia działanie przyrządów optycznych,– podaje przykłady zastosowania lupy, lornetki, mikroskopu,– omawia zasady obserwacji i notowania wyników

prowadzić obserwacje.

15. Przeprowadzamy proste obserwacje za pomocą różnych przyrządów

1 1.7 kształcenie umiejętności obserwacji za pomocą przyrządów i bez nich

– wybiera obiekt obserwacji i dokonuje obserwacji gołym okiem i z użyciem właściwego przyrządu (lupy, lornetki),– wykonuje prosty rysunek z przeprowadzonych obserwacji (wygląd kory wybranego drzewa, układ gałęzi)

– obserwacje – wykorzystanie lupy, lornetki do obserwacji w terenie (obserwacja pokroju drzewa, kory drzewa i powierzchni oraz brzegów liści przy pomocy lupy)

lupa, lornetka mikroskop, luneta

Zajęcia kontynuują cele z poprzedniej lekcji.

16. Uczymy się obserwować za pomocą mikroskopu

1 1.7 nabywanie i doskonalenie umiejętności obserwacji za pomocą mikroskopu

– podaje nazwy istotnych części mikroskopu (okular, obiektyw, stolik, śruba),– przygotowuje

– ćwiczenia – przygotowanie mikroskopu do pracy według instrukcji nauczyciela,

mikroskopy, zestawy do mikroskopowania, flamaster, korek

Uczniowie uczą się wykonywać proste preparaty, przygotować mikroskop do pracy i prowadzić

9

mikroskop do obserwacji,– wykonuje proste preparaty mikroskopowe,– nazywa sprzęt potrzebny do wykonania preparatu,– oblicza powiększenie mikroskopu,– analizuje obraz mikroskopowy, korzystając ze schematów, rysunków i zdjęć,– wykonuje prosty rysunek z obrazu mikroskopowego (układ komórek w korku)

– ćwiczenia – wykonanie prostych preparatów mikroskopowych (preparat z korka), wykonanie preparatu ćwiczeniowego, np. strzałka flamastrem na szkiełku podstawowym

obserwacje mikroskopową.

17. Przeprowadzamy proste obserwacje mikroskopowe

1 1.7 nabywanie i doskonalenie umiejętności obserwacji za pomocą mikroskopu

– podaje nazwy istotnych części mikroskopu (okular, obiektyw, stolik, śruba),– przygotowuje mikroskop do obserwacji,– wykonuje proste preparaty mikroskopowe,

– ćwiczenia – wykonanie prostych obserwacji mikroskopowych i interpretacja obrazu obserwowanego w mikroskopie,– ćwiczenie – wykonanie rysunku z obrazu

mikroskopy, zestawy do mikroskopowania, cebula, moczarka

Lekcja jest kontynuacją poprzedniej i daje szansę na utrwalenie zdobytych umiejętności.

10

– nazywa sprzęt potrzebny do wykonania preparatu,– oblicza powiększenie mikroskopu,– analizuje obraz mikroskopowy, korzystając ze schematów, rysunków i zdjęć,– wykonuje prosty rysunek z obrazu mikroskopowego (układ komórek w korku)

mikroskopowego jako sposób notowania wyniku obserwacji

18. Rośliny hodowane przez człowieka

1 1.8, 1.9 zainteresowanie uczniów otaczającym ich światem organizmów, rozumienie roli roślin w życiu człowieka, kształtowanie postawy odpowiedzialności wobec otaczających organizmów roślinnych i zwierzęcych

– wymienia przykłady świadczące o ważnej roli roślin w otoczeniu człowieka,– wymienia czynniki wpływające na życie roślin, – omawia wymagania życiowe roślin,– wyjaśnia rolę roślin w życiu ludzi,– podaje przykłady zależności

– doświadczenie – przeprowadzenie badania wykazującego wymagania życiowe wybranej rośliny, np. doniczkowej,– ćwiczenia – oznaczenie roślin w hodowli

albumy, kolekcje roślin, uprawa, np. fasoli, rzeżuchy;tabliczki do oznaczania roślin

Zajęcia pozwalają uczniom poznać rośliny hodowane w doniczkach, zaznajomić się z wymaganiami tych roślin i zachęcić uczniów do troskliwej opieki nad hodowlami doniczkowymi.

11

organizmów zwierzęcych i ludzi od roślin,– omawia sposób przesadzania rośliny,– pielęgnuje rośliny zachowując zasady bezpieczeństwa,– przesadza rośliny

19. Poznajemy rośliny występujące w naszym otoczeniu

1 1.8, 1.9 zainteresowanie uczniów otaczającym ich światem organizmów, rozumienie roli roślin w życiu człowieka, kształtowanie postawy odpowiedzialności wobec otaczających organizmów roślinnych i zwierzęcych

– korzysta z atlasów, aby zdobyć informacje o hodowanych roślinach,– rozpoznaje rośliny zawierające substancje szkodliwe i trujące,– właściwie (bezpiecznie) się zachowuje w trakcie pielęgnacji roślin o właściwościach trujących,– wymienia rośliny zielarskie, podaje ich zastosowanie,– wymienia rośliny przyprawowe, określa ich zastosowanie,

– hodowle, obserwacje – prowadzenie hodowli roślin doniczkowych z systematyczną obserwacją ich rozwoju, pielęgnacja hodowli,– tworzenie albumu tematycznego – rośliny zielarskie, rośliny przyprawowe itp.

albumy roślin, proste klucze do oznaczania roślin, internet, kolekcje roślin, np. kaktusy, paprocie

Oznaczanie roślin, korzystanie z atlasów rozwija zainteresowania uczniów i kształtuje właściwą postawę wobec otoczenia.

12

20. Zakładamy hodowlę rośliny doniczkowej

1 1.8, 1.9 zainteresowanie uczniów otaczającym ich światem organizmów, rozumienie roli roślin w życiu człowieka, kształtowanie postawy odpowiedzialności wobec otaczających organizmów roślinnych i zwierzęcych

– samodzielnie przesadza lub sadzi roślinę doniczkową,– pielęgnuje roślinę, – przedstawia informacje o posadzonych roślinach,– tworzy kolekcje roślin doniczkowych,– opisuje rośliny, tworząc metryczki na tabliczkach

– hodowle, obserwacje – prowadzenie hodowli roślin doniczkowych z systematyczną obserwacją ich rozwoju, pielęgnacja hodowli,– ćwiczenia, pokaz – zakładanie hodowli rośliny, przesadzanie rośliny

doniczki, sadzonki, podłoże dla roślin

Uczniowie praktycznie wykorzystują swoją wiedzę, zakładając hodowlę doniczkową.

21. Zwierzęta hodowane przez człowieka

1 1.8, 1.9 zainteresowanie uczniów otaczającym ich światem organizmów, rozumienie roli zwierząt w życiu człowieka, kształtowanie postawy odpowiedzialności wobec otaczających organizmów roślinnych i zwierzęcych

– nazywa zwierzęta hodowane w pracowni,– pomaga w pielęgnacji hodowli zwierzęcych

– obserwacje – prowadzenie obserwacji zwierząt hodowlanych, określenie ich potrzeb i zasad kontaktu z nimi

hodowle prowadzone w pracowni przyrodniczej

Na zajęciach można pokazać uczniom szkolne hodowle zwierzęce i wdrażać do odpowiedzialnego zachowania wobec zwierząt. Warto podkreślać konieczność zachowania bezpieczeństwa w kontaktach ze zwierzętami.

22. Jak zadbać 1 1.8, 1.9 wdrażanie do – wymienia – pokaz – właściwe potrzebne Na przykładzie

13

o zwierzęta domowe?

bezpiecznych i odpowiedzialnych zachowań wobec zwierząt

zwierzęta domowe,– podaje przykłady zwierząt hodowanych i wyjaśnia przyczyny prowadzenia hodowli,– omawia sposób opieki nad zwierzętami domowymi,– wyjaśnia, czym zajmuje się weterynarz,– podaje przykłady przedmiotów potrzebnych hodowcy, np. psa,– odpowiedzialnie zajmuje się zwierzętami, które są pod jego opieką, lecz zawsze zachowuje się ostrożnie i bezpiecznie,– właściwie reaguje w czasie zagrożenia atakiem psa,– prezentuje postawę ochronną przed atakiem psa,– omawia przyczyny

postępowanie ze zwierzętami, umiejętne zachowanie się w stosunku do zwierząt agresywnych,– pogadanka, ćwiczenia – przyjmowanie postawy ochronnej w czasie ataku psa

zwierzętom przedmioty, plansza pokazująca zachowanie psa i sposób obrony w czasie ataku

domowych zwierząt można w uczniach utrwalać potrzebę i obowiązek odpowiedzialnej opieki.

14

i konieczność opieki nad zwierzętami domowymi,– tworzy ulotki dotyczące właściwej opieki nad zwierzętami,– propaguje właściwe zachowanie wobec bezpańskich psów i kotów

Orientuję się w terenie1. Widnokrąg i kierunki widnokręgu

1 2.1, 2.2 kształtowanie pojęcia „widnokrąg”,posługiwanie się kierunkami geograficznymi

– wyjaśnia pojęcie widnokręgu i linii widnokręgu,– wyjaśnia dlaczego widnokrąg się powiększa,– wymienia kierunki główne i pośrednie widnokręgu– stosuje literowe oznaczenia kierunków,– określa kierunki na podstawie róży wiatrów

– obserwacja widnokręgu w pobliżu szkoły, obserwacja pośrednia – kształt widnokręgu, linia widnokręgu, powiększanie się widnokręgu,– ćwiczenia – opisywanie kierunków za pomocą oznaczeń literowych, określanie wzajemnego położenia obiektów za pomocą kierunków geograficznych,

podręcznik, ilustracje (slajdy) przedstawiające widnokrąg, róża wiatrów, plansza do gry dydaktycznej

Lekcja przygotowuje do zajęć w terenie.

15

– gra dydaktyczna – dyktando kierunkowe

2., 3. Wyznaczamy kierunki widnokręgu

2 1.1 wyznaczanie kierunków widnokręgu w terenie

– wyznacza kierunki geograficzne za pomocą kompasu,– wyznacza kierunki główne według Słońca,– określa wzajemne położenie obiektów na widnokręgu za pomocą kierunków,– wyznacza kierunek północny za pomocą gnomonu w momencie górowania Słońca,– wyznacza kierunki innymi metodami, np. według gwiazdy polarnej, za pomocą zegarka oraz orientacyjnie na podstawie obserwacji przyrody

– ćwiczenia terenowe – wyznaczanie kierunków za pomocą kompasu i gnomonu

kompasy, gnomon, gnomony przenośne

Umiejętność wyznaczania kierunków należy wykorzystywać i utrwalać na innych zajęciach terenowych w ciągu roku. Uczniowie powinni posługiwać się gnomonami przenośnymi, które posłużą im do obserwacji długości cienia i wyznaczania kierunku północnego w domu lub w sali lekcyjnej.

4. Widoma wędrówka Słońca nad widnokręgiem

1 2.2 prowadzenie obserwacji widomej wędrówki Słońca nad widnokręgiem

– wskazuje miejsca wschodu, górowania i zachodu Słońca,– omawia widomą wędrówkę Słońca

– obserwacja – dzienna wędrówka Słońca nad widnokręgiem, wskazanie miejsc wschodu,

schematy, rysunki przedstawiające dzienną wędrówkę Słońca na niebie w różnych porach roku

Zajęcia przygotowują uczniów do samodzielnej obserwacji dziennej wędrówki

16

w ciągu doby w różnych porach roku

w ciągu doby w różnych porach roku,– dostrzega zależność długości cienia od wysokości Słońca w czasie widomej wędrówki nad widnokręgiem

górowania i zachodu,– obserwacja – długość cienia w różnych momentach dnia, w różnych porach roku,– analiza schematów, rysunków – obserwacja miejsca wschodu, zachodu i górowania Słońca w pierwszych dniach pór roku

Słońca w różnych porach roku. Nauczyciel w miarę możliwości powinien prowadzić z uczniami tego typu obserwacje na różnych zajęciach terenowych, szczególnie w pobliżu daty równonocy i przesileń.

5. Do czego jest potrzebny plan miasta?

1 2.3, 2.4 praktyczne posługiwanie się planem miasta

– identyfikuje na planie miejsce obserwacji,– orientuje plan według charakterystycznych obiektów w terenie,– korzysta z legendy i odczytuje dzięki niej informacje z planu,– odnajduje obiekty na planie, np. ulice, place, zabytki

– praca z planem miasta (osiedla, wsi) – orientowanie i czytanie planu

plany miejscowości uczniów

Zajęcia przygotowują uczniów do pracy w terenie. Można je zrealizować w pobliżu szkoły. Nauczyciel powinien stworzyć uczniom możliwość wykorzystania tych umiejętności w czasie dłuższej wycieki terenowej.

17

6.–7. Jak korzystać z mapy topograficznej?

2 2.3, 2.4 praktyczne posługiwanie się mapą topograficzną

– orientuje mapę za pomocą kompasu,– odczytuje informacje z mapy za pomocą znaków topograficznych,– określa wzajemne położenie obiektów na mapie i porównuje je z obserwacjami w terenie,– posługuje się typowymi znakami topograficznymi do sporządzania prostych planów własnej okolicy

– praca z mapą topograficzną – orientowanie i czytanie mapy topograficznej

mapy topograficzne najbliższej okolicy

Zajęcia przygotowują uczniów do pracy w terenie.

8. Określamy odległości przy pomocy podziałki liniowej mapy

1 2.5 posługiwanie się podziałką linią, wykorzystanie podziałki do określania odległości rzeczywistej

– dokonuje pomiaru odległości na mapie,– oblicza odległości rzeczywiste, wykorzystując podziałkę

– ćwiczenia – obliczanie odległości rzeczywistych na podstawie mapy

mapy topograficzne, mapy w atlasach geograficznych

lekcja ćwiczeniowa

9.–10. Wędrujemy z planem i mapą

2 2.3, 2.4, 2.5 posługiwanie się planem i mapą topograficzną w terenie,prowadzenie i dokumentowanie swoich obserwacji

– planuje wycieczkę, korzystając z planu lub mapy,– orientuje plan lub mapę w terenie,– oblicza długość trasy na podstawie

– ćwiczenia, zajęcia terenowe – planowanie i wędrówka z planem lub mapą, – posługiwanie się planem i mapą topograficzną

mapy topograficzne, plany okolicy, kompasy, notatniki, karty pracy

Na zajęciach terenowych uczniowie wykorzystują wiadomości i umiejętności zdobyte na wcześniejszych

18

mapy,– porównuje odległości na mapie z odległościami w terenie,– oblicza czas wędrówki,– identyfikuje obiekty w terenie na podstawie mapy,– opisuje trasę wycieczki

podczas poznawania najbliższej okolicy (orientowanie planu i mapy, odczytywanie informacji z wykorzystaniem legendy oraz określanie odległości z wykorzystaniem podziałki liniowej),– dokumentowanie obserwacji – prowadzenie dziennika obserwacji (notowanie spostrzeżeń, wykonywanie szkiców i rysunków, wykonywanie fotografii)

lekcjach dotyczących pracy z planem i mapą. Ponadto mogą prowadzić obserwacje dziennej drogi Słońca nad widnokręgiem i wyznaczać kierunki różnymi sposobami.Zajęcia mogą wykraczać poza przeznaczony w planie limit 2 godzin lekcyjnych.

11.–12. Wykonujemy pomiary odległości i wysokości w terenie

2 2.6 kształcenie umiejętności określania odległości i wysokości obiektów w terenie

– posługuje się taśmą mierniczą do pomiaru odległości,– wyznacza średnią długość swojego kroku,– dokonuje pomiaru odległości krokami,– szacuje odległości,

– ćwiczenia terenowe – pomiar odległości różnymi sposobami, np. taśmą mierniczą, krokami, szacowanie odległości, porównywanie

przyrządy miernicze: taśma miernicza, niwelator, łata; karty pracy, instrukcje

zajęcia terenowe w pobliżu szkoły

19

porównując je ze sobą i ze znaną odległością, np. długością własnej ulicy lub boiska,– określa wysokości względne w terenie,– mierzy wysokość względną pagórka

wyników pomiaru różnymi sposobami,– pomiar wysokości pagórka za pomocą niwelatora i łaty,– szacowanie wysokości różnych obiektów w terenie

13. Wypukłe i wklęsłe formy terenu

1 2.7 rozpoznawanie wklęsłych i wypukłych form terenu, kształcenie umiejętności prowadzenia obserwacji w terenie

– charakteryzuje wypukłe i wklęsłe formy terenu,– rozpoznaje obecne w bliskim otoczeniu formy terenu,– wykonuje modele form wypukłych i wklęsłych,

– ćwiczenie, obserwacja – rozpoznawanie form terenu w najbliższym otoczeniu na podstawie ich cech,– ćwiczenia, modelowanie – wykonywanie modeli form terenu według podanego opisu (np. stok stromy, łagodny, wklęsły, wypukły)

ilustracje przedstawiające elementy i cechy wklęsłych i wypukłych form terenu, materiały do wykonywania modeli form terenu, np. plastelina

Zajęcia w pobliżu szkoły. Uczniowie rozpoznają i opisują formy terenu.

14.–15. Jak przedstawiamy formy terenu na mapie poziomicowej?

2 2.7 kształtowanie pojęcia „poziomica”,kształcenie umiejętności analizowania map poziomicowych

– rozpoznaje formy terenu na mapie poziomicowej,– charakteryzuje ukształtowanie terenu, korzystając z mapy poziomicowej,

– ćwiczenia – wykonywanie rysunku poziomicowego modelu pagórka,– ćwiczenia, praca z mapą – określanie cech różnych form

mapy poziomicowe, rysunki poziomicowe różnych form terenu, ilustracje form terenu, modele

lekcja ćwiczeniowa

20

– odczytuje z mapy wysokości bezwzględne,– oblicza wysokości względne na podstawie mapy poziomicowej

terenu na podstawie rysunków i map poziomicowych,– ćwiczenia – przedstawianie wklęsłych i wypukłych form terenu za pomocą rysunków poziomicowych

poziomicowe pagórka, góry

Obserwacje, doświadczenia przyrodnicze i modelowanie

1. Prowadzimy obserwacje rozwoju fasoli

1 3.1 zainteresowanie światem organizmów roślinnych, ich budową i rozwojem, kształcenie umiejętności przeprowadzania doświadczeń i obserwacji.

– obserwuje kiełkowanie nasion,– wyróżnia zawiązek korzenia, łodygi i liści w nasieniu fasoli,– wyjaśnia rolę liścieni,– wykonuje rysunek dokumentujący obserwację kiełkującego nasienia fasoli,– prowadzi hodowlę fasoli, notuje obserwacje

– obserwacja – prowadzenie obserwacji faz rozwoju rośliny na przykładzie fasoli, wykonanie rysunków dokumentujących np. kiełkowanie i prowadzenie dzienniczka obserwacji,– obserwacja z wykorzystaniem lupy – budowa nasiona fasoli w fazie kiełkowania, wykorzystanie lupy

nasiona fasoli, lupy, słoiki z wodą, gaza

Uczniowie prowadzą obserwacje krótkotrwałe (pęcznienie nasion i ich budowa) oraz długotrwałe.

2. Rośliny jednoroczne,

1 3.1 zainteresowanie światem

– omawia wzrost i rozwój rośliny

– analiza schematów –

schematy rozwoju roślin

Uczniowie, korzystając

21

dwuletnie i wieloletnie

organizmów roślinnych, ich budową i rozwojem, kształcenie umiejętności przeprowadzania doświadczeń i obserwacji

jednorocznej,– wyjaśnia, czym jest okres wegetacji u roślin,– omawia, korzystając ze schematycznego rysunku, rozwój roślin dwuletnich i wieloletnich,– posługuje się pojęciami: bylina, pęd, kiełkowanie,– analizuje i samodzielnie wykonuje schematy przedstawiające rozwój roślin

odczytywanie informacji o rozwoju rośliny dwuletniej i wieloletniej ze schematów i rysunków,– praca z atlasami roślin, zajęcia terenowe – poszukiwanie informacji o roślinach jednorocznych, dwuletnich i wieloletnich,– tworzenie posterów lub własnych albumów

jednorocznych, dwuletnich i wieloletnich, zbiory roślin (na działce lub w szkolnym ogrodzie)

z upraw na działkach czy w ogrodach, powinni obserwować rośliny jednoroczne, dwuletnie i wieloletnie. Warto korzystać z atlasów i doskonalić umiejętność zbierania informacji o gatunkach, pielęgnacji i rozwoju różnych roślin.

3. Trzy stany skupienia wody

1 3.3 kształtowanie umiejętności przeprowadzania obserwacji, rozwijanie zainteresowań przyrodniczych, kształtowanie postawy badawczej wobec otaczającego świata

– rozróżnia i opisuje stany skupienia wody,– podaje przykłady występowania wody w różnych stanach skupienia w naturalnych warunkach,– bada właściwości wody w różnych stanach skupienia (temperatura, kształt),

– obserwacja – charakteryzowanie stanów skupienia wody: w stanie ciekłym i stałym, para wodna,– mapa mentalna – występowanie wody w różnych stanach skupienia w naturalnych warunkach

woda, kostki lodu, czajnik

Uczniowie, obserwując trzy stany skupienia wody, mogą dokonać ich charakterystyki.

22

4. Woda może zmieniać stan skupienia

1 3.3 kształtowanie umiejętności przeprowadzania doświadczeń i obserwacji zjawisk fizycznych, rozwijanie zainteresowań przyrodniczych, kształtowanie postawy badawczej wobec otaczającego świata

– wykonuje proste doświadczenia wykazujące przemiany stanu skupienia wody,– wyjaśnia zmiany stanów skupienia wody w zależności od temperatury,– wymienia czynniki wpływające na szybkość parowania,– wskazuje przykłady przemian stanu skupienia wody obserwowane w przyrodzie,– posługuje się termometrem (odczytuje temperaturę wrzenia i topnienia)

– doświadczenie – badanie czynników wpływających na szybkość parowania,– temperatura, ruch powietrza, wielkość powierzchni, rodzaj cieczy,– doświadczenie – badanie zjawiska skraplania pary wodnej na zimnej powierzchni i w zimnym powietrzu,– doświadczenie – badanie zjawiska topnienia i krzepnięcia (przy wykorzystaniu warunków atmosferycznych lub mieszaniny chłodzącej) z pomiarem temperatury topnienia i krzepnięcia dla układu woda–lód,

woda, kostki lodu, czajnik, termometr, sól, talerzyki, kubki, suszarka, lustro, mieszanina chłodząca

Uczniowie mogą planować doświadczenia, stawiać hipotezy i sprawdzać je w doświadczalnych warunkach.

5. Materia jest zbudowana z drobin

1 3.4, 3.5, 3.6 kształcenie umiejętności przeprowadzania

– omawia budowę ciał stałych cieczy i gazów,

– modelowanie – struktura drobinowa ciała

kulki o różnych wielkościach, butelka, modele

Zajęcia powinny dostarczyć informacji

23

doświadczeń i obserwacji zjawisk fizycznych, kształcenie umiejętności modelowania i odczytywania informacji z modelu czy schematu, kształtowanie postawy badawczej wobec otaczającego świata

– tworzy modele ciał stałych, cieczy i gazów,– posługuje się pojęciem „drobina”,– wyjaśnia pojęcie „substancja”, podając, iż jest ona zbudowana z takich samych drobin,– prezentuje na modelach właściwości ciał stałych, cieczy i gazów wynikające z ułożenia drobin,– wyjaśnia różnice właściwości substancji ciekłych, stałych i gazowych (kształt, ściśliwość)

stałego, cieczy i gazu,– analiza schematów – omówienie drobinowej budowy materii,– doświadczenie, modelowanie – mieszanie substancji o drobinach różnej wielkości jako dowód drobinowej budowy materii,– modelowanie zjawiska z wykazaniem zmniejszenia objętości mieszaniny

przedstawiające budowę materii, koraliki, plastelina

o budowie materii pozwolić uczniom na wyjaśnienie zależności budowy i właściwości ciał stałych, cieczy i gazów.

6. Poznajemy budowę różnych substancji (ciał stałych, cieczy i gazów)

1 3, 4, 3.5, 3.6 kształcenie umiejętności modelowania, kształtowanie postawy badawczej wobec otaczającego świata

– podaje przykłady substancji w różnych stanach skupienia,– omawia cechy poznawanych substancji,– prezentuje na modelach właściwości ciał stałych, cieczy i gazów wynikające

– obserwacja, pokaz – badanie właściwości różnych substancji z otoczenia ucznia,– doświadczenie – badanie ściśliwości substancji na przykładzie powietrza i cieczy

zbiory substancji występujących w otoczeniu ucznia (sól, cukier, woda, olej) oraz węgiel, siarka, żelazo, miedź, strzykawki, naczynia

Uczniowie, znając budowę ciał stałych cieczy i gazów, mogą eksperymentować z różnymi substancjami: określać stan skupienia oraz obserwowane właściwości.

24

z ułożenia drobin,– wyjaśnia różnice właściwości substancji ciekłych, stałych i gazowych (kształt, ściśliwość),– doświadczalnie bada ściśliwość gazów, cieczy i ciał stałych

7. Poznajemy mieszaniny

1 3, 4, 3.5, 3.6 kształcenie umiejętności modelowania, kształtowanie postawy badawczej wobec otaczającego świata

– podaje przykłady mieszanin,– wyjaśnia pojęcie „mieszanina substancji”, posługując się pojęciem „drobiny różnych substancji”,– tworzy modele substancji i mieszanin substancji oraz ciał stałych,– rozpoznaje mieszaniny jednorodne i niejednorodne,– posługuje się pojęciem roztwór,

– doświadczenie – tworzenie mieszanin różnych substancji, wyróżnianie składników mieszanin,– modelowanie – wykonywanie modeli mieszanin,– analiza schematów – odczytywanie informacji o składzie mieszanin ze schematów

cukier, sól, woda, olej i inne substancje przydatne do tworzenia mieszanin, lupa, naczynia, małe świeczki

Zajęcia umożliwią uczniom zrozumienie różnicy pomiędzy substancją i mieszaniną.

8. Ruch drobin w gazach

1 3.7 kształtowanie postawy badawczej,

– omawia przykłady ruchu drobin w gazach,

– doświadczenia – badanie zjawiska dyfuzji w gazach

substancje zapachowe (perfumy)

Zajęcia bogate w doświadczenia pomogą uczniom

25

zainteresowanie wyjaśnianiem zjawisk fizycznych zachodzących w otoczeniu ucznia

– tworzy modele i rysunki przedstawiające zjawisko dyfuzji, – wyjaśnia zjawisko rozprzestrzeniania się drobin w gazach,– wyjaśnia znaczenie nadawania zapachu niektórym gazom (np. gaz spalany w kuchence)

(rozprzestrzenianie się zapachów),– modelowanie – wykonywanie rysunku lub modelu przedstawiającego dyfuzję

zrozumieć zjawiska dyfuzji w gazach i jego znaczenie.

9. Ruch drobin w cieczach

1 3.7 kształtowanie postawy badawczej, zainteresowanie wyjaśnianiem zjawisk fizycznych zachodzących w otoczeniu ucznia

– omawia przykłady ruchu drobin w cieczach,– tworzy modele i rysunki przedstawiające zjawisko dyfuzji w cieczy,– doświadczalnie sprawdza rozprzestrzenianie się drobin atramentu w wodzie

– doświadczenia – badanie zjawiska dyfuzji w cieczach (zjawisko parzenia herbaty) oraz wpływu temperatury na dyfuzję w cieczach,– doświadczenie – rozpad kostek cukru w zimnej i ciepłej wodzie, przedstawienie zjawiska na modelu,– modelowanie – wykonywanie rysunku lub modelu przedstawiającego dyfuzję

torebki herbaty, wrzątek, kostki cukru, czajnik

Zajęcia przeprowadzone metodami laboratoryjnymi – z prostymi doświadczeniami.

10. Rozszerzalność 1 3.8 kształtowanie – wyjaśnia – obserwacje moneta, pierścień z Prezentacja

26

cieplna ciał stałych

postawy badawczej, zainteresowanie wyjaśnianiem zjawisk fizycznych zachodzących w otoczeniu ucznia

obserwowane doświadczenia wykazujące rozszerzalność cieplną substancji,– samodzielnie wykonuje proste doświadczenia wykazujące istnienie zjawiska rozszerzalności cieplnej,– wyjaśnia zjawisko rozszerzalności cieplnej, posługując się schematami i modelami,– podaje przykłady ilustrujące rozszerzalność cieplną ciał stałych, w życiu codziennym

i doświadczenia – rozszerzalność cieplna ciał stałych (zachowanie elementów konstrukcji mostów, sieci energetycznej, ogrzewanej monety)

kulką, mała świeca zjawiska rozszerzalności pozwoli uczniom wyjaśnić praktyczne zastosowania niektórych rozwiązań technicznych w czasie budowy takich konstrukcji jak most czy sieć energetyczna.

11. Znaczenie zjawiska rozszerzalności cieplnej

1 3.8 kształtowanie postawy badawczej, zainteresowanie wyjaśnianiem zjawisk fizycznych zachodzących w otoczeniu ucznia

– podaje przykłady ilustrujące rozszerzalność cieplną ciał stałych, cieczy i gazów w życiu codziennym

– obserwacja, zajęcia terenowe – elementy budowy konstrukcji stalowych zabezpieczające przed uszkodzeniem z powodu zjawiska rozszerzalności temperaturowej,

obserwacje w terenie, obrazy i schematy budowy elementów konstrukcyjnych mostów, sieci przesyłowych, torów

Zajęcia mogą być przeprowadzone w terenie i polegać na obserwacji elementów konstrukcji mostu, sposób umocowania sieci trakcyjnych, czy konstrukcję szyn. Uczniowie mogą

27

– analiza informacji, pokaz, obserwacja – pompowanie opon, piłek, materaców

się także dowiedzieć, dlaczego nie pompuje się opon samochodowych zbyt mocno lub obserwować, jak zmienia się piłka po oziębieniu.

12. Powietrze tworzy atmosferę Ziemi

1 3.10 kształcenie umiejętności doświadczalnego dochodzenia do prawidłowości dotyczących powietrza i jego właściwości

– wyjaśnia, czym jest powietrze i atmosfera Ziemi,– podaje uproszczony skład powietrza (tlen, dwutlenek węgla, azot),– doświadczalnie wykazuje istnienie powietrza,– omawia cechy powietrza (barwa, ciężar, temperatura),– wykazuje znaczenie powietrza dla życia organizmów żywych

– analiza diagramu – skład powietrza,– doświadczenia – wykazanie istnienia powietrza, np. opór powietrza w strzykawce,– określenie zmiany ciężaru w trakcie napełnienia piłki plażowej powietrzem

diagram – skład powietrza, materiały do przeprowadzenia doświadczeń: strzykawki jednorazowe, piłka plażowa, waga kuchenna lub laboratoryjna

Uczniowie badają właściwości powietrza. Proponują własne doświadczenia dowodzące istnienia powietrza.

13. Jak wykazać istnienie ciśnienia atmosferycznego?

1 3.10 kształcenie umiejętności doświadczalnego dochodzenia do

– wykazuje doświadczalnie istnienie ciśnienia atmosferycznego,

– doświadczenia – wykazanie istnienia ciśnienia atmosferycznego

Nauczyciel powinien zachęcić uczniów do zaprojektowania

28

prawidłowości dotyczących powietrza i jego właściwości

– wyjaśnia zależność ciśnienia atmosferycznego od wysokości n.p.m.

działającego na kartkę papieru przykrywającą szklankę z wodą.

Analiza schematu – Zmiany ciśnienia związane z wysokościąn. p. m.

własnych doświadczeń wskazujących na istnienie ciśnienia powietrza.

14. Poziomy i pionowy ruch powietrza

1 3.10 kształcenie umiejętności doświadczalnego dochodzenia do prawidłowości dotyczących powietrza i jego właściwości

– wyjaśnia zależność między ciśnieniem i temperaturą powietrza – wyjaśnia mechanizm powstawania pionowych ruchów powietrza,– wyjaśnia mechanizm powstawania wiatru,– wskazuje przykłady wykorzystania pionowych ruchów powietrza przez organizmy żywe w tym człowieka,– ocenia siłę wiatru

– doświadczenie – obserwacja ruchu spirali pod wpływem wznoszącego ruchu ogrzanego powietrza,– ćwiczenia – budowa prostego wiatromierza,– analiza schematów – kierunek przemieszczania się powietrza między obszarami o wysokim i niskim ciśnieniu,– ocena siły wiatru na podstawie obserwacji morza (skala Beauforta),

świeca, papierowa spirala, schematy przedstawiające kierunek i siłę wiatru

29

na podstawie obserwacji przyrody i za pomocą prostego wiatromierza

– tworzenie plakatu na temat wykorzystania wiatru oraz pionowych ruchów powietrza – praca w grupach

15. Obserwujemy zmiany pogody

1 3.11, 3.12 kształcenie umiejętności obserwowania pogody i jej składników oraz opisywania jej stanu

– wyjaśnia, czym jest pogoda,– wymienia elementy pogody,– wymienia główne cechy pogody (jest zawsze, często się zmienia),– wyjaśnia, w jaki sposób powstają chmury i jakie zmiany w pogodzie zapowiadają,– wyjaśnia, w jakich warunkach powstają opady i osady atmosferyczne,– opisuje pogodę na podstawie obserwacji

– obserwacje – opis stanu pogody za oknem, rejestrowanie zmian w pogodzie w ciągu 45 min. lekcji,– obserwacje, zajęcia terenowe – wyróżnianie i opisywanie składników pogody,– rodzaje chmur na niebie – rozpoznawanie na podstawie ilustracji w podręczniku

ilustracje różnych rodzajów chmur

Uczniowie prowadzą systematyczne obserwacje pogody w wyznaczonych okresach poszczególnych pór roku.

16. Meteorolog opisuje zjawiska pogodowe

1 3.11, 3.12 kształcenie umiejętności obserwowania

– wymienia przyrządy znajdujące się

– zajęcia terenowe, obserwacja – obserwacja pracy

zestaw szkolnych przyrządów meteorologicznych

Zajęcia w stacji meteorologicznej lub

30

pogody i jej składników oraz opisywania jej stanu

w ogródku meteorologicznym,– podaje jednostki pomiaru temperatury, ciśnienia powietrza, opadów, prędkości i kierunku wiatru,– wyjaśnia znaczenie stacji i obserwatoriów meteorologicznych oraz sąd i satelitów meteorologicznych w prognozowaniu pogody,– wyjaśnia, na czym polega praca meteorologa

meteorologa, ogródek meteorologiczny, przyrządy służące do pomiarów i obserwacji zjawisk atmosferycznych,– rozmowa – wywiad z meteorologiem

: termometr, barometr, wiatromierz, deszczomierz

w przyszkolnym ogródku meteorologicznym.

17. Odczytujemy informacje z mapy pogody

1 3.11, 3.12 korzystanie z prognozy pogody w życiu codziennym do planowania własnych działań

– objaśnia znaki stosowane na mapie pogody,– opisuje pogodę na podstawie prognozy telewizyjnej, w prasie, w internecie,– opisuje pogodę na podstawie mapy pogody,– wybiera ubiór

– ćwiczenia – odczytywanie informacji z mapy pogody, stosowanie symboli rysunkowych do zapisu pogody, tworzenia własnej mapy pogody,– praca w grupach – wykonywanie planszy

mapy pogody, prognoza telewizyjna, prognoza pogody w prasie lokalnej, internet, plansza ze znakami stosowanymi na mapach pogody

Uczniowie zdobywają praktyczne umiejętności korzystania z map pogody prezentowanych w mediach.

31

właściwy do przewidywanej pogody

przedstawiającej znaki synoptyczne

18. Prowadzimy obserwacje pogody

1 3.11, 3.12 wdrażanie do systematycznej obserwacji pogody oraz dokonywania pomiarów jej składników

– mierzy temperaturę powietrza, siłę wiatru, ilość opadów, notuje wyniki pomiarów,– określa stopień zachmurzenia,– obserwuje wiatr i ocenia jego siłę oraz kierunek,– prowadzi obserwacje pogody i zapisuje wyniki w kalendarzu pogody za pomocą znaków synoptycznych

– ćwiczenia – dokonywanie pomiarów za pomocą przyrządów meteorologicznych, określanie kierunku i siły wiatru dzięki zbudowanemu przez ucznia wiatromierzowi,– obserwacje – Prowadzenie długoterminowych obserwacji pogody i tworzenie kalendarza pogody

zestaw szkolnych przyrządów meteorologicznych: termometr, barometr, wiatromierz, deszczomierz

Zaleca się, aby uczniowie prowadzili długoterminowe obserwacje pogody w poszczególnych porach roku i zapisywali charakterystyczne zjawiska pogodowe dla danej pory. Pomiary składników pogody mogą być prowadzone np. przez dwa tygodnie w każdej porze roku.Obserwacje należy podsumować, a wnioski wykorzystać do omówienia zmian pogody i pory roku.

19. Pogoda zmienia się wraz z porą roku

1 3.13 wdrażanie do systematycznej obserwacji

– omawia zmiany pogody wraz z porą roku,

– obserwacja –zmiany pogody i charakterystyczne

kalendarz pogody, rysunki , plansze, filmy

W kalendarzu pogody uczniowie mogą notować

32

pogody, jej zmian oraz ich następstw w świecie przyrody

– podaje daty rozpoczęcia czterech pór roku,– omawia zależności pomiędzy wysokością Słońca a długością dnia i temperaturą powietrza,– wskazuje zjawiska atmosferyczne charakterystyczne dla poszczególnych pór roku.

zjawiska występujące w poszczególnych porach roku na podstawie prowadzonego kalendarza pogody,– analiza rysunków, plansz, filmów – charakterystyka pór roku w Polsce,– obserwacja – analiza zmian w przyrodzie charakterystycznych dla różnych pór roku.

przedstawiające charakterystyczne dla każdej pory roku cechy pogody, a także zmiany w świecie przyrody

również swoje obserwacje dotyczące świata przyrody np. daty przylotów i odlotów ptaków, początek żółknięcia liści itp.

Najbliższa okolica

1. Krajobraz i jego składniki

1 4.1 kształcenie pojęcia „krajobraz”, kształcenie umiejętności prowadzenia obserwacji w najbliższym otoczeniu ucznia,ocenianie wpływu działalności człowieka na krajobraz

– wyjaśnia, czym jest krajobraz,– wyróżnia przyrodnicze i antropogeniczne składniki krajobrazu,– rozróżnia składniki przyrodnicze na ożywione i nieożywione,– wskazuje zależności pomiędzy

– obserwacje terenowe – wyróżnianie składników krajobrazu, ocenianie wpływu działalności człowieka na krajobraz,– obserwacje terenowe –opisywanie krajobrazu najbliższej okolicy,

zdjęcia, slajdy, filmy przestawiające różne krajobrazy naturalne i przekształcone przez gospodarkę człowieka

Na podstawie obserwacji krajobrazu najbliższej okolicy uczniowie wymieniają jego składniki naturalne i antropogeniczne. Oceniają wpływ działalności człowieka na krajobraz.

33

składnikami krajobrazu– omawia wpływ działalności człowieka na krajobraz

– obserwacje pośrednie ( zdjęcia, filmy) – różne typy krajobrazów, ich składniki orazwpływ działalności człowieka na krajobraz,– tworzenie plakatów, albumów na temat „Człowiek zmienia krajobraz”

2. Życie w mieście i na wsi

1 4.1 rozumienie wpływu ludzi na otoczenie przyrodnicze, umiejętność oceny działalności człowieka w środowisku

– omawia wpływ działalności człowieka na krajobraz,– omawia zalety i wady życia w mieście oraz na wsi,– wyjaśnia konieczność troski o krajobraz,– podaje zawody wykonywane w mieście i na wsi

– obserwacje terenowe – różne typy krajobrazu, opisywanie krajobrazu okolicy,– obserwacje – wpływ ludzi na krajobraz,– analiza materiałów, obserwacja, przygotowanie plakatów, albumów na temat wpływu działalności ludzi w mieście i na wsi na otaczające środowisko,– tworzenie własnych materiałów, np.

obrazy, zdjęcia, film

Zajęcia mają na celu zainteresowanie uczniów własna miejscowością, dostrzeganie zalet i wdrażanie do rozwiązywania problemów wynikających z działalności ludzi.

34

zdjęcia dotyczące życia w mojej miejscowości (wystawa)

3. Czynniki warunkujące życie na lądzie

1 4.2 rozróżnianie środowisk życia organizmów i dostrzeganie przystosowań do życia

– rozróżnia środowiska lądowe i wodne,– omawia czynniki warunkujące życie na lądzie,– dokonuje obserwacji i pomiarów temperatury, wilgotności, siły wiatru,– odnosi przystosowania organizmów do poszczególnych czynników działających na lądzie (temperatura, wiatr, woda, tlen),– wyjaśnia budowę i sposoby zachowania organizmów zmieniającymi się czynnikami, np. zmianą temperatury

– obserwacja terenowa – wykonanie prostych obserwacji i doświadczeń pozwalających ocenić warunki życia na lądzie (pomiary temperatury, określenie siły wiatru w różnych miejscach, np. w lesie i poza nim, wilgotności),– analiza filmów, zdjęć – wskazywanie przystosowań organizmów do życia na lądzie na przykładzie organizmów przystosowanych do przetrwania zimy, różnorodnych sposobów radzenia sobie z utrzymaniem

filmy, albumy zwierząt, obrazy przedstawiające zwierzęta

Obserwacje terenowe pozwolą uczniom zrozumieć odmienność środowisk lądowego i wodnego. Zajęcia umożliwiają wykonanie pomiarów, przeprowadzenie obserwacji, odczytów oraz wykonywanie doświadczeń.

35

wody w organizmie oraz z wiatrem,– ćwiczenia – tworzenie albumów tematycznych, np. przystosowanie zwierząt do przetrwania zimy

4. Warstwowa budowa lasu

1 4.7 poznawanie lasu, jako ważnego środowiska życia organizmów oraz jego znaczenia dla ludzi

– wyróżnia warstwy lasu,– rozpoznaje drzewa spotykane w lesie,– rozróżnia lasy liściaste, iglaste i mieszane,– omawia niebezpieczeństwo wynikające z suszy, która powoduje zagrożenie pożarem lasu,– zna zasady zachowania się w lesie,– omawia rolę leśnika,– omawia znaczenie lasu dla ludzi

– zajęcia terenowe – obserwacja warstw lasu,– wykonanie rysunku z obserwacji oraz dokumentacji fotograficznej (prezentacja) „Warstwowa budowa lasu”. Rysunek można wykonać na folii flamastrem,– pogadanka, spotkanie z leśnikiem, wywiad – zbieranie informacji o roli leśnika i zasadach zachowania się w lesie,– obserwacje –tworzenie kolekcji liści, szyszek,

opowiadania leśnika, schematy budowy lasu, albumy – drzewa lasu, krzewy, obserwacje w lesie, folia, flamastry

W czasie zajęć terenowych uczniowie powinni zaobserwować warstwy lasu, wykonać odpowiednie rysunki oraz korzystać z albumów lub prostych kluczy w celu poznania roślin leśnych.

36

rysunków kory drzew, dokumentacji zdjęciowej, np. las w mojej okolicy,– praca zespołowa, plakat „Jak należy zachować się w lesie?”,– praca zespołowa, plakat „Dlaczego las jest ważny dla różnych organizmów oraz dla ludzi?”,– metaplan „Jak zachować czyste i bogate w różne organizmy lasy?”

5. Warunki panujące w różnych warstwach lasu

1 4.7 poznawanie lasu, jako ważnego środowiska życia organizmów oraz jego znaczenia dla ludzi

– wymienia czynniki środowiska wpływające na warunki panujące w lesie,– opisuje warunki panujące w różnych warstwach lasu,– omawia przystosowania organizmów do środowiska życia,– porównuje warunki panujące

– zajęcia terenowe obserwacja i badanie warunków panujących w różnych warstwach lasu,– obserwacje, zajęcia terenowe – badanie temperatury, warunków wilgotnościowych, siły wiatru oraz nasłonecznienia

ręczniki papierowe, wiatromierz, kompas, termometr

Zajęcia terenowe pozwolą na badanie oraz obserwację warunków panujących w lesie.

37

w lesie i poza nim w lesie (w różnych warstwach) i w jego okolicy

6. Mchy i paprocie to rośliny runa leśnego

1 4.3, 4.4 poznawanie różnorodności organizmów i różnorodności przystosowań do środowiska życia, prowadzenie obserwacji i badań otaczającego środowiska

– prowadzi obserwacje organizmów lasu,– posługuje się pojęciami mchy, paprocie, widłaki,– rozpoznaje gatunki mchów, paproci,– wymienia gatunki objęte ochroną,– omawia przystosowania do środowiska życia u mchów i paproci,– wyjaśnia rolę mchów w utrzymywaniu wilgotności gleby,– wyjaśnia rolę runa leśnego i lasu,– wyjaśnia role ochrony gatunkowej roślin runa

– zajęcia terenowe – obserwacje organizmów występujących w lesie,– obserwacja za pomocą lupy i obserwacja mikroskopowa budowy liści paproci i zarodni z zarodnikami,– ćwiczenia – rozpoznawanie typowych mchów i paproci przy pomocy atlasów, paprocie chronione – wykorzystanie informacji z internetu na temat ochrony roślin leśnych

gabloty, albumy, rośliny zielnikowe, filmy, własne obserwacje

Zajęcia pozwolą uczniom zrozumieć rolę roślin w środowisku lasu oraz poznać gatunki i ich przystosowania.

7. Poznajemy grzyby

1 4.3, 4.4 poznawanie różnorodności organizmów i różnorodności przystosowań do

– prowadzi obserwacje organizmów lasu,– omawia budowę grzybów

– obserwacja, doświadczenie – wysypywanie zarodników z blaszek

gabloty, schematy, atlasy grzybów, ulotki

Uczniowie poznają role grzybów w środowisku lasu.

38

środowiska życia, prowadzenie obserwacji i badań otaczającego środowiska

kapeluszowych,– doświadczalnie sprawdza obecność zarodników w blaszkach kapelusza pieczarki,– posługuje się pojęciami: grzyby, owocnik, grzybnia,– rozpoznaje wybrane gatunki grzybów,– wskazuje grzyby pasożytnicze (huba),– wskazuje role grzybów w lesie, – wymienia grzyby chronione

u pieczarki,– poszukiwanie i tworzenie informacji – prezentacje multimedialne, np. różnorodność grzybów leśnych

8. Zwierzęta leśne 1 4.3, 4.4 poznawanie różnorodności organizmów i różnorodności przystosowań do środowiska życia, prowadzenie obserwacji i badań otaczającego środowiska

– prowadzi obserwacje organizmów lasu,– posługuje się pojęciami, nazywając organizmy: ssaki, ptaki, płazy, gady, bezkręgowce,– odróżnia owady i pajęczaki,– podaje najważniejsze cechy ssaków, ptaków,

– zajęcia terenowe – obserwacje organizmów występujących w lesie,– obserwacja, analiza zdjęć i filmów – poznanie życia zwierząt leśnych,– ćwiczenia – rozpoznawanie typowych organizmów lasu

filmy, atlasy, zdjęcia

Zajęcia powinny pokazać różnorodność zwierząt leśnych oraz przystosowań do życia. Uczniowie mogą poznać gatunki oraz dokonać ogólnej charakterystyki grup zwierząt – ukształtować pojęcia:

39

gadów, bezkręgowców,– omawia przystosowania do środowiska życia u organizmów typowych dla lasu,– wymienia charakterystyczne dla lasu zwierzęta,– odróżnia żmiję i zaskrońca,– omawia zasady bezpiecznego zachowania się w lesie,– wymienia zagrożenia związane ze zwierzętami leśnymi

w atlasach,– poszukiwanie i tworzenie informacji – tworzenie albumów zwierząt, prezentacje multimedialne, np. mieszkańcy lasu

bezkręgowce, owady, pajęczaki, ssaki, ptaki, gady.

9. Poznajemy rośliny żyjące na łące

1 4.3, 4.4 poznawanie różnorodności organizmów i różnorodności przystosowań do środowiska życia, prowadzenie obserwacji i badań otaczającego środowiska,

– prowadzi obserwacje organizmów łąki,– posługuje się pojęciami nazywając organizmy: źdźbło, trawy,– wyjaśnia budowę źdźbła, jako przystosowania

– zajęcia terenowe – obserwacje organizmów występujących na łące (trawy, owady, płazy),– obserwacja przez lupę – poznanie budowy i właściwości źdźbła trawy,

kolekcje (gabloty) traw, lupy, model źdźbła trawy, ciężarki, atlasy

Uczeń poznaje łąki jako środowisko życia, rozpoznaje trawy oraz dostrzega możliwości wykorzystania traw.

40

modelowanie i przeprowadzanie doświadczeń oraz obserwacji

trawy do warunków życia,– wyjaśnia niebezpieczeństwo wynikające z wypalania trawy

– doświadczenie –badanie wytrzymałości źdźbła, modelowanie łodygi traw,– ćwiczenia – rozpoznawanie typowych organizmów łąki w atlasach,– poszukiwanie i tworzenie informacji – gromadzenie kolekcji traw,– tworzenie kompozycji traw

10. Zwierzęta, które możemy spotkać na łące

1 4.3, 4.4 poznawanie różnorodności organizmów i różnorodności przystosowań do środowiska życia, prowadzenie obserwacji i badań otaczającego środowiska, modelowanie i przeprowadzanie doświadczeń oraz obserwacji

– prowadzi obserwacje organizmów łąki,– posługuje się pojęciami, nazywając organizmy: płazy, bezkręgowce,– podaje najważniejsze cechy ssaków, ptaków, gadów, bezkręgowców,– omawia przystosowania do

– obserwacja, analiza zdjęć i filmów – poznanie życia zwierząt związanych z łąką,– zajęcia terenowe – obserwacje organizmów występujących na łące,– obserwacja gablot – organizmy spotykane na łące,– ćwiczenia – rozpoznawanie

gabloty tematyczne (np. owady, pszczoły), atlasy, filmy

Zajęcia terenowe na łące pozwolą dokonać wielu ciekawych obserwacji związanych z życiem drobnych organizmów.

41

środowiska życia u organizmów typowych łąki,– wymienia charakterystyczne dla tych środowisk organizmy,– stosuje zasadę ochrony zwierząt, przestrzegając zakazu wypalania traw,– wyjaśnia niebezpieczeństwo wynikające z wypalania trawy

typowych organizmów łąki atlasach

11. Jakie rośliny są uprawiane na polach?

1 4.3, 4.4 poznawanie różnorodności organizmów i różnorodności przystosowań do środowiska życia, prowadzenie obserwacji i badań otaczającego środowiska, wpływ człowieka na środowisko przyrodnicze

– prowadzi obserwacje organizmów pola,– rozpoznaje podstawowe rośliny uprawiane na polu,– posługuje się pojęciami, nazywając organizmy: okopowe, włókniste, źdźbło, trawy

– zajęcia terenowe – obserwacje organizmów występujących na polu,– obserwacja gablot – poznawanie i charakterystyka zboża, kłosy, wiechy, rozpoznawanie zbóż,– poszukiwanie i tworzenie informacji – gromadzenie kolekcji zbóż

gabloty (zboża, rośliny uprawiane na polach), okazy naturalne

Uczniowie poznają różnorodne rośliny uprawne oraz ich zastosowanie

42

12. Zwierzęta żyjące na polach uprawnych

1 4.3, 4.4 poznawanie różnorodności organizmów i różnorodności przystosowań do środowiska życia, prowadzenie obserwacji i badań otaczającego środowiska, wpływ człowieka na środowisko przyrodnicze

– prowadzi obserwacje organizmów,– wyjaśnia pojęcie „szkodnik”,– omawia przystosowania do środowiska życia u organizmów typowych dla pola,– wyjaśnia rolę miedzy i zadrzewień znajdujących się wśród pól

– zajęcia terenowe – obserwacje organizmów występujących na polu

albumy, filmy Obserwacja organizmów w środowisku pola uprawnego pozwala poruszyć temat równowagi biologicznej i występowania szkodników. Może ona być wstępem do tematów o zależnościach w środowisku lądowym.

13. Rośliny to organizmy samożywne

1 4.5 znaczenie organizmów samożywnych, doświadczalne wykazanie procesu powstawania tlenu w czasie fotosyntezy

– omawia sposób odżywiania organizmów samożywnych,– omawia znaczenie procesu fotosyntezy,– wyjaśnia, w jaki sposób powstaje tlen – składnik powietrza,– wskazuje rolę organizmów samożywnych,– doświadczalnie stwierdza wytwarzanie tlenu u roślin wodnych

– analiza schematów – wyjaśnianie znaczenia fotosyntezy dla organizmów żyjących na Ziemi,– obserwacja, doświadczenie – badanie procesu powstawania tlenu w czasie fotosyntezy u moczarki kanadyjskiej, badanie wpływu światła na ten proces

rośliny wodne (moczarka), lejek, probówki, słoik, świeca

Wprowadzenie pojęcia „organizmy samożywne” i „organizmy cudzożywne” jest ważne, gdyż pozwala uczniom dostrzec zależności pomiędzy organizmami o różnym sposobie odżywiania.

43

(moczarka) w czasie fotosyntezy,– podaje przykłady organizmów samożywnych,– wskazuje rolę organizmów samożywnych

14. Poznajemy organizmy cudzożywne

1 4.5 poznanie różnych sposobów odżywiania u organizmów cudzożywnych

– omawia różne sposoby odżywiania się organizmów cudzożywnych,– charakteryzuje grzyby i bakterie jako organizmy cudzożywne,– podaje przykłady organizmów cudzożywnych,– omawia zależności pomiędzy roślinami i zwierzętami na przykładzie układu: ryby i rośliny wodne w akwarium.

– obserwacja, analiza filmów – poznawanie różnych sposobów odżywiania się zwierząt, wyróżnianie organizmów o różnych sposobach odżywiania, omawianie przystosowań do pobierania pokarmu,– obserwacja zależności pomiędzy organizmami samożywnymi i cudzożywnymi w akwarium szkolnym,– mapa mentalna – organizmy

akwarium szkolne, atlasy, filmy

44

cudzożywne, różne sposoby zdobywania pokarmu

15. Zależności pokarmowe pomiędzy organizmami

1 4.6 dostrzeganie różnorodnych powiązań pomiędzy organizmami ze szczególnym zwróceniem uwagi na zależności pokarmowe, opisywanie zależności pokarmowych w postaci sieci i łańcuchów pokarmowych

– wskazuje zależności pokarmowe na schemacie sieci pokarmowej,– zapisuje zależności w postaci łańcuchów pokarmowych,– wyróżnia ogniwa łańcuchów pokarmowych,– wyjaśnia znaczenie producentów, konsumentów i reducentów

– analiza schematów – omawianie zależności pomiędzy organizmami w sieci pokarmowej,– modelowanie – tworzenie sieci pokarmowej, np. zabawa dydaktyczna „Szukam pokarmu!”

schemat sieci pokarmowej

Zajęcia mogą być prowadzone w postaci gier dydaktycznych z wykorzystaniem układanek oraz analizą sieci pokarmowych organizmów lądowych

16. Łańcuchy pokarmowe w środowisku lądowym

1 4.6 dostrzeganie różnorodnych powiązań pomiędzy organizmami ze szczególnym zwróceniem uwagi na zależności pokarmowe, opisywanie zależności

– zapisuje zależności w postaci łańcuchów pokarmowych,– wyróżnia ogniwa łańcuchów pokarmowych,– wyjaśnia znaczenie producentów, konsumentów i reducentów

– analiza schematów – wyodrębnianie łańcuchów pokarmowych istniejących w środowisku lądowym,– modelowanie – tworzenie łańcuchów pokarmowych

elementy łańcuchów pokarmowych, schemat sieci pokarmowej

Zajęcia mogą wykorzystać zależności opisane w postaci sieci pokarmowej organizmów lądowych.

45

pokarmowych w postaci sieci i łańcuchów pokarmowych

z wykorzystaniem modeli organizmów lub kart z nazwami organizmów

17. Rodzaje wód powierzchniowych

1 4.9 dostrzeganie różnorodności form występowania wód na powierzchni Ziemi, kształtowanie postawy badawczej poznawaniu środowiska przyrodniczego najbliższej okolicy

– rozróżnia rodzaje wód powierzchniowych (stojące i płynące, naturalne i sztuczne),– opisuje wybrane rodzaje wód powierzchniowych,– wyjaśnia potrzebę budowania sztucznych zbiorników wodnych

– obserwacje terenowe – opis zbiornika wodnego istniejącego w najbliższej okolicy,– analiza schematów – omówienie podziału wód powierzchniowych,– dyskusja „za i przeciw” – Czy należy budować sztuczne zbiorniki wodne?

ilustracje przedstawiające różne rodzaje wód powierzchniowych, schemat podziału wód powierzchniowych

Do opisu zbiornika wodnego znajdującego się najbliższej okolicy można wykorzystać kartę pracy.

18. Nad rzeką w najbliższej okolicy

1 4.8 kształcenie umiejętności prowadzenia i dokumentowania obserwacji w terenie, kształtowanie postawy badawczej poznawaniu środowiska przyrodniczego najbliższej okolicy

– określa kierunek, w którym płynie rzeka,– wskazuje prawy i lewy brzeg rzeki,– oblicza prędkość, z jaką przepływa woda w rzece,– wskazuje elementy doliny rzecznej: zbocze, koryto, dno doliny,– omawia

– ćwiczenia terenowe – określanie kierunku, w którym płynie rzeka, prawego i lewego brzegu rzeki,– obserwacje w terenie – opis rzeki (szerokość koryta, nachylenie zboczy, szerokość doliny,

stoper, papierowy stateczek, notatnik, karta pracy

Zajęcia terenowe nad rzeką.

46

wykorzystanie rzeki przez człowieka,– ocenia wpływ działalności człowieka na stan czystości rzeki

wykorzystanie gospodarcze rzeki, stan czystości rzeki i jej doliny), pomiar prędkości przepływu rzeki

19. Z biegiem rzeki

1 4.8 kształcenie umiejętności prowadzenia i dokumentowania obserwacji w terenie, kształtowanie postawy badawczej w poznawaniu środowiska przyrodniczego najbliższej okolicy

– wskazuje na mapie początek (źródło) i ujście rzeki,– odróżnia dopływy lewobrzeżne i prawobrzeżne,– posługuje się pojęciami dolina rzeki, koryto rzeki.– omawia charakter oraz działalność rzeźbotwórczą rzeki w poszczególnych jej biegach,– wymienia formy rzeźby doliny powstałe w wyniku działalności rzeźbotwórczej rzeki

– analiza mapy – wyróżnianie biegów rzeki i ich charakterystyka, odszukiwanie źródeł i ujścia rzek, określanie kierunku i długości za pomocą podziałki liniowej,– ćwiczenia w terenie – obserwacja działalności rzeźbotwórczej rzeki oraz jej następstw (erozja, transport akumulacja), ocenianie wpływu rzeki na krajobraz okolicy,– obserwacja filmu, zdjęć, plansz, modelowanie – omawianie i wskazywanie na

film, ilustracje, modele ukazujące działalność rzeki w poszczególnych jej biegach

Zajęcia można połączyć z poprzednimi w dwugodzinny blok i przeprowadzić w terenie (nad rzeką).

47

modelach doliny rzeki, brzegu rzeki, koryta rzeki, zbocza doliny

20. Czynniki warunkujące życie w wodzie

1 4.10 rozróżnianie środowisk życia organizmów i dostrzeganie przystosowań do życia

– omawia czynniki warunkujące życie w wodzie,– porównuje warunki życia w wodzie i na lądzie,– omawia skutki braku tlenu w wodzie,– wyjaśnia wpływ różnych czynników na zawartość tlenu w wodzie,– objaśnia schematy dotyczące temperatury zbiorników (jezior) i jej zależności od pór roku

– analiza schematów – omawianie i wyjaśnianie, jak zmienia się temperatura wody w jeziorze w różnych porach roku,– analiza filmów – warunki życia w wodzie, wpływ ruchu wody na organizmy wodne,– analiza schematów – porównanie warunków życia w wodzie i na lądzie,– obserwacja życia w akwarium szkolnym – wyjaśnienie znaczenia roślin, potrzeby stosowania urządzeń takich jak filtry oraz pomiar

schematy – temperatura w zbiorniku wodnym, w różnych porach roku, akwarium

Lekcja powinna pozwolić uczniom poznać warunki życia wodzie i porównać je z warunkami życia.

48

temperatury wody21. Poznajemy rośliny wodne

1 4.11 poznawanie różnorodności organizmów i przystosowań do życia w środowisku

– rozpoznaje rośliny wodne,– wyróżnia strefy roślinności w wodzie,– charakteryzuje przystosowania roślin do życia w wodzie,– posługuje się pojęciem „plankton” w stosunku do drobnych organizmów wodnych

– obserwacje terenowe – poznawanie życia w środowisku wodnym, wykorzystanie lornetki i lupy,– analiza atlasów, filmów – poznawanie różnorodności wodnych roślin i ich przystosowań do życia w wodzie,– obserwacja gablot, schematów – strefy roślinności w jeziorze,– obserwacja mikroskopowa i z użyciem lup – badanie ilości i różnorodności drobnych organizmów wchodzących w skład planktonu

przyrządy do obserwacji – lornetki, lupy, filmy, atlasy, słoiki z lupą

Zajęcia terenowe powinny pozwolić uczniom dostrzec układ roślinności w obrębie jeziora i przystosowanie różnych gatunków do życia w środowisku wodnym.

22. Ryby to zwierzęta wodne

1 4.11 poznawanie różnorodności organizmów i przystosowań do życia

– omawia przystosowania ryby do życia w wodzie,– podaje cechy

– obserwacje terenowe – poznawanie życia w środowisku wodnym – ryby,

gablota – budowa ryby, atlasy – ryby chronione

Ryby to zwierzęta powszechnie kojarzone ze środowiskiem wodnym, dlatego

49

w środowisku ryby,– posługuje się pojęciem „ryby”

– obserwacja ryb akwariowych – przystosowanie ryby do życia w wodzie na przykładzie ryb akwariowych,– analiza atlasów, filmów – poznawanie różnorodności ryb i ich ochrona

też mogą być przykładem do szczegółowego omówienia budowy oraz sposobu oddychania wielu organizmów w tym środowisku. Dobrym przykładem obserwacji dla uczniów będą hodowle ryb akwariowych.

23. Różnorodność zwierząt zamieszkujących wodę

1 4.11 poznawanie różnorodności organizmów i przystosowań do życia w środowisku

– posługuje się pojęciem „płazy”,– omawia rozwój płazów,– opisuje przystosowania zwierząt wodnych, w tym bezkręgowców,– posługuje się pojęciem „plankton” w stosunku do drobnych organizmów wodnych

– obserwacje terenowe – poznawanie życia w środowisku wodnym, wykorzystanie lornetki i lupy,– analiza atlasów, filmów – poznawanie różnorodności wodnych organizmów i ich przystosowań do wodnego trybu życia,– obserwacja gablot, schematów

gabloty – rozwój płazów, lornetki, lupy, mikroskop, atlasy

Zajęcia powinny dać możliwość dostrzeżenia różnorodności organizmów wodnych.

50

– omawianie rozwoju płazów, wykonanie rysunków z obserwacji (np. fazy rozwoju kijanki),– obserwacja mikroskopowa i z użyciem lup – badanie ilości i różnorodności drobnych organizmów wchodzących w skład planktonu

24. Łańcuchy pokarmowe w środowisku wodnym

1 4.12 kształtowanie zainteresowania przyrodą, dostrzeganie zależności pomiędzy organizmami w środowisku wodnym i lądowym

– analizuje sieci pokarmowe w środowisku wodnym,– wyodrębnia łańcuchy pokarmowe z sieci pokarmowej,– charakteryzuje ogniwa łańcuchów pokarmowych,– podaje przykłady łańcuchów, w których są organizmy wodne, lądowe i wodno-lądowe

– analiza schematów sieci i łańcuchów pokarmowych w środowisku wodnym,– gry dydaktyczne i loteryjki – dobieranie elementów (np. kart z nazwami organizmów) budujących łańcuchy pokarmowe

schemat sieci pokarmowej łączącej środowisko lądowe i wodne

Zajęcia są kontynuacją lekcji 15. i 16. tego działu. Istotne jest, by uczniowie mogli zaobserwować powiązania pokarmowe pomiędzy organizmami lądowymi i wodnymi.

51

25. Rozpoznajemy skały

1 4.13 kształcenie umiejętności rozpoznawania pospolitych skał na podstawie badania ich cech fizycznych

– wyjaśnia, w jaki sposób powstają skały,– rozpoznaje skały typowe dla swojego miejsca zamieszkania,– bada i opisuje cechy fizyczne skał spotykanych w przyrodzie, korzystając z gablot, zbiorów, kolekcji,– podaje przykłady wykorzystania gospodarczego skał,– wymienia rodzaje skał występujących w regionie na podstawie mapy rozmieszczenia skał

– ćwiczenia –rozpoznawanie skał ze zbiorów i kolekcji,– badanie i opisywanie cech fizycznych skał,– tworzenie kolekcji – gromadzenie własnych zbiorów „Skały naszej okolicy”,– tworzenie plakatów na temat wykorzystania gospodarczego skał,– tworzenie albumów „Minerały i ich tajemnice”

kolekcja skał w pracowni przyrodniczej, uczniowskie zbiory skał

Lekcja ćwiczeniowa mająca na celu badanie cech fizycznych skał (barwa, twardość, połysk, spójność) oraz ich rozpoznawanie.

26. Jak powstaje gleba?

1 4.14 poznanie gleby jako środowiska życia

– prowadzi obserwacje gleby gołym okiem i za pomocą przyrządów,– wyróżnia w glebie składniki ożywione i nieożywione,– omawia proces powstawania gleby, korzystając ze schematu,

– obserwacje – badanie składu gleby z wykorzystaniem lupy i mikroskopu,– doświadczenie – analizowanie wpływu różnych rodzajów gleby na wzrost i rozwój roślin, obserwacje, pomiary (ilość wody

próbki gleby, różne rodzaje gleb, nasiona roślin, lupy, mikroskopy

Zajęcia mają na celu obserwację budowy gleby, poznanie jej składu i znaczenia.

52

– omawia rolę porostów w tworzeniu gleby,– wyjaśnia rolę próchnicy,– doświadczalnie bada wpływ różnych rodzajów gleby na wzrost i rozwój roślin

zatrzymanej przez glebę) i ocena wyników

27. Obserwujemy życie organizmów związanych z glebą

1 4.14 rozwijanie zainteresowania życiem organizmów glebowych

– rozpoznaje organizmy glebowe i omawia ich rolę,– wyjaśnia znaczenie dżdżownic,– podaje przystosowania organizmów glebowych do życia,– omawia przystosowanie kreta do życia w glebie)

– obserwacja w hodowli szkolnej – wpływ dżdżownic na proces powstawania gleby,– obserwacja w terenie – organizmy glebowe, szukanie śladów występowania organizmów w glebie (kopce, norki, odchody)

lupy, łopatki, atlasy, gabloty (turkuć, chrabąszcz majowy, kret)

Uczniowie poznają różne organizmy glebowe.

Człowiek a środowisko

1. Badamy stopień zanieczyszczenia powietrza

1 5.1 kształtowanie odpowiedzialnej postawy wobec swojego otoczenia, rozumienie procesów

– opisuje zmiany w środowisku spowodowane przez ludzi, a dotyczące powietrza,– ocenia

– doświadczenia i obserwacje – badanie stanu zapylenia powietrza,– obserwacje terenowe – wpływ

słoiki, ręczniki papierowe, lornetki

Zajęcia badawcze, w których zadaniem uczniów powinny być własne badania i obserwacje dotyczące stanu

53

związanych z codzienną działalnością ludzi wpływających na środowisko

zanieczyszczenie powietrza w najbliższym otoczeniu, wyciągając wnioski z obserwacji i prostych doświadczeń,– bada doświadczalnie zanieczyszczenie powietrza,– wskazuje źródła zanieczyszczeń powietrza w okolicy

ruchu samochodowego na stan roślin, szacowanie natężenia ruchu (liczenie samochodów przejeżdżających w ciągu np. 15 minut)

środowiska w okolicy.

2. Badamy stopień zanieczyszczenia wody i gleby

1 5.1 kształtowanie odpowiedzialnej postawy wobec swojego otoczenia, rozumienie procesów związanych z codzienną działalnością ludzi wpływających na środowisko

– opisuje zmiany w środowisku spowodowane przez ludzi, dotyczące gleby i wody,– ocenia zanieczyszczenie najbliższego otoczenia, wyciągając wnioski z obserwacji i prostych doświadczeń,– bada doświadczalnie zanieczyszczenie wody i gleby,

– obserwacje – badanie stanu czystości wody w zbiornikach wodnych,– doświadczenie – badanie wpływu detergentów na życie roślin i zwierząt,– doświadczenie – badanie nawożenia i zasolenia na wzrost i rozwój roślin

słoiki, kartki, filtry do kawy, flamastry

Uczniowie powinni wykonać proste obserwacje i doświadczenia prowadzące do oceny stopnia czystości wody i gleby.

54

– wskazuje źródła zanieczyszczeń wody i gleby

3. Poszukujemy źródeł zanieczyszczenia środowiska

1 5.1 kształtowanie odpowiedzialnej postawy wobec swojego otoczenia, rozumienie procesów związanych z codzienną działalnością ludzi, wpływających na środowisko

– opisuje zmiany w środowisku spowodowane przez ludzi

– obserwacje terenowe – zwiad terenowy, wyszukiwanie źródeł zanieczyszczeń występujących w okolicy, tworzenie dokumentacji, planowanie sposobów zapobieganie w niektórych przypadkach (np. spalanie plastiku, wyrzucanie surowców do ogólnych pojemników)

lornetki, notesy, aparaty fotograficzne

Zajęcia mogą być prowadzone metodą zwiadu terenowego – obserwacji w terenie, notowania wyników i prezentacji oraz wyciągania wniosków.

4. Czy zawsze dbamy o środowisko, w którym żyjemy?

1 5.2 kształtowanie odpowiedzialnej postawy wobec swojego otoczenia, rozumienie procesów związanych z codzienną działalnością

– dostrzega i wyjaśnia wpływ codziennych zachowań na stan środowiska,– odczytuje informacje i interpretuje je, np. odczytuje z diagramu

– obserwacje w terenie – wpływ różnorodnych zachowań ludzi sprzyjających i niekorzystnych dla środowiska,Obserwacje, pomiary – Odczytywanie

filmy Uczniowie w czasie zajęć powinni zrozumieć, jak ważne jest postępowanie każdego człowieka dla ochrony środowiska naturalnego.

55

ludzi, wpływających na środowisko

informacje o zużyciu prądu,– podaje przykłady oszczędzania wody, prądu, rozwiązywania problemów odpadów, transportu oraz właściwych zachowań konsumenckich,– odczytuje informacje o wpływie na środowisko zawarte na etykietach produktów,

informacji o zużyciu prądu, wody. Poszukiwanie sposobów oszczędzania energii i wody oraz wdrażanie ich w życiu

5. Wszyscy chcemy chronić przyrodę

1 5.2 kształtowanie odpowiedzialnej postawy wobec swojego otoczenia, rozumienie procesów związanych z codzienną działalnością ludzi wpływających na środowisko

– proponuje sposoby zachowań ludzi sprzyjające środowisku przyrodniczemu,– wymienia zachowania niewłaściwe, niszczące środowisko,– wykazuje właściwe nawyki sprzyjające środowisku przyrodniczemu

– ćwiczenia – tworzenie ulotek, gazetek, prezentacji z propozycjami właściwych działań sprzyjających środowisku

filmy, wycieczka do parku

Zajęcia powinny mieć charakter prac terenowych, obserwacji w terenie i działań praktycznych na rzecz swojego otoczenia (np. przygotowania ulotek, materiałów do pogadanki dla innych dzieci)

56

6. Korzystne i niekorzystne zmiany w naszym otoczeniu

1 5.4 kształcenie umiejętności dbania o swoje otoczenie, umiejętność planowania działań na rzecz otoczenia i aktywnej postawy w stosunku do środowiska

– prowadzi obserwacje dotyczące zmian w środowisku w terenie,– dokonuje oceny stanu środowiska i działań ludzi,– podaje przykłady pozytywnego i negatywnego wpływu ludzi na otoczenie

Zajęcia terenowe – Identyfikowanie i ocena zmian w środowisku.Poszukiwanie informacji i tworzenie własnej – Tworzenie fotoreportażu „Ludzie wpływają na środowisko w swojej okolicy”

Obserwacje terenowe.

W każdym środowisku (otoczeniu dziecka) zachodzą zmiany – korzystne i niekorzystne). Uczniowie powinni dostrzegać te zmiany i je omawiać (rozumieć).

7. Nasze zdrowie zależy od środowiska

1 5.5 zainteresowanie zdrowiem i rozwijanie umiejętności dbania o nie poprzez unikanie niekorzystnych oddziaływań, takich jak hałas, zanieczyszczenia substancje szkodliwe, nadmiar promieniowania

– omawia wpływ środowiska na zdrowie,– podaje przykłady chorób wywołanych przez czynniki środowiska i wskazuje przyczyny ich powstania,– bezpiecznie się opala

– ćwiczenia – wykorzystywanie informacji z różnorodnych źródeł (ulotka medyczna, rozmowa z lekarzem, artykuł),– prezentowanie informacji o wpływie środowiska na zdrowie ludzi,– pogadanka, wywiad – choroby wywołane nadmiernym opalaniem, stykaniem się z zanieczyszczeniam

ulotki medyczne, poradniki

Zagadnienia dotyczące wpływu środowiska i substancji zawartych w glebie, wodzie czy powietrzu na zdrowie i samopoczucie ludzi.

57

i powietrza, wody czy gleby

8. Hałas jest dla zdrowia niebezpieczny

1 5.5 zainteresowanie zdrowiem i rozwijanie umiejętności dbania o nie poprzez unikanie niekorzystnych oddziaływań, takich jak hałas, zanieczyszczenia substancje szkodliwe, nadmiar promieniowania

– omawia wpływ środowiska na zdrowie,– podaje przykłady chorób wywołanych przez hałas,– wyjaśnia wpływ hałasu na zdrowie ludzi,– odczytuje informacje o natężeniu hałasu z tablic.

– analiza schematów – wpływ hałasu na zdrowie,– pogadanka, wywiad – choroby wywołane hałasem,– zajęcia terenowe, obserwacje w otoczeniu – miejsca o małym natężeniu hałasu i sposoby wykorzystania tych miejsc dla zdrowia mieszkańców.

tabela – wpływ hałasu na zdrowie

Wpływ hałasu na zdrowie ludzi.

W klasie IV zaplanowano 99 godzin lekcyjnych + 1 lekcję organizacyjną na początku roku szkolnego i 2 lekcje podsumowujące na zakończenie roku szkolnego. Razem na realizację podstawy programowej przewidziano 102 godziny lekcyjne.

Pozostałe wolne godziny można wykorzystać na przykład na zajęcia terenowe, pracę metodą projektów lub utrwalenie czy poszerzenie treści programowych zgodnie z potrzebami uczniów.

W każdym dziale programowym zaplanowano 2 godziny lekcyjne na powtórzenie wiadomości i sprawdzian osiągnięć ucznia.

58

Tom II

Temat (rozumiany jako

lekcja)

Liczba godzin

Treści podstawy programo

wej

Cele ogólne Kształcone umiejętności

Propozycje metod nauczania

Propozycje środków dydaktycznych

Uwagi

Właściwości substancji1, 2. Z różnymi substancjami spotykamy się w domowej kuchni

2 6.1, 6.5 planowanie i wykonywanie prostych doświadczeń, badawcza postawa wobec otaczającego środowiska, zainteresowanie przedmiotami przyrodniczymi

– wymienia substancje występujące w otoczeniu (np. w kuchni),– bada właściwości substancji,– wyróżnia substancje i mieszaniny substancji;– bada topliwość i rozpuszczalność wybranych substancji;– zachowuje zasady bezpieczeństwa przy doświadczeniach – badaniach właściwości substancji;– wyróżnia procesy fizyczne (zjawiska) i procesy chemiczne (reakcje);

– pokaz – prezentowanie i omawianie substancji używanych w naszym domu,– doświadczenia – badanie właściwości substancji (np. sól kuchenna, woda, cukier), ocena stanu skupienia, wyglądu substancji, barwy, zapachu, smaku,– modelowanie – tworzenie modeli substancji, analiza modeli i schematów (przypomnienie i wykorzystanie umiejętności już nabytych – 3.5)

próbki soli, cukru, woda, olej, mąka, ocet, sok z cytryny, parafina – przykłady substancji

Zajęcia te są kontynuacją tematu 3.5. Uczniowie znają już pojęcie „substancja” i mogą je badać. W otoczeniu uczniów substancjami są: sól kuchenna, cukier, mąka, olej, woda. Substancje te mogą być obserwowane, badane pod względem ich właściwości, a wyniki powinny być notowane.

59

3. Czy masa i objętość to właściwości substancji?

1 6.2 prowadzenie prostych doświadczeń, zainteresowanie przedmiotem

– wykonuje pomiary masy ciał i objętości ciał,– porównuje masy ciał (ciekłych, stałych) wykonanych z różnych substancji mających tą samą objętość,– wyjaśnia zależności pomiędzy masą a objętością

– doświadczenie – pomiar masy, objętości ciał,– doświadczenie – porównywanie masy różnych ciał ciekłych o takiej samej objętości,– doświadczenie – porównywanie masy różnych ciał stałych o tej samej objętości

próbki różnych substancji (woda, olej, metalowe sześciany, gwoździe), cylindry miarowe, waga

Doświadczenia dobrane do zajęć umożliwią uczniom ważenie i porównywanie.

4. Czy wszystkie substancje tak samo przewodzą ciepło?

1 6.3, 6.5 prowadzenie prostych doświadczeń, zainteresowanie przedmiotami przyrodniczymi

– bada doświadczalnie przewodzenie ciepła przez różne ciała przedmioty,– wymienia substancje dobrze przewodzące ciepło i słabo przewodzące ciepło,– podaje przykłady zastosowania w przedmiotach użytku codziennego substancji dobrze i słabo przewodzących ciepło,– wyjaśnia celowość stosowania substancji o różnym

– doświadczenie – wykazanie różnego przewodzenia ciepła przez ciała fizyczne (metalowy drut, szklana pałeczka, drewniany patyk, pręcik z tworzywa sztucznego),– pogadanka, pokaz, obserwacja – wykorzystanie materiałów różnie przewodzących ciepło w tworzeniu różnorodnych przedmiotów użytku codziennego

metalowy drut, szklana pałeczka, drewniany patyk, pręcik z tworzywa sztucznego, woda

Uczniowie poznają substancje dobrze i słabo przewodzące ciepło oraz zastosowania tych substancji w przedmiotach codziennego użytku.

60

przewodnictwie ciepła

5. Substancje kruche, sprężyste i plastyczne

1 6.4, 6.5 badanie właściwości substancji, wykorzystanie substancji zgodnie z właściwościami

– wyróżnia substancje kruche, sprężyste i plastyczne,– podaje przykłady przedmiotów z substancji kruchych, sprężystych i plastycznych,– wskazuje w przedmiotach codziennego użytku zastosowanie wybranych substancji ze względu na ich właściwości

– doświadczenie – badanie właściwości mechanicznych przedmiotów wykonanych z substancji kruchych, sprężystych i plastycznych,– pogadanka, pokaz, obserwacja – wykorzystanie materiałów o różnych właściwościach mechanicznych w przedmiotach codziennego użytku

kreda, kauczuk, plastelina, kreda, piłka kauczukowa, młotek, przedmioty domowego użytku z różnych przedmiotów

Zajęcia polegają na badaniu właściwości substancji kruchych (kreda, ceramika), sprężystych (kauczuk) oraz plastycznych (plastelina).Uczniowie mogą obserwować przedmioty wykonane z substancji o różnych właściwościach i wyjaśniać znaczenie zastosowania substancji w danym przedmiocie.

6, 7. Wpływ różnych substancji na wzrost i rozwój roślin

1 6.7 doświadczalne sprawdzanie zjawisk zachodzących w otoczeniu, rozumienie wpływu działalności

– bada siłę kiełkowania nasion w różnych warunkach (obecność soli kuchennej, detergentów, octu),– obserwuje wzrost roślin w hodowlach

– hodowle i obserwacje długoterminowe – prowadzenie hodowli doświadczalnych wykazujących wpływ soli kuchennej, octu i detergentów na

nasiona roślin, detergenty, sól, podłoże

Zajęcia z wykorzystaniem doświadczeń i obserwacji terenowych.

61

człowieka na organizmy (rośliny)

doświadczalnych z zastosowaniem różnych roztworów do ich podlewania,– podaje przykłady wpływu działalności ludzi na uszkodzenie roślin i ich gorszy wzrost i rozwój,– hoduje rośliny i obserwuje wpływ różnych substancji na ich rozwój:– bada wpływ tlenu glebowego na wzrost i rozwój rośliny;– wyjaśnia zjawisko „eutrofizacji”

rozwój roślin,– obserwacje terenowe – ocenianie wpływu soli stosowanej dla zabezpieczenia ulic w zimie na stan roślin rosnących w pobliżu drogi

8, 9. Wpływ czynników środowiska na różne substancje

2 6.6, 6.8 wdrażanie do ochrony środowiska, kształtowanie odpowiedzialnej postawy wobec otoczenia

– omawia problem odpadów, wyjaśnia możliwość ich wykorzystania,– wyjaśnia, czym jest korozja– wyjaśnia, czym jest recykling,– odczytuje informacje o możliwości recyklingu umieszczone na produktach,– zna czas rozkładu

– analiza filmu – obserwacja pracy w zakładzie segregacji odpadów,– ćwiczenia, obserwacja – wyróżnianie odpadów cennych przemysłowo i planowanie ich wykorzystania,– wykonanie doświadczenia dotyczącego korozji– pogadanka na

różnorodne (bezpieczne) odpady, filmy o recyklingu, metalowe gwoździe, sól, ocet, woda destylowana

Zajęcia praktyczne (doświadczenie – korozja) oraz oparte na obserwacji w terenie, dotyczące segregacji i wykorzystania odpadów.

62

odpadów temat znaczenia recyklingu dla rozwiązania problemu śmieci i surowców wtórnych,

Krajobrazy Polski i Europy1. Niziny, wyżyny, góry mieszkamy w różnych miejscach w Polsce

1 7.1 kształcenie umiejętności korzystania z mapy hipsometrycznej (ogólno geograficznej)

– omawia skalę barw mapy hipsometrycznej,– wskazuje niziny, wyżyny, góry, korzystając ze skali barw,– wyjaśnia pojęcia: nizina, wyżyna, góry,– wskazuje na mapie przebieg wybranych poziomic,– odczytuje wysokości bezwzględne wybranych punktów na nizinach, wyżynach i w górach

– praca z mapą, ćwiczenia – odczytywanie informacji z mapy hipsometrycznej Polski i Europy

mapa fizyczna Europy i Polski, atlasy geograficzne, film wyjaśniający pojęcie nizin, wyżyn, gór

Zajęcia polegają przede wszystkim na analizie mapy hipsometrycznej (ogólnogeograficznej) Polski.

2. Cechy ukształtowania powierzchni Polski

1 7.1 kształcenie umiejętności korzystania z mapy hipsometrycznej (ogólnogeograficznej)

– wskazuje na mapie Polski wybrane niziny, wyżyny góry,– wymienia nazwy geograficzne wybranych nizin, wyżyn, pasm górskich w Polsce,

– praca z mapą – analiza i charakteryzowanie ukształtowania powierzchni Polski,– ćwiczenie, rozsypanka –przyporządkowywani

mapa fizyczna Polski, atlasy geograficzne, materiały do gry dydaktycznej

Zajęcia polegają przede wszystkim na analizie mapy hipsometrycznej (ogólnogeograficznej) Polski.

63

– wymienia cechy ukształtowania powierzchni Polski

e nazw krain geograficznych Polski do właściwych form ukształtowania powierzchni (nizin, wyżyn, gór)

3. Na polskim wybrzeżu Bałtyku

1 7.1, 7.2, 7.3

wykorzystywanie różnych źródeł informacji do opisywania charakterystycznych cech Morza Bałtyckiego

– opisuje położenie Morza Bałtyckiego,– wskazuje elementy wybrzeża np. mierzeje, zatoki, zalewy, wyspy,– wyjaśnia wpływ rzeźbotwórczej działalności morza na charakter wybrzeży,– omawia cechy fizyczne Morza Bałtyckiego

– praca z mapą, ćwiczenie – odczytywanie informacji z map hipsometrycznych, krajobrazowych i innych map tematycznych,– praca z filmem, (animacją), karta pracy – wyjaśnianie działalności rzeźbotwórczej morza

mapa fizyczna Europy, atlasy geograficzne, film, animacja komputerowa, plansze przedstawiające typy wybrzeży Morza Bałtyckiego i ich genezę

Zajęcia z wykorzystaniem metod aktywizujących, polegające na samodzielnym zdobywaniu informacji z różnych źródeł.

4. Krajobrazy nad Morzem Bałtyckim

1 7.2, 7.3 charakteryzowanie krajobrazu na podstawie mapy hipsometrycznej i krajobrazowej oraz innych źródeł informacji geograficznych

– omawia położenie pasa Pobrzeży,– odczytuje z mapy hipsometrycznej i krajobrazowej informacje dotyczące Pobrzeży,– podaje cechy charakterystyczne krajobrazu wybrzeża płaskiego, wysokiego, wydmowego oraz portu morskiego,

– praca z mapą (hipsometryczną i krajobrazową) – cechy charakterystyczne krajobrazu nadmorskiego,– analiza SWOT –korzystny i niekorzystny wpływ działalności turystycznej w krajobrazie

mapa fizyczna Polski, atlasy geograficzne, film, albumy

Analizę SWOT przeprowadzamy w prostej wersji, dostosowanej do możliwości uczniów na drugim poziomie edukacji.

64

– przedstawia wzajemne zależności między elementami krajobrazu nadmorskiego a działalnością człowieka

nadmorskim

5. W krainie tysiąca jezior

1 7.2, 7.3 charakteryzowanie krajobrazu na podstawie mapy hipsometrycznej i krajobrazowej oraz innych źródeł informacji geograficznych

– omawia położenie Pojezierza Mazurskiego,– omawia cechy krajobrazu pojeziernego,– odczytuje z mapy fizycznej nazwy wybranych jezior i wzgórz morenowych,– omawia wykorzystanie walorów przyrodniczych Pojezierza przez człowieka

– praca z mapą (hipsometryczną i krajobrazową) – cechy charakterystyczne krajobrazu pojeziernego,– mapa mentalna – walory przyrodnicze Krainy Tysiąca Jezior,– opracowanie plakatu na temat wykorzystania walorów przyrodniczych Krainy Tysiąca Jezior

mapa fizyczna Polski, atlasy geograficzne, film, plansze przedstawiające typy jezior na Pojezierzu Mazurskim

Zajęcia wykorzystujące różne źródła informacji geograficznych.

6. Nizina Mazowiecka – największa kraina Polski

1 7.2, 7.3 charakteryzowanie krajobrazu na podstawie mapy hipsometrycznej i krajobrazowej oraz innych źródeł informacji geograficznych

– omawia położenie Niziny Mazowieckiej,– wymienia cechy krajobrazu charakterystyczne dla niziny,– opisuje na podstawie różnych źródeł dolinę Wisły

– praca z mapą (hipsometryczną i krajobrazową) – cechy charakterystyczne krajobrazu nizinnego,– opracowanie plakatów – dolina Wisły w okolicach

mapa fizyczna Polski, atlasy geograficzne, film, plansza przedstawiająca elementy doliny rzecznej w środkowym biegu, materiały

Praca w grupach – opracowywanie plakatów.

65

w okolicach Warszawy,– wyjaśnia, jakie cechy Niziny Mazowieckiej zadecydowały o jej rolniczym charakterze

Warszawy, rośliny uprawne na Nizinie Mazowieckiej

przedstawiające rośliny uprawne w Polsce

7. Warszawa to stolica Polski

1 7.2, 7.3, 7.5

kształcenie umiejętności zdobywania wiadomości z różnych źródeł wiedzy

– omawia położenie Warszawy na podstawie mapy fizycznej Polski,– wymienia funkcje Warszawy jako stolicy Polski,– planuje wycieczkę po Warszawie,– wymienia atrakcje turystyczne miasta

– praca z filmem – funkcje Warszawy,– opracowanie harmonogramu wycieczki po Warszawie na podstawie planu miasta, albumów, przewodników,– modelowanie – tworzenie makiety wielkiego miasta (praca projektowa)

mapa fizyczna Polski, atlasy geograficzne, plany Warszawy, albumy, przewodniki

Praca w grupach – przygotowanie planu wycieczki po Warszawie. Każda grupa może realizować zadanie pod innym kątem, np. szlakiem pomników Warszawy lub najważniejsze urzędy stolicy.

8. Krasowy krajobraz Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej

1 7.2, 7.3 charakteryzowanie krajobrazu na podstawie mapy hipsometrycznej i krajobrazowej oraz innych źródeł informacji geograficznych

– omawia położenie Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej na podstawie mapy Polski,– rozpoznaje wapień w kolekcji skał,– opisuje charakterystyczne dla rzeźby krasowej elementy krajobrazu,– opisuje walory

– doświadczenie – badanie rozpuszczalności skał wapiennych pod wpływem wody z octem,– praca z filmem, karta pracy – elementy rzeźby krasowej,– ćwiczenie – uzupełnianie

mapa fizyczna Polski, atlasy geograficzne, film, mapy turystyczne Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, skały wapienne, zestaw do przeprowadzenia doświadczenia

Praca w grupach.

66

przyrodnicze i kulturowe na Szlaku Orlich Gniazd

schematu Szlaku Orlich Gniazd, zaznaczanie elementów przyrodniczych (skałki, jaskinie) i kulturowych (ruiny zamków) na podstawie mapy turystycznej,– modelowanie – tworzenie modelu jaskini (praca projektowa)

9. Przemysłowy krajobraz Wyżyny Śląskiej

1 7.2, 7.3 charakteryzowanie krajobrazu na podstawie mapy hipsometrycznej i krajobrazowej oraz innych źródeł informacji geograficznych

– omawia położenie Wyżyny Śląskiej,– wymienia charakterystyczne cechy krajobrazu przemysłowego,– omawia wpływ działalności gospodarczej człowieka na krajobraz Wyżyny Śląskiej

– mapa mentalna na temat „Węgiel – czarne bogactwo Śląska”, cechy krajobrazu przemysłowego,– modelowanie – tworzenie makiety miasta przemysłowego (praca projektowa)

mapa fizyczna Polski, atlasy geograficzne, węgiel, ilustracje przedstawiające krajobraz przemysłowy

Praca w grupach.

10. Rolniczy krajobraz Wyżyny Lubelskiej

1 7.2, 7.3 charakteryzowanie krajobrazu na podstawie mapy hipsometrycznej i krajobrazowej oraz innych źródeł informacji

– omawia położenie Wyżyny Lubelskiej na podstawie mapy Polski,– wymienia sprzyjające warunki rozwoju rolnictwa na

– ćwiczenia z mapą hipsometryczną – odczytywanie wysokości bezwzględnych i względnych, nazw miejscowości i rzek

mapa fizyczna Polski, atlasy geograficzne, less, film, mapy turystyczne

Praca w grupach.

67

geograficznych Wyżynie Lubelskiej,– wymienia elementy krajobrazu charakterystyczne dla wyżyny,– opisuje cechy krajobrazu rolniczego

Wyżyny Lubelskiej,– praca z filmem, karta pracy – charakterystyka krajobrazu rolniczego Wyżyny Lubelskiej,– opracowanie plakatu – główne uprawy na Wyżynie Lubelskiej,– tworzenie albumu „W krainie wąwozów” (praca projektowa)

11. Tatry najwyższe góry w Polsce

1 7.2, 7.3 charakteryzowanie krajobrazu na podstawie mapy hipsometrycznej i krajobrazowej oraz innych źródeł informacji geograficznych

– omawia położenie Tatr,– odczytuje wysokości bezwzględne i względne na podstawie mapy turystycznej Tatr,– wymienia elementy krajobrazu wysokogórskiego,– planuje trasę wycieczki pieszej w Tatrach

– praca z filmem, karta pracy – elementy krajobrazu wysokogórskiego Tatr,– ćwiczenia z mapą turystyczną – odczytywanie wysokości bezwzględnych i względnych, planowanie trasy wycieczki pieszej

mapa fizyczna Polski, atlasy geograficzne, film, mapy turystyczne, granit

Praca w grupach.Uczniowie mogą wykonać plastyczne modele przedstawiające kształt gór w Tatrach (ostre szczyty, strome stoki).

12. Pogoda i roślinność w Tatrach

1 7.2, 7.3 odkrywanie zależności pomiędzy elementami krajobrazu Tatr

– wymienia cechy pogody w wysokich górach na podstawie tekstu,– oblicza

– praca z tekstem – cechy pogody w Tarach,– modelowanie –tworzenie schematu

tekst dla uczniów, plansze przedstawiające piętrowość klimatyczno-roślinną

Uczniowie mogą wykonać plastyczne modele układu roślinności w Tatrach.

68

temperaturę powietrza w górach,– określa różnice między pogodą w górach i na nizinach, – omawia strefowość klimatyczno-roślinną w Tatrach

układu roślinności w Tatrach,– tworzenie albumu – roślinność i zwierzęta Tatr (praca projektowa)

w Tatrach

13. Mój region, moje miasto moja miejscowość

1 7.2, 7.3 charakteryzowanie regionu na podstawie mapy hipsometrycznej i krajobrazowej oraz innych źródeł informacji geograficznych, budzenie tożsamości regionalnej i dumy z osiągnięć własnego miasta (miejscowości ), regionu

– omawia położenie swojego miasta (miejscowości) i regionu,– wymienia charakterystyczne cechy regionu,– planuje wycieczkę turystyczną po regionie, mieście, miejscowości,– wskazuje osiągnięcia regionu w różnych dziedzinach gospodarczych, kulturowych, społecznych i in.

– praca z mapą, tekstem – charakterystyczne cechy regionu i miejscowości,– wywiad – przeprowadza wywiad ze znaną osobą w swojej miejscowości, np. na temat planowanych inwestycji,– opracowanie folderu „Z czego jest znany mój region, moje miasto, co warto zobaczyć?”

mapa fizyczna Polski, mapy tematyczne w atlasie, przewodniki po regionie, plany miasta, mapy turystyczne, foldery

Praca w grupach – każda grupa może mieć inne zadanie. Po wykonaniu zadań zespoły prezentują je na forum klasy. Temat można realizować w formie projektu edukacyjnego. Jego efektem może być wystawa prezentująca region lub miasto.

14. Różne formy ochrony przyrody w Polsce

1 7.4 budzenie poszanowania dla przyrody własnego kraju, regionu, miejscowości, uświadamianie potrzeby ochrony

– wymienia i charakteryzuje formy ochrony przyrody stosowane w Polsce,– omawia sposoby zachowania na

– praca z tekstem – regulamin parku narodowego, krajobrazowego – obowiązujące zasady zachowania,– obserwacja,

regulaminy parku narodowego, krajobrazowego, rezerwatu, atlasy roślin, „Polska czerwona księga roślin” i „Polska

Uczniowie poznają formy ochrony przyrody przede wszystkim w swoim regionie.Cykl trzech lekcji dotyczących

69

przyrody obszarach chronionych,– opisuje obowiązujące oznaczenia dla pomników przyrody

pogadanka ilustrowana, praca z atlasem roślin – poznanie gatunków chronionych, szczególnie tych, które występują w najbliższej okolicy, – poznanie publikacji – „Polska czerwona księga roślin” i „Polska czerwona księga zwierząt”

czerwona księga zwierząt”

ochrony przyrody może być realizowany w formie blokowej podczas wycieczki, np. do parku narodowego lub rezerwatu (w zależności od możliwości szkoły).

15. Parki narodowe to ważna forma ochrony przyrody

1 7.4 budzenie poszanowania dla przyrody własnego kraju, regionu, miejscowości, uświadamianie potrzeby ochrony przyrody

– odczytuje z mapy położenie parków narodowych,– opisuje walory przyrodnicze wybranych parków narodowych

– praca z mapą – odczytywanie położenia parków narodowych na mapie Polski,– ćwiczenia z mapą konturową – lokalizacja parków narodowych w Polsce,– opracowanie plakatów – walory przyrodnicze wybranych parków narodowych

mapa fizyczna Polski, atlasy geograficzne, mapy konturowe Polski

Lekcja może być realizowana w bloku tematycznym.

16. Ochrona przyrody w najbliższej okolicy

1 7.4 budzenie poszanowania dla przyrody własnego kraju, regionu, miejscowości,

– podaje przykłady występujących w najbliższej okolicy rezerwatów, pomników przyrody

– ćwiczenia, praca z mapą – opis różnych form ochrony przyrody w regionie: najbliżej

mapy turystyczne regionu, przewodniki, foldery

Lekcja może być realizowana w bloku tematycznym.

70

uświadamianie potrzeby ochrony przyrody

i gatunków objętych ochroną,– uzasadnia konieczność ochrony przyrody

leżące parki narodowe i rezerwaty przyrody,– wycieczka, zajęcia terenowe – odwiedzanie miejsc, z pomnikami przyrody, rezerwatami, wędrówka po parku krajobrazowym lub parku narodowym,– przygotowanie własnych albumów roślin chronionych, fotografowanie obszarów chronionych, tworzenie prezentacji multimedialnych

17. Zwiedzamy największe miasta Polski

1 7.5 kształcenie umiejętności orientacji w przestrzeni przyrodniczej i kulturowej wielkiego miasta

– wskazuje na mapie największe miasta w Polsce (Warszawa, Kraków, Gdańsk, Wrocław, Łódź i in.),– omawia rozmieszczenie dużych miast w Polsce,– podaje cechy dużego miasta na podstawie planów miast oraz danych

– wykorzystanie informacji w celu przygotowania portfolio, prezentacji multimedialnej dotyczącej najważniejszych lub najbliższych uczniom miast w Polsce,– analiza SWOT dotycząca zalet i wad życia w dużym mieście

mapa fizyczna Polski, plany wybranych miast, dane statystyczne dotyczące ludności oraz życia w mieście, ilustracje, albumy

Praca w grupach.Przygotowanie portfolio wymaga określonego czasu, np. dwóch tygodni. Uczniowie powinni wcześniej poznać zasady tej metody.Portfolio można wykorzystać na kolejnych lekcjach

71

statystycznych o polskich miastach.

18. Kraków – miasto polskich królów

19. Gdańsk – portowe miasto naszego wybrzeża

2 7.5 kształcenie umiejętności orientacji w przestrzeni przyrodniczej i kulturowej wielkiego miasta

– omawia walory turystyczne Krakowa i Gdańska,– omawia ważne zdarzenia historyczne związane z tymi miastami,– wymienia największe zabytki i atrakcje turystyczne,– planuje wycieczkę po mieście

– praca z mapą, planem miasta, przewodnikiem – planowanie wycieczek, tworzenie przewodnika po mieście

atlasy geograficzne, plany miast, przewodniki, albumy, prezentacje

Praca w grupach, uczniowie przygotowują propozycję wycieczki po mieście.

20. Chcielibyśmy zwiedzić …

1 7.5 kształcenie umiejętności orientacji w przestrzeni przyrodniczej i kulturowej miasta

– omawia położenie wybranego miasta,– opisuje walory turystyczne miasta– przedstawia funkcje miasta w regionie,– opracowuje trasę zwiedzania miasta

– przygotowanie informacji o mieście – zebranie i opracowanie informacji o mieście z różnych źródeł,– drama, odgrywanie ról – „Jestem przewodnikiem po …”

mapa fizyczna Polski, mapa turystyczna regionu, plan miasta, przewodniki, foldery, internet

Praca w grupach, uczniowie przygotowują propozycję zwiedzania wybranego przez siebie miasta. Klasa może zdecydować, do którego z nich wybierze się na wycieczkę szkolną.

21. Polska leży w Europie

1 7.6 kształcenie umiejętności analizowania mapy politycznej oraz zdobywania informacji z innych

– wskazuje na mapie granice Polski,– wskazuje państwa sąsiadujące i ich stolice,– omawia położenie

– ćwiczenia, praca z mapą – odczytywanie informacji z mapy politycznej Europy,– korzystanie

mapa polityczna Europy, atlasy geograficzne, internet, leksykon państw itp.

Zajęcia polegają przede wszystkim na analizie mapy politycznej Europy.

72

źródeł geograficznych

Polski na podstawie mapy politycznej Europy,– podaje cechy położenia Polski w Europie

z informacji pozyskanej z różnych źródeł do opracowania portfolio, plakatów, albumów przedstawiających państwa sąsiadujące z Polską

22, 23. Europa – kontynent, na którym mieszkamy

2 7.7 kształcenie umiejętności orientacji w przestrzeni przyrodniczej i kulturowej Europy

– przedstawia położenie Europy na mapie świata,– podaje najważniejsze cechy fizyczne i społeczno-gospodarcze kontynentu,– wskazuje na mapie wybrane państwa i ich stolice, rzeki, góry, niziny, wyspy i półwyspy Europy

– praca z mapą świata oraz mapą fizyczną i polityczną Europy – opisywanie położenia, cech fizycznych kontynentu, odnajdywanie wybranych obiektów geograficznych,– mapa mentalna „Europa – kontynent, na którym mieszkamy”,– gra dydaktyczna „Państwa, miasta” – odszukiwanie obiektów na mapie, lokalizacja obiektów na mapie konturowej

mapa świata, mapa fizyczna, krajobrazowa, polityczna i inne mapy tematyczne Europy, dane statystyczne dotyczące kontynentu

Na pierwszej lekcji o Europie uczniowie zdobywają ogólne wiadomości o kontynencie, poznają mapę Europy.

24. Wakacje nad Morzem Śródziemnym

1 7.7 charakteryzowanie krajobrazu na podstawie mapy hipsometrycznej

– lokalizuje na mapie Europy obszar występowania krajobrazu

– praca z mapą fizyczną, krajobrazową i polityczną Europy –

mapa fizyczna i polityczna, krajobrazowa Europy, film,

Praca w grupach – prezentacja plakatów.

73

i krajobrazowej oraz innych źródeł informacji

śródziemnomorskiego,– opisuje cechy krajobrazu,– przedstawia walory i atrakcje turystyczne regionu,– podaje nazwy państw, w których występuje omawiany krajobraz

obszar występowania krajobrazu śródziemnomorskiego,– opracowanie plakatu „Dlaczego chętnie spędzamy wakacje nad Morzem Śródziemnym?”

przezrocza, foldery, ilustracje

25. W najwyższych górach Europy

1 7.7 charakteryzowanie krajobrazu na podstawie mapy hipsometrycznej i krajobrazowej oraz innych źródeł informacji

– lokalizuje na mapie Europy obszar występowania krajobrazu alpejskiego,– opisuje cechy krajobrazu wysokogórskiego,– przedstawia walory i atrakcje turystyczne regionu,– podaje nazwy państw, w których występuje omawiany krajobraz

– praca z mapą fizyczną, krajobrazową i polityczną Europy – obszar występowania krajobrazu alpejskiego.– opracowanie plakatu „Dlaczego chętnie jeździmy na narty w Alpy?”

mapa fizyczna i polityczna, krajobrazowa Europy, film, przezrocza, foldery, ilustracje

Praca grupach, prezentacja plakatów.

26. Europa to bardzo ciekawy kontynent

1 7.7 przedstawienie różnorodności krajobrazów Europy na podstawie różnych źródeł informacji

– rozpoznaje na ilustracjach wybrane krajobrazy Europy, np. krajobraz Islandii, Pojezierza Fińskiego, wielkich miast Europy (Paryża,

– pokazy filmów, przezroczy, materiałów internetowych – poznawanie krajobrazów Europy,– praca z mapą –

mapa fizyczna, krajobrazowa i polityczna Europy, film, przezrocza, internet

Przegląd krajobrazów Europy.Na zakończenie można przeprowadzić quiz na temat

74

Londynu),– wskazuje na mapach miejsca o wymienionych krajobrazach,– podaje nazwy państw, w których występują omawiane krajobrazy.

charakteryzowanie wybranych obszarów Europy,– praca z mapą, zajęcia z komputerem – korzystanie z map satelitarnych, podróż do wybranych miejsc Europy.

krajobrazów Europy – ich rozpoznawanie na ilustracjach i lokalizowanie na mapie Europy.

Organizm człowieka1. Organizm człowieka jest bardzo skomplikowany

1 8,1 poznanie budowy organizmu człowieka i funkcji układów, zainteresowanie własnym zdrowiem i odpowiedzialna postawa wobec zdrowia

– obserwuje komórki organizmu,– posługuje się pojęciem „tkanki”, „narząd”, „układ”,– wymienia układy budujące organizm człowieka,– wskazuje na schematach poszczególne układy budujące organizm– określa położenie narządów

– obserwacja mikroskopowa – wykonuje preparat i obserwuje komórki nabłonka z wewnętrznej ściany policzka,pokaz, pogadanka – omówienie na podstawie schematów, plansz, modeli budowy organizmu człowieka, obserwacja modelu anatomicznego człowieka, analiza budowy organizmu, wyjaśnienie pojęć: układ narządów, narząd

plansza przedstawiająca organizm człowieka , mikroskop

Na pierwszych zajęciach tego działu uczniowie powinni nazywać części swojego organizmu oraz budujące organizm układy.

2. Jak jest zbudowany nasz szkielet?

1. 8.1a, 8.2 kształtowanie właściwej sylwetki, poznanie budowy

– wskazuje na modelu elementy układu kostnego,

– obserwacja – omówienie budowy szkieletu, kształtu i

szkielet Uczniowie omawiają szkielet pod katem funkcji

75

układu kostnego i jego roli

– wskazuje wybrane kości i stawy,– omawia funkcje szkieletu,– prezentuje właściwą postawę, wskazując układ kości na modelu (kształt kręgosłupa)

położenia kości i higieny – właściwej postawy.

3. Szkielet i mięśnie biorą udział w ruchu

1 8.1a. 8.2 zapoznanie uczniów z biernym i czynnym układem ruchu, poznanie funkcji stawów

– omawia współpracę szkieletu i mięśni w czasie ruchu organizmu,– wyjaśnia rolę mięśni prostowników i zginaczy,– omawia na schemacie lub modelu działanie stawu

– obserwacja – omówienie budowy szkieletu, w szczególności obserwacja działania stawu i mięśni szkieletowych,– obserwacja – wyjaśnienie pracy mięśni prostowników i zginaczy oraz kości i stawów kończyny, obserwacja pracy mięśni ramienia i przedramienia,– modelowanie – tworzenie modelu pokazującego pracę mięśni prostowników i zginaczy

model stawu, obrazy lub modele mięśni szkieletowych, model zginaczy i prostowników, zdjęcia rentgenowskie

Uczniowie obserwują ruch ramienia i przedramienia, ruchy palców oraz klatki piersiowej. Omawiają budowę stawów i na zdjęciach rentgenowskich nazywają największe stawy człowieka.

76

4. Wady i urazy szkieletu

1 8.1a, 8.2 zainteresowanie swoim zdrowiem i wskazywanie właściwego stosunku do zdrowia, zachęcanie do aktywnego trybu życia, kształcenie właściwych nawyków zdrowotnych

– zachowuje właściwą postawę ciała w czasie stania i siedzenia,– wyjaśnia, czym jest uraz, a czym wada,– udziela pierwszej pomocy przy urazach szkieletu (np. zwichnięcie, złamanie),– wyjaśnia rolę ćwiczeń dla zdrowia szkieletu.

– analiza schematów – omówienie wad szkieletu,– ćwiczenia – prezentowanie właściwej postawy w czasie stania, chodzenia, noszenia plecaka i siedzenia przy biurku,– pogadanka – przyczyny urazów szkieletu, objawy urazów szkieletu i udzielanie pomocy,– ćwiczenia praktyczne, jak udzielić pomocy przy stłuczeniach, zwichnięciach czy złamaniach

plansze poglądowe Uczniowie mogą ćwiczyć właściwą postawę, uzmysłowić sobie wagę utrzymywania postawy oraz rolę aktywnego trybu życia.

5. Układ pokarmowy człowieka

1 8.1c, 8.2 poznanie budowy układu pokarmowego i jego roli

– wskazuje na schematach narządy układu pokarmowego,– analizuje plansze, schematy, modele dotyczące budowy układu pokarmowego,– wyróżnia przewód pokarmowy z układu pokarmowego,

– obserwacja, pokaz, pogadanka – omówienia na podstawie schematów, plansz, modeli budowy układu pokarmowego

plansza lub model układu pokarmowego

Uczniowie poznają budowę układu pokarmowego i rozróżniają przewód pokarmowy oraz duże gruczoły. Podają funkcje układu pokarmowego oraz ważnych narządów

77

– podaje podstawowe funkcje układu pokarmowego,– wyjaśnia mechanizm przemieszczania się pokarmu – ruchy robaczkowe (perystaltyka)

(żołądek, wątroba).

6. Ważną funkcją układu pokarmowego jest trawienie pokarmu

1 8.1c, 8.2, poznanie przebiegu i znaczenia procesów trawienia pokarmu

– wyjaśnia, czym jest trawienie,– wskazuje miejsca w przewodzie pokarmowym, gdzie zachodzi proces trawienia,– posługuje się pojęciem enzym trawienny,– charakteryzuje rolę zębów, języka i śliny w procesie trawienia,– omawia higienę jamy ustnej i zębów,– wymienia choroby związane z zaburzeniami pracy układu pokarmowego oraz złą dietą

– obserwacja, pokaz, pogadanka – schematy przedstawiające budowę zębów, budowa układu pokarmowego,– analiza modelu – droga pokarmu w przewodzie pokarmowym,– doświadczenie – obserwacja zmiany smaku kęsa bułki w jamie ustnej pod wpływem enzymów śliny roli śliny w połykaniu

bułka, woda do picia, schemat układu pokarmowego

Uczniowie poznają proces trawienia – wyjaśniają zmiany zachodzące w przewodzie pokarmowym oraz ich cel. Uczniowie poznają rolę wątroby i trzustki oraz ślinianek.

78

7. Składniki pokarmowe zawarte w naszym pożywieniu

1 8.1c, 8.2 poznanie składników pokarmowych zawartych w pokarmach i ich rola w organizmie,kształcenie nawyku dbania o swoje zdrowie poprzez właściwe odżywianie się

– podaje nazwy i role składników pokarmowych,– wskazuje pokarmy bogate w białko, cukry i tłuszcze,– wyjaśnia role soli mineralnych, witamin, wody.– wyróżnia pokarmy pochodzenia roślinnego i zwierzęcego

– analiza schematu – pokarmy i składniki pokarmowe

plansze – pokarmy roślinne i zwierzęce, pokarmy wysokoenergetyczne, bogate w białko czy tłuszcze

Lekcja jest kontynuacją zagadnień omawianych w klasie IV. Można uczniom przybliżyć skład pokarmów i wyjaśnić, iż mają one bardzo różne znaczenie dla organizmu.

8. Budowa układu oddechowego

1 8.1b, 8.2 poznanie budowy i funkcjonowania układu oddechowego

– wskazuje na schematach narządy układu oddechowego i podaje ich podstawowe funkcje,– omawia budowę płuc,– wyjaśnia budowę klatki piersiowej i jej rolę w oddychaniu,– analizuje plansze, schematy, modele dotyczące budowy układu oddechowego,– wyjaśnia mechanizm wdechu i wydechu,– udziela pomocy przy omdleniach i

– obserwacja, pokaz, pogadanka – omówienie na podstawie schematów, plansz, modeli budowy układu oddechowego,– obserwacja –praca mięśni klatki piersiowej, mechanizm wdechu i wydechu,– modelowanie – omówienie na modelu procesu wdechu i wydechu, roli klatki piersiowej (żeber, mięśni) oraz przepony, tworzenie

modele, schemat budowy układu oddechowego, model przedstawiający wdech i wydech – rola mięśni międzyżebrowych i przepony

Obserwacja budowy dróg oddechowych i płuc oraz analiza na modelu mechanizmu wdechu i wydechu.

79

zakrztuszeniach oraz zachłyśnięciach

modelu lub schematu,– doświadczenia – pomiar klatki piersiowej w czasie wdechu i wydechu

9. Przebieg procesu oddychania

1 8.1b, 8.2, 8.5

rozumienie oddychania jako procesu, w którym organizm uzyskuje energię

– wyjaśnia, czym jest proces oddychania,– omawia procesy zachodzące w czasie wymiany gazowej,– wyjaśnia rolę gazów w procesie oddychania (tlen, dwutlenek węgla),– objaśnia rolę krwi w procesie przenoszenia gazów,– wyjaśnia rolę oddychania jako procesu wyzwalania energii,– wyjaśnia znaczenie czystego powietrza w oddychaniu

– obserwacja, pokaz, pogadanka – omówienia przebiegu procesu oddychania, wykorzystanie schematów, modeli, plansz, filmu,

plansze – wymiana gazowa w płucach, rola krwi, oddychanie w narządach i tkankach

Ważnym aspektem zajęć jest właściwe ukształtowanie rozumienia procesu oddychania.

10. Tlen jest niezbędny do procesu spalania

1 8.1b, 8.2, 8.5

rozumienie roli tlenu w procesach spalania, poznanie przykładów procesów spalania w tym oddychania jako przykładu spalania wewnątrz

– podaje przykłady spalania w naturalnych warunkach,– wskazuje przykłady procesu spalania,– wyjaśnia rolę tlenu w procesie spalania,

– doświadczenie – wykazanie, że czynnikiem niezbędnym do spalania jest tlen (spalanie łuczywa w atmosferze tlenu i przy jego braku),

plansze, świece, woda wapienna

Zajęcia badawcze, na których uczniowie dokonują obserwacji i doświadczeń dotyczących warunków, w

80

organizmu – identyfikuje produkty spalania– bada skład powietrza wydychanego i wyjaśnia różnicę pomiędzy nim a powietrzem wdychanym,– łączy proces oddychania z procesami spalania,-porównuje procesy spalania w naturalnych warunkach i oddychania

– doświadczenie – wykazanie, że produktami spalania i oddychania są woda i dwutlenek węgla (za pomocą wody wapiennej) analiza gazu powstającego w procesie spalania oraz powietrza wydychanego)

jakich zachodzi spalania świecy. Określają produkty spalania oraz rolę tlenu w spalaniu.

11. Budowa układu krwionośnego

1 8.1d, 8.2 poznanie budowy i funkcji układu krwionośnego oraz funkcji krwi

– wskazuje na schematach narządy układu krwionośnego,– omawia funkcje układu krwionośnego (serca, naczyń krwionośnych),– posługuje się pojęciami: żyły, tętnice, naczynia włosowate,– wyjaśnia stosowane w schematach układu krwionośnego kolory na oznaczenie naczyń

– obserwacja, pokaz, pogadanka – wysłuchanie pracy serca przy pomocy stetoskopu lekarskiego,– modelowanie – tworzenie modelu układu krwionośnego

plansza przedstawiająca układ krwionośny, model serca

Zajęcia pozwolą poznać budowę układu krwionośnego (serce, żyły i tętnice). Omawianie budowy powinno być połączone z omówieniem funkcji układu krwionośnego.

81

tętniczych i żylnych,– wskazuje położenie swojego serca,– słucha tętna swojego i innej osoby

12. Krew, krążąc, spełnia wiele zadań

1 8.1d, 8.2 doskonalenie umiejętności obserwacji mikroskopowej, poznanie funkcji krwi i jej budowy (krwinki)

– wymienia funkcje krwi,– omawia rolę krwi w procesie przenoszenia substancji odżywczych i oddychaniu,– wyjaśnia pojecie transfuzji,– wyjaśnia znaczenie badania krwi (morfologii),– obserwuje obraz mikroskopowy krwi, objaśnia jego znaczenie (wyróżnia krwinki czerwone),-wyjaśnia, czym jest krwotok i jak postępować przy takim urazie.

– obserwacja mikroskopowa – krwinki czerwone w trwałym preparacie krwi,– mapa mentalna „Funkcje krwi”-ćwiczenia – jak zachować się, gdy mamy do czynienia z krwotokiem

trwały preparat krwi, mikroskopy, zdjęcia spod mikroskopu – budowa krwi

Uczniowie mogą obserwować preparat mikroskopowy i wyróżnić krwinki czerwone.

13. Budowa układu rozrodczego kobiety i mężczyzny

1 8.1e, 8.2 poznanie budowy układu rozrodczego i jego funkcji

– analizuje plansze, schematy, modele dotyczące budowy układu rozrodczego,– wyjaśnia rolę układu rozrodczego,

– obserwacja filmów, schematów, plansz dotyczących funkcjonowania układu rozrodczego

plansze przedstawiające układy rozrodcze mężczyźni i kobiety

Uczniowie poznają budowę układu rozrodczego oraz jego funkcję.

82

– omawia zasady higieny związane z układem rozrodczym,– posługuje się nazewnictwem medycznym w omawianiu budowy układu rozrodczego,– wykazuje się otwartością i szacunkiem w czasie rozmów

14. Rozwój zarodkowy i płodowy

1. 8.1e, 8.2, 8.3

poznanie przebiegu rozwoju człowieka od momentu zapłodnienia do momentu porodu

– wyjaśnia, czym jest zapłodnienie,– nazywa komórki rozrodcze żeńskie i męskie,– wskazuje na schemacie narząd, w którym powstają komórki rozrodcze,– omawia rozwój zarodkowy i płodowy,– wyjaśnia rolę pępowiny, macicy,– posługuje się pojęciami: ciąża, poród,– wyjaśnia, jak powstają bliźnięta

– obserwacja, pokaz, pogadanka –– omówienie na schematach, planszach, modelach powstawanie organizmu człowieka i jego rozwój

plansze, filmy dotyczące rozwoju zarodkowego i płodowego

Zajęcia mogą ułatwić odpowiedź na pytanie: „Jak powstawał mój organizm, w jaki sposób oddychałem/oddychałam i odżywiałem/odżywiałam się przed urodzeniem”.

15. Etapy 1 8.1e, 8.2, poznanie etapów – omawia etapy – analiza plansz, zdjęcia, albumy ze Zajęcia powinny

83

w rozwoju człowieka

8.3 rozwoju człowieka, charakterystyka etapów życia

rozwoju człowieka,– określa etap rozwojowy,– wymienia cechy charakterystyczne dla poszczególnych okresów rozwojowych

foliogramów i innych materiałów poglądowych dotyczących etapów rozwojowych człowieka,– wywiady i rozmowy z rodzicami dotyczące rozwoju w okresie noworodkowym, niemowlęcym czy przedszkolnym

zdjęciami uświadomić uczniom, iż na każdym etapie rozwojowym mamy inne możliwości i w miarę upływu czasu zmieniają się wygląd oraz role, jakie spełniamy.

16. Ważny okres w życiu to dojrzewanie

1 8.4 zaznajomienie uczniów ze zmianami, jakie zachodzą w organizmie w czasie dojrzewania, przygotowanie dziecka do zachodzących zmian i zgłaszania swoich problemów dorosłym

– omawia zmiany towarzyszące okresowi dojrzewania,– omawia proces dojrzewania fizycznego, psychicznego i społecznego,– wyjaśnia wpływ hormonów na organizm w czasie dojrzewania,– wyjaśnia rolę higieny oraz aktywności ruchowej w okresie dojrzewania,– zwraca się do dorosłych (rodziców, nauczycieli,

– analiza informacji, obrazów – rozwijanie świadomości zmian zachodzących w organizmie człowieka w czasie dojrzewania– pogadanki – dojrzewanie to ważny okres w życiu człowieka

filmy przygotowane dla dzieci dotyczące zmian zachodzących w organizmie w czasie dojrzewania

Zajęcia powinny być oparte na pogadance ilustrowanej odpowiednio przygotowanymi materiałami poglądowymi (planszami, filmem).

84

opiekunów) w trudnych sprawach związanych ze swoim zdrowiem

17. Zmysły i układ nerwowy dostarczają nam informacji

1 8.6 poznanie funkcjonowania układu nerwowego i związanych z nim zmysłów

– omawia rolę zmysłów w odbieraniu bodźców (przypomnienie – zagadnienie jest kontynuacją zapisu 6/1),– wyjaśnia rolę układu nerwowego między innymi w odbieraniu wrażeń ze środowisk

– analiza schematu – wskazanie położenia zmysłów i wyjaśnienie ich związku z układem nerwowym

plansze – budowa układu nerwowego i rozmieszczenie narządów zmysłów

Zajęcia przypominają informacje z klasy IV. Uczeń poznaje zmysły i ich rolę w odbieraniu bodźców ze środowiska.

18. Oko – narząd wzroku

1 8.6, 8.7 poznanie budowy i funkcji oka – zmysłu wzroku

– omawia na modelu czy schemacie budowę oka,– wskazuje podstawowe części oka na modelu,– wyjaśnia rolę łez i powiek w ochronie oka,– omawia znaczenie wzroku w życiu ludzi,– omawia wady wzroku,– wskazuje sposoby pomocy ludziom niewidzącym

– analiza schematu i modelu – omówienie budowy oka (położenie, rola powiek i łez, tęczówka, źrenica, soczewka, powstanie obrazu, nerw i ośrodek wzroku w mózgu),– pogadanka, pokaz, obserwacja – „Jak radzą sobie ludzie niewidzący, czy możemy im pomóc w codziennym

model oka Zajęcia ukazują uczniom rolę wzroku; uczniowie poznają budowę oka.

85

życiu?”19. Badamy właściwości soczewek

1 8.7 doskonalenie umiejętności obserwacji i wykonywania doświadczeń, poznanie rodzajów, zastosowania i właściwości soczewek

– opisuje wygląd i właściwości soczewek,– wyjaśnia, jak powstaje obraz na siatkówce oka,– doświadczalnie sprawdza właściwości lupy (soczewki),– podaje przykłady zastosowania soczewek

– doświadczenia – badanie obrazów powstających za pomocą soczewek,– poszukiwanie informacji w różnych źródłach i ich wykorzystanie do omówienia zastosowania soczewek,– doświadczenie – badanie właściwości soczewek

soczewki (lupy) o różnym powiększeniu

Zajęcia polegają na działaniach badawczych – uczniowie wykonują eksperymenty, sprawdzając właściwości soczewek.

20. Ucho – narząd słuchu

1 8.6 poznanie budowy i funkcji ucha

– omawia budowę ucha na podstawie modelu i schematu,– omawia rolę ucha,– wyjaśnia rolę małżowiny usznej oraz kanału słuchowego,– objaśnia działanie błony bębenkowej,– wyjaśnia trudności, z jakimi spotykają się ludzie niesłyszący,– wskazuje sposoby pomocy ludziom niesłyszącym, rozumie ich potrzeby i reaguje na nie

– analiza schematu i modelu – budowa oraz funkcje ucha,– pokaz – język migowy w porozumiewaniu się z niesłyszącymi

model ucha Uczniowie poznają budowę ucha, oceniają znaczenie tego zmysłu oraz omawiają sposoby pomocy ludziom niesłyszącym.

86

21. Poznajemy źródła dźwięku

1 8.8, 8.9 poznanie natury fali dźwiękowej oraz różnorodnych źródeł dźwięku

– wskazuje źródła dźwięku,– bada zależność dźwięku od naprężenia i długości struny w gitarze,– bada rozchodzenie się dźwięku w różnych ośrodkach fizycznych (środowiskach),– podaje przykłady zjawisk przyrodniczych, które pozwalają porównać prędkość rozchodzenia się dźwięku i światła

– doświadczenia, obserwacje – poszukiwanie źródeł dźwięku (struny głosowe człowieka, gitara, kamerton, głośnik itp.),– doświadczenie – badanie zależności wysokości dźwięku od naprężenia i długości struny lub od wysokości słupa powietrza w butelce,– doświadczenie – badanie rozchodzenia się dźwięku w naprężonej nici (zabawa w telefon)

gitara, bęben i inne źródła dźwięku

Zajęcia polegające na badaniu różnych źródeł dźwięku. Tworzenie modelu fali dźwiękowej i jej rozchodzenia się w powietrzu.

Zdrowie i troska o zdrowie1. Choroby wirusowe i bakteryjne

1 9.1 poznanie wybranych chorób zakaźnych pod kątem sposobów zakażenia i objawów

– wyjaśnia terminy: wirus, bakteria,– omawia sposoby zarażania się drobnoustrojami,– podaje przykłady negatywnego wpływu wirusów i bakterii na organizm ludzki,– wyjaśnia pojęcie „choroba zakaźna”,– wymienia przykłady pozytywnego

– wywiady z rodzicami – omawianie przebytych chorób, poznanie ich objawów i czynników wywołujących oraz sposobów przenoszenia w przypadku chorób zakaźnych; odczytanie przebytych chorób

ulotki, internet Uczniowie zapoznają się z wybranymi chorobami zakaźnymi.

87

działania bakterii,– omawia objawy typowych chorób bakteryjnych i wirusowych,– posługuje się pojęciem „epidemia”,– wyjaśnia znaczenie szczepień w ochronie przed chorobami zakaźnymi

zakaźnych ze swojej książeczki zdrowia,– pogadanka, analiza ulotek – poznanie niebezpiecznych chorób wirusowych i bakteryjnych oraz zasad profilaktyki,– pogadanka, analiza ulotek, filmy – omówienie znaczącej roli szczepień

2. Choroby powodowane przez zwierzęta

1 9.1 poznanie zagrożenia chorobami wywołanymi przez zwierzęta (w tym pasożyty)

– omawia wpływ na zdrowie niektórych pasożytów,– podaje przykłady dróg zarażania pasożytami,– podaje zasady chroniące nas przed chorobami wywołanymi przez zwierzęta,-wyjaśnia, jak zapobiegać użądleniom

– pogadanka – poznanie niebezpieczeństw związanych z chorobami odzwierzęcymi i pasożytniczymi

plansze, filmy przygotowane dla dzieci dotyczące sposobów zakażania się pasożytami i ochrony przed chorobami pasożytniczymi

Uczniowie poznają sposoby ochrony przed pasożytami. Poznają także sposoby zachowania się w czasie zagrożenia użądleniem i ugryzieniem.

3. Jak chronić się przed chorobami zakaźnymi i pasożytniczymi?

1 9.1 sposoby ochrony zdrowia przed chorobami zakaźnymi i zakażeniem pasożytami

– stosuje zasady higieny, zapobiegając chorobom pasożytniczym (myje ręce, naczynia, pokarmy, wkłada klapki na basenie

– mapa mentalna – choroby zakaźne i pasożytnicze,– tworzenie plakatów na temat zapobiegania chorobom zakaźnym i

ulotki, plansze Uczniowie kształtują nawyki chroniące przed zakażeniem oraz uczą się postępować w zetknięciu z

88

itp.),– chroni się przed zarażeniem się pasożytami od zwierząt domowych;– ustala i stosuje zasady profilaktyki związanej z chorobami bakteryjnymi i wirusowymi

pasożytniczym,– tworzenie i rozdawanie ulotek dotyczących profilaktyki zdrowotnej, np. we współpracy z gabinetem lekarskim

zakaźnie chorymi.

4. Grzyby jadalne, niejadalne i trujące

1 9.1 umiejętność korzystania z atlasów grzybów, rozwijanie znajomości grzybów

– korzysta z atlasu grzybów,– wymienia grzyby trujące i je rozpoznaje,– odróżnia grzyby trujące od jadalnych,– opisuje cechy muchomora sromotnikowego

– praca z atlasami grzybów – umiejętne korzystanie z atlasu, poznawanie grzybów jadalnych i trujących,– modelowanie – grzyby jadalne i trujące,– ćwiczenia –rozpoznawanie grzybów chronionych

atlasy grzybów, plansze

Uczniowie dowiedzą się o niebezpieczeństwie związanym ze zbieraniem grzybów i nauczą się korzystać z atlasu grzybów.

5. Bezpieczne grzybobranie

1 9.1 ochrona zdrowia swojego i innych, właściwe zachowanie się w czasie zbierania grzybów, unikanie zagrożenia zdrowia

– podaje zasady bezpiecznego grzybobrania,– przestrzega przed zbieraniem grzybów,– wyjaśnia sposoby zachowania się w zetknięciu ze szkodliwymi i trującymi grzybami oraz roślinami,

– tworzenia plakatów ostrzegających przed zbieraniem grzybów trujących,– gra dydaktyczna lub odgrywanie scenek „Na grzybobraniu”

atlasy

89

– podaje zasady ochrony grzybów i innych leśnych organizmów w czasie grzybobrania,– rozpoznaje rośliny trujące spotykane w lesie

6. Etykiety na produktach żywnościowych to ważne informacje o żywności

1 9.2, 9.3 kształtowanie postawy świadomego konsumenta

– odczytuje informacje na etykietach produktów,– zwraca uwagę na terminy ważności produktów,– właściwie i rozumnie korzysta z reklam,– wskazuje wady i zalety produktu,– wyjaśnia pojęcia: konserwanty, barwniki

– ćwiczenia – odczytywanie informacji na etykietach produktów, ocena informacji i sposoby jej wykorzystywania,– odgrywanie scenek uzasadniających wybór produktów w czasie zakupów

etykiety różnych produktów

Właściwa postawa konsumencka pozwala wybierać zdrowe pokarmy, dlatego warto zwracać uwagę uczniów na świadome wybieranie produktu.

7. Żywność trzeba zabezpieczać przed zepsuciem

1 9.2, 9.3 zapoznanie z różnymi sposobami zabezpieczania żywności przed zepsuciem

– wskazuje przyczyny psucia się żywności,– właściwie zabezpiecza żywność przed psuciem się,– stosuje zasady właściwego przechowywania żywności,– wskazuje oznaki

– pogadanki, wywiady z rodzicami na temat różnych sposobów przechowywania żywności i ocena ich przydatności,– ćwiczenia – dobieranie właściwego sposobu

plansze – różne sposoby zabezpieczania żywności przed zepsuciem

90

zepsucia produktu i nie spożywa produktów zepsutych

konserwowania do produktów spożywczych

8. Dbajmy o nasze zdrowie i prawidłowo się odżywiajmy

1 9.2, 9.3 rozumienie procesu właściwego odżywiania jako warunku zachowania oraz poprawy zdrowia

– omawia zasady higieny odżywiania się,– wskazuje pokarmy bogate w składniki pokarmowe,– stosuje zasady właściwego doboru diety dla siebie i innych,– obserwuje zawartość składników pokarmowych w swoich pokarmach, – prowadzi notatki z obserwacji i wyciąga wnioski dotyczące swojego zdrowia,– dba o estetykę posiłków,– przestrzega godzin posiłków,– stosuje zasady prawidłowego odżywiania się,– wymienia choroby powstałe w wyniku zaburzenia łaknienia lub niewłaściwego

– zajęcia praktyczne – własnoręczne przygotowanie prostego posiłku –sałatki lub kanapki,– tworzenie książki kucharskiej „Ulubione potrawy moich koleżanek i kolegów”,– wykonanie prostej potrawy zgodnie z przepisem,– przygotowanie informacji o zasadach prawidłowego odżywiania się w postaci plakatu lub prezentacji multimedialnej,– obserwacja długoterminowa swoich posiłków – planowanie obserwacji, posługiwanie się piramidą pokarmową, notowanie i wyciąganie

ulotki, poradniki żywienia

Przekonanie o konieczności właściwego odżywiania się oraz nawyki żywieniowe prawidłowo ukształtowane pozwolą uczniom wpływać pozytywnie na swoje zdrowie, dostrzegać objawy choroby i reagować na nie.

91

odżywiania się wniosków9. Budowa i rola skóry

1. 9.4 poznanie budowy i funkcji skóry oraz zasad higieny skóry, włosów i paznokci

– omawia budowę skóry,– obserwuje skórę przez lupę,– wyjaśnia rolę skóry jako narządu zmysłu dotyku,– bada doświadczalnie wrażliwość skóry na dotyk,– omawia rolę skóry w regulacji temperatury ciała,– wykonuje doświadczenia wskazujące na wpływ potu na regulację temperatury ciała

– wykonanie modelu skóry z plasteliny,– doświadczenie – pomiar temperatury wody w słoikach, które są okryte suchym i mokrym materiałem, wpływ parowania na temperaturę ciała

plansze – budowa skóry, lupy

Zajęcia mogą być okazją do obserwacji swojego organizmu (skóry), zrozumienia jej roli i konieczności dbania o higienę.

10. Higiena osobista pomaga zachować zdrowie i urodę

1 9.4 kształcenie właściwych nawyków dotyczących utrzymania higieny osobistej

– omawia zasady higieny osobistej,– stosuje kosmetyki przeznaczone dla wieku,– prawidłowo myje zęby,– uzasadnia konieczność wizyt u stomatologa,– wyjaśnia zagrożenia wynikające z braku higieny osobistej

– wykonanie plakatów i ich prezentacja – higiena osobista a nasze zdrowie,– ćwiczenia – prezentacja właściwego mycia zębów, obserwacja materiału poglądowego dotyczącego próchnicy zębów,

preparaty do utrzymania higieny (mydła, szampony itp.)

Temat pozwala kształtować prawidłowe zachowania zmierzające do utrzymania zdrowia.

92

wszawicy i innych zagrożeń związanych z brakiem higieny

11. O wzrok i słuch trzeba dbać

1 9.5 kształcenie nawyków higienicznego zachowania dotyczącego wzroku i słuchu

– wymienia i omawia zasady ochrony wzroku (kontynuacja 5/5, 6/8, 7/8),– wyjaśnia pojęcie „wada wzroku”,– wymienia (przypomina) wady wzroku,– stosuje zasady higieny słuchu,– podaje przykłady zagrożenia dla słuchu (hałas, uszkodzenie błony bębenkowej),– wskazuje miejsca i sytuacje korzystnie oraz niekorzystnie oddziałujące na słuch,– wyjaśnia sposoby korygowania wad wzroku: zez, krótkowzroczność, dalekowzroczność (kontynuacja zagadnień z zapisów pp 6/8. 7/8),– wskazuje czynniki negatywnie

– analiza schematu – skala hałasu, szkodliwość hałasu, omówienie higieny słuchu,– prezentacja, pokaz – okulary, szkła kontaktowe do korekcji wad wzroku,– wywiady z okulistą i laryngologiem – analiza ulotek i informacji na temat choroby oczu i uszu,– pomiar – ocena hałasu w miejscach dostępnych uczniom, np. na korytarzu na przerwie, na lekcji, pod względem uciążliwości oraz wpływu na samopoczucie,– postery, plakaty – propagowanie właściwych zachowań dotyczących dbania o oczy i uszy

tabela pokazująca natężenie hałasu, plansze do badania wzroku

Nawyki higienicznych zachowań pozwolą uczniom kształtować swoje środowisko, by było korzystne dla zdrowia. Jest to jedna, z cyklu lekcji, na której uczniowie dowiedzą się, jak zadbać o organizm.

93

wpływające na słuch (kontynuacja 5/5)

12. W czasie zabawy i odpoczynku pamiętajmy o bezpieczeństwie

1 9.6, 9.7 dbałość o bezpieczeństwo w czasie zabaw, gier oraz odpoczynku

– przypomina zasady planowania czasu wolnego i właściwego wypoczynku,– wskazuje niebezpieczne zachowania w czasie zabaw,– reaguje właściwie na niebezpieczne zachowania uczniów,– omawia zasady bezpiecznego korzystania z różnych form ruchu (gier zespołowych, nart, roweru, pływania itp.)(zagadnienie jest kontynuacją zapisu 2/1)

– mapa mentalna –analiza niebezpiecznych sytuacji w czasie zabaw

regulaminy zawodów, zasady gier i zabaw

Uczniowie mogą omówić sytuacje zagrażające bezpieczeństwu i nauczyć się właściwie zachowywać. Uczniowie powinni poznać – omówić konsekwencje niewłaściwych zachowań i być świadomi odpowiedzialności za niewłaściwe zachowania.

13. Kontrolujemy intensywność wykonywanego wysiłku

1 9.6, 9.7 wpływ wysiłku na funkcjonowanie organizmu

– wyjaśnia wpływ ruchu na funkcje układów organizmu np. układu oddechowego i krwionośnego,– podaje pozytywne znaczenie wysiłku, ćwiczeń czy aktywności fizycznej,

– analiza schematów, obserwacje doświadczenia – współdziałanie układu oddechowego, krwionośnego i układu ruchu,– ćwiczenia – badanie i pomiar tętna

zegarki z sekundnikiem

Uczniowie mierzą tętno i obserwują zmianę rytmu pracy serca oraz oddechów. Dzięki temu poznają funkcje organizmu, a jednocześnie uczą się kontrolować

94

– bada tętno przed wysiłkiem i po nim

w czasie spoczynku i po wysiłku,– obserwacja rytmu oddechów,– analiza zmian tętna w czasie zajęć na lekcjach wychowania fizycznego

wysiłek.

14. Udzielamy pierwszej pomocy przy drobnych urazach

1 9.8 poznanie zasad pierwszej pomocy i nabywanie umiejętności udzielania jej w razie urazów

– dezynfekuje ranę, zakłada opatrunek na ranę (ćwiczenia),– omawia sposoby zachowania w czasie ukąszenia i użądlenia, odmrożenia, krwotoku z nosa i innych drobnych urazów,– właściwie wykorzystuje leki i opatrunki z podstawowego wyposażenia apteczki (wycieczka, wędrówka),– potrafi unikać urazów

– ćwiczenia – odkażanie ran, usztywnienie w przypadku zwichnięcia i złamania,– pokaz środków medycznych z podstawowego wyposażenia apteczki, wyjaśnienie ich działania i sposobu użycia

apteczka, opatrunki ćwiczeniowe, bandaże

Zajęcia przeprowadzone metodami ćwiczeń praktycznych nauczą uczniów opatrywania urazów (skaleczenia, zwichnięcia, użądlenia, oparzenia).

15. Wypadek – jak się zachować?

1 9.8 kształcenie umiejętności właściwego zachowania się w czasie wypadku

– wzywa pomoc w czasie wypadku,– podaje ważne informacje dotyczące wypadku,– dokonuje prostych

– odgrywanie ról, ćwiczenia – wezwanie pogotowia i innych służb w czasie wypadku, podawanie

plansza z telefonami alarmowymi, aparat telefoniczny do ćwiczeń, fantom anatomiczny do ćwiczeń sztucznego

Zajęcia polegające na ćwiczeniach praktycznych z wykorzystaniem fantomu nauczą uczniów, jak

95

czynności prowadzących do ratowania życia (właściwe ułożenie, przykrycie),– zna zasady sztucznego oddychania i masażu serca,– wyjaśnia, kiedy stosuje się zabiegi masażu serca i sztucznego oddychania,– wykonuje sztuczne oddychanie na fantomie anatomicznym

odpowiednich informacji i zasady komunikowania się ze służbami ratowniczymi

oddychania i masażu serca

udzielić pierwszej pomocy w czasie wypadku. Uczniowie mogą ćwiczyć zawiadamianie pogotowia – ważną umiejętność często ratującą życie.

16. Unikamy sytuacji i miejsc, w których możemy być zagrożeni

1 9.9 właściwe identyfikowanie i ocena sytuacji jako niebezpiecznej dla ludzi, odpowiednie reagowanie w czasie zagrożenia

– omawia zagrożenia takie jak pożar, powódź, znalezienie niewypałów i niewybuchów,– identyfikuje sytuacje i zachowania niebezpieczne w domu i poza domem,– podaje przykłady sytuacji zagrażających człowiekowi,– ostrzega przed niebezpieczeństwem zabaw na lodzie

– analiza filmu, fotoreportażu lub zdjęć czy tekstów przedstawiających niebezpieczne sytuacje,– pogadanka, ćwiczenia – omawianie sposobów postępowania w czasie pożarów i powodzi,– analiza przypadku – omówienie sytuacji niebezpiecznych,

plansze z obrazami przedstawiającymi niebezpieczne sytuacje

Zajęcia uzmysławiają uczniom zagrożenia. Uczą sposobów zachowania się w niebezpiecznych sytuacjach.

96

jeziora czy kąpieli w miejscu niedozwolonym

podanie przyczyn takiej sytuacji i sposobów zachowania się jej uczestników

17. Środki czystości wymagają ostrożności w czasie stosowania

1 9.10 kształcenie nawyków właściwego przechowywania i bezpiecznego stosowania chemicznych środków do utrzymania czystości

– zachowuje ostrożność w czasie korzystania ze środków czystości,– odczytuje symbole na etykietach opakowań środków czystości,– wyjaśnia sposoby przechowywania różnorodnych środków czystości

– pokaz – środki chemiczne i ich wykorzystanie w gospodarstwie domowym, grupowanie ze względu na funkcje, zabezpieczanie środków czystości jako substancji groźnych szczególnie dla dzieci,– ćwiczenia – odczytywanie i interpretowanie informacji na etykietach środków czystości

przykładowe środki czystości

Zwracanie uwagi uczniów na zachowanie bezpieczeństwa w kontakcie z różnorodnymi produktami chemicznymi.

18. Urządzenia elektryczne w naszym domu

1 9.11 bezpieczne korzystanie z domowych urządzeń elektrycznych

– omawia zasady bezpiecznego zachowania się w różnych domowych sytuacjach, szczególnie wtedy, gdy w pobliżu nie ma dorosłego,– nazywa czynności, których nie może

– analiza tekstów lub filmów – bezpieczne zachowanie się dzieci w czasie korzystania z urządzeń elektrycznych,– ćwiczenia – wkładanie i wyciąganie wtyczki z gniazdka

odkurzacz, żelazko, lokówka i inne urządzenia elektryczne

Zajęcia praktyczne mają na celu nauczyć bezpiecznego stosowania urządzeń elektrycznych.

97

wykonywać bez zgody i opieki dorosłych,– właściwie korzysta z prądu, zachowując zasady bezpieczeństwa,– prawidłowo włącza urządzenia do prądu (trzyma za wtyczkę, nie pociąga za przewód)

z zachowaniem zasad bezpieczeństwa

19. Bezpiecznie korzystamy z gazu i wody

1 9.11 bezpieczne korzystanie z urządzeń gazowych oraz z instalacji wodociągowej

– właściwie korzysta z wody i gazu, zachowuje zasady bezpieczeństwa,– potrafi bezpiecznie włączyć gaz,– wyjaśnia, jak trzeba się zachować, gdy czujemy zapach gazu,– prawidłowo korzysta z wody,– wymienia numery telefonów alarmowych,– wie, jak wyłączyć gaz i odciąć wodę w czasie awarii

– analiza tekstów lub filmów – bezpieczne zachowanie się dzieci w czasie korzystania z urządzeń gazowych,– odgrywanie scenek, ćwiczenia „Jak się zachowam w przypadku, gdy…?” (np. poczuję ulatniający się gaz, nie mogę zakręcić wody z powodu uszkodzonego kranu itp.)

kuchenki gazowe, urządzenia takie, jak kran, prysznic, zawory wodociągowe do odcinania dopływu wody do mieszkania

Pokaz przedstawia właściwe zachowania podczas awarii w mieszkaniu, zalewania mieszkania oraz pokazuje zasady bezpiecznego korzystania z kuchenek gazowych.

20. Kiedy warto stanowczo odpowiedzieć „NIE”?

1 9.12 kształcenie umiejętności zachowań asertywnych

– zachowuje się asertywnie, mówi wyraźnie i zdecydowanie „NIE”

– odgrywanie ról i scenek, ćwiczenia – odmawianie w trudnych

plansze z sytuacjami, w których należy zachować się

Odgrywanie ról pomoże uczniom nauczyć się asertywnych

98

w sytuacjach presji i zagrożenia,– odróżnia sytuacje zagrożenia od innych życiowych sytuacji,– wyjaśnia, na czym polega postawa asertywna

sytuacjach, gdy jesteśmy zachęcani lub zmuszani do niebezpiecznych zachowań,– tworzenie plakatów, ulotek i innych materiałów ostrzegających przed nałogami

asertywnie (namawianie do palenia, kradzieży itp.)

zachowań w sytuacjach, kiedy należy odmówić.

21. Używki są bardzo niebezpieczne dla naszego zdrowia

1 9.12 poznanie wpływu używek na zdrowie ludzi

– wyjaśnia szkodliwe znaczenie alkoholu, nikotyny, substancji psychoaktywnych,– wyjaśnia, czym jest palenie bierne,– wyjaśnia znaczenie zakazu palenia w miejscach publicznych,– odczytuje znaki zakazujące palenia

– analiza filmów – omówienie szkodliwości palenia, picia alkoholu i używania substancji psychoaktywnych,– doświadczenie – badanie ścinania się białka jaja kurzego pod wpływem alkoholu,– ćwiczenie – badanie wpływu dymu tytoniowego na rozwój roślin

filmy, białko kurze, alkohol

Omówienie wpływu używek i prezentacja doświadczeń zaproponowanych w komentarzach do podstawy programowej.

22. Na czym polega zdrowy styl życia?

1 9.13 poznanie zasad zdrowego stylu życia, propagowanie aktywności, zdrowego odżywiania oraz dbania higienę

– stosuje zasady zdrowego trybu życia,– dokonuje samooceny swojego trybu życia,– zachęca do prowadzenia zdrowego stylu życia.

– przygotowanie prezentacji, plakatów, posterów dotyczących zasad zdrowego stylu życia.– przygotowanie filmu lub prezentacji na temat – zdrowy

plansze, ulotki, filmy dotyczące zdrowego stylu życia

Zajęcia powinny być prowadzony z wykorzystaniem metod aktywizujących (plakat), uczniowie mogą pracować w

99

w życiu codziennym

styl życia w mojej rodzinie.

grupach.

Zjawiska elektryczne i magnetyczne w przyrodzie1. Zjawiska elektryczne zachodzące w przyrodzie

1 10.1, 10.2 poznanie zjawisk elektrycznych zachodzących w naturze oraz zachowań służących bezpieczeństwu ludzi w czasie burzy

– wyjaśnia pojęcie ładunku elektrycznego– omawia różnorodne przykłady zjawisk elektrycznych zachodzących w przyrodzie,– omawia zjawiska doprowadzające do wyładowania atmosferycznego,– wyjaśnia, kiedy zachodzi wyładowanie atmosferyczne,– wyjaśnia, jak bezpiecznie zachować się w czasie burzy,– omawia sposób zabezpieczania domu w czasie burzy,– wyjaśnia działanie piorunochronu,– prezentuje historię wynalezienia piorunochronu

– obserwacja – omówienie zjawisk elektrycznych zachodzących w czasie burzy (film, zdjęcia)– obserwacja, analiza modelu – zasada działania piorunochronu

film przedstawiający burzę

Na zajęciach uczniowie mogą na podstawie zdobytej wcześniej wiedzy wyjaśnić zjawisko wyładowania atmosferycznego. Warto uczyć właściwych zachowań zapewniających bezpieczeństwo w czasie burzy.

2.Czy wszystkie ciała się

1 10.1, 10.2 dostrzeganie i analizowanie

– doświadczalnie sprawdza proces

– doświadczenie – badanie oddziaływań

zestawy do badania elektryzowania się

Zajęcia poprowadzone

100

elektryzują? zjawisk występujących w codziennym życiu, umiejętność ich wyjaśniania;

elektryzowania się różnych substancji,– potrafi zademonstrować sposób elektryzowania ciała,– omawia proces elektryzowania się ciał;– wyjaśnia czym są ładunki elektryczne ujemne i dodatnie;– omawia, jak ze sobą oddziałują ładunki– wymienia substancje elektryzujące się,– podaje przykłady ilustrujące występowanie oddziaływania elektrostatycznego w życiu codzienny;

ciał naelektryzowanych przez potarcie,– doświadczenia – badanie trwałości stanu naelektryzowania izolatorów i przewodników

ciał metodami badawczymi pozwolą uczniom zbadać zjawisko elektryzowania się ciał, a następnie poczynić obserwacje w warunkach naturalnych.

3. Poznajemy różne źródła prądu elektrycznego

1 10.3 poznanie źródeł prądu

– nazywa i omawia źródła prądu elektrycznego (akumulator, bateria),– dobiera źródło prądu do urządzenia i uzasadnia swój wybór,

– pokaz różnych źródeł energii,– prezentacja – dobieranie źródła energii do urządzenia z uwzględnieniem napięcia elektrycznego

różne źródła prądu elektrycznego

Zajęcia należy prowadzić metodami ćwiczeniowymi.

101

– odczytuje wartość napięcia elektrycznego,– zna naturalne i sztuczne źródła elektryczności

4. Kiedy w obwodzie popłynie prąd?

1 10.5 poznanie warunków do przepływu prądu w obwodzie, badanie właściwości przewodzących różnych substancji

– buduje prosty obwód elektryczny,– odczytuje informacje ze schematu przedstawiającego obwód elektryczny,– sprawdza doświadczalnie przepływ prądu przez różne substancje,– wyróżnia izolatory i przewodniki prądu;– posługuje się pojęciem przewodniki prądu i izolatory prądu

– doświadczenia – budowa prostego obwodu elektrycznego według schematu,– doświadczenia – badanie własności przewodzących substancji przy użyciu prostego obwodu elektrycznego,– doświadczenia – badanie magnetycznego i cieplnego skutku przepływu prądu

zestawy do montowania prostych obwodów elektrycznych

Zajęcia należy prowadzić metodami ćwiczeniowymi.

5. Jakie mogą być efekty przepływu prądu w różnych urządzeniach?

1 10.4 poznanie efektów przepływu prądu w urządzeniach domowych, kształcenie nawyków bezpiecznego korzystania z urządzeń elektrycznych

– opisuje skutki przepływu prądu np. w odkurzaczu i żelazku,– podaje przykłady innych urządzeń elektrycznych, w których prąd wykonuje „pracę”,– omawia zasady

– doświadczenia, obserwacje – badanie magnetycznego i cieplnego skutku przepływu prądu

urządzenia domowe – odkurzacz, suszarka, mikser itp.

Zajęcia polegają na pokazie i obserwacji.

102

bezpieczeństwa w czasie używania urządzeń elektrycznych (kontynuacja zagadnienia 11/9)

6. Energię elektryczną trzeba oszczędzać

1 10.6 kształcenie nawyków oszczędzania energii elektrycznej

– wyjaśnia problemy z pozyskiwaniem energii i zanieczyszczaniem środowiska,– ocenia sprzęt AGD pod katem zużycia energii, jest świadomym konsumentem:– wymienia alternatywne źródła energii,– podaje przykłady oszczędzania energii,(kontynuacja zagadnienia 2/5, 3/5, 4/5);– właściwie, oszczędnie i świadomie korzysta z urządzeń elektrycznych

– giełda pomysłów „Jak można oszczędzać energię elektryczną?”– analizuje informacje na urządzeniach AGD, ocenia zużycie energii;

plansze, filmy obserwacje terenowe – elektrownie w najbliższym otoczeniu

Uczniowie znają już zagadnienie oszczędzania prądu. Teraz poznają różnorodne sposoby jego pozyskania oraz ocenią je pod względem uciążliwości dla środowiska. Umożliwi to kształcenie odpowiedzialnej postawy proekologicznej.

7. Właściwości magnesów

1 10.7, 10.8 poznanie oddziaływań magnetycznych i ich zastosowanie

– rozróżnia typy magnesów,– bada właściwości magnesów,

– doświadczenia z magnesem – badanie właściwości magnesów i ich

zestaw magnesów do doświadczeń, opiłki żelaza

Zajęcia należy prowadzić metodami ćwiczeniowymi

103

– opisuje wzajemne oddziaływania magnesów,– wie, co to są pole magnetyczne, linie sił pola oraz biegun magnetyczny,– wie, w jaki sposób można zbadać pole magnetyczne (opiłki żelaza, igła magnetyczna)

oddziaływania między sobą i na przedmioty wykonane z różnych substancji

oraz przez wykorzystanie doświadczeń.

8. Jak wykorzystano magnesy?

1 10.7, 10.8 poznanie oddziaływań magnetycznych i ich zastosowanie

– wskazuje urządzenia, w których budowie wykorzystano magnesy,– buduje prosty kompas i wyjaśnia jego działanie,– potrafi wyjaśnić zachowanie igły magnetycznej (działanie kompasu),– bada czynniki zakłócające pracę kompasu.

pokaz urządzeń z magnesami,modelowanie – budowa prostego kompasu i wykorzystanie go do określania kierunków geograficznych,– doświadczenie – badanie wpływu różnych substancji i magnesów na wskazania kompasu.

urządzenia z magnesem – przykłady, kompasy

Zajęcia należy prowadzić metodami ćwiczeniowymi.

W klasie V zaplanowano 96 godzin lekcyjnych + 1 lekcję organizacyjną na początku roku szkolnego oraz 2 lekcje podsumowujące na zakończenie roku szkolnego. Razem na realizację podstawy programowej przewidziano 99 godzin lekcyjnych.

Pozostałe godziny można wykorzystać na zajęcia terenowe czy pracę metodą projektów. Można je też przeznaczyć na utrwalenie lub poszerzenie treści programowych zgodnie z potrzebami uczniów.

104

W każdym dziale programowym zaplanowano 2 godziny lekcyjne na powtórzenie wiadomości i sprawdzian osiągnięć ucznia.

105

Tom III

Temat (rozumiany jako lekcja)

Liczba godzi

n

Treści podstawy

programowej

Cele ogólne Kształcone umiejętności

Propozycje metod nauczania

Propozycje środków

dydaktycznych

Uwagi

Ziemia we Wszechświecie1. Globus to model Ziemi

1 11.1 rozwijanie ciekawości poznawczej i wyobraźni przestrzennej

– opisuje kształt Ziemi na podstawie globusa,– przedstawia dawne poglądy na kształt Ziemi,– wymienia dowody na kształt Ziemi,– podaje wymiary Ziemi,– wyjaśnia, dlaczego globus nie odzwierciedla wiernie kształtu Ziemi (spłaszczenie na biegunach),– wyjaśnia pojęcia: osi Ziemi, bieguny Ziemi

– ćwiczenia na globusie fizycznym – określanie kształtu Ziemi, wskazywanie na globusie osi oraz biegunów Ziemi,– praca z tekstem (rysunkami, danymi liczbowymi) – wyjaśnianie dawnych poglądów oraz dowodów na kształt Ziemi, przedstawianie wymiarów Ziemi

globusy fizyczne plansze, ilustracje, rysunki, schematy przedstawiające poglądy i dowody na kształt Ziemi oraz wymiary Ziemi

Ćwiczenia na globusie pomagają określić kształt Ziemi oraz wyjaśnić pojęcia osi ziemskiej i biegunów.

2. Miejsce Ziemi we Wszechświecie

1 11.2 rozwijanie ciekawości poznawczej i wyobraźni przestrzennej

– podaje główne cechy fizyczne planety Ziemi,

– film, zdjęcia satelitarne – obserwacja Ziemi widzianej z kosmosu, barwy naszego globu,

różne źródła informacji dotyczące zagadnień astronomicznych

Na ostatnich zajęciach w cyklu uczniowie szczególnie zainteresowani

106

– omawia miejsce Ziemi w Układzie Słonecznym,– omawia budowę Układu Słonecznego,– wymienia planety w kolejności ich odległości od Słońca,– wymienia ciała niebieskie Układu Słonecznego,– rozróżnia gwiazdy, planety, komety i satelity naturalne,– podaje informacje o planetach i wybranych ciałach niebieskich,– przedstawia informacje o osiągnięciach w badaniu kosmosu

– analiza schematów i tablic – omówienie budowy Układu Słonecznego,– modelowanie – tworzenie modelu Układu Słonecznego,– korzystanie z informacji z różnych źródeł w celu tworzenia prezentacji dotyczącej ciał niebieskich Układu Słonecznego,– praca projektowa „Ciekawostki z kosmosu”

astronomią mogą przedstawić swoje prezentacje na temat ciał niebieskich, zjawisk zachodzących w kosmosie, badań i wypraw kosmicznych.Cykl zajęć z zakresu astronomii można przeprowadzić w obserwatorium astronomicznym lub w planetarium.

3. Jak jest zbudowany Układ Słoneczny?

1

4. Planety i inne ciała niebieskie Układu Słonecznego

1

5.Ciekawostki z kosmosu

1

6. Teoria heliocentryczna Mikołaja Kopernika

1 11.3 rozwijanie ciekawości poznawczej i wyobraźni przestrzennej

– omawia teorię heliocentryczną Kopernika,– podaje niektóre fakty z biografii Mikołaja Kopernika,– wskazuje rolę teorii Kopernika dla rozwoju badań Układu Słonecznego,– wyjaśnia, czym

– praca z tekstem – analiza różnorodnych informacji, korzystanie ze źródeł, odczytywanie informacji, tworzenie własnych opracowań,– praca z filmem (karta pracy) – życie i dokonania Mikołaja Kopernika

różne źródła informacji dotyczące Mikołaja Kopernika i jego odkrycia

Uczniowie samodzielnie zdobywają wiadomości o dziele Mikołaja Kopernika i uświadamiają sobie jego znaczenie dla rozwoju nauki.

107

różni się teoria heliocentryczna od teorii geocentrycznej

7. Prostoliniowe rozchodzenie się światła

1 11.4, 11.5 doświadczalne dochodzenie do wiedzy na temat zjawisk fizycznych zachodzących w przyrodzie

– doświadczalnie dowodzi prostoliniowego rozchodzenia się światła,– wyjaśnia zjawisko cienia, półcienia,– analizuje na schematach sytuację w trakcie zaćmienia Słońca i Księżyca,– omawia zjawisko odbicia światła od powierzchni lustrzanych i rozpraszania światła,– omawia znaczenie zjawiska odbicia i rozproszenia światła

– doświadczenia – wykazanie prostoliniowego rozchodzenia się światła (system źródło światła, przeszkoda, obszar cienia),– doświadczenie – badanie drogi promienia lasera i światła z latarki w zmąconej wodzie,– doświadczenia – badanie położenia i rozmiarów cienia przy punktowym źródle światła,– doświadczenia – badanie rozchodzenia się światła laserowego i/lub z latarki po odbiciu od zwierciadła, powierzchni

materiały potrzebne do przeprowadzenia doświadczeń, plansze, rysunki, schematy, tellurium

Zajęcia polegają przede wszystkim na przeprowadzaniu i wyjaśnianiu doświadczeń.

8. Odbicie i rozpraszanie światła

1

108

rozpraszającej (kartki papieru) i elementu odblaskowego,– doświadczenia – budowa i wykorzystanie kamery otworkowej (camera obscura),– teatrzyk cieni, obserwacja – tworzenie cieni i półcieni, wyróżnienie źródła światła, określenie biegu promieni światła i obszaru cienia

9. Zaćmienie Słońca i zaćmienie Księżyca

1

10.Ruch obrotowy Ziemi i jego cechy

11. Dzień i noc następstwem ruchu obrotowego Ziemi

12.Ruch obiegowy Ziemi i jego cechy

13. Ruch obiegowy Ziemi a pory roku

4 11.6, 11.7, 11.8

rozwijanie ciekawości poznawczej i wyobraźni przestrzennej, kształtowanie postawy badawczej w poznawaniu prawidłowości świata przyrody

– prezentuje na modelu ruch obiegowy i obrotowy Ziemi,– określa cechy ruchu obrotowego i ruchu obiegowego,– wyjaśnia konsekwencje ruchu obiegowego i ruchu obrotowego,– wyjaśnia zależność między ruchem obiegowym a porami roku

– obserwacja, modelowanie – pokaz ruchu Ziemi wokół własnej osi i po orbicie wokół Słońca,– modelowanie – tworzenie modelu układu Słońce – Ziemia z uwzględnieniem oświetlenia Ziemi przez Słońce,– obserwacja – wędrówka dnia na Ziemi (czy wszędzie na Ziemi jest dzień?)

tellurium, zestaw (globus, lampka lub świeca) do przeprowadzenia obserwacji wędrówki dnia na Ziemi i oświetlenia Ziemi w różnych porach roku, plansze, rysunki, schematy

Zajęcia wymagają przedstawienia w sposób poglądowy (obrazowy) zagadnień związanych z ruchami Ziemi.

109

Lądy i oceany1. Obraz Ziemi na globusie i na mapie

2. Południki i równoleżniki na globusie i na mapie

3. Do czego służy siatka geograficzna i kartograficzna?

3 12.1, 12.2 kształcenie pojęć dotyczących siatki geograficznej i kartograficznej, kształcenie wyobraźni przestrzennej

– wyjaśnia pojęcia: południki i równoleżniki, równik, południk zerowy,– wskazuje na globusie i na mapie bieguny, równik, południki 0° i 180°,– wskazuje na globusie i na mapie półkule Ziemi,– wymienia cechy południków i równoleżników na globusie i na mapie świata,– wyjaśnia pojęcia: siatka geograficzna, siatka kartograficzna,– wyjaśnia, do czego służy siatka geograficzna i kartograficzna,– określa kierunki główne i pośrednie za pomocą południków i równoleżników na globusie i na mapie

– praca z globusem fizycznym i indukcyjnym – opisywanie elementów siatki geograficznej, wskazywanie biegunów, rysowanie równika, południka 0 i 180, wybranych południków i równoleżników, wskazywanie półkul, określanie cech południków i równoleżników na globusie,– praca z mapą fizyczną świata – opisywanie elementów siatki kartograficznej, wskazywanie biegunów, równika, południka 0 i 180, wybranych południków i równoleżników, wskazywanie półkul, określanie cech południków i równoleżników na

globusy fizyczne i indukcyjne, mapa fizyczna świata, atlasy geograficzne, kolorowa kreda do rysowania

Zajęcia ćwiczeniowe. Praca z globusem fizycznym i indukcyjnym oraz z mapą świata pozwoli uczniom zrozumieć różnice między siatką geograficzną a kartograficzną.

110

mapie,– ćwiczenia – zaznaczanie wzajemnego położenia punktów na globusie i na siatce kartograficznej zgodnie z opisem kierunków

4. Rozmieszczenie kontynentów na Ziemi

5. Kontynenty to obszary lądu otoczone wodami oceanów

6. Oceany – największe zbiorniki wody słonej

7. Morza są częścią oceanów

4 12.1, 12.2 rozwijanie ciekawości poznawczej i orientacji w przestrzeni geograficznej Ziemi

– wskazuje na globusie i mapie kontynenty i oceany,– podaje nazwy kontynentów i oceanów,– określa położenie kontynentów i oceanów w stosunku do równika i południka 0° (na półkulach Ziemi),– posługuje się kierunkami, omawiając wzajemne położenie lądów i oceanów,– podaje na podstawie danych liczbowych powierzchnię poszczególnych kontynentów i oceanów,

– odczytywanie informacji z globusa i mapy świata – wskazywanie kontynentów i oceanów, określanie ich położenia na półkulach Ziemi oraz względem siebie,– ćwiczenia z mapą i globusem – podróżujemy po świecie, z półkuli na półkulę, w określonych kierunkach, opływamy kontynenty (wzdłuż których wybrzeży?),– ćwiczenia na mapie konturowej – podpisywanie kontynentów, oceanów, mórz,

globus fizyczny, mapa świata, globusy uczniowskie, atlasy geograficzne, plansza przedstawiająca wielkość lądów i oceanów, mapy konturowe świata

Lekcje ćwiczeniowe.

111

– podaje przykłady mórz otwartych, przybrzeżnych i śródziemnych,– rozpoznaje na mapie morza różnego typu,– wyjaśnia różnice między kontynentem i wyspą, oceanem i morzem

– rozsypanka – przyporządkowywanie mórz do poszczególnych oceanów

8. Ocean jest środowiskiem życia roślin i zwierząt

9. Przystosowania zwierząt żyjących w oceanie

10. Ssaki oceaniczne

11. Życie rafy koralowej

12. Głębiny morskie są miejscem życia wielu organizmów

5 12.3 rozwijanie ciekawości w poznawaniu świata przyrody i prawidłowości w nim zachodzących

– omawia środowisko życia, jakim jest ocean,– wskazuje różnice w warunkach życia, w różnych miejscach oceanu – wymienia organizmy oceaniczne,– omawia przystosowania organizmów do życia w toni wodnej (wieloryb, rekin), w pobliżu lądu przy dnie (jeżowce, kraby), w głębinach,– wyjaśnia znaczenie oceanów dla istnienia życia na Ziemi,– omawia rafę

– obserwacja filmów – poznawanie rafy koralowej i życia w głębinach oceanów,– pokaz, obserwacja, korzystanie z informacji, obserwacja gablot, okazów – organizmy rafy koralowej, tworzenie prezentacji, portfolio na temat różnorodności życia w oceanach, np. ssaków oceanicznych, ryb drapieżnych,– poszukiwanie informacji – badania oceanów, podróże i wyprawy np. w głąb

film, okazy organizmów morskich, plansze z ilustracjami, albumy i inne źródła informacji

Na zajęciach uczniowie korzystają z różnorodnych źródeł informacji. Przetwarzają wiadomości i przedstawiają w różnej formie.

112

koralową jako przykład różnorodności organizmów,– wskazuje zagrożenia dla rafy koralowej i oceanów,– omawia warunki życia w głębinach oceanów

oceanu

13. Wielkie odkrycia geograficzne i ich znaczenie w poznawaniu Ziemi

14. Wyprawa Krzysztofa Kolumba i Ferdynanda Magellana

15. Współczesne sposoby odkrywania tajemnic naszej planety

16. Od globusa do mapy satelitarnej

4 12.4 rozwijanie umiejętności korzystania z różnych źródeł informacji w celach poznawczych

– przedstawia znaczenie wielkich wypraw morskich,– omawia wyprawę Krzysztofa Kolumba i Ferdynanda Magellana,– zaznacza na mapie lub globusie miejsca odkryte w czasie wypraw Krzysztofa Kolumba i Ferdynanda Magellana,– odczytuje z mapy świata nazwy geograficzne pochodzące od nazwisk innych odkrywców,– zdobywa informacje o tych odkrywcach (np. z

– tworzenie prezentacji lub portfolio – wielcy żeglarze, wyprawy odkrywcze,– opracowanie gry dydaktycznej na temat wielkich odkryć geograficznych – praca zespołowa,– oglądanie filmu, karta pracy „Wielcy żeglarze, współczesne badania naszej planety”,– praca z wykorzystaniem internetu – mapy satelitarne jako źródło wiedzy o naszej planecie

różne źródła informacji: filmy, mapy, globusy, internet, literatura popularnonaukowa

Na zajęciach wykorzystywane są różnorodne źródła informacji.

Na lekcję 14. o współcześnie prowadzonych badaniach Ziemi można zaprosić pracownika naukowego, uczestnika wyprawy naukowej np. na Spitsbergen.Lekcja może się odbyć poza szkołą, np. na uniwersytecie.Na lekcji 15. uczniowie powinni mieć dostęp do komputerów.

113

internetu),– przygotowuje informacje o współczesnych badaniach naukowych naszej planety, np. badaniach lądolodów, trzęsień ziemi, odkryciach nieznanych dotąd organizmów żywych,– wyjaśnia na podstawie informacji w internecie, w jaki sposób powstają mapy satelitarne,– określa znaczenie map satelitarnych w poznawaniu Ziemi, w różnych zawodach i w życiu codziennym.

Krajobrazy świata1. Różnorodność klimatów i krajobrazów na Ziemi

1 13.1, 13.2, 13.3, 13.4

rozwijanie ciekawości w poznawaniu świata przyrody i prawidłowości w nim zachodzących

– dostrzega na podstawie mapy stref klimatycznych i mapy krajobrazowej zróżnicowanie klimatów i krajobrazów na Ziemi,– formułuje

– praca z mapą stref klimatycznych i mapą krajobrazów – formułowanie prawidłowości na temat zależności między elementami klimatu a roślinnością,

mapa fizyczna i krajobrazowa świata, mapy konturowe

Uczniowie dostrzegają zróżnicowanie krajobrazów na Ziemi. Na kolejnych lekcjach poznają różne krajobrazy. Końcowym efektem cyklu lekcji

114

prawidłowość na temat zależności między klimatem i roślinnością na Ziemi,– omawia strefowy układ klimatów i krajobrazów na Ziemi,przyporządkowuje strefę krajobrazową do właściwej strefy klimatycznej

– ćwiczenie na mapie konturowej świata – zaznaczanie stref krajobrazowych występujących na Ziemi.

o krajobrazach świata powinna być odpowiedź na pytanie: Jakie są przyczyny zróżnicowania krajobrazów na Ziemi?

2. Warunki klimatyczne panujące w wilgotnym lesie równikowym

3. Zwierzęta i rośliny lasu równikowego

4. Gospodarcze i przyrodnicze znaczenie lasu równikowego

3 13.1, 13.2, 13.3, 13.4

rozwijanie ciekawości w poznawaniu świata przyrody i prawidłowości w nim zachodzących, kształcenie umiejętności korzystania z różnych źródeł informacji

– wskazuje na mapie świata zasięg występowania lasów równikowych,– charakteryzuje warunki klimatyczne w krajobrazie równikowym,– opisuje na podstawie ilustracji las równikowy,– rozpoznaje typowe dla omawianego krajobrazu organizmy roślinne i zwierzęce,– omawia przystosowanie organizmów do warunków

– praca z mapami tematycznymi, tekstem, filmem – cechy krajobrazu równikowego, obszary występowania, przystosowanie ludzi do życia w strefie równikowej,– dyskusja, opracowanie plakatu na temat „Dlaczego powinniśmy chronić lasy równikowe?”

mapa świata, mapy tematyczne w atlasach geograficznych, film, przezrocza, ilustracje

W całym cyklu lekcji o krajobrazach zajęcia edukacyjne mogą się odbywać w muzeach przyrodniczych, ogrodach botanicznych i zoologicznych – obserwacja i analiza przystosowania organizmów do życia w różnych środowiskach.Zajęcia tego typu można zorganizować na zakończenie cyklu.

115

klimatycznych,– omawia znaczenie lasów równikowych dla środowiska przyrodniczego na Ziemi,– podaje przykłady działalności człowieka w lesie równikowym

Uczniowie mogą tworzyć albumy, portfolio, prezentacje multimedialne na temat omawianych krajobrazów.

Porfolio może być wykorzystane na lekcji jako źródło informacji o omawianym krajobrazie.

5. Pora sucha i deszczowa na sawannie afrykańskiej

6. Wędrówki zwierząt żyjących na sawannie

7. Ludzie żyjący na sawannach

3 13.1, 13.2, 13.3, 13.4

rozwijanie ciekawości w poznawaniu świata przyrody i prawidłowości w nim zachodzących, kształcenie umiejętności korzystania z różnych źródeł informacji

– wskazuje na mapie zasięg występowania sawanny w Afryce,– omawia warunki klimatyczne na sawannie w porze suchej i w porze deszczowej,– opisuje krajobraz sawanny w porze suchej i w porze deszczowej,– wymienia nazwy zwierząt żyjących na sawannie,– wyjaśnia przyczyny wędrówki zwierząt na sawannie,

– praca z mapami tematycznymi, tekstem, filmem – cechy krajobrazu sawanny, obszary występowania,przystosowanie ludzi do życia w strefie sawanny

mapa świata, mapy tematyczne w atlasach geograficznych, film, przezrocza, ilustracje

Uczniowie mogą korzystać z własnych portfolio.

116

– opisuje życie i zajęcia ludzi

8. Suchy i gorący klimat obszarów pustynnych

9. Jak rośliny i zwierzęta radzą sobie na pustyni?

10. Ludzie żyjący na pustyni

3 13.1, 13.2, 13.3, 13.4

rozwijanie ciekawości w poznawaniu świata przyrody i prawidłowości w nim zachodzących, kształcenie umiejętności korzystania z różnych źródeł informacji

– wskazuje na mapie zasięg występowania pustyni na Ziemi,– charakteryzuje na podstawie klimatogramu klimat pustynny,– opisuje krajobraz pustyni piaszczystej, skalistej i żwirowej,– omawia przystosowania roślin i zwierząt do życia na pustyni,– opisuje życie w oazie

– praca z mapami tematycznymi, tekstem, filmem – cechy krajobrazu pustyni, obszary występowania, przystosowanie ludzi do życia na pustyni,– opracowanie plakatu (z wykorzystaniem materiałów z portfolio) „Pustynie świata”

mapa świata, mapy tematyczne w atlasach geograficznych, film, przezrocza, ilustracje

Opracowanie plakatów – praca w grupach.

11. Wokół Morza Śródziemnego – życie ludzi w klimacie śródziemnomorskim

1 13.1, 13.2, 13.3, 13.4

rozwijanie ciekawości w poznawaniu świata przyrody i prawidłowości w nim zachodzących, kształcenie umiejętności korzystania z różnych źródeł informacji

– wskazuje na mapie świata obszar wokół Morza Śródziemnego,– podaje cechy klimatu śródziemnomorskiego na podstawie analizy klimatogramu,– omawia wpływ klimatu na roślinność naturalną obszaru,– przedstawia wpływ warunków

– praca z mapami tematycznymi, tekstem, filmem – cechy klimatu śródziemnomorskiego, obszary występowania,– wpływ środowiska przyrodniczego na życie i pracę ludzi,– tworzenie kolekcji typowych roślin dziko rosnących i uprawianych nad Morzem

mapa świata, mapy tematyczne w atlasach geograficznych, film, przezrocza, ilustracje, okazy roślin

Zajęcia nawiązują do lekcji w klasie V pt. „Wakacje na Morzem Śródziemnym”.

117

przyrodniczych na życie i działalność ludzi nad Morzem Śródziemnym

Śródziemnym (na podstawie okazów przyniesionych przez uczniów i nauczyciela)

12. Klimat umiarkowany występuje na obszarze Europy

1 13.1, 13.2, 13.3, 13.4

rozwijanie ciekawości w poznawaniu świata przyrody i prawidłowości w nim zachodzących, kształcenie umiejętności korzystania z różnych źródeł informacji

– wskazuje zasięg występowania strefy klimatu umiarkowanego w Europie i na innych kontynentach,– formułuje wniosek na temat zróżnicowania klimatu w obrębie strefy umiarkowanej,– podaje cechy klimatu w zachodniej, środkowej i we wschodniej części Europy,– wymienia przyczyny tego zróżnicowania,– omawia wpływ klimatu na roślinność naturalną Europy,– ocenia wpływ warunków klimatycznych na działalność gospodarczą człowieka w strefie

– analiza klimatogramów, map klimatycznych – zróżnicowanie klimatyczne w strefie umiarkowanej, przyczyny zróżnicowania,– karta pracy – wpływ warunków klimatycznych na roślinność naturalną oraz uprawy w strefie umiarkowanej

klimatogramy, mapy fizyczne, klimatyczne, krajobrazowe w atlasach geograficznych, karty pracy

Zajęcia polegają na analizie wykresów i map klimatycznych, uczniowie wnioskują na temat przyczyn zróżnicowania klimatycznego w strefie umiarkowanej Europy. Nie wprowadzamy nazw typów klimatu (morski, przejściowy, kontynentalny).

118

umiarkowanej13. Warunki klimatyczne obszarów stepowych

14. Rośliny i zwierzęta stepów

15. Wykorzystanie obszarów stepowych przez ludzi

3 13.1, 13.2, 13.3, 13.4

rozwijanie ciekawości w poznawaniu świata przyrody i prawidłowości w nim zachodzących, kształcenie umiejętności korzystania z różnych źródeł informacji

– wskazuje na mapie świata obszary występowania stepów,– podaje cechy klimatu na obszarach stepowych,– opisuje wygląd stepów w różnych porach roku,– wymienia typowe rośliny i zwierzęta stepu,– omawia przystosowania roślin i zwierząt do życia w klimacie kontynentalnym,– podaje przykłady wykorzystania rolniczego obszarów stepowych w różnych częściach świata

– mapa mentalna na podstawie różnych źródeł informacji – występowanie stepów na Ziemi, cechy krajobrazu, zagospodarowanie rolnicze

różne źródła informacji, np. mapa fizyczna i klimatyczna świata, mapy w atlasach geograficznych, klimatogramy, albumy, ilustracje, film, teksty

Praca w grupach. Każda grupa zaznacza na mapie konturowej występowanie stepów na Ziemi i wokół tej mapy tworzy sieć tematycznych skojarzeń.

16. Północny las iglasty

17. Przystosowania roślin i zwierząt do życia w tajdze

18. Tajga – obszar

3 13.1, 13.2, 13.3, 13.4

rozwijanie ciekawości w poznawaniu świata przyrody i prawidłowości w nim zachodzących, kształcenie

– wskazuje obszary występowanie tajgi na Ziemi,– charakteryzuje klimat tajgi,– opisuje krajobraz tajgi w różnych porach roku,

– analiza map, klimatogramów, ilustracji – zasięg występowania tajgi, cechy klimatu, cechy krajobrazu,– praca z filmem, prezentacją,

różne źródła informacji geograficznej

Uczniowie mogą wykorzystać swoje portfolio do wykonania plakatu – praca w grupach.

119

bogaty w surowce naturalne

umiejętności korzystania z różnych źródeł informacji

– omawia przystosowania roślin i zwierząt do życia w tajdze,– wymienia trudności, na jakie napotykają ludzie żyjący na obszarze tajgi,– charakteryzuje tajgę jako obszar bogaty w surowce naturalne,– omawia działalność gospodarczą człowieka

podręcznikiem – bogactwa naturalne i ich gospodarcze wykorzystanie,– opracowanie plakatu – trudności życia w tajdze

19. Klimat obszarów tundry

20. Kraina reniferów

21. Ludzie żyjący na obszarze tundry

3 13.1, 13.2, 13.3, 13.4

rozwijanie ciekawości w poznawaniu świata przyrody i prawidłowości w nim zachodzących, kształcenie umiejętności korzystania z różnych źródeł informacji

– wskazuje obszary występowanie tundry na Ziemi,– charakteryzuje klimat tundry,– opisuje krajobraz tundry w lecie i w zimie,– omawia przystosowania roślin i zwierząt do życia w tundrze,– opisuje życie i tradycyjne zajęcia ludzi żyjących na obszarze tundry

– analiza map, klimatogramów, ilustracji – zasięg występowania tundry, cechy klimatu, cechy krajobrazu,– pogadanka, praca z podręcznikiem – przystosowania roślin i zwierząt do życia w tundrze,– film, karta pracy – życie i zajęcia ludzi w tundrze

różne źródła informacji geograficznej

Wdrażanie pojęcia „tundra” w odniesieniu do obszaru bezleśnego w przeciwieństwie do tajgi. Uczniowie często mylą te dwa pojęcia.

22. Antarktyda 1 13.1, 13.2, rozwijanie – wskazuje obszary – analiza map globus fizyczny, Uczniowie

120

i Arktyka – gdzie mieszka pingwin, a gdzie niedźwiedź polarny?

13.3, 13.4 ciekawości w poznawaniu świata przyrody i prawidłowości w nim zachodzących, kształcenie umiejętności korzystania z różnych źródeł informacji

stref okołobiegunowych na Ziemi,– wyjaśnia różnice między Antarktydą i Arktyką,– podaje cechy wspólne dla Arktyki i Antarktydy

tematycznych – podobieństwa i różnice między Antarktydą i Arktyką,– rozsypanka – przyporządkowywanie cech charakterystycznych dla każdego obszaru

mapa fizyczna świata, mapy w atlasach geograficznych

utrwalają znajomość cech różniących Arktykę od Antarktydy, np. dotyczących charakterystycznych zwierząt (pingwin, niedźwiedź polarny) i zasiedlenia obszarów.

23. Lato i zima na Antarktydzie

24. Jakie organizmy spotkamy w zimnym klimacie okołobiegunowym?

25. Badania naukowe prowadzone na Antarktydzie

3 13.1, 13.2, 13.3, 13.4

rozwijanie ciekawości w poznawaniu świata przyrody i prawidłowości w nim zachodzących, kształcenie umiejętności korzystania z różnych źródeł informacji

– omawia na podstawie klimatogramu cechy klimatu na Antarktydzie,– podaje ekstremalne wartości temperatury powietrza,– opisuje krajobraz pustyni lodowej,– wyjaśnia pojęcie lądolodu,– wyjaśnia, na czym polega działalność stacji badawczych na Antarktydzie,– przedstawia informacje na temat wkładu Polaków w badania naukowe

– analiza klimatogramu i danych klimatycznych – cechy klimatu Antarktydy,– ćwiczenie na mapie konturowej – lodowce i lądolody na Ziemi,– praca z podręcznikiem, ilustracjami, internetem – pojęcie lądolodu, cechy krajobrazu pustyni lodowej,– praca z filmem – działalność stacji badawczych, badania naukowe

różne źródła informacji geograficznej

Można zorganizować spotkanie z badaczem Antarktydy lub podróżnikiem.

121

na Antarktydzie26.Jakie są przyczyny zróżnicowania krajobrazów na Ziemi?

1 13.1, 13.2, 13.3, 13.4

rozwijanie ciekawości w poznawaniu świata przyrody i prawidłowości w nim zachodzących

– wymienia poznane krajobrazy Ziemi w kolejności od równika do bieguna,– wyjaśnia przyczyny zróżnicowania klimatycznego na Ziemi na podstawie obserwacji oświetlenia Ziemi w czasie ruchu obiegowego,– wyjaśnia wpływ klimatu na układ stref krajobrazowych na Ziemi,– wyjaśnia wpływ działalności człowieka na kształtowanie krajobrazu w różnych strefach.

– pokaz –oświetlenie Ziemi w czasie ruchu obiegowego,– pogadanka wyjaśniająca – wpływ oświetlenia Ziemi na klimat,– prezentacja – wpływ człowieka na kształtowanie krajobrazu,– dyskusja: „Korzystny czy niekorzystny wpływ działalności człowieka na krajobraz?”

zestaw do demonstracji oświetlenia Ziemi, prezentacja multimedialna, ilustracje, mapa krajobrazowa i klimatyczna świata

Nawiązanie do lekcji nr 13. W demonstracji oświetlenia Ziemi należy zwrócić uwagę na to, które obszary są najbardziej oświetlone, a które najsłabiej.

Przemiany substancjiTemat (rozumiany

jako lekcja)Liczba godzi

n

Treści podstawy

programowej

Cele ogólne Kształcone umiejętności

Propozycje metod nauczania

Propozycje środków

dydaktycznych

Uwagi

1.–2. Przemiany odwracane i nieodwracalne

3. Masło się topi, a

3 14.1, 14.2, 14.3, 6.6

poznanie przemian odwracalnych i nieodwracalnych

– doświadczalnie bada i omawia przemiany odwracalne i nieodwracalne,

– doświadczenia wykazujące przemiany odwracalne: topnienie i

zestawy do prezentacji przemian takich jak: topnienie, krzepniecie,

Uczniowie znają już proces korozji, wiedzą, jak postępować, by zabezpieczyć

122

cukier się rozpuszcza

– wyjaśnia na czym polegają przemiany odwracalne i nieodwracalne– rozróżnia rozpuszczanie i topnienie,– podaje przykłady rozpuszczania oraz topnienia, obserwowane w życiu,– tworzy model i rysuje schemat procesu topnienia oraz rozpuszczania,– na podstawie doświadczeń omawia czynniki wpływające na proces rozpuszczania,– omawia zjawisko korozji,– wyjaśnia, jak można zapobiegać korozji

krzepnięcie (z wykorzystaniem np. stearyny),– doświadczenia, pokaz, wykazujące przemiany nieodwracalne: ścinanie białka jaja kurzego pod wpływem wysokiej temperatury, korozja,– doświadczenia – badanie czynników wpływających na rozpuszczanie substancji,– doświadczenia – badanie czynników wywołujących topnienie i krzepnięcie,– doświadczenia – badanie czynników wywołujących parowanie i skraplanie

parowanie, skraplanie, korozja, denaturacja

metale przed zniszczeniem. Korozja jest w tym cyklu lekcji przykładem przemiany nieodwracalnej. Zajęcia można prowadzić przy uwzględnieniu pokazów doświadczeń (np. przy topnieniu, parowaniu) oraz korzystając z możliwości samodzielnego eksperymentowania i obserwacji (np. zależność procesu korozji od różnych czynników).

4.–5. Substancje zmieniają stan skupienia

6.–7. Czynniki wpływające na topnienie,

4 14.4 kształcenie umiejętności obserwacji zjawisk i wyciąganie wniosków, świadomość

– nazywa przemiany (topnienie, krzepnięcie, parowanie i skraplanie) substancji,– podaje przykłady

– doświadczenie – obserwowanie parowania wody w różnych warunkach, np. przy różnej powierzchni parowania, przy

zestawy do prezentacji szybkości parowania, topnienia, skraplania

Zajęcia polegają na prowadzeniu prostych doświadczeń, pomiarów i obserwacji.

123

krzepnięcie, parowanie i skraplanie

zmiany stanu skupienia substancji pod wpływem temperatury

przemian (topnienie, krzepnięcie, parowanie i skraplanie) obserwowane w życiu codziennym,– bada proces przemian zachodzący pod wpływem temperatury,– wyjaśnia zjawiska oziębiania organizmu w czasie, gdy mamy mokre ubranie,– bada doświadczalnie wpływ czynników takich, jak temperatura, ruch powietrza, rodzaj substancji, wielkość powierzchni na szybkość przemian

różnej temperaturze i różnej sile ruchu powietrza,– obserwacja – zmiany zachodzące w czasie intensywnego parowania (np. oziębianie powierzchni, z której paruje ciecz),– doświadczenie – badanie szybkości parowania różnych cieczy,– doświadczenie – badanie warunków skraplania się cieczy.

8.–9. Woda jest ważnym rozpuszczalnikiem dla różnych substancji

2 14.5, 14.6, 1.6

poznanie właściwości wody jako rozpuszczalnika wielu substancji

– wyjaśnia pojęcia: roztwór, rozpuszczalnik, substancja rozpuszczana,– odróżnia pojęcia roztwór i mieszanina,– wyjaśnia, że roztwór jest mieszaniną,

– doświadczenie – badanie właściwości mieszanin różnych substancji, samodzielne tworzenie mieszanin i roztworów,– doświadczenie – badanie rozpuszczalności

substancje przydatne do prezentacji tworzenia roztworów

Uczniowie wykonują proste doświadczenia, wyróżniają roztwory, jako pewien rodzaj mieszanin, stosują wodę jako rozpuszczalnik, badając stopień

124

– wymienia substancje rozpuszczające się w wodzie i substancje, które w wodzie się nie rozpuszczają,– podaje przykłady innych niż woda rozpuszczalników,– omawia cechę wody jako rozpuszczalnika wielu substancji

substancji w wodzie (mąką, cukier, sól),– obserwacja – wyróżnienie z mieszanin, grupyroztworów

rozpuszczania się różnych substancji.

10. Mieszaniny jednorodne i niejednorodne

1 14.5, 14.6, 1.6

rozwijanie zainteresowań zjawiskami zachodzącymi wokół, kształtowanie postawy badawczej

– podaje przykłady mieszanin jednorodnych i niejednorodnych,– tworzy mieszaniny jednorodne (woda, cukier) i niejednorodne (cukier i sól kuchenna),– bada doświadczalnie właściwości mieszanin jednorodnych i niejednorodnych,– tworzy modele mieszanin jednorodnych

– doświadczenie – badanie właściwości mieszanin różnych substancji, samodzielne tworzenie mieszanin i roztworów

zestawy do tworzenia mieszanin (różne substancje, naczynia)

Uczniowie w drodze samodzielnych badań oceniają możliwości tworzenia mieszanin różnych substancji.

125

i niejednorodnych11.–12. Jak rozdzielić mieszaninę?

2 14.5, 14.6, 1.6

kształtowanie postawy badawczej, poznanie kilku sposobów rozdzielania mieszanin

– rozdziela mieszaniny, stosując filtrację, krystalizację, odparowanie lub przesiewanie,– omawia cechę wody jako rozpuszczalnika wielu substancji

– doświadczenia wykazujące różne sposoby rozdzielania mieszanin jednorodnych i niejednorodnych,– doświadczenie – krystalizacja soli kuchennej w roztworze nasyconym

różne mieszaniny, sita, filtry

Uczniowie, rozdzielając mieszaniny, poznają sposoby na odzyskanie substancji w nich się znajdujących.

13. Mieszaniny w życiu codziennym

1. 14.5, 14.6, 1.6

odróżnianie mieszanin od substancji, poznawanie przeznaczenia i sposobu użytkowania różnorodnych mieszanin

– podaje przykłady mieszanin, których używa się w domu, w kuchni,– odczytuje skład mieszanin,– podaje informacje o ich zastosowaniu,– odczytuje ostrzeżenia o sposobach przechowywania i szkodliwości niektórych mieszanin,– opisuje właściwości mieszaniny,– wyróżnia substancje od mieszanin substancji

– obserwacja – wyróżnia i porównuje mieszaniny znajdujące się w użytku domowym, opisuje ich cechy, omawia przeznaczenie

różnorodne płyny, mydła, proszki do prania, substancje spożywcze będące mieszaninami

Zajęcia pozwolą uczniom poznać bogactwo mieszanin oraz różnorodne ich przeznaczenie.

Ruch i siły w przyrodzie

126

1. Poznajemy różne rodzaje ruchu

2.–3. Ruch prostoliniowy jednostajny i prostoliniowy przyspieszony

4.–5. Jak wyznaczyć prędkość?

5 15.1, 15.2 kształtowanie postawy badawczej, kształcenie umiejętności dokonywania pomiarów oraz obliczeń

– wymienia rodzaje ruchu, np. (prostoliniowy jednostajny, prostoliniowy przyspieszony),– podaje przykłady ruchu jednostajnego i przyspieszonego,– mierzy drogę i czas jej pokonania,– oblicza prędkość, znając drogę i czas jej pokonania,– interpretuje prędkość jako drogę przebytą w czasie– wyznacza prędkość swojego ruchu, np. w marszu,

– pomiar – wyznaczanie prędkości swojego ruchu, np. marszu lub biegu,– doświadczenie – dokonywanie pomiarów drogi, czasu i prędkości w ruchu jednostajnym prostoliniowym,– doświadczenie, obserwacja – obserwacja doświadczeń pokazujących ruch przyspieszony – po równi pochyłej

przybory do pomiaru odległości oraz pomiaru czasu

Zajęcia prowadzone metodami doświadczalnymi, umożliwiające dokonywanie pomiarów i obliczeń pozwolą uczniowi zrozumieć zależność pomiędzy droga czasem i prędkością.

6.–7. Opór i tarcie są obecne w codziennym życiu

8. Jak poradzić sobie z tarciem i oporem?

3 15.3 kształtowanie postawy badawczej, kształcenie umiejętności obserwacji samodzielnego planowania oraz wykonywania doświadczeń

– wyjaśnia na przykładach zjawisko tarcia,– wyjaśnia na przykładach zjawisko oporu powietrza i wody,– podaje przykłady zmniejszania tarcia i oporu w przyrodzie (ryby, ptaki),– wyjaśnia, od jakich czynników zależy

– doświadczenie – badanie siły tarcia oraz oporu powietrza i wody,– doświadczenie – badanie możliwości zmniejszania i zwiększania siły tarcia i oporu oraz ustalanie czynników, od których te siły zależą,– obserwacje –

zestawy do prezentacji oporu oraz tarcia

Zajęcia prowadzone z wykorzystaniem doświadczeń i obserwacji.

127

tarcie i opór,– bada doświadczalnie tarcie i opór,– podaje przykłady zmniejszania tarcia i oporu stosowane przez ludzi w życiu codziennym.

wskazywanie pozytywnych i negatywnych przejawów istnienia sił oporu ośrodka.

W klasie VI zaplanowano 86 godzin lekcyjnych + 1 lekcję organizacyjną na początku roku szkolnego oraz 2 lekcje podsumowujące na zakończenie roku szkolnego. Ogółem na realizację podstawy programowej przewidziano 89 godzin lekcyjnych.

Pozostałe godziny można wykorzystać na przykład na przeprowadzenie zajęć terenowych, pracę metodą projektów. Można je również przeznaczyć na utrwalenie czy poszerzenie treści programowych zgodnie z potrzebami uczniów.

W każdym dziale programowym zaplanowano 2 godziny lekcyjne na powtórzenie wiadomości i sprawdzian osiągnięć ucznia.

128