14
jif{ !# c+s $% sf7df8f} +, z'qmaf/, r}t !%, @)^$ SAPTAHIK Nepali National Weekly Friday, Mar. 28, 2008 k[i7 @$ d"No ?= *÷– k[i7 ( df hf/L cgfdgu/sL /fddfof v8\sfnfO{ lgjf{rg x' “b}5 eGg] yfxf e};s]sf] 5, t/ of] lgjf{rg klg o;cl3sf lgjf{rgem} + nfu]sf] pgL atfp“l5g\ . sf7df8f} +d} a:b} cfP klg k|To]s lbg c¿sf] 3/df ef“8f dfem]/ u'hf/f rnfp“b} cfPsL /fddfof lgjf{rgkl5 ;Qf ;DxfNg]x¿n] cfkm"x¿h:tf ul/asf nflu s]xL gul/bg]df 9'Ss l5g\ . /fddfof elG5g\– …lgjf{rg cfPkl5 dnfO{ klg ;'lsnf dflg;x¿ cfP/ gd:t] x/;Dej k|of; ul//xsf] b[Zo clxn] b]Vg yflnPsf] 5 . k"j{ d]rLb]lv klZrd dxfsfnL;Ddsf @ ;o $) !! df snfsfx¿sf] cfx\jfg ug{ yfn]sf 5g\ . lgjf{rg glhls“b} hf“bf gd:t] ub} { cfpg] oL g]tfx¿n] d]/f nflu s] g} u5{g\ / < lgjf{rgsf] ef]lnkN6b]lv pgLx¿nfO{ 6]lnlehgdf dfq b]lvg] xf], To;}n] d sfd u/]/ k]6 kfNg] cfkm\gf] k];fd} Jo:t 5' .Ú sf7df8f} + afg]Zj/df :6];g/L k;n ;~rfng ub}{ cfPsf xl/ ;'j]bL oltv]/ lrtjgl:yt cfkm\gf] ufp“ df8L kms{g] of]hgfdf 5g\ . laxfg} k;ndf klqsf lsGg cfpg] ;a}nfO{ tkfO{+ slxn] 3/ hf“b} x'g'x'G5 eg]/ k|Zg ug] { pgL cfkm"nfO{ ;+ljwfg;ef lgjf{rgsf] 1ftf eGg ?rfp“5g\ . xl/ eG5g\– gof“ ;+ljwfg lgdf{0f ug] { of] dxfg\ pT;jdf ;a}sf] ;lqmo ;xeflutf x'g'k5{, To;}n] d}n] oxL ;ftf lgjf{rgs} nflu 3/ hfg] sfo{qmd agfO;s]sf] 5' . gfos ljqmfGt a:g]t lgjf{rgsf nflu bf}8fxfdf ;lqmo bnLo sfo{stf{ x'g\ . cfkm\gf] bnsf] pDd]bjf/nfO{ s;/L lgjf{rgdf lhtfpg] eGg] p2]Zo lnP/ lx“8]sf gfos a:g]t cfkm\gf] JolQmut hLjgnfO{ lal;{P/ lgjf{rgdf xf]ldPsf] atfp“5g\ . u[xlhNnf ;nf{xL k'u]sf gfos a:g]t eG5g\– …b]zsf] eljio sf]g]{ lgjf{rg ePsfn] klg o;k6ssf] lgjf{rgdf ;a} If]q / k];fsf gful/sn] ;xeflutf hgfpg'k5{ .Ú /fddfof, xl/ / ljqmfGt tLg k|ltlglw kfq x'g\, h;n] cf;Gg lgjf{rgdf cf–cfkm\g} cg'e"lt ;“ufln/x]sf 5g\ . oL tLg kfq dfq xf]Og, clxn] d'n'se/s} hgtfnfO{ ;+ljwfg;ef lgjf{rgn] 3KnSs 5f]k]sf] 5 . To;}n] ;x/–ahf/b]lv ufp“sf :yfgLo rf]sx¿df dfOlsª / 5f]6] ;efx¿n] lgjf{rgsf] jftfj/0fsf] cfef; lbnfp“5g\ . ;+ljwfg;ef lgjf{rgsf af/]df hfgsf/L gx'g]x¿ klg lgjf{rgsf] rxnkxn a9]kl5 cfkm"nfO{ hfgsf/sf ¿kdf pEofpg lgjf{rg If]qdf ;~rfng e}/x]sf lgjf{rg;DaGwL ;ef / k|rf/ cleofgn] klg lgjf{rg cleofg gful/s txdf k'u]sf] b]vfPsf 5g\ . hgcfGbf]ng–@ sf] ;kmntfkl5 ljsl;t ePsf ljleGg 36gfqmd;“u} d'n's oltv]/ cfkm\gf] gof“ eljio lgdf{0f ug] { lbzftkm{ pGd'v ePsf] 5 . /fi6« ;~rfngsf lglDt gof“ ;+ljwfg lgdf{0f u/]/ ToxL adf]lhdsf] zfzg Joj:yf c“ufNg klg of] lgjf{rg ;kmn agfpg'kg] { ePsfn] hgtfsf] 7"nf] lx:;f lgwf{l/t ;dodf lgjf{rg ;DkGg ug{ ;lqmotfsf ;fy nfu]sf] 5 . oBlk clxn] klg ;+ljwfg;efsf] lgjf{rg xf]nf / < eGg] cfz+sf;lxtsf] k|Zg klg gful/s ax;sf] ljifo alg/x]sf] 5 . uPsf] h]7 / d+l;/df x'g] eg]/ cg' cf]emfsf] x6 l;l/h dWok[i7df nfUof] lgjf{rgsf] /Gsf] nfUof] lgjf{rgsf] /Gsf] ljb'/ vltj8f÷lbj; u'/fufO{+ ;+ljwfg;ef lgjf{rgsf] jftfj/0f tfTb} hf“bf clxn] cg'dfgsf] v]tL klg r'lnPsf] 5 . s'g bn / bnsf pDd]bjf/ nf]slk|o 5g\ cyjf s;n] sxf“af6 lhTb}5 eGg] ljifodf ;j{;fwf/0f hgtf;d]t 5nkmn ul//x]sf e]l§G5g\ . vf;u/L /fli6«o :t/sf g]tfx¿sf] lgjf{rg cleofg / pgLx¿n] ul//x]sf bfjL oltv]/ rrf{df 5g\ . t/fO{afx]s cGo :yfgdf g]kfnL sf+u| ];, g]skf Pdfn] / g]skf dfcf]jfbLaLr tLj| k|lt:kwf{ x'g] ljZn]ifsx¿ atfp“5g\ . lgjf{rg hf]8–36fpsf] of] bf}8df g]skf Pdfn] cu|k+lQmdf /x]sf] atfpg]x¿ klg e]l§G5g\, t/ csf] { alnof] jfdkGyL bn g]skf dfcf]jfbLn] Pdfn]sf] dt sf6\g] x'gfn] lhtsf] >]o sf+u| ];sf] kf]N6fdf hfg] cg'dfg csf{y/L ljZn]ifsx¿sf] 5 . o;cl3sf] lgjf{rgdf km'6]/ uPsf] dfn]n] Pdfn]nfO{ x/fpg kof{Kt dt xfl;n u/]sf] pbfx/0fn] klg o;k6s g]kfnL sf+u|]; g} cufl8 x'g] s'/fnfO{ k'li6 u5{ . ‘dfcf]jfbLn] l;6 xfl;n ug{ g;Snf t/ Pdfn]nfO{ x/fpg eg] ;S5,’ sf+u| ];sf o'jf g]tf uug yfkf eG5g\– ‘o;k6ssf] lgjf{rg w]/} sf/0fn] sf+u|];sf lglDt cg's"n ag]sf] 5 . pDd]bjf/Lsf sf/0f bnleq c;Gt'li6 a9] klg lgjf{rgkl5 of] ljifodf s'/fsfgL u/f}+nf eg]/ ;fyLx¿ lgjf{rgdf ;lqmo ag]sf 5g\ .’ oBlk o;k6ssf] lgjf{rgdf k'jf{g'dfg ug{ eg] Tolt ;lhnf] 5}g . t/fO{df dw];L bnx¿sf sf/0f sf+u|];nfO{ 3f6f kg]{ ;Defjgf klg TolQs} b]lvPsf] 5 . ljz]if u/L sf+u|]; 5f]8]/ uPsf zLif{:y g]tfx¿n] If]qLo bnaf6 pDd]bjf/L lbPsf sf/0f sf+u| ];nfO{ 3f6fdf kf/]sf] ljZn]ifsx¿ atfp“5g\ . ptf k|hftGqsf] ljifonfO{ d'n d'2f agfp“b} cfPsf] sf+u| ]; ;bfjxf/ bn ePsfn] cfufdL k[i7 !& df hf/L r'gfjL ul0ft k|f/De r'gfjL ul0ft k|f/De

r'gfjL ul0ft kf/De| lgjf{rgsf{ ] /Gsf] ]himalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/saptahik/pdf/Saptahik_13_45.pdfr}t !%, @)^$ Mar 28, 2008

  • Upload
    others

  • View
    0

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: r'gfjL ul0ft kf/De| lgjf{rgsf{ ] /Gsf] ]himalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/saptahik/pdf/Saptahik_13_45.pdfr}t !%, @)^$ Mar 28, 2008

jif{ !# c+s $% sf7df8f}+, z'qmaf/, r}t !%, @)^$ SAPTAHIK Nepali National Weekly Friday, Mar. 28, 2008 k[i7 @$ d"No ?= *÷–

k[i7 ( df hf/L

�cgfdgu/sL /fddfof v8\sfnfO{lgjf{rg x'“b}5 eGg] yfxf e};s]sf]5, t/ of] lgjf{rg klg o;cl3sflgjf{rgem}+ nfu]sf] pgL atfp“l5g\ .sf7df8f}+d} a:b} cfP klg k|To]slbg c¿sf] 3/df ef“8f dfem]/u'hf/f rnfp“b} cfPsL /fddfoflgjf{rgkl5 ;Qf ;DxfNg]x¿n]cfkm"x¿h:tf ul/asf nflu s]xLgul/bg]df 9'Ss l5g\ . /fddfofelG5g\– …lgjf{rg cfPkl5 dnfO{klg ;'lsnf dflg;x¿ cfP/ gd:t]

x/;Dej k|of; ul//xsf] b[Zo clxn]b]Vg yflnPsf] 5 . k"j{ d]rLb]lvklZrd dxfsfnL;Ddsf @ ;o $)

!! df

snfsfx¿sf]cfx\jfg

ug{ yfn]sf 5g\ . lgjf{rg glhls“b}hf“bf gd:t] ub}{ cfpg] oL g]tfx¿n]d ]/f nflu s] g } u5{g \ / <lgjf{rgsf] ef]lnkN6b]lv pgLx¿nfO{6]lnlehgdf dfq b]lvg] xf], To;}n]d sfd u/]/ k]6 kfNg] cfkm\gf] k];fd}Jo:t 5' .Ú� sf7df8f}+ afg]Zj/df :6];g/Lk;n ;~rfng ub}{ cfPsf xl/;'j]bL oltv]/ lrtjgl:yt cfkm\gf]ufp“ df8L kms{g] of]hgfdf 5g\ .laxfg} k;ndf klqsf lsGg cfpg]

;a}nfO{ tkfO{+ slxn] 3/ hf“b}x'g'x'G5 eg]/ k|Zg ug]{ pgL cfkm"nfO{;+ljwfg;ef lgjf{rgsf] 1ftf eGg?rfp“5g\ . xl/ eG5g\– gof“ ;+ljwfglgdf{0f ug]{ of] dxfg\ pT;jdf ;a}sf];lqmo ;xeflutf x'g'k5{, To;}n]d}n] oxL ;ftf lgjf{rgs} nflu 3/hfg] sfo{qmd agfO;s]sf] 5' .� gfos ljqm f Gt a:g ]tlgjf{rgsf nflu bf}8fxfdf ;lqmobnLo sfo{stf{ x'g\ . cfkm\gf] bnsf]pDd]bjf/nfO{ s;/L lgjf{rgdflhtfpg] eGg] p2]Zo lnP/ lx“8]sfgfos a:g]t cfkm\gf] JolQmuthLjgnfO{ lal;{P/ lgjf{rgdfxf]ldPsf] atfp“5g\ . u[xlhNnf;nf {xL k'u ]sf gfos a:g ]teG5g\– …b ]zsf ] eljio sf ]g ] {lgjf{rg ePsfn] klg o;k6ssf]lgjf{rgdf ;a} If]q / k];fsfgful/sn] ;xeflutf hgfpg'k5{ .Ú

/fddfof, xl/ / ljqmfGt tLgk|ltlglw kfq x'g\, h;n] cf;Gglgjf{rgdf cf–cfkm\g} cg'e"lt;“ufln/x]sf 5g\ . oL tLg kfq dfqxf]Og, clxn] d'n'se/s} hgtfnfO{;+ljwfg;ef lgjf{rgn] 3KnSs5f]k]sf] 5 . To;}n] ;x/–ahf/b]lvufp“sf :yfgLo rf]sx¿df dfOlsª/ 5f]6 ] ;efx¿n] lgjf{rgsf]jftfj/0fsf] cfef; lbnfp“5g\ .

;+ljwfg;ef lgjf{rgsf af/]dfhfgsf/L gx'g]x¿ klg lgjf{rgsf]rxnkxn a9 ]kl5 cfkm "nfO {hfgsf/sf ¿kdf pEofpg

lgjf{rg If]qdf ;~rfng e}/x]sflgjf{rg;DaGwL ;ef / k|rf/cleofgn] klg lgjf{rg cleofggful/s txdf k'u]sf] b]vfPsf 5g\ .

hgcfGbf ]ng–@ sf ];kmntfkl5 ljsl;t ePsf ljleGg36gfqmd;“u} d'n's oltv]/ cfkm\gf]gof“ eljio lgdf{0f ug]{ lbzftkm{pGd'v ePsf] 5 . /fi6« ;~rfngsflglDt gof“ ;+ljwfg lgdf{0f u/]/

ToxL adf]lhdsf] zfzg Joj:yfc“ufNg klg of] lgjf{rg ;kmnagfpg'kg]{ ePsfn] hgtfsf] 7"nf]lx:;f lgwf{l/t ;dodf lgjf{rg;DkGg ug{ ;lqmotfsf ;fynfu]sf] 5 . oBlk clxn] klg;+ljwfg;efsf] lgjf{rg xf]nf / <eGg] cfz+sf;lxtsf] k|Zg klggful/s ax;sf] ljifo alg/x]sf]5 . uPsf] h]7 / d+l;/df x'g] eg]/

cg' cf]emfsf]

x6 l;l/hdWok[i7df

nfUof]lgjf{rgsf] /Gsf]

nfUof]lgjf{rgsf] /Gsf]

� ljb'/ vltj8f÷lbj; u'/fufO{+

;+ljwfg;ef lgjf{rgsf] jftfj/0f tfTb} hf“bf clxn] cg'dfgsf]v]tL klg r'lnPsf] 5 . s'g bn / bnsf pDd]bjf/ nf]slk|o 5g\cyjf s;n] sxf“af6 lhTb}5 eGg] ljifodf ;j{;fwf/0f hgtf;d]t5nkmn ul//x]sf e]l§G5g\ . vf;u/L /fli6«o :t/sf g]tfx¿sf]lgjf{rg cleofg / pgLx¿n] ul//x]sf bfjL oltv]/ rrf{df 5g\ .

t/fO{afx]s cGo :yfgdf g]kfnL sf+u|];, g]skf Pdfn] / g]skfdfcf]jfbLaLr tLj| k|lt:kwf{ x'g] ljZn]ifsx¿ atfp“5g\ . lgjf{rghf]8–36fpsf] of] bf}8df g]skf Pdfn] cu|k+lQmdf /x]sf] atfpg]x¿klg e]l§G5g\, t/ csf]{ alnof] jfdkGyL bn g]skf dfcf]jfbLn]Pdfn]sf] dt sf6\g] x'gfn] lhtsf] >]o sf+u|];sf] kf]N6fdf hfg]cg'dfg csf{y/L ljZn]ifsx¿sf] 5 . o;cl3sf] lgjf{rgdf km'6]/uPsf] dfn]n] Pdfn]nfO{ x/fpg kof{Kt dt xfl;n u/]sf] pbfx/0fn]klg o;k6s g]kfnL sf+u|]; g} cufl8 x'g] s'/fnfO{ k'li6 u5{ .‘dfcf]jfbLn] l;6 xfl;n ug{ g;Snf t/ Pdfn]nfO{ x/fpg eg];S5,’ sf+u|];sf o'jf g]tf uug yfkf eG5g\– ‘o;k6ssf] lgjf{rgw]/} sf/0fn] sf+u|];sf lglDt cg's"n ag]sf] 5 . pDd]bjf/Lsfsf/0f bnleq c;Gt'li6 a9] klg lgjf{rgkl5 of] ljifodf s'/fsfgLu/f}+nf eg]/ ;fyLx¿ lgjf{rgdf ;lqmo ag]sf 5g\ .’

oBlk o;k6ssf] lgjf{rgdf k'jf{g'dfg ug{ eg] Tolt ;lhnf]5}g . t/fO{df dw];L bnx¿sf sf/0f sf+u|];nfO{ 3f6f kg]{;Defjgf klg TolQs} b]lvPsf] 5 . ljz]if u/L sf+u|]; 5f]8]/ uPsfzLif{:y g]tfx¿n] If]qLo bnaf6 pDd]bjf/L lbPsf sf/0f sf+u|];nfO{3f6fdf kf/]sf] ljZn]ifsx¿ atfp“5g\ . ptf k|hftGqsf] ljifonfO{d'n d'2f agfp“b} cfPsf] sf+u|]; ;bfjxf/ bn ePsfn] cfufdL

k[i7 !& df hf/L

r'gfjL ul0ft k|f/Der'gfjL ul0ft k|f/De

Page 2: r'gfjL ul0ft kf/De| lgjf{rgsf{ ] /Gsf] ]himalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/saptahik/pdf/Saptahik_13_45.pdfr}t !%, @)^$ Mar 28, 2008

r}t !%, @)^$ Mar 28, 2008 @

nfOe zf]

j[if

ldy'g

ss{6

l;+x

sGof

t'nf

j[lZrs

wg'

ds/

s'De

dLg

tkfO{+sf] of] ;ftftkfO{+sf] of] ;ftfHof]= k++= cf]h/fh pkfWofo nf]xgL

d]if

Hof]= k++= cf]h/fh pkfWofo nf]xgL

of] ;ftfsf] k~rf·r}t @) ut] M PsfbzL, /fli6«o ;xsf/L lbj;

/+ud~rUofn/L

k':ts

sfuhdf b:tvtslj gLnd sfsL {

lgxfl/sfn] /rgf u/]sf cf7j6fnfdf–5f]6f syfsf] ;+u|x …sfuhdfb:tvtÚ /Tg k':ts e08f/n]k|sflzt u/]sf] xf ] . ljdnef}sfhLåf/f ;Dkflbt syfx¿n]cfw ' lgs g ]kfnL ;dfhsf ]dxŒjfsf +IfL o 'jf k ':tfsf ]efjgfnfO{ k|ltljlDat u/]sf] 5 .! ;o $% ?k}of“ d"Nosf] of] k':tssyf ;flxTodf ?lr /fVg ]kf7sx¿sf nflu ;+u|x0fLo 5 .

Sof;]6

dxbf]xf]/L–@xf:osnfsf/åo

dbgs[i0f >]i7 tyfxl/j+z cfrfo{sf ]…dxbf]xf]/L–@Ú cl8of],l;8L tyf leHo'cnuLlt;+u |x bz{s–>f ]tfdfemcfPsf] 5 . Do'lhs g]kfnn]ahf/df NofPsf] of] uLlt;+u|xsf]efu ! df gLnf] cf“vf v}/f] skfntyf efu @ df vf]l;Psf] clwsf/,b'O{ rfp/]n] r:df, t“ rf]/ drf]/ uLt ;dfj]z 5g\ . ;+u|xdfzAb, :j/ tyf ;+uLt dbgs[i0f>]i7 / xl/j+z cfrfo{sf] 5 .efu ! df ;dfj]z uLtsf] notLy{ uGwj{sf] 5 .

;f/yLuLtsf/

c f g G bc l w s f / L s fuLtx¿sf] ;+u|x…;f/yLÚ >f]tfdfemcfPsf] 5 . Do'lhsg]kfnn] ahf/dfNofPsf] of] uLlt;+u|xdf b;j6fuLt ;dfj]z 5g\ . ;+u|xdf bLkfemf, zld{nf ab]{jf, od a/fn,;kgf>L, O{Zj/ cdfTo, dlgnf;f]tfª, :j¿k/fh cfrfo{, dgf]h;]jf, s'a]/ /fO{, kljqf ;'Aafsf]:j/ ;'Gg ;lsG5 . To;}u/L ;+uLtcfnf]s>L, gL/dfg u'?ª, gf/fo0fcf]nL, Gx' ah|frfo{ tyf lbg]z;'Aafsf] 5 .

u'gf;f]uf losf

;Tosnf /fO{sf]Psn uLlt;+u|x…u'gf;f]Ú bz{s–>f]tfdfem cfPsf]5 . /Ghgf Do'lhsn]ahf/df NofPsf] of]uLlt;+u|xdf zAb/rgf e/t nfdf,s[i0fxl/ a/fn, /fh;fu/, /fhs'df/a/fn, a'4jL/ nfdf, k|]d aflgof“,lul//fh lg/f}nf tyf /lag /fO{sf]5 . To:t} ;+uLt e/t nfdf, dx]zv8\sf, /fh;fu/, lul//fh lg/f}nf,rGb|s'df/ bf]ª, /d]z v8\sf /kljwg vflnªsf] 5 .

/+ud~rr}t @* ut ] x 'g ]

;+ljwfg;efsf] lgjf{rgaf6 sf]xLc5'tf] 5}g . lgjf{rg ;kmn kfg{cf–cfkm\gf If]qaf6 ;a}n] sfdul//x ]sf 5g \ . gf6 \osnfsf/x¿sf] ;d"x cgfd klgkmfu'gsf] t];|f] ;ftfb]lv lgs}Jo:t /x\of] . cz]if dNnåf/flnlvt gf6s …d'lQmÚ cgfdn] k"jL{g]kfnsf ufp“–ufp“df k'¥ofPsf]lyof] . zlgaf/ em'Dsfdf d~rgu/]kl5 cf/f]x0f u'?s'n;“usf];xsfo{df ePsf] pgLx¿sf] of]cleofgn] lj>fd lnPsf] 5 .; + ljwfg;ef;DaGwL r ]tgfkm}nfpg ;'jf; yfkfåf/f lgb]{lztof] gf6s ;'g;/L, df]/ª /pbok'/sf ;x/df dfq ge} ufp“–ufp“df;d]t d~rg ul/Psf]lyof] . pbok'/sf] a]N6f/, df]/ªsf]ky/Lb]lv ;'g;/Lsf ;f]gfk'/;Dd@% :yfgsf] gf6\o ofqfdf w]/}ufp“n]n] ;+ljwfg;efsf] dxTj /cfjZostf a'em\g] df}sf kfP .; + ljwfg;efdf dt xfNg ]tl/sfb]lv ;xL pDd]bjf/sf]5gf}6;Dd gf6sdf k|:t't ul/Psf]lyof] . w/fgsf k'/fgf tyf gof“snfsf/x¿sf] a]hf]8 clegon]klg bz{sx¿ tflgPsf lyP .

;+ljwfg;ef lgjf{rgsf nfludtbftf hfu¿s u/fpg] p2]Zon]/;'jf lhNnfsf u|fdL0f If]qdf k'u]/cf/f]x0f u'?s'nn] r]tgfd"ns gf6sd~rg u/]sf] 5 . lgjf{rg cfof]usf];xof]udf dtbftf ;r]tgf tyfhfu/0fsf nflu k|:t't ;8s gf6s/;'jfsf] lrlnd], :ofk|m', 7"nf] dfv'{w'Gr], 7f8], u|fª, /fDr], uf]Daf]8f8f,sflnsf:yfg, ef]n]{, lhalha], s6'Gh],wf/fkfgL, k}/]a]zL, a]qfjtL cflb@@ :yfgdf d~rg ul/Psf] lyof] .o;}u/L cf/f]x0f u''?s'n tyf gf6\ou[x g]kfn pbok'/sf] ;o+'Qm cfof]hgfdf;+ljwfg;ef;DaGwL ;8s gf6s …gof“af6f]Ú ;u/dfyf c~rnsf rf/lhNnfsf k|To]s ufp“ufp“df uP/d~rg ug{ yflnPsf] 5 . xfn;Ddl;/fxfsf @), ;Kt/Lsf @),pbok'/sf @) ufp“df gf6s d~rgul/;s]sf] of] gf6s vf]6fªsf s]xLufp“df klg d~rg ul/g]5 .

— ljdn vltj8f÷lji0f' tf?s]

–rlr{t Pj+ jl/i7 snfsf/dbg lrqsf/ clxn] sf7df8f}+sf]aa/dxn l/lelh6]8l:yt l;4fy{cf6{ Uofn/Ldf 5fPsf 5g\ .d'n'ssf] åGåsfnLg cj:yf lrq0ful/Psf pgsf @# j6f l;h{gfut ;ftfb]lv pQm Uofn/Ldfk|blz{t 5g\ . ef/tsf] d'DaO{af6nlntsnfsf :gfts snfsf/lrqsf/n] ;g\ @))% / @))&aLrsf] cj:yfnfO{ Sofgef;dfptf/]ssf 5g\ . k|blz{t lrqdf3/sf 5fgf p8 ]sf , leQfelTsPsf, cfsfz gLnf] b]lvP klghldg /utfDd] ePsf, 8f“8fsf“8fphfl8Psf, dfG5] gePsf a:tLcflb b]lvG5g\ .

–gf6ssf ] dfWodaf6hgtfnfO { ; + ljwfg;efsf ]lgjf{rg;DaGwL ;r]tg hufp“b}wgs'6fsf gf6\osdL{x¿ ufp“–ufp“k'u]sf 5g\ . s'z'd gf6\o ;d"x lhNnf;ldlt wgs'6fsf snfsf/x¿;+ljwfg;ef gfds ;8s gf6s lnP/ufp“df k'u]sf x'g\ . ;+ljwfg;efsf]lgjf{rgsf] dxŒj ;fy} 8/, qf;/ k};fsf] k5fl8 gnfuL c;npDd]b\jf/nfO{ lhtfpg hgtfnfO{;r]t u/fpg of] gf6s k|bz{gul/“b}5 . pQm gf6s lhNnf @)7fp“df d~rg ul/“b }5 . of ];dfrf/ tof/ kfbf{;Dd lhNnfsf!) :yfgdf d~rg e};s]sf] /ca cGo 7fp“df klg nuftf/d~rg ul/“b} hfg] s';'d gf6\o;d'x wgs'6fsf lhNnf ;+of]hsleiff sfkm\n]n] atfPsf 5g\ .

g}/fZotf Pj+ pbf;Lgtfa9\g]5 . sfddf cj/f]w cfpgfn]dgf]an 36] klg zlgaf/b]lv wd{df?lr a9\g], sfddf ;kmntf ldNg]tyf efUon] ;fy lbg] of]u 5 .cw'/f sfd k"/f x'g]5g\ eg] gof“sfd klg kfOg ;S5 . vr{ a9]klg nufgL plrt sfo{df nfUg]5 .Joj;fodf ;kmntf xfl;n x'g]5 .

ptf/–r9fjx¿ cfpg]5g\ .sfddf cj/f]w cfpg] of]u 5 . ljZjf;u/]sfx¿n] wf]sf lbg ;S5g\ . ;dodflg0f{o gx'“bf cfkm\gf] sfddf c¿n] g}clwsf/ hdfpg]5g\ . a'waf/b]lv dfg–;Ddfg kfOg], sfddf ;kmntf ldNg]tyf wg cfh{g x'g] of]u 5 . cw'/f sfdk"/f x'g]5g\ eg] gof“ sfd klg kfOg ;S5 .c¿af6 k|z+;f kfOg]5 .

;ftf dWod /xg]5 . :jf:You8a8 /xg]5 . sfddf cj/f]wcfpgfn] dgf]an 36\g]5 . l/;ug]{x¿ k|z:t} x'g]5g\ . ;dodf lg0f{ogx'“bf sfddf cj/f]w cfpg]5 . z'qmaf/,zlgaf/ tyf cfOtaf/ sfddf ;kmntfldNg]5 . ofqf x'g ;S5 . e]63f6dfk|;Ggtf Pj+ cfDbfgL a9\g]5 . c¿sf]dg lhTg ;lsg]5 .

dg lrlGtt /xnf . sfddfcj/f]w cfpg ;S5 . cfn:otf a9\g]5 .s'/f sf6\g]x¿ k|z:t} xf]nfg\ . ljZjf;3ftklg x'g ;S5 . em"6f cf/f]k nfUg];Defjgf 5 . ;f]daf/, d+unaf/tyf a'waf/ k|;Ggtf a9\g]5 .sfddf ;kmntf xfl;n x'g]5 . ofqfx'g ;S5 . efUon] ;fy lbg]5 . wfld{ssfo{df ?lr a9\g]5 .

cfkm \ Gtx¿sf ] ;xof ]ukfOg]5 . sfddf ?lr Pj+ k|;Ggtfa9\g ]5 . cWoogdf ;kmntfldNg]5 . ofqf x'g;S5 . cfDbfgLk|z:t} xf]nf . e]63f6df /dfpg]cj;/ h'6\g]5 . k/fqmd a9\g'sf;fy} cw'/f sfd aGg] tyf gof“sfd kfOg] of]u 5 . af]Nbf ljrf/k'¥ofpg'xf]nf .

;fgfltgf ;d:of ;fdgfug'{k/] klg sfddf ;kmntf xfl;nx'g]5 . k/fqmd a9\g'sf ;fy}Joj;fodf kfOg] ;kmntf sfod}/xg]5 . cfkmGtx¿sf] plrt;xof]u h'6\g]5 . k|lt:kwf{df tkfO+{s}lht x'g]5 . cfDbfgL klg a9\g]5 .cWoogdf cj/f]w cfpg] qmdoyfjt\ /xg]5 .

af]nLsf] k|efj a9\g]5 . sfd ug]{pT;fx a9\g]5 . ;fg} k|of;n] klg 7"nf]sfddf ;kmntf ldNg]5 . dfg–;DdfgkfOg]5 . c?sf] ljZjf; ;lhn}lhTg;lsg]5 . wg cfh{g x'g ;S5 .7"nf JolQmaf6 k|z+;f kfpg] of]u ePklg 3/]n' ;d:ofn] ;tfpg]5 . ;dodflg0f{o gx'“bf cfkm\gf] sfddf c¿n] g}clwsf/ hdfpg]5g\ .

;dli6df ;ftf /fd|f] 5 .dfg;Ddfg kfOg]5 . ef]het]/df ;fd]nx'g] cj;/ h'6\g]5 . af]nLsf] k|efj Pj+k/fqmd a9\g'sf ;fy} cw'/f sfd aGg]tyf gof“ sfd kfOg] of]u 5 . ;f]Rg]zlQm k|an x'g]5 . cWoog Pj+Joj;fodf ;kmntf xfl;n x'g]5 .ofqf Pj+ wg cfh{g x'g;S5 eg] 3/]n';d:ofn] ;tfpg]5 .

;don] ;fy lbg]5 . k/fqmd a9\g],cw'/f sfd aGg] tyf gof“ sfd kfOg]of]u 5 . ofqf x'g;S5 . cfkmGtx¿sf];xof]u h'6\g]5 . cWoogdf kfOg];kmntf sfod} /xg]5 . wfld{s sfo{df?lr a9\g]5 . 7"nf JolQmn] ;Ddfgug]{5g\ . ljjfbdf cl3 g;g'{ g} plrtx'G5 . l/; a9\g]5 . ;kmntfsf nfluuf]kgLotf ckgfpg'xf]nf .

vr{ a9] klg nufgL plrtsfo{df nfUg]5 . k|;Ggtf a9\g]5 .ef]het]/df ;fd]n x'g] cj;/h'6\g]5 . k/fqmd a9\g'sf ;fy} cw'/fsfd aGg] tyf gof“ sfd kfOg]of]u 5 . c?af6 k|z+;f klg kfpg'xf]nf .Joj;fodf ;kmntf ldNg]5 . zlgaf/tyf cfOtaf/ ljjfb Pj+ lrGtf a9\g]x'“bf ;+oldt /xg'xf]nf .

wg cfh {g ug ] { cj;/h'6\g]5 . k/fqmd a9\g], cw'/f sfdaGg] tyf gof“ sfd kfOg] of]u5 . c¿sf] dg ;lhn} lhTg'xf]nf .Joj;fodf ;kmntf ldNg]5 . ;ef–;Dd]ngdf ;fd]n x'g] cj;/h'6\g]5 . cfkmGtx¿sf] ;xof]u k|fKtx'g]5 . ;f]daf/ tyf d+unaf/ vr{,ljjfb Pj+ lrGtf a9\g] of]u 5 .

;fgfltgf ;d:ofn] ;tfPklg nIo k|fKt ug{ ;lsg]5 .k/fqmd a9\g]5 eg] w]/} cw'/f sfdk"/f x'g]5g\ . gof“ sfd kfOg] of]u5 . dfg–;Ddfg ldNg]5 . cfDbfgLklg a9\g]5 . Joj;fodf ;kmntfxft nfUg]5 . laxLaf/ vr{ tyflrGtfn] ;tfpg ;S5 . 3/]n';d:of pTkGg xf]nf .

Page 3: r'gfjL ul0ft kf/De| lgjf{rgsf{ ] /Gsf] ]himalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/saptahik/pdf/Saptahik_13_45.pdfr}t !%, @)^$ Mar 28, 2008

r}t !%, @)^$ Mar 28, 2008 #

b'uf{ vgfnsf7df8f}+– d'n''s clxn]

;+ljwfg;ef lgjf{rgdo ePsf] 5 ./fhg}lts bnx¿ ;dfg'kflts /k|ToIf l;6sf pDd]bjf/L lbPkl5lgjf{rg k|rf/–k|;f/df h'6]sf 5g\ .r}t @* ut] ul/g] lgjf{rgsf];Dk"0f{ k|fljlws tof/L k"/f ug{]qmddf lgjf{rg cfof]u 5 eg]bnx¿ cfkm\gf pDd]bjf/nfO{lhtfpg cfu|x ub}{ hgtfsf]3/b}nf]df 5g\ . dw]; / k"jL{kxf8df cfGbf]ng/t;d"xx¿;d]t jftf{df cfO{lgjf{rgdf hfg] lg0f{o u/]kl5lgjf{rg;DaGwL cGof}n x6L d'n'sdflgjf{rgsf] /f}gs 5fPsf] xf] .

;+ljwfg;efsf] lgjf{rggof“ ;+ljwfg lgdf{0fsf nflu x'gnfu]sf] xf] . of] o;cl3sf];+;bLo lgjf{rgh:tf] xf]Og .To;}n] /fhg}lts bn tyflgjf{rg cfof]un] lgjf{rg;DaGwLk|rf/–k|;f/ / dtbftf lzIffcleofgnfO{ clxn] JofkstflbO/x]sf 5g\ . cfof]usf cg';f/

dtbfg ug]{ lgDtf] ub}{ x/]sdtbftfsf] 3/3/ clxn]:jo+;]jsx¿ vl6O/x]sf 5g\ .

…xfdLn] * xhf/ % ;odtbftf :jo+;]js v6fPsf 5f}+,Úcfof]usf k|jQmf nId0f e§/fO{eG5g\– …pgLx¿n] ;a}nfO{;+ljwfg;ef lgjf{rgsf af/]dfhfgsf/L lbG5g\ / dtbfgug{sf nflu lgdGq0ff sf8 {af “8 \5g \ . Ú lgjf {rgsf nflucfjZos ;fdu|Lx¿ lhNnf–lhNnfdf k'¥ofO;lsPsf]cfof]un] hgfPsf] 5 .

lgjf{rg cleofgnfO{ ;xh¿kdf ;~rfngsf nflu cfof]un]:yfgLo :t/df /fhg}lts bn,gful/s ;dfh, ;~rf/sdL{cflb;“u 5nkmn klg ul//x]sf]5 . r}tsf] klxnf] ;ftfb]lvdtbfgsf] lbgdf vl6g] sd{Rff/L,dtbfg clws[t, ;xfos dtbfgclws[t cflbnfO{ tflnd lbgyflnPsf] 5 .

cfof]un] ;dfg'kflts l;6/ k|ToIf b'j} lgjf{rg k|0ffnLsf

rflxg] dtkqsf] 5kfO klg ;'?u/]sf] 5 . ut !( ut];dfg'kflts l;6sf nflu efulng] bnsf] ;+Vof 6'+uf] nfu]kl5cfof]un] hgs lzIff ;fdu|Ls]Gb|nfO{ dtkq 5kfOsf nflulgb]{zg lbPsf] lyof] .;dfg'kflts l;6sf nlfu emG8}@ s/f]8 dtkq cfjZos kg]{cfof]un] hfgsf/L lbPsf] 5 .k|ToIf l;6sf nflu klg emG8}@ s/f]8 g} dtkq rflxg]cfof]usf] cg'dfg 5 .

cfof]usf] tYof+scg';f/;dfg'kflts l;6sf nflu %$ bnk|lt:Kfwf{ ub}{5g\ eg] k|ToIfsf nflu# bh{g bn / cGo :jtGq pDd]bjf/d'n'se/af6 k|lt:kwf{ ub}{5g\ .

;dfg'kfltstkm{sf] # ;o

#% l;6sf nflu %$ bnaf6 ^xhf/sf] pDd]bjf/L k/]sf] 5 .k|ToIftkm{sf] @ ;o $) l;6sfnflu eg] bnut / :jtGq u/Ls'n # xhf/ ( ;o $( r'gfjdfefu ln“b}5g\ . tLdWo] # xhf/ %;o *@ k'?if / # ;o ^& hgfdlxnf 5g\ . s'n pDd]jf/dWo] *;o !& hgf :jtGq / af“sLbnsf pDd]bjf/ x'g\ .r'gfj k|0ffnL

;+ljwfg;ef lgjf{rgdfb'O{j6f lgjf{rg k|0ffnLckgfOPsf] 5— ax'dtLo cyf{t\k|ToIf / ;dfg'kflts .;dfg'kflts k|0ffnLdf dtbftfn]bnnfO{ dt lbG5g\ / bnn] k|fKtu/]sf] dtsf] k|ltztsf cfwf/dfslt l;6 s'g bnn] lhTof]

To;sf] lgSof}{n ul/G5 . k|ToIfl;6df eg] dtbftfx¿n]pDd]bjf/nfO{ dt lbG5g\ / h;n]a9L dt Nofof] p;n] lhT5 .

b'O{ k|0ffnLsf nflu dtbfgs]Gb|df 5'§f5'§} dtk]l6sf /dtkq klg km/s–km/s /+usfx'g]5g\ . ;dfg'kfltssf nfluxNsf /ftf] / k|ToIfsf nfluxNsf gLnf] dtkq / dtk]l6sfk|of]u ul/g] cfof]un] hgfPsf]5 . o; k6sb]lv lgjf{rgdfKnfl:6ssf cfw'lgs dtk]l6sfk|of]u x'“b}5g\ . dtk]l6sf k|To]slhNnf–lhNnfdf 9'jfgL e};s]sf5g\ . dtbfgkl5 klxn] k|ToIfl;6sf dtu0fgf ul/g] /To;kl5 dfq ;dfg'kfltssf]u0fgf ug]{ cfof]un] hfgsf/L

cfof]udf lgjf{rgsf] rxnkxnlbPsf] 5 . k|ToIf l;6dfJolQmsf] lht–xf/sf] ljifodfw] ]/ } rf;f] x'g] ePsfn] klxn]o;s} glthf aflx/ Nofpg]cfof]usf] of]hgf 5 .

;dfg'kflts tkm{sf]u0fgfkl5 bnn] NofPsf] dtsf]cg'kftdf s'n # ;o #% dWo]slt l;6 k|fKt u¥of] eGg]lgjf{rg cfof]un] lg0f{o u5{ .To;kl5 ;DalGwt /fhg}ltsbnnfO{ lht]sf] l;6sf cfwf/df;a} ;d"xs]f k|ltlglwTj ldnfP/aGb;"rLsf pDd]bjf/sf] gfdk7fpg cfu|x ug]{5 . To;kl5cfof]un] bnn] k7fPsf] gfdnfO{ljhoL 3f]if0ff ug]{ 5 .

Page 4: r'gfjL ul0ft kf/De| lgjf{rgsf{ ] /Gsf] ]himalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/saptahik/pdf/Saptahik_13_45.pdfr}t !%, @)^$ Mar 28, 2008

r}t !%, @)^$ Mar 28, 2008

;fOa/ un{

a]nfotL ;'Gb/LnfO{ k5fb}{

$

c“Wof/f]af6 pHofnf]lt/ a9\g, g5'6fp“m ;fKtflxs k9\g.;f}hGo M ;fKtflxs–kflIfs klqsf /fli6«o ;~hfn

–sf}l6Nosf] cy{zf:qcg'jfb M /fdxl/ aGhf/f

gLlt lgod

;DkfbsLo

sd;]sd ;f ]x | jif {;DdljBfyL{n] a|Dxro{ kfng ug'{k5{ .o;aLr dflg;n] ;w} j[4 tyfljåfg\ dflg;x¿sf] ;+ut ug'{k5{h'g cToGt} nfebfos x'G5 .ljBfyL{n] lbgsf] cl3Nnf] efudfv]ns'b tyf ljBfsf] cEof; ug'{/fd|f] x'G5 . lbgsf] k5Nnf] efudfOltxf;, k '/f0f, cfVofg,wd{zf:q, tyf cy{zf:q cflb>j0f u/L latfpg'k5{ . olb km]l/klg lbgdf ;do jf ;GWofsfnsf]s]xL ;do ar] jf ;'Tg'eGbf cl3/ftsf] ar]sf] ;do 5 eg] gof“ljifosf] lzIff lng ;lsG5 jfl;s]sf s'/fx¿nfO{ cEof; ug{;lsG5 . ljBfyL{nfO{ h'g s'/f;Demg ufx|f] k/]sf] 5 To;nfO{k6s–k6s ;Demg] k|of; ug'{k5{ .af/Daf/ ;'Ggfn] pQm ljifosf] a9L1fg k|fKt x'G5 . 1fgaf6 g}sfo{s'zntf pTkGg x'G5 / sd{s'zntfaf6 g} sfo{ ug]{ zlQm tyfcfkm"df ljZjf; a9\5 . o;nfO{g} ljBfsf] zlQm dflgG5 .

)))OlGb|ox¿nfO{ lhTg' klg ljBf

tyf ljgd|tfsf] p2]Zo xf] . sfd,qmf]w, nf]e, dfg, db, xif{ cflbTofu ugf{n] g} lht]lGb|osf] l;l4k|fKt x'G5 . zf:qsf] dt cg';f/sfd ugf{n] g} OlGb|ox¿nfO{ lhTg;lsG5 . ;Dk"0f{ zf:qn] OlGb|ox¿nfO{lhTg] pkb]z lbPsf 5g\ .

…tLtf] ;ToÚ :tDesf nflu cfkm"n]b]v]sf, ef]u]sf s6' ;To k7fpg xflb{scg'/f]w 5 .

—;Dkfbs

• b'Mv / ;'vsf] kl/efiff /cg'e"lt JolQmlkR5] km/s x'G5g\ .

cfsfzrGb| Gof}kfg]• ;To af]Ng]n] 9f“6]sf] x'“b}g,

c;To af]Ng]n] 9f“l6/x]sf] x'G5 .• xf “ l;/xg ]x¿nfO {

?g]x¿sf] Joyf yfxf x'“b}g .• n'sLl5kL g/fd|f] sfd ug]{,

b]vfj6L /fd|f] sfd ug]{ / agfj6Lenfb\dL aGg vf]Hg] k|j[lQn] JolQmsf]:t/ g/fd|f];“u g} v:sfp“5 .

• ;xg]x¿n] ;lx/x] eg]cTofrf/ ug] {x¿ cTofrf/ul//xg vf]H5g\ .

• ePsfnfO{ lauf/]/ km]l/agfpg'eGbf laufb}{ glaufg'{ w]/}plrt x'G5 .

• Ps lbg, b'O{ lbg, tLglbg;Dd 5Nbf, em'Sofp“bf yfxfgxf]nf t/ ;w}+nfO{ 5Ng, em'Sofpg;kmntf ldln/x“b}g, lsgls ;dodflg;eGbf anjfg\ 5 . ;donfO{5Ng], em'Sofpg] / /f]Sg] ;fdYo{s;}sf] klg 5}g .

• hlt c¿nfO{ ?jfOG5,Tolt g} To;/L g} cfkm"nfO{ klg?jfOof] eg] lrQ slt;Dd b'V5,ulxl/P/ ;f]Rg' pko'Qm x'G5 .

j;Gt vqL• dfofn' af]nLsf k5fl8

nfUg] 5'/f x'G5 .• cfkm\gf] Jojxf/n] dfq

zq'sf] hGd x'“b}g .• b'MvLdf sf]xL cfkm\gf x'“b}gg\ .• dflg;sf] kl/ro d'vn]

xf]Og, Jojxf/n] lbG5 .• c;n dflg;n] ;a}nfO{

;dfg b]V5 .– ;Tob]jL a/fn

lr7Lkq tLtf] ;To;+ljwfg;efsf] dxŒj

;+ljwfg;efsf] lgjf{rg caglhs} cfOk'u]sf] 5 . klxn] /fhfsf]cwLgdf /x]/ ;+ljwfgsf] lgdf{0fug'{kYof]{ eg] clxn]sf] ;Gbe{dfnf]stflGqs / hgcfwfl/t k4ltnfO{;+ljwfg lgdf{0fsf] ;a}eGbf pko'Qmljlw dflgPsf] 5 . g]kfnsf];+j}wflgs Oltxf; ;f7L jif{ k'/fgf]eP klg cfkm}+n] ;+ljwfg agfpg]clwsf/ g]kfnL hgtfsf] xftdfklxnf] k6s k/]sf] 5 .

g]kfndf ;+ljwfg;efaf6clwsf+z hgtfn] nf]stflGqsu0ftGqsf] ck]Iff u/]sf 5g\ . To:t}lbuf] zflGtsf] :yfkgf, /fhtGqsf]eljiosf] 6'Ëf], /fHosf] k'g;{+/rgftyf /fi6«df ljBdfg /x]sf ;a}k |sf/sf lje]bsf ] cGTo klghgtfsf] dfu xf] . ca aGg];+ljwfgn] /fi6«sf ;a} hflt, efiff,;Dk|bfo tyf wd{sf hgtfsf]cfjfhnfO{ ;d]6\g'kg]{ x'G5 .

clxn ] x 'g ] elgPsf ]lgjf{rgnfO{ tLg k|0ffnLdf af“l8Psf]5 M k|ToIf cyf{t klxnf] x'g]n] lhTg],;dfg'kflts / dlGqkl/ifb\af6r'lgg] . k|ToIf lgjf{rgdf @ ;o$) l;6, ;dfg'kfltstkm{ # ;o#% l;6 / dlGqkl/ifb\af6 @^ l;6tf]lsPsf] 5 . k|ToIf lgjf{rgk|0ffnLdf Ps dtn] eP klg lht]dflgjf{lrt x'g ;lsG5, o;df bngeO{ bnn] p7fPsf] JolQm jf:jtGq JolQm r'gfj n8\5 .;dfg'kflts k|0ffnLdf bnn] r'gfjn8\5 / b]zel/ k|fKt u/]sf] dtsf]cfwf/df klxNo} to ul/Psf];"rLaf6 cfkm\gf k|ltlglwx¿nfO{;+ljwfg;efsf nflu k7fp“5 . To:t}cflbjf;L hghfltnfO{ ;xdltsfcfwf/df dlGqkl/ifb\af6 @^ l;6k|bfg ug]{ Joj:yf ul/Psf] 5 .k|ToIf k|0ffnL / ;dfg'kflts

k|0ffnLsf] of]usf] Ps ltxfO l;6d lxn fn fO { l b Og ] k | f jw fgldnfOPsf] 5 .

;+ljwfg;efsf] lgjf{rgsfnflu xfdL ;a} g]kfnL xft]dfnf]u/]/ hfg'kg]{ x'G5 . ;+ljwfg;eflgjf{rgdf efu lng' xfdL ;a}sf]st{Jo Pj+ ;dosf] dfu klg xf] .

–;fu/ zdf{, jg:ynL, sf7df8f}

xTof lx+;f /;+ljwfg;ef

;+ljwfg;ef lgjf{rgsf] lbgglhls“b} hf“bf zLif{ /fhg}ltsbnx¿nfO{ kl/0ffdn] lrGtfu|:tt'NofO/x]sf] 5 . ;+ljwfg;efsf]lgjf {rgdf ;a}n] :jtGq Pj+eo/lxt jftfj/0fdf ;xefuL x'gkfpg'k5{ . of] gful/sx¿sf] g};lu{sclwsf/ xf] . clxn] lgjf{rg k|rf/sfqmddf lbgx'“ s]xL g s]xL :yfgdflx;f+Tds 36gfx¿ e}/x]sf] ;'lgG5 .g]skf dfcf]jfbLsf sfo{stf{n] cGobnsf pDd ]bjf/ tyfsfo{stf{x¿nfO{ cfkm\gf] cfwf/IF]qdfk|j]z ug{ kfO“b}g eg]/ r]tfjfgLlbg] / /f]Sg];d]t u/]sf 5g\ .jfO{;LPn tyf n8fs'x¿nfO{lgjf{rgs} nflu eg]/ :jo+;]jssf¿kdf k|To]s a'ydf kl/rfngul/Psf] ;Gbe{df lgjf {rgsf]jftfj/0f s:tf] xf]nf <

cem clxn] cfP/ t dfcf]jfbLbnsf zLif{ g]tfx¿n] v'nf ¿kdfcfd;efx¿df cGo bnsfg]tfx¿sf af/]df ckfRo zAbx¿JoQm ug{ yfn]sf] kfOG5 . dfcf]jfbLcWoIF k|r08n] /fhfjfbLx¿ s]xL;ftfleq b]zdf 7"n} b'3{6gf u/fpg]if8\oGqdf nfu]sf] s'/f JoQm u/]sf5g . olb To:tf] x'g nfu]sf] xf]eg] of] b]zsf nflu b'ef{Uok"0f{x'g]5 . olb xf]Og eg] cfkm"n] u/]sfuNtLx¿sf] 9fs5f]k ug{ o:tfskf]nslNkt ljifo hgtf;fd' JoQmug'{n] k|r08h:tf g]tfsf] prfO

la:tf/ } 36 \b } uPsf ] 5 .dfcf]jfbLx¿n] hgtfsf] ;dy{gs;/L k|fKt ug{ ;lsG5 eg]/ lsgg;f]r]sf xf]nfg\ < olb xltof/sf]bDen] dfq lgjf{rg lhTg ;lsG5eGg] nfu]sf] 5 eg] To;sf] jf:tljstf@* ut]kl5 dfq yfxf x'g]5 .

–P;= zdf{

tfnd]n lsg <;+ljwfg;efsf] lgjf{rgdf

tfn]dnsf] s'/f klg e}/x]sf] 5 .olb tfnd]n g} u/]/ hfg] xf] eg]lsg lgjf{rgsf nflu tfd´fd /vr{ ug]{ < clg tfnd]ndf hgtfsf]cledtsf] sb/ sxf“ x'G5 < olbhgdtsf] sb/ ug]{ xf] eg] lgjf{rgdftfnd]n ul/g' x'“b}g . olb ;a} bn; + ljwfg;efsf ] gf/f lnP/lgjf{rgdf hf“b}5g\ eg] sxf“af6cfof] of] tfnd]nsf] s'/f <

b;jif]{ hgo'4sf] v'8\lsnf] kf/u/]/ cfPsf] dfcf]jfbLn] olt l5§}hgtfsf] k"0f{ ;dy{g kfp“5f}+ eGg]s'/fdf zÍf nfu]/ xf]nf, g]skfdfcf]jfbLn] ;xsfo{ / tfnd]nsf]s'/f u/]sf] . dfcf]jfbLx¿nfO{ 8/5— h–h;sf] 3/df pgLx¿n] xTof,n'6kf6 / ljikmf]6h:tf h3Go36gfx¿ 36fPsf 5g\ cjZo klgIfdfof]Uo 5}gg\ .

k|r08n] /f]Nkfsf] ;efnfO{;Daf]wg ug]{ qmddf cGo hgtfn]cfkm"nfO{ b]zsf] efjL /fi6«klt gdfg]klg cfkm" hgo'4 sfndf g} b]zsf]/fi6«klt, hgtfsf] x[bosf] /fi6«kltalg;s]sf] x'Íf/ nufP . pgn] s]ljrf/ k'¥ofpg'kYof]{ eg] /fi6«kltaGgnfO{ klg hgtfsf] cledtsf]cfjZostf k5{ . bnn] 3f]if0ffu/]s} e/df dfq /fi6«klt aGg;ls“b}g . k|r08hLn] uP/ ;f]Wg';\,tL ljwjf, 6'x'/f / j[4 cfdfafa'nfO{,h;n] >Ldfg\, afa' / a'9];sfnsf];xf/f u'dfPsf 5g\ .

—P;= P;=, sf7df8f}“ d'vfn]

;x/ rr

f{

a]nfotdf /x]/ s] ef] <kf]v/fsL !( jifL{of Plngf u'?ªn]Toxf“s} o'jtLx¿;“u k|lt:kwf{ u/]/Ao'6L sG6]:6x¿df pkflw lhTb}cfPsL l5g\ . g]kfnL o'jtLx¿dfo;/L ljb]zL o'jtLx¿;“u k|lt:kwf{u/]/ 6fO6n g} lhTg] a]nfotdf;DejtM pgL klxnf] g]kfnLdf ]8n x'g\ . pgn] a]nfotLo'jtLx¿nfO{ kfvf nufp“b} ld;o'/f]lkog lk|G;];–@))& tyfo'/f]l/hg l6d OªNofG8–@))&sf] pkflw r'd]sL l5g\ . ;g\@))$ df a]nfotsf] 8f]a/df;DkGg df]8n sG6]:6df ;xefuLeP/ a]:6 k;{gfln6L df]8n 3f]liftePkl5 pgsf] df]8lnª ofqfn] ult

Plngf /fO{;fyLx¿;“u l5§} 3'nldn x'g] km/fl;nL :jefjsL Plngf

/fO{nfO{ ;fyLx¿n] df]8lnªdf nfUg xf};fP . ;'?df t pgn]o;nfO{ l;l/o;nL lnOgg\ . af/Daf/sf] cfu|xkl5 eg] pgdfla:tf/} of] If]qk|lt df]x a9]/ uof] . /Tgrf]s w/fgsL !(jifL{of ;'Gb/L PlngfnfO{ clxn] df]8lnªsf] gzf r9]sf] 5 .ljz]if u/L OG6/g]6 df]8lnªdf hd]sL PlngfnfO{ Do'lhslel8of]x¿df v]Ng] ckm/x¿ cfO/x]sf 5g\ . ;f]r]/, a'em]/ dfq:t/Lo leHo'cnx¿df v]Ng] dg;fo /fv]sL PlngfnfO{ df]8lnªsf];a}eGbf dg kg]{ kf6f] eg] ¥ofDkx¿df Sof6jfs ug'{ xf] .

sf7df8f}+df !@ sIffdf cWoog ul//x]sL PlngfnfO{;fyLx¿n] dfof u/L cf:df eg]/ af]nfp“5g\ . gof“ ;fyL agfpg;+uLt ;'Gg / /dfOnf] 7fp“x¿sf] e|d0f ug{ dg k/fpg] PlngfnfO{3'Dg dg kg]{ 7fp“ kf]v/f xf] eg] dg kg]{ :yfg eg] cfkm\g}hGdynf] w/fg . kfOG6 / l6;{6 pgnfO{ dg kg]{ klx/g xf] .sfnf] cf“vf, l;NsL s]z/flz ePsL PlngfnfO{ dg kg]{ ufosPl8«g k|wfg x'g . cfsif{s zf/Ll/s agf}6sL Plngf % lkm6 $OGr cUnLl5g\ . clxn];DdA j f O k | m ] G 8g a g f P s LPlngfn] cfkmgf]a ] :6 k ] m G8dfq /x ]sf ]atfOg\ . 3'Dg]l ; n l ;n f d fkf]v/f cfOk'u]sLPlngfn] lvr]sfc f s i f { st l : a / x ¿n En L k f ] v / f86sddf x]g{;lsG5 .

lnPsf] xf] . To;kl5 pgn] hlt klg df]8ntyf Ao'6L sG6]:6df ;xeflutf hgfOg\k5fl8 kms]{/ x]g'{k/]sf] 5}g .

kf“r jif{b]lv a]nfotdf /x]/ df]8lnª/ km];gsf] If]qdf lqmofzLn /x“b} cfPsLPlngf 8f ]a/l:yt k|mfGh8 df ]8lnªPs]8]dLdf tLg jif{b]lv df]8nsf ¿kdf sfdub}{ cfPsL l5g\ . Plngf clxn] g[To tyfclego cWoog ul//x]sL l5g\ . % lkm6$ OGr cUnL Plngf k"j{ la|l6; cfdL{h'dsfhL u'?ªsL 5f]/L x'g\ . a]nfotd} 3/ePsfn] pgL ;kl/jf/ pt} a:b} cfPsLl5g\ . ux' “uf]/L, sfnf cf“vf / l:nda8Lsf sf/0f pgL lgs } cfsif {sb]lvG5g\ . df]8lnªdf UNofd/ cfjZos5 eGg] s'/f xfd|f] ;dfhn] klg a'e\mg'k5{—Plngfsf] dfGotf 5 .

lgjf{rgdf ;'/Iffsf] l:ylt/fhg}lts dxŒjsf] s'g} klg lgjf{rgsf nflu zflGt, ;'/Iff

/ ;'Joj:yf clgjfo{ ;t{ dflgG5 . xfdLsxf“ x'g u}/x]sf] ;+ljwfg;eflgjf{rg ca !# lbg dfq af“sL 5 . lgjf{rg cfof]usf]sfo{qmdcg';f/ s]xL lbgkl5 g} lgjf{rg k|rf/–k|;f/ aGb ul/g]5 .lgjf{rg olt glhs cfO;Sbf klg cfddtbftf dtbfg s]Gb|;Dd;'/lIft ¿kdf k'Ug ;Sg] x'g\ ls xf]Ogg\ eGg] cGof}n sfod} 5 .dtbftfx¿n] eo/lxt jftfj/0fdf cfkm\gf] k|fylds /fhg}ltsclwsf/ k|of]u ug{ kfPgg eg] s'g} klg lgjf{rgn] s'g} cy{/fVb}g . Pp6f kIfsf] qf; af]s]/ csf]{ kIfnfO{ dtbfg ug'{kg]{sltko dtbftfsf] dfgl;s cj:yfnfO{ hf] s;}n] klg ;xh} cg'dfgug{ ;S5g\ . o:tf] cj:yf l;h{gf x'g glbg / dtbftfnfO{ lge{oeP/ dtbfg s]Gb|;Dd k'Ug] dfq geO{ cfkm"n] rfx]sf] /fhg}ltsljrf/ / JolQmnfO{ r'Gg] clwsf/sf] ;+/If0fsf nflu ;a} /fhg}ltsbn ;dfg ¿kdf rgfvf] x'g}k5{ . xfdLsxf“ clxn];Dd To:tf]cj:yf l;h{gf ePsf] 5 eGg] cg'e"lt ug{ ;lsPsf] 5}g .

lgjf{rg cg'udgdf ;+nUg ;+:yf …8]df]qm];L PG8 On]S;gPnfOG;Ún] o;} ;ftf hf/L u/]sf] cfkm\gf] k|ltj]bgdf g]kfndfljut tLg dlxgfdf lgjf{rg;“u ;DalGwt ! ;o &) j6f lx+;fTds36gf ePsf] pNn]v u/]sf] 5 . pQm k|ltj]bgdf o:tf 36gfdf k/]/@) hgfn] Hofg u'dfpg'k/]sf], ^ ;o @# hgf 3fOt] x'g'k/]sf] /@$ hgfn] ckxl/t x'g'k/]sf] pNn]v ul/Psf] 5 . lgZro klg tL36gfdf ljleGg /fhg}lts bnsf] k|ToIf ;+nUgtf 5 . clxn]/fhg}lts bnx¿ hgtfsf] cledt k|fKt ug] { cleofgdf 5g\ .lgjf {rg d}bfgdf /x]sf cfkm \gf /fhg}lts k|ltåGåLnfO{wDsfpg], t;f{pg] / dfl/lbg] ;Ddsf ultljlwx¿n] s'g}klg /fhg}lts bnsf] zflGt, lgjf{rg k|0ffnL, / hgtfsf]cledtdf ljZjf; 5}g eGg] s'/fnfO{ g} ;+s]t u5{ .

o:tf] cj:yfdf lgjf{rg ;DkGg u/fpg'kg]{ lgjf{rg cfof]u/ p;nfO{ ;xof]u ug]{ ;/sf/sf cGo lgsfox¿n] cfkm\gf]ultljlwnfO{ k|efjsf/L 9+un] kl/rfng u/]/ hgtfnfO{ zflGt /;'/Iffsf] cg'e"lt u/fpg ;Sg'k5{ . o;sf nflu tL lgsfox¿nfO{lgjf {rgsf ] d }b fgdf /x ]sf / fhg } lts bnx¿n ] k lgOdfGbf/Ltfsf ;fy ;3fpg'k5{ . clxn]sf] cj:yfdf hgtfnfO{zflGt / ;'/Iffsf] cg'e"lt u/fpg l9nf] e};s]sf] k|tLtx'G5, t;y{ ;+ljwfg;ef lgjf{rgdf ;+nUg xfdL ;a}lgjf{rg cfof]u, /fhg}lts bn Pj+ ;~rf/dfWod;d]tn]hgtfnfO{ zflGt, ;'/Iff / ;'Joj:yfsf af/]df cfZj:t u/fpg;s]gf}+ eg] Oltxf;df xfdL ;a}nfO{ sn+lst ug]{5 .

;ft bnsf] cltjflbtfn]lgjf{rgnfO{ clglZrttftkm{a9fp“b}5 .

sdn yfkfcWoIf, /fli6«o k|hftGq kf6L{ -g]kfn_

hgtfn] /fhtGq dg k/fPklg /fhf 1fg]Gb| tfgfzfxLePsfn] /fhtGqsf ] eljiocGwsf/ ePsf] xf] .

;"o{axfb'/ yfkfcWoIf, /fli6«o hgzlQm kf6L{t/fO{sf ;z:q ;d"x;“u

;/sf/n] s]xL lbgleq}df jftf{ ub}{5 ./fdrGb| kf}8]n

zflGt tyf k'glg{df{0f dGqLlgjf{rg layf]Ng /fhfjfbLeGbf

dfcf]jfbL ;lqmo 5g\ .dfwjs'df/ g]kfn

dxf;lrj, g]skf -Pdfn]_k|r08nfO{ lhtfpg' eg]sf]

csf]{ lg/+s'ztf hGdfpg' xf] .z]/axfb'/ b]pjf

g]tf, g]kfnL sf+u|];g]kfndf ;+j}wflgs /fhtGq

;+/If0f ug'{k5{ .nfns[i0f cf8jf0fL

g]tf, ef/tLo hgtf kf6L{dfcf]jfbLn] ax'dt Nofpg]

kSsf ePkl5 ljb]zL O;f/fdfg]kfndf if8\oGq k|f/De ePsf] xf] .

8f= afa'/fd e6\6/fO{ g]tf, g]skf -dfcf]jfbL_

d dnfO{ ef]6 lbg'xf];\ elGbg“ .tkfO{+x¿nfO{ h;n] k|efljt t'Nofpg;S5, p;}nfO{ ef]6 lb“bf x'G5 .

/fdaxfb'/ yfkf ‘afbn’ g]tf, g]skf -dfcf]jfbL_

Page 5: r'gfjL ul0ft kf/De| lgjf{rgsf{ ] /Gsf] ]himalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/saptahik/pdf/Saptahik_13_45.pdfr}t !%, @)^$ Mar 28, 2008

r}t !%, @)^$ Mar 28, 2008 %

lgjf{rg;DaGwL lx+;f cGTo ug{ cfx\jfgsf6{/ ;]G6/sf] cGt/f{li6«o

lgjf{rg ko{j]If0f ld;gn] ljut!$ dlxgfb]lv g]kfndf k"j{–lgjf{rg jftfj/0fsf] ko{j]If0fu/]sf] 5 . sf6{/ ;]G6/ xfn} ;DkGge}/x]sf lgjf{rg tof/L /lgjf{rg;DalGwt cleofgx¿af6pT;flxt ePsf] 5 . o;n] cl3Nnf]k6s tf]lsPsf b'O{ lgjf{rg cjlw,;g\ @))& sf] h'g / gf]e]Da/sf]eGbf pNn]Vo j[l4 b]vfPsf] 5 .o;sf cltl/Qm, ;+o'Qm dw];Lnf]stflGqs df]rf{;“usf] ;Demf}tfdfx:tfIf/ ul/Pkl5 t/fO{df ;'/Iffsf]l:yltdf pNn]Vo ;'wf/ cfPsf] 5,tyflk s}of}“ lhNnfdf ;'/Iffl:yltsdhf]/ g} b]lvG5 .

;]G6/sf bL3{sfnLgko{j]Ifsx¿n] ;d:t b]ze/,g]kfnL hgtf ;+ljwfg;efsf]lgjf{rgdf ;xefuL x'g pT;'s/x]sf] / ;kmn lgjf{rgn] g]kfndflbuf] zflGt, nf]stGq / ;d[l4Nofpg] ck]Iff u/]sf] clen]vk|:t't u/]sf 5g\ .

oBlk, lgjf{rg;DaGwLultljlw hf/L /fVb} / ltgnfO{a9fp“b}, /fhg}lts bnx¿ / ;/sf/n]r}t @* df x'g u}/x]sf]lgjf{rgk|ltsf] k|lta4tfdtbftfx¿nfO{ ljZj:t kfg'{cfjZos 5 . cl3Nnf b'O{ k6ssf]:yugn] ;j{;fwf/0f g]kfnLlgjf{rgsf nflu r}tsf] ltlyk|lt;/sf/sf] k|lta4tfdf;zª\lst g} 5g\ . sf6{/;]G6/ dfcf]jfbL / of]ª\usDo'lg:6 lnu -jfO{;LPn_n]lxdfnL tyf kxf8L lhNnfdfhf/L /fv]sf lx+;f / t/fO{sf;z:q ;d"xsf lgjf{rg layf]Ng]

3f]lift of]hgfk|lt ;d]t uDeL/rf;f] /fV5 . sf6{/ ;]G6/ oLlqmofsnfksf] hf]8bf/ eT;{gfu5{ / o;n] lgjf{rgsf]jftfj/0fnfO{ pNn]Vo ¿kn]wldNofpg], dtbftfsf] ;xeflutfGo"gLs[t ug]{ / lgjf{rgsf]j}wtfdfly k|Zg p7\g] l:yltlgDTofpg] ;Defjgf b]V5 .

;+ljwfg;efsf] lgjf{rg !#lbg dfq af“sL /x“bf, g]kfndfsf6{/ ;]G6/sf] cGt/f{li6«olgjf{rg ko{j]If0f ld;gn]ljZj;gLo / ;kmnlgjf{rgk|lqmof ;'lglZrt ug{lgDg ;'emfj lbPsf] 5 M

• ;d:t /fhg}ltsbnx¿nfO{ r}t @* sf];+ljwfg;ef lgjf{rgk|ltsf]k|lta4tfnfO{ lg/Gt/tf lbg /vf;u/L ufp“:t/df zflGtk"0f{lgjf{rg cleofg a9fpg] k|oTgug{ cfx\jfg u5{ .

• xfn}sf ;ftfx¿df j[l4ePsf dfcf]jfbL / jfO{;LPnsflx+;fTds ultljlw tTsfn} cGToug{ cfx\jfg u5{, h'gultljlwx¿n] ltgsf] kf6L{,lgjf{rg / zflGt–k|lqmofsf]ljZj;gLotfdfly k|Zglrx\gv8f ug{ ;S5g\ .

• dfcf]jfbL / cGo bnn]dtbfgsf lbg x/]slgjf{rgIf]qdf @ ;o hgf;dy{s kl/rfng ug]{ of]hgfsf];dfrf/ cfPsf] ;DaGwdf o;n]dtbftfdfly eo l;h{gf ug]{tyf bnx¿aLr åGå a9fpg;Sg] x'“bf o;k|lt rf;f] /fV5 .

• ;/sf/nfO{ ;+o'Qm dw];Lnf]stflGqs df]rf{;“u x:tfIf/

u/]sf] / cGo ;Demf}tf;d]t k"0f{sfof{Gjog ug{ cfu|x u5{ .;Demf}tfdf lglxt dw];L ;z:q;d"xx¿;“u jftf{sf] pko'Qmjftfj/0f agfpg] k|fjwfgoyfzL3| sfof{Gjog u/L tL;d"xn] lgjf{rg–k|lqmofnfO{layf]Ng ;Sg] ;DefjgfnfO{kG5fpg klg cfu|x u5{ .

• g/dkGyL dw];Lg]tfx¿nfO{ ltgsf] k|efj ;z:q;d"xdfly ;fj{hlgs Pj+JolQmut tj/n] pkof]u ug{cfx\jfg u5{, h;n] ubf{ lgjf{rglayf]Ng] vfnsf lx+;f /f]lspg\ .

• g]kfn ;/sf/nfO{, g]kfnk|x/L / ;z:q k|x/L ansf]cfTdan a9fpg cfx\jfg u5{,h;n] ubf{ ;'/lIft lgjf{rgsf]jftfj/0f ;xh agfpg tLlgsfonfO{ ;lhnf] xf];\ .;fy}, dfgjclwsf/sf] ;+/If0fug] { k|lta4tf sfod /fVb}:yfgLo ;d'bfosf g]tfx¿sf]k/fdz{df ;d'lrt ;'/Iffsf pkfocjnDag ug{ klg ;/sf/nfO{cfx\jfg u5{ .

• /fhg}lts bnx¿, ;/sf// lgjf{rg cfof]unfO{lgjf{rg cfrf/;+lxtfsf];Ddfg ug{] / o;nfO{s8fOsf ;fy nfu"u/fpg] ;femf lhDd]jf/Lk"/f ug{ k/fdz{ u5{ .

• lgjf{rgcjlwdf hgd'lQm ;]gf/ g]kfn cfdL{n] ltgsfbfo/faf6 aflx/ cfO{lgjf{rg–k|lqmofnfO{k|efljt kfg]{ x'g\ lseGg] eonfO{ Wofgdf/fVb} oL lgsfosf]cfrf/sf lgod;DaGwL;fj{hlgs / kf/bzL{;Demf}tf ug{

;Nnfx lbG5 .• ;+ljwfg;ef lgjf{rg /

gof“ lgjf{rg k4ltk|ltdtbftfnfO{ kl/lrt u/fpglg/Gt/ ;3g dtbftf lzIffsflglDt k}/jL u5{ .

• lgjf{rg cfof]u /;/sf/nfO{ ;xsfof{Tds 9ª\un]lgjf{rgkZrft\sf] ;ª\qmd0fsfnLgof]hgf, h;dWo] lgjf{rg kl/0ffdhf/L ug{ cfjZos ;dofjlw,lgjf{rgkl5 ;/sf/ lgdf{0f ug]{k|lqmof / ;+ljwfg;efsf] sfo{yfngL ug] { k4ltx¿ k5{g\,k|:6 ¿kn] hgtfnfO{ a'emfpg;Nnfx lbG5 .

• lgikIf / k|efjsf/L 3/]n'ko{j]If0fsf] pkl:yltnfO{;'lglZrt ug{ 3/]n' ko{j]If0f;~hfnnfO{ cfkm\gfko{j]IfsnfO{ /fd|f ];“uk|lzlIft ug{ k|f]T;flxt u5{ .

• lgjf{rg;“u ;DalGwtlx+;f / lgjf{rgcfrf/;+lxtfsf] pNn+3gsf]lg/Gt/ eT;{gf ug{cGt/f{li6«o ;d'bfonfO{ ;fd"lxscfjfh p7fpg cfx\jfg u5{ .

lgjf{rgdf k|ljlwsf] k|of]us]xL dlxgfcl3 dfq g]kfnsf

k|d'v /fhg}lts bnx¿n] cfkm\gfj ]a;fO6nfO { ck8]6 gu/ ]sf;dfrf/ ;~rf/dfWoddf 5fPsflyP, t/ clxn] ;+ljwfg;efsf]lgjf{rgsf ;dodf oL j]a;fO6x¿klg tGg]/L ePsf 5g\ . k|To]s lbg/ cem tTsfn g} oL j]a;fO6x¿klg ck8]6 x'g] u/]sf 5g\ . cGos '/ f ;~rf/dfWodh:t } oLj]a;fO6n] klg hgtfnfO{ ;';"lrtug{ yfn]sf 5g\ .

g]kfnL sf+u|];sf] cflwsfl/sj ]a;fO6 PgOkLPPncfO;Lcf]PghLcf/OP;P; 86 cf]cf/hLdfbnsf] k|]; lj1lKt tTsfn} /fVg]ul/Psf] 5 . g]kfnL sf+u|];n] of]j]a;fO6df cfkm\gf] 3f]if0ffkq,;dfg 'kflts / k |ToIftkm {sfpDd]bjf/x¿sf] gfdfjnL klg/fv]sf] 5 . o;afx]s lgjf{rgdfg]kfnL sf+u|];nfO{ g} dt lsg <eGg] ljifodf klg s]xL s'/f /flvPsf5g\ . cGo s'/fx¿ oyfjt\ ePklg sf +u | ];sf ] j ]a;fO6dflgjf{rgsf af/]df k|sflzt ljleGg;dfrf/x¿ tfhf 5g\ .

g]kfn sDo'lg:6 kf6L{ -Pdfn]_sf] ;fO6 ;LkLPgo'PdPn 86cf]cf/hL xf] . of] j]a;fO6df c+u|]hLtfl/vcg';f/ ldlt /fv]/ bnsf] k|];lj1lKtx¿ tTsfn} /fVg] ul/Psf]5 . bn;Da4 ljleGg ;dfrf/ tyflgjf{rgsf ;dodf bnsf tkm{af6cfkm\gf tNnf] n]jn tyf cGo e|ft[;+u7gnfO{ lbOPsf lgb]{zg;d]toxf“ pknAw 5g\ . of] ;fO6df ;LPOn]S;g @)^$ zLif{ssf] 5'§} ln+s/fv]/ To;df lgjf{rg;DaGwLkf6L{sf ljleGg hfgsf/L /flvPsf

5g\, h;dWo] bnsf] 3f]if0ffkq,k|ToIf / ;dfg'kfltstkm{sf bnsfpDd]bjf/x¿, dxf;lrjsf] ;Gb]zcflb k|d'v 5g\ .

g ]k fn sDo ' lg:6 kf6L {dfcf]jfbLsf] cflwsfl/s j]a;fO6;LkLPgPd 86 cf]cf/hL xf] . o;dfln+s u/]/ hgfb]z ;fKtflxs,s[i0f;]g cgnfOg;d]t /flvPsf5g\ . ck8]6 ug]{ dfdnfdf of] bncln kl5 k/]sf] 5 . hgfb]z;fKtflxsdf bnsf ;a} ;dfrf/cfpg] ePsf / ;+ljwfg;efsfaf/]df klg ;a} hfgsf/L kfpg;lsg] ePsf sf/0fn] x'g ;S5,;+ljwfg;efnfO{ g} nlIft u/]/ cGobnh:tf] ;fdu|L o;df pknAw 5}gg\ .

/fli6«o k|hftGq kf6L{sf]j]a;fO6 cf/kLkLPgOkLPPn 86cf]cf/hL tyf g]skf dfn]sf];LkLPgPdPn 86 cf]cf/hL ePklg lgjf{rgsf nflu oL bnn] vf;}dxŒj lbPsf 5}gg\ .

lgjf {rg cfof ]un] /fd |f ]tl/sfn] k|ljlwsf] k|of]u u/]sf] 5 .On]S;g 86 hLcf]eL 86 PgkL o;sf]j]a;fO6 xf] . ;+ljwfg;ef lgjf{rg@)^$ sf nflu o;df 5'§} ln+s /flvPsf]5 . o;df lgjf{rgdf efu lng] bn /ltgsf ] r'gfj lrGxb]lv lnP/g]kfne/sf dtbftfsf] gfdfjnL;d]t;d]l6Psf] 5 . o;af6 s'g} klgg]kfnL gful/sn] cfkm\gf] tyf cGocfkmGtsf] gfdfjnL dtbftf ;"rLdf5–5}g eGg] s'/f yfxf kfpg ;S5g\ .To;}u/L k|To]s lhNnfsf ljleGg bnsfpDd]bjf/sf] gfdfjnL klg PsLs[t¿kdf /flvPsf 5g\ . o;afx]slgjf{rg;DaGwL cGo w]/} hfgsf/L of]j]a;fO6af6 k|fKt ug{ ;lsG5 .

cfof] lgjf{rg;dfg'kflts gf/f af]sL lgjf{rg cfof]ufp“–;x/, n]s–a];L, r'gfjsf] nx/ 5fof]

g]kfnLsf] ;'v ca 5}g w]/} 6f9f;lxb ltd|f] /utsf], ltg]{5 o;n] ef8flgjf{rgdf efu lnpm“, ef]6 v;fnf}+ ;f]rL;Ifd JolQm, :jR5 kf6L{, vf]hf}+ /f]hL–/f]hL

;+ljwfg;ef ;b:osf], r'gfj cfof] cfhg]kfn cfdfsf ;Gtfg, xfdL ug]{5f}+ /fh;+ljwfg b]zsf] sfg'g, agfcf}+ ;a} ldnL;'v–zflGt, /f]huf/L, hLjg lemlnldnL

xTof–lx+;f 5f]l8sg, czflGt k/ ;f/f}+;+ljwfg;ef ;b:osf], r'gfj ;kmn kf/f}+ .

–;ljtf ;'j]bL -cf]emf_

Page 6: r'gfjL ul0ft kf/De| lgjf{rgsf{ ] /Gsf] ]himalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/saptahik/pdf/Saptahik_13_45.pdfr}t !%, @)^$ Mar 28, 2008

r}t !%, @)^$ Mar 28, 2008 ^

t/fO{df s] xf]nf </fli6«o cfDbgLsf] *) k|ltzt

lx:;f cf]u6\g] t/fO{ If]qdf a;f]af;ub}{ cfPsf t/fO{ d"nsf gful/sn]ef]Ug'k/]sf ;d:ofx¿ ljutb]lv g}cf]em]ndf kb}{ cfP . sf7df8f}+s]lGb|t/ kj{tLo pRr hflt kIfLo/fHo;+/rgfsf sf/0f dw];n] pTkL8g/ lje]b cg'e"t ug'{k¥of] . o;}n] t/fO{d"nsf dflg;x¿n] a]nfa]nfdfcfGbf]ng ub}{ / c;Gt'li6 hfx]/ ub}{cfPsf 5g\ . ljut Ps jif{b]lv rn]sf]cfGbf]ng klg o;s} kl/0flt xf] .

dw];sf] ;d:of gful/sklxrfgaf6 k|f/De eP/ /fHok|0ffnLsf;a} tx / tKsfdf ;dfg cj;/,;dfg'kflts ;xeflutf / klxrfgsf]:yfkgfaf6 dfq ;dfwfg x'g ;S5 .dw];sf] dfu /fHo ;Qfdf ;fem]bf/L,?9LjfbL klxrfgdf kl/jt{g / dw];df:jfoQ zf;g–k|zf;gsf] :yfkgf xf] .clxn] ToxL ;d:of ;fdfwfg x]t' cf7a'“b] ;Demf}tf ePsf] 5 . h'g zflAbs;Demf}tfdf dfq ;Lldt 5 . zflAbs;Daf]wgn] dfq If]qLo ;d:ofsf];dfwfg / /fli6«o Pstf tyfd]nlknfk xfl;n ug{ ;ls+b}g . To;}n];Demf}tfsf] jf:tljs / Jofjxfl/ssfof{Gjogn] dfq dw];sf] ;d:of;fdfwfg tyf /fli6«o Pstf ;'b[9 //fli6«o efjgfsf] ljsf; x'g]5 .

gful/s ;dfgtfsf] clwsf/,k|To]s If]qdf ;dfg ;xeflutf, k|To]s:yfgdf ;dfg pkl:ylt, klxrfg /dw];df :jfoQ zf;g–k|zf;gsf]cfjZostf ;txdf b]lvPsf If]qLo–;fd'bflos ;d:of x'g\ . o;sfcltl/Qm dw];df cfly{s, ;fdflhs,hftLo Pj+ juL{o ;d:of klg 5g\ .dw];df juL{o lje]bsf ¿kdf hftLopTkL8g, dlxnf lx+;f / 5'jf5"t rsf]{5 . l;gf] gkmfn]sf] cf/f]kdf blntnfO{gfsfaGbL ug]{ xf];\ jf af]S;Lsf] cf/f]kjf bfOhf] gNofPsf] bf]ifdf cdfgjLopTkL8g ug]{ 36gf ckjfb xf]Ogg\ .dw]; cfGbf]ngsf sltko bfa]bf/ oLk|Zgdf cfZro{hgs 9Ën] df}g 5g\ .;fdGtL e":jfldTjsf] cGTo /hf]tfxfsf] kIfdf e"ld;'wf/ ug'{k5{ eGbflj/f]w ug]{ JolQm–zlQms} xftdf g]t[Tj/x“bf ef]lnsf] ;ª\3Lo ;+/rgfleqdw];sf hgtfn] ;sf/fTdskl/jt{gsf] cfzf klg ug{ ;Sb}gg\ .

t/fO{df lgjf{rg lglZrtt/fO{df ca ;+ljwfg;efsf]

lgjf{rg x'G5, s'g} sf/0fn] /f]ls+b}g–

t/fO{–dw]; nf]stflGqs kf6L{;“u;Da4 dw];L ljBfyL{ k|mG6sf cWoIf;'/]z d08n atfp“5g\ . ljut Psjif{b]lv dw];df e}O/x]sf] cfGbf]ngcGttM kmfu'g !^ ut] ;/sf/ / ;+o'Qmnf]stflGqs dw];L df]rf{aLr cf7 a'“b];Demf }tfdf 6'lªPkl5 dw];df;+ljwfg;efsf] lgjf{rg ;'lglZrtePsf] xf] . cfk\mgf]] dfu k"/f ePkl5nf]stflGqs dw];jfbL bnx¿ljhof]T;j dgfp“b} ;+ljwfg;efsf]lgjf{rgdf xf]ldPsf 5g\ . ptf t/fO{sfhgtf klg ;Demf}tfaf6 v';L 5g\ .

kmfu'g @# ut] k|ToIf lgjf{rgk|0ffnLcGtu{t dw];el/ xhf/f}+ g]tftyf :jtGq pDd]bjf/x¿n]dgf]gogkq btf{ u/fpg] qmddfdw];df cfGbf]ng ul//x]sf ;z:q;d"xx¿n] sxL +st} cj/f ]wgk'¥ofpgfn] / sxL+st} clk|o 36gfg36\g'n] klg dw];df ;+ljwfg;efsf]lgjf{rg lglj{£g ;DkGg x'g]] b]lvG5 .csf{lt/ dw]; cfGbf]ngnfO{ e8\sfpgvf]Hg] cb[Zo tŒjx¿ tyf cfkm" tL;f}+jif{;Dd ;Qfdf 5“bf dw];Lx¿sf nflus]xL ug'{eGbf lgof]hgsf] /fhgLltug]{ t/ clxn] cfkm"nfO{ dw];Lx¿sf]kIfkftL / cfGbf]ngsf] lxdfotLePsf] b]vfP/ r'gfj jlxisf/ ug{vf]Hg]x¿nfO{ klg lgjf{rgdf efulng afWo agfOlbPsf] 5 . cadw];sf sf/0fn] lgjf{rg gx'g] l:yltk|foM ;dfKt e};s]sf] 5 .

oBlk ;/sf/ / ;+o 'Qmnf]stflGqs dw];L df]rf{aLr cf7 a'“b];Demf}tf ePkl5 klg dw];df l56km'6¿kdf lx;fTds 36gf hf/L 5g\ .;+o'Qm nf]stflGqs dw];L df]rf{ /;+3Lo u0ftflGqs /fli6«o df]rf{x¿sf]cfGbf]ng /f]lsP klg t/fO{df ;z:q;+3{if ul//x]sf hgtflGqs t/fO{ d'lQm

df]rf{sf uf]Ot / Hjfnf l;+x ;d"xsf;fy} dw];L d'lQm 6fOu;{ cflb ;d"xn]cfkm\gf lqmofsnfk hf/L /fv]sf 5g\ .cf7 a'“b] ;Demf}tfkl5 lgjf{rgsfnflu jftfj/0f ag]sf] b]v]kl5 tTsfns'g} klg axfgfdf sf]xL klg cfGbf]ngug]{ d'8df b]lvPsf 5}gg\ . a? k|fKtpknlAw /Iff ug]{ / cf7 a'“b];Demf}tfnfO{ k"0f{ sfof{Gjog u/fpg]kIfdf 5g\ . dw];L hgclwsf/ kmf]/d/ ;/sf/aLr ut ebf} !# df ePsf]@@ a'“b] / kmfu'g !^ ut] ;+o'Qmnf]stflGqs dw];L df]rf{;“u ePsf] ̂a'“b] ;Demf}tfsf] k"0f{ sfof{Gjog ePt/fO{sf ;z:q ;d"xx¿ cfkm}w/fzfoL eP/ hfg] ljZjf; cfddw];Lx¿sf] 5 .

km'6 / ljefhgdw]; cfGbf ]ngs} sf/0f

;b\efjgf kf6L{ tLg 6'qmfdf ljeflhtx'g k'Uof] eg] dw];L hgclwsf/ kmf]/db'O{ 6'qmf x'g k'Uof] . t/fO{af6k|ltlglwTj ug]{ dxGy 7fs'/, ljhouR5bf/, /]0f' ofbj, j[if]zs'df/ nfn,ljho u'Ktf, ;j]{Gb|gfy z'Snf,hok|sfz cfgGb, dx]Gb| /fo ofbjcflb bh{gf+} g]tf cf–cfk\mgf d"n 3/5f]8]/ t/fO{ cfGbf]ngdf ;dflxt x'gIf]qLo bn / df]rf{ u7g ug{ k'u] .

nf]stGqdf kf6L{x¿sf] u7g–k'gu{7g / ljefhg–PsLs/0fh:t}g]tfsf] k|j]z / jlxu{dg klg:jfefljs 36gf x'g\ . To;dfly d'n'sPsfTds ;+/rgfaf6 ;+3Lotkm{nflu/x]sf a]nf If]qLo bn jf zlQmsf]hGd To;sf] clgjfo{ kl/0flt g}xf] . To;}n] s;}n] bn kl/Tofu ug]{36gfnfO { cfsfz} v;]h:tf ]c:jfefljs ¿kdf lng] jf o;nfO{b/af/, ef/t jf cGo kIf;“u hf]8]/;/n lgisif{ lgsfNg' pko'Qm xf]Og .

k'/fgf JolQmTjsf] jlxu{dgn];DalGwt bnnfO{ c;/ k/] klgnf]stflGqs cfGbf]ngdf nfdf] ;dovlr{Psf dxGy 7fs'/ h:tf g]tfsf]pkl:yltn] dw]; cfGbf]ngnfO{zflGtk"0f{ wf/df Nofpg / o;nfO{ck/fwd'Qm ug{ yf]/} eP klg d2tk'u]sf] 5 . ca oL g]tfx¿ km]l/ s;/L/fli6«o:t/df k'U5g\ jf dw];L If]qLozf;s aGg] sfdd} ;Lldt x'G5g\,clxNo} lgisif{df k'Ug' xtf/ x'g]5 .

lgjf{rgdf k|lt:kwf{;/sf/ dw];L df]rf{ / ;+3Lo

u0ftflGqs /fli6«o df]rf{;“usf] ;kmnjftf{ / kf“r a'“b] ;Demf}tfn] lgjf{rglglZrt ePkl5 /fli6«o bnnufotk|foM ;a} /fhg}lts bn, hftLo–If]qLo df]rf{x¿ ;d]t bndf h'6]sf5g\ . sf+u|];nufot 7"nf bnx¿sfsltko g]tf tyf lhNnf:t/sfg]tfx¿ bnaf6 l6s6 gkfPkl5 /l6s6 ljt/0fdf b]lvPsf] ljjfbn]l6s6 lng dw];L bnx¿k|lt cfslif{tePsf 5g\ . ;+o'Qm dw];L df]rf{sflglDt ;+ljwfg;efsf] lgjf{rgdf;+o''Qm ¿kdf cl3 a9\g'kg]{ cfjZostft 5 t/ of] s'/fnfO{ s;/L pgLx¿n];+o'Qm sfo{qmd cl3 a9fp“5g\ eGg]s'/fdf e/ k5{ . ;Qfsf] :jfbrflv;s]sf dw];sf k|foM ;a} g]tfdflglxt JolQmut :jfy{ k|v/¿kdfb]lvPsfn] oL g]tfx¿ lgjf{rgaf6 lht]/cfP klg dw];sf a[xQ/ lxtdf nfUnfg\eGg] s'/fdf cem} z+sf ug]{ 7fp“ 5 .

dw];sf] dfu k"/f u/fpgdw];jfbL g]tfx¿ cf–cfkm\gf] bn dfqkl/Tofu u/]gg\, ;f+;b / dGqLkb;d]t Tofu u/L dw]; cfGbf]ngdfPsfsf/ eP . cfGbf]ngdf t ;a}Ps eP/ uPsf ] b ] lvof ] t/lgjf{rg;Dd Ps eP/ hfg] b]lvPg .clxn] dw];df k|d'v ¿kdf kf“r bnIf]qLo ¿kdf ;an b]lvPsf 5g\ .;b\efjgfsf tLg 36s, t/fO{–dw];nf]stflGqs kf6L{, yf¿ sNofsf/0fL;ef / dw];L hgclwsf/ kmf]/daLrs'g} lsl;dsf] tfnd]n gb]lvPsfn]lgjf{rg k|lt:kwf{ tLj| x'g] b]lvPsf]5 . oL bnx¿aLr cfk;L tfnd]ngePsfn] cGttM klxn]b]lv g}alnof ] hgcfwf/ /x]sf 7"nf/fli6«o bn g]kfnL sf+u|]; / g]skfPdfn]n] g} t/fO{sf w]/} 7fp“df ljhoxft kfg]{ b]lvG5 .

–ef]nf wgsf}n -dxtf]_

;/sf/ / ;+o'Qm nf]stflGqsdw];L df]rf{aLr cf7a'“b] ;Demf}tfePkl5 klg dw];df l56km'6 ¿kdflx+;fTds 36gfx¿ hf/L 5g\ . ;+o'Qmnf]stflGqs dw];L df]rf{ / ;+3Lou0ftflGqs /fli6«o df]rf{x¿sf]cfGbf]ng /f]lsP klg t/fO{df ;z:q;+3{if ul//x]sf hgtflGqs t/fO{d'lQmdf]rf{sf uf]Ot / Hjfnf l;+x;d"xsf ;fy} dw];L d'lQm 6fOu;{cflb ;d"xsf] lx+;fTds lqmofsnfk/f]lsPsf] 5}g . sf{lt/ efUogfy u'Ktf/ lszf]/s'df/ ljZjf;n] g]t[Tj u/]sf]dw];L hgclwsf/ kmf]/d cfk\mgf] dfuk"/f gePsf] eGb} jftf{ 5f8]/cfGbf]gng ug]{ wDsL lbO/x]sf] 5 .;/sf/n] oL ;a} ;d"xnfO{ Joj:yfkggu/];Dd t/fO{df eo/lxt jftfj/0fdflgjf{rg ;DkGg ug{ sl7g 5 .

;/sf/n] t/fO{df tLg txsf]ljz]if ;'/Iff of]hgf nfu" u/]sf] 5 .of] ;'/Iff of]hgfcGt{ut lgjf{rgdfefu lng] pDd]bjf/x¿sf] pDd]bjf/Lbtf{ k|lqmof k|f/fDe ePb]lv dtu0fgfgx'Gh]n;Dd pDd]bjf/, lgjf{rg a'y,lgjf{rgdf vl6g] sd{rf/L tyfdtk]l6sfsf] ;'/Iff–Joj:yf ul/g]atfOPsf] 5 . ;/sf/n] of] ;'/Iffof]hgfcGt{ut t/fO{df ;+ljwfg;efsf]lgjf{rgsf qmddf lgjf{rg a'y tyflgjf{rgdf efu lng] pDd]bjf/x¿nfO{JolQmlkR5] ; '/Iff pknAwu/fpg] eg]sf] 5 .

o;}u/L ;z:q ;d"xx¿ jftf{dfgcfP pgLx¿nfO{ sf/afxL ug]{pb\3f]if klg u/]sf] 5 . ;/sf/n]lgjf{rgsf nflu ljz]if lsl;dsf];'/Iff Joj:yf ug{ sl/a $@ xhf/hgkb k|x/L, TolQ g} ;+Vofdf DofbLk|x/L / sl/a @@ xhf/ ;z:q k|x/Lv6fpg] ePsf] 5 . ;/sf/n] lgjf{rg;'/Iff Joj:yfsf nflu k|x/L / ;z:qk|x/Ltkm{ ! ca{ %* s/f]8 *! nfv?k}of“ / DofbL k|x/Lsf nflu &)s/f]8 ?k}of“ vr{ ug]{ ePsf] 5 .oBlk tby{jfbL / lkmtnf] ;'/IffJoj:yfsf sf/0f pDd]bjf/x¿ :jod\klg 9'Ss x'g ;s]sf 5}gg\ . ;/sf/n]ljz]if eg]sf] ;'/Iff of]hgfcGtu{tdtbftfsf] ;'/Iff cfjZostfnfO{Vofn ul/Psf] 5}g . ljz]if elgPklg o:tf] tby{jfbL / lkmtnf];'/Iff of]hgfn] t/fO{df dtbftf,pDd]bjf/ tyf lgjf{rgdf vl6g]sd {rf/L sf]xL klg 9'Ss x'g;ls/x]sf 5}gg\ .

dw];sf] csf]{ ;'/Iff ;d:ofeg]sf] ;+ul7t ck/fw klg xf] hf]lg/Gt/ rln/x]sf] 5 . dw];df ;z:q;d"xx¿sf] pbo x'g'cl3 klg ufp“8s}tL / n'6kf6 x'g] qmd rln/x]s}lyof] . ;z:q ;d"xx¿sf] pkl:yltn]o:tf ;+ul7t ck/fwnfO{ cema9fPsf] 5 . clxn] /fhg}ltsp2]Zosf ] gfddf ;+ul7t

ck/fwLx¿åf/f ul/g] xTof, ckx/0f,lkm/f}tL / cGo ck/fw cfd aGgk'u]sf 5g\ . blIf0ftkm{sf] v'nfl;dfgfdf hf];'s} lagf/f]s6f]s cfpg]Joj:yfn] ubf{ ck/fw cem al9/x]sf]5 . o;sf ;fy} d'lQmdf]rf{x¿ / t/fO{6fOu;{, sf]a|f tyf cGo ;z:q;d"xx¿ cfk;d} le8Gt ug]{ t slxn]hftLo k|ltzf]wn] k|ltlx+;fdf klgpqG5g\ . dw];df cft+s, ckx/0f,n'6, xTof, lkm/f}tL Pj+ 8s}tLh:tfh3Go ck/fwdf o;sf] e"ldsf 5 .o:tf sltko ;d"x v'n]cfd d'n'ssf];Ldf 5'6\ofpg] s'/f ul//x]5g\ . o;n]ubf{ hftLo ;b\efj vnalng]cfz+sf pTkGg ePsf] 5 . o:tfk|Zgdf cfkm"nfO{ dw]; cfGbf]ngsfcu'jf bfjL ug]{ sltko JolQm df}gb]lvG5g\ . o;n] ;d:ofnfO{ cemuDeL/ agfPsf] 5 .

olt dfq xf]Og /fhwfgLb]lvt/fO{sf lhNnfx¿;Dd n'6kf6, rf]/L,8s}tL, ckx/0f / xTofsf >[+vnfhf/L 5g\ . clwsf+z 36gfdf ;+ul7tck/fwLx¿sf] xft 5 . o:tfck/fwsf 36gfx¿ lgoGq0f u/Le/kbf]{ zflGt;'/Iff sfod ug{u [xdGqLn ] dfq xf ]Og :jo +k | w fgdGq L lu l /h fk |; fbsf]O/fnfn] g} ;'/Iff ;+oGqnfO{lgb]{zg lbPsf 5g\, t/ klg ;'/Iff;+oGqn] hgtfnfO{ zflGt;'/Iffsf]k|Tofe"lt lbg ;ls/x]sf] 5}g .

b08xLgtfsf] ;+:s[lt df}nfp“b}d'n's c/fhstftkm{ hf“bf klg ;'/Ifflgsfodf pRr dgf]ansf] k|f0f eg]{pkfo ;'em]sf] 5}g . ;/sf/s} c:ki6e"ldsfsf sf/0f :yfgLo ;'/IffOsfOx¿ cGof}ndf 5g\ . ljutsf]cfGbf]ngsf qmddf cfb]z sfof{Gjogug] { tNnf ] txsf clws[t /hjfgx¿nfO{ klg Hofg d'2f nufpg]l;kmfl/;sf sf/0f k|x/Ldf cfjZos7fp “df klg sf/afxL gu/Ld"sbz{s aGg] k|j[lQ ljsl;t x'“b}uPsf] 5 . k|x/Lsf] o:t} k|j[lQsf]kmfObf cfk/flws, c/fhs ;d"xn]p7fp“b} cfPsf 5g\ .

b]zdf lbuf] zflGt tyf k"0f{nf]stGqsf] axfnLsf nflu ckl/xfo{;+ljwfg;efsf] lgjf{rg cufj}zflGt;'/Iffsf] l:ylt ;'b[9 kfl/g'kg]{cfjZostf 68\sf/f] b]lvG5 . s'g}klg /fHosf] klxnf] bfloTj eg]s}cfdgful/snfO{ ;a} lsl;dsf;fdflhs ck/fwaf6 d'Qm u/fpg'xf] . ;/sf/n] ;a} lsl;dsf ck/fwlgoGq0f ug{ ;'/Iff lgsfonfO{ r':t/ ;lqmo agfpg g;s]s} sf/0f cfht/fO{ nufot b]ze/ zlGt;'/Iffsf]l:ylt sdhf]/ cj:yfdf 5 . t/fO{dfk"0f{ ;'/Iff axfnL ug{ :yfoL k|s[ltsf];+ul7t ;'/Iff of]hgf;lxt blIf0ftkm{sf]v'nf l;dfgfdf ;z:q ;'/Iff 3]/faGbLug'{kg]{ cfjZostf klg 5 .

;'/Iff r'gf}tL oyfjt\\ \\ \

Page 7: r'gfjL ul0ft kf/De| lgjf{rgsf{ ] /Gsf] ]himalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/saptahik/pdf/Saptahik_13_45.pdfr}t !%, @)^$ Mar 28, 2008

r}t !%, @)^$ Mar 28, 2008 &

/fhg}lts bnx¿sf] 3f]if0ffkqdf km/s s'/fr}q @* ut] x'g u}/x]sf]

;+ljwfg;efsf] dxflgjf{rgsf nfluk|foM ;a} /fhg}lts bnn] efjLg]kfnsf] gof“ vfsf sf]g]{ cf–cfkm\gfb[li6sf]0f;lxtsf 3f]if0fkq hf/Lu/]sf 5g\ . ax'nafb tyf ax'bnLo;+;bLo k|hftflGqs /fhg}ltsJoj:yfdf cf:yf /fVg] clwsf+zbnn] Ps} lsl;dsf] cyf{t\ g]kfnsf]jt{dfg PsfTds / s]Gb|Ls[t /fHo;+/rgfsf] cGTo u/L :jfoQk|b]zx¿ ePsf] ;++3Lo /fHo agfpg]cjwf/0ff ;fj{hlgs u/]sf 5g\ .

g]skf dfcf]jfbL / sdnyfkfsf] g]t[Tjdf /x]sf] /fli6«ok|hftGq kf6L{ -g]kfn_ afx]sclwsf+zn] /fi6«klt …;]/]df]lgonÚ/fi6«k|d'v / k|wfgdGqL sfo{sf/Lk|d'v x'g] ;+3Lo u0ftGq :yfkgfsf]k|:tfj ;+ljwfg;efsf] lgjf{rg3f]if0ffkqdf u/]sf 5g\ . s]xL/fhg}lts bn eg] o:tf s'/fdfkm/s klg b]lvPsf 5g\ .

b'O{ ljk/Lt wf/df /x]sfg]skf dfcf]jfbL / /fli6«o k|hftGqkf6L{ -g]kfn_ n] /fi6«k|d'vsf]Joj:yf;DaGwL k|:tfj km/s ¿kdfcl3 ;f/]sf 5g\ . g]skf dfcf]jfbLn]/fi6«kltnfO{ g} sfo{sf/L /fi6«k|d'vagfpg] k|:tfj cl3 ;f/]sf] 5 eg]/fli6«o k|hftGq kf6L{ -g]kfn_ n]/fhf /fi6«k|d'v /xg] ;+j}wflgs/fhtGqfTds Joj:yfdf ;a}nfO{c6fpg] 7fp“sf] Joj:yf ul/g]3f]if0ffkq hf/L u/]sf] 5 . o;}u/Lhgdf]rf{ g]kfnn] /fi6«k|d'v /sfo{sf/L k|d'v /fi6«klt x'g] k|:tfju/]sf] 5 . hgdf]rf{n] aflnudtflwsf/sf cfwf/df k|ToIFlgjf {rg k|0ffnLaf6 /fi6 «kltlgjf{lrt x'g] k|:tfj u/]sf] 5 .

k|wfgdGqLsf] lgjf{rg b'j};bgsf] ;+o'Qm a}7ssf] ax'dtåf/ful/g] 3f]if0ffkqdf pNn]v 5 ./fi6«klt / k|wfgdGqLsf] sfo{sf/Lclwsf/sf] af“8kmf“8sf ;DaGwdf3f]if0ffkqdf s]xL pNn]v 5}g ./fHosf] k'g;{+/rgftkm{ hgdf]rf{n]cv08, cljefHo Pj+ ;fj{ef}d;Qf;DkGg g]kfnleq cfTdlg0f{osf]cfwf/df :jzf;g;lxtsf] :jfoQk|b]zx¿ /xg] k|:tfj u/]sf] 5 .;+3Lo /fHosf] :jfoQtf hflt,efiff, hg;+Vof, e"uf]n, k|zf;lgscg's"ntf, k|fs[lts ;Dkbf tyfcfo;|f]t ;d]tnfO{ Wofg lbP/k'g;{+/rgf ul/g] pNn]v ul/Psf]5 . o;}u/L hgk|ltlglwsf] lgjf{rgk | ToIF af lnu dtbfgåf/f;dfg'kflts k|ltlglwTjsf cfwf/dfx'g] pNn]v u/]sf] 5 .

csf{lt/ /fli6«o hgdf]rf{n]PsfTds s]Gb|Ls[t /fhg}ltsJoj:yf g } pQd x 'g ] tyf;+3Lotfaf6 b]z 6'lqmG5 eGb} ;+3Lok|0ffnLsf] 7f8} lj/f]w u/]sf] 5 .p;n] dw];L, blnt hghflt,cflbjf;Lnufot ;a} hgtfsf]Gofok"0f{ cfGbf]ngnfO{ hfoh eg]klg ;d:of ;dfwfgsf] pkfosf;DaGwdf :ki6 /fhg}lts k|0ffnLls6fg u/]sf] 5}g . o:t} g]skfPdfn]n] c¿ ;a} s'/fdf Psdtb]lvP klg k|wfgdGqLsf] ;jfndfk|ToIf lgjf{lrt k|wfgdGqL x'g]3f]if0ff u/]sf] 5 . dw];df ev{/}u7g ePsf] gof“ kf6L{ t/fO{–dw];nf]stflGqs kf6L{] -tdnf]kf_ n];+ljwfg;ef lgjf{rgsf] k|d'vPh]G8fdf ;Dk"0f{ t/fO{nfO{ Ps

:jfoQ k|b]z agfpg] k|:tfj u/]sf]5 . p;n] ;/sf/ / ;+o 'Qmnf]stflGqs dw];L df]rf{;“u kmfu'g!^ ut] ePsf] ;Demf}tfdf pNn]lvtcf7a'“b] dfunfO{ k|d'v Ph]08fsf¿kdf cl3 ;f/]sf] 5 .

To:t} clwsf+z bnsf] csf]{;xdlt xf]— b'O{ ;bgfTds s]Gb|Lo;/sf/ Pj+ Ps ;bgfTds k|fb]lzs;/sf/sf] Joj:yf u/L /fHosf] gof“¿kfGt/0f ug]{ cjwf/0ff . /fHo /k|b]zsf] sfo{ljefhg ubf{ k//fi6«;DaGw, d 'b | fgL lt, /f l i6 «o;'/Iffnufot k|b]zx¿aLr ;dGjoug' {kg ] { ljifox¿ h:t}–xjfO {oftfoft, /fhdfu, { 7 "nfhnljB't\nufot /fli6«o dxŒjsfcfof ]hgf s ]Gb | Lo ;/sf/sf ]dftxtdf /xg] k|:tfj k|foM ;a}/fhg}lts bnsf] 5 . o;}u/L ;a}bnn] cf–cfkm\gf cfly{s, ;fdflhsIf]qsf] ¿kfGt/0f, ko{6gIf]qsf]ljsf;, ef}lts k"jf{wf/sf] ljsf;,:jf:Yo, lzIff, /f]huf/L ljsf;sfnflu cf–cfk\mgf cfjlws Pj+tfTsflns b[li6sf]0f;lxtsf vfsfk|:t't u/]sf 5g\ . g]skf Pdfn]n]aL;jif]{ b[li6sf]0f cl3 ;f/]sf] 5eg] dfcf]jfbLn] b]zsf] ;du|ljsf;sf nflu rfnL;jif]{ b[li6sf]0fcl3 ;f/]sf] 5 .

g]kfnL sf+u| ];n] /fi6«klt;]/]df]lgon /fi6«k|d'v / ;+;b\sf]ax'dtaf6 lgjf{lrt k|wfgdGqLsfo{sf/L k|d'v x'g] ;+3Lo u0ftGq:yfkgfsf] k|:tfj u/]sf] 5 .sf+u|];n] ;+ljwfg;efsf] klxnf]a}7saf6 /fhtGq x6fpg k|:tfj/fVg] k|lt1f ub} { ax'nafbdfcfwf l/t ax 'bnLo ; +3Lonf]stflGqs u0ftGq :yfkgfsf]k|:tfj klg u/]sf] 5 . g]kfnLsf+u|];sf] of] 3f]if0ffkqaf6 g]kfnLsf+u|]; ca /fhtGqsf] x\of+ucf]e/af6d'Qm ePsf] k|:6 ePsf] 5 .

sf+u|];n] g]kfnsf] jt{dfgPsfTds tyf s ] Gb | Ls [t/fHo;+/rgfsf] cGTo u/L :jfoQk|b]zx¿ ePsf] ;+3Lo /fHo agfpg]cjwf/0f NofPsf] 5 . sf+u|];n] s]Gb|,k|b]z / :yfgLo ;/sf/ u/L tLgtxdf /fHosf sfd, st{Jo /clwsf/ af“8kmf“8 ug]{, s]Gb|df b'O{;bgfTds ;+;b\ / k|b]zdf Ps

;bgfTds ;+;b\ /xg] Joj:yfk|:tfj u/]sf] 5 .

g]skf dfcf]jfbLn] ;+3sf]ljefhg ubf{ klxn] g} !! /fHo /# pk/fHosf] k|:tfj u/]sf] 5 eg]cGo kf6L{n] ;+ljwfg;efaf6 aGg]cfof]un] o;sf] lgwf{/0f ug]{ pNn]vu/]sf 5g\ . o;}u/L g]skf Pdfn]n],;+ljwfg;efdf lgjf{lrt bnx¿sf]/fli6«o ;/sf/ tyf ;dfhjfbpGd'v nf]ssNof0fsf/L /fHo /ldl>t cy{Joj:yfsf] k|:tfj u/]sf]5 . g]skf dfcf]jfbLn] cfTdlg0f{oclwsf/;lxtsf] ;+3Lo ;+/rgf //fi6«sf] ;du| cfly{s ljsf;sf nflu;fj{hlgs–lghL ;fem]bf/L cfly{sgLlt cjnDag ug]{ atfPsf] 5 .

g]kfnL sf+u|];n] /fli6«o Pstf/ d]nldnfksf] hudf pleP/ zfGt,:jtGq, k|hftflGqs, ;j{ef}d;Qf;DkGg;d[4 g]kfnsf] cfwf/e"t l;4fGtnfO{cwf/ dfg]/ cl3 a9\g] 3f]if0ffkqdfpNn]v u/]sf] 5 . g]kfnL sf+u|];n]cfly{s ;d[l4, ;dfgtf / ;fdflhsGofosf ] ; ' lg lZrttfdfkm {tnf]stGqnfO{ lbuf] / kl/0ffdd'vLagfpg] ljifodf /fli6«o ;xdltlgdf{0f ug]{ k|lta4tf JoQm u/]sf]5 . o;}u/L d'n'ssf] cfly{s If]qsf]ljsf;sf nflu ;/sf/ tyf lghLIf]qsf] Jofks nufgLsf] k|j4{gåf/f;'lglZrt ul/g] ldl>t cfly{s gLltcjnDag ug]{ 3f]if0ff u/]sf] 5 .

/fli6«o hgzlQm kf6L{ //fli6«o k|hftGq kf6L{n] cGtl/d;+;b\n] d'n'snfO{ wd{lg/k]If //fhtGqlg/k]If agfP klg o;nfO{hgtfn] lg0f{o ug]{ ljifo eGb}hgtfsf] k|ToIf ;xeflutfdf g}o;sf] 6'Ëf] nufpg'kg]{ atfPsf5g\ . /fli6«o k|hftGq kf6L{ -g]kfn_n] eg] cfkmgf] 3f]if0ffkqdf g]kfnnfO{km]l/ lxGb" /fhtGqfTds /fHoagfpg] 3f]if0ff u/]sf] 5 . g]skf

dfcf]jfbLn] eg] ;fdGtjfb;lxt/fhtGqsf] ;d"n cGTo ug]{ 3f]if0ffu/]sf] 5 . /fli6«o hgzlQm kf6L{ //fli6«o k|hftGq kf6L{n] b]zsf] ;a};d :o f ; fd f w f gs f n f l ucfkm\gf] kf6L{n] dWodfuL{ gLltcl3 ;f/]sf] pNn]v u/]sf 5g\ .;a } / fhg} lts bnsf ] csf ] {dxŒjk"0f{ 3f]if0ff xf]– hgtfnfO{;jf] {kl/ / ;fj{ef}d;Qf ;DkGg3 f ] i f 0 f f u g ' { / / f l i 6 « o: j f w L g t f Pj + e f } u f ] l nscv08tfsf] /Iffsf] 3f]if0ff ug'{ .

g]kfn dhb'/ ls;fg kf6L{{-g]dlskf_ klg sfo{sf/L /fi6«kltsf]kIfdf plePsf] 5 . ;+ljwfg;eflgjf {rgsf nflu ;fj {hlgs3f]if0ffkqdf g]dlskfn] k|ToIflgjf {rgaf6 %! k|ltzt dtNofpg]nfO{ /fi6«klt agfOg'kg]{k|:tfj u/]sf] 5 . k|wfgdGqLsf;DaGwdf s]xL pNn]v gul/Psf] pQm3f]if0ffkqdf kf“rjif]{ sfo{sfn x'g]u/L /fi6«ktLo k|0ffnL nfu" ug]{k|:tfj ul/Psf] 5 . /fi6«kltn]dlGqkl/ifb\ u7g ug{ ;Sg] t/k|ltlglw;ef jf /fli6«o;efsf ;f+;beg] dlGqkl/ifb\df /xg gkfpg]k|:tfj g]dlskfsf] 5 .

/fi6«kltn] /fi6«k|d'v, ;/sf// ;]gf k|d'vsf] e"ldsf lgjf{x ug{kfpg] pNn]v ub}{ /fli6«o cv08tfdfcf“r cfpg] sfo{ eP k|fGtLo ;/sf/jf ljwfg;ef e+u u/L /fi6«ktLozf;g nfu " ug { ;Sg ] s '/ f3f]if0ffkqdf pNn]v 5 . ;dfhjfbLu0ftGqsf] kIfdf plePsf] g]dlskfn]ljBdfg !$ c~rnnfO{ g} k|FGtsf]¿k lb“bf Jofjxfl/s x'g] ;'emfj lbPsf]]5 . p;n] ;+ljwfg;efdf /fHoljefhgsf] ljifodf 5nkmn x'g ;Sg]ljsNknfO{ klg v'n} /fv]sf] 5 .

ptf dw];L hgclwsf/km f ] /dn ] sfo {sf/L clwsf/

/fi6«kltdf x'g'kg{] k|:tfj;lxtsf]3f]if0ffkq ;fj{hlgs u/]sf] 5 .kmf]/dn] k|wfgdGqL cfjZos gePsf]pNn]v ub}{ o;;DaGwL Joj:yfu/]sf] 5}g .

kmf]/dn] aflnu dtflwsf/sfcfwf/df, ax'bnLo k|lt:kwf{;lxtk|ToIf dtbfgaf6 / f i6 « k ltlgjf{lrt x'g] k|:tfj u/]sf] 5 ./fi6«kltsf] sfo{sfn kf“r jif{/flvPsf] 5 eg] Pp6} JolQmb'O{ k6s;Dd /fi6«klt x'g ;Sg]J oj :y f u l / Ps f ] 5 .pk/fi6 «kltsf ] rog ;+;b\ /k|fb]lzs ljwflosfsf ;b:osf]ax'dtaf6 x'g] kmf]/dsf] k|:tfj 5 .o;cl3 sfo {sf/L clwsf//fi6«kltdf /xg] 3f]if0ffkq dfcf]jfbL,hgdf]rf{ tyf g]dlskfn] ;fj{hlgsul/;s]sf 5g\ . sf+u|];, Pdfn] /t/fO{–dw]; nf]stflGqs kf6L{sfo{sf/L k|wfgdGqL / ;+;bLok4ltsf] kIfdf 5g\ .

k|wfgdGqLo k¢lt …ljZjsfw]/} d'n'sdf c;kmn b]lvPsfÚ n]/fi6«ktLo zf;g k|:tfj u/]sf]kmf]/dsf] ts{ 5 . s]Gb|Lo ;+;b\df

hgk|ltlglw;ef / /fli6«o cyjfhftLo ;ef u/L b'O{ ;bgfTdsJoj:yf x'g] kmf]/dn] pNn]v u/]sf]5 . hgk|ltlglw;efdf ;dfg'kfltslgjf{rg k|0ffnLaf6 lgjf{lrtk|ltlglw /xg] / hftLo ;efdftf]lsPsf] ;+Vofdf k|To]s k|b]zsfljwflosfåf/f lgjf{lrt ;b:o/xg]5g\ . pQm ;ef /fi6«kltåf/f/fli6«o If]qdf pNn]vgLo VofltsdfPsf ljlzi6 JolQmx¿nfO{k lg dgf ]gog ug { ;lsg ]k|:tfj ul/Psf] 5 .

g]kfn :jfoQ Pj+ clwsf/;DkGg k|b ]z;lxtsf ] …; +3Lonf]stflGqs u0ftGqÚ x'g'kg]{ s'/f3f]if0ffkqdf 5 . d'n'sdf :jfoQk|b]z / k|fb]lzs ;/sf/ /xg]Joj:yf ul/Psf] 5 . k|b]zsflgjf{lrt ljwfossf] :ki6 sfo{If]qtyf clwsf/;lxtsf] ljwfg;ef/xg] pNn]v 5 . k|fb]lzs ;/sf/sf]sfo{sfl/0fL k|d'vsf] lgjf{rg k|ToIfdtbfgåf/f x 'g ] tyf ;/sf/ljwfg;efk|lt pQ/bfoL /xg]kmf]/dn] hgfPsf] 5 .

–ef]nf dxtf]

Page 8: r'gfjL ul0ft kf/De| lgjf{rgsf{ ] /Gsf] ]himalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/saptahik/pdf/Saptahik_13_45.pdfr}t !%, @)^$ Mar 28, 2008

r}t !%, @)^$ Mar 28, 2008 *

lrtjgdf jfdPstf geP sf+u|];sf] ax'dt

;'g;/Ldf Pdfn] / sf+u|];s} k|lt:kwf{

DofUbLdf lqkIfLo k|lt:kwf{

k|jL0f bQlrtjg— hgcfGbf]ngtfsf

/fhwfgL aflx/ cu|:yfgdf /x]sf]lrtjgsf]] /fhg}lts jftfj/0folta]nf ;+ljwfg;efdo ePsf] 5 .w]/} jfd pDd]bjf/ /x]sf] lrtjgdfclGtd cj:yf;Dd jfd tfnd]nx'g g;s] g]kfnL sf+u|];sf] jr{Zj/xg] /fhg}lts ljZn]ifsx¿sf] bfjL5 . dtbftfx¿dfem guO{ cfkm\gf]dfq jr{Zj bfjL ug]{ jfdkGyLbnx¿sf] /f]u g} jfd tfnd]nsf]k|d'v afws b]lvPsf] 5 . Pp6fjfd bnn] csf]{ jfdbns} cl:tTjg:jLsf/]sf] jt{dfg cj:yfdfjfdx¿ k5fl8 kg]{ x'g\ ls eGg]w]/}sf] cg'dfg 5 .

;ft bnsf zLif{ g]tfdWo]sfclds z]/rgn] lrtjgsf] If]qgDa/ % af6 pDd]bjf/L lbPsf 5g\ .ptf dfcf]jfbLleq cg'bf/jfbL eg]/lrlgg] k|efjzfnL g]tf /fdaxfb'/yfkf …jfbnÚ n] If]q gDa/ @ jf6pDd]bjf/L lbPsf 5g\ . If]q gDa/@ df s8f k|lt:kwf{ x'g] cg'dfg/fhg}lts ljZn]ifsx¿sf] 5 .pDd]bjf/ tyf sfo{stf{x¿n]lgjf{rg k|rf/ cleofgnfO{ tLj|agfp“b} nu]sf 5g\ . …hgtfn] xfd|f]ljrf/ cfTd;ft\ u5{g\, To;}n] dlgjf{rg lhTg] s'/fdf ljZj:t 5'Ú–@)$* sf] lgjf{rgdf lrtjgaf6};f+;b e};s]sf hgdf]rf{sf s]Gb|LocWoIf clds z]/rgn] atfP .

clxn] ljBfyL{, :yfgLo o'jf,k];fsdL{nufot ;a} ju{ lgjf{rgk|rf/df xf]ldPsf 5g\ . lrtjgsfb'u{d j:tLdf lgjf{rgsf af/]dfhfgsf/L lbg pDd]bjf/ tyfu}/;/sf/L ;+3–;+:yfn] cfkm\gfsfo{qmd yfn]sf 5g\ . u|fdL0f e]sdf;d]t lgjf {rgsf] jftfj/0fn]:yfgLojf;LnfO{ dt lbg hfu?sagfPsf] 5 . ufp“, 6f]n, j8fdf;d]t :yfgLo snfsf/ h'6fP/lgjf {rgsf ljifodf uLtsf ]

dfWodaf6 ;+ljwfg;ef lgjf{rgsf]k|lqmof Pj+ o;n] ug]{ sfo{ ;a}dfem5n¨ kfb}{ nluPsf] 5 .

lrtjgdf @)%$ ;fnsf]lgjf{rg;Dd $ j6f If]q lyP .o;k6s ! If]q yk u/L % If]qagfOPsf] 5 . sf+u]|; lhNnf kf6L{;efkltaf6 /fhLgfdf lbP/lgjf{rgdf p7]sf 6]sk|;fb u'?¨clxn] k|rf/ sfo{qmd lnP/ klZrdlrtjgsf ufp“df Jo:t 5g\ .u'?¨sf cg';f/ bnsf ! xhf/ !hgfsf] lgjf{rg kl/rfng sld6LagfO{ x/]s If]qdf v6fOPsf] 5 .lgjf{rgIf]qdf ljleGg pk;ldltagfP/ k|rf/sf sfd ul/g]5 eg]k |To ]s a'ydf %) hgf o'jfkl/rfng ul/g] pgn] atfP .

To:t} Pdfn]n] kf“r} If]qdflgjf{rg kl/rfng sld6L u7gul/;s]sf ] 5 . ; + ljwfg;eflgjf{rgsf nflu hgcleofggfdfs/0f u/]/ Pdfn]n] ufp“dfk|rf/sf sfo{qmd ;'? u/]sf] 5 .Pdfn]sf lhNnf ;lrj ljho;'j]bLsf cg';f/ Pdfn]n] clxn]lj leGg txsf ufp “b ] lvlhNnftx;Dd a}7s–e]nfx¿ul//x]sf] 5 . Pdfn] lgjf{rgkl/rfng sld6Lx¿ agfP/3/b }nf ]df k ' Ug ] qmddf 5 .bnsf lhNnf g]tfb]lv sfo{stf{;Dd

3/b}nf] sfo{qmdsf ;fy} lgjf{rg;ef ug{ Jo:t 5g\ .

hgdf]rf{, /fk|kf, /fli6«ohgdf]rf{, g]skf PsLs[tn] oxf“sfb'u{d uflj;x¿df cfkm\gf] k|rf/cleofg ;'? ul/;s]sf 5g\ .hgdf]rf{n] klZrd lrtjgsf 8]9bh{g uflj;df ;Dks{ sfof{novf]ln;s]sf] 5 . oxf“sf] df8L If]q;b/d'sfdaf6 #^ lsnf]ld6/ 6f9f5 eg] ;8s c;'ljwfsf sf/0f:yfgLo sfo{stf{ g} Toxf“ k|rf/dfh'6]sf 5g\ . dfcf]jfbLn] k|rf/sfsfo{qmd lnP/ tLg dlxgfb]lv k"jL{/ klZrd lrtjgsf ufp“df 3/b}nf]cleofg ;~rfng ub}{ cfPsf] 5 .kf6L{sf ljleGg e|ft[;+u7gn] k|rf/sfo{qmddf ;xof ]u k'¥ofPsf ]dfcf]jfbL lhNnf OGrfh{ ;"o{k|;fb;'j]bLn] atfP .k|rf/ ug{ ;ldlt u7g

;+ljwfg;ef lgjf{rgsf nflubnx¿n] wdfwd ;ldlt u7g u/]sf5g\ . g]kfnL sf+u|];sf e|ft[;+u7gn]k|rf/ k|;f/ ;ldlt u7g u/]sf5g\ . If]q gDa/ # df dlxnfpDd]bjf/ d}ofb]jL >]i7nfO{ lhtfpgZofd /fgfsf] ;+of]hsTjdf ! ;o! hgfsf] k|rf/ ;ldlt u7gul/Psf] 5 . To:t}, Pdfn]n] kf“rj6}If]qdf ljleGg ;ldlt / pk;ldltu7g u/]sf] 5 . hgdf]rf{ g]kfnn]

7fs'/ 9sfnsf] ;+of]hsTjdf % ;o! ;b:oLo d"n kl/rfng ;ldltagfPsf] 5 . /0f]Gb| a/fOnLsf];+of]hsTjdf ! xhf/ ! hgfsf]k|rf/ k|;f/ ;ldlt u7g ul/Psf]hgdf]rf{n] hgfPsf] 5 . dfcf]jfbLn]k"jL{ lrtjgsf x/]s uflj;sf6f]n6f]ndf lgjf{rg ;ldlt agfPsf]5 . g]skf PsLs[t, /fk|kf, dfn]cflb bnn] klg cf–cfÎgf lgjf{rgsfo{qmd ;fj{hlgs ul/;s]sf 5g\ .;a} tof/L k"/f

lgjf{rg sfof{non] s8fOsf;fy cfrf/;+lxtf kfng u/fpgcg'udg klg k|f/De u/]sf] 5 .bnx¿nfO{ ! xKtfleq leQ]n]vg,t'n, Aofg/ ;a} x6fpg'kg]{ gePcfrf/;+lxtf cg';f/ sf/afxL ug]{klg lgjf{rg sfof{nosf k|d'veLdsfGt zdf {n ] bnx¿nfO {hfgsf/L u/fPsf 5g\ . zdf{sfcg';f/ Ps ;j{kIfLo e]nfsf qmddfbnsf k|ltlglwx¿n] cfrf/;+lxtfk"0f{¿kdf kfngf ug]{ k|lta4tfhgfPsf 5g\ .

dtbftf lzIffsf nflulgjf{rg cfof]un] s] s:tf sfo{qmd;~rfng u/]sf] 5 eGg] k|Zgdfzdf{ eG5g\– …! ;o ! hgfsf]dtbftf lzIff :jo+;]js 6f]nL u7gu/L k|To]s 6f]n, j8f, 3/b}nf]dfk7fO{ dt xfNgsf nflu lgdGq0ff

sf8 { ljt/0f ul/Psf ] 5 . Úlk5l8Psf ju{ , ;LdfGts[t,cflbjf;Lx¿nfO{ klg r'gfjdf;xefuL u/fpg Ps rf6{ agfO{NofKr] nufpg] tl/sf, dtbfg lzIffufp“d} uP/ lbO/x]sf] klg lgjf{rgsfof{non] hgfof] .

;'/Iffsf] b[li6sf]0fn] dtbfgIf]q x]/]/ b'O{ lsl;dn] ;+oGq agfP/v6fOg] ePsf] 5 . DofbL / k|x/Lsf];+o'Qm 6f]nL Ps If]qdf # b]lv !!/ csf]{ ^ b]lv @! k|x/L v6fpg]ePsf] 5 . lrtjgdf * ;o ^$DofbL k|x/L vl6g] ePsf 5g\ .!^ bn;lxt ̂ # pDd]bjf/LaLr le8Gt

% j6 } lgjf {rg If ]qdfpDd]bjf/L lbg]x¿df sf+u|];, Pdfn],/fk|kf, g]skf PsLs[t, hgdf]rf{g]kfn, /fli6«o hgdf]rf{, dfcf]jfbLtyf /fli6«o hgzlQm kf6L{ 5g\ .

g]kfnL sf+u|];af6 If]q gDa/! df jt{dfg ;f+;b ;fljqL af]u]6Lkf7s, @ df Psgfy /fgfef6, #df d}ofb]jL >]i7, $ df 6]sk|;fbu'?¨ / % df gf/fo0f zdf{ kf}8]npDd]bjf/ ag]sf 5g\ . sf+u|];sflhNnf ;efklt 6]sk|;fb u'?ªn]l6s6 kfPkl5 ;efkltsf] kbaf6/fhLgfdf lbPsf x'g\ .

g ]skf -Pdfn]_ qmdzMnfndl0f rf}w/L, sfzLgfy clwsf/L,b]jLk|;fb 1jfnL, lbns'df/L /fjn-yfkf_ / ljho ;'j]bL 5g\ .dfcf]jfbLn] ! gDa/df zf]ef s§]n,@ df s]Gb|Lo g]tf /fdaxfb'/ yfkf-jfbn_, # df gf/fo0fk|;fb bfxfn,$ df lrqaxfb'/ >]i7 tyf % dfclDasf d'8j/LnfO{ p7fPsf] 5 .

hgdf]rf{ g]kfnn] ! b]lv %gDa/ If]qdf qmdzM uf]ljGbaxfb'/ljs, ;fWoaxfb'/ e08f/L, ljBf >]i7,/fdnfn dxtf] tyf s]Gb|Lo cWoIf

clds z]/rgsf] pDd]bjf/L lbPsf]5 . /fk|kfn] qmdzM ;Gts'df/ rf}w/L,b'uf{s'df/L l3ld/], lzjs'df/L ;'j]bL,tf]ofgfy clwsf/L / ljqmd kf08]nfO{p7fPsf] 5 . /fli6«o hgdf]rf{af6ljdnf zdf{, 8Da/ k'/L, df]xgdl0f9sfn, >L/fd l3ld/], s'nk|;fb kf08]tyf b'uf{axfb'/ k|hf p7]sf 5g\ .

k|ToIf lgjf{rg k|0ffnLtkm{pDd]bjf/L lbPsfdWo] ^ hgfn]pDd]bjf/L lkmtf{ lnPkl5 ^#pDd]bjf/ r'gfjL k|lt:kwf{df 5g\ .;dfj];Lsf nflu dlxnf pDd]bjf/

lrtjgdf !^ /fhg}lts bnn]!% dlxnfnfO{ k|ToIf r'gfjdfp7fPsf 5g\ . sf+u|];n] lrtjgdfb'O{ dlxnfnfO{ pDd]bjf/ agfPsf]5 . hftLo dtsf ] afx 'Notf/x]sf ] e/tk'/ gu/kflnsfdfsf +u ] |;n] ;dfh;]jL d}of “b ]jL>]i7nfO{ p7fPsf] 5 eg] If]q gDa/! df ;fljqL af]u6L kf7snfO{pDd]bjf/ agfPsf] 5 .

To;}u/L Pdfn]n] $ gDa/If]qaf6 kfj{tL /fjn, /fli6«ohgdf]rf{n] If]q gDa/ ! af6 ljdnfzdf{, dfcf]jfbLaf6 If]q gDa/ !df zf]ef s§]n, % af6 clDasfd'8j/L, /fk|kfn] If]q gDa/ @ af6b'uf{s'df/L l3ld/], hgdf]rf{n] # af6ljBfb]jL >]i7, g]skf PsLs[tn] If]qgDa/ ! af6 sNkgf nfdf df]Qmfg,dfn]n] If]q gDa/ @ af6 eujtLlwld/] tyf ;dfhjfbL k|hftflGqshgtf kf6L{n] # gDa/ If]qaf6 dLgfs];L, /fli6«o hgzlQm kf6L{n] @gDa/ If]qaf6 h+uL rf}w/L tyfg ]dlskfn ] % gDa/ If ]qaf6s[i0fnIdLnfO{ pDd]bjf/ agfPsf5g \ . s?0ffs 'df/L b 'nfnn ]:jtGq¿kdf # gDa/ If]qaf6pDd]bjf/L lbPsL l5g\ .

/fh' l3l;ªw/fg– ; + ljwfg;ef

lgjf{rgdf ;'g;/Ldf g]skf Pdfn]/ g]kfnL sf+u| ];aLr g} s8fk|lt:kwf{ x'g] ePsf] 5, tyflk b'j}bnsf] dt g]skf dfcf]jfbL tyfdw];L hgclwsf/ kmf]/dn] sf6\g]lglZrt 5 . Pdfn]df cj;/ gkfO{?i6 ePsfx¿ hgcfGbf]ng–@ b]lvdfcf]jfbLdf k|j]z u/] eg] sf+u|];dfcj;/ gkfPsf g]tf–sfo{stf{x¿dw ]; cfGbf ]ng ;dfl Kt; “u }hgclwsf/ kmf]/ddf l5/]sf 5g\ .

klxnf] ;+;bLo lgjf{rgdf %j6f If]q /x]sf] ;'g;/Ldf Pdfn]sfpDd]bjf/n] If]q gDa/ ! / @ dflht]sf lyP eg] af“sL # If]qdfsf+u|]; pDd]bjf/ ljhoL ePsf lyP .lgjf{rgIf]q j[l4 u/L ^ j6fagfOPsf] ;'g;/Ldf o;kfln d'Vok|lt:kwf{ sf+u|];–Pdfn]aLr g} x'g]g]tf–sfo{stf{, ;dfh;]jL Pj+a'l4hLjLx¿ atfp“5g\ . sf+u|]; g]t[;'hftf sf]O/fnf, sf+u|];sf] l6s6TofuL kmf ]/ddf k |j ]z u/ ]sfljhos'df/ uR5bf/ tyf Pdfn]sf];L c~rn OGrfh{ eLd cfrfo{tyf kmf]/d cWoIfn] pDd]bjf/LlbPsfn] klg ;'g;/Lsf] lgjf{rg

jftfj/0f tflQPsf] 5 .Pdfn]sf pDd]bjf/ w/fgsf

k"j{gu/k|d'v dgf]hs'df/ d]ofª\af]If]q gDa/ ! df alnof] dflgPsf5g\ . sf +u | ]; pDd]bjf/ pdfaf“:tf]nfn] d]ofª\af]nfO{ s8f 6Ss/lbg ;lS5g\ . ;dfhdf leh]sf:yfgLo g ]tfx¿nfO { l6s6glbPsfn] sf+u|]; sfo{stf{x¿ ?i6eP klg *$ xhf/ @ ;o #dtbftfx¿sf] w/fg gu/kflnsftyf kf“rsGof uflj;df sf+u|];L dt…a|fG8]8Ú ePsfn] pdfsf] ;Defjgfk|an ePsf] atfOG5 . dfcf]jfbLsfo'jf pDd]bjf/ ls/0f /fO{n] Pdfn]sfw]/} dt sf6\g ;S5g\ . oBlk )%^;fnsf] cfdlgjf{rgdf tTsfnLgdfn]sf pDdb\jf/n] sf6] hlt dtdfcf]jfbLsfn] vf]:g g;Sg] Pdfn]g]tf bfaL u5{g\ . of] klxn]b]lv g}Pdfn]n] lhTb} cfPsf] IF]q xf] .

Pdfn]sf lhNnf;lrj wd{/fhlg/f}nf tyf sf+u|];sf cDa/ axfb'/uf}nLaLr lhNnfs} ;jf{lws (!xhf/ %^ dtbftf ePsf] O6x/Lgu/kflnsf / % uflj; /x]sf] If]qgDa/ @ df 6Ss/ x'g] b]lvG5 .sf+u|];sf] u9 dflgPsf !$ uflj;sf&@ xhf/ % ;o *% dtbftf ePsf]

If]q gDa/ # df cudnfn rf}w/LnfO{Pdfn]sL >Ls'df/L rf}w/Ln] r'gf}tLlbg]l5g\ . sf+u|]; 5f8L kmf]/ddf k|j]zu/]sf k|efjzfnL g]tf tyf k"j{dGqLljho uR5bf/ klg oxL If]qaf6r'gfj n8\b} 5g\ . klxn] uR5bf/sf]alnof] ks8 If]q dflgPsf] If]qgDa/ # df oxf“ oL tLgdWo] s;n]lhT5 < cg'dfg ug{ sl7g 5 .

sf+u|];sf ;Ltf/fd d]xtf tyfPdfn ]sf kz ' { / fd ofbjaLr;'g;/Lsf] blIf0fL efu If]q gDa/$ df 6Ss/ x'g] b]lvG5 . t/fO{cfGbf]ngsf] pknlAwn] kmf]/dsfpDd]bjf/ d'ufnfn d]xtfnfO{ klgalnof] dflgPsf] 5 . Og?jfgu/kflnsf tyf !! uflj; /x]sf]of] If]qdf &$ xhf/ ( ;o &*dtbftf 5g \ . sf +u | ]; g ]t [;'hftflj?4 kmf]/d ;+of]hs pk]Gb|ofbjsf] pDd]bjf/Ln] If]q gDa/ %sf] lgjf{rg jftfj/0f /f]df~rsag]sf] 5 . ljutsf] sf+u|]; lsNnfdfkmf]/d ;+of]hssf] pDd]bjf/Ln]Pdfn]sf dxkm'h cG;f/Lsf] efUorDsg ;S5 . bz uflj;sf &!xhf/ ! ;o ^& dtbftf ePsf] of]If]qdf lrlsT;s 8f= vflnb x';]g xsn]/fk|kfaf6 pDd]bjf/L lbPsf 5g\ .

kl5Nnf] cfdlgjf{rgdf ljhoLPdfn]sf eLd cfrfo{nfO{ If]q gDa/^ df sf+u|];sf lhNnf cWoIf /fdaxfb'/ a:g]tn] r'gf}tL lbg]5g\ .cf7j6f uflj;sf *# xhf/ ( ;o*$ dtbftf ePsf] o; If]qdfkmf]/d pDd]bjf/ sf;Lnfn rf}w/Lsf;dy{ssf] ;+Vof klg sd 5}g .Pdfn] If]q gDa/ !, @ / ^ dfr'gfj lhTg] bfaL u/]sf] 5 eg]dfcf ]jfbLn] vDa'jfg /fli6 «odf]rf{;“u tfnd]n u/]sf] 5 .

If]q gDa/ % df ;jf{lws @*hgf pDd]bjf/ 5g\ . oxf“ !# hgf:jtGq pDd]bjf/ 5g\ . lhNnfdf:jtGqaf6 r'gfj n8\g]x¿sf] ;+Vof#& 5 . cfwf cfsfz 9fSg] dlxnfsf]pDd]bjf/L oxf“ gf/fd} ;Lldt eof] .If]q gDa/ $ df dlxnf pDd]bjf/g} 5}gg\ . lhNnfdf :jtGq / bnaf6u/L s'n pDd]bjf/sf] ( bzdnj ̂k|ltzt cyf{t\ !# hgf dlxnf r'gfjn8\b}5g\ . ;'g;/Lsf clwsf+zpDd]bjf/ t/fO{jf;L tyf O:nfd;d'bfosf 5g\ .

!# hgfn] pDd]bjf/L lkmtf{lnPsf] ;'g;/Ldf :jtGq / bnsfu/L s'n ! ;o #^ hgf k|ToIflgjf{rgdf le8\b}5g\ .

3gZofd v8\sfDofUbL– Pp6f dfq lgjf{rg

IF]q ePsf] DofUbLdf Pdfn], sf+u|];/ dfcf]jfbLaLr s8f k|lt:kwf{b]lvPsf] 5 . s'n ** xhf/ ! ;o$& dtbftf /x]sf] of] lhNnfsf sl/a#) xhf/ dtbftf j}b]lzs /f]huf/Ldf/x]sf] cg'dfg ul/G5 .

Pdfn]sf] dtnfO{ dfcf]jfbLn]tfGg] / cl3Nnf ;+;bLo lgjf{rgdft];|f ] zlQmsf] ¿kdf b]lvPsf]/fk|kfsf] Pp6f e/kbf] { ;d"xn]cfk"mnfO{ ;d{yg u/]sfn] o;k6ssf]lgjf{rg cfk\mgf] kIfdf kN6g]ljZjf; sf+u| ];sf /]zdaxfb'/aflgof“sf] 5 . sf+u|];sf o'jf g]tfaflgof“ t?0f–o'jfx¿aLr nf]slk|o 5g\ .

clwsf+z o'jf ljb]z /x]sfsf/0f dlxnf dtbftf tyf du/hfltsf] afx'No /x]sf] of] lhNnfdfk|lt:kwL{ pDd]bjf/x¿ hftLo ¿kdfIf]qL÷afx'gaf6 /x]sfn] Pdfn]sLg/b ]jL k 'gn ] hftLo tyfdlxnfx¿sf] dt kfpg] b]lvG5 t/of] cg'dfgnfO{ pN6fpg] bfpdfdfcf ]jfbLsf uf ] ljGb kf }8 ]nnfluk/]sf 5g\ . ;+ljwfg;eflgjf{rgdf cNkdtdf k/] km]l/n8fO“ x'g] / czflGt dlRrg]wDsL;lxt k|rf/df cf]ln{Psfdfcf]jfbL pDd]bjf/ kf}8]n o'4af6k|lzlIft sfo{stf{sf] hdft / ;+u7galnof] ePsfn] o; k6ssf] lgjf{rgdfhgtfn] gof“ bnsf] dL7f] kmn rfVg]s'/fdf 9'Ss 5g\ . dfcf]jfbL

;b/d'sfd a]gLdf cfof]lht cfkm\gf\klxnf] ;efdf cGo kf6L{n] cg'dfgu/]eGbf a9L hg pkl:ylt b]lvPkl5b+u k/]sf] 5 .

kf6L{x¿n] cf–cfk\mgf ts{k|:t't u/]sf eP klg Pdfn], sf+u|];/ dfcf]jfbLaLr s8f k|lt:kwf{ x'g]lglZrt 5 . k|rf/–k|;f/ tyf 3/b}nf]cleofgdf lx+8]sL Pdfn] pDd]bjf/g/b]jL k'g / sf+u|];sf /]zdaxfb'/n]lgjf{rgdf d'Vo ¿kdf Pdfn]–sf+u|];aLr b'O{ kIfLo k|lt:kwf{ x'g]bfjL ub} { cfPsf 5g\ . ptfdfcf]jfbLn] eg] Pdfn];“u s8fk|lt:kwf{ x'g] cg'dfg u/]sf] 5 .…/fhg} lts ¿kdf sf +u | ];;“uk|ltl:kwf{ eP klg lgjf{rgdf d'Vo¿kdf Pdfn] / dfcf]jfbLaLrd}k | lt:kwf { x 'G5Ú dfcf ]jfbLsfpDd]bjf/ uf]ljGb kf}8]n -k|jL0f_ n]lHfNnfsf] lgjf{rg l:ylt d"Nof+sgub}{ bfjL u/] .

@)$* / )%! sf] ;+;bLolgjf{rg tyf )%$ ;fnsf] :yfgLolgjf{rgdf jr{:j sfod u/]sf]Pdfn]sL clxn]s} pDd]bjf/nfO{ )%^;fndf sf+u|];sf gf/fo0fl;+x k'gn]& ;o dtsf] lemgf] cGt/n] k/flhtu/]sf lyP . Pdfn]af6 km'6]sf] dfn]n]# xhf/ dt kfPsf] lyof] eg]gf/fo0fl;+xn] kf“rj6f a'y SofKr/u/]sf] cf/f]k nfu]sf] lyof] . tLgj6};+;bLo lgjf{rgdf /fk|kfn] !)xhf/eGbf a9L dt kfP/ t];|f] :yfg;'/lIft ub}{ cfPsf] lyof] .

Page 9: r'gfjL ul0ft kf/De| lgjf{rgsf{ ] /Gsf] ]himalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/saptahik/pdf/Saptahik_13_45.pdfr}t !%, @)^$ Mar 28, 2008

r}t !%, @)^$ Mar 28, 2008 (

k[i7 ! af6 hf/Ltof/L ul/Psf] ;+ljwfg;ef lgwf{l/tldltdf gx'g'n] of] z+sfnfO{ yk ank|bfg u/]sf] xf] . To:t} lgjf{rgsfpDd]bjf/b]lv bnsf sfo{stf{x¿sf]xTofsf] >[ª\vnf a9\b} hf“bf lgjf{rglayf]lng] kf] xf] ls < eGg] ;Gqf;a9]sf] xf] . ;+ljwfgn]vgsf] of]lgjf{rgnfO{ ;+;lbo lgjf{rgs} ¿kdfx]g]{x¿ klg k|z:t} 5g\ . cemlgjf{rgdf ;xefuL bnx¿n] lgjf{rglht]kl5 o:tf] u5'{, p:tf] u5'{ eg]/dL7f ;kgf af“l8/x]sf] b[Zo b]lvg',;+ljwfg;ef lgjf{rgsf af/]dfhgtfnfO{ ;r]t u/fpg'sf] ;§flgjf{rg lrGxsf af/]df k|:6\ofp“b}lx“8\g'n] hgtfdf of] lgjf{rg klgk'/fg} ;+;bLo lgjf{rg xf] ls eGg]e|d a9]sf] x'g;S5 . :yfoL zflGtsf]sfdgf u/]sf g]kfnL hgtfn] eg]

nfUof] lgjf{rgsf] /Gsf]

5 . o:tf] cj:yfdf lgjf{rgsf lj?4/fhfjfbL ;d"x klg ;lqmo 5 t/lgjf{rgdf s]xL /fhfjfbL bnn];xeflutf hgfp“b} ;+j}wflgs /fhtGqoyfjt\ sfod x'g'kg]{ ljifonfO{ r'gfjLPh]G8f agfPsf 5g\ .

k|ToIf lgjf{rgdf %& bnsf# xhf/ ( hgf pDd]bjf/ lgjf{rgd }b fgdf 5g \ . To; }u/L;dfg'kflts lgjf{rgdf %$ bnn]^ xhf/ pDd]bjf/sf] aGb;"rLlgjf{rg cfof]udf k]; u/]sf 5g\ .lgjf {rg cfof ]usf cg ';f/lgjf{rgsf] ;a} tof/L k"/f e};s]sf]5 . k|d'v lgjf{rg cfo'Qm ef]h/fhkf ]v | ]nsf cg ';f/ lgwf { l /tsfo{qmdcg';f/ ca lgjf{rg ;kmn¿kdf ;DkGg x'g]5 . kf]v/]neG5g\– …cfof]un] lgjf{rg 6f]nLb]lvpDd]bjf/ / a'y ;'/Iff;Dd ;a}If]qdf s8f Joj:yf ldnfPsfn] ca

s;}n] lgjf{rg layf]Ng ;Sg] cj:yf5}g .Ú o;k6ssf] lgjf{rgdf $*;+:yfsf sl/a ! nfv ko{j]Ifsn]lgjf{rg ultljlwnfO{ ko{j]If0f ug]{ePsfn] lgjf{rg wf“wnL/lxt x'g]kf]v/]nn] lhls/ u/] . ko{j]If0fdfljb]zL ;+:yf;d]t ;fd]n 5g\ .tfnd]nsf] ;Defjgf Go"g

Pdfn ] dfcf ]jfbLnufotjfdkGyL bnx¿aLr lgjf{rgsfo{ut Pstf x'g g;Sg] nueukSsf e};s]sf] 5 . Pdfn]sf Pss]Gb|Lo g]tfsf cg';f/ :yfg x]/]/:yfgLo txdf Pstf eP klgkf6L {ut ¿kdf ca Pstfsf ];Defjgf 5}g . tL g]tfsf cg';f/dfcf]jfbLnufotsf cGo bnn]x}l;oteGbf 7"nf] efu vf]h]sfn]jfdkGyL Pstf x'g g;s]sf] xf] .otf dw];afbL bnx¿sf] Pstfn]g]kfnL sf+u|];nfO{ t/fO{df 3f6f kg]{elgP klg tL bnx¿aLr klgPstf x'g] 5f“6 5}g . ;b\efjgf/fh]Gb| dxtf] tyf t/fO{–dw];nf]stflGqs kf6L{ -tdnf]kf_ aLr s]xL:yfgdf sfo{ut Pstf x'g]afx]scGo bnaLr ;xdltsf] jftfj/0faGg ;s]g\ . ljz]if u/L dw];Lhgclwsf/ kmf]/d / tdnf]kfaLrsfo{ut Pstf ePsf] cj:yfdfg]kfnL sf+u|];nfO{ ufx|f] x'g] cj:yflyof] . cGo bnx¿aLr cfk;Ltfnd]n gePsf] cj:yfdf sf+u|];nfO{kmfObf k'Ug ;Sg] b]lvPsf] 5 .

To:t} lgjf{rgdf pDd]bjf/ag]sf d'Vo bnsf k|efjzfnL /nf]slk|o pDd]bjf/nfO{ lhtfpg]jftfj/0f;d]t aGg ;s]g . bnx¿n]cfkm\gf] k|efj alnof] ePsf] pNn]vub}{ tfnd]ndf ghfg] lg0f{o u/]sflyP . cem sltko :yfgdf ;+ljwfglgdf{0f k|lqmofsf nflu cfpg} kg]{pDd]bjf/x¿ Ps} :yfgdf lel8/x]sfx'gfn] of]Uo pDd]bjf/ klg lgjf{rgdfk5fl/g] lglZrt 5 .k|j]z / jlxu{dg

lgjf{rg glhls“b} hf“bf bn k|j]z

/ jlxu{dgsf] nx/ g} rn]sf] 5 . 7"nftLg bn g]kfnL sf+u|];, g]skf Pdfn]/ g]skf dfcf]jfbLdf a9L dfqfdf o;sf]k|efj b]Vg ;lsG5 . Pdfn]af6aflxl/P/ k|hfkl/ifb\df uPsf

kl/jf/jfb lgjf{rgdf klgcf;Gg lgjf{rgdf Pp6} kl/jf/sf ;b:ox¿ ljleGg :yfgdf

lgjf{rg nl8/x]sf 5g\ . 7"nf bnx¿dWo] sf+u|];, Pdfn] / dfcf]jfbLdfu/]/ b'O{ bh{geGbf a9L kl/jf/sf ;b:o pDd]bjf/ ag]sf 5g\ .g]kfnL sf+u|];sf ;efklt lul/hfk|;fb sf]O/fnf ;dfg'kflts lgjf{rgsfpDd]bjf/ ag]sf 5g\ eg] pgsL k'qL ;'hftf sf]O/fnf ;'g;/L If]qgDa/ % af6 k|ToIf lgjf{rgdf le8\b} l5g\ . sf7df8f}+ !) / /f]Nkf@ u/L b'O{ :yfgdf lgjf{rgdf p7]sf k'iksdn bfxfnsL 5f]/L /]0f'bfxfn ;dfg'kfltssL pDd]bjf/ x'g\ . To;}u/L >Ldfg\–>LdtLtkm{g]kfnL sf+u|];sf jl/i7 g]tf z]/axfb'/ b]pjf 8“8]nw'/f / s~rgk'/$ af6 pDd]bjf/ ag]sf 5g\ eg] pgsL >LdtL cf/h' /f0ff b]pjf;dfg'kfltssL pDd]bjf/ x'g\ . Pdfn]sf e/tdf]xg clwsf/L df]/ª@ / pgsL >LdtL ;ljtf clwsf/L ;dfg'kfltssf pDd]bjf/ ag]sf5g\ . To:t} cd[ts'df/ af]xf]/f ;dfg'kflts tyf pgsL >LdtLci6nIdL zfSo sf7df8f}+ * af6 p7]sL l5g\ . Pdfn]sf csf{ 7"nfg]tf jfdb]j uf}td alb{of ! af6 lgjf{rg d}bfgdf 5g\ eg] pgsL>LdtL t'n;f yfkf ;dfg'kflts ;"rLdf l5g\ . Pdfn]s} uf]ljGbsf]O/fnf af“s] $ tyf pgsL >LdtL uf}/f k|;fO{ + sf]O/fnf;dfg'kfltsdf pDd]bjf/ l5g\ . dfcf]jfbLsf 8f= afa'/fd e§/fO{uf]vf{ @ af6 p7]sf 5g\ . To;}u/L pgsL >LdtL lxl;nf odLsf7df8f}+ & sL pDd]bjf/ x'g\ . nlntk'/ ! af6 p7]sf dfcf]jfbLg]tf jif{dfg k'g cgGtsL >LdtL cf]g;/L 3tL{ ;dfg'kfltssLpDd]bjf/ x'g\ . dfcf]jfbLsf b]j u'?ª sf:sL ! af6 p7]sf 5g\ eg]pgsL >LdtL ozf]bf ;'j]bL ;dfg'kfltssL pDd]bjf/ x'g\ . dfcf]jfbLsf>Ldfg\–>LdtL pDd]bjf/x¿df lxtdfg zfSo–cd[tf yfkf, u0f]zdfgk'g–sdnf /f]Ssf, s'nk|;fb s];L ;f]gfd–tf/f 3tL{ cflb 5g\ .

Ps} kl/jf/sf ;xf]b/ bfh'efOx¿ klg lgjf{rg d}bfgdfle8\b}5g\ . cem Pdfn]af6 # hgf ;xf]b/ bfh'efO k|ToIf lgjf{rgsfpDd]bjf/ ag]sf 5g\ . Pdfn] :yfoL ;ldtL ;b:o o'j/fh 1jfnL bfª# af6 p7]sf 5g\ eg] pgsf efOx¿ /fds'df/ 1jfnL / nId0f1jfnL qmdzM s~rgk'/ !, alb{of # sf pDd]bjf/ x'g\ . To;}u/LPdfn]s} d's'Gb Gof}kfg] / s]bf/ Gof}kfg] b'j} ;dfg'kflts ;"rLdf cfj4pDd]bjf/ x'g\ . sf+u|];df g'jfsf]6 If]q gDa/ ! df p7]sf ch'{gg/l;+xs];Lsf efO hubLzg/l;+x s];L ;dfg'kflts ;"rLdf 5g\ . To;}u/Lg'jfsf]6 If]q gDa/ @ df pDd]bjf/ ag]sf 8fS6/ /fdz/0f dxtsfefO 8fS6/ k|sfzz/0f dxt ;dfg'kfltsdf ;dflji6 5g\ .

sf7df8f}+sf k"j{ d]o/ s]zj :yflkt /dfcf]jfbLsf k"j{ kf]ln6Ao'/f] ;b:o /jLGb|>]i7 Pdfn]df k|j]z u/]sf 5g\ . o;afx]slgjf{rg ;dLs/0f;“u} lhNnf:t/Losfo{stf{x¿ cfkm\gf] bn 5f]8]/ csf]{bndf hfg] nx/ g} l;h{gf ePsf] 5 .xNnfsf] ;xf/f

lgjf{rg ePsf] b]Vg grfxg]x¿oltv]/ ;+ljwfg;efsf] lgjf{rg gx'g]eof] eg]/ ahf/L ukm lk6\b} lx“8]sf5g\ . pgLx¿n] lgjf{rgsf] d'vdf7'nf] /Qmkft dlRrg] / lgjf{rg:ylut x'g] xNnf lkmhfp“b} lx“8]sf]Pdfn]sf pDd]bjf/ of]u]z e§/fO{atfp“5g\ . o'jf g]tf e§/fO{sf cg';f/t/ u0ftGqjfbL o'jfx¿sf] 7"nf] hdftlgjf{rgdf xf]ldPsfn] o:tf xNnfx¿xNnfd} ;Lldt x'g]5g\ .lgjf{rg cf/f]k–k|Tof/f]k

bnsf g]tfx¿aLr cf/f]k–k|Tof/f]k rNg'n] klg lgjf{rg ;/udL{a9]sf] ;+s]t kfOG5 . o; k6ssf]lgjf{rgdf s;}nfO{ ufnLunf}hgu/L cfkm\gf] sfo{qmdnfO{ a9Lk|fyldstf lbg] atfP klg bnsfg]tfx¿ Ps–csf{nfO{ s6fIf ug{yfln;s]sf 5g\ . cf/f]ksf] of]/fhgLltdf g]kfnL sf+u|]; cGo bnsf]t'ngfdf k5fl8 b]lvG5 . ljz]if u/Lg]skf dfcf]jfbL / g]skf Pdfn]aLrufnLunf }hsf ] > [ª \vnf lgDg:t/;Dd k'lu;s]sf] 5 . lgjf{rgsf]ljifonfO{ lnP/ b'O{ bnaLr sfo{utPstf x'g g;s]kl5 b'j} bn Ps–csf{df vlgPsf x'g\ . dfcf]jfbLcWoIf k|r08n] g} o;sf] ;'?jftu/]sf x'g\ . oltv]/ Pdfn] dxf;lrjdfwjs'df/ g]kfn klg k|r08nfO{hjfkm kmsf{p“b} lgjf{rg efif0ful//x]sf 5g\ . Pdfn]sf csf{k|efjzfnL g]tf s]kL cf]nL cfkm\g}z}nLdf ljleGg pvfg–6'Ssf k|of]uub}{ dfcf]jfbLnfO{ ufnL ul//x]sfe]l6G5g\ eg] dfcf]jfbLsf csf{ 7"nf

hgdt stf 5 <lgjf{rgdf s;sf] kNnf ef/L 5 < clxn] s;}n] klg :ki6

¿kdf o;sf] pQ/ lbg ;Sg] cj:yf 5}g, t/ nfdf] ;dokl5 x'gu}/x]sf] of] lgjf{rgdf sd;]sd k'/fgf 7"nf bnsf] cl:tTj sfod}/xg ;Sg] cg'dfg;Dd ug{ ;lsG5 . gof“ /fhg}lts kl/jt{gkl5;z:q cfGbf]ng ul//x]sf ;d"xx¿ klg lgjf{rgdf ePsfn] pgLx¿k|lthgwf/0ff s:tf] 5 eGg] lgjf{rgn] g} :ki6 kfg]{ lglZrt 5 . ljz]ifu/L !$ jif{ ;;:q cfGbf]ng u/]sf] g]skf dfcf]jfbLn] ax'dt Nofpg]eg] klg p;sf] kIfdf hgdt slQ 5 eGg] s'/fnfO{ klg lgjf{rgkl5cfpg] ljj/0fn] dfq} k|:6 kfg]{5 . lgjf{rg cfkm\gf] kIfdf cfPg eg]km]l/ klg xltof/ p7fpg] s'/f ug'{n] dfcf]jfbLx¿n] clxn] 3'sL{sf]/fhgLlt k|f/De ul/;s]sf] ;+s]t lbG5 .

o'jf dtbftf w]/} t/ pDd]bjf/ sdcfGbf]ngsf] ;dodf bnx¿n] c:qsf ¿kdf o'jf zlQmnfO{

k|of]u u5{g\ . x/]s /fhg}lts cfGbf]ngdf o'jfx¿sf] e"ldsf dxŒjk"0f{x'g] ePsfn] cfGbf]ng ;kmn kfg{ pgLx¿sf] k|of]u clgjfo{ ;t{ xf] .o;k6ssf] lgjf{rgdf s'n dtbftf ! s/f]8 &^ nfv ( xhf/ *;o (% dWo] #% jif{ d'ltsf o'jf dtbftfsf] ;+Vof *( nfv $!xhf/ & ;o ($ 5 . %) k|ltzteGbf a9L o'jf dtbftf /x] klgg]kfnL sf+u|]; / g]skf Pdfn]n] #% jif{eGbf sdsf cToGt} sdJolQmnfO{ pDd]bjf/ agfPsf 5g\ . k|ToIf lgjf{rgdf g]skf Pdfn]n]#% jif{eGbf sd pd]/sf ( hgfnfO{ pDd]bjf/ agfPsf] 5 eg]g]kfnL sf+u| ];n] @ hgf / dfcf]jfbLn] *$ hgfnfO{ pDd]bjf/agfPsf] 5 . dfcf]jfbLsf g]tf jif{dfg k'gM dfcf]jfbLn] dfqo'jf k':tfnfO{ cufl8 a9fPsf] ts{ u5{g\ . eljio xf“Sg]lhDd]jf/L o'jf k':tfsf] ePsfn] dfcf]jfbLn] o'jf k':tfnfO{pDd]bjf/L lbPsf] k'gn] atfP . To;}u/L ;+ljwfg lgdf{0f ug{ ljz]if1x¿nfO{;dfg'kflts ljlwaf6 nfg'kg]{df ;dfg'kflts ;"rLdf klg /fli6«o;efh:t}sfd gnfUg]x¿nfO{ yGSofpg] z}nL ckgfOPsf] 5 .

g]tf 8f= afa'/fd e§/fO{ klg ufnLug]{ dfdnfdf cufl8 b]lvPsf 5g\ .jfdkGyL ljZn]ifsx¿sf cg';f/cfkm" 7"nf] eGg] 3dG8df b'O{ bnaLruf“8 sf]/fsf]/sf] v]n rln/x]sf] xf] .ljz]if u/L cGtl/d ;+;b\df Pdfn]a/fa/sf] l;6 vf]h]/ eg]adf]lhd g}l;6 kfPsf] dfcf]jfbLsf] x}l;ot k|:6kfg{ Pdfn]n] sfo{ut Pstf gu/]sf]ljZn]ifsx¿ atfp“5g\ . pgLx¿sfcg';f/ dfcf]jfbLn] klg cGtl/d;+;b\sf] x}l;ot sfod} /fVg Pdfn];“uPstf u/]/ lgjf{rgdf hfg] /0fgLltagfP klg Tof] ;kmn x'g ;s]g .o;sf/0f klg clxn] oL b'O{ bnaLrefn]o'4 rln/x]sf] 5 . o;afx]s/fhfjfbL bnsf g]tfx¿ klgk|hftflGqs zlQmsf lj?4 vlggyfn]sf 5g\ . o;sf] g]t[Tj sdnyfkfn] u/]sf 5g\ .s'6fs'6sf] /fhgLlt

lgjf{rg glhls“b} uPkl5clxn] lx+;fsf] /fhgLltn] k|>okfpg yfn]sf] 5 . Psftkm{ lgjf{rgjlxisf/ ug]{x¿n] pDd]bjf/sf] xToful//x ]sf 5g\ eg] csf {tkm {pDd]bjf/L lbPsf bnx¿aLrle8Gtsf] /fhgLltsf] >[ª\vnfa9]sf] 5 . ljz]if u/]/ lx+;fsf]/fhgLlt 5f]8]sf] eg]sf] dfcf]jfbLn]clxn ] klg sltko :yfgdfbnx¿nfO{ lgjf{rg ;ef ug{ lbPsf]5}g . lgjf{rg k|rf/sf] cleofgdfufp“ k'u]sf Pdfn] / sf+u| ];sfo{stf{x¿ dfcf]jfbL cfqmd0fsf]l;sf/ ePsf 5g\ . ptf c1ft;d"xaf6 dfcf]jfbL sfo{stf{sf]xTof x'g'n] lgjf{rg layf]lng];Defjgf klg b]lvPsf] 5 . To:t};/sf/–dfcf]jfbL ;Demf}tfkl5 3/kmls {Psf åGå lj:yflktx¿lgjf{rgsf] ;Dd'vdf km]l/ ufp“af6nv]l6g'n] lx+;fsf] jftfj/0f sfod}/x]sf] k|:6 x'G5 .

lgjf{rg ePkl5 b]zdf cdgrogsfod x'g] ljZjf;df lgjf{rgsf]cf}lrTo s] eg]/ a'em\g cfjZos klgdfg]sf 5}gg\ .

t/fO{ cfGbf]ng rln/x“bf;d]t ;+ljwfg;efsf] lgjf{rgz+sfsf] 3]/fdf lyof], t/ ha t/fO{–dw]; nf]stflGqs kf6L{, dw];Lhgclwsf/ kmf]/d, g]kfn ;b\efjgfkf6L{nufotsf t/fO{sf bnx¿;“u;/sf/L jftf{ ;kmn eof], To;kl5eg] lgjf{rgsf] jftfj/0f PsfPsa9]sf] 5 . s]xL lbgcl3 dfqtfD;flnª, lnDa'jfg / v'Da'jfgsf];femf df]rf{ ;+3Lo nf]stflGqs/fli6«o d~r;“u klg jftf{ ;kmnePkl5 lgjf{rg ca ;a}sf] Psdfq Ph]G8f ag]sf] b]lvPsf] 5, t/klg t/fO{df ;z:q cfGbf]ngul//x]sf hgtflGqs t/fO{ df]rf{uf]Ot / Hjfnf ;d"xnufot t/fO{

sf]a|f, dw];L 6fOu/, l8km]G; cfdL{cflbn] lgjf{rgsf] ;zQm jlxisf/ug ] { atfPsfn ] lx +;fTdsjftfj/0fsf] eo oyfjt\ 5 . af“s]If]q gDa/ $ df /fli6«o hgdf]rf{sftkm{af6 pDd]bjf/ ag]sf sdnk|;fbclwsf/Lsf] xTof tyf cGo :yfgljleGg bnsf sfo{stf{sf] xTofa9\b} uPsfn] lgjf{rg layf]Nglu/f]xx¿sf] ;lqmotf a9]sf]tkm{klg ;+s]t ldn]sf] 5 .

;+ljwfg;efsf] lgjf{rg @ ;o$) jif{ nfdf] zfxL zf;gnfO{cf}krfl/s ¿kdf cGTo ePsf] 3f]if0ffug{] ePsfn] klg of] rrf{sf] ljifoag]sf] xf] . lgjf{rgcl3 g} hf/LePsf] ;+ljwfgdf ;+ljwfg;efsf]klxnf] a}7saf6 /fhtGq cGTo ePsf]3f]if0ff ug]{ ;xdlt pNn]v ePsfn]/fhtGqsf] cGTo nueu lglZrt

Page 10: r'gfjL ul0ft kf/De| lgjf{rgsf{ ] /Gsf] ]himalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/saptahik/pdf/Saptahik_13_45.pdfr}t !%, @)^$ Mar 28, 2008

r}t !%, @)^$ Mar 28, 2008 !)

;+ljwfg;efdf lgjf{rgdf o'jfx¿sf] e"ldsfs] x'g'k5{ <of]u]z M klxnf] s'/f, hgcfGbf]ngsfefjgfnfO{ k"0f{ ¿kdf sfof{Gjog u/fpgkxn ug]{, bf];|f] ;+ljwfg;efsf] lgjf{rgn]gof“ ;+ljwfg lgdf{0f ug]{ ePsfn] To;af/]dfcfkm\gf] bnnfO{ ;+j}wflgs af6f]df NofP/kf6L{nfO{ hgpQ/bfoL agfpg], t];|f] kf6L{leqcfGtl/s nf]stfGqLs/0f ug]{, rf}yf] clxn]lgjf{rg k|rf/ cleofgdf b]lvPsf] c:j:yjftfj/0fsf] cGTo ub}{ ;a} bnsf o'jfx¿n]ldqjt e"ldsf v]Ng'k5{ .uug M ;+ljwfg;ef lgjf{rgsf] ;Gbe{dfo'jfx¿n] d'Vo ¿kdf b'O{ k|sf/n] e"ldsfv]Ng ;S5g\ . klxnf] cfddtbftfdWo] #%jif{d'lgsf dtbftfsf] ;+Vof cfwfeGbf w]/}5 . To;}n] lgjf{rgnfO{ ;kmn agfpg o'jf;xeflutf hlt;Sbf] w]/} x'g' cfjZos 5 .clxn]sf] cj:yfdf d'n'snfO{ gof“ 9ª\un]cl3 a9fpg klg o'jfx¿ lgjf{rgdf h'6\g'cfjZos 5 . bf];|f] lgjf{rgdf k|lt:kwf{ ug]{bnx¿aLrsf] ;DaGw hlt xflb{s / ;'dw'/x'g;S5, lgjf{rg klg Tolts} ;xh ¿kdf;DkGg x'G5 . To;sf/0f lgjf{rgnfO{ :j:yagfpg o'jfx¿n] e"ldsf v]Ng ;Sg'k5{ .cgGt M clxn] xfdL Oltxf;s} lg0ff{osdf]8df 5f}+, x/]s kl/jt{gdf o'jfx¿sf] e"ldsfdxŒjk"0f{ x'G5 . To;df klg gof“ g]kfnsf;+ljwfg lgdf{0f–k|lqmofdf o'jfx¿sf] e"ldsfcu|0fL x'g] ePsfn] lgjf{rgdf xfd|f] kf6L{n]w]/} o'jfnfO{ w]/} l6s6 lbPsf] 5 . lsgeg]cfufdL eljio o'jfx¿s} xf], To;}n] cfkm\gf]eljio lgdf{0f ug]{ cj;/ o'jfnfO{ g} lbg'k5{eGg] xfd|f] dfGotf xf] . xfd|f] kf6L{n] o'jfsf]lg0ff{os, k|f}9sf] ;Gt'lnt / j[4x¿sf]cleefjsTjsf] e"ldsf x'g'k5{ eg]sf] 5 .olb o'jfk':tfsf] e"ldsf lg0ff{os gx'g] xf]eg] gof“ g]kfn ;Dej 5}g\ . clxn]sf]lgjf{rgdf gLltut cfwf/ / ;xL ljrf/dfo'jfx¿n] ljj]ssf] k|of]u ug'{k5{ . cfdg]kfnLhgtfnfO{ lzlIft agfpg], :j+o;]jssf ¿kdflgjf{rgnfO{ ;xL 9ª\un] ;DkGg u/fpg] /va/bf/L ug]{ sfd o'jfx¿sf] xf] .1fg]Gb| M cfufdL g]kfn lgdf{0fsf nfluclxn] o'jfk':tfsf] ;lqmotf cToGt} cfjZos5 . zflGtk'0f{ jftfj/0fdf lgjf{rg ;kmnu/fpg o'jfx¿n] cx+ e"ldsf v]Ng ;S5g\ .lgjf{rgdf hlt;Sbf] w]/} o'jfsf] ;xeflutfcfjZos 5 .6Lsf M b]z ljsf;sf lglDt o'jf ;lqmotfclgjfo{ ;t{ xf] . clxn] t emg\ d'n'ssf]eljio sf]g]{ ;+ljwfg lgdf{0f ug{] ;do ePsfn]o'jfk':tfsf] e"ldsf dxŒjk"0f{ 5 . gof“g]kfn lgdf{0f ug]{ of] cleofgcGtu{td'n's / o'jfx¿sf] eljio ¿k/]vfnfO{;+ljwfg;efn] dfq ;'lglZrt ug{ ;S5 .d'Vo s'/f, o'jf k':tf kl/j{tg, r]tgf/ ljsf;sf jfxs ePsfn] d'n'snfO{cu|ultdf 8f]¥ofpg o'jfx¿sf] e"ldsfdxŒjk"0f{ x'g] lglZrt 5 .

kf6L{sf] e"ldsf d'Vo x'G5 . kf6L{sf]3f]if0ffkqnfO{ pDd]bjf/n] cl3 ;fg]{ xf], t/kf6L{sf] 3f]if0ffkq af]s]/ lx+8\g ;Sg] ;IfdpDd]bjf/nfO{ hgtfn] lgjf{lrt u/fpg'k5{ .o;sf/0f kf6L{ klxnf] 5gf}6 eP klg ;IfdpDd]bjf/ klg clxn]sf] cj:yfdf TolQs}cfjZos x'G5 .uug M d"ntM ;xL kf6L{sf] 5gf}6 cfjZos5 . ax'bnLo Joj:yfdf w]/} xb;Dd kf6L{sf]e"ldsf k|efjsf/L x'G5 . kf6L{sf] e"ldsf /sfo{qmdcg';f/ dtbftfn] s'g kf6L{ ;xL 55gf}6 ug'{k5{ . To:t} kf6L{sf] e"ldsfnfO{k|efjsf/L agfpg ;xL pDd]bjf/sf] 5gf}6klg TolQs} clgjfo{ x'G5 . sltko cj:yfdf;xL pDd]bjf/nfO{ ljhoL agfPdf p;n]p;sf] kf6L{nfO{ ;xL af6f]df 8f]¥ofpgdxŒjk"0f{ e"ldsf v]Ng ;S5 .cgGt M ;xL kf6L{ / ;xL pDd]bjf/ b'j}5gf}6 ug{' cfjZos 5 . klxnf] s'/f kf6L{lg0ff{os xf], t/ JolQm klg TolQs}dxŒjk "0 f { x ' G5 . sltko kf6 L { d fb ]zeQm u0ftGqjfbL 5g\ eg] kf6L{sf]bfo/feGbf aflx/ uP/ klg ;f]Rg'k5{ .oBlk kf6L{sf] sfo{qmd / of]hgf x]/]/ klgs;nfO{ 5gf}6 ug]{ lg0f{o lng ;lsG5 .1fg]Gb| M ;xL pDd]bjf/sf] 5gf}6 cfjZos5 . nf]stflGqs Joj:yfdf kf6L{x¿ w]/}x'G5g\ . To:tf] cj:yfdf dtbftfn] cfkm\gf]eljio x]/]/ ;xL pDd]bjf/ 5gf}6 ug'{k5{ .kf6L{sf sfo{qmd x]/]/ klg s'g kf6L{ ;xL 5,d"Nof+sg ug{ ;lsG5 . oBlk xfdL ;a}kf6L{leqsf ;Ifd JolQmx¿ lgjf{lrt x'g'k5{eGg] dfGotf /fV5f}+ .6Lsf M klxnf] s'/f ;xL g]t[Tj lbg ;Sg]kf6L{ 5gf}6 ug'{k5{ . o;cl3sf] cg'ejdf;xL g]t[Tj lbPsf] kf6L{nfO{ dtbftfn] d"Nof+sgu/]/ dt lbg'k5{ . To;kl5 bf];|f]df c;n,s'zn tyf Ifdtfjfg\ pDd]bjf/nfO{ 5gf}6ug]{ xf] . of] lgjf{rgdf ;xL kf6L{sf ;xLpDd]bjf/nfO{ hgtfn] 5gf}6 ug]{5g\ .hgtfsf ;d:ofnfO{ phfu/ ug{] g}ltsjfgpDd]bjf/sf] vf“rf]sf] hgtfn] dx;'; u/]sf5g\, jf:tjdf ;xL kf6L{leq dfq c;npDd]bjf/ x'G5g\ . g]kfnsf] xsdf k|hftflGqscfGbf]ngdf nfdf] ;do ;lqmo g]kfnL sfu|];n]dfq nf]stGqnfO{ ;:yfut ug{ ;S5 .nf]stGq ;:yfut eP d'n'sdf :yfoL zflGtx'g]5, To;kl5 d'n'ssf ljsf;nufot cGo;a} sfd ug{ ;lsG5 .tkfO{+sf] b[li6sf]0fdf o'jf k':tfsf] k|ltlglwd"nsdfu s]–s] x'g ;S5g\ <of]u]z M nf]stflGqs u0ftGq, ;+3Lo zf;g,bnleq cfGtl/s nf]stGqsf] k|Tofe"ltx'g'kg]{nufotsf ;femf dfu clxn]sf]o'jfk':tfsf 5g\ . jt{dfg k/Dk/fjfbL/fhg}lts g]t[Tjsf sf/0f clxn]sf] o'jfk':tfdf /fhgLltk|lt g} ljt[i0ff 5, To;sf/0fpgLx¿ o'jf g]t[Tjsf] dfu ul//x]sf 5g\ .pgLx¿ ;dfh, kf6L{ / /fHosf x/]s If]qdfo'jf g]t[Tjsf] dfu ul//x]sf 5g\ . clxn]sf]

cj:yfdf x/]s If]qdf g]t[Tj ug]{x¿ kf/bzL{aGg'k5{ eGg] pgLx¿sf] a'emfO 5 .uug M clxn]sf o'jf u'0f:t/Lo hLjgofkgsf]cfsf+Iff /fV5g\ . h;leq ;a} lsl;dsfcj;/sf] Joj:yf ul/Psf] x'G5 . hxf“;Ddlgjf{rgsf] ;Gbe{ 5, u0ftGqnfO{ ;+:yfutug]{, nf]stflGqs r]tgf;lxt /fHosf]k'g;{+/rgf ug]{, nf]stGqnfO{ ;dfj]zL agfpg]/ o;sf] cfwf/df ;d[4 g]kfnsf lglDt ;a};DefjgfnfO{ phfu/ ug]{ cj:yf cfpg'kg]{dfpgLx¿sf] hf]8 5 .cgGt M cfly{s ¿kdf eGg vf]Hg'ePsf] xf]eg] b]zleq} /f]huf/Lsf] Joj:yf x'g'kg]{pgLx¿sf] dfu xf], To;afx]s j}1flgs lzIff,;fdflhs ¿kdf ;Eo / :jR5 ;dfh, ;flxTo,v]ns'b / dgf]/~hgsf If]qdf klg o'jfx¿sfnflu /fHoaf6 plrt Joj:yf ul/g'k5{ .:jR5 lsl;dsf] k|lt:kwf{Tds ;dfh clxn]sf]cjZostf xf] . ;+ljwfg;efsf] lgjf{rgsf]xsdf eg] :jflwg hgd'vL u0ftGq o'jfx¿sf]klxnf] ;femf dfu xf] .1fg]Gb| M o'jfx¿n] cfkm\gf] eljio ;'lglZrtePsf] x]g{ rfx]sf 5g\ . hf] hxf“ 5g\, ToxLcj;/ klg l;h{gf ul/g'kg]{ pgLx¿sf] k|d'vdfu xf] . g]kfnL o'jf af}l4s :t/df sd5}gg\, t/ kof{Kt cj;/sf] sdLdf a]/f]huf/5g\ . clxn] t ;+ljwfg agfpg' klxnf] bfloTjeP klg To;kl5 pgLx¿sf ;d:ofnfO{lg/fs/0f ug]{ sfo{qmd cfpg'k5{ .6Lsf M b]zdf ljBdfg ;a} ;d:of ;dfwfgub{} gof“ g]kfn lgdf{0f ug{ klxnf]kN6 x'gnfu]sf] of] ;+ljwfg;ef lgjf{rgaf6 o'jfk':tfn] b]z / ;dfhsf] ;d[l4;“u} lzIff, :jf:Yo,/f]huf/h:tf cfwf/e"t s'/f :jb]zd} ;[hgf x'g'kg]{dfu /fv]sf 5g\ . bIf hgzlQmnfO{ d'n's ljsf;sflglDt kof{Kt cj;/ ;[hgf ul/g'k5{, tfls pgLx¿ljb]lzg] cj:yf gcfcf];\ . o'jf k':tfsfcfjZostfx¿ w]/} 5g\, ltgnfO{ klxrfg u/]/cl3 a9\g'k5{ .tkfO{+sf] kf6L{n] o'jf k':tfsf] k|ltlglwTj slQu/]sf] 5 h:tf] nfU5 <of]u]z M Pdfn]df clwsf+z If]qdf o'jfk+lQm

;lqmo 5 . kf6L{sf ljleGg lgsfodf o'jfk':tfnfO{ lhDd]jf/L lbOPsf] 5 . juL{o;+u7gafx]s kf6L{sf lhNnf:t/Lo g]t[Tjdfklg o'jfx¿s} afx'Notf 5 . g]kfnL sf+u|];sf]t'ngfdf x]g]{ xf] eg] xfd|f] kf6L{df o'jf k':tfsf]e"ldsfnfO{ w]/} dxŒj lbOPsf] 5 . clxn]sf]lgjf{rgdf klg o'jfx¿nfO{ kf6L{n] l6s6lbPsf] 5, t/ cem} klg kf6L{df o'jfx¿sf]efjgfsf] k|ltlglwTj ;Gtf]ifhgs 5}g\ .uug M xfd|f] kf6L{nufot cGo kf6L{ klgof] k6ssf] lgjf{rgdf pbf/ b]lvg ;s]gg\ .o'jf bafas} e/df s]xL gof“ ;fyLn]lgjf{rgsf] l6s6 kfpg'eof], h'g v';Lsf]s'/f xf], o;nfO{ k|f/Desf] ¿kdf klg lng;lsG5 . kf6L{leq o'jfk+lQmsf] pkl:yltpNn]Vo eP klg o'jfx¿nfO{ ljZjf; ug]{;Gbe{df kf6L{x¿ r's]sf 5g\ . d'Vo s'/f,clxn] o'jfx¿n] p7fPsf Ph]G8fdfkf6L{x¿ ;fd]n x'g cfOk'u]sf 5g\ . h;dfxfdL uj{ ug{ ;S5f}+ .cgGt M cf;Gg lgjf{rgsf] xsdf x]g]{ xf],lgjf{rgdf ;xefuL ePsf %% bndWo];a}eGbf w]/} o'jf pDd]bjf/ xfd|f] kf6L{af6p7]sf 5g\ . cGo bnsf ] t 'ngfdf;fdfGoeGbf w]/} o'jfnfO{ kf6L{n] r'gfjL d}bfgdfptf/]sf] 5 . xfd|f] kf6L{df klg o'jf k':tfsf]g} afx'Notf 5 . :yfgLo :t/b]lv s]Gb|Losld6L;Dd klg o'jfx¿sf] cTolws pkl:yltx'g'n] o;nfO{ k'li6 u5{ .1fg]Gb| M pDd]bjf/Lsf] cfwf/df eGg] xf]eg] jf:tljs tYofª\s t dnfO{ klg yfxf5}g, t/ o'jf k':tfsf] pNn]vgLo ;xeflutf5 . xfd|f] kf6L{ u7g ePsf] ev{/} tLg dlxgfdfq ePsf] 5, oBlk o;sf] hu klgo'jfk':tfd} lge{/ 5 . t/fO{sf lzlIft ;a}o'jfnfO{ xfdLn] ;d]l6;s]sf 5f}+ .6Lsf M g]kfnL sf+u|];n] of] k6ssf] lgjf{rgdfpNn]Vo ;+Vofdf o'jfx¿sf] k|ltlglwTj u/fPsf]5 . dnfO{ klg kf6L{n] o'jfx¿sf] sf]6faf6}l6s6 lbPsf] xf] . To;}n] d]/f] pDd]bjf/Lo'jfx¿sf] dfunfO{ ;Daf]wg ug{ ePsf] eGb}r'gfj k|rf/ cleofgdf ;lqmo 5' .

s] eG5 o'jf g]t[Tjo'jf k':tfnfO{ ;+ljwfg;efn] s] lbg'k5{ <of]u]z M xfdL oltv]/ gof“ g]kfn agfpg]cleofgdf h'6]sf 5f} + . nf]stflGqsu0ftGq;lxtsf] ;an Pj+ ;d[4 g]kfnsf]kl/sNkgfdf clxn]sf] o'jf k':tf 5 . caaf]Ng], n]Vg] dfq xf]Og, k|To]s gful/ssf]hLjg:t/ ;'b[9 ug]{ k|hftGq rflxPsf] 5,clxn]sf o'jf ;dfgtfsf] hudf v8f ePsf]g]kfn x]g{ rfxG5g\ . hxf“ cfTd:jfledfgx'G5 . lzIffsf] clwsf/, /f]huf/Lsf]clwsf/nufot ;a } If ]q Toxf “ leq;d]l6Psf ] xf ]; \ . ;a} If ]qdf k "0f {k|hftflGqs jftfj/0f sfod ePsf] g]kfncasf] ;+ljwfg;efn] lbg'k5{ .uug M gof“ ;+ljwfg lbg] xf], To;kl5xfd|f] gof“ ofqf k|f/De x'G5 . hxf“ ;dfj]zLnf]stGq, ;+3fTds /fHoJoj:yf / u0ftGq;+:yfut x'g]5g\ . lgjf{rgsf] ;kmntf;“u}o'jf cfsf+Iffx¿ k"/f x'g] ;'lglZrt 5 .clxn] d'n'sn] lbuf] zflGt / /fhg}ltsl:y/tf vf]lh/x]sf] 5 . Tof] k|flKt;“u} o'jfn]lzIff, :jf:Yo, /f]huf/h:tf ;a} cj;/;xh} kfpg]5g\ .cgGt M gof“ g]kfn lbg'k5{ . :jfwLg,hgd'vL, ;+3Lo nf]stflGqs u0ftGq o'jfn]vf]h]sf 5g\ . ;+ljwfg;efsf] lgjf{rgkl5g]kfnL hgtfn] cfkm}+ dflns x'g] Joj:yfsf]kl/sNkgf u/]sf 5g\ . lzIff, :jf:Yo //f]huf/h:tf cfwf/e"t kIf ;d]l6Psf] ;d[4g]kfn clxn]sf o'jfnfO{ rflxPsf] 5, To;sfnflu lgdf{0fsf] vfsf / of]hgf lbg'k5{ .g]kfnL hgtfn] of] lgjf{rgkl5 zf;gJoj:yfdf cfkm\gf] k|ltlglwTj vf]h]sf 5g\ .1fg]Gb| M xfdLsxf“ a]/f]huf/ o'jfsf] ;+Vofw]/} 5 . To;}n] of] lgjf{rgaf6 o'jfx¿n] w]/}cfzf /fv]sf 5g\ . o'jfx¿n] lzIff, :jf:Yo,/f]huf/ cflb cfwf/e"t cfjZostfafx]s cfkm"a:g] :yfgdf …nf]sn–OGk|mf:6«Sr/ 8]enkÚePsf] x]g{ rfx]sf 5g\ . hxf“ pgLx¿n] cfkm\gf]of]Uotf / Ifdtfn] EofP;Ddsf] /f]huf/Lkfpg ;Sg] cj:yf /xG5 . ;+ljwfg;efsf]lgjf{rgkl5 d'n's gof“ af6f]df k|j]z ug]{ePsfn] To;kl5 cfd o'jfrfxgfnfO{ k"/fug]{ nIo lnP/ d'n's cl3 a9\g]5 .6Lsf M gof“ g]kfn lgdf{0fsf] of] lgjf{rgn]cjZo klg o'jf cfsf+IffnfO{ k"/f ug]{5 .nf]stflGqs u0ftGqnfO{ ;+:yfut ug]{b]lvcfkm\gf] pHHjn eljiosf] ofqfsf] sNkgfo'jfn] u/]sf 5g\ . h;nfO{ ;+ljwfg;eflgjf{rgsf] ;kmntfn] k"/f ug{ ;S5 . gof“of]hgf, gof“ b[li6sf]0f, gof“ ;f]rn] cjZoklg o'jfx¿sf ;femf ;d:ofsf] lg/fs/0fug]{5 . ;+ljwfg;efsf] lgjf{rg kl5sf] d'VokmfObf g} clxn]sf] o'jf k':tfn] lng]5,b]zljsf;sf] cleofg;“u} o'jf k':tfsf lglDtklg gof“ sfo{qmd cfpg]5g\ .;+ljwfg;efsf] lgjf{rgdf ;xL pDd]bjf/sf]5gf}6 ug]{ ls ;xL kf6L{ <of]u]z M klxnf] 5gf}6 kf6L{ g} xf] . xfdLn]rfx]sf] ax'bnLo ;+;bLo Joj:yf xf], hxf“

;+ljwfg;ef lgjf{rgnfO{ lgwf{l/t ;dod} ;DkGg u/fpg oltv]/ljleGg bn;Da4 o'jfx¿ k|rf/ cleofgdf ;lqmo 5g\ . hgcfGbf]ngefu–@ nfO{ ;kmn agfpg dxŒjk"0f{ of]ubfg lbPsf o'jfx¿sf lglDt of]lgjf{rg clxn] pT;jsf ¿kdf cfPsf] 5 . cfGbf]ngnfO{ ;kmn agfpgcfkm\gf] Hofg afhL yfk]/ cl3 ;g]{ o'jfx¿sf k|ltlglw g]tfx¿n];+ljwfg;ef lgjf{rg;“u o'jf ;/f]sf/sf ljifonfO{ s'g ¿kn] x]/]sf 5g\eg]/ ;fKtflxsn] s'/fsfgL u/]sf] lyof] .

;+ljwfg;ef lgjf{rgdf k|ToIf tyf ;dfg'kflts tkm{af6pDd]bjf/df p7]sf ljleGg bn;Da4 oL pDd]bjf/nfO{ xfdLn] ;femfkf“r k|Zg /fv]sf lyof}+ . g]skf Pdfn]sf o'jf g]tf tyf sf7df8f}+ If]qgDa/ ^ af6 lgjf{rgdf p7]sf of]u]z e§/fO{, g]kfnL sf+u|];sf o'jf g]tftyf ;dfg'kflts ;"rLdf ;dfj]z uug yfkf, g]skf dfcf]jfbLhg;]gfsf 8]k'6L sdfG8/ tyf nlntk'/ If]q gDa/ ! sf pDd]bjf/jif{dfg k'g ‘cgGt’, t/fO{ dw]; nf]stflGqs kf6L{cGtu{tsf] t/fO{–dw]; o'jf df]rf{sf pkTosf cWoIf tyf ;dfg'kflts ;"rLdf /x]sf1fg]Gb| emf Pj+ ljBfyL{ /fhgLlt, ljz]if u/L hgcfGbf]ng efu @ af6rrf{df cfPsL g]t[ s}nfnL If]q gDa/ @ sL pDd]bjf/ 6Lsf rf}w/Ln]xfd|f k|Zgsf] pQ/ lbg'ePsf] lyof] .

of]uz e§/fO{

Page 11: r'gfjL ul0ft kf/De| lgjf{rgsf{ ] /Gsf] ]himalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/saptahik/pdf/Saptahik_13_45.pdfr}t !%, @)^$ Mar 28, 2008

r}t !%, @)^$ Mar 28, 2008 !&

Ps JolQm Pp6f kfg k;ndfuof] / eGof]–

;fyL dnfO{ b'O{ ;o ?k}of“;fk6L b]pm g .Ú x'g t t“ d]/f ];fyL xf];\ t/ klg d t“nfO{k }; f ; fk6 L l bg ; l Sbg “–kfgjfnfn] eGof] .

lsg of/ < cufl8 a} +sb]Vb}5;\ lg===, xf] Tof] a}+s / d]/f]kfg bf]sfg Ps} lbg pb\3f6g ePsf]xf] / To;} lbg xfdL b'O{aLr Pp6f;Demf}tf ePsf] 5 . s:tf] ;Demf}tf <–JolQmn] ;f]Wof] . a}+sn] kfg a]Rgkfpg]5}g clg d}n] nf]g lbgkfpg]5}g– kfgjfnfn] pQ/ lbof] .

)))…xh'/cfdf 7"nf] a'af of]

;+;f/df s;/L cfpg'ef] <Ú /Fh'n];f]Wof] .

…7"nf] a'afnfO{ of] ;+;f/dfeujfg\n] Nofpg'efÚsf] .Ú

…a'af s;/L cfpg'eof] <Ú…a'afnfO{ klg eujfg\n]

Nofpg'esf] .Ú…sfsf lg sfsf <Ú…sfsfnfO{ klg eujfg\n]===.Ú…clg xh'/cfdf tkfO{+rflx“

s;/L cfpg'eof] <Ú…dnfO{ klg eujfg\n] of]

;+;f/df Nofpg'eof] .Ú…P===, clg tkfO{+x¿sf] kfnfdf

lax]rflx“ x'“b}gYof] <Ú

sljtf n3'syf76\of}nL k|sfz;“u9'̈ d'9f t s] ef] / ef]s ef]s} af“Rg'k5{ca ;a}hgf kL8f n'sfO{ xf“:g'k5{lhGbuLdf b'Mv si6 xfd|f nflu hfltb'Mv b'Mv g} xf] b]p/fnLdf r9fP/ x'Gg km"nkftL .

–pbf;L kfGy/] sfG5f

?lG5g\ cfdf ;Dem]/ w//ufp“ 3/df aHg 5f]8\of] ;f/ËLsf] w'g;'gfp“b} 5' dgsf] syf sfg vf]n]/ ;'gu}/Lv]t lg afem} a:of] 5}g ufp“df af;kmls{gg\ ls nfx'/] bfO dl/;Sof] cf;a"9L cfdf ;DemL–;DemL ?lG5g\ w/w/Ls;n] ;'Gg] pgsf] syf a'em\g] s7} a/Lsn]hLsf] Ps 5]pdf a:of] 3fpsf] kf6f]afWotfn] k;] d'Unfg kf/L d'6' uf“7f];lDe“mb} 5' ufp“3/ j/k/ ;fyLlbg/ft sfd ubf{ klg k'luPg dfly5f]/f k;] d'Unfglt/ vfnL eof] sfvPSn} 5' d n]s a];Ldf sf]xL 5}g ;fypd]/}n] c;L sf6\of] ;'lGbg“ d sfgbf“t ;a} eml/;Sof] kfp“lbg lg vfgdg lyof] d]/f] klg ltd|f] d'xf/ x]g]{;w}+el/ lk58Lo slxn] h'gL km]g]{ufp“df a;] pxL xf] kf/f C0fdfly C0f;kgf Yof] s:tf] d]/f] a'em\lbg“ v} lsgaufp“b} 5' k/b]zdf kl;gfsf] vf]nfwg sdfO{ cfp“5' cfdf af“r] e]6 xf]nf .

–gj/fh >]i7

gof“ hfqfcGof}ndf 5 hgtf g]tf emg} cGof}nPp6f hLjg lhGbuLsf] slt k5{ df]n;w}+ a:g] a}7ssf] lgisif{ g} 5}g9f“6\of s'/f kmf6\of n'uf 6fNbf ldNg] xf]Oggof“ g]kfn b]Vof+} xfdLn]] s:tf] uha cfxfl;/fxf / slknj:t' kfl/xfNof] :jfxfhtf hfp“m e]l6G5 lg a]/f]huf/sf] tf“tL;w}+el/ aGbL tf]8kmf]8 slxn] k'Ug] dfly <b'O{–rf/j6f s';L{df g} u5{g\ tfgftfgLslxn] ;'“£g kfpg] s'gL d]nDrLsf] kfgLh] u/] klg :jtGq 5 s'g} sfg'g 5}g/fd|f] ug]{sf] df]n 5}g g7uL t ePg .gof“ g]kfnsf] gof“ hfqf ;a} gof“ sfdb]zsf] ljsf; ug]{ eP u/f}“ rSsfhfdhgtfnfO{ ;'s'6L agfO{ vfpm lrrL–dfda:tLx¿df cfuf] nufO{ /fv b]zsf] gfd .

–gj/fh >]i7

s] ug'{:jLs[ltsf] k|Zg

;f“emsf] ;dodf clkm;sf] ysfgn] d3/ cfPsf] x'G5' . 3/df lah'nL uPsf] x'G5,d cf]5\ofgdf a;]sf] lyP“ . d]/L 5f]/La}7ssf]7faf6 a]8?dlt/ cfp“l5g\ . hDdfrf/ jif{sL :jLs[lt sIff ! df k9\l5g\t/ klg pgL t]h l5g\ . pgL klg d;“u}cf]5\ofgdf kN6lG5g\ .

dnfO{ ysfOn] lgb|f nflu;s]sf] x'G5 .:jLs[ltsf] sfg]v';Ln] d]/f] lgb|f layf]lnG5 .lsg–lsg dnfO{ d]/L 5f]/L;“u Ps–b'O{ s'/fu/]kl5 dg xNsf x'G5 . k|foMh;f] 5f]/Lk|Zgstf{ x'lG5g\, d pQ/bftf . cfh klg5f]/Ln] ;d;fdlos k|Zg ul5{g\– …afafcfhsfn lsg aQL hfG5 <Ú d pQ/df eG5'–5f]/L, lah'nL sd eP/ . p;n] km]l/ k|Zgu5]{– lah'nL lsg sd x'G5 a'af < p;sf]afnk|Zgdf d pQ/ lbG5'– kfgL sd eP/ .d}n] pQ/ lbO{ g;Sb} p;n] km]l/ eG5]— afaf,cfh :s'ndf ld;n] t kfgLdf xfd|f] b]zljZjdf b'O{ gDa/df cfp“5 eGg'ePsf], t/tkfO{+n] s] eGg'ePsf] < 5f]/Lsf] s'/fn] dnfO{klg em:Sofof] . x'g t xf] xfd|f] b]z hn;|f]tdfwgL 5 t/=== . 5f]/LnfO{ k|ltpQ/df s] eGg]d ;f]Rb} lyP“, t/ ptf :jLs[ltsL cfdf vfgfvfg af]nfp“b} lyOg\ . cfdfsf] af]nL ;'Ggf;fy5f]/L bf}8“b} lsrgtkm{ k;L t/ d 5f]/Lsf]lrQa'em\bf] k|Zgsf] pQ/ vf]Hb}===.

–hubLz ;fksf]6f

/ftL Pp6f JolQm /S;Lv fP/ w 't eP/ nv { / fp “ b }l x “ l8 /x]sf] l yo f ] . a f 6 f ] d fPp6f xjNbf/ e]l6P .

…xh'/Ú /S;Lsf] gzfdf af]Nof],…6fOd slt ef] <Ú

xjNbf/n] Ps 808f 6fpsf]dfxfGof] / eGof] …Ps aHof] h“8\ofxf .Ú

…P, Ps ah]5Ú 6fpsf ];'d;'Dofp“b} h“8\ofxfn] eGof], …Pp6fs'/f] egf}“ xh'/ <Ú

…eg uwf .Ú…wGg d }n ] Ps 3G6fcl3

tkfO { +; “u 6fOd ;f ] lwg5 ' .!@ 808f t d yfDg ;lSbg “lg xh'/ .Ú

)))ufp “af6 ;x/ cfPsf ]

/fdk|;fbnfO{ c+u|]hLdf b'O{ zAb dfqaf]Ng cfp“Yof] t/ klg p;n] ;x/cfPsf] Ps jif{d} nfvf}+ ?k}of“sdfof] . tL b'O{ c+u|]hL zAb lyP–…x]G8\; ck .Ú

)))Pp6f ;'6–a'6wf/L JolQm

sf7df8f}+sf] Jo:t ahf/df ;8slsgf/ 5]p ;'lt/x]sf] lyof] . Pp6fl;kfxLn] Tof] xfntdf b]v]kl5 uP/;f]Wof], …lduL{ nfUof] < x6{ P6]s,s] eof] <Ú

xf]Og, JolQm sf]N6] km]b}{ af]Nof],…d]/L >LdtL sf/ lnP/ ot} cfp“b}5],To;}n] kfls{ªsf nflu 7fp“ /f]s]sf] .Ú

)))d]/f] s'/f]enfb\dL s]6L M hf] hlt

lnlkl:6s nufP/ lx+8\5] clg Toltg} lnlkl:6s lnP/ 3/ kms{G5] .

v/fa s ]6L M hf ] hltlnlkl:6s nufP/ 3/af6 lg:sG5]clg cem} w]/} lnlkl:6s nufP/3/ kms{G5] .

)))

csa/L ;'gnfO{ s;L nfP/ kf] s] ug'{d[To'kZrft\ :ju{s} af; kfP/ kf] s] ug'{sd{ cg';f/sf] kmn t ;a}n] ef]Ug}k5{wd{sf lglDt egL dlGb/ wfP/ kf] s] ug'{cfkm\g} dgdf zflGt geP;Dd s] ;'v ldNnf /b'O{sf ;f6f] rf/ 5fs g} vfP/ kf] s] ug'{;dfg'kflts ljsf; eP kf] ;k|G5 /fi6« xfd|f]Joy}{df Pp6fsf] u'0fufg ufP/ kf] s] ug'{d/]kl5 ;a}nfO{ Pp6f 6'qmf] sfqf] ldNg] g xf]xL/f / df]tL z/L/}el/ nfP/ kf] s] ug'{ .

–cfsfzrGb| Gof}kfg]

hf ‘lu/’ufp“ 5f]8L efUo vf]Hg ;x/lt/ cfOof]ljefu / dGqfnodf w]/} k6s wfOof]wfp“bf–wfp“bf h'Qf rKkn sf]of}+ hf]/ kmfl6;s]cfZjf;gsf] e/ ubf{, w]/} b'Mv kfOof];x/sf b]jtfx¿, ;fx|} s7f]/ x'“bf /}Ú5g\ltgsf cl3 /fu–cnfk, ;a} efsf ufOof];]js x'“ kfpsf] w"nf], d'7Lleqsf] nfrf/ dfvf]of] dfvf]nfO{ af“rL vfg hflu/ rflxof] .

–k"hf a/fn

r9fP/ x'Gg km"nkftLb'Mvdf ?g} k5{ eGg] 5}g oxf“ ;fyLb'Mv b'Mv g} xf] b]p/fnLdf r9fP/ x'Gg km"nkftLlrRofP/ x'Gg, cflQP/ x'Gg, ;d:ofsf] xnug}{k5{ >d d]xgt k|To]s knJoy{ cfkm"nfO{ rsf{P/ geTsfpm 5ftLb'Mv b'Mv g} xf] b]p/fnLdf r9fP/ x'Gg km"nkftL)))

s] 5 lgjf{rg cfrf/;+lxtfdf <;+ljwfg;ef lgjf{rgnfO{

h;/L klg cfkm\gf] kIfdf kfg]{cleJolQm lbO/x]sf bnx¿nfO{lgjf {rg cfrf/;+lxtfn] 7"nf ]tuf/f ] nufPsf] 5 . lgjf{rgcfrf/;+lxtfnfO{ cIf/zM kfng ug]{xf] eg] k|rf/–k|;f/d} k|efj kg]{bnsf sfo{stf{x¿sf] lrGtf /x“b}cfPsf] 5 . oBlk k|d'v lgjf{rgcfo'Qm ef]h/fh kf]v/]nn] :ki6zAbdf cfrf/;+lxtf kfng gug]{bnnfO{ sf/afxL ug]{ tyf o;/Lsf/afxL ubf{ cd's bnsf] kIflnPsf] cf/f]k nufpg gkfOg]r]tfjgL lbPsf 5g\ .

clgolGqt vr{df /f]slgjf{rg cfof]un] ;+;bLo

lgjf{rgdf bn tyf pDd]bjf/x¿n]ub}{ cfPsf] 7"nf] vr{ /f]Sg] k|lta4tfhfx]/ u/]sf] 5 . o; k6ssf]lgjf{rgdf Ps hgf pDd]bjf/n]a9Ldf % nfv dfq vr{ ug{kfpg]5g\ . pQm /sd ;jf/L ;fwg,dfOs, sfo{stf{ kl/rfng, 5kfO{,sfof {no ;~rfng tyf a 'yvr{h:tf cTofjZos sfddf dfqvr{ ug{ kfOg]5 . olb s;}n] of]eGbfa9L vr{ u/]sf] kfOP hf]–s;}n]klg lhNnf lgjf{rg cfof]unfO{hfgsf/L lbg ;Sg]5g\ . Tolt dfqxf]Og, cfkm"n] u/]sf] vr{sf] ljj/0flgjf{rg kl/0ffd 3f]if0ff ePsf] #%lbgleq lgjf {rg cfof ]unfO {a'emfpg'kg]{5 . o;/L vr{ ul/Psf]

/sd sxf“af6 k|fKt eof] To;sf]ljj/0f klg lgjf{rg cfof]unfO{a'emfpg'kg]{ cfof]un] hgfPsf] 5 .

k|rf/–k|;f/sf] lgodlgjf {rgdf lglZrt

lgodleq a;]/ k|rf/–k|;f/ ug'{kg]{cfof]un] hgfPsf] 5 . To;sf nflus'g} wd{, ;Dk|bfo, hft, hflt,lnª \u , efi f f , ;d 'bfo jfk|fb]lzstfsf cfwf/df 3[0ff pTkGgx'g] u/L k|;f/–k|;f/ ug{ kfOg]5}g .cfof]un] k|rf/–k|;f/sf] efifflzi6 Pj+ dof{lbt x'g'kg]{df hf]8lbPsf] 5 . k|rf/sf nflu k|of]uul/g] kf]:6/x¿ hyfefjL 6f“:ggkfOg], kf]:6/ 6f“:bf 3/wgLsf]cg ' d l t lng ' k g ] { J oj :y fldnfOPsf] 5 . o:tf ] kf ]:6/w f l d { s , k ' / f t f l Œ js j fP]ltxfl;s ejg, :df/s:yntyf ;/sf/L sfof{nox¿df 6f“:gkfO“b}g . k|rf/–k|;f/sf qmddfPp6f bnsf sfo{stf{n] csf]{ bnsf]kf]:6/, kDkn]6 pKsfpg] tyfs]/d]6 ug{ kfOg]5}g . cfof]un]leQ]n]vgdf k"0f{ ¿kdf aGb]hnufPsf] 5 . lgjf{rgsf] k|rf/–k|;f/ubf{ ;/sf/L uf8L jf ;fdu|Lsf]k|of]udf lgif]w ul/Psf] 5 .

h'n'; tyf cfd;efcfof ]un ] ;fj {hlgs

cfjfudgdf cj/f]w kg]{ u/L h'n';tyf cfd;ef ug{ /f]s nufPsf]5 . csf] { bnsf] h'n'; tyf

cfd;efnfO{ pQ]lht agfpg] jfcj/f]w k'¥ofpg]nfO{ sf/afxLsf]Joj:yf ul/Psf] 5 . h'n';df lx“8\g]n];fgf] vfnsf] dfq emG8f af]Sgkfpg] Joj:yf cfrf/;+lxtfdf 5 .o:tf ] k |rf/–k |;f/ laxfg &ah]b]lv /flt & ah];Dd dfq ug{kfOg]5 . /flt gf/f–h'n';, k|rf/–k|;f/ ug]{ bn tyf pDd]bjf/n]cfrf/;+lxtf pNn+3gsf] cf/f]kdfsf/afxL ef]Ug'kg]{ x'G5 . h'n'; ubf{@$ 306fcl3 g} :yfgLo k|zf;gnfO{hfgsf/L u/fpg klg cfof]un]bnx¿nfO{ cfu|x u/]sf] 5 . o;af6zflGt–;'/Iffsf] l:ylt ;'b[9 x'g]ljZjf; cfof]usf] 5 . lgjf{rgsf]$* 306fcl3b]lv lgjf{rgsf] 3f]if0ffgcfpGh]n;Dd k|rf/–k|;f/sf] sfdk"0f{ ¿kdf aGb x'g'kg]{5 .

;jf/L ;fwgsf] k|of]ulgjf{rgdf unt sfo{ x'g

glbg cfof]un] ;jf/L ;fwgsf]k|of]u;daGwL lgod klg agfPsf]5 . o;sf nflu lgjf{rgsf] k|rf/ug] { sfddf xjfO{hxfh tyfx ] lnsK6/h:tf dx “uf ;jf/L;fwgsf] k|of]u ug{ lgif]w ul/Psf]5 . pDd]bjf/n] cfkm\gf] If]qdflgjf{rgsf] k|rf/ ubf{ Pp6f dfqxn'sf ;jf/L ;fwg k|of]u ug{ kfpg]Joj:yf 5 . ;8s gePsf] lhNnfdfuf8Lsf] ;6\6f b'O{j6f 3f]8f k|of]uug{ kfOg]5 . lgjf{rgdf k|of]u x'g];jf/L ;fwgsf] gDa/ lhNnf

lgjf{rg sfof{nonfO{ hfgsf/Lu/fpg' kg]{ lgod 5 .

sd{rf/LnfO{ klg lgodlgjf{rg cfof]un] bn tyf

pDd]bjf/nfO{ dfq xf]Og, ;/sf/Lsd{rf/L tyf u}//sf/L ;+:yfsfsd{rf/Lx¿n] klg ljleGg lgodkfngf ug ' {kg ] { hgfPsf ] 5,h;cg';f/ r}t !@ ut]kl5 ;/sf/L:jfldTjdf /x]sf sfo{noaf6 s'g}klg gof “ gLlt, of ]hgf tyfsfo{qmdsf] 3f]if0ff ug{ jf :jLs[tug{ gkfOg] Joj:yf ul/Psf] 5 .To:tf sfof{non] gof“ of]hgfsfof{Gjog ug{, ;~rfng ug{tyf tL of ]hgf;“u ;DalGwthgzlQm, ;|f]t tyf ;fwg kl/rfngug{ klg kfOg]5}g .

cfof]un] ;/sf/L :jfldTjdf/x]sf of]hgfsf] lznfGof; tyfcg'bfg lbg] sfd klg lgjf{rgkl5dfq ug{ kfpg]5g\ . ;/sf/Lsd{rf/L jf clVtof/ k | f KtJolQmx¿n] uf]Ko dtbfg ug{afx]ss'g} bn tyf pDd]bjf/sf] kIfdfsfo{ ug{ gkfOg] Joj:yf ul/Psf]5 . bn tyf pDd]bjf/sf] kIfdf;/sf/sf] :jfldTjdf /x]sf s'g} klglgsfosf ;jf/L ;fwg tyf ;DklQk|of]u ug{ gkfOg] Joj:yf ul/Psf]5 . cfof]un] :yfgLo k|zf;gnfO{dtbfgsf] tLg lbgcl3 tyf tLglbgkl5;Dd dfbs kbfy{sf] laqmL–ljt/0fdf /f]s nufpg] kqfrf/

u/]sf] 5 . o;sf] sfof{Gjog gePTo;sf] ljj/0f cfof]un] ;fj{hlgsug]{ atfPsf] 5 .

kqsf/nfO{ klg cfrf/;+lxtflgjf{rg cfof]un] cfd;~rf/–

dfWod tyf kqsf/x¿sf nfluklg cfrf/;+lxtf hf/L u/]sf] 5 .kqsf/x¿n] lgjf{rg cjlwe/;+ljwfg;efsf] kIfdf n]v–/rgfk|sflzt ug{ kfpg]5g\ . oBlkTo:tf n]v–/rgf s'g} JolQm tyfkf6L{nfO{ kmfObf k'¥ofpg] vfnsf];dfrf/ tyf ljrf/nfO{ k|fyfldstflbg gldNg] cfof]usf] 7x/ 5 .s'g} bnsf] ;dfrf/ ;Dk|]if0faf6/f ]Sg, bafpg tyf n 'sfpgkfOg]5}g . lgjf{rg;DaGwL ;dfrf/k|sflzt ubf{ k"jf{u|x g/fvL tyfs'g} bn ljz]ifnfO{ dxŒj glbO{;dfrf/ k|sflzt ug{'kg] {5 . olbTo; k|sf/sf] ;dfrf/ k|sflzteP t'?Gt} ;Rofpg] Joj:yfug' {kg] {5 . ;+ljwfg;ef;DaGwLk |sfzg tyf k|;f/0f ePsf];dfrf/nfO{ lgjf{rg cfof]usf]cg'udgnfO{ ;lhnf] t'Nofpg #%lbg;Dd gi6 ug{ kfOg]5}g .

lgjf{rgsf sf/0f jftfj/0fdfk|lts"n c;/ kg{ glbg k|rf/–k |; f /s f n f lu Kn f l :6ssf; fdu | L k | o f ] u gug { bn ,p Dd ] b j f / ty f bns fsfo{stf{x¿nfO{ lgjf{rg cfof]un]:ki6 lgb]{zg hf/L u/]sf] 5 .

k[i7 ! af6 hf/Lg]t[Tj klg sf+u|];n] g} ug]{ o'jfg]tf yfkf atfp“5g\ . o;k6ssf]lgjf{rgdf s'g} klg bnsf] :ki6ax'dt gcfpg] ;Defjgf klgTolQs} 5 . jfdkGyL bnaLr Pstfgx'g', ;a} kf6L{leq c;Gt'li6 /xg',lgjf{rgdf rrf{df /x]sf w]/}j6fbnn] ;xeflutf hgfpg', kf6L{5f]8\g] / k|j]z ug]{ qmd a9\g'n]k |ToIf lgjf {rg k4ltdf s'g}bnsf ] :ki6 ax'dt gcfpg]b]lvG5 . To;}u/L ;dfg'kfltslgjf{rg k|0ffnLsf sf/0f klg:ki6 ax'dt xfl;n ug{ bnx¿nfO{ufx|f] b]lvG5 .

k|ToIf lgjf{rgdf ax'dt NofPklg ;dfg'kfltssf sf/0f bnsf]ax'dt cfpg ;Sg] b]lv“b}g, lsgls;dfg'kflts lgjf{rgdf ;a} bnnfO{ef]6 af“l8P/ hfg] / s'n dtaf6k|ltztsf cfwf/df ;fgf /fhg}ltsbnsf] klg k|ltlglwTj x'g] ePsfn]o;df l;6 ;+Vof af“l8P/ hfg]5 .;a}eGbf d'Vo s'/f 7"nf bnx¿n];+3Lo u0ftGqdf hfg] atfO;s]sfn];+ljwfg;efkl5 gof“ ;+/rgfsf]g]kfn aGg] nueu lglZrt 5 .s'g} klg bnsf] :ki6 ax'dtgcfPsf] v08df ca aGg] ;+ljwfg;a} bnsf] ;xdltdf lgdf{0f ug'{kg]{x'G5, h;df ;fgf bnx¿sf] e"ldsfklg k|efjsf/L x'g;S5 .

r'gfjL ul0ftk|f/De

Page 12: r'gfjL ul0ft kf/De| lgjf{rgsf{ ] /Gsf] ]himalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/saptahik/pdf/Saptahik_13_45.pdfr}t !%, @)^$ Mar 28, 2008

r}t !%, @)^$ Mar 28, 2008 !*

wgs'6f lhNnfsf] l5Gtfªhfnkfb]jLsf] dlGb/ /x]sf] kljqtLy{:yn dfq xf ]Og, g]kfnLk|hftflGqs cfGbf]ngsf lglDtla;{g} g;lsg] sf?l0fs 36gfcfTd;ft\ u/]sf] ufp“ klg xf] .nf]stflGqs g]kfnsf] lgdf{0fsf];Gbe{df ljsf;df lgs} k5fl8k/]sf] of] ufp“ clxn] kl/jt{gsf];“3f/df plePsf] 5 .

lj=; + = @)#^ ;fnotfl5Gtfªjf;Lx¿ sflQs dlxgfsf]clGtd ;ftfnfO{ ;w+}sf lglDtla;{g rfxG5g\ . lj=;+= @)#^sflQs @% b]lv @* ut];Dd s[ifscfGbf]ng rs{+bf w]/} l5Gtfªjf;L6'x'/f ag] . w]/} dlxnfsf] l;Gb"/k'l5of] . cfdfx¿sf sf]v l/lQof] .To; a]nf k"/} ufp“ zf]sdf 8'a]sf]lyof ] . rf/ lbgsf ] cjlwdf;'/IffsdL{n] !@ lgbf]{if;lxt !% hgfl5Gtfªjf;Lsf] xTof u/]sf lyP .uf]nL 7f]s]/ df/ ]sf ] :yfgaf6nf;;d]t p7fpg lbPgg\ eGb}cf “v }cufl8 cfk\mgf lktfnfO{9n]sf] b]v]sf ;f]daxfb'/ g]kfnLeG5g\— …Tof] 36gf rfx]/ klgla;{g ;ls“bf] /x]g5 .Ú

l5Gtfªsf08sf ] klxnf ];lxbsf ¿kdf klt u'dfPsLvfddfof /fO{ uxel/ cf“;' kfb}{elG5g\– …h'g} hf]uL cfP klg sfg}lr/]sf ] a/fa/ xfd|f g]tfx¿Efua08fd} lsrnf] ul//xG5g\ .Úclxn] l5Gtfªdf ;lxbx¿sf];Demgfdf cw{sbsf] ;flns;lxt

;lxb kfs{ lgdf{0f ul/Psf] 5 .l5Gtfª wfld{s :ynsf ¿kdf

klg k|Voft 5 . :yfgLo hfnkfb]jLdlGb/df b}lgs ;of}+ eQmhgsf]3'O“rf] nfU5 . cfOtaf/ aGb /xg]pQm dlGb/df k"hf ug{ g]kfn, ef/t/ e'6fgsf tLyf{n'x¿sf] eL8nfUg]u/]sf] k'hf/L 8u]Gb| /fO{atfp“5g\ . oxf“ ;ftfdf ^ lbg;f“emkv dfq k"hf–cr{gf ul/G5 .k'hf/L /fO{ eG5g\– …xf]dafªdf /x]sLlbbLsf] laxfg * b]lv !@ ah];Ddk"hf ul/G5 . To;kl5 dfq }hfnkfb ]jLsf ] . Ú ;fdfGotofck/fx\g % ah] k"hf ;'? x'G5 .xf ]dafªsL sfG5L alxgLhfnkfb]jLnfO { s'n'ª /fO {x¿…l7u'dxfª\dfÚ cyf{t\ xh'/cfdfsf

¿k dfG5g\ . k"hf ;'? ug'{cl3k'hf/Ln] @ lsnf]ld6/ 6f9f 3/af6t/af/ af]s]/ cfPsf] b[io hf]–sf]xLnfO{ klg cfsif{s nfU5 . cG8f,s'v'/f, k/]jf, af]sf, /f“ufsf] aln lbOg]hfnkfb]jLsf] dlGb/df ebf} tyfj}zfv k"l0f{dfdf d]nf nfU5 .

lxn]ahf/af6 kf“r 306fsf]k}bnofqfkl5 l5Gtfª k'Ug ;lsG5 .rf/ jif{cl3 lgld{t lxn]–l5Gtfª;8s klg l5Gtfª k'uL;s]sf] 5,t/ pQm ;8sdf lxp“bdf dfq}oftfoftsf ;fwg rN5g\ . sfnf]kq]gePsfn] jiff{ofddf lxnfDd] ;8sdfk}bnofqL dfq e]l6G5g\ . lxn]af6pQ/kfgL–ynyn] x“'b} l5Gtfª k'u]/Hofld/]–kfªgfd–;fDd'ufp“af6lqj]0fLsf] k}bn ofqf ug{ ;lsG5 .

l5Gtfªaf6 b]lvg] t/fO{sf kmf“6b]lv;Ktsf];Ldf ldn]sf b"wsf];L,;'gsf];L / tdf]/ gbLsf] ;+udsf]b [Zo x ] l//x " “h:tf ] nfU5, Ú–k}bnofqfdf e]l6Psf w/fg] o'jsljdn du/n] atfP .

gbLx¿sf] ;';fO;“u} cfsif{skxf8L xl/ofnL b[Zo / t/fO{sfkmf“6 x]b}{ 8f“8}8f“8fsf] ofqf ubf{/d]z vgfnn] cfkm"nfO{ lgs}/f]dfl~rt cg'ej u/] . lbgel/sf]lx8fO“kl5 s]xL ysfg dx;'; u/]klg s'df/ /fO{ eG5g\– …:jR5jftfj/0f, xl/ofnL clg ufp“ 9fSg]s'lx/f]sf] b[Zo xtkt x]g{ kfO“b}g .Úk}bnofqfdf lgl:sPsf w/fgsf 5hgf tGg]/L lqj]0fLaf6 ;Ktsf];Lsf]lsgf/}lsgf/ x'“b} a/fxIf]qsf] bz{gu/L rt/faf6 w/fg kmls{PsflyP . /fd|f xf]6n tyf ko{6sLovfGsL / :jfutsf af/ ]dfl5Gtfªjf;LnfO{ tflnd lbP Toxf“cfGtl/s ko{6ssf] cf]O/f] nfUg;Sg]b]j]g lnDa' atfp“5g\ .

sflQsb]lv kmfu'g dlxgf;Ddl5Gtfª ;'Gtnfn] kx+]nk'/ x'G5 .;lxb, hfnkfb]jL, ;'Gtnf, csa/]vf];f{gL, cb'jf / ;'tL{ oxf“sf]kl/ro g} e};s]sf 5g\ . ca:yfgLo afl;Gbfx¿ l5GtfªnfO{ko{6sLo gd'gf ufp“df ¿kfGt/0fug{ rfxG5g\. To;sf lglDt ;a}z'elrGts / ;/sf/sf] ;xof]uckl/xfo{ ePsf] k|hftGq ;]gfgLu8'n axfb'/ atfp“5g\ .

/fh' l3l;ª

kl/jt{gsf] k|tLIffdf l5Gtfª

;Gb]z

kfpg] M

k7fpg] M

;Gb]z M

s'kg ;Gb]z

;fKtflxs ;fyLsf nflu kmd{gfd M ====================================================================================

pd]/ M ========================================= prfO M ===================================

k];f M =================================== lzIff M ================================

:jefj M===================================== j}jflxs l:ylt M ======================

cle?lr M ====================================j0f{ M ===================================

Od]n M ==========================================================================================

7]ufgf M=========================================================================================

tkfO{+ s:tf] ;fyLsf] vf]hLdf x'g'x'G5 <

===========================================================================================================

===========================================================================================================

gf]6 M tl:a/ / gub ?= %).– clgjfo{ 5 . cfkm"n] pNn]vug{ rfx]sf] yk ljj/0f 5'§} kfgfdf k7fpg ;lsg]5 .

k|lt ;Gb]z ?= @)÷— clgjfo{

;fKtflxs ;fyLhLjgsf] uf]/]6f]df

ltdL sxf“ 5f} <slt /dfOnf lyP tL xfd|f lbgx¿, clg slt

/x/nfUbf lyP tL knx¿===< d]/L …lkof/LÚ x'g tpgsf] gfd cs}{ lyof] t/ of] …lkof/LÚ gfd d}n] g}lbPsf] lyP“ . s]jn d dfq pgnfO{ of] gfdn] af]nfp“y+] .pgL dnfO{ …sfn]Ú eg]/ af]nfp“lyg\ . x'g t d Toltsfnf] t 5}g t/ d]/L lkof/L;“u a:bf t'ngfTds¿kdf sfn} b]lvGy+] . xfd|f] gftf ;f]lN6–;f]lN6gLsf]lyof] . xfd|f] k|]d klg 5/l5d]s / cfkmGtn] krfpg}g;Sg] crDdsf] lyof] . sf/0f xfdL b'j}hgf ljjflxtlyof}+ . To;dfly klg d t aRrfsf] afp klg e};s]sf]lyP“ . pgsf] eg] ljjfx eP/ klg aRrf lyPg .pgsf >Ldfg\ j}b]lzs /f]huf/df lyP .

xfd|f] k|]d df]afOnsf] P;PdP;af6 Vofn–Vofnd}ePsf] lyof] . xfdL lbgdf ;of}+ P;PdP; cfbfg–k|bfg uYof}+{ . pgL cyf{t\ d]/L …lkof/LÚ ;'Gb/ ;x/w/fgdf al:yg\ eg] d Toxf“af6 @)–@% ldg]6 k/sf]ufp“df a:y]+ t/ d sfdljz]ifn] lbgel/ g} ;x/leq}x'Gy+] . Ps lbg lh:s“b} d}n] pgnfO{ 3'Dg hfpm“ eg]+—lkof/Ln] t'?Gt n elgg\ . xfdLn] Tof] lbg lbge/xf“:b} lh:s“b}–3'Db} latfof}+ .

To;kl5 xfd|f] e]6\g] qmd klg P;PdP; h:t}a9\g yfNof] . cfkm\gf efjgf clg 3/fo;L ;'v–b'Mvsf s'/fx¿ klg ;f6f;f6 x'Gy] . s'g} lbg pgLdnfO{ 3/d} af]nfp“lyg\, s'g} lbg st} 6f9f 3'DghfGYof}+, olt dfq geP/ sof}+ /ft xfdLn] xf]6n /u]i6xfp;df ;d]t latfof+} .

nueu Ps jif{ o;/L g} v';L;fy dfof–k|]ddfx/fp“b} laTof] . ;do Psgf;sf] sxf“ x'“bf]/x]5 / <Ps lbgsf] e]6df pgL …dnfO{ d]/f >Ldfg\n] ljb]zaf]nfp“b} 5g\, ;fob Ps dlxgfleq ;f/f 8s'd]G6ldnfP/ hfg'k5{, lKnh dnfO{ eufpmÚ eGb} ?g yflng\ .d Tolta]nf dfq dHhfn] eml:sP“, d of] sbd sbfkLp7fpg ;lSbgy]+ eg] d]/L lkof/LnfO{ csf{sf] c“ufnf]dfhfpm klg eGg ;lSbgy]+ . pgL km]l/ ?“b} eGb}lyg\—lKnh xfdL efu]/ hfpm“, s;}n] gb]Vg] 7fp“df uP/cs}{ ;+;f/ a;fpm“, d d]/f >Ldfg\;“u a:g ;lSbg“ .Úd}n] TolQs}df ;f]w]+ lsg / < ;'“Ss–;'“Ss ub}{ pgn]elgg\– …hlxn] klg d}n] sn ubf{ s]6Ln] g} p;sf]df]afOn p7fp“5], dnfO{ ljb]zdf lahf]u agfp“5, To;}n]d hfGg .Ú To; lbg d]/L lkof/L dnfO{ c“ufnf] xfn]/

ljqmd ;+jt\sf] gjjif{ @)^% k|j]zsf] cj;/df cfkm\gflk|ohgx¿nfO{ z'esfdgf k7fpg rfxg] kf7sx¿n] cfkm\gf];Gb]z r}t @) ut]leq ;fKtflxssf] 7]ufgfdf pknAwu/fOlbg'x'g xflb{s cg'/f]w 5.;

"rg

flbgel/ g} /f]Og\ / pgL hfg] s'/fn] dnfO{ klg ?jfof] .cGtdf d}n] ;fGTjgf lb+b} g/f]pm, ca d s]xL pkfolgsfN5' eg]/ pgnfO{ 3/;Dd k'¥ofP/ d kmls{P“ .

Tof] /ft d ;'Tg} ;lsg, d bf]wf/df k/+], dwd{;+s6df lyP“ . lkof/Ln] ld;sn / P;PdP;ul//x]sL lyOg\ . P;PdP;df ToxL k|Zg t]:of{O/x]sLlyOg\, s] pkfo lgsNg'eof] < cGtdf d}n] lg0f{o u/+]—d d]/L lkof/LnfO{ 3/d} Nofp“5' / ;f/f ;dfhsf cl3ckgfp“5' . oxL ;f]r]/ d}n] kl5Nnf] e]6df pgnfO{ of]s'/f eg+] . dnfO{ e/f];f lyof] of] s'/fnn] lkof/L v';Lx'g]l5g\ t/ d]/f] ;f]+r ljk/Lt eof] pgn] d]/f] 3/cfpg dflggg\ . km]l/ efu]/ hfpm“ eGg] s'/fd} hf]8ug{ yflng\ . d}n] w]/} ;DemfP“, cflv/ efu]/ uP klgPs lbg oxL+ kms{g'k5{ eGbf klg dflggg\ . a?slxNo} gkms{g] u/L hfpm“ eGg yflng\ . o;/L d]/f]pkfo ;kmn x'g ;s]g . To; lbgb]lv d;“u kmf]g Pj+e]6 klg sd ug{ yflng\ . klxn]–klxn] lbgsf] ;of}+k6s kmf]g tyf P;PdP; ug]{ d]/L lkof/L rf/–kf“rlbg;Dd r'krfk al;g\, d}n] kmf]g ubf{ klg p7fOgg\ .w]/} ;dokl5 Ps lbg Pp6f P;PdP; cfof] h;dftkfO{+n] dnfO{ eufpg ;Sg'ePg / d >Ldfg\;“u klga:g ;lSbg“, d}n] s'g} unt sbd p7fP lKnh dfkmug'{xf]nf n]lvPsf] lyof] . d}n] Tof] P;PdP;sf] cy{a'em\g ;lsg“ / sn u/“] . pgL af]Ng rflxgg\, d}n]ef]ln e]6\g] k|:tfj /fv]+ dflggg\, s}of}+ laGtLkl5 aNnpgn] elgg\— …7Ls 5, kl;{ !! ah] d sn u5'{ clge]6f}+ eGb} s'/f g;sL kmf]g aGb ul/g\ .

t/ kl;{sf] lbg aNn Ps ah]lt/ Pp6f P;PdP;cfof] h;df …dnfO{ dfkm ug'{, d slxNo} gkms{g] u/L ;a}5f8]/ hf“b}5'Ú n]lvPsf] lyof] . w}o{ u/]/ pgsf] gDa/bafpg yfn]+ t/ pgn] kmf]g p7fOgg\, d kfun h:t}ahf/el/ ef}+tfl/P/ lx8]+ . a? ;f“em pgn] cfkm} snul/g\ / ToxL s'/f bf]xf]¥ofpg yflng\ . dnfO{ TolQs}?gdg nfUof], lkof/Lsf] af]nLn] xf]nf, aLr ahf/d} kfunem}+?“b} s]jn olt eg+] lKnh lkof/L kms{ t/ pgn] olQs}dfkmf]g sfl6lbOg\ . km]l/ sn ubf{ df]afOn ckm lyof] .To; lbgb]lv df]afOn cg ul5{g\ ls eg]/ lbgdf ;of}+k6s pgsf] gDa/ bafp“5' t/ df]afOn ;w}+ ckm 5 .pgsf] Od]n cfO8Ldf sof}+ d]n k7fO;s+] t/ s'g} hjfkmcfPsf] 5}g . cfh b'O{ dlxgfeGbf a9L lalt;Sof], lkof/LlKnh cfkm\gf] df]afOn cg u/ . dnfO{ cjfh b]pm <tfls hLjgnfO{ cl3 a9fpg] ;xf/f ldnf];\ < dnfO{cf;“'sf] tnfpdf 8'afP/ ltdL sxf“ x/fPsL < s] ltdLnfO{of] …sfn]Ú sf] ;Demgf cfp“b}g <<<

sfn]

lgzf, kmf ]g u5' {eG5\of} t/ ulb{gf} . ltdLnfO{ tkm';{b lgsfNg klg ufx|f] eof]xf]Og < dnfO{ yfxf 5 ltdLn]gEofPsL xf]Ogf}, OR5f gePsf] xf] .t}klg d ltd|f] kmf]gsf] k|tLIffdf5' . s'g} lbg t ltd|f] kmf]g cfpnf .

Pd=;L=lzj/flqsf lbg kfgL lkpg]

7fp“df e]6 ePsL sfnL, ltdLn]d]/f] r}g rf]¥of} . d ltdL;“u;DaGw uf“:g cft'/ 5' . zlgaf/kz'kltgfy dlGb/sf] d"n u]6dfe]6\g rfxG5' .

z'qmrf/cf“v], ltdLn] d]/f] dd{

a'em\b}gf} . d ltd|f nflu ag]sf]xf]Og . d]/f] af6f] cs}{ 5, d]/f]uGtJo cs}{ 5 . d v'b cfkm\gfnflu lhpg rfxG5' . nkm8fdfkm:g] s'g} /x/ 5}g ddf .

;'gogfnIdL, kmf]g u5'{ eg]/ klg

kmf]g ul/gf} . d ltd|f] kmf]gsf]k|tLIffdf lyP“ . ltd|f] kmf]g klg ckmlyof] . d ltdL;“u s'/f ug{ rfxGy]“,lbn vf]n]/ aft dfg{ rfxGy]“ .

zfGtg';Aa', ltdL d]/f] k|f0f xf}, d

;bf ltd|} 5', ltd|} /xg]5' . xfd|f]k|]d o'uf}“o'u rNg]5 .

slj/z}n]z, xl/, kfj{tL, dbg, lbn,

lgt', lht', e'G6], kmG6';, :jLs[t,;ld/, kjg, ljgf ]b ;a}nfO {P;Pn;Ldf ;kmntfsf] xflb{sz'esfdgf . klxnf] >]0fLdf kf; x'g'/ hLjgsf ] nIo k | f l Ktdf;kmntfk"j{s cl3 a9\g' .

k|sfzo;k6s P;Pn;L lbPsf

b]ze/sf tdfd ;fyLefOnfO{;kmntfsf nflu clu|d z'esfdgf .

k|j]zdfgP;Pn;L lbPsf tdfd

h'Dnfjf;L ljBfyL{ efOalxgLnfO{;kmntfsf] z'esfdgf .

lzIfs ju{gLnf] cf“vf, d]/f] kl5 gnfu .

ltdL Joy{df ;do v]/ kmfln/x]sL5f} . ltd|f] / d]/f] ;+;f/ cnu–cnu 5 . d ltd|f] x'g ;lSbg“ . dltdL nfos klg 5}g . d w/tLdfa;]/ tf/f emfg]{ sNkgf ug{ ;lSbg“ .

s'df/lgjf{rgdf pDd]bjf/ ePsf

tdfd g]tfu0f, r'gfjdf hgtf;“uu/]sf] jfrf kl5 klg gla;{g' x} .

lji0f'

sIff !! df cWoog/tjf;'b]j af:sf]6f @) jif{sf5g\ . % lkm6 % OGrsf jf;'b]jsDKo'6/sf qm]hL x'g\ .cljjflxt jf;'b]j uf]/f] j0f{sf5g\ . pgL w"d|kfg gug]{ tyfc¿sf] efjgf a'em\g] ;fyLsf]vf]hLdf 5g\ . pgnfO{eLd9'ª\uf–# kfv'/], sf7df8f}+dfkqfrf/ ug{ ;lsG5 .

v]nnfO{ cfkm\gf] k];fagfPsf ls/0f nfld5fg] %lkm6 ^ OGr cUnf 5g\ .ldng;f/ :jefjsf ls/0fkqldqtfdf ?lr /fV5g\ .ux'“uf]/f] j0f{sf ls/0f @) jif{sfeP . pgL ldng;f/, ;xof]uLtyf dg ldNg] ;fyLsf] vf]hLdf5g\ . pgnfO{ lj/f6gu/–@),ldN; Pl/of /fgL, eG;f/ rf}s,df]/ªdf kqfrf/ ug{ ;lsG5 .

Page 13: r'gfjL ul0ft kf/De| lgjf{rgsf{ ] /Gsf] ]himalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/saptahik/pdf/Saptahik_13_45.pdfr}t !%, @)^$ Mar 28, 2008

r}t !%, @)^$ Mar 28, 2008 !(

ca xfd|f] kfnf]of] :tDedf xfdLn] /fv]sf k|Zgsf] #) zAbdf ga9fO{ pQ/k7fpg'kg]{5 . k|To]s pQ/sf ;fydf cfk\mgf] k"/f gfd, 7]ufgf /pd]/ n]Vg glal;{g'xf]nf . k|Zg gDa/ Ps ;w}+ cfufdL k|Zgsf¿kdf /xg]5 . Pp6f kfgfdf Pp6f pQ/ dfq :jLsf/ ul/g]5 .!= tkfO{+nfO{ dg kg]{ v]nf8L sf] x'g\ < lsg <@= tkfO{+ dGqL x'g'eof] eg] s'g dGqfno /f]Hg'x'G5, lsg <#= o'jtLx¿ lsg l:nd aGg vf]H5g\ <$= o'jsx¿ lsg o'jtL eg]kl5 dl/xQ] u5{g\ <%= o'jfx¿nfO{ nfu"cf}ifwsf] b'Jo{;gaf6 d'Qm ug{ s] ug'{knf{ <^= k|]ddf lsg dg]{–dfg]{ s;d vfOG5 <&= ljjflxt k'?ifnfO{ s;/L lrGg ;lsG5 <*= tkfO{+ 6fOd kf; ug{ s] ug'{x'G5 <(= zf/Ll/s ¿kdf alnof ;'ul7t k'?if cfsif{s x'G5g\ ls rsn]6L

cg'xf/sf ;fwf/0f k'?if < lsg <!)= of] ;+;f/ s:tf] 5 <

8f= /fh]Gb| eb|f

of}g lh1ff;f / ;dfwfgclxn]sL ;]S;L gflosf sf] x'g\ <v} s;/L egf}+ < cfkm} c~hfg

5', kl5 egf}+nf .lj/fh k|sfz, ;+v'jf;ef

v} c¿n] s'g gflosf r'hug'{x'G5, d t /]vf yfkf g} r'h u5'{ .pgn] UNofd/ If]qdf ca klZrdLd'n'snfO{ klg dfy ub}{l5g\ .

k|jL0f -@)_/]vf yfkf, lsgeg] pgn]

sk8f nufp“bf klg pgsf ()k|ltzt c¨ b]lvG5g\ .

/l~ht emf, ;nf{xLTo:tL ;]S;L clxn];Dd km]nf

k/]sL 5}gg\ .o'j/fh l3ld/] -@*_, ;+v'jf;efvf;} sf]xL 5}g t/ n]Vg}kg]{

eP /]vf yfkf, Crf l3ld/] cflbxf]nfg\, ;a}n] To;} eG5g\ .

lgd{n lji6, sf7df8f}+g]kfndf oltsf lx/f]Og ;]S;L

5g\, t}klg tLdWo] ;a}eGbf a9L;]S;L /]vf yfkf g} x'g\ h:tf] nfU5 .

chos'df/ rf}w/L, sbdfxf ;Kt/Lk'hgf, cem} n'uf 36fP ljb]zL

;fO6 t s;}n] x]b}{gy] .6+s tyf k|sfz -@#÷@^_ emfkfo;f] u/f}+ g ;DkfbsHo", d

tkfO{+l;t} e]6]/ s'/f u/f}+nf x'Gg <[email protected]

;a} ;]S;L g} 5g\ lg, s] ug'{ cfkm"8fO/]S6/ aGg] rfG; g} ePg t .

lji0f' sfkm\n] -@(_, ;'g;/Lclxn]sL ;]S;L gflosf lg?tf

l;+x x'g\, pgsf] cf]7 / cf“vfaf6gnf]leg] dfG5] ;fob 5}gg\ .

xif{n s'zn -!&_ sf7df8f}+6Lsfk'/df gflosfx¿ cfp“b}gg\

eGg] s'/f t yfxf xf]nf lg . e]6} gePsfn]s;/L eGg' < t/ piff kf}8]nsf cf]7 /cf“vf ;f“lRrs} ;]S;L b]lvG5g\ .

s]=cf/= lgbf]{if -!*_ l6sfk'/;]S;L lx/f]Ogsf] vf]hL lsg x“ <

b]j]Gb| /fO{ -!*_;]S;L gflosf /]lhgf pk|]tL

x'g\ lsgls pgsf] d':sfgn] g} d]/f]d'6'df em6\sf nfU5 .

gjLg sfsL{, bf]nvf/]vf yfkf x'g'k5{ t/ ;a}

gflosf ;]S;L ePsfn] g} gflosfag]sf x'g'k5{ gq===.

lqtfn gf]bgfy -@^_, wgs'6fd x'“, ldlg:s6{ / cf]kg 6k

nufP d klg ;]S;L b]lvG5' .ho/fd rf}w/L

/]vf yfkf, lsgls pgn] lt3|fb]vfp“bf d}n] w]/} kN6 lha|f] 6f]s]sf] 5' .

k|sfz y'n'ª, Onfds] xf] ;DkfbsHo", tkfO{“ cGwf]

x'g'x'G5 ls Sof xf] < ca ;]S;L gflosfklg xfdLn] lrgfOlbg'kg]{ ef] <

gjLg 9sfn -!$_, bf]nvfs] xf] ;DkfbsHo", s'g rflx“

k|Zg ;f]Wg af“sL 5 kf7sj[Gb;“u <[email protected]/]vf efph", lsgls hLpdf n'uf

5 ls 5}g eg]/ x]g{ klg kfj/jfnfrZdf g} rflxg] ef] eGof .

xl/Gb| sfsL{, wgs'6f

;a} ;]S;L g} 5g\, geP tlx/f]Og g} x'“b}y] lg .

d+un/fd yf¿ -@&_, alb{of;a}n] k'hgf / /]vf eG5g\

t/ d /~hgf zdf{nfO{ ;]S;L gflosfdfG5 ' . pgnfO { klx/g tyfxfpefpn] g} ;]S;L b]vfp“5 .

6Lsf cof{n, :ofª\hf;'6'Ss eG5' x} ;DkfbsHo",

5ljhLnfO{ geGg'xf]nf . …nju'?Ú Sof,pxL u'?cfdf, xf]Og xf]Og u'?gflosf . sf/0f ;f]Wg'x'G5 eg] dpxf“sf] u|]6 km\ofg x'“ .

/f]lxt]z, emfkfklxn] t /]vf yfkf lyOg\ t/

cfhsfn t pgnfO{ klg dfy Vjfp“b}*) k|ltzt lgj{:q x'g yfn]sf 5g\;a} gflosfx¿ .zfGtf uf}td -@%_, xlNbaf/L, emfkf

;DkfbsHo", xfdLn] lrgfOlbof}+eg] pDsfpg] ljrf/ 5 ls Sof xf] <?b|k|;fb bfxfn, d}gfkf]v/L, bf]nvf

;DkfbsHo", tkfO{+nfO{ Toltklg yfxf 5}g < ToxL s] t gfO6f]b]vfP/ :s6{ nufpg] .

b'uf{axfb'/ dfemL, /fd]5fk

sf] eGg', sf] geGg' < clxn]sf;a} g]kfnL gflosf;]S;L 5g\ .

/Iff kf}8]n -!^_, eLdfg/ ]vf yfkf x 'g \ . aafn

klx/g, cfsif{s af]nL / pQ]lhtclego .

;/:jtL bg'jf/7ofSs} eGg'kbf{ /]vf g} x'g\ .

lsg eGg' ca < pgnfO{ / dnfO{dg kg]{ klx/g g} 5f]6f] :s6{ xf] .

/d]z /fgfdu/, kfNkf

k|Zg M d @@ jifL{o cljjflxto'js x' “ . d}n] ljut 5–;ftjif{otfb]lv lgoldt ¿kdf x:td}y'gub}{ cfPsf] 5' . klxn] lbgsf] b'O{–tLgkN6 x:td}y'g ub}{ cfPsf]dfcfhef]ln lbgsf] Psk6s dfq ub}{cfPsf] 5' . d o;nfO{ k"0f{ ¿kdf/f]Sg rfxG5', t/ ddf cTolwsof}grfxgf ePsfn] cZnLn rnlrqtyf s'g} of}ghGo rnlrq x]bf{ Tof]rfxgf cem a9\5 . d}n] o:tf] sfo{/f]Sg vf]Hbf Ps ;ftf;Dd dfq /f]Sg;s]sf] 5' . csf] { lbg TolQs}x:td}y'g ug{ dg nfluxfN5 .lgoldt ¿kdf x:td}y'g ubf{ d]/f]jLo{ kfgLh:tf] t/n x'G5 eg] s]xLlbg /f]sL ubf{ eg] s]xL dfqfdfafSnf] x'G5 . efjL bfDkTo hLjgdf>LdtLnfO{ ;Gt'li6 lbg ;ls“b}g lseg]/ d lrlGtt 5' . ;GtfgpTkfbgdf jLo{ slQsf] afSnf] x'g'h?/L 5 < d]/f ;fyLx¿ eG5g\—a9L x:td}y'gn] 5f]/fsf] ;Defjgfx'“b}g . of] slQsf ;To xf] < s;/LjLo{nfO{ afSnf] agfpg ;lsPnf <jLo{sf] hf“r u/fpg'k5{ ls <x:td}y'gsf] OR5fdf sdL Nofpg] s'g};fwg jf cf}ifwL 5 ls <

– cf/=pQ/ M lsg /f]Sg g;s]sf] xf]nf <

tkfO { +n ] eGg 'ePh:t }lszf]/fj:yf tyf o'jfcj:yf h'ga]nfdf of}gOR5f jf rfxgf ;a}eGbftLj| / a9L x'G5 . klxn] x'“bf] xf] ttkfO{+ sltj6f ;Gtfgsf] lktfe};Sg'ePsf] x'GYof] . ;dfhdfcfPsf kl/jt {gx¿n ] xfd | fo'jfx¿sf] ljjfx x'g] pd]/nfO{k l5lNt/ ws ] lnlbPsf ] 5 /:jfefljs ¿kdf of}gcfgGb kfpg]-;Def ]u ug{_ af6f ] gePkl5dflg;n] j}slNks af6f] t /f]Hg] g}eof] . x:td}y'g Ps ljsNksf ¿kdfcfPsf] xf] . of}gcfgGb kfpg]pkfox¿dWo] ;a}h;f]sf nfluof}gc+usf] 3if{0f g} k|d'v xf] .of}g;Dks{ ubf{ of}g c+ux¿ Ps–cfk;df 3if{0f u/fOG5 . dflg;n]cfÎgf] of}g c+usf] 3if{0f c¿ s;}sf]of}g c+udf u/fP dfq of}g cfgGbkfp“5 eGg] xf]Og . x:td}y'g Pp6fo:tf] pkfo xf] h;af6 dflg;n]cGo tl/sfaf6 g} cfÎgf] of}gc+usf]3if{0f u/fP/ of}g cfgGb tyf of}gr/d;'v klg k|fKt u5{ . l;åfGttM;Def]u ubf{ jf x:td}y'g ubf{ of}gc+usf] 3if{0faf6 of}g cfgGb kfpg]

k|lqmof p:t} xf] . To;}n] of}g;Dks{ubf{ xflg gx'g] / x:td}y'g ubf{xfgL x'g] eGg ldNb}g . x:td}y'gs}sf/0fn] >LdtLnfO{ ;Gt'li6 lbgg;lsg] s'g} sf/0f 5}g . x:td}y'gPs :jfefljs s'/f xf], To;}n]o;nfO{ clt g} k|of; u/]/ /f]Sg'kg]{cfjZostf b]lVbg“ .jLo{ lsg slxn] afSnf] t slxn] kftnf]ePsf] xf]nf <

k'?ifsf] of}g pQ]hgfnO{lg/Gt/tf lbg ;lsP of}g k|ltlqmofrqmsf] t];|f] r/0fdf r/d;'vkfpg] xf/fxf/Ldf lnËaf6 Psk|sf/sf ;]tf] t/n kbfy{ lg:sG5h;nfO{ xfdL jLo{ eG5f}+ . PskN6jLo{:vng x'“bf o:t} # b]lv %ldlnln6/ -% ldlnln6/ eGgfn] !lrofrDrfhlt_ jLo{ lg:sG5 . oxLjLo{df g} z'qmsL6x¿ x'G5g\ .d"qy}nLsf] d'lglt/ b'O{lt/ jLo{y}nLsf] /; g} jLo{sf] d'Vo c+z -$^ b]lv *) k|ltzt_ xf] eg]kf}?ifu|lGysf] /; klg kof{Kt dfqfdf-!# b]lv ## k|ltzt_ x'G5 . c08sf]iftyf Olkl88fOld; -c08sf]if;“u}hf]l8Psf] Ps efu_ af6 cfpg]/;sf] dfqf o:t} % k|ltzt x'G5eg] d"qgnLsf cGo u|lGyaf6 cfpg]/;sf] dfqf Tof]eGbf klg sd .jLo{sf] /+u ;fdfGotof ;]tf] x'g]eP klg xNsf kx“]nf] jf v/fgL/+usf] klg x'g;S5 . of] lqmd h:t}/ s]xL RofkRofk] k|s[ltsf] x'G5 ./f;folgs b[li6n] x]g]{ xf] eg] o;dfkfgL, Zn]id tyf z'qmsL6sf] kf]if0fPj+ jftfj/0f ;'Jol:yt ug{cfjZos y'k|} /;fog x'G5g\ .

;fdfGotof jLo{ :vngx'gf;fy of] s]xL afSnf] x'G5 /s]xL a]/kl5 g} kftlng] qmd ;'?x'G5 . JolQm–JolQmcg';f/ km/s–km/s x'g] dfq xf]Og, Pp6} JolQmsf]jLo{ klg Ps}gf;sf] lg:s“b}g .jLo{sf] afSnf]kgdf ljljwtf cfpg]cg]s sf/0f x'G5g\ . ef]hgdf ePsf]kl/jt{g, Jofofd, s;/t jfzf/Ll/s >d jf c08sf]if jfof}gfËdf kg] { klx/g nufO“bfx 'g ] sl;nf ]kgdf kl/jt {g .ev {/ } jLo { :vng ePsf ] 5

eg ] klgTo;k l5sf ]j L o { s f ]jfSnf]kg km/s x'g;S5 . o;/LxNsf ¿kdf jLo{sf] afSnf]kgdf x'g]kl/jt{gx¿ vf;} uDeL/ k|s[ltsfx'“b}gg\ . s'g} lsl;dsf ;+qmd0f jfd"qgnLsf cGo >fjn] klg jLo{sf]afSnf]kgnfO{ kl/jt{g ul/lbg;S5 . lk;fa kf]Ng] jf b'Vg] clgd"qgnLaf6 >fj cfpg' cGo /f]usfnIf0f x'g;S5g\ .s] x:td}y'g u/] 5f]/f x'“b}g <

oL qmf]df]hf]ddWo] ;Gtfgsf]lnË lgwf{/0f ug]{ qmf]df]hf]dnfO{ ;]S;qmf]df]hf]d elgG5 / of] x / yu/]/ b'O{ y/Lsf x'G5g\ . k'?ifsf]z'qmsL6dWo] s'g} x qmf]df]hf]d ePsfx'G5g\ eg] s'g} y qmf]df]hf]d ePsf,t/ dlxnfsf] l8Dadf hlxn] klgx qmf]df]hf]d dfq x'G5g\ . o:tf]l:yltdf x qmf ]df ]hf ]d ePsfz'qmsL6sf] x qmf]df]hf]d ePsf]l8Da;“u ldng x'“bf 5f]/L hGdG5eg] y qmf]df]hf]d ePsf z'qmsL6sf]x qmf]df]hf]d ePsf] l8Da;“u ldng x'“bf5f]/f hGdG5 . s'g} of}g;Dks{kl5ue{ /xg] qmddf, l8Da x jf y dWo]s'g} klg z'qmsL6n] lgif]lrt ug{;Sg] ePsfn] s'g} hf ]8 Laf6ue{wf/0f ubf{ 5f]/f jf 5f]/L b'j}k fpg ;Sg ] ;Defjgf x'G5 .x:td}y'gsf sf/0f 5f]/f gx'g]eGg] s'/fdf ;Totf 5}g .s;/L sd ug]{ <

zf/Ll/s ¿kdf w]/} kl/>dkg]{ lsl;dsf] sfd jf v]ns'bx¿,of}g pQ]]hgf gx'g] k|sf/sf ;flxTok9\g] jf cfÎgf] ;f}vsf] cGo ljifodfk|z:t ;do lbg]h:tf lqmofsnfku/]/ klg x:td}y'gnfO{ sd ug{;lsG5 . PsfGt jf x:td}y'g ug{kfos kg]{ 7fp“df ;se/ ga:g]k|of; ug' {k5{ . a? ;Sbf] cGoJolQmx¿sf] dfemdf ;do latfpg]afgL a;fpg ;s] x:td}y'g ug{ kfoskb}{g . o:tf pkfon] x:td}y'g ug]{afgLdf sdL Nofpg ;lsG5 . ljjfxkl5lgoldt of}g;Dks{ ug]{ cj;/ kfOg]ePsfn] of] lqmofsnfkdf :jfefljs¿kdf sdL cfp“5 .

Page 14: r'gfjL ul0ft kf/De| lgjf{rgsf{ ] /Gsf] ]himalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/saptahik/pdf/Saptahik_13_45.pdfr}t !%, @)^$ Mar 28, 2008

r}t !%, @)^$ Mar 28, 2008 @)

cf]h:jLl;+x lji6@)^) r}t !*

;GbLk lg/f}nf@)^) r}t !(

lgb]z kf08]@)%% r}t !&

lnhM l;v|fsf/@)%( r}t !(

lgNdf /fO{@)%% r}t @)

tl:a/ / ljj/0f b'O{ ;ftfcufl8 cfOk'Ug'kg]{5.

s' k

s' k

s' k

s' k

s' k

gggg g gfd M==================================================hGd ldlt M==================================================:s'n M========================================7]ufgf M ========================================

tl:a/

clgjfo{

hGdlbgsf] z'esfdgf

cfZdf u'?ª@)^# r}t !%

k|h'zf a:g]t@)^# r}t !(

hGdlbgsf] z'esfdgf

tl:a/ / ljj/0f b'O{ ;ftfcufl8 cfOk'Ug'kg]{5.

tl:a/

clgjfo{

hGdlbgsf] z'esfdgf

c~hg kf}8]n@)^# r}t @!

sf:sLdf dlxnfx¿aLr s8f k|lt:kwf{ lzj zdf{

kf]v/f– sf:sL lhNnfdf klg;+ljwfg;ef lgjf{rgsf] tfdemfd;'? e};s]sf] 5 . lgjf{rgsf] k|rf/–k|;f/df g]tfb]lv sfo{stf{;Dd ;a}h'l6;s]sf 5g\ . ;x/df s]lGb|tg]tfx¿ olta]nf cfkm\gf] kIfdf dta6'Ng ufp“–ufp“ rxfl//x]sf 5g\ .oBlk ufp“3/df ljutdf h:tf]lgjf{rgk|lt rf;f] / ;/f]sf//fVg]x¿sf] ;+Vof plt b]lv“b}g .r'gfj cfof] g]tf ufp“ k:b} 5g\eGg] 5fk ufp“jf;Ldf k/]sf] 5 .g]tfx¿ oltv]/ ljleGg gof“ gf/flnP/ 3/b}nf] sfo{qmddf Jo:tb]lvG5g\ . tLg lgjf{rgIf]q /x]sf]sf:sL lhNnfdf o;k6slgjf{rgIf]q ;+Vof rf/ k'u]sf] 5 .cl3Nnf] ;+;bLo lgjf{rgdf g]kfnLsf+u|];n] tLgj6} lgjf{rgIf]qdfsAhf hdfPsf] lyof], t/ o; k6seg] lgjf{rgsf] kl/0ffd s;sf]kf]N6fdf kg]]{ xf] olsg eGg ;lsg]cj:yf 5}g .

dfcf]jfbL;lxt cGo gof“bnx¿ klg r'gfjL d}bfgdf v8fePsfn] alnof] bnsf ¿kdflrlgPsf Pdfn] / sf+u|];sf] dtklg af“l8g] ;Defjgf a9]/ uPsf]5 . To;}n] klg sf+u|]; / Pdfn]r'gfjL d}bfgdf ljho xfl;n ug{w]/} s;/t ug'{kg]{ b]lvG5 . sf:sLdf!% bnsf s'n %& hgfn] pDd]bjf/Lbtf{ u/fPsf 5g\ . blnt hghflt,:jtGq cflb ljleGg tx / tKsfsfJolStx¿ lgjf{rgdf le8\b} 5g\ .;du| ¿kdf sf:sLsf] r'gfjLcj:yf x]bf { sf+u| ];, Pdfn] /dfcf]jfbLaLr g} k|lt:kwf{ x'g]b]lvPsf] 5 . sf:sLsf] If]q gDa/# af6 Pdfn]sf o'jfg]tf /jLGb|clwsf/L alnof] pDd]bjf/ dflgPsf

5g\ . o; If]qdf ^* xhf/ * ;o%@ dtbftf 5g\ .

nf]slk|otf / ;f+u7lgsl:ylt x]g]{ xf] eg] clwsf/Lsf] ks8of] If]qdf alnof] b]lvG5 . ptfsf +u | ];n ] of ] I f ]qdf dlxnfpDd]bjf/sf ¿kdf j[Gbf /fgfnfO{p7fPsf] 5 . nf]slk|otfsf lx;fan]dlxnf pDd]bjf/ j[Gbf /fgfsf]IfdtfnfO{ klg sdhf]/ dfGg;ls“b}g . pgL hghflt dlxnf;“u};fdflhs sfo{stf{sf ¿kdf klgkl/lrt l5g\ . dfcf]jfbLn] eg]emnskfl0f ltjf/LnfO{ d}bfgdfptf/]sf] 5 . To:t} /fli6«o k|hftGqkf6L{n] xl/ a/fnnfO{ tyf hgdf]rf{g]kfnn] dlxnf pDd]bjf/ lgd{nf;'j]bLnfO{ p7fPsf] 5 .

PrcfO{eLsf] If]qdf sfd ug]{dgf]h u'?ªn] of] If]qdf :jtGqpDd]bjf/L lbPsf 5g\ . oBlk of]If]qdf sf+u|]; / Pdfn]s} aLrd} d'Vok|lt:kwf{ x'g] cg'dfg 5 . cl3Nnf]lgjf{rgdf sf+u|];sf k|sfzaxfb'/u'?ª oxL If]qaf6 ljhoL ePsflyP . clxn] sf+u|];s} kIfdf kl/0ffdcfpg d'l:sn 5 eGg]x¿sf] klgs'g} sdL 5}g .

cl3Nnf] lgjf{rgdf ;d]tljho xfl;n u/]sf g]kfnL sf+u|];sfk|sfzaxfb'/ u'?ªsf] pDd]bjf/Lo;k6s sf:sLsf] If]q gDa/ $af6 k/]sf] 5 . hghfltdfemnf]slk|o u'?ªsf] of] u[xIf]q klgxf] . o; If]qdf pgsf] kIfdfhgdt l;h{gf ug]{x¿sf] sdLb]lv“b}g . w]/}h;f] ufp“df sf+u|];sfdtbftfx¿sf] afx'Notf /x]sfn]Pdfn]sf tkm{af6 pDd]bjf/ ag]sL;Ltf lu/Ln] cfkm\gf] kIfdf hgdtl;h{gf ug{ 7"n} s;/t ug'{kg]{b]lvG5 . oBlk dlxnfsf ¿kdf

lu/Lsf] zlSt klg dha't b]lvG5 .dlxnf /fhgLltdf pgsf] :yfgsf:sLd} pRr 5 . kf]v/f pk–gu/kflnsf klg o; If]qcGtu{tk/]sf] / sf+u|];s} afx'Notf ePsfn]klg sf+u|]; o; If]qdf alnof]b]lvPsf] xf] . of] If]qdf dtbftfsf];+Vof *^ xhf/ @ ;o ## 5 .

sf:sLsf] If]q gDa/ ! dfeg] lqkIfLo le8Gt x'g] ;Defjgf5 . of] ;a}eGbf a9L *( xhf/ $;o *# dtbftf ;+Vof /x]sf]lgjf{rgIf]q xf] . !$ uflj;;lxtPs gu/kflnsf /x]sf] o; If]qdfs'g kIf ljho x'g] xf], ;lhn} eGg;lsg] cj:yf 5}g . )%! sf]lgjf{rgdf of] If]qaf6 Pdfn]sfvu/fh clwsf/Ln] sf +u | ];sftf/fgfy /fgfef6nfO{ k/flht u/]sflyP . bf];|f] k6s cyf{t\ )%^ sf]lgjf{rgdf Pdfn] ljefhgsf sf/0fsf+u|];sf tf/fgfy /fgfef6 ljhoLePsf lyP . o; k6s klg Pdfn]n]pxL k'/fgf] cg'xf/nfO{ p7fPsfsf/0f Pdfn]sf] zlSt o; If]qdfsdhf]/ b]lvPsf] atfpg yflnPsf]5 . o; If]qdf sf+u|];n] o1axfb'/yfkfnfO{ gof“ pDd]bjf/sf ¿kdfpEofPsf] 5 . of] If]qdf kl/0ffds;sf] kIfdf hfg] xf] clxn] g}s]xL eGg ;Sg] cj:yf b]lv“b}g .

yfkfsf] zlSt eg] o; If]qdfs]xL alnof] b]lvG5 . dfcf]jfbLn]of] If]qdf kf6L{sf s]Gb|Lo ;b:otyf :yfgLo ljsf; dGqL b]ju'?ªnfO{ pDd]bjf/ agfPsf] 5 .u'?ª ;d'bfosf] afx'No /x]sf] If]qdfhftLo cfwf/df klg pgsf] kIfdfw]/} dt hfg] ;Defjgf 5 . o;/Lhfg] dtn] Pdfn]nfO{ 7"nf] wSsflbg] rrf{ ul/G5 . oBlk u'?ª:yfgLo afl;Gbf gePsfn] :yfgLo

pDd]bjf/nfO{ g} ljhoL agfpg'k5{eGg] kIfsf] klg sdL 5}g . u'?ªn]dgfªaf6 klg pDd]bjf/L lbPsf5g\ . b]j u'?ªsf] zlStnfO{ sdhf]/dfGg] cj:yf laNs'n} b]lv“b}g . oxLlgjf{rgIf]qaf6 pDd]bjf/L lbPsfhgdf]rf{sf /fh]Gb| ;fksf]6f tyf/fli6«o k|hftfGq kf6L{sf gGbaxfb'/u'?ªsf] k|efj eg] s]xL sd 5 .

sf:sLsf] If]q gDa/ @ sf]r'gfjL jftfj/0f eg] cln a]Un}5 . kf“r uflj; / gu/kflnsfsf]!) j6f j8f /x]sf] of] lgjf{rgIf]qdf&@ xhf/ ̂ & dtbftf 5g\ . sf+u|];,Pdfn], dfcf]jfbL, /fk|kf / hgdf]rf{n]o; If]qdf alnof pDd]bjf/nfO{ cl3;f/]sf 5g\ . sf+u|];sL zf/bf kf}8]n,Pdfn]sL uhs'df/L u'?ª b'j}n] /fd|}5fk 5f8]sf 5g\ . k"j{ lhlj;;efklt ;d]t e};s]sf sdndfg

u'?ª klg kl/rt cg'xf/ x'g .hgdf]rf{sf ;Gtaxfb'/sf] k|efj eg];fdfGo 5 . u'?ª ;d'bfoaf6 tLghgfsf] pDd]bjf/L k/]sfn] dtaf“l8P/ sf+u|];nfO{ kmfObf k'Ug]:yfgLo dtbftf tyf sf+u| ];sfo{stf{ ljZj l3ld/] atfp“5g\ .dfcf]jfbL gof“ bnsf ¿kdf :yflkteP/ r'gfjL d}bfgdf plqPkl5sf:sLdf lgjf{rgsf] kl/0ffd Pp6}bnsf] kIfdf cfpg] ;+s]t b]lv“b}g .dlxnf pDd]bjf/sf] pT;fx a]Un}

sf:sLsf] lgjf{rg k|rf/–k|;f/df dlxnfx¿ a9L pT;fxL 9+un]h '6 ]sf 5g \ . sf:sLsf rf/lgjf{rgIf]qdWo] sf+u|]; / Pdfn]n]b'O{ / dfcf]jfbLn] Pp6f If]qdfdlxnfnfO{ pDd]bjf/ agfPsf 5g\ .…b]zel/ lg/fzfhgs l:ylt ePklg sf:sLdf dlxnfx¿nfO {k|fyldstf lbPsf]df v';L 5f}+, Ú

lgjf{rgIf]q gDa/ @ af6 sf+u|];sLpDd]bjf/ zf/bf kf}8]nn] elgg\–…of] cfddlxnfsf nflu xif{sf] s'/fxf] .Ú sf+u|];n] kf}8]nsf cltl/StIf]q gDa/ # af6 j[Gbf /fgf, Pdfn]n]If]q gDa/ @ af6 uhs'df/L u'?ª/ If]q gDa/ $ af6 ;Ltf lu/LnfO{pDd]bjf/ agfPsf] 5 . To:t}dfcf]jfbLn] If]q gDa/ $ af6 b'uf{ljsnfO{ pDd]bjf/ agfPsf] 5 .

;a }eGbf a9L dlxnfpDd]bjf/ If]q gDa/ @ af6 kf“rhgf 5g\ hxf“ sf+u|]; / Pdfn]sfdlxnf pDd]bjf/n] Ps–csf{sf d'Vok|lt:kwL{ x'g\ . g]skf PsLs[tsL;Ltfb]jL clwsf/L, :jtGq dfofs'“j/ tyf /fli6«o hgdf]rf{sLyddfof If]qL klg oxL If]qaf6pDd]bjf/ ePsf 5g\ .

If]q gDa/ # df sf+u|];sLj[Gbfn] Pdfn]sf o'jf g]tf /jLGb|clwsf/L tyf dfcf ]j fbLsf ]emnskfl0f ltjf/L;“u k|lt:kwf{ug'{kg]{ ePsf] 5 . oxL If]qdfhgdf]rf{ g]kfnaf6 lgd{nf ;'j]bLklg k|lt:kwf{df plqPsL l5g\ . k"j{;xfos dGqL sf+u|];sf k|sfzaxfb'/u'?ªsf] k|lt:kwf{df klg dlxnfx¿ g}5g\ . Pdfn]af6 ;Ltf / dfcf]jfbLaf6b'uf{n] u'?ª;“u k|lt:kwf{ ub}{5g\ .sf:sLsf rf/ lgjf{rgIf]qsf #*pDd]bjf/dWo] ( hgf dlxnf 5g\ .

…of] xfd|f] nflu pT;fxsf]s'/f xf], Ú Pdfn]sL pDd]bjf/ ;Ltflu/L eGb} lyOg\– …of] ;dfgtfsf]klxnf] ofqf xf] .Ú sf+u|];sf z'qm/fhzdf{ / Pdfn]sf t'naxfb'/ u'?ªn]l6s6 gkfp“bf c;Gt'li6 a9]sf]sf:sLdf dlxnf pDd]bjf/sf sf/0fpT;fx a9]sf] 5 . bnx¿n] ;'?u/]sf] cfGtl/s /0fgLlt;“u} hgtfsf]3/b}nf] sfo{qmdaf6 oxf“ lgjf{rgsf]jftfj/0f tfTg yfn]sf] 5 .

af/fdf lgjf{rg k|rf/ tLj|pk]Gb| nfld5fg]

;+ljwfg;efsf ] lgjf {rgglhls“b} hf“bf bnx¿n] af/flhNnfdf lgjf{rg k|rf/–k|;f/dftLj|tf NofPsf 5g\ . ;ft /fhg}ltsbnsf sfo{stf{x¿ lgjf{rg k|rf/dfklxNo}b]lv xf]ldP klg t/fO{sfbnx¿ eg] kmfu'g @# ut]sf]pDd]bjf/L dgf]gog;“u} lgjf{rgk|rf/df hf]8tf]8sf ;fy le8]sf5g\ . cfkm\gf] kIfsf pDd]bjf/sfnflu ef]6 dfUg g]tf–sfo{stf{hgtfsf] 3/b}nf]df wfpg yfn]sf5g\ . dlxnfx¿ gfgL Rofk]/;d]t ;+ljwfg;efsf] lgjf{rgk|rf/df h'6]sf 5g\ .

dw]; cfGbf]ngkl5 af/flhNnfsf] /fhg}lts ;dLs/0f klgk|efljt ePsf] 5 . s'g bnn] sxf“lhT5 eGg] cg'dfg ug{ ;a}nfO{ufx|f] e}/x]sf] 5 . ^ j6f lgjf{rgIf]q /x]sf] of] lhNnfdf ljleGg bn /:jtGq u/L ! ;o ## hgf pDd]bjf/r'gfjL d}bfgdf 5g\ .

lgjf {rg k | lt:kwf {dfdfcf]jfbLn] af/f If]q gDa/ ! dfzDe' d08n, @ df lzjrGb| s'zjfx,# df lznf ofbj, $ df ;f]gfnfn;fx, % df tk]Zj/ rf}w/L tyf ^df ho/fd bfxfnnfO{ pDd]bjf/agfPsf] 5 . ;a} ;d'bfonfO{ ;d]6\g]lx;fan] pDd]bjf/L lbPsf sf/0fcfkm\gf] bnk|lt ;a}sf] cfsif{0f a9]sf]

dfcf]jfbLn] hgfPsf] 5 . To:f}u/L g]skf Pdfn]n] klg

k"0f {¿kdf lgjf{rg cleofgdfxf]ldPsf] atfPsf] 5 . ufp“–ufp“dfuP/ :yfgLo hgtfdfem cGtlq{mofyfn]sf] Pdfn]n] hgfPsf] 5 . Pdfn]n]klg ;+ljwfg;efsf] lgjf{rgsfnflu ;a} hft–hfltnfO{ ;d]6]/nu]]sf] 5 . Pdfn]n] If]q gDa/ !df 56'k|;fb ofbj, @ df /fh]Gb|k|;fbsnjf/, # df >LKf|;fb kf;jfg, $ dfdxd'b cfnd, % df anjL/k|;fbrf}w/L tyf ̂ df k'?iff]td kf}8]nnfO{pDd]bjf/ agfPsf] 5 .

To:t} g]kfnL sf+u|];n] bnsfsfo{stf{x¿nfO{ ;+ljwfg;efsfaf/]df hfgsf/L lbnfpg'sf ;fy}lgjf{rg cleofg cl3 a9fPsf]atfPsf] 5 . sf+u|];n] If]q gDa/ !df /fdcof]Wof ofbj, @ df /fw]rGb|

ofbj, # df Clifs]z uf}td, $ dfkm/d'Nnf dG;'/, % df pdfsfGtrf}w/L tyf ^ df dw' ;fxLnfO{pDd]bjf/ agfPsf] 5 .

;/sf/;“usf] ;xdltkl5t/fO{sf cfGbf]ng/t bnx¿nfO{ klgr'gfj nfu ]sf ] 5 . dw];sfbnx¿aLr s]Gb|Lo ¿kdf r'gfjLtfnd]n gldn]sf sf/0f :yfgLo txdfs]xL ;d:of;d]t cfOk/]sf] 5 .

lhNnfdf dw];L hgclwsf/kmf]/dn] If]q gDa/ ! df /fdafa'ofbj, @ df aRrfk|;fb ofbj, #df k|df]bk|;fb u'Ktf, $ df ;fgLd}of7s'/fO{, % df /fd]Zj/ h};jfn, ^df lbg]z k6]nnfO{ pDd]bjf/agfPsf] 5 . ;/sf/;“usf] * a'“b];Demf}tfnfO{ cfkm\gf] P]ltxfl;s lhtePsf] atfpg] kmf]/dn] To;nfO{;+:yfut ug{ ;+ljwfg;efsf ]

lgjf{rgdf efu lng hgtf;dIfcfu|x u/]sf] 5 . …;+ljwfg;efsf]lgjf{rgaf6 dw];sf xs–clwsf/;'lglZrt x'G5Ú, a'l4hLjL kmf]/dsfs]Gb|Lo cWoIf pd]znfn bf;n]eg]– …To;}n] ;a} dw];L hgtfr'gfjL cleofgdf xf]ldPsf 5g\ .Ú

dxGy 7fs'/ cWoIf /x]sf]t/fO{–dw]; nf]stflGqs kf6L{n] klglhNnfsf ̂ dWo] $ If]qdf pDd]bjf/LlbPsf] 5 . tdnf]kfn] If]q gDa/ !df lht]Gb|l;+x, @ df k|ofu ofbj, # dfs[t/fd s'Dxfn tyf $ df lht]Gb|;f]gnnfO{ cfkm\gf] pDd]bjf/ agfPsf]5 . To;}u/L g]kfn ;b\efjgf kf6L{-dxtf]_ ;d"xn] klg lhNnfsf ljleGg If]qdfcfkm\gf pDd]bjf/ p7fPsf] If]q gDa/ $sf pDd]bjf/ u0f]zk|;fb ;fxn] atfP .

af/f lHfNnfdf cGo ;fgfbnx¿ klg cleofgdf h'6]sf 5g\ .pgLx¿n] ;a} If ]qdf cfkm\gfpDd]bjf/ gp7fP klg lht–xf/dfcfkm\gf] bnsf] e"ldsf lg0ff{os x'g]atfPsf 5g\ . lhNnfdf g]dlskfsftkm{af6 If]q gDa/ # / % df qmdzM/]Gh' ;fx / /fh]zk|;fb ofbjn]pDd]bjf/L lbPsf 5g\ . To;}u/L /fli6«ohgdf]rf{sf tkm{af6 If]q gDa/ # dfk|df]bs'df/ d08n, $ df gGb/fdtyf If]q gDa/ ^ af6 s0f{ yfkfn]pDd]bjf/L lbPsf 5g\ . jfddf]rf{sftkm{af6 If]q gDa/ # af6 dxdbclnd+;'/n] pDd]bjf/L lbPsf 5g\ .

l/hg k'/L@)^) r}t !(

:jlKgn cf/8L@)%( r}t @)