~ 1 ~

การเกดอบตเหตในแตละครง มใชจะเกดขนจากโชคชะตาหรอเคราะหกรรมของแตละบคคล หากแตเกดขนโดยม “สาเหต” ทชชดลงไปได การเสรมสรางความปลอดภยในการท างาน..การเดนทาง การประกอบกจกรรมจะเกดขนไดโดยการแกไขปองกนท “สาเหตของอบตเหต” ไดอยางถกตองเหมาะสม

กอนทจะไดศกษาถงสาเหตของอบตเหตและการปองกนตอไป ควรทจะไดทราบค าก าจดความตางๆทเกยวของ ดงน

ภย (Hazard) เปนสภาพการณซงมแนวโนมทจะกอใหเกดการบาดเจบตอบคคลหรอความเสยหายตอทรพยสนหรอวสด หรอกระทบกระเทอนตอขดความสามารถในการปฏบตการของบคคล

อนตราย (Danger) หมายถงระดบความรนแรงทเปนผลเนองมาจากภย (Hazard) อนตรายจากภยอาจจะมระดบสงมาก หรอนอยกได ขนอยกบมาตรการในการปองกน เชน การท างานบนทสง สภาพการณเชนนถอวาเปนภย ซงอาจกอใหเกดการบาดเจบถงตายไดหากมการพลดตกลงมา ในกรณนถอไดวามอนตรายอยระดบหนง หากแตระดบอนตรายจะลดนอยลง ถาผปฏบตงานใชสายนรภย(Harness) ขณะท างานเพราะโอกาสของการพลดตกและกอใหเกดการบาดเจบลดนอยลง

ความปลอดภย (Safety) หมายถง การปราศจากภย ซงในทางปฏบตเปนไปไมไดทจะขจดภยทกชนดใหหมดไปโดยสนเชง ความปลอดภยจงใหรวมถงการปรารถจากอนตรายทมโอกาสจะเกดขนดวย

"อบตเหต" หมายถง "เหตทเกดขนโดยไมทนคด" ถอกนวาเปนความบงเอญทเกดขนโดยไมไดตงใจและไมคาดฝนมากอน ค าวา "อบตเหต" ตรงกบค าวา "accident"ในภาษาองกฤษ ซงทางการแพทยหมายถง "เหตทเกดขนโดยมไดคาดฝน ท าใหเกดการเปลยนแปลงทางเนอเยอ (tissue) และทางเมแทบอลซมของรางกายใหปรากฏ"

วชาอ

บตเห

ต แ

ละก

ารบ

รห

ารงาน

ดาน

อบ

ตเห

ต

เอก

สารป

ระก

อบ

การบ

รรยาย ด

ร.เท

วน

ทร ว

ารศ

ร h

ttp://w

ww

.tew

in.o

rg

2

อบตเหตท าใหเกดบาดเจบ ทพพลภาพ และถงตายได แมบางคนอาจเขาใจตามความในนยามขางตนวา อบตเหตเกดขนโดยไมคาดฝนนน เปนคราวเคราะหของผประสบซงหลกเลยงไมได แตความเปนจรงหาเปนเชนนนไม ในทางตรงกนขามอบตเหตยอมปองกนไดและหลกเลยงไดหากไมประมาท จงมความส าคญทเราตองมาศกษา เพอหาทางปองกนลดหยอนความเสยหายทเกดขนจากอบตเหต

ลองพจารณา.... อบตเหต (Accident) หมายถง เหตการณทเกดขนโดยมไดวางแผนไวลวงหนา ซงกอใหเกดการ

บาดเจบ พการหรอตาย และ/หรอท าใหทรพยสนไดรบความเสยหาย นอกจากนความหมายในเชงวศวกรรมความปลอดภยนน อบตเหต ยงมความหมายครอบคลมถง เหตการณทเกดขนแลว มผลกระทบกระเทอนตอกระบวนการผลตปกต ท าใหเกดความลาชา หยดชะงก หรอเสยเวลา แมจะไมกอใหเกดการบาดเจบ พการ กตาม (วฑรย สมะโชคด และ วรพงษ เฉลมจระรตน, 2543)

อบตเหต (Accident) หมายถง เหตการณทเกดขนโดยไมมใครคาดคด ไมไดตงใจใหเกดขน ไมมการวางแผนไวลวงหนาและไมสามารถควบคมได (เฉลมชย ชยกตตภรณ และชยยะ พงษพานช, 2533)

อบตเหต(Accident) คอ เหตการณทเกดขนโดยไมคาดฝนแลวมผลกระทบกระเทอนตอการท างาน โดยใหงานหยดชะงก เครองมอเครองจกรช ารดเสยหาย ผลผลตตกต า ราคาตนทนสนคาเพมสงขน ผ ประสบอบตเหตอาจจะรอดชวตบาดเจบ หรอพการ หรอเสยชวตได (ณรงค ณ เชยงใหม, 2525)

อบตเหต (Accident) เปนเหตการณทเกดขนโดยไมคาดคด ไมมการวางแผนลวงหนาและควบคมไมได เชน การตกจากทสง การหกลม ฯลฯ ซงจะท าใหเกดความสญเสยตอผประสบอบตเหตบคคลอนหรอสงอนทเกยวของดวยอบตเหตจากการท างานเปนเหตการณไมคาดคดทเกดขนในขณะท างาน เชน การบาดเจบจากการกระแทก หรอบดของเครองจกร การถกสงของหลนทบ (ววรรธนกร สวสด, 2547)

....................................................................................................................... การศกษาอบตเหต

การศกษาอบตเหตควรศกษาเชนเดยวกบโรคทกชนดคออนโลม "อบตเหต" ขนเปนโรคหนงเพอเปนแนวทางสการแกไขและหลกเลยง โดยทวไป การศกษาโรคทกชนดควรมอง 3 ดานดวยกน คอ 1. ผทเกดโรค (host) 2. สงทท าใหเกดโรค (agent) 3. สงแวดลอมทเหมาะแกการเกดโรค (environment)

3

อบตเหตเกยวของกบหลก 3 ประการ เชนเดยวกน คอ 1. ผรบอบตเหต 2. สงทเปนเหต 3. เวลาและสถานทเกดเหต

จะเหนไดวา ปจจยทเปนสาเหตของอบตเหตม 3 ดานดวยกน เชน บคคลบางประเภทดเหมอนวาไดรบอบตเหตไดงายกวาบคคลทวไป ตวการบางอยางท าใหเกดอบตเหตไดงายและบอย ตลอดจนสงแวดลอมบางอยางบางเวลากอใหเกดอบตเหตไดงาย เปนตน

ระบาดวทยาของอบตเหต ในประเทศไทย จากสถตของกระทรวงสาธารณสขปพ.ศ. 249๐ อตราตายของประชากรจากอบตเหต การเปนพษและความรนแรง (accidents, poisonings and violence) อยในอนดบท 4รองลงมาตามล าดบจากโรคไขจบสน โรคทองรวง วณโรคระบบหายใจ และโรคปอดอกเสบ ในป พ.ศ. 25๐๐ อตราตายจากอบตเหต ยงคงเปนอนดบท 4 รองลงมาจาก โรคทองรวง โรคปอดอกเสบ วณโรคระบบหายใจ และไขจบสนตามล าดบ ใน ป พ.ศ. 251๐ อตราตายจากอบตเหต เลอนขนมาเปนอนดบท 3 รองมาจากโรคทองรวง และวณโรคระบบหายใจตามล าดบตงแตป พ.ศ. 2513 เปนตนมา อตราตายจากอบตเหต การเปนพษ และพลวเหตกลายเปนสาเหตการตายอนดบหนงของคนไทยทงประเทศ สงกวาอตราตายจากโรคอนๆ ทกประเภทสาเหตมาจากการแพทยสาธารณสขเจรญขน ประชาชนเสยชวตจากโรคตดเชอลดลงอยางชดเจน ความกาวหนาทางวตถและการเพมของประชากร ท าใหอตราตายจากอบตเหตเพมมากขนและสงสดเปนอนดบท 1 ตงแตป พ.ศ. 2513 เปนตนมา จนกระทงปจจบน

เรองราวทเกยวของกบอบตเหต ไดแก

1. ตวการหรออปกรณทท าใหเกดอบตเหต เชน ยานยนต อาวธปน สารพษ ไฟฟา กาซหงตม 2. ผลจากอบตเหต เชน บาดแผลของผวหนงศรษะหรอสมองบาดเจบ กระดกหก แผลจากวตถระเบดและกระสนปน แผลลวก - ไหม 3. สงแวดลอมทท าใหเกดอบตเหต เชน การจราจร บาน โรงเรยน สถานทประกอบการ เชน โรงงาน สถานทกอสราง สนามกฬา สนามรบ 4. ผทประสบอบตเหต เชน อบตเหตทเกดแกผใชรถใชถนน อบตเหตในเดก คนงาน นกกฬา คนชรา

4

ทฤษฎทเกยวของและควรศกษา ทฤษฎโดมโน (Domino Theory) ของการเกดอบตเหต สามารถเชอมโยงไดกบปรชญาความ

ปลอดภยของ H.W. Heinrich เกยวกบสาเหตของอบตเหตได ( จะไดกลาวล าดบถดไป ) ทฤษฎโดมโนกลาววา การบาดเจบและความเสยหายตางๆ เปนผลทสบเนองโดยตรงมาจากอบตเหต

และอบตเหตเปนผลมาจากการกระท าทไมปลอดภย หรอสภาพการทไมปลอดภย ซงเปรยบเทยบไดเหมอนตวโดมโนทเรยงกนอย 5 ตวใกลกน เมอตวทหนงลมยอมมผลท าใหตวโดมโนไปลมตามกนไปดวย ตวโดมโนทงหาตว ไดแก

1. สภาพแวดลอมหรอภมหลงของบคคล (Social Environment or Background) 2. ความบกพรองผดปกตของบคคล (Defects of Person) 3. การกระท าหรอสภาพการณทไมปลอดภย (Unsafe Acts/Unsafe Conditions) 4. อบตเหต (Accident) 5. การบาดเจบหรอความเสยหาย (Injury/Damage)

ภาพแสดงลกษณะการเกดอบตเหตตามหลกทฤษฎโดมโน

5

*** นนคอสภาพแวดลอมของสงคมหรอภมหลงของคนใดคนหนง (สภาพครอบครวฐานะความเปนอย การศกษาอบรม) กอใหเกดความบกพรองของคนนน (ทศนคตความปลอดภยไมถกตอง ชอบเสยง มกงาย) กอใหเกดการกระท าทไมปลอดภยหรอสภาพการณทไมปลอดภยกอใหเกดอบตเหต กอใหเกดการบาดเจบและความเสยหาย ทฤษฎโดมโนน มผเรยกชอใหมวา“ลกโซของอบตเหต (Accident Chain)

การปองกนอบตเหตตามตามทฤษฎโดมโนหรอลกโซของอบตเหต เมอโดมโนตวท 1 ลม ตวถดไปกลมตาม ดงนนหากไมใหโดมโนตวท 4 ลม (ไมใหเกดอบตเหต) กตองเอาโดมโนตวท 3ออก (ก าจดการกระท าหรอสภาพการณทไมปลอดภย) การบาดเจบหรอความเสยหายกจะไมเกดขน

การปองกนอบตเหตตามทฤษฎโดมโนหรอโซอบตเหต กคอ การตดลกโซอบตเหต โดยก าจดการกระท าหรอสภาพการณทไมปลอดภยดวยวธตางๆ อบตเหตกจะไมเกดขนการทจะแกไขปองกนทโดมโนตวท 1 (สภาพแวดลอมของสงคมหรอภมหลงของบคคล) หรอตวท2 (ความบกพรองผดปกตของบคคล) เปนเรองทแกไขไดยากกวา เพราะเปนสงทเกดขนและปลกฝงเปนคณสมบตสวนบคคลแลว

Domino Mr.Frank E. Bird

6

(Single Factor Theory) ทฤษฎปจจยเดยวนน สนนษฐานวา มเพยงสาเหตเดยวเทานนทท าใหเกดอบตเหตเมอคนพบวาอะไร

เปนสาเหตของการเกดอบตเหตกด าเนนการแกไขสาเหตนน ซงจะมขอจ ากดในการปองกนการเกดอบตเหต

(Multiple Factor Theories) ทฤษฎหลายหลายปจจย เปนทฤษฎทกลาววา” สาเหตของการเกดอบตเหต เกดจากปจจยหลายปจจย

รวมกน”โดยสาเหตขณะนน (Immediate causes) อาจเปนการกระท าทไมปลอดภยของพนกงาน หรอสภาพการณทไมปลอดภย ซงทฤษฎหลายสาเหตหลายปจจยนน จะมหลายปจจยทเปนสวนสนบสนนใหเกดอบตเหต โดย V.L. Gross ไดสรางรปแบบของทฤษฎหลาย สาเหตหลายปจจยทท าใหเกดอบตเหต

โดย ปจจย 4M คอ

1. Man คอ คนซงมปจจยรวมไดแก เพศ อาย ความสง ทกษะการท างาน ประวตการฝกอบรม แรงจงใจ เปนตน

2. Media คอ สภาพแวดลอมตางๆ ทเกยวของ ไดแก สภาพอากาศ อณหภม แสง สวาง เสยง เปนตน 3. Management คอ รปแบบในการบรหารจดการ การจดองคกร นโยบาย ระเบยบ ปฏบต เปนตน 4. Machine คอ อปกรณ เครองมอ เครองจกร ไดแก ขนาดของเครอง รปรางของเครองจกร น าหนก

แหลงพลงงาน เปนตน

ซงทฤษฎหลายสาเหตหลายปจจย จะมประโยชนในการปองกนอบตเหต โดยจะท าใหเราระบถงปจจย ทมสวนเกยวของในการปฏบตงาน เพอน ามาวเคราะหถงสาเหตของอบตเหตหรอ ผลของการเกดอบตเหตได

อบตเหตทเกดขนทกครง มใชเกดจากโชคชะตาหรอเคราะหกรรมทเหนอการควบคม แตเกดจากสาเหตทแกไขและปองกนได สาเหตของอบตเหตทส าคญ ไดแก การกระท าทไมปลอดภย (Unsafe Acts) และสภาพการณทไมปลอดภย (Unsafe Condition)

การปองกนอบตเหตอยางมประสทธภาพ ท าไดโดยการก าจดการกระท า หรอสภาพการณทไมปลอดภยใหเหลอนอยทสดหรอหมดไป สภาพการท างานทปลอดภยกจะเกดขนในทสด

7

การเกดอบตเหตในแตละครง ยอมกอใหเกดความสญเสยมากมาย นอกจากจะเกดการบาดเจบ

การเจบปวย หรอเสยชวต หรอแมแตทรพยสนเสยหาย อปกรณ เครองมอ เครองจกรทเกดความเสยหาย คาใชจายในการซอมบ ารงแลว ยงรวมถงการสญเสยเวลาในการผลตทตองหยดและคาใชจายอนๆ หรอแมแตเสยภาพพจนของบรษทความสญเสยหรอคาใชจายอนเนองมาจากการเกดอบตเหตในโรงงานอตสาหกรรมนนอาจแบงออกไดเปน 2 ประเภทใหญ ดงนคอ

1. (Direct Loss)

1.1 1.2 1.3 1.4 1.5

2. (Indirect Loss)

หมายถง คาใชจายอนๆ (ซงสวนใหญจะค านวณเปนตวเงนได) นอกเหนอจากคาใชจายทางตรงส าหรบการเกดอบตเหตในแตละครง ไดแก

2.1 การสญเสยเวลาในการท างานของ 2.1.1 คนงานหรอผบาดเจบ เพอรกษาพยาบาล 2.1.2 คนงานอนหรอเพอนรวมงานทตองหยดชะงกชวคราว เนองจากชวยเหลอผบาดเจบโดยการ

ปฐมพยาบาล หรอน าสงโรงพยาบาล อยากรอยากเหน การวพากษวจารณ ความตนตกใจ 2.1.3 หวหนางานหรอผบงคบบญชา เนองจากชวยเหลอผบาดเจบ สอบสวน หาสาเหตของการเกด

อบตเหต บนทกและจดท ารายงานการเกดอบตเหต จดหาคนงานอนและฝกสอนใหเขาท างานแทนผบาดเจบ หาวธแกไขและปองกนอบตเหตไมใหเกดซ าอก

8

2.2 คาใชจายในการซอมแซมเครองจกร เครองมอ อปกรณ ทไดรบความเสยหาย 2.3 วตถดบหรอสนคาทไดรบความเสยหายตองทง ท าลายหรอขายเปนเศษ 2.4 ผลผลตลดลง เนองจากกระบวนการผลตขดของ ตองหยดชะงก 2.5 คาสวสดการตางๆของผบาดเจบ 2.6 คาจางแรงงานของผบาดเจบซงโรงงานยงคงตองจายตามปกต แมวาผบาดเจบจะท างานยง

ไมไดเตมทหรอตองหยดงาน 2.7 การสญเสยโอกาสในการท าก าไร เพราะผลผลตลดลงจากการหยดชะงกของกระบวนการ

ผลต และการเปลยนแปลงความตองการของตลาด 2.8 คาเชา คาไฟฟา น าประปา และโสหยตางๆทโรงงานยงคงตองจายตามปกต แมวาโรงงาน

จะตองหยดหรอปดกจการหลายวนในกรณเกดอบตเหตรายแรง 2.9 การเสยชอเสยงและภาพพจนของโรงงาน นอกจากนผบาดเจบจนถงขนพการหรอทพพลภาพ จะกลายเปนภาระของสงคมซงทกคนมสวนรวม

รบผดชอบดวย ความสญเสยทางออมจงมคามหาศาลกวาความสญเสยทางตรงมากซงปกตเรามกจะคดกนไมถง จงมผเปรยบเทยบวา ความสญเสยหรอคาใชจายของการเกดอบตเหตเปรยบเสมอน “ภเขาน าแขง” สวนทโผลพนน าใหมองเหนไดมเพยงเลกนอย เมอเปรยบเทยบกบสวนทจมอยใตน า ในท านองเดยวกนคาใชจายทางตรงเมอเกดอบตเหต จะเปนเพยงสวนนอยของคาใชจายทเกดขนทงหมด ซงผบรหารโรงงานจะมองขามมได

ภาพท 2 ภเขาน าแขงทแสดงใหเหนถงความสญเสยทางตรงและทางออม

ทมา: อางองตอจาก วฑรย สมะโชคด, วรพงษ เฉลมจระรตน 2543, วศวกรรมและการบรหารความปลอดภยในโรงงาน, สมาคมสงเสรมเทคโนโลย (ไทย-ญปน), กรงเทพฯ

9

การเกดอบตเหตกอใหเกดความสญเสยอยางมากทงตอชวตของคนงานและทรพยสน ทงทคดเปนเงนคาใชจายอยางเหนไดชดเจน และทเปนคาใชจายแฝงในรปตางๆ การสรางสภาพการท างานทปลอดภยในโรงงานจงมความส าคญตอความส าเรจของการบรหารในรปปจจบน เพราะนอกจะเปนการปองกนความสญเสยทอาจเกดขน ซงเปนการลดตนทนในการผลตสนคาแลว ยงท าใหขวญหรอก าลงใจพนกงานสงขน ผลผลตและก าไรเพมขนดวย

ในทางกลบกน หากโรงงานใดมการเกดอบตเหตบอยครง โรงงานนนยอมตองเผชญกบคาใชจายทสงขน ขวญหรอก าลงใจพนกงานตกต าลง ในทสดผลผลตและก าไรกจะลดลง นนคอการบรหารงานทลมเหลว

ดงนน จงควรอยางยงทผบรหารงาน จะตองใหความส าคญตอการปองกนมใหอบตเหตเกดขน โดยการเสรมสรางความปลอดภยในการท างานเขาไปเปนสวนหนงของการบรหารงาน และก าหนดเปน “นโยบายของบรษท” ทชดแจงเปนลายลกษณอกษร

10

อบตเหตและการท างานมกจะมสวนเกยวของกนเสมอ กลาวคอ ในขณะทเราท างานนนจะม

อบตเหตแอบแฝงอย และเมอใดทเราประมาท อบตเหตกพรอมทจะเกดขนทนท ซงในการเกดอบตเหตนนมกจะมตวการทส าคญอย 3 ประการ คอ

1.1 ตวบคคล คอ ผประกอบการงานในหนาทตาง ๆ และเปนตวสาเหตใหญทกอใหเกดอบตเหต 1.2 สงแวดลอม คอ ตวองคการหรอโรงงานทบคคลนนท างานอย 1.3 เครองมอ เครองจกร คอ อปกรณทใชในการท างาน

ภาพอบตเหตกบงานมสวนเกยวของกน

(Causes of Accidents)

H.W. Heinrich เปนบคคลหนงทไดศกษาถงสาเหตทกอใหเกดอบตเหตอยางจรงจงในโรงงานอตสาหกรรมตางๆ ในป ค.ศ. 1920 ผลการศกษาวจย สรปไดดงน 3

1. สาเหตทเกดจากคน (Human Cause) มจ านวนสงทสด คอ 88% ของการเกดอบตเหตทกครง ตวอยางเชน การท างานทไมถกตอง ความพลงเผลอ ความประมาท การมนสยชอบเสยงในการท างาน เปนตน

2. สาเหตทเกดจากความผดพลาดของเครองจกร (Mechanical Failure) มจ านวนเพยง 10% ของการเกดอบตเหตทกครง ตวอยางเชน สวนทเปนอนตรายของเครองจกรทไมมเครองปองกน เครองจกร เครองมอหรออปกรณตางๆช ารดบกพรอง รวมถงการวางผงโรงงานไมเหมาะสม สภาพแวดลอมในการท างานไมปลอดภย เปนตน

11

3. สาเหตทเกดจากธรรมชาต (Acts of God) มจ านวนเพยง 2 % เปนสาเหตทเกดขนโดยธรรมชาต นอกเหนอการควบคมได เชน พาย น าทวม ฟาผา เปนตน

ในป ค.ศ. 1931 Herbert W. Heinrich ไดตพมพหนงสอเรอง Industrial Accident Prevention ซงเปนการปฏวตแนวคดเดมเกยวกบการปองกนอบตเหตหรอเสรมสรางความปลอดภยในโรงงานอยางสนเชง เขาไดสรปสาเหตส าคญของการเกดอบตเหต เปน 2 ประการ ไดแก

1. (Unsafe Acts) 85%

1.1 การท างานไมถกวธ หรอ ไมถกขนตอน 1.2 การมทศนคตทไมถกตองเชนอบตเหตเปนเรองของเคราะหกรรม แกไขปองกนไมได 1.3 ความไมเอาใจใสในการท างาน 1.4 ความประมาท พลงเผลอ เหมอลอย 1.5 การมนสยชอบเสยง 1.6 การไมปฏบตตามกฎระเบยบของความปลอดภยในการท างาน 1.7 การท างานโดยไมใชอปกรณปองกนอนตรายสวนบคคล 1.8 การแตงกายไมเหมาะสม 1.9 การถอดเครองก าบงสวนอนตรายของเครองจกรออกดวยความรสกร าคาญ ท างานไมสะดวก

หรอถอดออกเพอซอมแซมแลวไมใสคน 1.10 การใชเครองมอหรออปกรณไมเหมาะกบงาน เชน การใชขวดแกวตอกตะปแทนการใชคอน 1.11 การหยอกลอกนระหวางท างาน 1.12 การท างานโดยทรางกายและจตใจไมพรอมหรอผดปกต เชน ไมสบาย เมาคาง มปญหา

ครอบครว ทะเลาะกบแฟน เปนตน 2. (Unsafe Condition) 15%

2.1 สวนทเปนอนตราย(สวนทเคลอนไหว) ของเครองจกร ไมมเครองก าบงหรออปกรณปองกนอนตราย

2.2 การวางผงโรงงานทไมถกตอง

12

2.3 ความไมเปนระเบยบเรยบรอยและสกปรกในการจดเกบวสดสงของ 2.4 พนโรงงานขรขระ เปนหลมเปนบอ 2.5 สภาพแวดลอมในการท างานทไมปลอดภยหรอไมถกสขอนามย เชน แสงสวางไมเพยงพอเสยง

ดงเกนควร ความรอนสง ฝ นละออง ไอระเหยของสารเคมทเปนพษ เปนตน 2.6 เครองจกรกล เครองมอ หรออปกรณช ารดบกพรอง ขาดการซอมแซมหรอบ ารง รกษาอยาง

เหมาะสม 2.7 ระบบไฟฟาหรออปกรณไฟฟา ช ารดบกพรอง เปน

.......................................................................................................................