โครงการวจย

เรอง

ผาทอกบชวตคนไทย Textile: Reflection of thai Traditions

โดย

ศาสตราจารยกตตคณวฒนะ จฑะวภาต

มหาวทยาลยธรกจบณฑตย 2555

DPU

ผาทอกบชวตคนไทย Textile: Reflection of thai Traditions

ผวจย ศาสตราจารยกตตคณวฒนะ จฑะวภาต คณะศลปกรรมศาสตร มหาวทยาลยธรกจบณฑตย บทคดยอ

งานวจยนมจดมงหมายทจะศกษาผาทอกบชวตคนไทย โดยศกษาประเภทกรรมวธผลตผาทอ ลวดลายทสาคญๆ การใชผาทอในประเทศไทย โดยครอบคลมในพนทภาคเหนอ ภาคกลาง ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ และภาคใต เพอประโยชนในการออกแบบเครองแตงกาย เครองประดบ การอนรกษและการนามาใชในชวตประจาวนในปจจบน

ผลการศกษาพบวาประเภทของผาทอสามารถแบงได 2 ประเภท คอ แบงตามวตถดบทใชในการทอ แบงตามกรรมวธในการทอ ความละเอยดของลวดลาย ความประณต ความงดงามของลวดลายลวนไดมาจากกระบวนการถายทอดกนในครอบครว รนตอรน ตงแตผทอยงเดก ฝมอและลวดลายการทอจะพฒนาผานประสบการณ ระยะเวลาทเพาะบมโดยผทอเอง จนเกดอตลกษณของแตละกลมทวประเทศไทย ผาทอมความสาคญโดยสะทอนใหเหนวถชวตและสงคมไทยแตละภมภาค รวมถงความสมพนธระหวางขนบธรรมเนยมประเพณและพธกรรมตางๆ ตงแตเกดจนตาย ในปจจบนผาทอมประโยชนใชสอยในชวตประจาวนดวยการนามาตดเยบเสอผาเครองนงหมโดยการออกแบบใหเหมาะสมกบยคสมย ดงนนผาทอไทยจงตองไดรบการอนรกษทงจากภาครฐและเอกชน

DPU

Textile: Reflection of Thai traditions

By Emeritus Professer Wattana Chudhavipata Summary

The objective of the research is to study the reflection of woven textile in view of Thai traditions through the manufacturing process, distinct design Northern part, North eastern part and southern part of Thailand. Results of the study is expected to be beneficial to the costume and jewelry designs inclusive of the conservation methodology and the use in today daily lives.

The research reveals that woven textile in Thailand can be categorized in 2 groups : - the raw materials and the manufacturing process plus pattern have been transferred within the family from one generation to another since childhood. These skills and design pattern are evolved through the weaver’s experiences in times, forming personal identity of each clan resided all over the country. Woven textile reflects the Thai life and Thai society in each part of the country. This includes the relationship between traditions and various rituals from birth to death. At present, woven textile has already been adapted for daily life use with modern costume designs. Conservation of woven textile is, therefore, a necessity by both the both the public sector and private sector.

DPU

สารบญ หนา บทท 1 บทนา 1

1. ความสาคญและทมาของงานวจย 1 2. วตถประสงคของการวจย 2 3. ขอบเขตการศกษา 2 4. ประโยชนทคาดวาจะไดรบ 2 5. วธการดาเนนการวจย 2 6. การเกบรวบรวมขอมล 3 7. วรรณกรรมทเกยวของ

3

บทท 2 ผาทอในประเทศไทย 9 ประเภทและกรรมวธการผลตผาในประเทศไทย 9 1.แบงตามวตถดบทใชในการทอ 9 ขนตอนของการผลตไหม 12 2. แบงตามกรรมวธในการทอ 14

2.1 ประเภทยอมสเพอใหเกดลวดลาย 14 2.2 ประเภทเพมเสนพงพเศษเพอใหเกดลวดลาย 18

อทธพลของธรรมชาตททาใหเกดลวดลาย 22 2.3 ประเภทนาไหม 2 เสนมาตเกลยวเปนเสนเดยวกน 26 อปกรณสาหรบทอผา 26 กรรมวธการทอผา 30 สยอมธรรมชาต (สสมนไพร) 37 ความสาคญของผาทอ 39 ประโยชนของผา

40

บทท 3 ผาทอกบชวตคนไทย 41 พธเกด พธบวช พธแตงงาน บญเขาพรรษา บญออกพรรษา บญกฐน

44 45 46 47 48 48

DPU

หนา บญผาปา การสรางธรรม พธทานตง สงกรานต พธสงเคราะห พธปลกเรอน พธศพ

48 49 49 50 51 51 52

บทท 4 ผาทอกบการออกแบบการแตงกายและเครองประดบในปจจบน 54 ความสาคญของการแตงกาย 54 สมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถกบผาทอ 54 ชดประจาชาตสตรของไทย 55 ศลปะในการออกแบบเสอผา 58 ตวอยางผาทอทไดรบการออกแบบในปจจบน 60 ผาทอไทยทผานการตดเยบแลว 70 เสอผาทออกแบบโดย สมชาย แกวทอง 76 การนาการออกแบบในปจจบนมาใชกบผาไทย 82 ลวดลายผากบการออกแบบเครองประดบ

86

บทท 5 สรปและการอนรกษผาทอ 89 วธการอนรกษ วธการอนรกษศลปกรรม 91 การเสอมสภาพและการควบคมผาทอ 91

การอนรกษผาทอโบราณ 92

การอนรกษผาทอตนจก 94

สมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ กบการอนรกษผาทอ 99 พพธภณฑผาในสมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ 101 วธการเลอกซอผาไหมและการเกบรกษา 102 สรป 103

บรรณานกรม 105

DPU

บทท 1 บทนา

1. ความสาคญและทมาของงานวจย

ผาถอเปนปจจยขนพนฐานทมความสาคญตอการดารงชวตของมนษย เพราะผาเปนหนงในปจจยส นอกเหนอจากอาหาร ทอยอาศย และยารกษาโรค ในสงคมเกษตรกรรมตงแตบรรพกาลสบมา ทกครวเรอนจะมการทอผาเพอใชสอยภายในครอบครว และมการถายทอดและสงสมกรรมวธการทอใหแกสมาชกทเปนเพศหญง เพราะการทอผาเปนงานศลปะทตองใชทงความขยน ความอดทน ความพยายาม และความประณตละเอยดออน แมหรอยายจะเปนผทาหนาทอบรมและถายทอดวชาการกรรมวธ และประสบการณในการทอผาใหแกบตรสาวหรอหลานสาว จนสงสมเปนภมปญญาทไดรบการถายทอดจากบรรพบรษรนหนงไปสอกรนหนง เปนเสมอนมรดกทางวฒนธรรม ผาทอไดเกดขนในทกภมภาคของประเทศไทยมาชานาน กรรมวธในการทอผามขนตอนทประณตละเอยดออน กรรมวธในการทอผาเปนการกระทาใหเกดลวดลายบนผนผาในรปแบบตางๆ ทงทซบซอนและไมซบซอน ไดแก ประเภทการยอมสเพอใหเกดลวดลาย ประเภทเพมเสนพงเพอใหเกดลวดลายและประเภทไหม 2 เสน มาตเกลยวเปนเสนเดยวกน สวนลวดลายทปรากฏบนผนผาทอมลวดลายทสวยงามเกดจากภมปญญาของผทอและสภาพแวดลอมทางธรรมชาต ลวดลายผาทอไทยเปนลวดลายทเรมตนจากสงทพบเหนในธรรมชาต และลวดลายเรขาคณต แลวนามาผสมผสานกน ลวดลายสวนใหญ มกเปนลวดลายทจดจาและไดรบการถายทอดจากบรรพบรษ

ผาทอ นอกจากจะนามาใชเปนเครองนงหมแลว ยงไดถกนามาใชในพธกรรมทเกยวของกบชวตตงแตเกดจนตาย เชน เกยวของกบพธเกดโดยหมอตาแยจะไดของกานลจากพอแมของเดกทเกดใหมเปนผาทอ ในพธบวชนาค นาคจะสวมใสผาขาวหรอผาโสรงผนใหญทแมทอเตรยมไวใหลกชาย ผหญงตองเตรยมผาทอไวใชในพธแตงงานของตน เปนตน นอกจากนแลวผาทอยงเปนเครองบงชถงฐานะของผสวมใสหรอแสดงถงสถานะทางสงคมของผนน

เมอประเทศไทยมการตดตอสมพนธกบประเทศตะวนตก และไดรบอทธพลตะวนตกเขามาในสงคมไทย การแตงกายของคนในสงคมไทยกเปลยนแปลงตามไปดวย ชาวบานนยมหนมาใชผาทอจากเครองจกรแทนผาททอดวยมอ จงทาใหงานหตถกรรมผาทอของไทยซบเซาลงจนเกอบจะสญหายไปจากชนบทในบางแหง แตดวยพระมหากรณาธคณของสมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ ทรงใหการสนบสนน ผาทอในชนบทจงกลบคนมาอกครงหนง ดวยลวดลายทสวยงามทเกดจากภมปญญาของคนไทยจงทาใหผาทอของไทยมคณคาในทกยคทกสมย โดยเฉพาะในดานการแตงกาย ดงนนทกภาคสวนจงตองชวยกนอนรกษสงเสรมและพฒนาผาทอไทยใหเปนทยอมรบของนานาอารยประเทศตอไป

DPU

2

2. วตถประสงคของการวจย 1. ศกษากระบวนการสรางสรรคงานหตถกรรมทอผาในแงวสดอปกรณทใช รปแบบและการใชผา

ทอในสงคมไทย 2. ศกษาลวดลายงานหตถกรรมผาทอโบราณเพอนามาประยกตใหเขากบยคปจจบน 3. ศกษาแนวทางในการอนรกษลวดลายงานหตถกรรมทอผาและการสบทอดตลอดจน

ขอเสนอแนะในการปรบประยกตใหเหมาะสมกบสงคมในปจจบนและอนาคต 4. ศกษารวบรวมผาในวถชวตไทยทงทเปนรปธรรมและนามธรรมเพอเปนกรณศกษาในการเขยน

ตาราการออกแบบเสอผาสาหรบนกศกษาภาควชาการออกแบบ มหาวทยาลยธรกจบณฑตย 5. เพอเฉลมพระเกยรตสมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ เนองในโอกาสมหามงคลเฉลม

พระชนมพรรษา 80 พรรษา ในวนท 12 สงหาคม พ.ศ.2554 3. ขอบเขตการศกษา

ศกษาประเภท กรรมวธผลตผาทอ ลวดลายทสาคญๆ และการใชผาทอในประเทศไทยโดยครอบคลมในพนทภาคเหนอ ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ภาคกลาง และภาคใต เพอประโยชนในการออกแบบเครองแตงกาย เครองประดบ การอนรกษและการนามาใชในชวตประจาวนในปจจบน 4. ประโยชนทคาดวาจะไดรบ

1. ไดหลกฐานขอมลเกยวกบความเปนมาของงานหตถกรรมผาทอ เกดผลงานทางวชาการทเปนประโยชนตอการอนรกษภมปญญาทองถนอนสอดคลองกบสภาพความเปนจรง ใชเปนตวอยางประกอบการศกษา

2. ไดแนวทางและพนฐานในการพฒนาศลปะดานการออกแบบเสอผา 3. เปนแนวทางในการแกปญหาและอปสรรค และการพฒนางานหตถกรรมทองถนตอไป 4. เปนประโยชนตอการพฒนาลวดลายงานหตถกรรมทอผาและงานหตถกรรมเครองแตงกาย 5. นาขอมลมาใชประโยชนในการศกษา และการสอนในมหาวทยาลย และผทสนใจทวไป

5. วธการดาเนนการวจย

1. ศกษาเอกสารทเกยวกบความเปนมา ของผาทอในประเทศไทย 2. สารวจแหลงทอผาในภมภาคตางๆ ของประเทศไทยทงในภาคเหนอ ภาคตะวนออก- เฉยงเหนอ

ภาคกลาง และภาคใต 3. สมภาษณชางทอผาโดยวธประวตศาสตรจากการบอกเลา (Oral History) และสงเกตวธการทางาน 4. บนทกภาพขนตอนและวธการสรางสรรคผลงานของชางทอผา 5.บนทกลวดลายรปแบบของผาทอประเภทตางๆ

DPU

3

6. สรปผลการวจย 6. การเกบรวบรวมขอมล

1. ขอมลปฐมภม เปนขอมลทไดรบจากการสมภาษณ สอบถาม และสงเกตจากบคคลทเกยวของ อาทเชน ชางทอผาผผลตผลงาน ผทใชผาทอ เปนตน

2. ขอมลทตยภม เปนขอมลทไดจากการรบขอมลตางๆ ทมผรวบรวมไวกอนแลว โดยมแหลงคนควาทมาจากหองสมดตางๆ พพธภณฑผา พพธภณฑในทองถน เปนตน 7. วรรณกรรมทเกยวของ

นางสาววรรณา วฒฑะกล และ นางสาวยรารตน พนธยรา (2536) ศกษาเรอง “ผาทอกบวถชวตของชาวไทย”

จากการศกษาพบวา ประเภทของผาทอสามารถแบงได 3 ประเภท คอ แบงตามวตถทใชในการทอ และแบงตามกรรมวธในการทอ ผาทอมความสาคญเพอสนองตอความจาเปนขนพนฐานของการดารงชวต เพราะผาทอเปนหนงในปจจยส ผาเปนการแสดงถงฐานะของผสวมใส ทาเปนการแบงหนาทระหวางชายและหญง อกทงยงชใหเหนถงความเปนหญงอยางเดนชด เพราะการทอผาตองใชความขยน ความอดทน ความพยายาม ความประณตละเอยดออน ซงเปนอปนสยของผหญง การทอผาเปนเครองแสดงถงความพรอมในวยทจะมครอบครว ประโยชนของผาทอในชวตประจาวนและใชในพธกรรมตงแตเกดจนถงตาย เมอสงครามโลกครงทสองยตลง ปรากฏวาอตสาหกรรมการทอผาของยโรปซงเจรญกาวหนาไดแพรขยายเขามาสสงคมไทย ผาทอมอดงกลาวมเนอแนนสไมตก มราคาถก ซงหาไดงาย ประหยดเวลา และไมตองเสยเวลาในการทอดวยมอ ชาวบานจงนยมใชผาทอจากเครองจกรแทนผาทอมอ

เครอมาศ วฒการณ (2537) ศกษาเรองชวต ศรทธาและผนผา: การสบทอดความรเรองผาทอ อาเภอแมแจม จงหวดเชยงใหม”

จากการศกษาพบวาอาเภอแมแจม จงหวดเชยงใหม เปนอาเภอทยงคงหลงเหลอรปแบบ อารยธรรมของลานนาเหนไดจากสถาปตยกรรม ศลปกรรม หตถกรรมในวดและบานเรอน ภาษา การยดมนในพทธศาสนาตลอดจนอาหารการกน และการแตงกายของชาวแมแจมทมความงดงาม โดยเฉพาะลวดลายของผาทอทสวมใส ลวดลายนนเกดจากความชานาญในการทอและการรงสรรคงาน สะทอนใหเหนถงวถชวตของชาวแมแจม ผวจยไดศกษาทาความเขาใจการทอผาและผนผาในฐานะทเปนเครองมอในการถายทอดอดมคตทางศาสนาซงเปนกระบวนทศน (Paradigm) ทครอบคลมพฤตกรรมของสมาชกชมชนชาวพทธ ผวจยมงเนนในการศกษากระบวนการถายทอดความรจาก “วด” ไปส “บาน” อนเปนการศกษาเบดเสรจทปทางในการดาเนนชวตใหกบชาวแมแจมทกเพศทกวย ตงแตเกดจนตาย

DPU

4

มหาวทยาลยศลปากร (2544) ศกษาเรอง ผาทอพนเมอง: การสารวจผผลตทวประเทศ จากการศกษาพบวา สามารถจาแนกประเภทของผาตามกรรมวธการทอ ความละเอยดของลาย การ

ประยกตและผสมผสานลวดลายออกไดเปน 5 ประเภท คอ 1. ผาทอแบบมดหม 2. ผาทอแบบจก 3. ผาทอแบบ ขด 4. ผาทอแบบยก และ 5. ผาทอแบบแพรวา โดยผาทอแบบมดห ม พบมากในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ เอกลกษณหรอลวดลายของการทอสบทอดมาจากกลมชนเชอสายลาว ภไท เขมร และสวย ผาทอแบบจกพบมากในภาคเหนอ เอกลกษณหรอลวดลายในการทอสบทอดมาจากกลมชนในอาณาจกรลานนาทประกอบดวยไทยวนหรอไทโยนกและกลมชนชาวไทลอ ไทพวน และลาวคง ผาทอแบบขดพบมากในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ เอกลกษณหรอลวดลายในการทอสบทอดมาจากกลมชนเชอสายลาว ภไท และไทลอโบราณ ผาทอแบบยก พบมากในภาคใต เอกลกษณหรอลวดลายในการทอสบทอดมาจากกลมชนชาวลานนา และจากชนชาตทเขามาตดตอคาขายกบเมองไทรบรในสมยอยธยาสวนผาทอแบบแพรวาพบทภาคตะวนออกเฉยงเหนอเปนการสบทอดเอกลกษณหรอรปแบบของการทอมาจากชนชาวภไท

สภาพของปญหาของการสารวจขอมลภาคสนามในพนทพบวา 1. ชาวบานสวนหนงขาดความตนตวในอาชพการทอผา ไมมการรวมกลมทเขมแขง อกทงขาดการอนรกษหรอสบทอดกรรมวธโบราณ เชน การยอม การสาวไหม และการทอผาลวดลายดงเดม 2. ขาดศกยภาพในการพฒนาหรอคดคนลวดลายใหมหรอผลตภณฑแปรรปทหลากหลายเพอสนองความตองการของตลาด 3. ขาดการตลาดทดเพอรองรบผลผลต 4. ขาดการสนบสนนหรอสงเสรมจากหนวยงานทเกยวของในพนทอยางเพยงพอ ในแนวทางการแกไขปญหา

พงษศร นาคพงศ (2536) ศกษาเรอง อนเนองมาจากลวดลายและสสนบนผนผาไหมไทยพนเมองในภาคกลาง

จาการศกษาพบวา การอนรกษและสบทอดงานหตศลปผาพนเมองจะทาไดโดยพจารณาดานตางๆ ดงน ดานบคลากร ควรยกยองผถายทอดศลปะการทอผาและใหการชวยเหลอชางทอผาใหมรายไดสามารถดารงชพอยได ดานรปแบบและวสดควรตงกองทนผลตและจาหนายเสนใยฝายหรอไหมทยอมสธรรมชาต ซงจะใหความงามมากกวาการใชดายโทเรหรอใยสงเคราะหทยอมสเคม คณภาพของผลผลตตองอยในความนยมของตลาด นอกจากจะอนรกษลวดลาย สสนและรปแบบแลว จะตองดตลาดวาเปนทนยมจาหนายไดราคาพอทจะใหผผลตสามารถผลตได

สรยา สมทคปต และคณะ (2537) ศกษาเรอง แมญงตองตาหก: พฒนาการของกระบวนการทอผาและการเปลยนแปลงบทบาทของผหญงในหมบานอสานปจจบน

จากการศกษาพบวา ผหญงอสานด งเดมมบทบททางสงคมทเกอหนนกบผชาย มสถานภาพในโครงสรางสงคมทไมดอยกวาผชาย ผหญงรบผดชอบงานในครวเรอนและกจกรรมทางเศรษฐกจเปนสวนใหญ ขณะทผชายมบทบาทสาคญในงานไรนา งานสวนรวมของชมชน และงานทตองตดตอกบภายนอกชมชนและยงพบอกวา กจกรรมการทอผาเปนสวนหนงของ “ตนทนทางวฒนธรรม” ของผหญงอสานทกษะและความชานาญในการทอผาเปนชองทางสาคญทสงคมวฒนธรรมอสานเปดโอกาสใหผหญงเขาไปม

DPU

5

บทบาทในครอบครว ในชมชน และนอกชมชนในฐานะทเปนลก ภรรยา แม และญาตผใหญ ผหญงตองรและเกยวของกบกระบวนการทอผาตลอดชวต

วรรณา วฒฑะกล (2538) ศกษาเรอง ผาจกกบวถชวตชาวไทยยวน: ศกษาเฉพาะกรณตาบลคบว อาเภอเมอง จงหวดราชบร

จากการศกษาพบวาชมชนคบว อาเภอเมอง จงหวดราชบรเปนชมชนทมประวตความเปนมาของบรรพบรษของคนในชมชน คอ ชาวไทยวนทอพยพมาจากดนแดนลานนาตงแตสมยรตนโกสนทรตอนตน ชาวไทยวนเหลานไดนาวฒนธรรมการแตงกายมาดวย โดยเฉพาะการทอผาซนตนจกทมความสวยงามและเปนเอกลกษณของตนเอง ลวดลายทสาคญ ลายกาบ ลายกายหกซอน ลายกาบดอกแกว ลายกาบดอกเซย ลายการโกงเกง ลายกาบโกงเกงซอนเซย ลายหนาหมอน ลายหวนกคกนน าฮวมตน ลายแคทราย ซงเปนลายหลก แมวาในปจจบน วฒนธรรมการแตงกายในทองถนจะไดรบผลกระทบจากวฒนธรรมตะวนตก แตสาหรบชาวไทยวน ตาบลคบว อาเภอเมอง จงหวดราชบร ยงคงรกษาและพฒนาศลปะการทอผาจกทมกรรมวธ และเวลาในการทอไวได การทอผาจกของชาวไทยยวน ตาบลคบว สะทอนใหเหนวถชวตพนฐานของการดารงชวต ศาสนา ความเชอ ซงแฝงไวดวยภมปญญาของบรรพบรษ ปจจบนศลปะการทอผาจกไดรบการสนบสนนและสบทอดโดยกลมลกหลานไทยวนเอง

มหาวทยาลยศลปากร (2543) ศกษาเรอง ผาพนเมองในภาคเหนอ โครงการพฒนาผาพนเมองในทกจงหวดของประเทศ

จากการศกษาพบวา ภาคเหนอมการทอผาแทบทกจงหวด ทอทงผามดหม ผาขด ผาจก และผายกดอก จงหวดเชยงราย เชยงใหม ลาปาง ตาก แพร อตรดตถ จะทอผาพนเมองทกประเภท สวนจงหวดลาพนมชอเสยงในการทอผายกดอก เรยกวา “ผาไหมยกดอกลาพน” จงหวดแพรทอผาตนจกและผาหมอหอม ซงเปนเอกลกษณของลาพน หมอหอม คอ ผาทยอมดวยครามสน าเงนเขม จงหวดนานและจงหวดลาพนทอผามดหมลายน าไหล จงหวดแมฮองสอนเปนหตถกรรมการปกผาของชาวไทยใหญ จงหวดสโขทยเปนแหลงทอผาทรจกกนดทตาบลหาดเสยว อาเภอศรสชนาลย ชาวหาดเสยวเปนคนเชอสายลาวพวน อพยพมาจากเมองพวน ซงอยทางตอนใตของเมองหลวงพระบางในสาธารณรฐประชาธปไตยประชาชนลาว ตงแตสมยพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว การทอผาเปนประเพณของชาวพวนทสบทอดกนมาโดยตลอด สวนจงหวดกาแพงเพชร พษณโลก พจตร ทอผามดหม

มหาวทยาลยศลปากร (2543) ศกษาเรอง ผาทอพนเมองในภาคอสาน โครงการพฒนาผาพนเมองในทกจงหวดของประเทศ

จากการศกษาพบวา ภาคอสานมการทอผาทกจงหวด สวนใหญจะทอผามดหม ผาขด ผาจก และผาแพรวา โดยเฉพาะผามดหม จงหวดนครราชสมา ขอนแกน ชยภม บรรมย มหาสารคาม มกดาหาร รอยเอด เลย ศรสะเกษ สกลนคร สรนทร หนองคาย หนองบวลาภ สวนจงหวดกาฬสนธ จงหวดนครพนม นอกจากทอผามดหม ยงมการทอผาแพรวาทมชอเสยง และมความละเอยด สวยงาม เปนของกลมคนเชอสายภไท

DPU

6

จงหวดยโสธรทอผาขดทมชอเสยง ลวดลายนอกจากแมลายพนฐานทง 7 ลาย แลวมการนาลายมดหมมาประสมประสานใหเกดเปนลายใหม ลายเหลานมลกษณะแตกตางกนไปตามแตละทองถน

มหาวทยาลยศลปากร (2543) ศกษาเรอง ผาทอพนเมองในภาคกลาง โครงการพฒนาผาพนเมองในทกจงหวดของประเทศ

จากการศกษาพบวาภาคกลางผทรจกวธการทอผาใชเองโดยเฉพาะผาพนเมองนนมกเปนผทอพยพเขามาตงหลกแหลงอยตามจงหวดตางๆ ของภาคกลาง เชน คนไทยเชอสายโซงทจงหวดเพชรบร คนไทยเชอสายลาวครงทจงหวดชยนาถ และคนเชอสายไทยยวนทจงหวดราชบร เปนตน จงหวดเพชรบร จงหวดสพรรณบร มกลมลาวโซงหรอลาวทรงดา มการทอตนซนเปนจกเรยกวาตนจก สาหรบจงหวดชยนาทและจงหวดอทยธานมลาวครงอพยพมาอยต งแตโบราณซงมวธสบทอดการทอผามดหม และผาจก ทงทอจากฝายและไหม ใชสแดงอมสมเปนพน ใชสตดกนหรอสตรงกนขามทอเปนลวดลายอนงดงาม

สานกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต กระทรวงศกษาธการ (2545) ศกษาเรอง ผาไทยสายใยแหงภมปญญา...สคณคาเศรษฐกจไทย

จากการศกษาพบวาผาไทย เปนหตถกรรมสงทอทมววฒนาการสบทอดมายาวนาน เปนศลปะทสะทอนให เหนถงว ถ ชวตครอบครวและสงคมไทยแตละภมภาค รวมถงความสมพนธระหวางขนบธรรมเนยมประเพณและพธกรรมตางๆ ซงเชอมโยงกนดวยเสนใยแหงผาทอพนบาน

การทอผาในแตละทองถนของประเทศจะมลกษณะของตนเองทงในดานเทคนคการทอ วตถดบทใชสสน ลวดลาย และรปแบบการใชสงทอนน ๆ ในปจจบนผาไทยมประโยชนใชสอยในชวตประจาวน เชน ตดเสอผาเครองนงหมแลวยงใชในการผลตเคหะสงทอและผลตภณฑอนๆ ตามความตองการของตลาดทงภายในประเทศและสนคาสงออกตลาดตางประเทศทมปรมาณเพมขน ภมปญญาการทอผาของคนไทย ผาไทยเปนมรดกสายใยแหงภมปญญาทเปนมรดกอนทรงคณคาของประเทศไทย เปนองคความรทไดถายทอดสบตอกนมาดวยสายใยแหงความรก ความสมพนธอนใกลชดในครอบครวและเครอญาต โดยเฉพาะในอดตนน ลกษณะครอบครวของคนไทย จะอยรวมกนเปนครอบครวใหญและอาศยใกลชดกนเปนเครอญาต มป ยา ตา ยาย พ ปา นา อา การเรยนรและสบทอดภมปญญาในการทอผาซงสงคมจดใหเปนหนาทของผ หญงไทยทกคน จงมโอกาสสงสมขอมลภมปญญาในเรองการทอผา ซงไดเหนยา ยาย พ ปา นา อา สรางสรรคทอผาไทยอนงดงามผนแลวผนเลาจากภาพคนตาตงแตวยเยาว

ปจจบนววฒนาการทางวทยาศาสตรเทคนคและอตสาหกรรมสงทอไดเขามาแทนทอนเปนสาเหตหนงททาใหหตถกรรมสงทอลวดลายและสสนความละเอยดออนฝมอและภมปญญาชาวบานทบรรจงใสในเสนใยผนผากาลงจะสญไป

บญถน อนดาฤทธ และคณะ (2548) ศกษาเรอง ผาทอไทยภาคเหนอเพอการพฒนาสสากล จากการศกษาพบวา การเรยนรเรองการทอผาจะเกดขนโดยการถายทอดกนในครอบครวรนตอรน

ตงแตผทอยงเดก ฝมอและลวดลายการทอจะพฒนาผานประสบการณ ระยะเวลาทเพาะบมโดยผทอเอง จนเกดอตลกษณของแตละกลม และสามารถพฒนาเปนผลตภณฑชมชนสรางชอเสยงในระดบภมภาคจนทาง

DPU

7

ภาครฐไดเลงเหนความสาคญของการการอนรกษผาทอ ไดทาการสนบสนนทงในสวนงบประมาณในการลงทน หาตลาดกลาง รวมไปถงงานประชาสมพนธ นอกจากนภาคเอกชนยงเขามามบทบาทเปนผตดตอซอขาย ลดความเสยงในแงการลงทน และมสวนรวมในการสะทอนเรองความตองการของผบรโภคในเชงลก ทงในแงมมของประวตศาสตร การประยกตองคความร ภมปญญา รากเหงาแหงวฒนธรรมกบความรวมสมย นวตกรรมการทอทเปลยนแปลงอยางตอเนองทกเวลา เปนแรงขบใหผบรโภคสนใจผาทอไทยภาคเหนอเปนอยางด ทงนทกภาคสวนทเกยวของไดเลงเหนความสาคญของการพฒนาและตอยอดผาทอไทยภาคเหนอ แตยงมการทางานแบบแยกสวนมการทางานในลกษณะโครงการตางๆ รวมไปถงการซอนทบของนโยบาย จากการถอดบทเรยนสามารถสรปไดวาควรมหนวยงานกลางทาหนาทเจาภาพในการทางานแบบองครวม จะสงผลใหเกดหลกประกนในการพฒนาผาทอไทยภาคเหนอสสากลไดอยางแทจรง

กฤตพร ชเสง (2548) รายงานผลการดาเนนโครงการพฒนาหตถกรรมผาไทยในชนบท “โครงการออกแบบและตดเยบเสอผาและเครองประกอบการแตงกายจากผาทอพนเมอง อาเภอปาพะยอม จงหวดพทลง”

จากการศกษาพบวา ผาพนเมองภาคใตประกอบดวยผายกเมองนครศรธรรมราช ผาทอพมเรยง ตาบลพมเรยง อาเภอไชยา จงหวดสราษฎรธาน ผาทอบานนาหมนศร อาเภอเมองตรง ผาเกาะยอ จงหวดสงขลา ผาทอพนเมองตาบลลานขอย อาเภอปาพะยอม จงหวดพทลง ผาทอพนเมอง ผาทอพนเมองภาคใตสามารถนามาตดเสอผาทมรปแบบโดดเดน ถารจกเลอกเสอผาใหเหมาะสมกบตนเองโดยมหลกศลปะพนฐานและหลกการจดองคประกอบมาชวย ซงประกอบดวยเสนสกบเนอผา จงหวะ สดสวน การเพนท สมดล นาสมผส และกลมกลน

จนตนา กระบวนแสง (2548) ศกษาเรอง เครองนงหม จากการศกษาพบวา การขดคนทางโบราณคด มหลกฐานวาประเทศไทยปจจบนมคนสมยกอน

ประวตศาสตรอาศยอยในบรเวณตางๆ ทงภาคกลาง ภาคเหนอ ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ และภาคใต ไดขดพบโบราณวตถสมยกอนประวตศาสตรเปนจานวนมาก เปนสงทยนยนวา คนสมยกอนประวตศาสตรในประเทศไทยรจกวธการทาผาเปนเครองนงหม คอการขดคนพบ แวดนเผา (เครองสาหรบทาเสนดาย ทาดวยดนเผา) และเขมเยบผาทาจากกระดกสตวทอาเภอบานเกา จงหวดกาญจนบร เครองมอหนสาหรบทบเปลอกไมทจงหวดประจวบครขนธ เศษผาตดอยกบกาไลสารด ทอาเภอบานเชยง และเศษผา เศษดาย เศษไหม ทบานนาด อาเภอหนองหาน จงหวดอดรธาน การทาผาเปนเครองนงหมไดรบการพฒนาขนโดยลาดบ เมอเขาสสมยประวตศาสตร ชมชนโบราณตางๆ ทตงอยในบรเวณประเทศไทยปจจบนซงเรยกวา “สวรรณภม” มการปกครองเปนอาณาจกร ต งแตสมยฟนน เจนละ ทวารวด ศรวชย ฯลฯ เรอยมาแตละอาณาจกรมวฒนธรรมการแตงกายของตนเอง ตงแตพทธศตวรรษท 18 เปนตน คนไทยไดเขามารวมตวกนตงเปนแวนแควนตางๆ เปนปกแผนมนคง สวนทางภาคเหนอคออาณาจกรลานนา อาณาจกรสโขทย ภาคกลางคออาณาจกรอยธยา ตอมาอาณาจกรเหลานไดรวมตวกนเปนประเทศไทยในปจจบน ลกษณะการใชเครองนงหมของคนไทยโบราณนนมผาเพยง 2 ผน คอ ผาสาหรบนง 1 ผน ใชเปนผาซน ผาโจงกระเบน

DPU

8

ผาขาวมา ผาโสรง ฯลฯ เรยกวา ผานง สวนอกผนหนงใชสาหรบหมในเวลาอากาศหนาว หรอทใชประโยชนอยางอน เชน โพกศรษะ คลมไหล คาดเอว คาดอก ฯลฯ เรยกวาผาหม ผาทใชทาเครองนงหมโดยมากทามาจากฝายซงเปนวสดทหาไดงายในทองถน และใหความอบอนไดมากกวาผาไหม ซงมใชบางเฉพาะชนชนสง และใชสาหรบงานพธกรรมตางๆ เนองจากผาไหมตองดแลมากกวาผาฝาย สวนประกอบของผานงม 3 สวนทสาคญ คอ หวซน ตวซน และตนซน

ภาณพงศ ขางจะงาม (2552) ศกษาเรอง การอนรกษผาทอตนจกของชาวพวน ตาบลหาดเสยว อาเภอศรสชนาลย จงหวดสโขทย

จากการศกษาพบวา ลวดลายผาทอตนจกบานหาดเสยว มลกษณะสมมาตร (Symmetry) มลายหลกอยตรงกลาง มลายประกอบทเหมอนหรอคลายคลงกบขนาบขางแมวาลวดลายประกอบบนและลางของลายหลกจะมความแตกตางในดานลวดลายกตามแตขนาดของลวดลายท งสองพนเทากน จงทาใหลวดลายโดยรวมอยในกรอบของโครงการของสทเปนเอกลกษณคอเปนลกษณะเปนพหรงค (Polychrome) ทใชสตดกน เชน สเขยว แดง ขาวและเหลอง ความสมพนธของลวดลายทเปนองคประกอบของลายผาตนจกจะถกจดระเบยบไว นบตงแตสวนบนของตวซน การเรยงลาดบลงมาจนถงสวนลางสดของตนซนเปนโครงสรางเดยวกนของลายตนจกทงหมด ซงผาตนจกทเปนเอกลกษณของบานหาดเสยวนนจะประกอบดวยลวดลายพนคง ลายนกคม ลายนกคาบ ลายดอกหม ลายฟนปลา ลายแซงพราว ลายเครอขอ การอนรกษผาทอตนจกแบบดงเดมของชาวหาดเสยว อาเภอศรสชนาลย จงหวดสโขทย โดยการปองกนดแลรกษา ผาทอตนจกไวในตและมกจะใสสบเพอใหมกลนหอมและปองกนแมลง วธการอนรกษผาทอตนจกเพอใหผาทอตนจกอยในสภาพเดม ในการเกบรกษาโดยการพบผาตนจกเกาไวโดยกลบดานลวดลายแทไวดานในโดยการพบตามยาวแลวแขวนไวในตหรอพบซอนทบไวในตโชวหรอตเสอผา

จากการศกษาเอกสารและงานวจยดงกลาวทาใหทราบถงขอมลพนฐานเกยวกบผาทอในประเทศไทยในดานวสด อปกรณ กรรมวธการผลต ประวตความเปนมาของผาทอแตละประเภท และเปนแนวทางในดานการคนควาขอมลในเชงลก

DPU

บทท 2 ผาทอในประเทศไทย

ประเภทและกรรมวธการผลตผาในประเทศไทย

การทอผาของไทยมมาแตโบราณจากอดตถงปจจบน การทอผาของชาวบานในแตละภมภาคของประเทศมลกษณะทเปนเอกลกษณเฉพาะของตนเอง ทงกรรมวธการผลต ลวดลาย สสนบนผนผา ซงไดรบอทธพลมาจากขนบธรรมเนยม ประเพณ ความเชอและวฒนธรรมในการดาเนนชวตและคานยมในสงคมทสบทอดกนมาจากกลมชนตนกาเนด

ผาทอของประเทศไทยอาจแบงไดเปน 2 ประเภท คอประเภทแรกพจารณาจากวตถดบทใชในการทอ ประเภททสองพจารณาตามกรรมวธการผลต 1. แบงตามวตถดบทใชในการทอ ไดแก ฝายและไหม

ฝาย เปนพชเศรษฐกจทปลกไดทวไปในทกภาคของประเทศไทย ไมวาจะเปนภาคเหนอ ภาคกลาง ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ภาคตะวนออก ภาคตะวนตกและแมแตภาคใต เพราะฝายเปนพชเขตอากาศรอน ชอบดนเหนยวปนทราย อากาศโปรง ไมชอบทรมเงาบง เสนใยของฝายดดความชนไดงาย เปนตวนาความรอนทเลวเหมาะสาหรบทอเปนเครองนงหมในเมองรอน เพราะเมอฝายดดความชนแลวความชนจะระเหยกลายเปนไอ ผทสวมใสเสอฝายจะรสกเยนสบาย ฝายจะปลกในเดอนพฤษภาคมตอกบเดอนมถนายนหรอปลายเดอนกรกฎาคมตอเดอนสงหาคม เพราะระยะเวลา 4-5 เดอนน เปนฤดฝนจะชวยใหฝายไดรบฝนด พอประมาณเดอนพฤศจกายนถงเดอนธนวาคม ฝายกจะแกและแตกปย การปลกฝายชาวบานจะปลกไปพรอมๆ กบการปลกขาว คอ หวานขาวในนาในขณะทรอใหกลาโต กจะทาการปลกฝายไปดวย คอ ปลกในไรหรอเนอททวางตอจากบรเวณบาน ซงสามารถดแลไดทวถง เมอเสรจจากการปลกฝายกลาในนากโตพอด ตอจากนนกถอนกลาแลวดานาตอไป พรอมกนนนกบารงรกษาฝายทไดปลกไว ระยะเวลาทใชในการปลกฝายจนกระทงสามารถเกบปยไดใชเวลาประมาณ 6-7 เดอน (วรรณา วฒฑะกล และ ยรารตน พนธยรา, 2536: 7)

ดอกฝาย ฝายยอมส

DPU

10

การคดแยกเมลด ออกจากฝาย

ฝายทใชในการทาเสนฝายม 2 พนธ คอ พนธใหญและพนธเลก พนธใหญเรยกอกชอหนงวา พนธพนเมอง ดอกฝายมลกษณะเปนปยขนาดใหญพองฟ มสขาวนวล เมลดสดาเกาะตดกบปยฝาย สวนพนธเลกดอกจะมขนาดเลก ลกษณะปยไมพองแตมความหนาแนน การจบตวของปยฝาย โครงสรางของฝายมความยาวทตอเนองกนและมความเหนยวทนทานจงเหมาะทจะนามาทาเปนเสนยนและเสนพง สาหรบการทอผา เมอชาวบานเกบดอกฝายแลวกจะนาดอกฝายไปตากแดดใหแหงสนทกอนเพอใหดอกฝายพองฟและเพมความเหนยวของปยฝาย จากนนกแยกเมลดออกจากปยฝาย เรยกวาหบฝายโดยใชอปกรณแยกเมลดออกจาปยฝายเรยกวา อว การแยกเมลดออกจากปยฝายเปนการแยกอยางละเอยดซงมการแบงทงเมลดและปยในขณะทแยกเมลดออกจากปยนนกจะไดเมลดพนธเพอทาการปลกในครงตอไป เมอไดปยฝายแลวนามาดดและคลงปยฝายกบไมกระดานใหเปนแทงตอจากนนกนามาปนทาฝายใหเปนเสน (ภาณพงศ ขางจะงาม 2552: 47-52)

การดดฝาย

การปนฝาย

การมวนฝายหรอลอฝาย

ไหม เสนใยธรรมชาตไหมไดจากตวไหมท เลยง ตวไหมน น สวนมากเลยงกนในภาค

ตะวนออกเฉยงเหนอ ภาคเหนอ และภาคกลาง สวนภาคใตนนมการเลยงกนบาง ชาวบานเรมตนจากการปลกตนหมอนสาหรบเปนอาหารของตวไหม ตนหมอนขนไดดในดนเกอบทกชนด ไมวาจะเปนดนดหรอ

DPU

11

ดนคอนขางเลวกตาม โดยหมอนตองการความชมชนเลกนอยในระยะตงตว แตเมอโต หมอนจะทนความแหงแลงไดดพอสมควร หมอนเปนอาหารสาคญทดทสดของไหมจดเปนพชในตระกล Moraceae มชอพฤกษาศาสตรวา Morus alba, Linn. มถนกาเนดในแถบเอเชยเปนสวนใหญ หมอนเปนไมยนตนจาพวกไมพมทนทานตอความแหงแลงไดดพอสมควรขนไดดในดนรวนปนทรายดดซมไดด มลกษณะดนคอนขางเปนดางใบมรปเปนปลายแหลม ขอบใบหยกฐานใบมลกษณะคลายใบโพธ ดอกออกชอชอหนงมดอก 4-10 ดอก พนธทนยมปลกม 5 พนธไดแก หมอนนอย หมอนสม หมอนม หมอนใบมน หมอนตาดาการปลกหมอน นยมใชกงปกชากงทใชปกชาควรเปนกงทมอาย 4 เดอนขนไปตดเปนทอนยาวประมาณ20-25 เซนตเมตร ดานบนตดตรงใหเหนอตา 1 เซนตเมตรดานลางตดเฉยงเปนปากฉลามกงหนงๆ ควรมตาไมนอยกวา 4-6 ตาหลงจากเตรยมกงแลวควรนาไปเพาะชาทน ทจนกระทงรากงอกดแลวจงนาไปปลกตอไป

การปลก ควรปลกตงแตตนฤดฝนประมาณเดอนมถนายนและควรปลกเปนคเผอตนใดตนหนงตายจะไดมอกตนอยแทน โดยใชระยะปลกระหวางตน75-100เซนตเมตรการปลกมากนอยเพยงใดขนอยกบปรมาณของตวไหมทจะเลยงโดยคานวณจากรงไหมทตองการถาตองการรงไหมสด 1 กโลกรม ตองใชใบหมอนประมาณ 15 กโลกรมแปลงหมอนทปลกควรใหอยใกลโรงเลยงไหมมากทสดระยะหางทพอเหมาะคอประมาณ 30-100 เมตร เพอสะดวกในการบารงรกษา และงายตอการเกบเกยว (วรรณา วฒฑะกล และ ยรารตน พนธยรา, 2536: 8)

การเลยงไหม ตวไหมเปนสตวชนดหนงมลกษณะคลายตวหนอนเมอแกตวเขาจะชกใยหมตวของมนเอง และตวไหมจะอาศยอยภายในนน ชาวบานจะเอาใบหมอน ทหนเปนฝอยๆ ไปใหตวไหมกน และเฝาดแลตวไหมชกใย ตวไหมและใบหมอนสามารถเลยงและปลกไดทกบาน ชาวบานจะเอารงไหมมาสาวเพอจะเอาเสนไหม ตอจากนนกนาเสนไหมมาฟอก โดยนามาตมฟอกดวยดางเพอซบใหสเสนไหมเดมออก แลวนามากวกเพอทาใหเสนใยไหมตดตอกนเปนเสนเดยวกนตลอด หลงจากนนกนามายอมส แลวจงนาไปทอเปนผนผาตามทตองการ เสนใยไหมมคณสมบต คอ ลน มน และยดหยนไดด

การเลยงไหม

DPU

12

ขนตอนของการผลตไหม 1. การเพาะไหม ตอนเเรกทจะเอาไหมมาเลยง จะตองเอาตวบ (ตวแมลงทเกดจากตวไหมสขาวคลาย

ผเสอ) มาประมาณ 5 หรอ 100 ตว มาปลอยไวในกระดงใหตวผกบตวเมยผสมพนธกน จากนนจบตวผทง (ตวผเลกกวาตวเมย) จบเอาเฉพาะตวเมยใสผาแลวเอาชามครอบไว 1 คน รงเชาจะเหนไขตดอยทผานนแลวจบตวเเมบทง เอาผาปดไขบไวประมาณ 8 วน ตวไหมกจะออกจากไข

การเพาะไหม

2. การเลยงไหม เมอตวไหมออกจากไขหมดแลว จะเอาผาทรองไขนนใสกระดง เอาใบหมอนมาหน

ใหเปนฝอยใหตวไหมกนวนละ 3 ครง หรออาจใหกนตอนกลางคนดวย ถาผเลยงขยนพอ เมอเลยงได 7-8 วน ตวไหมจะมอาการทเรยกวา นอนหนง คอ นอนนงๆ ไมกนใบหมอนอยประมาณ 1-2 วน จากนนมนกเรมกนใบหมอนอยางเดม ระยะนใหเอาผาทรองตวไหมออกและปลอยใหมนอยในกระดงๆ ละประมาณ 2000 ตว พอได 7 วน ตวไหมกจะเขาระยะนอนสอง คอ ไมกนใบหมอนอก เมอมนพนจากระยะนอนสองแลวตวมนจะโตมากขน จงสามารถใหกนใบหมอนเปนใบๆ กได ตอมาอก 7 วน ตวไหมกจะอาการสงบนง เรยกวา นอนสอง เมอฟนจากนอนสามตอไปอก 7 วนจะมอาการเชนเดม เรยกวา นอนส และเมอฟนจากนอนสขนนอนหา ตวไหมกจะเรมทาฝก ทารง

เมอตวไหมขนนอนหาแลวประมาณ 5 วน กเรมสก ผเลยงจะตองคอนหมนตรวจดวาตวไหนแกจะนอนสก คอ ทาฝก ทารง ตวนนจะมสเหลองทงตว จะตองเอาตวนนออกไปใส "จอ" (จอ : ภาชนะทสานดวยไมไผ คลายกระดง แตใหญกวามาก สานตาหางมไสขดใชเปนทสาหรบเลยงตวไหม) ไว (ตวไหมทอยในจอจะไมมการกนใบหมอนอกแลว) เมอตวไหมอยในฝก ในรง 3 วน ตวไหมจะยบตวเลกลง เรยกวา ดกแด ถาเราจบฝกหรอรงเขยาดจะดงขลกๆ จากนนกจะเอาฝกไหมใสหมอตมเพอจดการสาวไหมตอไป สวนฝกในรงไหนจะเกบไวทาพนธกจะเกบเอาไว 7 วน ตวดกแดจะเกดมปกขนเรยกวา ตวบ แลวมนจะกดฝกกดรงนนออกมาเอง

3. การสาวไหม การสาวไหมนจะมอปกรณรวม เรยกวา เครองพวงสาว ซงประกอบดวยหมอขนาดวดโดยรอบประมาณ 2 ฟต ปากหมอใสไมโคงคลายวงครตกน าและปากหมอยงมไมแบนๆ อกอนหนงเจาะรตรงกลาง เหนอไมแบบนจะมรอกเปนรปกลมๆ เมอจะสาวไหมใหเอาฝกและรงไหมใสในหมอ ประมาณ 30-50 ฝก ตมใหรอนแลวเอาเสนไหมลอดรไมแบนทปากหมอ สาวขนมาพบกบรอก นอกจากนจะมไมเปน

DPU

13

งามยาวประมาณ 1 ศอก เรยกวาไม ขบ ผททาหนาทสาวไหม จะใชมอหนงสาวไหมจากรอกไปลงในภาชนะทเตรยมไว อกมอหนงถอไมขบกดเเละเขยารงไหมทอยในหมอ เพราะรงไหมนนจะลอยเปนแพอยบนผวน ารอน ถาไมกดหรอไมเขยาไหมกจะเเนน สาวไมออกถงสาวออกกจะเปนไหมเสนโตเกนไป

4. วธฟอกไหม สไหมตามธรรมชาตน นจะมสเหลองออน เหลองแก และสจะไมเสมอกน ถาตองการจะยอมไหมเปนสตางๆ ตองฟอกไหมใหขาวเสยกอน การฟอกไหมนนจะใชน าดางฟอก นาดางนทาไดโดยใชตนไมพนเมอง เชน ผกโขม (หรอผกหมในภาษาอสาน) กานกลวย ใบกลวย งวงตาล ไมเพกา (ตนลนฟา) ไมขเหลกอยางใดอยางหนงกได นามาเผาใหเปนถานเถา แลวเอาถานเถานเเชน าเปน น าดาง เมอไดน าดางใสดแลวจงเอาไหมทจะฟอกไปเเช จากนนนาไหมไปตมแลวลางดวยน าเยน จากนนผงใหแหง ถายงเหนวาไหมยงขาวไมไดท กใหนาไปเเชในนาดางแลวตมอกครงหนง

5. การยอมไหม ถาเปนการยอมไหมแบบพนเมองกจะใชสตางๆ ยอมเพอ ใหสตามตองการ เชน สเหลอง ใชแกนเเข (ตนแกแล) สกระดงงา ใชตนถลง (ตนมะพด) สแดง ใชยอมดวยครงสลกหวา ใชยอมดวยคราม (ตนคราม) สดา ใชยอมดวยลกกระจาย สเขยว ใชยอมดวยแถลงแลวยอมครามทบอกชนหนง

6. การทอผาไหม กอนทจะทอผาไหมนน เราควรทราบชนดของเสนไหมเสยกอน เพราะเสนไหมเเตละชนดนนมขนาดเเละลกษณะตางกน ซงแยกไดเปน 4 ชนดคอ

ก. ไหมนอย จดวาเปนไหมทดทสดเปนไหมชนในของฝกหลอก (รงของตวไหม) มเสนเลก เนอละเอยดเรยบสมาเสมอกนตลอด บางคนเรยก "ไหมยอด" ไหมชนดนนยมใชทอผาโสรง ผาซน ผาแพเบยง ทใชในงานบญ พธกรรม หรอกลมเจานายชนสงของเมองอบล

ข. ไหมนอย เปนไหมชนรองจากไหมนอย เพราะมขาดเสนใหญ และหยาบกวา บางแหงเรยกตางกน เชน ไหมรวม ไหมรวด ไหมลวด หรอไหมกลาง นยมใชทอผาทวไป

ค. ไหมสบหรอไหมชนนอก เปนเสนไหมทใหญทสดมเนอหยาบเพราะสาวเอาเฉพาะเปลอกชนนอกของฝกหลอก

ง. ไหมยามแลง เปนไหมเหลอจากการสาวไหมดๆ ออกแลว จนเหลอใยทตดเยอหมตวไหม จะมลกษณะหยาบ มกจะม "ขไหม" ตดเปนปมเปนปมอยมาก ถอวาเปนไหมคณภาพตาเพราะเสนไหมไมเรยบ บางเสนไหมจะขาดตองนามาผกตอกนอยางงายๆ

ไหมพนธพนเมองไทยมรงไหมสเหลอง เมอสาวเปนเสนไหมไดเสนใยยาวประมาณ 200-500 เมตร ลกษณะเสนใยมปมปน ซงเปนเสนหของไหมไทย สวนใหญทาเปนเสนพง สวนไหมททาเปนเสนยนเปนพนธไหมจากตางประเทศมรงไหมสขาว ไทยเรมสงพนธไหมญปนเขามาในสมยรชกาลท 5 รงไหมสขาวเมอสาวเปนเสนไหมไดเสนใยยาวประมาณ 800-1,200 เมตร เสนใบเรยบ มความเหนยวสงกวาพนธไหมไทย

การเลยงไหม เดมทน นไหมทเลยงเปนพนธพนเมองเรยกวา ไหมนอยปจจบนเปนพนธผสม ระหวางพนธพนเมองกบพนธตางประเทศ เชน พนธดอกบวและพนธนสชน การเลยงเรมตนจากการนาไขไหมมาเลยงใหเปนตวหนอน โดยใชใบหมอนออนๆ หนเปนฝอยใหเปน อาหารวนละ สองครงไหมจะเตบโตจากวยหนงไปจนถงวยสงวงจรชวตไหมจะสนสดลง

DPU

14

สาหรบประเทศไทยนนไดมการปลกฝายและปนทอทาเปนเสอผามาแตโบราณ หลกฐานเทาทจะอางองได คอ จากพทธบญญตใหพระภกษใชผาเปนเครองหมครองได 6 ชนด รวมทงผาฝายดวย โดยมชอเปนภาษาบาลวา “กปปาสคพตร” ซงแสดงวา เมอพทธศาสนามาสประเทศไทย คนไทยรจกปลกฝายและทอผาแลว

ชาวบานทกครวเรอนสามารถปลกฝายได แลวนาเสนใยของฝายมาทอเปนผนผา สาหรบนงหมและใชสอยในชวตประจาวน

คณสมบตของผาไหมและผาฝายตางกน เนองจากผาไหม มคณภาพของเสนใยทคงทนกวาเสนใยฝาย นอกจากน ฝายปลกไดงายกวาไหม และกรรมวธเพอใหไดมาซงเสนใยกงายกวาไหม และกรรมวธเพอใหไดมาซงเสนใยกงายกวาไหม ผาไหมจงเปนผาทมกนามาสรางสรรคลวดลายทวจตรพสดาร สสนสดสวย เพอเปนผาทใชในโอกาสพเศษ เชน งานบญประเพณ หรอพธกรรม และผาไหมยงเปนสงหนงทบงชเพอแสดงสถานภาพทางสงคมของผใช ผาฝายจงเปนผาทนามาใชในชวตประจาวน ทงนงหมผาในบานเรอน ไปทางานในไรนา ดงนนผาฝายจงไมจาเปนตองทอใหมความสวยงามเปนพเศษดงเชนผาไหม ยกเวนผาฝายบางประเภททตองใชในพธกรรมความเชอทางศาสนา ซงตองมกรรมวธทพถพถน และสวยงามเปนพเศษ เชน การทาขด ซงนยมทาจากผาฝาย เพราะเสนใยไมลนเหมอนไหม มคาพงเพยทเปรยบระหวางเสนไหมกบเสนฝายวา ไหมปนยากตองระมดระวง เพราะจะขาดงาย ดงนนผทาจงตองมจตใจเยอกเยน คนใจรอนไมสามารถทาไหมไดสาเรจ “คนใจดแกไหม คนใจรายแกฝาย” ดงคาใหสมภาษณชาวบานนาโพธ อาเภอนาโพธ จงหวดบรรมยวา “การทอผาไหมมนทอยากโดยเฉพาะมดหม ตองจาลายเอา ตองใจเยน โดยเฉพาะตวนปนไหม ผเฒาบอกวา คนใจดใจเยนแกไหมคนใจรอนใจรายแกฝาย” 2. แบงตามกรรมวธในการทอ กรรมวธในการทอผา คอ การกระทาใหเกดลวดลายบนผนผาในรปแบบตางๆ ทงทซบซอนและไมซบซอน กรรมวธการผลตลวดลายแบงเปน 3 วธใหญๆ คอ

2.1 ประเภทยอมสเพอใหเกดลวดลาย ไดแก ผามดหม หรอผาหม การทาผามดหม หรอผาหม คอกรรมวธการทอผาใหเกดลวดลายโดยการยอมเสนไหม หรอฝาย ซง

ผทอจะตองออกแบบลวดลายผากอนทจะยอมสหลายครง โดยใชวธปดบงเสนดายไมใหสทยอมครงหลงๆ เปอนตด การปองกนเสนดายไมใหสยอมตดโดยวธนาเชอกกลวย (ปจจบนใชเชอกพลาสตก) มาผกมดปองกนไมใหสยอมซมเขาไปเปอน จงเรยกวา “ลา” ลาหนงม 4.6 หรอ 8 เสนการทอมดหมแตละผนตองใชเวลา และความประณต จดเรยงเสนดายใหสมาเสมอคงท และกรรมวธตองเรยงลาดบกอนหลงเพอใหเกดลวดลายสวยงาม ถกตอง ลวดลาย สวนใหญจะใชการจดจาสบตอมาจากบรรพบรษ มดหมแบงออกเปน 2 ประเภท คอหมลวด หมายถงผามดหมทมดและทอดวยลวดลายเดยวกนตลอดทงผน หมคน หมายถง ผามดหมททอลวดลายสลบกบการทอดวยเสนดายธรรมดาทไมมลายสลบกนตลอดผน

DPU

15

การทอผามดหมนยมทากนทวไปทงกลมไท-ลาว ผไท ชาวยอ พวน และชาวเขมร ผามดหมแบบเขมรจะมลวดลายซบซอนมาก ฝมอประณต โดยเฉพาะผาไหมชาวเขมรจะนาเสนดายมาปน ทเรยกวา “เขนไหม” กอนทอเปนผน ฉะนนเสนดายจงแนน เมอทอเสรจผาจงมเนอแนนกวามดหมของกลมไท-ลาว ไดแก ผาโฮด ซงเปนผานงทมลกษณะเปนลายรวสลบกบลายมดหม เทคนคการทอ และลวดลายคลายกบหมคนของกลมอสานไท-ลาว บางครงเรยกวา “ลายใบไผ” ผาปมซงเปนผาททอดวยไหมชนด เรยกวา ไหมยอด หรอ ไหมนอย โดยแบงลวดลายออกเปน 3 สวนใหญๆ คอ สวนกลางมกทอเปนลายใหญ สวนบน และลางจะทอเปนลายกานแยง หรอหางหงส คนจงเขาใจผดคดวาเปนหนานาง ซงจรงๆ คงไมใช เพราะผาปมเปนผาททอสาหรบเจานายนงแบบโจงกระเบน มทงชาย และหญง สมยโบราณนยมใชในแถบอสานใตของไทย จาปาศกดของลาว และเขมร ผาปมนบเปนผามดหมชนดหนงทมลวดลาย และสสนงดงามมาก

แหลงทอผามดหม การทอผามดหมมอยทวไปในทกจงหวดในภาคอสาน มทงผาหมแบบโบราณสเครงขรมและผา

มดหมสสดใส ทอกนมากทอาเภอปกธงชย อาเภอสงเนน จงหวดนครราชสมา อาเภอชนบท อาเภอหนองเรอ จงหวดขอนแกน บานเขวา จงหวดชยภม บานหวายหลม จงหวดรอยเอด บานหนองเขอนชาง จงหวดมหาสารคาม อาเภอนาโพธ อาเภอพทไธสง จงหวดบรรมย บานเขวาสนรนทร อาเภอเมอง จงหวดสรนทร ฯลฯ

ผาทอมดหมของลาวโซง ลาวครง ลาวพวน ทอพยพมาจากสาธารณรฐประชาธปไตยประชาชนลาว เมอประมาณสองรอยปและไดกระจายตงบานเรอนตามจงหวดตางๆ ในบรเวณภาคกลาง จงหวดทสาคญไดแก จงหวดลพบร สระบร ปราจนบร ฉะเชงเทรา สงหบร สพรรณบร อทยธาน นครสวรรค พษณโลก เพชรบรณ พจตร สโขทย อตรดตถ และชยนาท

ลวดลาย ลายทใชในการทอผามดหมในภาคอสานและภาคกลางมจานวนมากมาย สามารถจดกลมและ

คดเลอกมาเปนลายพนฐานได 7 ลาย ไดแก ลายหมขอ ลายหมโคม ลายหมบกจบ .ลายหมกง นอย (หมกงนอยหา หมกงนอยเจด) ลายหมดอกแกว ลายหมขอ ลายหมใบไผ นอกจากแมลายพนฐานทง 7 ลาย แลวยงมการนาแมลายมดหมมาประสมประสานใหเกดเปนลายใหมทมโครงสรางใหญขน และมลายละเอยดของลายมากขน ลายเหลานมลกษณะแตกตางกนไปตามแตละทองถน การเรยกชอลายเรยกตามลกษณะของโครงสรางลาย เชน หมนาคจะมรปลายคลายนาค หมสนจะมลายเปนรปตนสน และมการการเอาลายตางๆ มาใชรวมกนในมดหมผนเดยวกน

ลวดลายมดหมของจงหวดสรนทร ไดแก ลายชาง ลายนกยง ลายผเสอ ลายพญานาค ลายไก ลายสงโต ลายชาง ลายนก ลายพนมเปญ ลายชางและนกยง ลายอมปรม เปนตน

DPU

16

สไบมดหม จงหวดสรนทร

ลายมดหมของจงหวดชยภม ไดแก ลายชาง ลายมา ลายแมงงอด ลายกรงนก ลายปลาหมก ลาย

กระตายนอย ลายโคมไฟ ลายขอ ลายดาว ลายกญแจ ลายฉตร ลายกระบอก ลายกาบบวใหญ ลายกาบบวเลก ลายปาไม เปนตน

ผาไหมมดหม ของจงหวดบรรมย

ลายมดหมของจงหวดบรรมย ไดแก ลายฟนเลอย ลายขอนาค ลายตนไม ลายหมขอผสมไผ ลายหม

ขอผสมโคมหา ลายหมผสม ลายหมสกานสดอกเปนตน ลวดลายมดหมของจงหวดขอนแกน ผามดหมลายหมกงซงเปนลายตนแบบทเกาแกของขอนแกน

ลายทสาคญ ไดแก ลายหมกง ลายหมน าพอง ลายหมขอ ลายหมงเหลอมใหญ ลายหมปราสาทเลก ลายหมกงหาผสมกงเจดสาย ลายหมโคมแกว ลายขนหมาเบง ลายเชงเทยน สทเปนเอกลกษณดงเดม คอ สมวง สเขยว สแดง สน าตาล (สเมดมะขาม)

ลวดลายมดหมของจงหวดนครพนม ไดแก ลายขอ ลายขอโกง ลายควาบกหงาย ลายกง ลายหมากจบ ลายมน ลายดอกจน ลายเตา ลายชาง ลายหมากนท

DPU

17

ลายมดหมของจงหวดนครราชสมา ใชลายพนฐาน 7 ลาย ไดแก ลายหมขอ ลายหมโคม ลายหมบกจบ .ลายหมกง นอย ลายหมดอกแกว ลายหมขอ ลายหมใบไผ

ลวดลายมดหมของจงหวดหนองคาย ไดแก ลายกระถางดอกไม ลายดอกแกว ลายขอลอมเกาะ ลายขอเกยว ลายหมบกบก ลายหมนาค ลายหมขน ลายหมปลาซว ลายบกจบ ลายหมจบนอย ลายหมขอ ลายหมโคมสาม ลายหมโคมหา ลายหมโคมเจด

ผามดหม ภาคเหนอเรยกวา “ผาคาดกาน” คาวา มดหม หรอคาดกาน เปนคาทเกดจากลกษณะของการประดษฐลวดลายใหเกดบนเสนใยกอนทจะนามาทอบนผนผา คาวา หม คอเสนใยยาวๆ จานวนมากทนามาทอขนเปนผนผาซงถกนามามดกนลวดลายตามจนตนาการกอนทจะนาไปผานกรรมวธในการยอม แลวจงนามาแกะรอยทมดออกอาจจะมการมดทงสเดมเพอเพมหรอใหมากขนอกกได แลวจงมาเกาะเชอกหรอวสดทใชมดออก นามากรอเขากระสวยเพอทอใหเปนผนตอไป

ลวดลายของผามดหมหรอคาดกานเกดจากการจนตนาการภมปญญาทถายทอดและคดคนพฒนาการของผทอในแตละยค เชน ลวดลายสตว ลายใบไม ลายดอกไม ตนไม เชน ตนสน หรอลายเครองใชไมสอยหรอเปนเรองเปนราว เชน ผาปมในกลมเชอสายไทยลาว เขมรในแถบอสานตอนลาง ในภาคเหนอพบวามการทาผามดหมในกลมไทยวน (คนเมอง) ไทลอ จงหวดนาน จงหวดเชยงราย และทจงหวดเชยงใหม เชน อาเภอสนกาแพง อาเภอจอมทอง อาเภอแมแจม อาเภอดอยเตา ซงสสนลวดลายจะมความแตกตางกนไป สวนใหญวสดทใชเปนฝายพบไหมนอยมาก ผามดหมมการทาหลายๆ ประเทศ รวมทงไทยไดพบวาม 3 ชนด ตามลกษณะการผหมหรอมดหม ไดแก

1. มดหมเสนพง 2. มดหมเสนยน 3. มดหมเสนพงและมดหมเสนยน ในประเทศไทยพบชนดท 1 และ 2 โดยแบบท 2 ยงมการทาอยมากในแถบจงหวดเชยงใหม อาเภอ

จอมทอง อาเภอแมแจม อาเภอฮอด อาเภอดอยเตา สวนชนดท 1 ทากนในกลมเชอสายลาวในแถบอสานของไทย ทางภาคเหนอพบทจงหวดนาน จงหวดเชยงราย ในกลมเชอสายไทลอและไทยวนหรอคนเมองบางเลกนอยในแถบอาเภอเทง จงหวดเชยงราย (บญถน อนดาฤทธ 2548: 96)

ผาลายนาไหล ผาลายนาไหล เปนการทอใหเกดลวดลายโดยใชดายเสนพงสสลบจากรมผาดานหนงไปอกดานหนง

ตามวธการทอผาแบบธรรมดา โดยไมตองเพมเสนพงพเศษ แตใชเสนพงหลายๆ ส เปนชวงๆ และผกเสนยนเปนหวงรอบเพอใหเนอผาแนนใชเทคนคการทอแบบลวงโดยใชดายสตางๆ ซงอยในกระสวย (หลอดไมไผอนเลกๆ ใชลวง) สอดขนสอดลงใหไหลไปในทางเดยวกน ไลระดบไปเรอยๆ ดคลายการไหลของสายน า วธการทอทนยมทอในกลมเชอสายชาวไทลอ จงหวดนาน จะทอเปนลายทาบ ลายขอเครอ (มหาวทยาลยศลปากร 2543: 43)

DPU

18

2.2 ประเภทเพมเสนพงพเศษเพอใหเกดลวดลาย ไดแก ผาขด หรอผาลายขด ผาขด หรอผาลายขด เกดขนจากกรรมวธการทาลวดลายผาโดยวธเพมเสนดายพงพเศษ เพอใหเปน

ลวดลายยกตวนนกวาสพน หรอมสแตกตางกวาสพนโดยใชไมเขยหรอสะกดอปกรณทเรยกวาไมเกบขด เพอชอนเสนดายยนขน แลวสอดเสนพงไปตามแนวเสนยนทถกจดซอนขนนน จงหวะการสอดเสนดายพงซงบางทไมเทากน ทาใหเกดลวดลายรปแบบตางๆ เสนดายพงทเพมพเศษจะใชสเดยวเทานน คาวา “ขด” เปนภาษาพนบานอสาน มาจากคาวา สะกด หมายถง การจดขนซอนขน สะกดขนหรออาจมาจากคาวา “สะกด” หรออาจหมายถง “ขจต” ซงเปนภาษาบาล ซงมความหมายวา วจตร เพราะการทอผาขด ตองใชกรรมวธทซบซอน ละเอยด และประณตเพอใหเกดลวดลาย สวยงามวจตรตองใชความพยายามในการอดทนเปนหลก จงจะสามารถใชเปนผนผาได ผาขดมความสมพนธกบประเพณทองถน ตามความเชอในการดารงชวตของชาวอสาน ผาขดถอวาเปนของสง นยมนามาใชเปนของกานลใหผใหญในการทอดกฐน งานแตงงาน งานขนบานใหม ใชหอคมภรใบลาน นามาเปนผาคลมหวนาคในงานบวช (มหาวทยาลยศลปากร 2543: 118-119) ผาขด จงเปนผาทนามาใชเฉพาะเปนสวนประกอบของวสดเครองใชทเปนของสง เชน หมอน ผาปกราบ ผาเบยง หรอถาเปนเครองนงหม กจะใชเฉพาะทอนบนเทานน

แหลงทอผาขด ผาขดจะทอทวไปในภาคเหนอ ภาคอสาน โดยเฉพาะทจงหวดอานาจเจรญ จงหวดยโสธร ซงม

ชอเสยงมาก ลวดลายผาขด ไดแก ลายปลา ลายเตาตน ลายชาง ลายขอสลบเออง ลายขนตาควาย ลายฉตรสลบ

ดาวผสมบายศร ลายบายศร ลายสเหลยมขนมเปยกปนผสมคาบแกว ลายแกวสลบลายไหม ลายดอกทานตะวน ลายดอกจกผสมลกหวาย ลายขนหมากเบง ลายธรรมมาสน ลายหอประสาท ลายนาค ลายชาง ลายมา ลายตะขาบ ลายหงส ลายสงห ลายคน ลายดอกบว ลายขดดอกแกว ลายขดดอกหนามแทง ลายขดดอกฮง ลายขดดอกจน ลายขดดอกซาน ลายหมากนด ลายขดหมากโม ลายขดดอกกระบวน ลายขดใบฝาย ลายขดอนทรา ลายขดใบนน ลายขดหนอน ลายขดตาควาย ลายขดตนตกแก ลายขดง ลายขดหนาวว ลายขดนก ลายขดตาไก ลายขดแมงงอด ลายขดปกไก ลายขดแมงมม ลายขดผเสอ ลายขดขอ ลายขดบนได ลายขดกญแจบไข ลายขดลกโซ ลายขดขาเปย ลายขดขนกระหยอง

วธการทอทงผาฝายและผาไหมนน จะมหลกการทอคลายกบการสานลายขด คอใชหลกของการขดกน คอใชหลกของ

การขดกนของเสนไหมหรอฝาย ทเรยกวาเสนยนและเสนพง โดยมฟมหรอฟนหวเปนเครองมอสาหรบสอดเสนไหมหรอฝายยน เพอจดเสนไหมใหอยหางกน และใชกระทบไหมพงทสานขดกบไหมยนใหอดแนนเปนเนอผา

DPU

19

ลายขดทไดกาหนดไวในงานตางๆ ลายดอกขด ใชในงานบวช ลายขดตะเภาหลงเกา ใชในงานบวช ลายขดชาง ใชในงานทาบญบาน ลายขดดอกจน ใชในงานสงกรานต ลายขดกาบใหญ ใชในงานไหวผใหญ ลายขดดอกแกว ใชในงานไหวผใหญ ลายขดขอ ใชในหองรบแขก ลายขดกาบสวย ใชในหองลกเขย ลายขดแมงงอด ใชในครวเรอน ลายขดงเหลอม ใชในครวเรอน ลายขดประแจบไข ใชในครวเรอน ลายขดแมงเงา ใชในครวเรอน ลายขดขดกระหยอง ลายทเกบไวทแทนบชา ผาจก หรอผาลายจก ผาจก นนมกรรมวธทาลวดลายผาโดยวธเพมดายเสนพงพเศษเชนเดยวกบผาขดแตตางกนทการใชส

ในผาจกมกระบวนการทซบซอนกวา การทอลวดลายบนผนผาดวยวธการเพมดายเสนพงพเศษเขาเปนชองๆ ไมตดตอกนตลอดหนากวางของผา แตจะใชหลายสเปนชองๆ โดยการสอดเสนดายเหลานนใหเปนลวดลาย หลายส หลายลวดลาย ตามทตองการ การสอดดายสเปนลวดลายตองใชไมไผ หรอขนเมนชวยในการสอด “จก” หมายถงลวง หรอ ควก อาจกลาวไดวา กรรมวธการทอจกเปนการทอและปกผาไปพรอมๆ กน แตแทนทจะใชเขมปกกใชขนเมนหรอไมแหลมๆ คอยทาลวดลายไหมสอดสลบสดวย การทอผาจกตองใชเวลามาก จงไมนยมทอผาเปนผน ผใดนง ผาจกทงผนได แสดงถงฐานะทดของผสวมใส เพราะมเวลามากพอทจะนงทอจกไดทงผนเชนนน ฉะนนผาจกจงใชเปนสวนประกอบชายผา ถาใชเยบตอชายผาซนจะเรยกวา “ตนจก” ผาจกทอกนมากในภาคอสาน ภาคกลาง ภาคเหนอ และชาวเขา โดยเฉพาะผาจก ตาบลหาดเสยว อาเภอศรสชนาลย จงหวดสโขทย ผาจกตาบลคบว อาเภอเมอง จงหวดราชบร

แหลงทอผาจกทสาคญ - ตาบลหาดเสยว อาเภอศรสชนาลย จงหวดสโขทย - ตาบลคบว อาเภอเมอง จงหวดราชบร - บานนามน ตาบลหวทง อาเภอลอง จงหวดแพร - บานนายาย ตาบลหวเสอ อาเภอแมทะ จงหวดลาปาง - บานหลวง ตาบลนาครว อาเภอแมทะ จงหวดลาปาง - อาเภอลบแล จงหวดอตรดตถ

DPU

20

ลวดลายผาจก ลวดลายผาจกตาบลหาดเสยว อาเภอศรสชนาลย จงหวดสโขทย การทอผาจกมลาย 2 ประเภท คอ

ลายหลกและลายประกอบ ลายหลก คอ ลายทมขนาดใหญทสดในผาตนจกอยตรงกลางของโครงสรางลายตนจก ผา

จกหาดเสยวมลายหลกดงเดมแบบโบราณอย 9 ลาย ไดแก ลายสขอ ลายแปดขอ ลายสบสองหนวยตด ลายมนสบหก ลายเครอนอย ลายเครอกลาง ลายเครอใหญ ลายสองทอง ลายนาอาง

ลายประกอบ เปนองคประกอบของลายตนจก ไดแก ลายดอกหม ลายสรอยพราวลายดอกแตง ลายดอกมะโอ ลายดอกพกลจน ลายบวคว าบวหงาย ลายสรอยสน ลายเมดแมงลก ลายนกคม ลายนกคาบ ลายนกหม ลายผเสอ (ลายดอกหม) ลายขามดแดง ลายพนคง ลายฟนปลา ลายเครอขอ ลายหวสรอย ลายสรอยสา ลายกาแพงเมองจน (ภาณพงศ ขางจะงาม 2552: 18-19) ลวดลายผาจกตาบลคบว อาเภอเมอง จงหวดราชบร ประกอบดวยลายหลก ไดแก ลายกาบ ลายกาบ

หกซอน ลายกาบดอกแกว ลายดอกเซย ลายโกงเกง ลายโกงเกงซอนเซย ลายหนาหมอน ลายหวนกค กนน าฮวมตน ลายแคทราย ลายประกอบ ไดแก ลายดอกขางตอก ลายขอ ลายขอประแจ ลายมะลเลอย ลายกด ลายขอเหลยว ลายฟนปลา ลายนาค ลายตนไม (มหาวทยาลยศลปากร 2543: 175)

ลวดลายผาจกอาเภอแมทะ จงหวดลาปางไดแก ลายซนตาหมโบราณ ลายน าเตา ลายไหกาหมอโบราณ ลายขวาง ลายดอกแกว ลายดอกพกล ลายพรกไทย ลายดอกสรอย เปนตน

ลวดลายผาจกอาเภอลบแล จงหวดอตรดตถ ไดแก ลวดลายเรขาคณต ลายเครอเถา ลายดอกไม ลายนกค เปนตน

ผาแพรวา ผาแพรวา เปนกรรมวธการทอผาเพอใหเกดลวดลายเปนลกษณะผสมกนระหวางลายขดกบลายจก

การทอแพรวาจะทอโดยมลายคนกลางระหวางดอกตามขวางไปเรอยๆ จนถงเชงผา จากนนจงจะเปนเชงผาซงจะเปนลายอกประเภทหนงอยปลายสดของผาเปนการจบลาย บางครงเรยกวา ขดไหม นยมทากนในหมชาวผไท แถบจงหวดกาฬสนธ มกดาหาร นครพนม สกลนคร โดยเฉพาะทบานโพน อาเภอคามวง จงหวดกาฬสนธ “แพรวา” เปนชอทรจกใหม ชาวผไทเรยกวาผาเบยง หรอผาแพรเบยง เพราะเปนผาทผหญงใชเบยงสะพายพาดหนาอก ถาเปนผชายกจะใชพนคอ หรอใชเปนผาปกราบทบชาพระ หรอไหวพระ หรอเปนผาโพกศรษะ เปนผาทสบเนองมาจากความเชอของชาวผไท จงเปนผาทใชกบการนงหมสวนบนของรางกายเทานน

แหลงทอผาแพรวา - ตาบลบานโพน อาเภอคามวง จงหวดกาฬสนธ - จงหวดมกดาหาร - จงหวดนครพนม - จงหวดสกลนคร

DPU

21

ลวดลายผาแพรวา ลวดลายผาแพรวา ไดแก ลายคน ลายงลอย ลายตาบวเข ลายบวนอย ลายทองปง ลายแมงมม ลาย

ตนเตา ลายดอกบวใหญ ลายตาบว ลายขอนอน ลายตนสน ลายขอกาย ลายสมปอย ลายดาวตน ลายผกแวน ลายขอยน ลายแมงมม ลายชอดอกหมาก ลายหางปาวา ลายตนพาน ลายปกดอกขาว ลายใบปมนอย ลายดอกบวผสมดาว ลายดอกตาเข ลายดอกพกล ลายขาเข ลายชอดอกไม ลายงลอยหกไม เปนตน

ผายกดอก ผายกดอก มกรรมวธการทอใหเกดลวดลายคลายกบการทอชดโดยการยกตะกอแยกดานเสนยน โดย

ใชดานเสนพง ตงแต 1 เสน หรอมากกวานน เขาไปทาใหเกดเปนลวดลายตางๆ สวนใหญจะใชดนเงน ดนทอง เพอใหตางจากผาอนๆ การเวนเสนยนถหางไมเทากน จะทาใหเกดลวดลายทานองเดยวกบการทาลวดลายบนเครองจกสาน การทอยกนใชฟมตงแต 2-8 อน (มหาวทยาลยศลปากร 2543: 25)

แหลงทอผายกดอก - ผาไหมยกดอก อาเภอเมอง และอาเภอปาซาง จงหวดลาพน - ผายกดอก จงหวดนครศรธรรมราช - ผายกดอกตาบลพมเรยง อาเภอไชยา จงหวดสราษฎรธาน - ผายกดอก ตาบลบานนาหมนศร อาเภอเมอง จงหวดตรง - ผายกดอกตาบลเกาะยอ อาเภอเมอง จงหวดสงขลา - ผายกดอก ตาบลลานขอย อาเภอปาพะยอม จงหวดพทลง

ลวดลาย ลวดลายผาไหมยกดอก อาเภอเมอง และอาเภอปาซาง จงหวดลาพน ไดแก ลายดอกพกลเลก ลาย

ดอกพกลใหญ ลายกางปลา ลายตนสน เปนตน ลวดลายผายกดอก จงหวดนครศรธรรมราช ไดแก ลายราชวตร ลายสมก ผามวง ดอกพกล ลายดอก

จน ลายมะลกานแยง ผาหางกระรอก เปนตน ลวดลายผายกดอกตาบลพมเรยง อาเภอไชยา จงหวดสราษฎรธาน ไดแก ลายราชวตรโคม ลายดอก

พกล เปนตน ลวดลายผายกดอก ตาบลบานนาหมนศร อาเภอเมอง จงหวดตรง ไดแก ลายลกแกว ลายแกวชงดวง

ลายลกโซ ลายหวพลประยกต เปนตน ลวดลายผายกดอกตาบลเกาะยอ อาเภอเมอง จงหวดสงขลา ไดแก ลายดอกราชวตรใหญ ลายลกแกว

ลายดอกพกลเลก ลายดอกพกลใหญ ลายดอกจก ลายดอกจก ลายตะเครยะ ลายขาวตอก ลายลกโซ ลายตาสกอต ลายดอกโคม ลายดอกพด เปนตน

ลวดลายผายกดอก ตาบลลานขอย อาเภอปาพะยอม จงหวดพทลง ไดแก ลายพะยอมใหญ ลายแกวบวหลวง เปนตน (กฤตพร ชเสง 2548: 9-15)

DPU

22

ลวดลายทปรากฏบนผาทอของไทย สวนใหญแลวมกเปนลวดลายทจดจา หรอไดรบการถายทอดมาจากบรรพบรษ อกทงยงเปนลวดลายทเกยวของ พบเหนไดในชวตประจาวนอยตลอดเวลา แลวจดจาสบตอกนมา ลวดลายเหลานไดรบการถายทอดจากคนรนหนงไปยงคนอกรนหนง โดยมไดมสมองกลใดๆ มาชวยในการจดจา และลอกเลยนแบบอยางไวให ทงลวดลาย และกรรมวธในการทอผา จงเกดจากฝมอ และภมปญญาของผทออยางแทจรง ซงซมซบอยในสายเลอดจนกลายเปนสวนหนงของชวตชาวไทย และถายทอดเปนมรดกทางวฒนธรรมตอคนรนหลง ลวดลายผาทอของลายไทยโดยพจารณาจากการออกแบบลวดลาย อาจสรปไดเปน 2 กลม คอ

1.ลายเรขาคณต ไดแก ลายสเหลยมขนมเปยกปน ลายเสนทแยงมม ลายขอ ลายเสนตรง เปนตน 2.ลายธรรมชาต แบงเปน ลายสตว ลายพช ลายเครองใช และลายอนๆ ลายสตว ไดแก ลายชาง ลาย

นาค ลายไก ลายนก และลายนกยง เปนตน ลายพช ไดแก ลายตนสน ลายดอกไม เชน ดอกแกว ดอกพกล เปนตน ลายเครองใช ไดแก ลายเชงเทยน ลายปราสาท เปนตน ลายอนๆ ไดแก ลายพระพทธรป ลายน าไหล เปนตน อทธพลของธรรมชาตททาใหเกดลวดลาย

ลายเกดจากอทธพลศาสนา เนองจากชาวไทยสวนใหญนบถอศาสนาพทธ และจากการทไดเขาวดเพอฟงธรรมและทาบญ

ของศาสนกชนนเอง ชาวบานจงไดนาสวนประกอบตางๆ ภายในวดมาประดษฐเปนลวดลาย นอกจากนความเชอเรอง “พญานาค” ซงมอทธพลอยางมากตอประเทศลมน าแมโขง ดงจะเหนไดจากความนยมในการนามาถกทอใหเกดลวดลายบนผนผา ซงลายทเกดจากอทธพลของศาสนา อาท

ลายพญานาค ชาวบานมความเชอวานาคเปนเจาแหงงทงหลายทนาความอดมสมบรณมาใหกบชาวโลก

ฉะนนถาใครสามารถทาลายเปนรปพญานาคไดคนนนจะไดรบการยกยองวาเปนตวแทนของความอดมสมบรณการทาลายพญานาคมแตคนทม อายเทานนทสามาทาไดเพราะวาคนทมอายเปนทเคารพและยาเกรงของคนทวไป

ลายพญานาค

DPU

23

ลายธรรมาสน ธรรมาสนนเปนทแสดงธรรมของพระสงฆ ถาชาวบานคนใดทามดหมดวยลายนแลวจะได

บญกศลสามญธรรมดาจะขนไปนงเลนไมไดเพราะธรรมาสนถอเปนของสงเวลาชาวบานจะ มดหมเพอถวายพระในงานบญจะตองมดหม ดวยลายธรรมาสนนหรอบางทผาซนทมดดวยลายธรรมาสนจะนงในเทศกาลทาบญพเศษเทานน

ลายธรรมาสน

ลายหอปราสาท ตามความเชอของชาวบานวา ปราสาทเปนททผมวาสนาหรอผมบญอาศยอย เชน พระเจา

แผนดนและ พระสงฆคนสามญธรรมดาจะอาศยอยไมไดฉะนนเวลาชาวบานจะทอผาไปถวายพระ หรอผมบญจะตองทอดวยลายนทงนชาวบานไดรบ สวนบญ สวนกศลไปดวยและไมนยมนามานงเพระถอวาเปนของสง

ลายหอปราสาท

ลายเกดจากอทธพลของพช พชนบเปนสงทอยคกบวถชวตคนมาตงแตสมยโบราณ ชาวบานจงเกดความคนเคยกบพชตางๆ เปน

อยางด ซงความเชอเกยวกบพชนสามารถแบงออกเปน 2 ลกษณะคอ ความเชอเกยวกบลายทนาไปสกการบชา และความเชอทวๆ ไป ซงแตละลายซงเกดจากอทธพลของพช อาท

DPU

24

ลายตนสน ใบของตนสนเปนใบทมความเปนระเบยบจงเหมาะสมทจะนามาเปนลายของผามดหมและ

ผาขดไดทงนเพราะชาวบานมความเชอวาชวตคนจะตองเปนระเบยบ มวนยเหมอนกบตนสนถาใครปฏบตไดกจะทาใหชวตสงบสข และมระเบยบในตวเอง

ลายหมาก หมากบกหรอกระบกเปนไมยนตนเปนพชทอยใกลตวของคนจงทาใหชางมดหมหรอชาง

ทอผาเกอดความคดทจะสรางสรรคลายในลกษณะนขนเพราะตนกระบกลกมากทสดถาใครสามารถนาลกกระบกมาทาเปนลายของผากจะแสดงถงความอดทนและมความอดมสมบรณตอไปในภายหนาจงทาใหเกดลายของหมากบกขนบนผามดหมและผาขด

ลายหมาก

ลายดอกผกแวน ผกแวนเปนพชทอยตามชายฝงของลานา หวย หนอง คลองบงเพราะผกแวนเกดงาย ผกแวน

นเปนพชทชาวบานไดสมผสอยทกวนจงเกดความคดทจะสรางงานทางดานลายของผาจงไดนาเอาดอกผกแวนหรอผกแวนนนมามดหมและผาขดไดทงนเพราะลกษณะของดอกผกแวนเปนดอกเลก ๆ สวยงาม เกดเปนกลมและโตเรวดงนนถาใครสามารถมดตาม ลายไดกจะ เปนคนทมความสามคคในเออเฟอมความประณตละเอยดออน

ลายดอกผกแวน

DPU

25

ลายเกดจากอทธพลของสตว จากความคนเคย ความใกลชดระหวางคนกบสตว ชาวบานจงเกดความคดทจะประดษฐลวดลาย

เกยวกบสตวขนมา แสดงถงความละเอยดออนของผสรางสรรคผลงาน ซงลายทเกดจากอทธพลของสตวมอยมากมาย อาท

ลายหงส ตามคตไทยและคตฮนด-พทธ ถอวาหงสเปนสตวทเกยวของกบตานานในศาสนา เชน เปน

พาหนะของพระพรหม เปนตน และในศลปะไทยถอวาหงสเปนของสง จงไดเชญมาเปนสญลกษณของเรอพระราชพธหรออกนยหนงคอเรอสพรรณหงสนนเอง

ลายสงโต สงโตเปนสตวทชาวบานมความเชอวาเปนเทพเจาแหงสตวปาซงแสดงความมอานาจม

วาสนาอยในตวฉะนนถาคนใดจะทอผาสาหรบคนทเรานบถอและเปน เจาใหญนายโตจะตองทอดวยลายสงโตหรอถาใครไดใสผาททอดวยลายสงโตกแสดงวาคนนนเปนคนทมวาสนา มคนนบหนาถอตาเปนอยางมาก

ลายสงโต

ลายงเหลอม งเหลอมเปนงทมขนาดใหญทสดในบรรดางทงหลายชาวบานจงมความเชอเกยวกบเรองงน

มากคอถาจะเอางมาทาเปนลายของผามดหมและผาขดแลวจะตองดกอนวาความเหมาะสมกบกจอนนนหรอไมแตสาหรบหญงทแตงงานแลวสามารถสวมใสไดโดยไมมใครวาไดเพราะหญงทแตงงานแลวพรอมทจะเผชญกบปญหาและสามารถแกปญหาไดอกอยางหนง ถอวาหญงแตงงานนน เปนคนสมบรณแลวในชวตดงนนลายงจะไมทอปนเปกนเปนอนขาด

DPU

26

ลายงเหลอม

ลวดลายเหลานมสวนสมพนธกบวถชวตของผทออยางแทจรง อกทงยงสะทอนใหเหนโลกทศนของ

กลมคน เชน ลายนกค ลายหงส ลายนาค บนผาจก สะทอนใหเหนถงความเชอในเรองความอดมสมบรณ ลวดลายบางชนดจะทอเพอใชในสวนทเกยวของกบศาสนาโดยเฉพาะ มใชลวดลายททอเพอใชในชวตประจาวน เชน ลายปราสาท ลายพระพทธรป หรอทอเปนเรองราวในชาดก

2.3 ประเภทนาไหม 2 เสนมาตเกลยวเปนเสนเดยวกน ไดแก ผาวา ผามวงหางกระรอก หรอผาหางกระรอก

ผาวา ผามวงหางกระรอก หรอผาหางกระรอก มกรรมวธในการทอ เพอใหไดผาไหมทมความแนนเรยบ หนา หนากวาง โดยการตเกลยว เสนไหมสสลบ เพอทาใหเกดการเหลอบส สวนใหญจะเปนลายตาหมากรกขนาดตางๆ กน ทอเพอทาเปนโสรงหรอโจงกระเบน หรอทอเพอเปนผากนโลงศพ เปนผาททอกนมากทอาเภอปกธงไชย จงหวดนครราชสมา หรอวฒนธรรมกลมไทยโคราช

ซนมบมาย หรอซนไหมควบ การทาซนมบมาย คอการนาไหม 2 เสน มาตเกลยวใหเปนเสนเดยวกน ภาษาอสานเรยกวา ไหมกอม

หรอไหมควบ ไหม 2 เสนนหากม 2 สตางกน เรยกวา ไหม ควบมบมาย หรอบางคนเรยกวาไหมหางกระรอก ซงเปนไหมสเหลอบ เลอมเปนมนเมอใชเปนเสนพงนาไปทอจะทาใหผาหนา หากไหม 2 เสนสเดยวกนนามาตเกลยวใหเปนเสนเดยวกน เรยกวาไหมควบ อปกรณสาหรบทอผา ประกอบดวยสวนตาง ดงน

ฟม หรอ ฟนหว มลกษณะคลายหว ยาวเทากบความกวางของหนาผาทาดวยโลหะ มลกษณะเปนซเลกๆ มกรอบทาดวยไมหรอโลหะ แตละซของฟมจะเปนชองสาหรบสอดดายยนเขาไป เปนการจดเรยงดายยนใหหางกนตามความละเอยดของเนอผา เปนสวนทใชกระทบใหเสนดายททอเรยงตดกนแนนเปนผนผา ฟมสมยโบราณทาดวยไม แกะสลกเปนรปนกหรอเปนลวดลายตางๆ สวยงามมาก

DPU

27

ฟม หรอ ฟนหว

เขาหก หรอ ตะกอ / ตระกอ คอสวนทใชสอดดายเปนดายยน และแบงดายยนออก เปนหมๆ ตาม

ตองการ เพอทจะพงกระสวยเขาหากนไดสะดวก เขาหกมอย 2 อน แตละอนเวลาสอดดายตองสอดสลบกนไปเสนหนงเวนเสนหนง ทเขาหกจะมเชอกผกแขวนไวกบดานบน โดยผกเชอก เสนเดยวสามารถจะเลอนไปมาไดสวนลางผกเชอกตดกบคานเหยยบหรอตนเหยยบไว เพอเวลา ตองการดงดายใหเปนชองกใชเทาเหยยบคานเหยยบน คานเหยยบจะเปนตวดงเขาหกใหเลอนขนลง ถาหากตองการทอเปนลายๆ กตองใชคานเหยยบหลายอน เชน ลายสองใชคานเหยยบ 4 อน เรยก ทอ 4 ตะกอ ลายสามใชคานเหยยบ 6 อน เรยก ทอ 6 ตะกอ จานวนตะกอทชางทอผาเกาะยอใช มตงแต 2-12 ตะกอ ผาผนใดททอหลายตะกอถอวามคณภาพดมลวดลายทละเอยด สวยงาม และมราคาแพง

เขาหกหรอตะกอ/ตระกอ

กระสวย คอไมทเปนรปเรยวตรงปลายทงสองขาง ตรงกลางใหญ และมรองสาหรบใสหลอดดายพง

ใชสาหรบพงสอดไปในชองดายยนระหวางการทอผา หลงจากทชางทอเหยยบคานเหยยบใหเขาหกแยกเสนดายยนแลว

กระสวย

DPU

28

ไมแกนมวนผา หรอ ไมกาพน ชาวบานเกาะยอเรยกวา “ พนรบผา ” เปนไมทใช สาหรบมวนผาททอแลว ไมแกนมวนผามขนาดความยาวเทากบกหรอเทากบความกวางของหนาผา

ไมแกนมวนผาหรอไมกาพน

คานเหยยบ หรอ ตนเหยยบ เปนไมใชสาหรบเหยยบเครองบงคบตะกอ เพอใหเชอก ทโยงตอมาจาก

เขาหกหรอตะกอดงดายยนใหแยกออกเปนหม ขณะทชางทอพงกระสวยดายพง เขาไปขดดายยนใหเกดเปนลวดลายตางๆ

คานเหยยบหรอตนเหยยบ

สายกระตก หรอ เชอกดง เวลาพงกระสวย จงเกดศพทวา “กกระตก” โดยชางทอผาจะใชมอขาง

หนงกระตกสายเชอกน กระสวยกจะแลนไปแลนมาเอง และใชมออกขางดงฟมใหกระแทก เนอผาททอแลวใหแนน

สายกระตกหรอเชอกดง

ระหดถกดาย เปนไมระหดสาหรบมวนดายยน

DPU

29

ระหดถกดาย

หลอดดายพง เปนหลอดไมไผทบรรจดายสตางๆ สอดอยในรางกระสวยเพอใชพง ไปขดดายยนในขณะทชางทอกาลงทอผาและกระตกสายกระตกไปหลอดเสนดายพงกจะพงไปขดกบ เสนดายยนเกดเปนลายผาตามตองการ

หลอดดายพง

หลอดดายยน เปนหลอดดายหลกทขงอยในกโดยสอดผานฟมเรยบรอยแลว มลกษณะอยในแนวตง

หลอดดายยน

ผง เปนไมสาหรบคาความกวางของผาใหหนาผาตงพอดกบฟม เพอวาจะไดสะดวก เวลาทอ และ

เสนดายตรงลายไมคดไปคดมา ดานหวและดานทายของผงจะผกเขมไวเพอใชสอดรมผาทงสองขาง

ผง

DPU

30

ไนปนดาย เปนอปกรณทแยกออกมาจากกทอผา ใชสาหรบปนดายเขากระสวย และปนดายยนเขาระหดถกดาย

ไนปนดาย

อปกรณหรอเครองมอสาคญในการทอกคอเครองทอ ซงคนไทยพนบานในภาคกลาง ภาคเหนอและภาคอสาน เรยกกนวา ก หรอ หก ภาคใตเรยกวา เก กหรอหกพฒนาขนมาจากหลกการเบองตนทตองการใหมการขดลายกนระหวางดายเสนยนกบดายเสนพง เปนจานวนมากเพยงพอทจะใหเกดเปนผนผาขน

อปกรณททาใหเกดลวดลาย 1. อปกรณสาหรบผาจก ประกอบดวย ขนเมน ไมหลาบสาหรบเกบลวดลายและจดแยกเสนดายยน

ขณะทอ 2. อปกรณสาหรบผาขตไมหลาบ ใชจดแยกดายยนขณะทอ ไมสอด ใชเกบลาย 3. อปกรณสาหรบผามดหมโฮงมดหม ใชเตรยมดายพงเพอมดและแกะเชอกมด

กรรมวธการทอผา การทอเนอผาหรอผาพน มขนตอนดงน 1. สบตะกอหรอเขา โดยใชสนเทาเหยยบคาน อนท 1 เพอรงตะกอขดท 1 ลง ซงจะดงไหมยนกลมท

1 ตามลงมาดวย สวนตะกอขดท 2 กจะยกเสนไหมยนกลมท 2 ขน เกดเปนชองวางระหวางเสนไหมกลมท 1 และกลมท 2

2. พงกระสวยไหมพงหรอไหมพน เขาไปในชองไหมยนจากดานขวาไปทางดานซายใชมอซายระกระสวยทาใหเสนไหมพงหรอไหมพนสอดเขาไปสานขดกนกบไหมยน

3. กระทบฟมหรอฟนหวเพออดเสนไหมพงใหขดกนเปนเสนตรง โดยใชฟนกระแทกเสนไหม 1-2 ครง การสบตะกอ ใชปลายเทาเหยยบคานอนท 2 ตะกอขดท 2 จะรงเสนไหมยนกลมท 2 ลงและตะกอ

ขดท 1 จะดงเสนไหมยนกลมท 1 ขน เปดเปนชองระหวางเสนไหมทง 2 กลมอกครง แตตาแหนงของเสนไหมยนกลมท 2 ซงเดมอยขางบนจะเปลยนลงลางจะเปลยนสลบกลบขนบน

5. พงกระสวย การพงกระสวยจะยอนกลบเขาไปในชองไหมยนจากดานซายกลบมาดานขวา แลวใชมอขวารบกระสวยเสนไหมพงหรอไหมพนกจะสอดเขาไปสานขดกบเสนไหมยน

DPU

31

6. กระทบฟนหรอฟนหว อดไหมพงใหชดกนแนนเปนเสนตรงอกครง การสลบตะกอและพงกระสวยกลบไปกลบมาและกระทบฟมหรอฟนหวหลายๆ ครง จะปรากฏเปนผนผาขนสวนสสนของเนอผาขนอยกบสของไหมยนและไหมพง ถาใชสตางกนกจะเกดเปนสเหลอบกนอยางสวยงาม

สวนการทอผาไหมมดหมเหมอนกบทอเนอผาพน แตเพมความละเอยดลออและพถพถนในการวางลายมดหมใหตรงกนและผทอจะตองมฝมอในการทอผาไหมมดหมนมาก

การทอลายขดมขนตอนในการทอ ดงน 1. ยกไมลกเขาดงตะกอลายท 1 ซกบนขนใชเทาเกยวไมลกเขารงตะกอลายท 1 ซกลางลงทาใหไหม

ยนทเปนเสนยกและเสนขม ซงรอยดายหวงของตะกอลายท 1 แยกเปดเปนชอง 2. สอดไมดาบเขาไปในระหวางชองไหมยนนนปลอยมอและเทาทยกและเกยวตะกอลายท 1 แลว

เอาไมดาบตงขน ทาใหเสนไหมยนทงดานบนและลางเปดชองวางระหวางไหมยนทเปนเสนลวดลาย 3. พงกระสวย เสนไหมลายทจะใหเปนลวดลายเขาไปในระหวางชองไหมยนทเปนเสนยกและเสน

ขม ทาใหไหมลายเขาไปสานขดกบไหมยนแลวลมไมดาบลง 4. เมอทาลายแลว จะทาลายขดผนผา 1 เสน โดยเหยยบเพอสบตะกอขดสาหรบเนอผา เสนไหมยน

จะเปดเปนชอง แลวพงกระสวยไหมพงหรอไหมพนจากดานขวาไปทางดานซาย แลวกระทบฟน 1-2 ครง ทาใหไหมสหรอไหมพนไปอดรวมกนเปนเสนตรง

5. สอดไมดาบของลายตอไปโดยดงไหมยนทเปนเสนยกกมเดมขน ทาใหเกดชองวางระหวางไหมยนอกครง แลวพงกระสวยไหมสหรอไหมพนกลบจากดานซายมาทางดานขวา แลวลมไหมดาบ

6. เมอทาลายไหมเสนท 2 แลว จะคนดวยเสนไหมพนหรอไหมส 1 เสน โดยเหยยบเพอสบตะกอ ทาใหไหมยนเปดเปนชอง แลวพงกระสวยไหมพนกลบจากดนซายมาทางดานขวาแลกระทบฟม 1-2 ครง เพออดไหมพนและไหมพงใหรวมกนเปนเสนตรงอกครง

การทใชเสนไหมพงหรอไหมพนคนหรอทอสลบกบลวดลายขด เพอใหลายชดเจนและสวยงามขน การทอลวดลายขดจะตองดาเนนการทอดงกลาวขางตน การทอลวดลายตางๆ ขอลายขดกมขนตอนในการทอเหมอนกนทกลาย ขนตอนการทอผาจก

1. การเตรยมเสนใยกอนจก

1.1 การเกบปยฝาย เมอดอกฝายแกแตกเปนปย ชาวบาน

จะเกบรวบรวมไว

DPU

32

1.2 นาปยฝายมาแยกเมด ออกจากปยดวยการอด

1.3 นาปยฝายมาแยกเมด ออกแลวมายงดวยกง เพอทาใหปย

ฝายฟ

1.4 นาปยฝายทฟกระจายมวน เปนแทงกลมยาวมาปนเปนเสน ดวยเครองมอทเรยกวา เผยน (ไน, หลา )

1.5 นาเสนดาย (ไหม , ฝาย) ยอมสตางๆ ตามทตองการ

DPU

33

2. ขนเตรยมการทอ

2.1 คานวณเสนดายยนใหไดจานวนตามทตองการแลวนามาเรยงเสนดวย

หลกเดนดาย

2.2 นาเสนดายยนทเรยงเสนไวแลว ในขางตน ขนหกสบตอจากเสนยน ในตะกอ ในกรณทขนหกเกบตะกอ

เปนครงแรกจะสอดเสนยน ใสในชองฟนหว

2.3 ในกรณทอผนทสอง (ตดผนแรกออกจากเครอแลว)

จะนาเสนยน ซงเตรยมไวมาสบเขากบปลายเสนยนทยงตดอยกบตะกอ

เสนตอเสน

2.4 เมอสอดเสนยนแลวจงเกบตะกอ ( ชนดลายขด )

สาหรบทอ เนอผาลายขด

DPU

34

2.5 เมอเกบตะกอ เตรยมเสนดายพง เสนดายเสรมสาหรบจกแลว กลงมอทอจกตามแบบทไดรบ การถายทอดจากบรรพชน

2.6 ผาจกททอเสรจแลว

ชางทอผาไดเลาถงกรรมวธการทอผาและวถชวตกบผาทอ ไวดงน นางเขม ฉลาดแหลม ชางทอผาไหมมดหม อาเภอนาโพธ จงหวดบรรมย ไดกลาวถงกรรมวธการทอ

ผามดหมและวถชวตของชาวบานนาโพธกบการทอผา ไวดงน

…กรรมวธการทอเรมจากการเตรยมเสนดายยน การเตรยมเสนดายพง ขนตอนการทาลวดลายเปนขนทสาคญมากคอการนาเสนไหมหรอฝายไปคนลาไหมใหไดตามจานวนทเหมาะสมกบลวดลายแลวจงนาไปขงเขากบ “โฮงหม” โดยจะใชเชอกมดสวนทไมตองการใหตดส เรยกวาการ “โอบ” ในอดตใชเชอกกลวย ในปจจบนใชเชอกฟางพลาสตก การมด จะตองมดใหแนนตามลวดลายทกาหนดไวแลวนาไปยอมสจากนนตากใหแหง เมอนามาแกเชอกออกจะเหนสวนทมดไวไมตดสทยอม หากตองการใหลวดลายมหลายส จะตองมดโอบอกหลายครงตามความตองการ ชางทมดและยอมตองมความชานาญอยามาก…

และ ...ทอาเภอนาโพธนผหญงสวนใหญจะทอผาเปนกนทกคน ไดเรยนรจากยายและแม

สบตอกนมา ทอผาไหมใสกนเอง เวลามงานบญทกคนนงผาไหมทตวเองทอใสกนทกบานเหมอนมการประกวดกนเลย แตไมไดประกวดหรอก ตอมาสมเดจพระราชนไดตงใหนาโพธเปนกลมศลปาชพ ชาวบานรวมกลมกนทอผา...

DPU

35

นางสมย กดด ไดกลาวถงการทอผาของชาวบานเขวา จงหวดชยภม

...การทอผาของชาวบานเขวาไดรบการถายทอดมานานกวา 200 ป นบตงแตมการกอตงชมชนบานเขวามานานเกอบ 200 ป ทอผาใชในครวเรอนตอมาในงานประเพณตางๆ ไดแก งานแตงงาน งานบวช งานบญ...

ชาวบานอาเภอชนบท จงหวดขอนแกน ไดกลาวถงการทอผาของชาวบานชนบทวา

...การทอผาไหมของชาวบานอาเภอชนบท จงหวดขอนแกน ถอเปนหนาทสาคญของผหญงอสาน ตองหดทอผาตงแตยงเปนเดกๆ ดงคาผญาทสอนสตรชาวอสานวา “ทอหกบเปนแจ ทอแพรบเปนฝาตอน เลยงมอนบฮโตลกโตนอน อยาฟาววอนเอาผว” เอกลกษณการทอผาของชาวบานชนบทคอผาปมหรอผาหนานางมลกษณะแบบโจงกระเบนประกอบดวย ลายมดหมบรเวณทองผา ลายมดหมหนานาง และลายมดหมทรมชายผาสองดาน ลวดลายดงเดม ไดแก ลายกง ลายโคม ลายหมากจบ ลายปลาซว ลายดอกแกว... นางคาภา หนตลา ชางทอผาขดอาเภอกดจบ จงหวดอดรธาน กลาวถงการทอผาขดวา

...ชาวบานเรยกการทอผาขดวา “การทอผาเกบขด” วธการเกบขดเพอใหเกดลวดลายตองมไมคาอนหนงกวางประมาณ 4 นว ยาวขนาด 2 ศอก เปนไมบางๆ และมไมขนาดเลกๆ เปนไมสอบใชสาหรบเกบขดใหเปนลายตางๆ ในบางครงกอาจใชไมเกบขดน 30-40 อนกม แลวแตความยากงาของลายถาหากวาใชไมเกบขดจานวนมากจะทาใหทอไดชามาก เพราะตองเกบดอกทละเสนๆ จนหมดตามลวดลาย ขดม 3 ประเภท 1.ผาไหมลายขดพนสเดยว ในผาผนเดยวกนนนจะมเพยงลายเดยว และสเดยวตลอดทงผน 2. ผาไหมลายขดมเชง คอ ทอแบบท 1 แลวมาเพมเชงผาในผนเดยวกนดวยการทอลวดลายอนเขาไป สวนมากจะเปนสเดยวกน 3. ผาไหมขด-หม การทอผาไหมลายขด ผสม กบผาไหมมดหมทอสลบกนเปนชวงๆ ในผาผนเดยวกนนน สของผามกจะเปนสเดยวกน แตเลนระดบของ สเขม-ออน สลบกนไปเปนชวงๆ บางทมสอนๆ สลบลงไปดวย แตมกอยในกลมสทใกลเคยงกน...

นางนภา ศรจนทรเฟอ ชางทอผาจากบานคบว อาเภอเมอง จงหวดราชบร ไดใหสมภาษณเกยวกบ

ขนตอนในการเตรยมฝายซงเปนวตถดบในการทอผาจกไวดงน

DPU

36

...การทอผาจกตองใชความอดทนมากตงแตการเตรยมฝายมาเปนวตถดบในการทอคอตองนาปยฝายมาแยกเมดออกจากปยดวยการอด นาปยฝายทแยกเมดออกแลวมายงดวยกงเพอทาใหปยฝายฟ นาปยฝายทฟกระจายมวนเปนแทงกลมยาวมาปนเปนเสนดาย เครองมอทเรยกวาเผยน (ไน, หลา) เมอไดเสนดายแลว ทาเสนดายมายอมสตางๆ ตามทตองการ...กรรมวธการทอผาจกเปนกรรมวธการทอทละเอยดออน คอ ตองคานวณเสนดายยนใหไดจานวนตามทตองการ แลวนามาเรยงกบเสนดายหกเดนดาย นาเสนดายยนทเรยงเสนไวแลวมาขนหกสบตอจากเสนดายยนในตะกอ ในกรณทขนหกเกบตะกอเปนครงแรกจะสอดเสนดายยนใสในชองฟนหวและทอผนทสอง จะนาเสนดายยนซงเตรยมไวมาสบเขากบปลายเสนดายยนทยงตดอยกบตะกอเสนตอเสน เมอสอดเสนดายยนแลวจงเกบตะกอสาหรบการทอเนอผาละเอยด เมอเกบตะกอและเตรยมเสนดายพง-เสนดายเสรมสาหรบจกแลว กลงมอทอจกตามแบบทปยาตายายสอนมา... นางประคอง จนทะมาตย กลมสตรทอผาไหมแพรวาบานโพน อาเภอคามวง จงหวดกาฬสนธ ได

กลาวเกยวกบการทอผาแพรวาวา

...ผาแพรวาเปนผาทอมอของชาวภไทในจงหวดกาฬสนธ นครพนม มกดาหาร สกลนคร แตทมชอเสยงคอผาแพรวาของหม บานเราทบานโพน อาเภอคามวง จงหวดกาฬสนธ ในสมยโบราณพวกเราจะทอผาเปนผาเบยง คนภาคกลางเรยกวาสไบเฉยง กรรมวธการทอผาจกของเรามการทอทเรยกวา จก คอ ยกเสนดายยน แลวสอดเสนไหมสซงเปนเสนพ งพเศษเขาไปในผนผา ทาใหเกดลวดลายผาทตองการ การทอแพรวาของภไทจะไมใชอปกรณอนชวยไมวาจะเปน เขม ไม หรอ ขนเมน แตจะใชนวกอยจกเกาะเกยวและสอดเสนไหมสซงเปนเสนพงพเศษและผกเกบปมเสนดายดานบนเพอใหเกดลวดลาย โดยใชการเกาะลายดวยนวกอยตลอดจากรมผาขางหนงไปยงอกขางหนงตลอดทงแถว เขาไมหนงจะเกาะสองครงเพอใหลวดลายมความสวยงาม โดยลวดลายจะอยดานลางของผนผา... นางดวงกว สวรรณทต ชางทอผาเกาะยอ อาเภอเมอง จงหวดสงขลา ไดเลาถงขนตอนการทอผาเกาะ

ยอไวดงน

...ขนท 1 มการเตรยมเสนดายยนดวยการนาดายรวเปนใจ นาไปกรอเขาหลอดเพอสาหรบงานโดยเฉพาะเมอสอดดายเขาพมพเสรจแลวกนาไปขงบนกสาหรบเกบตะกอหรอรอยตะกอตอไป ขนตอนท 2 การเตรยมเสนพง เรมจากการทชางทอกรอดายทจะใชเปนดายพงเขากระสวยแลวนากระสวยแตละสไปใสในรางกระสวย ขนตอนท 3 ลาดบขนการทอในกกระตก

DPU

37

สบตะกอใหดายยนแยกออกจากกนโดยมทเหยบอยขางลาง (ใชเทาเหยยบ) เปนการเปดชอวางสาหรบดายพงผานเขาไปได ใชมอพงกระสวยดายใหสอดไปตามระหวางดาย โดยมชองสอดกระสวยซงทาดวยไม ปลอยเทาทเหยยบเครองบงคบตะกอ เพอใหดายพงรวมเปนหม เดยวกนตามเดม กระทบฟนหวโดยแรง ฟนหวจะพาดายพงใหเขามาชดกนเปนเสนตรง เหยยบทบงคบตะกออกครงหนง การทอผาของชาวเกาะยอในระยะเรมแรกจะทอดวย “กมอ” ทโครงสรางเปนไมไผ และใช “ตรน” แทนลกกระสวย ผาททอในระยะเรมตนนนจะเปนแบบเรยบๆ ไมมลวดลาย ระยะหลงไดมการปลกฝายเพอนามาทอผาและยอมดวยสธรรมชาต มการทอเปนลวดลายดอก เชน “ลายคอนกเขา” ตอมาเรยก “ลายกานแยง” เปนลายทสวยทสด... สยอมธรรมชาต (สสมนไพร) สยอมธรรมชาตสวนใหญไดจากพช เปลอกไม ใบไม ลกไม และรากไม มขนตอน เพอทจะทาให

เกดเปนสตางๆไดสวยงาม แปลกตา ซงตางจากสวทยาศาสตร

มน าเงน ไดจาก

ตนคราม

สฟา ไดจาก

ใบคราม

DPU

38

สเหลองแกนขนน ไดจาก

แกนขนน

สเหลองไพร ไดจาก

ใบมะพด

สดาไดจาก

ลกมะเกลอ

สกากแกมเขยวไดจาก

เปลอกเพกากบแกนขนน

DPU

39

สเทาออน-แก ไดจาก โคลน

สเขยวออน ไดจาก

เปลอกมะพราออน ใบมะมวง ใบยคา

สเขยว ไดจาก

ใบหกวาง เปลอกสมอ ใบบวบ

ในปจจบนการยอมสธรรมชาตคอยๆ เลอนหายไป เพราะจะหาพชทจะนามายอมสตามตองการได

ยาก จงหนมาใชสวทยาศาสตรแทนท แตอยางไรกตามการใชสวทยาศาสตรนนจะตองเลอกใชชนดของสใหเหมาะสมกบวสด เชน สทนยมใชสาหรบไหมสวนมากคอ สประเภททมความเปนกรด ซงเรยกวาสแอสด (Acid dye) เพราะจะทาใหผาไหมมความวาวมน สสดใส และคงทน

ความสาคญของผาทอ ผาทอมความสาคญดงนคอ 1. เพอสนองตอความจาเปนขนพนฐานของการดารงชวต เพราะผาเปนหนงในปจจย 4 ทถอวาเปน

ของจาเปนทตองมและตองใชชวตประจาวนของมนษยไวสาหรบ นง หม และใชในพธกรรมตางๆ 2. เปนเครองแสดงถงฐานะ กลาวคอการแตงกายเปนสงทแสดงใหเหนอยางเดนชดถงฐานะของ

ผคนในสงคม โดยทวไปชาวบานจะใชผาฝายเพราะมขนตอน และกรรมวธในการผลตตงแตการปลกฝาย

DPU

40

จนกระทงทอเปนผนไมสลบซบซอน อกทงการดแลรกษาผากไมพถพถนเทากบผาไหม สวนผทใชผาไหม จะเปนเจานายและชนชนสงการทอทมลวดลายสวยงามสสรรทสดกจะแสดงถงฐานะ การทจะทอใหมลวดลายสวยงามวจตรนน ผทอจะตองมเวลาในการทอ เชน ถาคนใดใสผาตนจกทงผน จะแสดงวามฐานะเพราะมเวลาพอ การทอผาตนจกตองใชเวลาในการทอนาน และตองใชฝมอในการทออยางยง

3. เพอแสดงถงการแบงหนาทระหวางหญงและชาย ชาวชนบทโดยสวนใหญมอาชพในการทานาทาไรมาตงแตโบราณ ในยามวางผหญงกจะทอผา ผชายกจะจดหาและเตรยมเครองมอเครองใชในครวเรอนเครองใชในการทานาและทอผา ดงคากลาวทวา “เมอเสรจหนานาผหญงทอผา ผชายตเหลก” การทอผาแสดงใหเหนถงความเปนหญงอยางชดเจนเพราะการทอผาตองใชความขยน ความอดทน ความพยายาม ความประณต ความละเอยดออน เรมตงแตการปลกหมอนเลยงไหมการสาวไหม แลวผานกระบวนการตางๆ จนกระทงไดเสนไหม เปนวตถดบสาหรบการทอผาแบบตางๆ สวนฝายกเชนเดยวกน ฝายจะปลกในระหวางเดอนพฤษภาคม – สงหาคม พอเดอนพฤศจกายน-ธนวาคม ฝกฝายจะแกจดสามารถเกบได เวลาเกบ ปยฝายทมเมลดตดมา นาฝายทเกบมานนนาออกผงแดดสหาวน แลวจงเอาปยฝายนนมาอง จากนนกเอาปยฝายทไมมเมลดแลวมาตใหฟ เพอนามามวนเปนแทง เมอมวนปยฝายใหเปนแทงเรยบรอยแลว กนาเอามาปน เรยกวาปนฝายใหเปนเสนดาย เมอไดเสนดายแลวกนามาเปยแลวจงเอาฝายไปยอม เมอยอมเสรจแลวกเอาเขากงเพอกวก เมอกวกเสรจแลวกเอาไปตมแลวจงนาไปทอเปนผนผาตอไป

ประโยชนของผา ผามประโยชนสาหรบนง สาหรบหม และใชในพธกรรม - ผาสาหรบนง ไดแก ผานง ผาพน ผาโจงกระเบน ผาโสรง ผาขาวมา เปนตน - ผาสาหรบหม ไดแก ผาสไบ ผาแพรเปยง ผาคลมไหล ผาพาดเฉยง ผารดอก ผาฉอคอ (ผาคลองคอ)

เปนตน - ผาทใชในพธกรรม ไดแก ผาขาว ผาดบ ผาสบง ผาจวร ผาหอคมภร ธงหรอตง ผาวา เปนตน จะเหนไดวากรรมวธการทอผาแสดงใหเหนถงความอดทน ความพยายาม การใชภมปญญาของ

ชาวบานในการทอผาเพอนามาใชในชวต จะเหนไดวากรรมวธการทอผานนเปนกรรมวธทมความซบซอนตองใชภมปญญาในการคดคน

โดยเฉพาะลวดลาย ชางทอไดทออยางประณต ลวดลายทกลายเปนลายโบราณซงสามารถนามาพฒนาเปนเครองแตงกายและเครองประดบในปจจบนได

DPU

บทท 3 ผาทอกบชวตคนไทย

การทอผาเปนสวนสาคญอยางหนงของชวตชาวไทย โดยเฉพาะอยางยงกบผหญง เพราะทกชวงอาย

ในแตละวย การดาเนนชวตในแตละวน การประกอบพธกรรมตงแตเกดจนกระทงตาย จะมความเกยวพนกบเรองผาทออยางหลกเลยงไมได ชวตทเกยวของกบผาทอจงมปรากฏใหเหนทงจากวรรณกรรมสภาษต คาพงเพย คาบอกเลาขอผเฒาผแกวา การทอผาเปนงานของผหญง ทแสดงความเปนหญงอยางแทจรง เปนหนาททผหญงจะมครอบครวตองทาหนาทนไดสมบรณ โดยดจากความสามารถในการทอผา ไดแก วรรณคดอสานเรองทาวคาฟอง ตอนนางแสนส มารดาของนางบวทองราไห คดถงลกสาวทตายไป เพราะยงเหนอปกรณทอผาของลกสาว เนองจากผหญงสมยนนตองมอปกรณสาหรบทอผาเปนของสวนตวคกบตวเอง นางแสนสคราครวญ ดงน

“แมกหวหอดไหทกคาวนคน กบทาบทวงทกขอยออนหลายมอ อนวาหลาเขนฝายสายใยลกแม กยงนา ฝงหมชางหลอกเจายงพรอมชวนแมนา”

หรอ คากลาวของคนอสานทวา “แมหญงตองตาหก” หรอ “ตาหกกบเปนแจ ตาแพรกบเปนกระดาดตอน เลยงหมอนกบฮโตลกโตนอน แลวกอยากมผว”

มความหมายถงหนาทของผหญงคอ การทอผา และเปนเครองแสดงความพรอมวาพรอมทจะมครอบครวไดแลวหรอยง โดยดจากความสามารถในการทอผาผหญงอสานจะแตงงานไดนนตองทอผาใหเปนอยางนอย 3 อยาง คอ “เสอดา ตาแพร ซนไหม”

การแตงกายของสตรไท-ลาว ในอดต

เสอดา หมายถง เสอทตดจากผาฝายททอเองแลวยอมครามเพอใสในชวตประจาวนและใสไปทางาน

ในไรนา ตาแพร หมายถงผาขาวมาทใชสารพดประโยชน สวนซนไหม หมายถงซนสาหรบทผหญงสามารถทอ

DPU

42

ไวใชนงเองหรอทอใหผอนได นอกจากนแลวทศนะของคนอสานทใหความสาคญกบผาในสวนทเปนหนงในปจจยทสาคญตอการดารงชวต ซงปรากฏในผญาโบราณบทหนงวา

“ทกขบมเสอผา ฝาเฮอนเพราะพอลอย ทกขบมขาวอยทอง นอนลอยบเยน”

การแตงกายของคนอสานในสมยโบราณ

สาหรบภาคเหนอ กมสภาษตทเปนคตเตอนใจผคนทเกยวของกบผา ดงเชน “ตมผาลายหมาเหา คน

คาเกาชางผดกน” หมายความวา หมผาลายหมาเหาพดเรองเกาๆ ทผานมามกจะทาใหทะเลาะกน จงไมควรทา หรอ “ยามนองเปนด มเกาปาสบปา เสอปดหลงขาดหนา มปาคนหนง กหาบม “มความหมายวา ยามมงมศรสขมญาตพนองมากมายแตพอยากจนญาตพนองกพากนตจากไปหมด เสอปด หมายถงเสอขาด “ตาหกกะบเปนแจ ตาแพกะบเปนตาตอน เลยงมอมกะบรจกตวลกนอน แลวกะอยากมผว” หมายความวา ทอผาไมเปนลายเหลยม ไมเหมาะทจะใหใครเปนของขวญ ปลกมอนเลยงไหมยงไมเปน ยงอยากจะมครอบครว สวนคาพงเพย กไดแก การกลาวเพอแสดงใหเหนวาผหญงสมยกอน ใชเวลาวางยามคาคนนงทอผาใตถนเรอน ซงกเปนเวลาทชายหนมจะมาเทยวคยกบหญงสาว สวนหญงทเปนหมายเพราะสามสนชวต กตองลาบากในการหาเลยงบตร เชน

“เฮาสเปนหมาย ผวตายหนจาก เจาจะพรากลกเปนกาพรา ไผสเลยงซอยดแมจะลงเขนฝาย เดอนหงายเวาผบาว แมสหาพอนา มาเลยงใหสงใหญ”

หรอคาพงเพยทเปรยบความรกของหญงสาวทมชายหนมมาชอบพอ ซงเกรงวาความรกจะไมมนคง เหมอนดงฝายทมกจะขาดงาย

“แมวลลาผสมฝาย ดงหลายยานมนกว ยายเอย อยผสมดอกฝาย สายถงมาเหมอนสายฝาย สายถงไปเหมอนสายปาน คอยปานแตสายฝายบแนนนอ”

DPU

43

คาอวยพรของผเฒาผแกเพอใหครอบครวอยดเปนสข คอ “แมบญคาบญชวาไดผวผอ ไดชผด ดกนมอรอยเทอ” นอกจากนนยงม ซอปนดายซงเปนการซอ (การซอ หมายถงการขบทานองเสนาะเพอใหเนอเรอง

สนกสนานไพเราะ เปนการดงดดความสนใจของผฟง) ทอธบายวธการทาอตสาหกรรมในครวเรอนของชาวเหนอ นนคอ การทาผาพนเมองขนใชเองโดยการซอ คาซอเรมบรรยายตงแตการเรมทาไรจนกระทงถงการทานา การทอผาจนสาเรจเปนผน ตวอยางเชน

“กอแรกตนยงเมอหนด อนปอบาสไดเมยสาวใหม...ไดกนมาหลายว หลายวน บมลกตวยกนปอเปนสาวแถว ...บอไดไปแอวละเลนตไหน มาเปนตกใจจาวนาจาวไร...จางเอาใจใสมาแตโบราณ เยยะไฮเยยะนาแบบมาแตกอน...กไดจจอนตวนอยผายคา เลยงลกบตรหลานมานานเสยงอยาง...วนนวนคาจะจวนเอาเมย บอลาบอเหลอฟน ไฮเหยกอน...”

จตรกรรมฝาผนง วดภมนทร จงหวดนาน

สวนภาคกลางนน ชวตของคนเกยวของกบผาทงชวตประจาวน และการประกอบพธกรรม เพราะ

ผคนจะใหความสาคญกบการแตงกายโดยเฉพาะเมอมพธกรรมในเทศกาลสาคญๆ เชน วนสงกรานต วนทาบญทางศาสนา ฯลฯ โดยเฉพาะอยางยงหนมสาวจะมโอกาสไดพบกน จงเนนในเรองการแตงกาย หญงสาวจะทอผาใหมเพอเตรยมไวสวมใสในเทศกาลเหลานน ดงคาเปรยบเปรยทวา “สวยพอไปวดไปวาได” สาหรบผใหญกจะเตรยมเครองแตงกายใหเหมาะสมดภมฐานตามฐานะของตน ซงมกปรากฏใหเหนในวรรณคด และวรรณกรรมทสาคญๆ เชน ขนชางขนแผน

“ครนรงแจงแสงทองสองฟา ตางตกแตงกายาขมขมน หนมสาวเฒาแกมาแจจน พรอมกนทวดปาเลไลย...”

DPU

44

สวนภาคใตนนชาวบานจะพถพถนในการเลอกเสอผา โดยเฉพาะเมอมงานสาคญ เชน เพอแตงทาบญทาทานทวด หญงสาวจาเปนตองแตงเนอแตงตวใหสวยงาม เพอประกวดประชนกน เชนในงานลากพระในวนออกพรรษา ในอดตการใชเสอผาเครองนงหมนนควรคานงถงเพศและวยของผสวมใสดวย เชน หญงสาวทมอาย 13-20 ป จะนงหมผาถงโดยใชผาซก ซงเปนผาแถบ “ฉอคอ” (คลองคอ) ชายผาทงสองขางจะพาดไวปดถนทหนาอก อยางหมตะเบงมาน เงอนคอชายผาซกทง 2 ขางผกไวทตนคอ ถาไปทาบญทวดกจะใชเขมกลดเยบใหตดกนไมหลด ถาเปนหญงทมอายเลย 20 ป หรอแตงงานแลว กจะใช “ผารดอก” ซงเปนผาแพรสตางๆ ยาวประมาณ 3 ศอก กวางประมาณ 4 นว พนรอบอกปดถนท ง 2 ขาง ทอาเภอปากพนง จงหวดนครศรธรรมราช มเพลงโนราพรรณาถงเรอลากพระตอนหนง ซงกลาวถงการแตงตวของหญงสาวฝพายไววา “...นงผารายชาย หอยคอแพรดอง หยบจกเขามาตง เพอนเหอ เขานวหวรอ หมผาแพรพลอ (แพรเพลาะ) หมชอพาดเฉยง...” (อางถงใน วรรณา วฒฑะกล และ ยรารตน พนธยรา, 2536: 28)

การแตงกายของคนภาคใต

การกระทาพธกรรมใดๆ กตาม ชาวไทยสมยกอนหรอแมกระทงปจจบนกจะตองมผาเขามา

เกยวของ ผาเปนทงเครองนงหมเปนทงเครองสกการบชา การใชผาเพอทประกอบพธกรรมนนใชตงแตเกดไปจนกระทงตาย ผานนเปนสวนหนงของชวตชาวไทย

พธเกด พธเกด เปนพธสาคญซงไดยดถอปฏบตกนมานานแลวพธเกดมผาเขามาเกยวของมาราดาตองเตรยม

ทอผาไวสาหรบเปน ผาออม ผาหม เสอผา ผาหมฟก หมทนอน สาหรบเดก เมอเดกคลอดออกมาผทาคลอดจะทาความสะอาดเดกเมอทาความสะอาดเดกเรยบรอยแลวกจะเอาผานมๆ และสะอาดมาหอตวเดก ในภาคเหนอเมอมารดาคลอดเสรจแลวจะตองอยไฟ (อยเดอน) ถาเดกทเกดมาเปนผหญงมารดาจะตองอยไฟ 30 วน เรยกวา “เผอก เผอฝาย” เนองจากลกผหญงจะตองเรยนการปนดาย ทอผาภาคอสานจะตองมการเตรยมผาไวใหเปนของกานลแกผททาคลอด เพอเปนการแสดงความขอบคณ และสานกในบญคณ หลงจากคลอดกจะเอาเดกมาใสกระดงโดยปเบาะและผาขาวรอง ซงผาขาวเปรยบเสมอนชวตของเดกทขาวบรสทธไมมอะไรมาเปรอะเปอน ผาทเอามารองนนจะทอดวยฝายหรอไหมกได ถาครอบครวทมฐานะกจะเอาผาไหมพนสขาวมาปรอง สวนครอบครวทยากจนกจะเอาผาฝายหรอผาขาวมาของบดาหรอผาซนของมารดามาป แตจะตอง

DPU

45

เปนผาไหม และถาเปนลกผหญงกจะใสดายเขมไวในกระดงทเดกนอน เพราะลกผหญงจะตองเรยนรเรองการเยบปกถกรอย การทอผาเนองจากเมอโตขนจะตองเปนแมศรเรอน ตอจากนนเอาผามาเยบเปนกระโจม (ชฏาหรอหมวกผา) ครอบกระดงตางมงเพอกนลมเขาไปมาก

พธกรรมเกยวกบการเกด

พธบวช สงคมไทยเปนสงคมพทธ คนไทยถอวาการบวชไดบญกศลมาก ผบวชไดสรางกศลใหแกบดามารดา

เปนผทรจกตอบแทนพระคณบดามารดาซงมความเชอกนวา ลกชายทบวชเรยนสามารถชวยใหบดามารดาไดเกาะชายผาเหลองขนสวรรค ผาไดมสวนเกยวของกบพธนตงแตแรกนบตงแตผาทแตงตวนาค เสอชนใน เสอครย ผาสาหรบนง นอกจากนกตองเตรยมมงนอน และทนอนซงไมใสนน ใชผาซอนๆ กนใหหนาแลวหมดวยผาสเหลอง ผาทใชในพธ ผาสบง ผาองสะ และผาจวร ในภาคใต ผทขอบวชจะนาดอกไมธปเทยนไปกราบขออโหสกรรมตอผใหญกอนจะทาพธ “ปลงผม” หรอหลงปลงผมแลว จะแตงกายดวยผาไหมหรอผาทอฝายทมสออนนวลนงจบแลวใชเขมขดคาดทบ หมผาเฉยงบา ภาคเหนอผทจะบวชจะตองแตงกายใหสวยงามดวยผาใหมแลวแหไปรอหมบาน ในภาคกลางเสอผาทนาคสวมใสกตองเปนผาใหมสขาว ในบางทองถนจะมผาคลม ศรษะนาค เชน ทจงหวดราชบร จะมการทอผาจกคลมศรษะนาค ภาคอสานจะเปนผานงหรอผาโสรงกได และในบางทองถนจะมผาเบยง 4 ผนมาหม ถาเปนสไบเฉยงซาย และขวา ขางละ 1 ผน โพกหว 1 ผน มดเอว 1 ผน ผาทสวมใสกตองเปนผาใหมทยงไมไดใชจะมตาหนไมได ถามรอยตาหนจะทา

DPU

46

ใหผบวชและบดามารดาของผบวช เกดความไมสบายใจวตกกงวลวา พธบวชของลกจะไมราบรนหรอมมลทน โดยสวนมากแลวมารดาของผบวชมกจะเปนผทอผาใหแกลกชาย เพราะถอวาไดบญมาก

ผาทใชในพธบวชจะเปนผาไหมหรอผาฝายกได ไมไดบงบอกลงไปวาจะเปนผาชนดใด ทงนตามแตฐานะของผทบวช

พธกรรมเกยวกบการบวช

พธแตงงาน เมอบวชเรยบรอยแลวกถอวาไดผานการฝกอบรมบมนสยทดงาม ไดขดเกลาอารมณ และความคด

ใหสขมรอบคอบ เปนแนวทางในการครองตน และเปนผนาของครอบครว และทสาคญคอไดทดแทนพระคณของบดามารดาแลว ชวงนชวตไดกาวขนเปนผใหญเปนวยทเตรยมพรอมทจะมครอบครว กอนทจะเขาสพธแตงงาน ชายหนมไดมโอกาสเลอกหญงสาวทตนจะนามาเปนคครอง โดยภาคเหนอจะมประเพณอสาว กลาวคอ เมอสาวๆ ชาวบานเสรจจากการทาไรทานาประจาวนแลวพอจวนตะวนพลบกจะรบแตงตวแลวมานงใตถนบาน แลวทางานเลกๆ นอยๆ โดยการปนฝาย ทอผาสาหรบใชในครอบครว พอกลางคนกจะมชายหนมซงจะพากนมาเปนกลมๆ มาพดคยตามบานสาว ภาคอสานมประเพณลงขวง คอ สาวๆ ในหมบานจะเลอกลานกวางๆ ในคนเดอนเพญหลงฤดเกบเกยวขาวเสรจเรยบรอย เพอมารวมกนเขนฝาย ทอผา เมอชายหนมในหมบาน หรอละแวกใกลเคยงรกจะมาเทยว แลวมาพดเกยวพาราณส สาวๆ ทตนสนใจหรอหมายปอง เมอหนม-สาว คใดตกลงปลงใจกน กจะใหผใหญมาสขอ และทาพธแตงงาน ผาไดมาเกยวของกบพธในเรองของผาไหว ผาไหวเปนผาทคบาวสาวจะใชแสดงความเคารพญาตผใหญของทงสองฝาย จะไหวในวนทาพธแตงงานกได หรอกราบไหว หลงจากเสรจสนงานแตงงานแลวกได ภาคใต ผาไหว เปนผาขาวพบทเจาบาวจะจดไปในขบวนขนหมาก ผาไหวนจะไมจากดความยาว แตตองไมนอยกวา 3 หลา พบใสพาน แต

DPU

47

โบราณเชอกนวาบนเรอนนน มวญญาณของป ยาตายายวนเวยนเฝาดแลลกหลานอยเรยกวา “ผเรอน” เมอลกหลานทเปนหญงแตงงาน เจาบาวจะตองจดผาขาวเพอแสดงคารวะฝากเนอฝากตวผเรอน โดยวางพานนนทงไวบนหงเปนเวลา 3 วน เทากบวางพลเครองขนหมาก แตตอมาเจาบาวไหวพอแมเจาสาวแลวมอบพานผาไหว แลวนาเอาพานกลบคนไป พอแมเจาสาวกไมไดนาผาไหวไปวางบนหงตามปฏบตกนมาแตเดม ผาไหวจงกลายเปนผาทนาเพอไหวพอแมเจาสาว ในพธแตงงานจะมพธกราบหมอน ฝายเจาสาวจะตองเปนผ จดเตรยมผาขาวจานวน 2 ผน ไดแก เสอ และผาซน เสอมไดกาหนดวาจะเปนผาชนดใด จะเปนผาไหมหรอผาฝายกได ขอเพยงแคใหเปนผาทยงไมไดใชเปนผาใหม และอยาใหมรอยตาหน สวนผาซนมความสาคญมาก กาหนดไวเลยวาจะตองเปนซนททอดวยไหมเทานน การทกาหนดไวเชนนเพราะฝายชายจะไดพจารณาผหญงทจะมาเปนสะใภวาเปนคนอยางไร มนสยใจคอเปนอยางไร นอกจากนแลวในภาคเหนอบางจงหวด เชน ตาก จะตองมผาแดงผาขาวอยางละศอกสาหรบเซนผ

พธกรรมเกยวกบการแตงงาน

บญเขาพรรษา ถอเอาวนขน 15 คา เดอน 8 เปนวนทาบญเขาพรรษา ไดแก พระภกษ สามเณร อยประจาวดใดวด

หนงตลอด 3 เดอน ในวนขน 15 คา เดอน 8 นชาวบานมการถวายภตตาหารเขาหรอเพล พรอมเครองใชตางๆ ทจาเปนแดพระสงฆและทสาคญ ไดแก ผาไตรจวร ผาอาบน าฝน โดยเฉพาะผาอาบน าฝนซงเปนผาสารองเพอใหพระภกษ สามเณร แลวจะไดบญอยางมาก ถาเราสามารถปฏบตไดอยางสมาเสมอแลว จะนาความเจรญ ความสงบสขใหแกครอบครว และญาตพนอง

งานบญเขาพรรษา

DPU

48

บญออกพรรษา จดทาขนในวนขน 15 คา เดอนสบ 11 ในวนนพระสงฆมารวมกนทาพธออกวสสาปวารณา คอ การ

เปดโอกาสใหมการวากลาวตกเตอนกนได ภายหลงจากนนพระภกษสามเณร สวนมากจะแยกยายกนไปอยในทตางๆ ตามใจชอบ และบางรปอาจจะลาสกขาบท โอกาสทพระภกษสามเณรจะอยพรอมกนทวดมากๆ เชนนยอมหายาก ชาวบานจงถอเปนสาคญ ถอโอกาสไปทาบญทวดเปนพเศษ และในชวงระยะออกพรรษาชาวบานหมดภาระในการทาไรนาและอากาศสดชนเยนดจงถอโอกาสทาบญโดยพรอมเพรยงมการฟงเทศน และถวายผาจานาพรรษา ซงเปนผาทจะนามาถวายพระภกษทอยจานาพรรษาครบ 3 เดอน

งานบญออกพรรษา

บญกฐน เปนบญถวายผาไตรจวรแกพระสงฆ ซงจานาพรรษาแลวนยมทากนในวนแรม 1 คา เดอน 11 พธ

ทาบญทอดกฐนเจาภาพจะมการจองวด และกาหนดวนทอดลวงหนาเตรยมผาไตรจวรพรอมเครองอฏฐบรขารตลอดบรวารอนๆ และเครองไทยทาน การบอกบญแกญาตมตร และผคมเคยใหทราบดวย

ผาไตรจวรพรอมเครองอฏฐบรขาร

บญผาปา คอการทาบญเกยวกบผาไตรจวร หรอผาขาวทไมมเจาของหวงแหน ทงไวตามปาตามถนนหนทาง

หอยไวตามตนไม กงไม ทงไวตามปาชาหรอตามวด พธการทาบญผาปาเมอมผมจตศรทธานาสงของตางๆ

DPU

49

ไปทอด ไดแก ผาไตรจวรหรอผาสบงกไดพรอมเครองใชตางๆ ตลอดจนอาหาร และยารกษาโรค นาสงของไปทวด และจะมการแหรอบวดแลวใหสญญาณใหพระทราบและวางผาตลอดสงของไว ณ ทพระภกษจะมาพบเหนไดงาย เมอพระภกษมารบอาจจะถวายพระดวยตวเองหรอใหพระภกษเขาไปรบเองกได แลวแตสะดวก แตปจจบนมการกลาวคาถวายผาปา และมปจจยถวายวดเปนพเศษอกดวย บญผาปานจะทาเมอไหรกได สดแทแตสะดวก ภาคเหนอ เมอมงานบญทกงานชาวบานจะทอผากมพลสเหลองถวายใหเปนผาคาดอก หรอประคดพระ

การสรางธรรม ประเพณ “การสรางธรรม” ของภาคเหนอโดยการเขยนวรรณกรรมเกยวกบพระพทธ-ศาสนา จารก

บนใบลาน อยางประณตงดงาม ซงถอวาจะไดอานสงสมาก และนยมทอผาหอคมภรดวยเสนดาย หรอไหมลวนๆ ดวยลวดลายทงดงาม และมการวาดภาพพระเวสสนดร โดยวาดบนผาผนยาว ตงแตกณฑทศพรจนถงนครกณฑ แลวทาเปนมวนไว ถาตองการแสดงกคลออกมาปดฝาผนง พอเสรจงานกเกบไวตามเดม นอกจากการเขยนภาพพระเวสสนดรจะเขยนดวยผาผนขาวแลวยงสามารถเขยนเปนตอนๆ โดยใชผาทละทอน ในภาคอสานกมการเขยนเรองพระเวสสนดรลงในผาเรยกวาบญพระเผวส (พระเวส) แลวนาไปถวายวด โดยเชอกนวาเมอตายไปแลวจะไดขนสวรรค และไปถงพระพทธเจา ภาคใตมประเพณการแหผาขนพระธาตซงถอวาเปนการทาบญทยงใหญประเพณหนง ชาวบานจะรวมกนทอผาผนใหญ แลววาดภาพพทธประวต หรอภาพชาดกเรองพระเวสสนดรเพอนาไปหมองคพระธาตในเทศกาลออกพรรษา

คมภรใบลานและผาหอคมภร

พธทานตง ในเรองความเชอเกยวกบการทานตง หรอธง (ธง ทางเมองเหนอ เรยกวาตงชอ ออกเสยงเปน จอ) ได

กลาววา ตง สามารถชวยใหมนษยพนจากการตกนรกได ซงเปนความเชอเกยวกบทางศาสนาของชาวบาน ตงมหลายชนด และมขนาดตางๆ กน ขนาดเลกๆ กวางประมาณ 3-5 นว ยาว 6-8 นว จนถงยาว

7,000 วา (14 ก .ม .) กวาง 5,000 วา (10 ก .ม .) และตงมต งแตทาจากกระดาษจนถงทาดวยโลหะ เชน ทองเหลอง ทองคา หรอเงน เปนตน นอกจากนยงมตง และชอททาดวยกระดาษสตางๆ ซงใชปกทกอบเจดยทราย สวนตงไจย (ธงชย) หรอตงใย (ตงททอดวยดาย หรอไหม หรอแพร) นนเปนตงใหญอาจมขนาดกวาง

DPU

50

ประมาณ 20 นว ยาวประมาณ 3-4 วา ถอกนวาตงยงยาวยงมอานสงสมาก ใชปกไวทหนาวด หรอสงปลกสรางททาการฉลองในคราวมงานปอยหลวงการเอาธงหรอตงไปทาพธบชาในงานพธหรองานการกศลนนเชอวา เมอตายไปแลวพระยายมราชไดเหนธงททาบญเลยงไปนนจะไดใหขนสวรรค โดยเฉพาะการทาไจย ตงใย

พธทานตง

ตงทถอเวลาแหกฐน เรยกวา ตงตะขาบ จะถอในขบวนแห ซงมความเชอกนวาการทอดกฐนมอานสงสมากจนแมแตสตว เชน จระเข ตะขาบ กอยากจะรวมทาบญดวย จงขอใหทารปของตวรวมขบวนไปดวย ในภาคอสานกมความเชอเชนนจงมการถวายธง ธงนนกจะทาดวยผาสตางๆ ถาใครไมมผากสามารถทาดวยกระดาษกได

สงกรานต สงกรานตถอเปนวนขนปใหมของไทยแตเดมมา ผาจะเขามาเกยวของกบวนสงกรานต โดยในวนท

ไปรดนาผใหญ ซงไดแก บดา มารดา ครบาอาจารย ญาตผใหญ โดยการนาเอาสงของเครองสกการะ ไปมอบแกบคคลทมพระคณแกเรา หรอผทเราเคารพนบถอ เพอเปนการแสดงความกตญญกตเวทตอบแทนพระคณทานไปขออโหสกรรมจากทาน ทานกจะใหพรแกเรา ไมใชเราไปอวยพรใหทาน สงของทนาไปมอบเปนเครองสกการะ ไดแก ผา ผาขาวมา เสอ ผาเชดตว ถาเปนคนมฐานะกจะมอบผาไหม ผาจก ผายกดอก เปนเครองสกการะ และมการทอธงถวายวดในวนสงกรานต เพราะชาวบานถอวาธงเปนของสงถาไดทาถวายพระแลวจะไดกศลมาก ธงนนจะทอดวยผาสตางๆ

ประเพณบญเดอนหา

DPU

51

พธสงเคราะห พธสงเคราะห หมายถง การทาพธเซนสรวงสะเดาะเคราะหดวยการบชา โดยเชอกนวา การทาพธสง

เคราะหนจะทาใหคนทเจบปวยหรอผทไดรบเหตรายตางๆ นนรอดพนจากอนตรายทจะเกดขนนนได หรอจะชวยทเลาเหตรายนนใหเบาบางลงได ในอดตนยมทาพธสงเคราะหกน ผประกอบพธสงเคราะหมกจะเปนผเฒาผแกทเคยผานการบวชเรยนมาแลว และเปนผเชอถอในเรองไสยศาสตรเปนทนบถอของชาวบานซงเรยกกนวาอาจารย

พธสงเคราะห

การทาพธสงเคราะห จะทากตอเมอมคนใดคนหนงในครอบครวเกดเจบปวยและรกษากนเปน

เวลานานกยงไมหาย ญาตพนองกจะไปดหมอหรอหาอาจารยเพอหาสาเหตของอาการปวยโดยจะดจากชะตาราศของผปวยวาเปนอยางไร มเคราะหหรอวาถกภตผปศาจจากบานใดทาเอา เมอหมอหรออาจารยตรวจดดวงชะตาแลว กจะบอกญาตของผปวยวาถกผหรอรกขเทวดาทโนนทนทาเอา จะตองทาพธสะเดาะเคราะหดวยการสงเครองเซนสรวงไปถวายเพอเจาหรอผจะไดคลายพโรธโกรธเคองแลวอาจจะหายเจบปวยและมการยกครเปนอาจารยผาไดเขาเขาเกยวของโดยเปนสวนประกอบทสาคญของเครองเซน คอ ตงผา ชายธงเปนผาสามเหลยม ชายธงขนาดเลกๆ กวาง ประมาณ 2 นว ซงมกจะมสขาว ประกอบดวย ผาขาว ผาแดง สาหรบการประกอบพธทางไสยศาสตรนน ผาขาวจะเปนสวนหนงของเครองยกคร

พธปลกเรอน จะตองทาพธ “สะเดาะเสนยด” เสาทจะทาพธซงจะตองมขาวปลาอาหาร ผลไม บหร หมาก เมยง 5

อน นาไปวางมมทงสของตวเรอน อกอนหนงวางไวตรงศนยกลางทหลมฝงเครองพญานาค (เจาท) จากนนพอหมอกอานคาถาปดรงควาน ใชมดหมอหรอขวานถากไมตรงตนเสาออกพอเปนพธ เอาดอกไมใสลงในสะดวง 5 อน เอาไปวางไวมมบาน สวนอนกลางเอาไปลอยน า เสาทจะปกนนตอง “ปก” เสาเอก (เสามงคล) กอน ตอมากเสานาง และเสาอนๆ จนครบ เสานนนนอยคกบเสาเอกจะตองเลอกไมททนทานแขงแรง แลวจดมะพราว หนอกลวย กลวยเปนเครอ ใบเงน ใบทอง ผานงของผชายมาผกตดเสามงคล สวนเสานางนนตดผาของผหญง นอกจากนนมผาจาวผาแดงกวางประมาณเกอบคบพนรอบๆ เสาไว เสามงคลนนถาจะใหดจรงตองมพธตดเสาเปนการขมนางไมอกท และเวลายกเสาลงหลมจะพยายามหาคนทชอ แกว คาเงน ทองมน

DPU

52

แกน เปนคนยก สวนทกนหลมจะมใบเตก ใบขนน (ขนน) ใบดอกแกว ใบตน (พทรา) มารองกนหลม เสามงคลฝงทางดานหวนอน เสานางอยทางปลายตน (หวนอน คอ ทศใต ปลายตน คอ ทศเหนอ) จากนนกฝงเสาอนๆ ซงมแผงยนตปดอยทปลายเสาทาดวยผาขาว ผาแดง สงกะส หรอแผนเงน ฝงเสรจกผกดวยสายสญจนไวโดยรอบ ทงไว 3-7 วน จงจะเอาสงเหลานออกได

พธยกเสาเอกบาน

พธศพ ผาเกยวของกบพธศพ คอ ผาขาวหอศพเปรยบเสมอนธรรมทขาวสะอาดไมมมลทน ซงทกคนตอง

ใช การนงผาใหศพ ชนในนงกลบหลงหมด สวนชนนอกนงอยางธรรมดา คอ กระดมอยขางหนา การนงกลบหลงหมายถงการตลาด สวนการนงธรรมดาหมายถง การเกด มความหมายวาคนเรานนธรรมชาตเกดแลวตาย และตายแลวเกด เวยนวายตายเกดอยในวฎสงสารไมมทสนสด การทเอาผาขด ผาไหมหรอผาจก คลมโลงศพเปนเครองแสดงใหเหนวา คนตายเปนชางหรอเปนคนมฐานะ หรอใหบตรหลานหรอคนทไปทาบญรวมนนไดระลกถงความดทผตายไดประกอบไวกอนตาย สาหรบผาทอทเปนฝายจะใชคลมหนาศพ และใชสาหรบทาเปนสายจงโลงศพของสงฆนาหนาขบวนแห นอกจากนผายงใชสาหรบโยนขามโลงศพ การโยนผาขามโลงศพจะทาตอเมอลางศพแลว การโยนผาขามโลง 3 ครง เพอใหครบองคไตรรตนแลวนาผาไปใหพระสวด เมอสวดเสรจแลวกนาผานไปถวายพระ หรอไมกถวายเปนผาหอหนงสอ ผาหอหนงสอนสวนมากจะเปนผาวาหรอไมกเปนผาซนททอดวยไหม เปนการทาบญใหผตายไดทางหนง ภาคเหนอเมอนาศพออกจากบานเพอไปวด หรอสสานจะตองมการถอตง หรอธงนาศพ เรยกวาตงสามหางซงประกอบดวยผาดบสขาวหรอกระดาษสาโดยมความเชอวา มนษยเราทกคนยอมมวนแพพระยามจจราช สวนชายสามแฉก หมายถงพระรตนตรยทจะนาวญญาณของผตายไปสสคตได สวนศพพระสงฆทเปนเถระมอายหรอเจาผ ครองนคร เมออาบน าศพแลวตองเอาผาทอใหมทงชดมาสวมใหกบคนตาย ถาเปนเถระทแกพรรษา หรอมสมณศกดจะตองนาจวรททอใหมมาครองให ภาคใตบางทองถนใชผานงเพยง 1 ศอก ปดไวเพยงขางหนา ผาหมกกวางยาวเพยง 1 ศอก เทานน เพอเตอนสตวาคนเราเกดมาแลวอายไมยนยาว ควรจะประกอบกรรมดไวใหมากอยาประมาท

DPU

53

ตงสามหางเปนตงทใชในงานอวมงกะละ (มงคล) หรองานศพ

จะเหนไดวาผาไดมบทบาทสาคญในชวตของคนไทย นอกจากจะเปนเครองนงหมแลว ผายง

เกยวของกบพธกรรม และประเพณตางๆ เรมตงแตเกด การบวช การแตงงาน งานบญตางๆ ไมวาจะเปนงานบญเขาพรรษา กฐน ผาปา ตองถวายผาไตร จวร สบง ถวายผาทอทเลาเรองพระเวสสนดร ทอธง ตง ถวายวด แมกระทงพธสดทายของชวต คอ พธศพ

การใชผาทอในชวตประจาวนของคนไทยมการเปลยนแปลงไปเมอประเทศไทยมการตดตอกบตะวนตก และรบรปแบบของตะวนตกมาไวในสงคมไทย การแตงกายกเปลยนแปลงไปนยมแบบตะวนตกมากขน การเปลยนแปลงครงสาคญเกดขนหลงสงครามโลกครงท 2 เมอมโรงงานอตสาหกรรมทอผาทใชเครองจกรผลตผาไดจานวนมากขน รวดเรว สไมตก และราคายอมเยา คนไทยหนไปใหความนยมกบผาเหลาน แทนทผาทอดวยมอ ประกอบกบความแรนแคนในอาชพเกษตรกรรม จงเปนสาเหตทาใหคนไทยในชนบทละทงถนฐานเขามาหางานทาในโรงงานอตสาหกรรมตามเมองใหญๆ และเมองหลวง เปนเหตใหงานหตถกรรมในชนบทของไทยถกละทงโดยเฉพาะอยางยงการทอผา

หากมไดพระมหากรณาธคณของสมเดจพระนางเจาสรกตพระบรมราชนนาถ ททรงเหนความสาคญของผาทอทผลตขนจากฝมอ และภมปญญาทแทจรงของชาวบานถายทอด และสงสมกรรมวธในการผลต จากชนรนหนงมาสชนอกรนหนง เทากบเปนการสบสานงานศลปเพอใหเปนมรดกทางวฒนธรรมของชาตสบตอไป จงทรงหนมาใหความสนพระทยทจะอนรกษ และพฒนาผาทอประเภทตางๆ ของไทย ทาใหผาทอของไทยกลบฟนคนชวตมาได ท งทเกอบจะสญสลายไปจากสงคมไทยแลว โครงการศลปาชพถอเปนหนวยงานทมบทบาทสาคญททาใหทงชาวไทย และชาวตางประเทศรจกและตระหนกในคณคาของผาทอทเกดจากฝมอของคนไทย เปนการแสดงใหชาวโลกประจกษวาคนไทยเปนชาตหนงทมวฒนธรรมสงสงไมดอยไปกวาชาตใดในโลก

DPU

บทท 4 ผาทอกบการออกแบบการแตงกายและเครองประดบในปจจบน

ความสาคญของการแตงกาย

การแตงกายเปนเรองของวถชวตและเปนวฒนธรรมทสะทอนถงความรสกและภมปญญา เอกลกษณของการแตงกายและผาทงดงามจะแสดงใหเหนถงพฒนาการและความเจรญของสงคมนนๆ ได ลวดลาย ส และรปแบบของการตดเยบจะสอถงความสนทรของกลมชนและหมายถงคณภาพทางสงคมของบคคลดวย ดงนนเสอผาและเครองแตงกายจงไมใชเพยงเครองปกปดรางกายจากความรอนหนาวของอากาศหรอจากฝ นละอองและอนตรายตางๆ แตจะเปนรากฐานสวนหนงของชวตผคนในสงคม และถายทอดจนตนาการและความเปนมาของสงคม เครองแตงกายจงมบทบาทตอการดารงชวตของกลมชนดงทกลาวมาแลวในบทท 3 สภาพสงคมในยคโลกาภวฒนในสมยปจจบน การตดตอสอวารทาไดอยางรวดเรว สะดวกสบายจงเปรยบเสมอนชวยยอโลกใหเลกและแคบลง ผคนทวโลกสามารถตดตอแลกเปลยนวฒนธรรมกนไดงายขนจงสงผลใหการแตงกายของกลมตางๆ เปลยนแปลงไปเปนสากล ผาททอดวยมอและเยบสาหรบเปนเครองแตงกายกไดมการประยกตใหเหมาะกบการเปลยนแปลง สมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถกบผาทอ

การใชผาทอในการแตงกายของคนไทยมการเปลยนแปลงไปเมอประเทศไทยมการตดตอกบตะวนตก และรบรปแบบของตะวนตกมาใชในสงคมไทย การแตงกายกเปลยนแปลงไปนยมแบบตะวนตกมากขน การเปลยนแปลงครงสาคญเกดขนหลงสงครามโลกครงท 2 เมอมโรงงานอตสาหกรรมทอผาทใชเครองจกรผลตผาไดจานวนมากขน รวดเรว สไมตก และราคายอมเยา คนไทยหนไปใหความนยมกบผาเหลาน แทนทผาทอดวยมอ ประกอบกบความแรนแคนในอาชพเกษตรกรรม จงเปนสาเหตทาใหคนไทยในชนบทละทงถนฐานเขามาหางานทาในโรงงานอตสาหกรรมตามเมองใหญๆ และเมองหลวง เปนเหตใหงานหตถกรรมในชนบทของไทยถกละทงโดยเฉพาะอยางยงการทอผา

สมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถทรงเหนความสาคญของผาทอทผลตขนจากฝมอและภมปญญาทแทจรงของชาวบานทถายทอดและสงสมกรรมวธในการผลตจากชนรนหนงสชนอกรนหนง สมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถทรงใหการสนบสนนและสงเสรมผาทอ หากยอนไปดพระฉายาลกษณครงทพระองคตามเสดจพระบาทสมเดจพระเจาอยหว ไปทรงเยยมราษฎรทวประเทศเปนครงแรกใน พ.ศ.2498 จะเหนไดวาโปรดทรงผาซนแบบไทยอยเสมอ แตฉลองพระองคนนเปนแบบตางๆ เพราะขณะนนยงไมมการออกแบบชดไทย แมผาไหมมดหมทโปรดทรงใชสอยอยในปจจบนน กเปนทเหนไดชดเจนวาทรงใชมาเปนเวลาชานานแลว เชน โปรดใหนามาตดเยบเปนฉลองพระองคและกระโปรงตามสมยนยมในขณะนนและทรงใชเวลาอกหลายสบปตอมากวาผาไหมมดหมหรอผาทอดวยมอคนไทย ทงหลายจะไดรบความนยมจากประชาชน เพราะแตเดมมานนประชาชนเหนวาลวดลายและลกษณะของผาไทยแทบทกชนด

DPU

55

เหมาะแกผสงอาย หากผเยาวสวมใสแลวจะดคราครลาสมย ความคดเชนนไดแพรหลายไปสชนบทดวย ทาใหความนยมใชผาทอดวยมอของไทยลดนอยลงไปทกขณะ

สมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ ทรงเรมปลกฝงใหคนไทยนยมไทย ดวยการนามาผาไหมมาใชเปนฉลองพระองคและพระราชทานเปนของขวญแกพระราชอาคนตกะอยเสมอ พระสรโฉมอนงดงาม ประกอบกบความงามของผาไหมไทย ทาใหผาไหมไทยเรมมชอเสยงไปทวโลกจนถง พ.ศ.2503 สมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถทรงมกาหนดการจะตามเสดจพระบาทสมเดจพระเจาอยหวไปทรงเจรญสมพนธไมตรกบประเทศตางๆ ในทวปยโรป และสหรฐอเมรกา จงไดทรงพระราชดารใหมการคนควาและออกแบบชดไทยขน โดยอาศยหลกฐานจากของโบราณผสมผสานกบความตองการชดไทยไวใชในโอกาสและพธการตางๆ จงมพระราชเสาวนยใหหมอมหลวงมณรตน บนนาค พระญาตสนทและนางสนองพระโอษฐ ไปพบผทมความรทางประวตศาสตร วฒนธรรม และประเพณไทย คอศาสตราจารยพระยาอนมานราชธน และอาจารยสมศร สกมลนนทน บตรสาว ซงในเวลานนเปนอาจารยหว หนาแผนกผาและการแตงกายอยทวทยาลยเทคนคกรงเทพฯ ใหมาชวยคนควาเพอใชเปนขอมลในการออกแบบเพอใชในการโดยเสดจครงนและสดทาย สมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชนนาถ กตดสนพระราชหฤทยดวยพระองคเอง และมพระราชดารวา มความจาเปนตองมฉลองพระองคเองทแสดงถงเอกลกษณไทยอยางแทจรง และจะตองเปนเครองแตงกายประจาชาตทสวยงามดงดดใจและสวมใสไดจรง

ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหตดเยบเปนฉลองพระองคตนแบบไว มนางสาวไพเราะ พงษเจรญ เปนผรบสนองพระเดชพระคณตดเยบในระยะแรก หลงจากนนมากทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหนางอไร ลออารง เจาของหองเสอกรแกว รบสนองพระเดชพระคณในเวลาตอมา และยงพระราชทานพระราชานญาตใหสตรไทยนาแบบฉลองพระองคชดไทยไปตดเยบสวมใส ทาใหไดชดไทยพระราชนยมทสวยงามขนมาถง 8 ชด ชดไทยเหลานนมชอตามทนงหรอพระตาหนก อนสอดคลองกบลกษณะและเครองแตงกาย เชน ชดไทยเรอนตน เหมาะสาหรบการใชงานแบบลาลอง ตองกาความสบาย ชดไทยจตรลดา ใชในงานพธ ชดไทยบรมพมาน ใชในงานพธเตมยศ เปนตน

ชดไทยพระราชนยม

1. ชดไทยเรอนตน คอ ชดไทยแบบลาลอง เหมาะใช

แตงไปในงานทไมเปนพธและตองการความสบายเชน ไปงานกฐน

DPU

56

2. ชดไทยจตรลดา คอ ชดไทยพธกลางวน ใชในงานท

ผชายแตงเตมยศ เชน รบประมขทมาเยอนอยางเปนทางการทสนามบน ผแตงไมตองประดบเครองราชอสรยาภรณ แตเนอผาควรงดงามใหเหมาะสมโอกาส

3. ชดไทยอมรนทร คอ ชดพธตอนคา เหมาะสมกบงานเลยงรบรอง ไปดละครในตอนคาและเฉพาะในงานพระราชพธสวนสนามในวนเฉลมพระชนมพรรษาผแตงชดไทยอมรนทร ประดบเครองราชอสรยาภรณ

4. ชดไทยบรมพมาน คอ ชดไทยพธตอนคา สาหรบใชในงานเตมยศและครงยศ เชนงานอทยานสโมสรหรองานพระราชทานเลยงอาหารอยางเปนทางการในคนทมอากาศเยน ใชเครองประดบสวยงามตามสมควรผ แตงประดบเครองราชอสรยาภรณ

5. ชดไทยจกร คอ ชดพธตอนคาคน สาหรบ แตงใน

งาน เลยงฉลองสมรส หรอ ราตรสโมสรทไมเปนทางการ

DPU

57

6. ชดไทยจกรพรรด คอ ชดไทยหมสไบคลายไทยจกร แตวามลกษณะเปนพธรตองมากกวา ทอนบนมสไบจบรองสไบทบ ปก เตมยศบนสไบช นนอก ตกแตงดวยเครองประดบอยางสวยงาม ใชสวมในพระราชพธหรองานพธตาง ๆ ทยงใหญระดบชาต

7. ชดไทยดสต คอ ชดไทยคอกวาง ไมมแขนใชในงานกลางคนแทนชดราตรแบบตะวนตก ตวเสออาจปกหรอตกแตงใหเหมาะสม กบงานกลางคน ตวเสออาจเยบตดหรอแยกคนละทอนกบซนกได ซนใชผายกเงนหรอทองจบชายพก ผแตงอาจใชเครองประดบแบบไทยหรอตะวนตกตามควรแกโอกาส

8. ชดไทยศวาลย มลกษณะเหมอนชดไทยบรมพมาน

แตวา หมสไบ ปกทบเสออกชนหนงใชในงานพระราชพธ หรองานพธเตมยศเหมาะแกการใชแตงชวงทมอากาศเยน

9. ชดไทยประยกต เปนชดทดดแปลง มาจากชดไทยจกร ตวเสอตวใน ตดแบบแขนนางช จบเดฟ ทงชายยาว ตวเสอตดกบ ผาซนยกดอก ลายไทย ตดแบบหนานาง มชายพก คาดเขมขด เครองประดบพองาม นยมมาก ในงาน ราตรสโมสร หรอ เลยงฉลอง สมรส

DPU

58

การสรางสรรคและกาหนดรปแบบชดไทยโดยสมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ ในครงนนสรางแรงบนดาลใจสาคญในการใชผาไหม การสวมเครองประดบแบบไทย และเครองประดบอนเปนเอกลกษณสาหรบสภาพสตรไทยยคใหม เฉกเชนเดยวกบสภาพสตรทใสใจแฟชนทวโลก

และเนองจากมพระราชประสงคทจะทรงฉลองพระองคแบบสากลตามความเหมาะสมแกโอกาส จงมพระราชดารใหนกออกแบบตางชาตมาแนะนาและดแลฉลองพระองค ทรงไววางพระราชหฤทยและทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหนายปแอร บลแมง ซงพกอยทกรงเทพฯ ชวงเวลานนพอด

ดวยพอพระราชหฤทยแบบรางฉลองพระองคทนายบลแมงทลเกลาฯ ถวาย พอพระราชหฤทยดวยความเรยบทดสงางาม จงทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหนายบลแมงเปนชางออกแบบเสอตดเยบฉลองพระองคในการโดยเสดจตางประเทศ ทรงแนะนาเรองการใชผาไทย ตลอดจนการปกประดบดวยลวดลายไทยแกนายบลแมงดวย หลงจากนนไววางพระราชหฤทยใหนายบลแมงเปนผดแลฉลองพระองคทงแบบไทยและแบบสากลในเวลาตอมา มนายอรก มอรเทนเซน นกออก แบบคนสาคญของหองเสอบลแมงในขณะนนมาชวย งานดวย เมอนายบลแมงถงแกกรรมในป 2525 ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหนายมอรเทนเซนรบสนองพระเดชพระคณดแลเรองฉลองพระองคตอมา หลงจากนนยงทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหนกออกแบบตางชาตจากหองเสอทมชอเสยงระดบโลกอกหลายแหง เชน ครสเตยน ดออร วาเลนตโน และจวองช รบสนองพระเดชพระคณดวยการตดเยบฉลองพระองคจากผาไหมไทยดวย ทาใหเกดความนยมสวมใสเครองแตงกายทตดเยบดวยผาไทยอยางกวางขวางทงในและตางประเทศมาจนทกวนน

ทรงเปนผนาในการแตงกายแบบไทยอยางแทจรง ฉลองพระองคชดไทยแบบตางๆ ททรงใชในการเสดจครงนน ตดเยบดวยผาไทยทงหมด สะทอนใหเหนถงพระอจฉรยภาพในการสรางสรรคและสบสานการแตงการทแสดงถงเอกลกษณของไทย แตละแบงดงามและผสมผสานธรรมเนยมการแตงกายสตรไทยในราชสานกสมยโบราณใหเขากบยคสมยปจจบนไดอยางเหมาะเจาะ และเหมาะสมแกวาระโอกาสตางๆ และยงแสดงใหเหนถงความงดงามของผาไทยดวย

ยงกวานนทรงเผยแพรความงดงามของผาไทยใหโลกประจกษดวยพระองคเอง ดวยทรงพระสรโฉม และทรงฉลองพระองคชดไทยไดงดงามยง เปนทประทบใจแกผทพบเหนทงชาวไทยและชาวตางชาต

ความนยมผาทอไทยไดรบการเผยแพรและสงเสรมตามลาดบโดยเฉพาะหลงวกฤตเศรษฐกจป 2540 รฐบาลพยายามสงเสรมภมปญญาเพออาชพ นกออกแบบเสอผาไดนาผาทอมาใชในการตดเยบโดยใชศลปะในการออกแบบเสอผา ศลปะในการออกแบบเสอผา

การรจกเลอกเสอผาใหเหมาะสมกบตนเอง ชวยเสรมบคลกและความเปนตวของตวเองไดเปนอยางด ควรใชหลกศลปะพนฐานและหลกการจดองคประกอบมาชวย ซงประกอบดวยเสน สกบเนอผา จงหวะ สดสวน การเนน สมดล ผวสมผส และความกลมกลน

DPU

59

เสน มอทธพลตอผสวมใสเปนอยางมาก ทงชวยในการพลางสายตา อาจเปนเสนทอยภายในตวเราเองและรวมถงเสนทเกดจากลวดลายผา การตอผาทมความแตกตาง ทงเนอผา ลายผา และตางสผา เสนแตละเสนใหความรสกและอารมณทตางกน เชน เสนแนวนอนใหความรสกกวาง เรยบสงบ เสนแนวต งใหความรสกมนคง แขงแรง สงสงา เสนทมขนาดตางกนกใหความรสกตางกนอกดวย

สกบเสอผา จตวทยาของสจะใหความรสกและอารมณทตางกน การเลอกใชสทเหมาะกบบคลกของผสวมใส เหมาะกบกาลเทศะ เชน ชดทางานประจาวนสสนควรเปนสเรยบๆ ไมฉดฉาดมากนก ตองเลอกสใหเหมาะสมกบรปรางของตวเองดวย เชน คนอวนไมควรใสเสอผาสฉดฉาดเกนไป หลกการเลอกสตองคานงถงความสมดลของส คอความสมดลระหวางสของเสอกบสของกระโปรงหรอกางเกง สออนกบสเขม สมดลของน าหนกส ลวดลายของสเสอผา การเนนสของลวดลายผาใหเหมาะสมกบแบบของเสอผาและรปรางของผสวมใส

จงหวะ ถาพดถงจงหวะสวนใหญจะหมายถงลวดลายผาเปนสวนใหญ คอการทาซ าๆ เชน การซ าลวดลาย หรอการเวนจงหวะในการตกแตงดวยกระดมหรอลายปกตางๆ การซ ามหลายอยางเชน การซ าเสน ซาส ซาลวดลาย เปนตน

สดสวน คอ การมองภาพรวมการจดวางสวนตางๆ ไดอยางเหมาะสม ไมเลก ไมใหญเกนไปกวาอกสวนหนง สดสวนอาจรวมไปถงการใชน าหนกของสระหวางเสอกบกระโปรง ทตดกนหรอกลมกลนกน มาชวยในการตกแตงการใสเสอผาทชวยเสรมรปรางใหดสงขนเพราะสดสวนตองประสานกบรปรางคนใสดวย

การเนน เรองของเสนและรปรางของเสอผา คอจดทตองการใหคนมองเหน จดทนาสนใจเรามกวางจดเนนไวใกลกบใบหนาผสวมใสหรอตาแหนงสายตา เชนรปสามเหลยมจะชวยนาสายตาไปยงบรเวณทตองการเนนดวยเสน ส ลวดลาย จดเนนควรมเพยงจดเดยว เชน เนนทเครองประดบ หรอ หมวก หรอกระเปา รองเทา

สมดล คอ ความเทากนหรอซายและขวาเหมอนกน อาจเปนความเหมอนหรอเทากนแบบเปนจรง เรยกวา สมดลปกต หรอเปนการเทากนแคในความรสกทงททงสองดานไมเหมอนกน เรยกวา สมดลพเศษ อาจใชเทคนคจากการใชเสน สผา หรอลวดลายผา เปนตน แบบเสอผากมสวนอยางมากในการสรางสมดล

ผวสมผส ในการออกแบบเสอผาจะหมายถง เนอผา น าหนกของผา ความหยาบละเอยดและรวมไปถงสของผา กทาใหเกดความรสกของผวสมผส ในการออกแบบเสอผามสวนสงเสรมใหเสอผาดด และเสรมบคลกภาพของผสวมใสอกดวย

ความกลมกลน การออกแบบเสอผาดวยองคประกอบหลายๆ อยางทลงตวแลวกจะทาใหเกดความสาคญรวบยอดทเรยกวา ความกลมกลน คอ แบบทไมมสวนใดสวนหนงขดแยงกน ความเปนอนหนงอนเดยวกน สมบรณ สวยงาม การเลอกเนอผาทกลมกลนกนกมสวนชวยใหเกดการผสมผสานทเหมาะสมไดเปนอยางด หรอการเลอกเครองตกแตง รองเทา กระเปา เครองประดบทกลมกลน กชวยใหเกดความงามในการแตงกายขนได

DPU

60

ตวอยางผาทอทไดรบการออกแบบในปจจบน

ผาไหมแพรวา จงหวดกาฬสนธ นามาตดกางเกงสามสวน เสอเชตเปนผาไหมพนสกลมกลนกบกางเกง

DPU

61

ผาไหมแพรวา จงหวดกาฬสนธ นามาตกแตงชดใชผาไทยพนสกลมกลนกบผา

DPU

62

ผาไหมแพรวา จงหวดกาฬสนธ นามาสลบกบกระโปรงระบายผาแกว

DPU

63

ผาไหมแพรวา จงหวดกาฬสนธ

นามาเปนผาคลมไหลและตกแตงบางสวนของชด ตวชดเปนผาไทยสเรยบกรลมกลนกบชด

DPU

64

ผาไหมมดหมบานเหมองแบง อาเภอวงสะพง จงหวดเลย นามาตดชดสาเรจรปซบในดวยผาไหมสพนสามารถสลบกลบดานในออกดานนอกได เปนชดทใชสลบกบเสอทตกแตงดวยผาไหมมดหมไดในลกษณะ “มกสแอนดแมค”

DPU

65

ผาทอ จงหวดสกลนคร

ใชเปนผานงปายยาวจรดขอเทา ตวเสอเปนผาไทยเรยบๆ แบบสน ใชในโอกาสไมเปนทางการ แขนสนหรอแขนสามสวนกได

ผาอกกระดม 5 เมด ใชเครองประดบนอยชด

DPU

66

ผาไหม จงหวดหนองบวลาภ

ใชเปนผานงมจบดานหนานาง ใชในพธกลางวน มสไตลคลายชดไทยเรอนตน ตวเสอเลยนแบบเสอหมสไบ อาจเปนสเขม เนนจดเดนสสดทผาตกแตง

มชายสไบไปดานหนงในโอกาสทตองการไปงานราตร

DPU

67

ผาทอ จงหวดอดรธาน ตดเปนชดกางเกงสามสวน เสอเชตแขนยาว หรอแขนสามสวน

DPU

68

ผาทอ จงหวดอบลราชธาน

เปนชดกลางคน ดานบนควรเปนผาทอสเรยบ ตกแตงดานบนดวยสสด หรอสเขม เชน สดา สนาเงนเขม

DPU

69

ชดเปนสเขม เชน สดา ชายผาเปนผาทอตามแบบ หมดวยผาบาง ลวดลายดอกไมกานแยง

DPU

70

ผาทอไทยทผานการตดเยบแลว

ตวเสอไมมปก เปดคอลก หรอคอตนกได ขนอยกบรปรางของผสวมใส แขนยาว

ผานงมจบหนานาง คาดเขมขด ประดบเขมกลด ใชในโอกาสงานพธทสภาพบรษสวมชด

เครองแบบเตมยศ

ตวเสอคลายแบชดไทยเรอนตน ผาอกกระดม 5 เมด

ผานงปายยาวจรดขอเทา เปนผาไหมมดหม หรอ ผายกมเชงชวงลาง

DPU

71

เสอคอตง ใชผาไหมเรยบ ผานงจบจบหนานางเปนผายก ใชในโอกาสทเปนงานพธได

เสอคอกวาง ใหเหมาะกบรปรางผสวมใส ใชผาไหมยกดอก ผาหนากลดกระดมทเขากบเสอ

ผานงเปนผาถงสาเรจ

DPU

72

เสอกบผาคลมไหลกลมกลนกน ตกแตงชายผาคลมไหลตามแบบผานงเปนไหมมดหมจบจบ

ดานขาง

เสอเปนผาไหมเรยบ หรอมดหมลายในตว

ตกแตงระบายกระโปรงเปนผายกดอกยาวถงขอเทา

เสอสาหรบบตรสาว กางเกงทรงเดฟ

เสอหลวมตกแตงดวยผายกดอก

ตวเสอเรยบอาจตดเสอกบซนเปนชดเดยวกน หรอแยกสวนกได

ทอนบนเปดไหล หมดวยผาไหมยกทอง กลมกลน

กบชายซน

แมและบตรสาว

DPU

73

เสอแขนยาวสามสวน ใชผาไหมยกตกแตงชาย มผาพนสเรยบเปนชดกบกระโปรงปลายบาน

ตกแตงดวยลวดลายมดหมหรอผายก

เสอคอกวาง ปกตกแตงดวยดนเงนทอง ผานงเปนผายก ผาบมจบจบ

DPU

74

ผานงเปนผาซนไหมทอเงนหรอทอง หมสไบปกไหมเงนหรอทอง

ทอนบนเปดไหลหนงดานมสไบยาวเกอบถงพน ตดเยบทอนลางดวยผาไหมยกทองทงตว

หรอยกทองเฉพาะเชง คาดเขมขดทองเขาชดกบสรอยคอและกาไลแขน

ชดยาวเปนผายกหรอไหมมดหม ตกแตงดวยลกปด

DPU

75

เสอคอว แขนสามสวนตกแตงชายดวยผาเชง หรอปกตกแตงกลมกลนกบลายผา กระโปรงตกแตงดวยลายเชงในตว

จบจบมระบายสองชน

เสอแขนยาวสสดเขาชดกบผานงลายขด หมดวยผายกเขาชดกน

DPU

76

เสอผาทออกแบบโดย สมชาย แกวทอง

ผาไหมมดหม สลบกบผายกดอก

เสอแขนกดผามดหม สลบกบผายกดอก

DPU

77

ชดแซกกระโปรงมปก ตดเยบดวยผาไหมดหม

ประดบขอบกระเปาและเขมกลดดอกกหลาบ ดวยผาไหมพน

เสอแขนกดตดดวยผาไหมยกดอก กระโปรงตกแตงดวยผาจก

DPU

78

ผาไหมพนตกแตงดวยผาไหมแพรวา

ผาไหมพนตกแตงดวยผาไหมแพรวา

DPU

79

สวนบนผาไหมยกดอก สวนหนาอกลงมาใชผาไหมมดหม

ผาไหมมดหม

DPU

80

เสอผาไหมพน กางเกงผาไหมยกดอก

ผาสไบหมทบบนผาแถบเปนผายก ผานงจบหนานาง ใชผายกดอก

เครองประดบเขมขดทอง กาไลทองคา

DPU

81

การแตงกายของชายหญงภาคเหนอ ถายทอดจากจตรกรรมฝาผนงในวดภมนทร จงหวดนาน

ผหญงนงซน ผาฝาลายขวาง มวยผมสง มผาคาดอก นงผาซนตนจก หมสไบ ชายนงผาสนเหนอเขา ไมสวมเสอ มผาขาวมาคลมไหล

DPU

82

การนาการออกแบบในปจจบนมาใชกบผาไทย

เสอตวในใชผาไหมสพน กระโปรงและผาคลมใชผาไหมยกดอก

ตวอยางผา

เสอใชผาไหมสพน 2 สตดกน กางเกงใชผาไหมยกดอก

ตวอยางผา

DPU

83

เสอตวในและกางเกงใชผาไหมสพน เสอคลมใชผาไหมแพรวา

ตวอยางผา

เสอตวในและกระโปรงใชผาไหมสพน เสอคลมใชผาไหมแพรวา

ตวอยางผา

DPU

84

เสอตวในใชผาไหมสพน เสอคลมและกระโปรงใชผาไหมยกดอก

ตวอยางผา

เสอตวในและกางเกงใชผาไหมสพน 2 สตดกน

ตวอยางผา

DPU

85

เสอตวในและกางเกงใชผาไหมสพน เสอคลมใชผาไหมแพรวา

ตวอยางผา

เสอและกางเกงใชผาไหมสพน 2 สตดกน

ตวอยางผา

DPU

86

ลวดลายผากบการออกแบบเครองประดบ เครองประดบถอเปนสงสาคญสวนหนงควบคกบการแตงกายตงแตยคกอนจวบจวนกระทงปจจบน

ไมมชนชาตใดทจะปฏเสธความงามของเครองประดบได เครองประดบจะชวยเสรมสรางความมนใจในภาพลกษณของแตละบคคล เครองประดบของประเทศไทยแสดงออกซงสนทรยภาพและการสรางความสมพนธระหวางตนเอง ชมชน และสภาพแวดลอม ลวดลายของเครองประดบมความสมพนธกบลวดลายของผาทอในประเทศไทย เชน ลวดลายผายกดอกลายพกลในผนผากกลายมาเปนลวดลายสรอยขอมล ตางห ในเครองประดบ

ผาทอลายดอกพกล

สรอยขอมอทองคาลายดอกพกล

ฉะนนชางออกแบบเครองประดบสามารถทาลวดลายผาทอมาออกแบบเปนลวดลายเครองประดบ

ได ดงตวอยางตอไปน

ลวดลายผาซนบานหาดเสยว จงหวดสโขทย

สามารถนามาเปนลวดลายกาไลได

DPU

87

ลวดลายผามดหมลายพญานาค

สามารถนามาเปนลวดลายกาไลได

ลวดลายผามดหมลายหอปราสาท

สามารถนามาเปนลวดลายของสรอยคอและ

ตางหได

ลวดลายมดหมลายดอกผกแวน

สามารถนามาเปนลวดลายของสรอยขอมอ

ลวดลายผามดหมลายผเสอ

สามารถนามาเปนลวดลายของสรอยขอมอ

DPU

88

ลวดลายผามดหมลายงเหลอม

สามารถนามาเปนลวดลายกาไลได

จะเหนไดวาผาทอและลวดลายของผาทอในประเทศไทยตงแตอดตนน สามารถพฒนาและประยกต

เปนเครองแตงกายและเครองประดบมาตลอดจนกระทงถงปจจบนไดอยางดงามเหมาะสมกบยคสมย DPU

บทท 5

สรปและการอนรกษผาทอ  

ผาทอมบทบาทสาคญในการดารงชวตตงแตเกดจนตาย ผาทอจงมรปแบบทางภมปญญาทสงสม

แยกแยะอยางเดนชดในแตละกลมชนอยางมเอกลกษณ อกทงการผลตผาทอยงทาใหเกดกกระบวนการ

ทางานรวมกนภายในครอบครวและอาจรวมถงในสงคมชมชนนนๆดวย เชนการ เตรยมอปกรณการทอ

พอบาน ลกบาน จะรวมกนผลตตงแตฟม (ฟนหวทอผา) โครงก กระสวย อปกรณสาหรบผลตเสนใยและการ

ยอม โดยมแรงงานหลกคอพอบาน แรงงานเสรมคอสมาชกในครอบครว จนถงการทอ จงเปนบทบาทหลก

สาคญของแมบานและลกสาวบางครงอาจจะมการแลกเปลยน อปกรณหรอวสดอปกรณ แมกระทงแรงงาน

ในสงคมชมชนนนอกดวย จงทาใหเกดความรกความผกพน สามคคกนในครอบครวและชมชนจากกระบวน

การดงกลาวทาใหเกดการพฒนาอยางมากมายทงวสดอปกรณ กระบวนการผลต ผาทอ รปแบบ ลวดลาย

สสน ฯลฯ อยางตอเนองดวยระบบการดารงชวตแบบดงเดมทมความเออเฟอเผอแผ เกอกล ซงกนและกน

หรออกนยหนง คอการดารงชวตแบบพอเพยงนนเอง ผาทอสามารถอธบายสงตางๆไดมากมาย ไดแก

- บอกเอกลกษณเฉพาะของเผาพนธ วาเปนของกลมชนเผาพนธใด

- บอกแหลงทอยอาศยซงเปนรปแบบเฉพาะของทองถนนนๆ วาอยแหงหนตาบลใดหรอบานใด

(บานเมองใด)

- บอกเลาเรองของถนกาเนดจากลวดลายของความเชอและสสน

- บอกสภาพภมประเทศทอยอาศยจากวสดทใช รปแบบโครงสรางลวดลาย ความยาวของผาเมอ นง

หม วธการนงหม

- บอกสภาพแวดลอมของการอยอาศยจากการผกลวดลายเรองราวของชวตประจาวนและ

สภาพแวดลอมรวมทงสภาพสงคมในยคนนๆได

- บอกถงคตความเชอตางๆ ของกลมชาตพนธโดยรปแบบของลวดลายและสญลกษณ ททอลงบน

ผนผา

- บอกถงฐานะและสถานภาพของผสวมใส ซงอาจมการใชวสดทมคา มราคาหรอหาไดยาก มาถก

ทอประดษฐปะดอยเปนผนผานงหม

ผาทอจงเปนมรดกทางวฒนธรรมทสบทอดกนมาในหมชนชาตไทยอนนาภาคภมใจทสามารถ

สะทอนถงสงคมและเศรษฐกจของยคสมยตางๆ ไดอยางดยง อกท งสามารถสะทอนถงวธการทอและ

DPU

  90

เครองมอเครองใชสาหรบการการทอผา จงเปนเครองยนยนถงภมปญญาของบรรพบรษทสงสมมาแตอดต

และตกทอดเปนมรดกทางวฒนธรรมในปจจบน การอนรกษผาทอจงเปนสงทควรรกษาไวอยางยง

พจนานกรมฉบบราชบณฑตสถาน พทธศกราช 2525 ไดใหความหมายของคาวา อนรกษ หมายถง

การรกษาไวใหคงเดม การอนรกษ หมายถง การรกษาเอาไวใหคงอย สามารถใชใหเกดประโยชนสงสดใน

แงคณคา ไมใชราคา แตยงคงไวใหใชประโยชนไดตลอดไปโดยไมสญเสยประสทธภาพการทดแทนของสง

ททาไปใชประโยชน(บญถน อนดาฤทธ 2548: 9) เพอใหการอนรกษเปนการรกษาใหคงเดมจงตองม

แนวทาง การอนรกษ ซงหมายถง ความพยายามทจะรกษาสภาพของวตถใหคงอยในสภาพเดม โดยจากด

สาเหตของการเสอมสภาพ เพอหยดย งหรอชะลอการเสอมสภาพ และปองกนไมไหวตถเสอมสภาพตอไป

(ชมพนช ประศาสนเศรฐ 2547: 8)หลกการอนรกษทดตองดาเนนไปโดยเปนอนหนงอนเดยว กบสงคม คอ

มทงการรกษาคณคาเดมของสงนนๆ พรอมทงมการพฒนาควบคกนไปดวยการอนรกษไมไดเปนเพยงการ

เกบรกษาของเกาเขาพพธภณฑเทานน หากตองศกษาคนควาและนาคณคาทไดเผยแพรกลบไปสสงคมอยาง

กวางขวางอกครง เปนการยกระดบสงคมใหหนมาสนใจในมรดกศลปะและวฒนธรรม (สรสวสด สขสวสด

อางใน ภาณพงศ ขางจะงาม 2552: 24) ดงนนการอนรกษทดจงมหลกสาคญอย 2 ประการคอ

1. อนรกษเพอรกษาสภาพศลปกรรมใหพนจากการเสอมสลายโดยธรรมชาตและกาลเวลา

2. อนรกษเพอพฒนามรดกศลปกรรมใหกลบมาเปนสวนหนงของสงคมปจจบนใหได

การอนรกษม 4 ประเภท

1. การอนรกษโดยวธการเกบรวบรวมไวมใหสญหาย รวบรวมจากการสารวจและจากการท

ประชาชนจากการจดซอหรอขอรบจากการบรจาคเพอนามาเปนสวนกลาง

2. การอนรกษโดยการทาทะเบยนควบคม เพอเกบรกษาไวในพพธภณฑนนไมวานาออกมาแสดง

หรอเกบไวในหองเพอการศกษา ในการเกบรกษานนตองทาทะเบยนโบราณวตถประวตของโบราณวตถและ

ควบคมจานวนโบราณวตถ ศลปวตถ

3. การอนรกษโดยวธทางวทยาศาสตร คอ การสงวนรกษาอนรกษทางวทยาศาสตรโดยเปนการ

ปองกนไมใหโบราณวตถ ศลปวตถทเกบรกษาอยเสอมสภาพกอนกาหนดเวลาทควร

4. การอนรกษโดยการบรณะซอมแซม ศลปวตถทมอายยนยาวยอมมการเสอมสลายไปตามกาลเวลา

การทจะใหวตถนนคงสภาพอยนนตองทาการซอมแซมทาใหสภาพของวตถนนมสภาพคลายกบของเดมทม

การชารดหรอเสอมไป การซอมแซมน นตองคานงถงหลกความเปนจรงเพราะการซอมแซมน นม

วตถประสงคเพอคงสภาพเดมของวตถนนๆ ไวใหมความสมบรณ

DPU

  91

วธการอนรกษ วธการอนรกษศลปกรรมมอย 3 ลกษณะ คอ

1. การสงวนรกษา (Preservation) เปนการสงวนรกษาศลปกรรมเพอใหคงสภาพเดมมากทสดเปนการ

หยดการเสอมสลายอนเกดจากธรรมชาตและสาเหตอน โดยจะมการตอเตมหรอเพมเตมใหผดไปจากเดม

เทคนคการสงวนรกษาอาจทาไดโดยการฉดนายาควบคมอณหภมและความชน การเกบใสกลองหรอเกบในต

2. การบรณปฏสงขรณ (Restoration) เปนการอนรกษขนทสงขนไปกวาการสงวนรกษาอกขนหนง

กลาวคอ เปนการเกบรวบรวมเอาสวนทเสยหายแตกทาลายมาตอเตมหรอทาใหดดขนมาใหม โดยยดหลกให

เหมอนเดมมากทสดอาจมการเสรมโครงสรางภายในใหแขงแรงขน ตลอดจนวธอนๆ ทงนจะตองไมใหเหน

รองรอยของการตอเตมเลย รปแบบภายนอกจะตองใหเหมอนสภาพเดมมากทสด

3. การอนรกษ (Conservation) เปนขนทกวางกวาสองวธแรก อาจใชวธทงสองรวมกนแตจะไมหยด

อยเพยงแคนน หากจะเลยไปถงขนของการปรบแตงใหกลมกลนเขากบของเดมหรอของทมอยแลวและยง

สามารถปรบมาใชในชวตประจาวนหรอวถชวตของสงคมปจจบนหรออาจเปนการสรางสรรคของใหมให

กลมกลน และสงเสรมกบของเกาทมอยแลว ซงนอกจากจะเปนการอนรกษในแงกายภาพแลว โบราณสถาน

หรอโบราณวตถอาจเปนการอนรกษในแงของคตความเชอ หรอ เทคโนโลยความรและความสามารถดงเดม

ใหดารงอยตอไป แตอาจมการประยกตหรอพฒนาใหรวมสมยมากขน โดยมพนฐานจากของเดม อยางไรก

ตามในบางครงการอนรกษกอาจหมายถงการทาลายดวย แตเปนการทาลายสงปกคลมบางอยางเพอเปดเผย

ใหเหนถงคณคาทแทจรงของสงนนๆ ไดปรากฏออกมา (สรสวสด สขสวสด อางใน ภาณพงศ ขางจะงาม

2552: 24-25)

การเสอมสภาพและการควบคมผาทอ

ปจจยทสาคญทสดตอการเสอมสภาพของผา คอ แสงและรงสอลตราไวโอเลต ซงมาจากแสงแดด

และแสงจากหลอดไฟฟา เชน หลอดเรองแสง ทงแสงและรงสอลตราไวโอเลตจะทาปฏกรยากบสทยอมและ

กบเสนใยเปอยเปราะ ความรอนกมสวนทาใหผาผเปอยเรว โดยจะเรงปฏกรยาของการเสอมสภาพใหเรว

ยงขน อากาศอบอนและความชนสงจะชวยใหรา จลชพและแมลงเจรญเตบโตไดด

มลพษในอากาศ เชน กาซซลเฟอรไดออกไซด และออกไซดของไนโตรเจนทาใหสซดเรวและผา

เปอย สวนฝ นละอองของเขมาควนในอากาศจะจบกบเสนใยผาทาใหเกดคราบสกปรกและเปนตวเกบกก

ความชน ซงมผลทาใหผาเสอมสภาพได

ผาบางอยางมปญหาการเสอมสภาพอนเนองมาจากคณสมบตขององคประกอบในตวผาเอง อนเกด

จากขบวนการผลต ซงกอใหเกดปญหาแมวาจะดแลรกษาด และอยในสงแวดลอมทเหมาะสม เชน กรณการ

ผลตผาสยอมดาหรอสน าตาลโดยใชสารประกอบเหลกเปนสารทชวยใหสยอมตด (mordant) สารดงกลาวจะ

DPU

  92

ทาใหเสนใยของผาผกรอนและเกดเปนร หรอสยอมผาทใชในสมยปลายครสตศตวรรษท 18 หรอตน

ศตวรรษท 19 สจะตกมาเปอนเนอผาขางเคยงเมอผาอยในสงแวดลอมทอากาศชนเพยงเลกนอย ซงปญหา

เชนนทาความลาบากในการทาความสะอาด และในระหวางครสตศตวรรษท 19 ซงเปนชวงทนยมใชผาไหม

กนมาก จะใชเกลอของโลหะในขบวนการผลตเพอเพมน าหนกแกไหม ซงจะทาใหผาไหมแตกเปราะเปนผง

ไดในเวลาหนง และขบวนการเปอยผนจะยงดาเนนไปเรวขนหากผาโดนแสง ฉะนนผาไหมทเพมน าหนก

โดยวธนจะดดลรกษาคอนขางยาก

ผาสามารถเกดความเสยหายไดโดยวสดหรอวตถทอยใกลเคยงกน เชน การเสอมสภาพของผาอยาง

รายแรงเกดขนไดเมอผาถกใสอยในกรอบไมหรอเกบไวในลนชกไม การเสอมสภาพนเกดจากไอกรดจากไม

โดยเฉพาะผาฝายและผาลนน หรอกรณในอดตมกตอกผาตดกบกรอบไมดวยตะป นอกจากผาจะเสยหาย

เนองจากไอกรดไมแลว ตะปยงสามารถเกดสนมทารอยเปอนและเกดสนมผรอบๆตะป ปญหาอกประการท

พบคอการจดแสดงผาบนหนโดยใชเครองประดบตกแตงตดกบตวผา เชน การรดดวยเขมกลดเงนหรอวาง

กาไลเครองประดบโลหะไวบนผา เมอเวลาผานไปนานๆจะเกดรอยกดทบบนผา และเสนใยผาตรงสวนท

เขมกลดรดจะขาดได เนองจากเสนใยผาโบราณมกไมแขงแรง (ชมพนช ประศาสนเศรษฐ 2547: 34-35)

การอนรกษผาทอโบราณ

จากหนงสอธนาคารแหงประเทศไทยหอแสดงผาไทยพนเมอง เฉลมพระเกยรต สมเดจพระนางเจา

พระบรมราชนนาถ ไดกลาวถงการอนรกษผาทอโบราณไว (ธนาคารแหงประเทศไทย 2547: 135-137) ดงน

ผาโบราณททอในประเทศไทยเกอบทงหมดเปน ฝาย ไหมและขนสตวอกเลกนอย เสนใยฝายและ

ไหมทนามาทอเปนผาไดผานการ ฟอก ยอม และบางครงกมการแชในสารละลายบางอยาง เพอใหม

คณสมบตทตองการในสมยนน หรอผาจากตางประเทศ พมพลายและมการใชสารบางอยางทชวยใหสตด

เสนใยผาไดดขนนน เมอผานกาลเวลาไปนานเขาดวยดวยสงแวดลอมตามธรรมชาตไมวาจะเปนการใชผานง

ในชวตประจาวนทใชกบรางกายทาใหมเกลอจากเหงอตดอย การนาไปซก ตาก ตลอดจนฝ น แสงสวาง

ความรอน ความชน อณหภมของอากาศทเปลยนไปไมคงท ตางกเปนสาเหตทาใหผาโบราณมเสนใยทกรอบ

เปราะ สซดจาง ดวยกนทงนน นอกจากนแลวผาโบราณยงมศตรทเปนสตว แมลง เชอรา อกหลายชนดททา

อนตรายตอเนอผาเชนกน การทจะเกบรกษาผาโบราณพวกนไวใหนานทสดจงตองคานงถงสงตางๆเหลาน

ไปพรอมกน หลกสาคญของการเกบรกษาผาโบราณจงประกอบดวยการเกบรกษาและการปองกนอนตราย

ของผาทอาจเกดขนได

ผาโบราณทไดขนมาใหมนน ถาไมจาเปนถงทสดแลวกไมควรนาไปซกทาความสะอาด เนองจากผา

โบราณมกเปอยและมเสนใยเปราะมากอยแลวจากการใชผานนในอดต หากจาเปนจะตองทาความสะอาด

DPU

  93

เนองจากสงทสกปรกทตดอยนนอาจนามาซงความเสยหายอนๆตามมาได เชน ถกแมลงสาบกนหรออาจเกด

ราขนไดภายหลง กใชน าบรสทธจาพวกน ากลน หรอถาหาไมไดกใชน าฝนทาความสะอาดเปนแหงๆไป แต

ทงนตองแนใจดวยวาสทยอมผาจะตกไปเมอถกน า หรอไดปองกนเอาไวแลว และตองตากลมใหแหงสนท

กอน การทาความสะอาดผาโดยทวไปทาไดดวยการวางผาชนนนลงบนโตะแลวใชเครองดดฝ นขนาดเลกม

กาลงดดตา ดดเอาฝ นและสงสกปรกทตดอยออกไป และเพอใหแนใจวาเนอผาจะไมเสยหายจากแรงดดของ

เครองดดฝ น จงควรใชผาททอเปนรปตาราง ตาขาย หรอตาขายไนลอนคลมไวชนหนงกอนทจะใชเครองดด

ฝ น เพอไมใหผาถกดดโดยตรงและทาความเสยหายแกผาชนนนได นอกจากนน การดดฝ นควรดดไปทาง

เดยวกนจนทวผนผา

ผาทขาด ควรซอมดวยการใชดายสเหมอนเนอผาเดมเยบประสานเขาดวยกน โดยซอนรอยเขมให

มดชด ในกรณทผาขาดและผาแหวงไป กอาจซอมโดยทาซบในขนใหมและเยบตดกบผาซบในใหอยใน

สภาพเดมทงน ตองแนใจวาซบในเปนผาทไมไดยอมดวยสารเคมทจะทาใหเกดปฏกรยาขนภายหลงดงนนจง

ควรใชผาไมยอมสใดๆ ทงสน เชน ผาดบเปนผาซบใน เปนตน

กอนทจะนาผาไปเกบรกษา หากทาไดควรจะไดผานการอบฆาแมลง อบฆาเชอราตางๆเสยกอน ผา

ททาความสะอาดแลวจงนาไปเกบรกษา ซงควรเปนสถานทซงไมถกแสงแดดไมวาจะโดยตรง โดยออม หรอ

แมแตแสงจากหลอดไฟโดยตรง ทงตองเปนทซงไมมความรอน ความชนสง ไมมฝ น ผง ละออง ควนไฟ

ควนจากทอไอเสย ฯลฯ สงแวดลอมทไมเหมาะสมเหลาน ยอมบนทอนอายของผาและทาใหสทยอมไวซด

จางลงได ดงนน สถานทเกบผาโบราณจงควรเปนททมอากาศถายเทไดสะดวก อากาศแหง ควรมอณหภม

คอนขางคงท ประมาณ 18-19 องศาเซลเซยส และเกอบจะไมมแสงมากนกหรอมดสนท

การเกบผา ควรใชวธวางราบกบพนในกลองกระดาษทกรดวยกระดาษทไมไดใชน ายาเคมกดสจน

ขาวสะอาด อาจใชกระดาษสาทไมกดส ซงจะไมทาปฏกรยาเมอสมผสกบเนอผา การเกบผาในกลองจะชวย

ใหผาไมถกแสงจากไฟฟาหรอแสงจากภายนอกปองกนแมลง และฝ นละออง การวางราบกบพนชวยใหเสน

ใยของผาโบราณทออนแออยแลว ไมตองรบนาหนกของผาทงผนเหมอนในกรณทนาไปแขวนไว การแขวน

ผาโบราณไวนานเกนไปยอมทาใหผาขาด เพราะนาหนกของผาเองได

ผาทเปนชนขนาดใหญและยาวมาก อาจวางพบลงในลนชกโดยใหมรอยพบนอยทสดและทบกนไม

มากจนเกนไป เพอปองกนผาหกงอจนคนตวยาก กรณทเปนผาทมความยาวมากอาจเกบโดยการมวนลงบน

แกนกระดาษหรอพลาสตกทมขนาดใหญพอควร โดยใชผาขาวหมแกนไวกอน แลวจงคอยๆมวนผาลงไป

โดยไมใหเกดรอยพบยน ถาเปนผาทปกทอดวยดนควรมกระดาษสาหรอผาดบปดทบสวนทเปนดน หรอ

สวนทตบแตงดวยวตถอนทไมใชฝายหรอไหมไวเพอปกปองกนการเกยวกน หรอขดถกนจนขาดเกดความ

DPU

  94

เสยหายได การเกบผาลงในถงพลาสตกและปดปากถงไวสนท ทาใหอากาศถายเทยาก ความชนในอากาศทม

อยในขณะทบรรจผาลงถง อาจกลายเปนละอองน าเลกๆ จบอยในถงได และจะเปนสาเหตทาใหผาชนและม

เชอราเจรญงอกงามขนมาโดยไมรตว ดงนน จงไมควรเกบผาโบราณไวในถงพลาสตกนานเกนไป หาก

หลกเลยงไมไดควรเจาะถงพลาสตกใหเปนรขนาดใหญ เพอใหอากาศสามารถถายเทปรบตวได และใช

กระดาษสาทไมไดกดสหอผา กอนบรรจลงในถงพลาสตกนน

กรณทเปนเสอผาโบราณ ควรเกบในลกษณะวางราบกบพนลนชกหรอกลองทปดวยกระดาษสา

เชนกน บรเวณทเปนตะเขบและรอยพบ ควรใชกระดาษสาไมกดสมวนเปนกอนกลมๆ ยดไว เพอไมใหยบ

ยนหรอแฟบลงไป และดวยเหตน จงไมควรเกบโดยซอนทบรวมกนไวจนทาใหบรเวณ ไหล แขน เอว เสย

รปได ในกรณทเปนเสอผา เครองแตงกาย ควรนาไปแตงกบหนทมขนาดใกลเคยงกบเครองแตงกายนนๆ

และตกแตงใหเหมอนจรง โดยใชกระดาษปลอดสารเคมทาเปนกอนกลมหรอยาวหนนบรเวณทตองการ เพอ

ปองกนการยบยนของผา

การอนรกษผาทอตนจก

จากงานวจย ภาณพงศ ขางจะงาม เรองการอนรกษผาทอตนจกของชาวพวน ตาบลหาดเสยว อาเภอ

ศรสชนาลย จงหวดสโขทย (ภาณพงศ ขางจะงาม 2552: 73-85) ไดกลาวถงการอนรกษผาตนจก ชาวพวน

ตาบลหาดเสยว อาเภอศรสชนาลย จงหวดสโขทย ไวดงน

การอนรกษผาตนจก ชาวพวน ตาบลหาดเสยว อาเภอศรสชนาลย จงหวดสโขทย ม 4 หวขอ

1. การปองกนดแลรกษาผาทอตนจก

2. การปฏบตการโดยการอนรกษผาตนจก

3. วธการอนรกษผาทอตนจก ไดแก การสงวนรกษา การซอมแซมและการอนรกษ

4. การพฒนาผาทอตนจกใหกลบมาเปนสวนหนงของสงคมชมชน บานหาดเสยว

1. การปองกนดแลรกษาผาทอตนจกของชาวพวน ชาวพวนจะเกบรกษาผาทอตนจกทตอเปนผน

และทยงไมไดตอโดยพบผาทอตนจกไวในตเสอผาโดยการพบเปน 3 สวน และกลบลายเขาดานใน ตทเกบ

ผาตนจกจะใสสบทมกลนหอมและปองกนแมลง ชาวพวนบานหาดเสยว มกจะสวมใสผาทอตนจกทตอกบ

ตวซนและหวซนทเรยกวา “ซนตนจก” ในการใชงานนนมกจะสวมใสผาทอตนจกในโอกาสสาคญๆ ในงาน

เทศกาล งานบญตางๆ เชน งานบญสลากภตร งานแตงงาน งานบวช เปนตน หลงจากใชงานแลวจะผงแดด

ออนๆ หรอลมเพอคลายจากกลนเหงอ แลวหลงจากนนจงกลบดานแลวพบเกบไวในตเสอผา เมอสวมใส

หลายๆ ครงแลวจงทาการซกดวยมอโดยใชผงซกฟอกหรอบางกใสเพยงแคน ายาปรบผานม จากการ

สมภาษณผสงอายพบวาในสมยกอนนน มกจะซกผาซนตนจกดวยขเถา (เพราะขเถามความเปนดาง) ทาใหส

DPU

  95

ของฝายนนสดใสอยเสมอและหลงจากนนจงนาไปตากในทรมเพอปองกนสของลายผาตนจกซดและการ

ตากผาทอตนจกในแตละครงนนตองกลบลายดานในออกตาก

ดงนนในการปองกนดแลรกษาผาทอตนจก จงเปนขนตอนหนงในการอนรกษผาทอตนจกจงตองทา

ความสะอาดวตถกอนทกครงกอนทจะมาเกบรกษาเพอความคงทนและคงสภาพของวตถทงนทงนนถงอย

กบสภาพของวตถเปนสาคญ

2. การปฏบตการโดยการอนรกษ ชาวพวน บานหาดเสยว มวธการอนรกษลวดลายของผาทอตนจก

โดยการทอผาตนจกนนในแตละผนยงมโครงสรางเดมหรอลวดลายนนยงคงเดมทมการสบทอดความรจาก

บรรพบรษจนถงรนลกรนหลาน ซงในการทอแตละครงนนขนาดของลายนนขนอยกบความคดสรางสรรค

ของผทอผาตนจก และความเหมาะสมกบขนาดของฟมทอดวย ซงในปจจบนการทอผาตนจกนนมกจะทอ

ขนเพอการจาหนายเปนสวนใหญ ลวดลายทจะทอจงขนอยกบความตองการของลกคาจงพบวา ผาทอตนจก

ในแตละผนนนในองคประกอบทเปนโครงสรางของผาทอตนจกทเปนเอกลกษณของบานหาดเสยวมไม

ครบอกทงมการนาลวดลายอนเขามาผสมผสานจงทาใหลวดลายเดมนนผดเพยนไปจากเดมในการใหสหรอ

ใสสลงบนลวดลายตางๆ ของผาทอตนจกในแตละผนนน ยงคงใชสเลยนแบบตามโบราณโดยยดสเหลอง ส

แดง สเขยว สพหรงค เปนหลกในการทอผาตนจก จนสบเนองมาถงปจจบนมการใชสสนกนมากยงขน เชน

สฟา สชมพ สดา สน าเงนขนอยกบความตองการของลกคาหรอผสวมใส บางกทอตามแนวคดสรางสรรค

ของผประกอบอาชพทอผาตนจก วาจะใชสอะไรหรอแบบใดในการทอผาตนจก

3.วธการอนรกษผาทอตนจก ผเชยวชาญเรองผาทอตนจกบานหาดเสยว กลาววา การสงวนรกษา

ผาทอตนจก เพอใหผาทอตนจกอยในสภาพเดม ในการเกบรกษานนชาวพวน บานหาดเสยวมวธการโดยการ

พบผาตนจกเกาไวโดยกลบดานลวดลายแทไวดานในโดยการพบตามยาวแลวแขวนไวในตหรอพบซอนทบ

ไวในตโชวหรอตเสอผา ในการเกบผาทอตนจกเกา ไวในพพธภณฑซงเปนสถานทรวบรวมผาทอชนดตางๆ

หนงในจานวนของผาทอทรวบรวมไวนน ผาซนตนจกลายโบราณ 9 ลาย ของชาวพวนบานหาดเสยว ไดถก

รวบรวมไวเพอเปนแหลงความรทางวชาการสาหรบผทสนใจ และอกทงยงเปนแหลงทองเทยวอกดวย

การซอมแซมผาทอตนจกทเกดการชารดพบวา มกมการซอมแซมโดยการเกบรวบรวมชนสวนของ

ผาทอตนจกแลวนามาตอเหมอนเดม ซงชนสวนทหายไป เชน ฝายทลายนนขาดหรอหายไปจะทาการตอลอย

โดยการลอยเสนฝายสเดมเพอใหลายนนตอกนเปนลายเดม โนกรณทชนสวนของผาซนตนจกขาดออกจาก

กนเปนชนสวนนน ชาวพวนบานหาดเสยวนนจะไมนยมนามาใสอก เพราะถอวาตนเองมความสามารถใน

การทอผาตนจกไดอยเสมอและถอวาผาทขาดนนไมควรสวมใส ซงอาจเปนความเชอของบคคลในการสวม

ใสเครองนงหม ในการซอมแซมผาทอตนจกใหมความแขงแรงและคงรปแบบเดมนนเมอโครงสรางหรอตว

DPU

  96

พนทเปนรอยตอนนขาดชารด เปอยแลวนนจะนาผาฝายทมสใกลเคยงกนเยบตอเพอเปนการเสรมโครงสราง

ใหมความแขงแรงและสามารถใชงานตอไปได

4. การพฒนาผาทอตนจกใหกลบมาเปนสวนหนงของชมชนบานหาดเสยว ชมชนชาวบานหาด

เสยวมแนวคดในการรณรงคใหมการสวมใสผาทอตนจก หรอ ผาไทยกนมากยงขน ท งภาครฐและ

ภาคเอกชนมการสนบสนนเพอเปนการอนรกษผาทอตนจกเพอใหคนในสงคมชมชนชาบานหาดเสยวหนมา

สนใจผาทอตนจกบานหาดเสยวนน ผใหญจงตองมการปลกฝงเดกใหมความสนใจในเรองการทอผาตนจก

ถอเปนความสามารถพเศษอยางหนงและการทาใหผาทอตนจกของบานหาดเสยวเปนทนยมในปจจบน

ภาครฐและเอกชนควรใหการสนบสนนการประชาสมพนธผาทอตนจกทเปนสนคาใหคนทงชาวไทยและ

ชาวตางประเทศไดรบรถงสนคา ความงามของสนคาและควรจดหาแหลงตลาดรองรบเพอจาหนายผาทอตน

จกหลงจากการทอเปนจานวนมาก

ตารางแสดงหลกการอนรกษ วธการอนรกษแบบดงเดมและแนวทางการอนรกษทเหมาะสมของผา

ทอตนจกบานหาดเสยว

หลกการอนรกษ วธการอนรกษแบบดงเดม แนวทางการอนรกษทเหมาะสม

1.การปองกนดแล

รกษาผาทอตนจก

- เกบไวโดยการพบและเอาสบ

ใสไวภายในต

- ผาเกาเกบพบไวซอนๆกน

- เกบรกษาผาทอตนจกไวใน

ถงพลาสตก

- เกบไวในตและปดใหมดชด

- ควรพบเกบไวไมควรซอนกน โดยการนา

กระดาษสาหอไวเพอคงสภาพเดมของผาเกา

- ควรวางผาราบกบพนอากาศจะไดถายเทได

สะดวก เพราะอากาศทอยในถงพลาสตกทาใหเกด

ละอองนาและอาจทาใหเกดเชอราได

-หลงจากการสวม

ใส

- ผงแดดหลงจากสวมใสและ

สวมใสหลายๆครงแลวจงทา

การซก

- ควรซกทาความสะอาดเพอลดสารเกลอจากเหงอ

สะสม

-การทาความสะอาด - ผาเกาทโชวหรอเกบสะสมไว

ไมควรทาความสะอาด

- ควรทาความสะอาดผากอนเกบรกษาเพราะอาจ

เกดรอยเปอน ความชนทจะนาไปสการเกดเชอรา

2.การปฏบตการโดย

การอนรกษ

-การเกบไวในตโชว

- จดไวในตโชวทมแสงสวาง

ธรรมชาตหรอแสงสวางจาก

ไฟฟา

- ควรเกบไวในทอณหภมไมสง ปลอดจากฝ น

ความชนและสะอาดไมมสตวรบกวนหางจาก

ผคนทจะสมผสถกตองผาหรอผาจะสมผสแสง

DPU

  97

หลกการอนรกษ วธการอนรกษแบบดงเดม แนวทางการอนรกษทเหมาะสม

จดแสดงตางๆ - แขวนใสไมโชวผาทอตนจก โดยตรง

- ควรใชกระดาษแขงปลอดสารเคมหมดวยผาฝาย

ทตดกาวทางดานหลงตรงผาโบราณลงบน

กระดาษนน

-ลวดลายและสสน

ของผาทอตนจก

- ทอสสนตามความตองการของ

ลกคาแตยงคงรปแบบและ

โครงสรางลายเดม

- ทอลวดลายทงายและจาหนาย

ไดด

- ควรใชสสนเดมอยบางเพอเปนการอนรกษผาทอ

ตนจกบานหาดเสยวและยงคงลวดลายโครงสราง

เดม

- ควรทอใหครบ 9 ลายเพอมใหลายนนเลอน

หายไปจากชมชนบานหาดเสยว

3.การอนรกษผาทอ

ตนจก

-การสงวนรกษาผา

ทอตนจก

- แขวนหรอพบผาเกาโดยเอา

ดานแทเขาในและเกบไวในต

- ควรใชวธการวางราบกบพนในกลองกระดาษท

ไมไดใชน ายาเคมกดสขาว อาจใชกระดาษสาซง

จะไมทาปฏกรยาเมอสมผสกบเนอผาเพอปองกน

ฝ นละอองและปองกนการหกงอจนคนตวยาก

การแขวนผาทมน าหนกอาจทาใหผาขาดได

-การซอมแซมผาทอ

ตนจก

- ผาทอตนจกเมอขาดจะไมนยม

สวมใสและผาเกาทขาดจะไมม

การซอมแซมเกบไวในสภาพ

เดม

- ผาทอตนจกทลวดลายขาดหายไปควรซอมโดย

ใชเสนฝายไหมทมสเหมอนเดมเยบประสานกน

ใหมดชดสวนผาทขาดแหวงซอมโดยการทาซบ

ในขนใหมและเยบตดกบผาซบในใหอยในสภาพ

เดม

-การอนรกษผาทอ

ตนจก

- การนาผาทอตนจกเกามาสวม

ใสในชวตประจาวน

- ควรเกบรกษาและอนรกษไวเพราะผาเกานนเมอ

ถกอากาศและความชนแสงสวางทไมเหมาะสมจะ

ทาใหผาทอตนจกนนเสอมสภาพไดเรวทง

ลวดลายและสสน

- การทอผาตนจกใหมเลยนแบบ

ของเกาและประยกตลวดลาย

ดงเดมใหรวมสมยมากขน

- ควรใชสสน ลวดลายโครงสรางเดมเพอคงความ

เปนเอกลกษณของผาทอตนจกบานหาดเสยวและ

ปรบใชใหเหมาะสมกบการนาไปใชประโยชน

DPU

  98

หลกการอนรกษ วธการอนรกษแบบดงเดม แนวทางการอนรกษทเหมาะสม

4.การพฒนาผาทอ

ตนจกใหกลบมาเปน

สวนหนงของสงคม

ชมชนบานหาดเสยว

-ลวดลายและสสน

- การทอผาตนจกแบบทาตาม

กนมา

- การใชลวดลายและสสนเดม

- ควรมการศกษาทมาของลวดลาย องคประกอบ

ของลวดลายผาทอตนจกและสสนทใชในแต

ละลาย

-การสบสานผาทอ

ตนจกบานหาดเสยว

- การสบสานโดยแมสอนลก

ยายสอนหลาน

- ควรปลกฝงใหลกหลานไดเรยนรในเรองของ

การทอผาตนจก

- สนบสนนสงเสรมตงกลมทอผาตนจก

-คนในชมชนบาน

หาดเสยวสนใจผา

ทอตนจกและเปนท

นยมของคนใน

ชมชน

- สงเสรมใหคนทอผาตนจกใน

แตละครวเรอน

- สวมใสผาทอตนจกในโอกาส

พเศษและงานบญตางๆ

- ภาครฐและเอกชนมการสงเสรมใหมการทอผา

ตนจกมากขน

- รณรงคใหมการสวมใสผาทอตนจก

- การสรางรปแบบผลตภณฑใหมโดยใชผาตนจก

เปนสวนประกอบ

- การสอดแทรกวชาการทอผาตนจกในการเรยน

การสอน

- การประชาสมพนธเกยวกบสนคาผาทอตนจก

- การจดหาตลาดรองรบผาทอตนจก

- การปรบเปลยนวธการผลตผาทอตนจกเพอลด

ตนทนในการผลต

จากตวอยางขางตนทแสดงถงการอนรกษผาทอตนจกนนผาทอทกประเภทในประเทศไทย ไมวาจะ

เปนผามดหม ผาน าไหล ผาขด ผาจก ผาแพรวา ผายกดอก ผาหางกระรอง ฯลฯ กตองไดรบการอนรกษและ

สงเสรมจากประชาชน ภาครฐและภาคเอกชนไมวาจะเปนการปลกฝงใหลกหลานไดเรยนรเรองการทอผา

การสนบสนนสงเสรมตงกลมทอผาทอผา การรณรงคใหมการสวมใสผาทอ การสรางรปแบบผลตภณฑใหม

โดยใชผาทอ การสอดแทรกวชาทอผาในการเรยนการสอน การประชาสมพนธเกยวกบสนคาผาทอ การ

จดหาตลาดรองรบผาทอ การปรบเปลยนวธการผลตเพอลดตนทนในการผลต จอกจากนจะตองใหความรใน

เรองหลกการอนรกษผาทอผาทอเกาทมอยวาจะมการรกษาอยางไร เชน ควรเกบผาโบราณไวในตและปดให

DPU

  99

มดชด ควรพบเกบไวไมควรซอนกน โดยการนากระดาษสาหอไวเพอคงสภาพเดมของผาเกา ควรวางผาราบ

กบพนอากาศจะไดถายเทไดสะดวก เพราะอากาศทอยในถงพลาสตกทาใหเกดละอองน าและอาจทาใหเกด

เชอราได ควรซกทาความสะอาดเพอลดสารเกลอจากเหงอสะสม ควรทาความสะอาดผากอนเกบรกษาเพราะ

อาจเกดรอยเปอน ความชนทจะนาไปสการเกดเชอรา ควรเกบไวในทอณหภมไมสง ปลอดจากฝ น ความชน

และสะอาดไมมสตวรบกวนหางจากผคนทจะสมผสถกตองผาหรอผาจะสมผสแสงโดยตรง ควรใชกระดาษ

แขงปลอดสารเคมหมดวยผาฝายทตดกาวทางดานหลงตรงผาเกาลงบนกระดาษนน ควรใชสสนเดมอยบาง

เพอเปนการอนรกษผาทอ ควรใชวธการวางราบกบพนในกลองกระดาษทไมไดใชน ายาเคมกดสขาว อาจใช

กระดาษสาซงจะไมทาปฏกรยาเมอสมผสกบเนอผาเพอปองกนฝ นละอองและปองกนการหกงอจนคนตว

ยาก การแขวนผาทมน าหนกอาจทาใหผาขาดได ผาทอทลวดลายขาดหายไปควรซอมโดยใชเสนฝายไหมทม

สเหมอนเดมเยบประสานกนใหมดชดสวนผาทขาดแหวงซอมโดยการทาซบในขนใหมและเยบตดกบผาซบ

ในใหอยในสภาพเดม ควรเกบรกษาและอนรกษไวเพราะผาเกานนเมอถกอากาศและความชนแสงสวางทไม

เหมาะสมจะทาใหผาทอนนเสอมสภาพไดเรวทงลวดลายและสสน ควรใชสสน ลวดลายโครงสรางเดมเพอ

คงความเปนเอกลกษณของผาทอและปรบใชใหเหมาะสมกบการนาไปใชประโยชน ควรมการศกษาทมา

ของลวดลาย องคประกอบของลวดลายผาทอตนจกและสสนทใชในแตละลาย

สมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ กบการอนรกษผาทอ

สมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ ทรงสนพระราชหฤทยผาทอทผลตขนจากฝมอและภม

ปญญาทแทจรงของชาวบานทถายทอดและสงสมมาจากบรรพบรษโดยการถายทอดกรรมวธการผลตจากรน

หนงสอกรนหนง เปนการถายทอดมาเปนเวลานาน ผาทอเหลาน ไดแก ผามดหม ผาขด ผาแพรวา ผาหาง

กระรอง ผายกดอก ผาจก ฯลฯ ชาวบานไดทอผาใชเอง ตอมาเมอหลงสงครามโลกครงทสองมการพฒนา

อตสาหกรรมในประเทศไทย และมการใชแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคม ทาใหการคมนาคมขนสงสะดวก

สนคาจากอตสาหกรรมผาจากโรงงานสามารถเขาไปถงตลาดในภมภาคตางๆ ผาบางชนดยงมราคาในระดบ

ทคนทวไปพอหาซอได เพราะผลตดวยเครองจกรในปรมาณมากตามหลกการของระบบอตสาหกรรม

ชาวบานจงนยมซอผาจากตลาดมาใชในการนงหมมากกวาการทอขนใชเอง สมเดจพระนางเจาสรกตฯ

พระบรมราชนนาถ ไดตามเสดจพระบาทสมเดจพระเจาอยหวไปเยยมราษฎรทประสบอทกภยใหญในภาค

อสาน ทอาเภอนาหวา จงหวดนครพนม ในป พ.ศ.2513 ทอดพระเนตรเหนหญงชาวบานนงผาไหมมดหมท

ทอใชกนเองอยางสวยงามทกคน จงมพระราชเสาวนยใหทานผหญงสประภาดา เกษมสนต อดตราช

เลขานการในพระองคฯ นาคณะออกไปเลอกซอผาทชาวบานทอ เพอสนบสนนใหชาบานทอผาและ

ชวยเหลอราษฎรใหมรายไดนอกฤดทานา

DPU

  100

ทานผหญงเลาวาครงแรกทไปขอซอผาไหมจากชาวบาน ทกคนกงงวาจะซอไปทาไม เพราะปกตจะ

ทอผาเอาไวนงเองหรอนาไปแลกขาวเทานน แตเมอทราบวาสมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชนนาถตองการ

ชวยเหลอราษฎรจงขายในราคาผนละ 50-80 บาท เมอความทราบถงสมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชนนาถ

ทรงรบสงวาขายราคาเทานไมได จงทรงเพมราคาใหสงกวาทองตลาด เพอเปนกาลงใจใหชาวบานทอผามาก

ขน และทรงรบซอผาไหมจากหมบานหนงไปสหมบานหนง และขยบขยายไปจนทวจงหวดภาคอสาน

ผาไหมจากจงหวดตางๆ เรมหลงไหลมาทหองทรงงานของสมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชนนาถ

ทรงกาชบทานผหญงวา “แมผาถพนกอยาละเลย” เพราะอาจไดพบลายผาโบราณ ซงจะสบไปถงชางทอและ

เรองราวตางๆ และนามาฟนฟชวตผาทอมอไทยทกาลงจะสญหายไปพรอมกบการพฒนาฐานะคณภาพชวต

ของราษฎรไทยทกภมภาคจวบจวนปจจบน

นอกจากทรงตงศนยรบซอผาทอจากชาวบานแลว สมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชนนาถ ยงทรง

สงเสรมใหชาวบานทอผาเปนอาชพเสรมโดยทรงนาลวดลายตางๆ ทหายากมาใหชาวบานทอขนใหม

รวมทงปรบปรงรปแบบและลวดลายใหมๆ ใหทนสมยขน ทาใหชาวบานขายผาไดในราคาดขน สงเสรม

ชาวบานใหปลกหมอนเลยงไหมและทชาวบานตางปลมปตอยางหาทสดมไดคอ ไดเหนพระราชนของเขา

ฉลองพระองคทตดเยบดวยผาทอฝมอของพวกเขาไดอยางงดงาม ทาใหชาวบานมกาลงใจในการทอผามากขน

ทรงสงเกตวาผาไหมมดหมมลวดลายสวยงามหลากหลาย จงทรงโปรดเกลาฯ ใหอนรกษลาย

พนบานเหลานไว เชน ลายขอ ลายหมากจบ ลายดอกแกว ลายโคมหา ลายโหมง ลายดาวเทยมเดอน ผา

ไหมขด เชน ลายดอกแกว ลายขอ ลายพกล ลายขาวหลามตด ผาแพรวา เชน ลายพนมหาอมหงส ลายนาคส

แขน ลายนาคสองแขน ลายชอขนหมาก ลายดาวไตเครอและลายงลอยหกไม เปนตน

การททรงสงเสรมใหชาวบานทอผาเปนอาชพ ทาใหเกดการตนตวและความภาคภมใจของชาวบาน

เทากบเปนการอนรกษ ตอมาทรงโปรดใหตงมลนธสงเสรมศลปาชพ เมอ พ.ศ.2519 เพอเปนทรวมโครงการ

ศลปหตถกรรมตางๆ ผาทอทกประเภทกไดเขารวมในโครงการนบวาเปนการอนรกษผาทออยางเปนระบบ  

อนง มลนธสงเสรมศลปาชพในสมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชนนาถ ไดสรางงานแกราษฎรใน

ชนบท ใหสามารถยดเปนอาชพเลยงครอบครวไดอยางมศกดศรมาเปนเวลายาวนานกวา 40 ป อนเปน

ทางเลอกใหราษฎรไดทางานทตนเองรกในบานเกดทงยงไดอยพรอมหนาครอบครว ไมตองเขามาทางานใน

เมองหลวงและเหนอสงอนใดคอไดเดนตามแนวพระราชดารของพระบาทสมเดจพระเจาอยหว ในการชวย

ใหคนไทยสามารถเลยงตนเองไดอยางย งยนตามแนวพระราชดาร “เศรษฐกจพอเพยง”

DPU

  101

พพธภณฑผาในสมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ

สมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ ทรงมพระราชประสงคใหสรางพพธภณฑผาขนมา

เพอใหเปนแหลงเรยนรเกยวกบผาไทย ประวตศาสตรการแตงกายไทย ประวตศาสตรของผาไทย ไมวาจะ

เปนผาในราชสานก ผาชาตพนธและผาศลปาชพททรงสงเสรมสนบสนนรวมถงจดเกบและเผยแพรเอกสาร

ทเกยวของ ตลอดจนจดแสดงงานหตถศลปจากผาอนทรงคณคาของราชสานกและผาพนเมองตางๆ

พพธภณฑผาในสมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ

ภายในพพธภณฑผาฯ มหองจดแสดงทงหมด 4 หอง ซงแบงเปนการแสดง 3 นทรรศการ หองจด

แสดง 1 นทรรศการ “ราชพสตราจากผาไทย” จดแสดงฉลองพระองคชดสากลผาไทย ททรงฉลองระหวาง

เสดจฯ เจรญสมพนธไมตรกบนานาประเทศ ซงตดเยบโดยนกออกแบบไทยและตางชาต และเปนเพยงหอง

เดยวทจดแสดงฉลองพระองคผาไหมของพระบาทสมเดจพระเจาอยหว ซงเปนฉลองพระองคระหวางเสดจฯ

เยยมเยยนราษฎรในป พ.ศ. 2528 ตดเยบโดย นายสมภพ หลยลาภประเสรฐ จากหองเสอยไลย

นทรรศการ “ราชพสตราจากผาไทย”

นทรรศการ “ไทยพระราชนยม”

DPU

  102

หองจดแสดง 2 นทรรศการ “ไทยพระราชนยม” จดแสดงฉลองพระองคชดไทย ซงเปนตนแบบชด

ประจาชาตของสตรไทยในปจจบน 8 แบบดวยกนคอ ไทยเรอนตน ไทยจตรลดา ไทยอมรนทร ไทยบรม

พมาน ไทยดสต ไทยจกร ไทยศวาลย และไทยจกรพรรด รวมกวา 30 องค พรอมชมวดทศนความเปนมาและ

วธการสวมเครองนงหมชดไทยสมยโบราณและปจจบน

ฉลองพระองคผาไหมมดหมประดบครสตล

สวนหองจดแสดง 3 และ 4 นทรรศการ “พระหตถททรงงานเพอแผนดน” บอกเลาเรองราวจด

กาเนดแหงศลปาชพต งแตป พ .ศ .2513 พระบาทสมเดจพระเจาอยห วและสมเดจพระนางเจาฯ

พระบรมราชนนาถ เสดจฯ เยยมราษฎรทประสบอทกภยท อาเภอนาหวา จงหวดนครพนม จวบจนปจจบน

วธการเลอกซอผาไหมและการเกบรกษา

วธการเลอกซอผาไหม

ควรพจารณาวา ผาไหมทจะซอนนเปนผาไหมแมหรอไม ซงสามารถตรวจสอบไดโดยวธการตดรม

ผาไหมมาเผาไฟ ถาเปนผาไหมแท ขเถาจะมสดา และมกลนเหมอนเสนผมไหม ถาหากเอามอขย ขเถาจะแตก

เปนผง ไมจบกนเปนกอน หากเปนเสนใยสงเคราะหเมอนาไปเผาแลวใหสงเกตทเปลวไฟจะมสเขยว สฟา

และกลนเหมอนพลาสตกไหม ซงขเถาจะจบตวเปนกอนแขง (ทแนะนาใหตดรมผาไหมไปทาการตรวจสอบ

เพราะวา การปลอมปนผาไหมในปจจบน สวนใหญจะใชเสนยนทเปนพวกเสนใยสงเคราะห หากเราดง

เสนทางพงมาทาการตรวจสอบ ซงสวนใหญจะเปนเสนไหมแท ผลการตรวจสอบ จะคลาดเคลอนได) เมอ

เราแนใจแลววาเปนไหมแท ขนตอนตอมา ดทเนอผาวามเนอแนน สมาเสมอหรอไม ซงสามารถตรวจสอบ

DPU

  103

ไดโดยการสมผส และสงเกตจากเสนไหมยน ถาทอไมแนนจะเหนเสนไหมยนคอนขางชดเจน ซงการใชมอ

สมผสบางครงอาจไมแนนอนเพราะผผลตบางรายอาจนาผาไหมไปอาบน ายาแบบแขง กจะทาใหผาไหมด

หนาขน แตเมอนาไปใช อาจทาใหเสอผาไมคงทน ความสมาเสมอของสผาไหม ตองสมาเสมอทงผน แต

บางครงผลจากการฟอกยอมทไมไดมาตรฐาน อาจสงผลใหผาไหมมสทไมสมาเสมอหรอดางได และความ

ไมสมาเสมอของสผาอาจเกดไดจากการใชเสนไหมพนธตางประเทศทดอยคณภาพ เมอนามาทอจะทาใหผา

เปนลอกหรอเปนขน และตรวจดวาผาไหมสตกหรอไม เพราะถาหากใชสราคาถก คณภาพตากจะทาใหผา

ไหมสตกได (การตรวจสอบอาจใช เศษรมผาไหมไปจมน าและสงเกตการเปลยนแปลง) และทสาคญคอควร

เลอกซอผาไหมจากผผลตทมความนาเชอถอ ซงขอดจากการไดใบรบรอง มาตรฐานตางๆ เชน มาตรฐาน

ผลตภณฑชมชน (มผช.) เปนตน

การเกบรกษา

ผาไหม เปนเสนใยธรรมชาตทมองคประกอบของโปรตน การดแลรกษาใหมความสวยงามคงทน

และมอายการใชงานใหนานทสด ในสมยโบราณจะใชน ามนมะพราวซกผาไหมโดยไมตองซกน าซ า แลว

นาไปผงใหแหง ปจจบนการดแลรกษาผาไหม ใชวธการซกแหงโดยใชน ายาซกแหงทวๆ ไป หรออาจใชสบ

ทมคณสมบตเปนกรดออนโดยการซกในนาอน แลวสามารถนาไปตากในทรมไดเลยไมควรตากแดด โดยไม

ตองบดหรอบบขยผาไหม กอนทาการรดผาไหม ควรทาการพรมน าใหผาไหมเปยกพอหมาดๆ แลวรดดวย

ไฟคอนขางรอนจากดานในกอน สวนดานนอกใหรดเลกนอยในตอนหลง เพอไมใหผาไหมทรดเกดรอยดาง

หรอเกดรอยไหมได

สรป

จากการวจยเรองผาทอกบชวตคนไทยพบวาผาทอของไทยนนมทวทกภมภาคของประเทศไมวาจะ

เปนภาคกลาง ภาคเหนอ ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ และภาคใต การทอผาในประเทศไทยมววฒนาการสบ

ทอดมายาวนานเปนศลปะทสะทอนใหเหนถงวถชวตครอบครวและสงคมไทยแตละภมภาค รวมถง

ความสมพนธระหวางขนบธรรมเนยมประเพณและพธกรรมตางๆ ซงเชอมโยงกนดวยเสนใยของผาทอ

พนบาน ผามบทบาทมากในวถชวตของคน นอกจากจะเปนเครองนงหมแลวผายงมาเกยวของกบพธกรรม

ตางๆ เชน เกยวของกบพธเกด โดยการนามาเปนของกานลใหคนททาคลอดให เพราะสมยกอนจะอาศยหมอ

พนบานหรอหมอตาแยในการทาคลอดและเพอความสมพนธเกอกลกนตลอดไป พธบวชผากเขามาเกยวของ

คอ ตงแตการบวชนาค เพราะนาคจะสวมใสผาขาวหรอผาโสรง ผาเหลานจะตองเปนผาใหมถอวาถาใชผา

ใหมจะไดบญกศลสงมาก นอกจากผาทสวมใสกอนบวชสามเณรและพระแลว ยงมผาอกประเภทหนงคอผา

สบง ผาองสะ และผาจวร สวนพธแตงงานมผาทเขามาเกยวของ คอ ผาสาหรบเครองสมมา (ขอขมา) ผา

DPU

  104

เหลานลวนแตเปนผาใหมไมมรอยตาหน พธทาบญตามฮตสบสองกมผาเขามาเกยวของคอแตละฮตจะมผา

เขามาเกยวของคอ ทาเปนเครองปจจยไทยทานไปถวายระ เชน ทาธง ทาผาอาบนาฝน ผาจานาพรรษา และผา

ไตรจวร เปนตน พธสดทายทมผาเขามาเกยวของ คอ พธศพ ซงมผาเขามาเกยวของ คอผาใชสาหรบคลมโลง

ศพ ผาขาวสาหรบจงโลงศพ กบผาสาหรบนงหมใหศพ และผาสาหรบโดยขามศพ นนแสดงวาผาเขามา

เกยวของกบพธตางๆ 

สาหรบกระบวนการสรางสรรคการทอผานนตองใชความขยน ความอดทน ความพยายาม ความ

ประณตละเอยดออน ลวดลายของผากมความสวยงามและเปนเอกลกษณของแตละชมชน เชน ชมชนคบว

อาเภอเมอง จงหวดราชบร ชมชนหาดเสยว อาเภอศรสชนาลย จงหวดสโขทย ชมชนลบแล อาเภอลบแล

จงหวดอตรดตถ ชมชนเหลานทอผาจก ชมชนบานโพน อาเภอคามวง จงหวดกาฬสนธ ทอผาแพรวา ชมชน

บานเขวา จงหวดชยภม ชมชนนาโพธ อาเภอนาโพธ จงหวดบรรมย ชมชนปกธงชย อาเภอปกธงชย จงหวด

นครราชสมา ชมชนบานชนบท อาเภอชนบท จงหวดขอนแกน ทอผามดหม การทอผาขด ของชาวบาน

อาเภออานาจเจรญ จงหวดยโสธร การทอผายกดอกของชมชนบานพมเรยง อาเภอไชยา จงหวดสราษฎรธาน

ชมชนบานนาหมนศร อาเภอเมอง จงหวดตรง ชมชนตาบลเกาะยอ อาเภอเมอง จงหวดสงขลา ชมชนบาน

ลานขอย อาเภอปาพะยอม จงหวดพทลง เปนตน ลวดลายโบราณของชางทอผาประเภทตางๆ ไดมการ

ประยกตใหเขากบยคปจจบนไดเปนอยางดโดยการออกแบบเครองแตงกายและเครองประดบใหเหมาะสม

กบลวดลายของผาแตละประเภท 

สมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถทรงเหนความสาคญของผาทอทผลตขนจากฝมอและ

ภมปญญาทแทจรงของชาวบานทถายทอดและสงสมกรรมวธการผลตจากจากชนรนหนงสชนอกรนหนง

สมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชนนาถทรงใหการสนบสนนและสงเสรมผาทอ ทรงกอตงมลนธสงเสรม

ศลปาชพ ทรงใหสรางพพธภณฑผา เพอใหเปนแหลงเรยนรเกยวกบผาไทย นบเปนพระมหากรณาธคณตอ

การอนรกษผาทอไทย

DPU

บรรณานกรม กฤตพร ชเสง. (2548) รายงานผลการดาเนนโครงการพฒนาหตถกรรมผาไทยในชนบท “โครงการ

ออกแบบและตดเยบเสอผาและเครองประกอบการแตงกายจากผาทอพนเมอง อาเภอปาพะยอม จงหวดพทลง”. กรงเทพมหานคร: มหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคล วทยาเขตพระนคร.

กาญจนา เพชรวเศษ. (2546) การศกษาทมผลตอการตดสนใจซอผาทอพนเมองสรนทรของประชาชนทมอาชพรบราชการในจงหวดสรนทร. วทยานพนธ มหาวทยาลยราชภฏสรนทร.

คคนางค ชอช. (2547) กระบวนการเรยนรและสบทอดการทอผาไหมของผทรงภมปญญา อาเภอนาโพธ จงหวดบรรมย. วทยานพนธ มหาวทยาลยราชภฏจนทรเกษม.

คณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต, สานกงาน. (2545) ผาไทยสายใยแหงภมปญญา...สคณคาเศรษฐกจไทย. กรงเทพมหานคร: สานกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต.

เครอมาศ วฒการณ. (2537) ชวต ศรทธาและผนผา: การสบทอดความรเรองผาทออาเภอแมแจม จงหวดเชยงใหม. บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยเชยงใหม.

จ.เปรยญ. (2535) ประเพณพธมงคลของไทย. กรงเทพมหานคร: อานวยสาสน. จ.เปรยญ. (2535) ประเพณพธมงคลไทยอสาน. กรงเทพมหานคร: อานวยสาสน. จนตนา กระบวนแสง. (2548) เครองนงหม. กรงเทพมหานคร: ทชชงทอยส จากด. ชมพนช ประศาสนเศรษฐ. (2547). การอนรกษศลปวตถเบองตน. นครปฐม: โรงพมพมหาวทยาลย

ศลปากร. ณรงค เสงประชา. (2532) พนฐานวฒนธรรมไทย. กรงเทพมหานคร: โอเดยนสโตร. ทยา ทองอย. (2540) การออกแบบผาทอสาหรบเครองประกอบการแตงกาย. วทยานพนธ (ออ.บ)

จฬาลงกรณมหาวทยาลย. ทรงพล ศวานนท. (2543) ลวดลายการทอผาซนตนจกอาเภอลบแล จงหวดอตรดตถ. วทยานพนธ

ศกษาศาสตรมหาบณฑต (สาขาวชาอาชวศกษา) มหาวทยาลยเชยงใหม. ทรงพนธ วรรณมาศ. (2535) ผาไทยลายอสาน. กรงเทพมหานคร: โอเดยนสโตร. ทว เขยนแกว. (2517) ประเพณเดม. เชยงใหม: ประเทองวทยา. ทกษณคดศกษา, สถาบน. (2529) สารานกรมวฒนธรรมภาคใต พ.ศ.2529 เลม 1. สงขลา: สถาบน

ทกษณคด มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ. ทกษณคดศกษา, สถาบน. (2529) สารานกรมวฒนธรรมภาคใต พ.ศ.2529 เลม 6. สงขลา: สถาบน

ทกษณคด มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ.

DPU

106

ทพยมณฑา พมแดง. (2547) ศกษาผาทออาเภอศรสชนาลย จงหวดสโขทย . วทยานพนธ มหาวทยาลยรามคาแหง.

ธนาคารแหงประเทศไทย. (2547) หอแสดงผาไทยพนเมองเฉลมพระเกยรต สมเดจพระนางเจาพระบรมราชนนาถ, กรงเทพมหานคร.

ธรพนธ จนทรเจรญ. (2536) การศกษาบทบาทและความสาคญของผายกนครศรธรรมราชและผายกพมเรยง ระหวาง พ.ศ.2325-2453. วทยานพนธ ศส.บ. (โบราณคด) มหาวทยาลยศลปากร.

นราธวาส, จงหวด. (2531) งานประเพณของดเมองนราธวาส 21-25 กนยายน 2531. นราธวาส: สานกงานจงหวดนราธวาส.

บรรจง จากนาน. (2539) การศกษาลวดลายผาซนตนจก อาเภอลอง จงหวดแพร. รายงานหลกสตรศลปบณฑต (ศลปะไทย) คณะวจตรศลป มหาวทยาลยเชยงใหม.

บญถน อนดาฤทธ และคณะ. (2548) ผาทอไทยภาคเหนอเพอการพฒนาสสากล. กรงเทพมหานคร: ม.ป.ท.

ปยนาถ บนนาค . (2535ก) “ผาทอกบวถชวตชนบทอสาน” อกษรศาสตร ป ท 24 ฉบบท 2 กรกฎาคม-ธนวาคม 2535.

ปยนาถ บนนาค . (2535ข) สมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถกบการทานบารงศลปวฒนธรรม ศกษาศลปหตถกรรมใหภาคกลาง. กรงเทพมหานคร: ทบวงมหาวทยาลย.

ปยนาถ บนนาค . (2535ค) สมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถกบการทานบารงศลปวฒนธรรม ศกษาศลปหตถกรรมใหภาคตะวนออกเฉยงเหนอ. กรงเทพมหานคร: ทบวงมหาวทยาลย.

แปลก สนธรกษ. (ม.ป.ป.) ระเบยบสงคม ประเพณ วฒนธรรม ศาสนา. กรงเทพมหานคร: โรงพมพครสภา.

พงศศร นาคพงศ. (2536) อนเนองมาจากลวดลายและสสนบนผนผาไทพนเมองในภาคกลาง. กรงเทพมหานคร: แสงเทยน.

ภาณพงศ ขางจะงาม. (2552) การอนรกษผาทอตนจกของชาวพวน ตาบลหาดเสยว อาเภอศรสชนาลย จงหวดสโขทย. บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยเชยงใหม.

มณ พยอมยงค. (2516) ประวตและวรรณคดลานนาไทย.พมพครงท 2. เชยงใหม: สรวงศบคเซนเตอร. มณ พยอมยงค. (2524) คตสอนใจชาวลานนาไทย. กรงเทพมหานคร: สานกวฒนธรรมแหงชาต. มณ พยอมยงค. (2529) วฒนธรรมลานนาไทย. กรงเทพมหานคร: ไทยวฒนาพานช. ไมตร เกตขาว. (2540) การศกษาลวดลายผาตนจกในภาคเหนอตอนลางของประเทศไทย.

วทยานพนธมหาบณฑต. การศกษา (ศลปศกษา) มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ ประสานมตร. ยทธ เดชคารน. (2520) คตชาวบานไทย. เชยงใหม: ม.ป.ท.

DPU

107

วรภา งามประสทธ. “ผาทอมออสาน” ขาวหมอนไหม 4 มถนายน 2537. วรรณา วฒฑะกล. (2538) ผาจกกบวถชวตชาวไทยยวน: ศกษาเฉพาะกรณตาบลคบว อาเภอเมอง

จงหวดราชบ ร . กรงเทพมหานคร : เอกสารงานวจยคณะครศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

วรรณา วฒทะกลและยรารตน พนธยรา. (2536) ผาทอกบวถชวตของชาวไทย. กรงเทพมหานคร: สานกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต.

วราภรณ จวชยศกด. (2534) สถานภาพการศกษา เรองประเพณไทย ประเพณเกยวกบชวต. กรงเทพมหานคร: สถาบนไทยศกษา จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

วเชยร รกการ. (2529) วฒนธรรมและพฤตกรรมของไทย. กรงเทพมหานคร: โอ เอส พรนตงเฮาส. วบลย ลสวรรณ. (2530) ผาไทย: พฒนการทางอตสาหกรรมและสงคม. กรงเทพมหานคร: บรษท

เงนทนอตสาหกรรมแหงประเทศไทย. วไลเลขา ถาวรธนสาร. (2522) พนฐานวฒนธรรมไทย. กรงเทพมหานคร: มหาวทยาลยรามคาแหง. ศลปากร, มหาวทยาลย. (2543ก) ผาพนเมองในภาคกลาง, โครงการพฒนาผาพนเมองในทกจงหวด

ของประเทศ. กรงเทพมหานคร: มหาวทยาลยศลปากร. ศลปากร, มหาวทยาลย. (2543ข) ผาพนเมองในภาคเหนอ, โครงการพฒนาผาพนเมองในทกจงหวด

ของประเทศ. กรงเทพมหานคร: มหาวทยาลยศลปากร. ศลปากร, มหาวทยาลย. (2543ค) ผาพนเมองในภาคอสาน, โครงการพฒนาผาพนเมองในทกจงหวด

ของประเทศ. กรงเทพมหานคร: มหาวทยาลยศลปากร. ศลปากร, มหาวทยาลย. (2544) ผาพนเมอง: การสารวจผผลตทวประเทศ, โครงการพฒนาผา

พนเมองในทกจงหวดของประเทศ. กรงเทพมหานคร: มหาวทยาลยศลปากร. สดแดน วสทธลกษณ. (2533) ความเปลยนแปลงของการผลตผาพนเมองชมชนบานหาดเสยว

อาเภอศรสชนาลย จงหวด ส โขทย . วทยานพนธ ส งคมวทยาและมานษยวทยา มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

สธวงศ พงษไพบลย. (2512) คตชาวบานปกษใต. สงขลา: โรงพมพกาวหนาการพมพ. สธวงศ พงษไพบลย. (2515) “วฒนธรรมพนบานในชวง 200 ป” วทยาจารย (มถนายน 2515). สธวงศ พงษไพบลย. (2529) วรรณกรรมทองถนภาคใต. สงขลา: มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ. สรยา สมทคปต และคณะ. (2537) แมญงตองตาหก: พฒนาการของกระบวนการทอผาและการ

เป ล ย น แ ป ล งบ ท บ าท ข อ ง ผ ห ญ ง ใน ห ม บ าน อ ส าน ป จ จ บ น . ข อ น แ ก น : มหาวทยาลยขอนแกน.

DPU

108

อภวนท ศรปลง. (2546) การดาเนนงานธรกจภมปญญาชาวบาน: กรณศกษาธรกจผาแพรวาบานโพน ตาบลโพน อาเภอคามวง จงหวดกาฬสนธ. วทยานพนธ มหาวทยาลยราชภฏมหาสารคาม.

อนทร สขใจ. ภาษต คาพงเพย. แพร: โรงพมพองคการบรหารสวนจงหวดแพร. อดม สมพร. (2540) ผาจกไท-ยวน ราชบร. ราชบร: โรงพมพภาพพมพ. อบลศร อรรถพนธ. (2526) ผาทอพนบานภาคใต. เอกสารลายเขยนมอ. เวบไซด เคยงดน (2554). ผามดยอมพนบาน สบสานภมปญญา เสนหามเสอมคลาย (ออนไลน). สบคนจาก

http://www.oknation.net/blog/print.php?id=707799 (วนท 5 กนยายน 2555) พนดดา เทพญา. อปกรณสาหรบทอผา (ออนไลน). สบคนจาก

http://www.tsu.ac.th/ists/information/equipment.htm#one (วนท 4 เมษายน 2555) ผาทอเมองอบล “เรองท 2 ขนตอนการทาผาทอ” (ออนไลน). สบคนจาก

http://nenfe.nfe.go.th/elearning/courses/69/ch3_2.htm (วนท 23 พฤศจกายน 2554) ศนยสารนเทศอสานสรธร “กทอผาและผาทออสาน” (ออนไลน). สบคนจาก

http://nadoon.msu.ac.th/web/Index3p1_1.htm (วนท 23 พฤศจกายน 2554) “ภมปญญาผลตภณฑเดกแรกเกด” (ออนไลน). สบคนจาก

http://www.otoptoday.com/wisdom/print?name=1309917442 (วนท 23 พฤศจกายน 2554) กรมการพฒนาชมชน “ผนผาไทยลอ” (ออนไลน). สบคนจาก

http://www.otoptoday.com/wisdom/provinces/north/%E0%B8%9E%E0%B8%B0%E0%B9%80%E0%B8%A2%E0%B8%B2/1309845439 (12 กนยายน 2555)

ขอมลจากการสมภาษณโดยวธการประวตศาสตรจากคาบอกเลา สมภาษณชาวบานอาเภอชนบท จงหวดขอนแกน วนท 13 เมษายน พ.ศ.2556 เวลา 10.00 น. โดย

อาจารยยรารตนพนธยรา. สมภาษณนางเขม ฉลาดแหลม ชางทอผาไหมมดหม อาเภอนาโพธ จงหวดบรรมย วนท 25 เมษายน

พ.ศ.2556 เวลา 11.30 น. โดย อาจารยยรารตนพนธยรา. สมภาษณนางคาภา หนตลา ชางทอผาขด อาเภอกดจบ จงหวดอดรธาน วนท 10 เมษายน พ.ศ.2556

เวลา 12.00 น. โดย อาจารยยรารตนพนธยรา. สมภาษณนางดวงกว สวรรณทต ชางทอผาเกาะยอ อาเภอเมอง จงหวดสงขลา วนท 6 เมษายน พ.ศ.

2556 เวลา 14.00 น. โดย อาจารยยรารตนพนธยรา.

DPU

109

สมภาษณนางนภา ศรจนทรเฟอ ชางทอผาบานคบว อาเภอเมอง จงหวดราชบร วนท 1 เมษายน พ.ศ.2556 เวลา 13.00 น. โดย อาจารยยรารตนพนธยรา.

สมภาษณนางประคอง จนทะมาตย กลมสตรทอผาไหมแพรวาบานโพน อาเภอคามวง จงหวดกาฬสนธ วนท 11 เมษายน พ.ศ.2556 เวลา 11.30 น. โดย อาจารยยรารตนพนธยรา.

สมภาษณนางสมย กดด ชางทอผา อาเภอบานเขวา จงหวดชยภม วนท 13 เมษายน พ.ศ.2556 เวลา 16.00 น. โดย อาจารยยรารตนพนธยรา.

DPU

รปลกษณของลายหลกบนผาจกของชาวไท-ยวนราชบร

ลายหนาหมอน

ลายดอกเซย

ลายกาบ

ลายกาบดอกแกว

DPU

ลายโกงเกง

ลายโกงเกงซอนเซย

ลายกาบซอนหก

ลายหกนกค

DPU

ลายผาทอภาคอสาน

ผาหอคมภรโบราณ

สไบมดหม จงหวดสรนทร

ผาไหมมดหม ของจงหวดบรรมย

DPU

ลายผาทอภาคเหนอ

ซนไท-ยวน อ.แมแจม จ.เชยงใหม

ผาลายนาไหลเมองนาน

DPU

ผาไหมลายเพชร

ผาตนจก ลายเชยงแสน หงสบ (จ.เชยงใหม)

DPU

ผาฝายทอมอไทลอ (จ.พะเยา)

ผาฝายมดหมลายดอกบบ (จ.พษณโลก)

DPU

1

การเพมเตมงานวจยเรองผาทอกบชวตคนไทยตามขอเสนอแนะจากผทรงคณวฒ ดงน ขอ 1 ในขอบเขตระบถง การศกษาขอมลผาทอทเปนประโยชนในสวนของเครองประดบ ขอมลมนอยและสวนใหญเปนเครองประดบทใชเฉพาะในโอกาสพเศษ ทาใหไมสอดคลองในเรองการนาไปใชในชวตประจาวนตามทระบไวในขอบเขต

เพมเตม ผวจยไดเพมเตมในสวนของเครองประดบทสามารถนามาใชในชวตประจาวนไดโดยนาลวดลายผาทอมาออกแบบเปนลวดลายเครองประดบในหนา 77

2. กระบวนการตามขนตอนทเขยนไวในวธดาเนนการวจย ในขอ 2-3 ไมพบขอมลตามทระบไว

เพมเตม - วธดาเนนการวจยขอ 2 คอ สารวจแหลงทอผาในภมภาคตางๆ ของประเทศไทยทงในภาคเหนอ ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ภาคกลาง และภาคใต

ผวจยไดสารวจแหลงทอผาในภมภาคตางๆ ของประเทศไทยทงในภาคเหนอ ภาคตะวนออเกเฉยงเหนอ ภาคกลาง และภาคใต ในงานวจยหนา 15, 18, 19-21.

- วธดาเนนการวจยขอ 3 สมภาษณชางทอผาโดยวธประวตศาสตรจากการบอกเลา (Oral History) และสงเกตวธการทางาน

ผวจยไดเพมเตมขอมลการสมภาษณชางทอผา ในงานวจยหนา 34-37 3. บทท 1 ควรเพมนยามศพทเฉพาะหรอคาจากดความ เชน วตถประสงคขอท 2 ระบถงลวดลายงานหตถกรรมผาทอโบราณควรมการขยายความใหชดเจนในขอบเขตความหมายของลวดลายผาโบราณ

ลวดลายทผวจยแสดงในงานวจยเปนลายโบราณทงหมดจงไมจาเปนตองใหนยามศพท ขอ 2 การศกษาเอกสารและผลงานวจยทเกยวของ มขอมลโดยรวมทเกยวของกบหวขอโครงการวจยน แตควรทการสรปประเดนทเปนสาระสาคญทเปนประโยชนและเปนแนวทางทใชกบการทางานวจยน

เพมเตม ผวจยไดสรปประเดนสาคญของงานวจยทเกยวของทกเรองทเปนประโยชนตองานวจย ซงไดนาเสนอในหวขอวรรณกรรมทเกยวของแลว จากการศกษาเอกสารและงานวจยทาใหทราบถงขอมลพนฐานเกยวกบผาทอในประเทศไทยในดานวสด อปกรณ กรรมวธการผลต ประวตความเปนมาของผาทอแตละประเภทเปนแนวทางในดานการคนควาขอมลในเชงลกเพอเขยนงานวจยฉบบน

DPU

2

ขอ 3 ความเหมาะสมของขอมล ขอมลไมครบถวน ตามทไดกาหนดไวในวธการดาเนนการวจย เชน การสารวจ การสมภาษณ

ชางทอผา ไมพบขอสรปในงานวจย เพมเตม

ผวจยไดเพมเตมตามขอเสนอแนะในหนา 15, 18-21 และหนา 34-37 ขอ 4 ความเหมาะสมของวธทใชวเคราะห

เพมเตม ผวจยไดเพมการวเคราะหตามทผทรงคณวฒเสนอแนะ

ขอ 5 การรายงานผลการวจย เพมเตม ผวจยไดสรปผลการวจยเพมในบทท 5 หนา 94-95

ขอ 6 ประโยชนและคณคาทางวชาการ มขอมลพนฐานของงานผาทอทสาคญและเปนประโยชนทรวบรวมมาจากเอกสารทสามารถพบไดทวไป ประเดนสาคญคอ ควรมแนวทางทชดเจนของผวจยในการวเคราะห สงเคราะห ใหเกดแนวทางทเปนองคความรใหมดานผาทอของไทย

เพมเตม ผวจยไดนาผลงานการวจยมาสรางองคความรใหมโดยการนาลวดลายผาทอมาออกแบบเปนเครองแตงกายและเครองประดบในยคปจจบนเพอเปนแนวทางสาหรบนกศกษาภาควชาการออกแบบ มหาวทยาลยธรกจบณฑตย

ประเดนทไดแกไขแลว

1. ไดแกไขบทคดยอภาษาไทยและภาษาองกฤษทพมพตกคาวา “ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ” ตามขอเสนอ

2. ไดดาเนนการแกไขตามระเบยบวธการวจยตามขอเสนอ 3. ไดเพมเตมการรายงานผลสรปการวจยในบทท 5 หนา 94-95 4. ไดเพมเตมเชงอรรถใหสมภาษณระหวางการอางในเนอหากบบรรณานกรมทายเลม 5. ไดเพมเตมตามขอเสนอแนะขอท 1-6 แลว

DPU