253
Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ ИТТИЛООТИ Китоби дарсй барои синфм 8-уми муассисахои та^силоти умумй Вазорати маорифи Чумхурии Точикистон тавсия кардааст Сахгафзорхои компютерй Технологияи коркарди иттилооти матнй Технологиям коркарди иттилооти графики Технологияи намойишсозй КВД «Сарбоз» Душанбе 2013

Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

  • Upload
    others

  • View
    87

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов

ТЕХНОЛОГИЯМ ИТТИЛООТИ

Китоби дарсй барои синфм 8-уми муассисахои та^силоти умумй

Вазорати маорифи Чумхурии Точикистон тавсия кардааст

Сахгафзорхои компютерй Технологияи коркарди иттилооти матнй

Технологиям коркарди иттилооти графики Технологияи намойишсозй

КВД «Сарбоз» Душанбе 2013

Page 2: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

ББК32,973Я72+74.263.2 К-65

Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов. Технологияи иттилооти. Китоби дарсй барои синфи 8. - Душанбе, 2013. - 256 с.

Хонандаи азиэ!Китоб манбаи донишу маьрифат аст, аз он ба^ра баред ва онро эупиёт

намоед. Кушиш кунед, ки соли хониши оянда х,ам ин китоб бо намуди аслиаш дастраси додару хо^архоятон гардад ва ба ощ о низ хизмат намояд.

Исгифодаи ичоравни китоб:

№ Ному насаби хонанда Синф Соли

тах,сил

ропати китоб (ба^ои китобдор)

Аввали соли хониш

Охирисоли

хониш12345

ISBN 978-99947-975-0-9

Page 3: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

OF03Хонандагони азиз! Шумо дар синфи 7 тавассути фанни

«Технологияи игтилоотй» бо асосхои техникам компютерй ва технологияи коркарди электронии иттилооти ададй шинос шуда будед. Соли чорй унсурхои фарханги иттилоотии шумо хангоми азхудкунии тачхизоти компютерй дар раванди мукаммалгардонии омузиши технологияхои муосири иттилоотию иртиботй (информатсионй-коммуникатсионй) - технологияи коркарди иттилооти матнй, графики ва истифодаи барномахои намойишномавии ифтитохй пуркувват гардонида мешавад.

Бахшхои дигари фан, технологияи коркарди иттилооти савту садой, мултимедиавй, технологияи истифодаи почтаи электронй, Интернет, хифзи иттилоот, технологияи алгоригмсозй ва барномарезй, чомеаи иттилооти ва гайра дар синфхои болой омузонида мешаванд.

Устодони гаронкадр! Китоби мазкур дар асоси Стандарти давлатии маълумот ва Барномаи нави фанни «Технологияи иттилоотй», ки пеш аз ин «Технологияи информатсионй» ва пештар «Асосхои техникаи компютерй» ном дошт, эчод шудааст. Мувофики барномаи нав ва талаботу пешниходоти ЮНЕСКО оид ба таълими фанни «Технологияи игтилоотй» мактаб ба хонанда бояд технологияи корро бо якчанд системаи амалиётй омузонад. Гарчанде кариб хамаи компютерхои ба чумхурй воридшаванда пешакй бо системаи амалиётии Windows мучаххаз бошанд хам, вале мактаб дар интихоби системаи амалиётй озод аст. Аз ин ру, мо тасмим гирифтем, ки технологияи коркарди иттилоотро тавассути ду системаи амалиётии маъмул, Windows ва Linux пешкаш намоем.

Устодони гиромй ва шогирдони азиз! Аз шумо эхтиромона хохиш менамоем, ки фикру андешаи хешро ба Маркази тахия, нашр ва муомилоти китобхои дарсй, илмиву методии назди Вазорати маорифи Чумхурии Точикистон ва ё бевосита ба нишонии электронии [email protected] ирсол намоед. Мо ба маслихату пешниходхои Шумо хеле хам ниёз дорем. Онхо метавонанд дар нашрхои минбаъда китобро аз хар нигох пурмазмунтар гардонанд.

Марх;або, ба Олами Компютер!

3

Page 4: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

Боби 1

С а х т а ф з о р х о

Бахши 1ВОСИТАХОИ ИТТИЛООТОНЙ

1.1.1. КОМПЮТЕР ВОСИТАИ КОРКАРДИ ИТТИЛООТ

Хонандагони азиз! Шумо бо махфуми компютер, хосиятхо, имкониятхо, кисмхо, тарзи кор, заминахои пайдойиш ва таърихи начандон калони он дар синфи 7 шиносой пайдо карда будед. Азбаски маънои аслии калимаи компютер - ин тачхизоти хисоббарор аст, бинобар он шумо порсол онро махз аз хамин нуктаи назар омухта будед. Бо ёрии барномахои махсуси хисоббарорй, ки онхоро чадвалхои электронй ном мебаранд, шумо бо коркарди компютерии иттилооти ададй шинос шуда будед. Имсол бошад, шумо бо дигар имкониятхо ва пахлухои гуногуншакли коркарди иттилоотии ин тачхизоти сехрнок шинос хохед шуд.

Дарвокеъ, он компютерй фардие, ки дар болои мизи кории шумо гузошта шудааст, метавонад дар раванди донишандузй бароятон ба афзори бехамто табдил ёбад. Аз ин ру, шумо ба он бояд хамчун бо китоб, дафтар, калам ё воситаи аёнй муносибат карданро ёд гиред. Компютер метавонад ба шумо устоди халиму мехрубон, вале сахтгиру нуктасанч бошад. Вай метавонад ба шумо рафики мушфик ва хамсафари устувор низ бошад. Дар халли масъалахои мухталифи омузишй, тахлилй ва фарогатй метавонад бахратон ёвари беминнат бошад. Х,ар як дастури шуморо бечуну чаро хамчун фармон кабул ва ичро намояд. Тибки супориши шумо ин фарМонхоро бо микдори дилхоху фавран ва бо суръати бенихоят баланд ичро кунад ва дар хусуси мондашавй «лаб» ба шикоят накушояд.

4

Page 5: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

Пас, биёед чунин саволро матрах месозем, ки ин кадар хосиятх,ои начиб, имкониятхои бехамто ва афзалиятхои компютер ба кадом омилхо вобастагй доранд? Вай чй тавр сохта шудааст? Аз кадом чузъхои таркибй иборат аст?

Барой ба ин саволхо чавоб гирифтан шумо бояд бодиккат мавзуъхои дар ин боб ва бобхои дигари китоб овардашударо мутолиа намоед. Донишатонро нисбат ба чузъхои алохидаи компютерй фардй зина ба зина зиёд намоед. Бо он хамчун бо афзори пуриктидори коркарди иттилоот боз хам наздиктар шавед.

Компютер иттилооти воридгардидаро кабул менамояд, онро шинохта мегирад, дар хотирааш нигох медорад ва тибки дастурхои барномавй бо он амалхои гуногунро ичро менамояд. Яъне мархалахои асосии корбарй бо иттилоот аз равандхои дохилкунй, нигахдорй, коркард ва хоричкунии он иборат аст. Барой ичрои хар як раванд сахтафзор ва нармафзори мувофик вобаста гардидааст. Мачмуи афзорхои техникии компютерро ба истилох сахтафзор меноманд.

Сахтафзори компютерй фардй гуфта мацмуи воситауои техникии бо х;ам алоцаманди онро меноманд, ки онх,о вазифауои дохилкунй, коркард, нигахдорй ва хорицкунии иттилоотро ба ух,да гирифтаанд.

5

Page 6: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

Тавре аз синфи 7 медонем, гарчанде ба компютерхои фардй (IB M PC) сахтафзорхои гуногуни коркарди иттилоотро насб кардан мумкин бошад хам, вале ба кисмхои асосии он блоки системавй, экрани монитор, сафхакалид, муш ва динамикхо (садобаландкунакхо) дохил мешаванд. Ин тачхизот комплекти минималии компютерро ташкил медихад.

Блоки системавй. Агар дар назари аввал блоки системавй кисми аз хама камахамият намояд хам, вале дар асл махз хамин кием кисми асоситарини компютер ба шумор меравад. Дар ин кием тамоми тачхизоти марказии компютер махфуз аст:

s схемахри электроние, ки кори компютерро таъмин ва идора мекунанд; микропротсессор, хотираи фаврй, платай асосй, нозирони (controller) сахтафзорх,о ва гайра;

S блоки таъминоти бар^. Ин блок чараёни барк;и аз шабака ба компютер воридшавандаро ба чараёни доимии шиддати паст табдил медихад ва онро ба схемахри интегралии компютер мегузаронад;

^ диекдонхри дискхри чандир (floppy discs - дискетой) - барои сабт ва хондани иттилоот тавассути дискетхр (то соли 2000-ум барандагони асосии иттилоот дар компютер ба х,исоб мерафтанд);

s диекдонхри дискхри х,ачман калони магнитй (hard discs - винчестер) - барои сабт ва хондани иттилоот тавассути винчестер.

Ба блоки системавии компютерй IBM PC тачхизоти гуногуни дохилкунй ва хоричкунии иттилоотро пайваст ва илова намудан мумкин аст, ки онхо имкониятхои функсионалиашро васеъ мегардонанд. Кисми зиёди

6

Page 7: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

сахтафзорхо ба блоки системавй аз берун пайваст карда мешаванд ва номашон низ мувофикан тачхизоти беруна аст:J монитор - барои дар экран хорич,кунии иттилооти матнй ва

графики;S сафхакалид - барои дохилкунии иттилоот ва дастуру фармонх,о;У муш - манипулятор барои ба таври фаврй дохил намудани

фармонхр ва идораи барномахр;S ^ойстик - манипулятор барои идораи бозихри компютерй; s чопгар - барои дар когаз хорицкунии иттилооти матнй ва графикй; s модем - барои мубодилаи иттилоотии байни компютерро бо ёрии

шабакаи телефонй;S флеш-корт.

Ба блоки системавй баъзе тачхизотро аз дохил низ илова намудан мумкин аст. Чунин тачхизот мувофикан тачхизоти дохилй ном доранд:

модем ё факс-модем: барои мубодилаи иттилоотии байни компютерхр бо воситаи шабакаи телефонй; дискдонхр барои компакт-дискхр (CD-ROM, DVD-RW): барои корбарй (хондану навиштан) бо CD ва DVD, тамошои клипхр ва шунидани суруду мусик,й;стример: барои нигоздории иттилоот дар фитаи магнитй; кортрои садой: барои сабт ва шунидани садо.

/

7

Page 8: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

Кдйд кардан зарур аст, ки стримерхо, диекдонхри CD- ROM ва гайра ба мисли модемно ва факс-модемхо дар шакли тачхизоти беруна хам истехсол карда мешаванд.

Нозир (controller) - схемаи электрониест, ки кори сахтафзорхои компютерро идора менамояд. Х,ар як тачхизот усули махсуси ба нозири худ пайваст шуданро дорад:

^ диекдонхри дискетхр, сафх,акалид, муш ва монитор ба нозирони стандартии компютер пайваст мешаванд;

s кортхри садой ва баъзе факс-модемро бо нозирони худ дар шакли як платай ягона сохта мешаванд;

s тачх,изоти бок;имонда бо нозирони худ, ки дар блоки системавй ЧОйгиранд, ба воситаи сим пайваст Мешаванд.

Ттаботи техники. Блоки системавии компютер дар шаклхои гуногун - руйимизй, манора, моноблок ва гайра истехсол карда мешавад. Новобаста аз шакли блоки системавй бо он хеле эхтиёткор будан лозим аст. Онро бояд дар чойе гузошт, ки аз зарбу латхурй ва чунбишхои ночо эмин бошад. Блоки системавиро дар наздикии афзорхои гармидиханда (батарея, плита, газдон, дарзмол, чойчуш ва гайра) ва чойхои намиашон баланд нигох доштан мумкин нест. Ба болои блоки системавй гузоштани чопгар, хусусан чопгари матритсавй, манъ аст. Симхои пайвандгари тачхизоти гуногунро бо блоки системавй дар мавриди хомуш будани компютер чудо ё васл кардан да максад мувофик аст. Дар хучрае, ки компютер гузошта шудааст сигор кашидан мамнуъ буда, мохе як маротиба блоки системавиро кушода чангу ифлосихои дар он гуншударо бо ёрии чангкашак тоза намудан лозим аст.

Саволхо:1. Оё шумо таъйиноти асосии компютерро медонед?2. Равандхри асосии коркарди компютерии иттилоот

кадомхрянд?3. Сахтафзори компютерй фардй чист?4. Ба комплекти минималии компютерй фардй кадом

сахтафзорхо шомиланд?5. Блоки системави!/- компютер кадом вазифаро ичро мекунад?

8

Page 9: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

6. Сахтафзорхои дожили блоки системавй кадомх,оянд?7. Кадом сахтафзорх,о ба блоки системавй аз берун насб карда

мешаванд?8. Вазифаи нозирон аз чй иборат аст?9. Кадом талаботхри техникиро бо блоки системавй бояд риоя

кард?

Супориш:1. Мавзуьро б о д н е т хонед ва онро нак/ i кунед.2. Бо ёрии устод дар синфхонаи компютерй бо сахтафзорхри

компютер аз наздик шинос шавед ва номи онх;оро дар дафтар к^йд намоед.

ife1.1.2. М и к р о п р о ц е с с о р

Микропротсессор - сахтафзори марказии компютер ба хисоб меравад. Махз ба воситаи он тамоми амалиёти вобаста ба коркарди иттилоот ва

v * -1 идоракунии чузъу томхои компютер амалй гардонида мешавад.

Дар хакикат ихтироъи протсессор яке аз дастовардхои бехтарини асри XX дар сохаи электроника ва техиикаи хисоббарор ба хисоб меравад.Протсессорхои муосири комшотерхои фардй дар шакли чип (chip - микросхема, кристалл) истехсол карда мешаванд.Азбаски андозаи онхо бисёр хам хурд аст, бинобар он онхоро одатан микропротсессор ё протсессори марказй (CPU - Central Processing Unit) ном мебаранд. Микропротсессор схемаи электронии начандон калон буда, ичрои амалхои арифметикй- мантикй, халли масъалахои коркарди иттилоот ва идораи тамоми сахтафзори ба компютер насбгардидаро ба ухда дорад. Аз руйи ин хосиятхояш микропротсессорро баъзан ба «майна»-и сари инсон ташбех медиханд.

Микропротсессори аввалин соли 1971 аз тарафи мухандисони ширкати Intel сохта шудааст. То имруз намунахои гуногуни ин

9

Page 10: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

намуд сахтафзор руйи кор омадаанд. Барои компютерхои фардии муосир бештар дастовардхои истехсолии ширкатхои Intel ва AMD сохиби эътирофи умум гардидааст. Дар компютерхои IBM PC ба гайр аз микропротсессорхои ширкати Intel баъзан микропротсессорхои ширкатхои AMD, Cyrix ва IBM низ истифода бурда мешаванд. Сохгори микропротсессор шакли микросхемаи азими ингегралиро мемонад. Калимаи «азим» ифодагари андозаи микропротсессор нест. Он ифодагари микдори кисматхои (занчирхои) электронии дар тахтаи кристаллй насбгардида мебошад. Микдори чунин кисматхо якчанд миллионро ташкил дода метавонад. Мукаммалшавии технологияхои истехсолй имконият медихад, ки кисматхои электронй хачман боз хам хурдтар ва микдори онхо дар тахтаи кристаллй боз хам зиёдтар карда шаванд. Аз хисоби ин омил суръати амалиётгузаронй ва эътимоднокии микропротсессорхо мутаносибан афзойиш меёбанд. Микропротсессор ба платай системавии компютер ба воситаи васлаку чудокунаки (socket - разъём) махсус насб мегардад.

Микропротсессор аз блокхои зерин иборат аст:♦ блоки арифметикй-мантик^;♦ блоки идорй;♦ Чузьхри хотира.

Протсессор тибкл дастурхои корбари компютер ба таври худкор ва бо суръати бенихоят баланд аз хотираи беруна ёфта гирифтани барномахои зарурй, ба хотираи фаврии компютер чойгир кардани онхо, рамзгузорй кардани дастуру фармонхои ин барномахо ва ичрои онхоро гаъмин менамояд. Пас аз анчоми кори барномахо онхоро аз хотираи фаврй озод менамояд ва мунтазири дастурхои навбатии корбар мегардад. Хдмин гуна амалхоро протсессор то гирифтани дастури корбар оид ба анчоми кори компютер такрор менамояд.

Нишовдихандаи мухими протсессор ин махсулнокии он ба хисоб меравад, ки вай зудкории мутлаки компютерро нишон медихад. Зудкории компютер - ин мицдори амсищои

10

Page 11: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

одитаринест, ки ощоро протсессор дар як сония ицро мекунад. Махсулнокии протсессори компютер дар навбати худ аз ду нишондихдндаи дигар - зудии зарба ва разряднокии он вобастагй дорад.

Зудии зарбаи (такти корни) протсессор иктидори компютерро ифода мекунад. Такт - фосилаи вацти байни ду импулси уамсояи протсессор мебошад. Зудии зарбаи протсессор- мщдори тающои он дар як сония аст. Вохиди ченаки такти кории протсессор гертс (гс) буда, зудии он бо мегагертс (1Мгс=!06гс) ва гигагертс (1Ггс=109гс) чен карда мешавад.

Моделхои якхелаи микропротсессорхо метавонанд аз хамдигар бо зудии зарбаашон (суръати ичрои амалхо) фарк кунанд. Х,ар кадар такти кории протсессор зиёд бошад. хамон кадар давомнокии ичрои амалхо кам мешавад ва муганосибан махсулнокии компютер зиёд мегардад. Масалан, иктидори микропротсессори Pentium бо зудии зарбаи 75Мгс аз худи хамон модели Pentium бо зудии зарбаи 200Мгс такрибан дуним маротиба камтар аст. Компютерхои муосир метавонанд садхо миллион ва хатто миллиардхо амалхои одитаринро дар як сония ичро намоянд. Зудии зарбаи микропротсессорро дар санадхо бевосита пас аз номаш нишон медиханд. Масалан, CPU - Intel(R) Core(TM) i5-2450M, 2.50GHz.

Аз байни ду микропротсессори моделхояшон гуногуни зудии зарбаашон якхела хамонаш пурихтидортар аст, ки моделаш навтар бошад. Моделхои гуногун як амалро (масалан, чамъ ё таксимро) бо микдори гуногуни зарбахо ичро менамоянд. Масалан, моделхои нисбатан кухнашудаи Intel Pentium/133 аз Intel-80486/133 ва Intel-80486/133 аз Intel- 80386DX/133 такрибан ду маротибагй зудтар кор мекунанд.

Разряднокии протсессор андозаи минималии хиссаи иттилоот аст, ки онро протсессор дар як такт коркард менамояд. Ин гуна хиссаи иттилоотро калимаи мошинй мегуянд. Калимаи мошинй бо ерии пайдярпайии разрядхои дуй (битхо) дода мешавад. Протсессорхо вобаста аз намудашон метавонанд разряднокии 8, 16, 32 ва 64-бита дошта бошанд. Бо

11

Page 12: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

зиёдшавии разряднокии протсессор мувофикан хдчми коркарди иттилоот низ дар як такти он меафзояд ва аз ин ру, вай бо хдчми калонтари иттилооти хотира кор карда метавонад.

Масалан, разряднокии микропротсессорхои аввалини ширкати Intel ба 4 бит ва такти кориашон ба 108Кгс баробар буд, ки ин нишондихандах,о ба онхо имконияти танхо бо 640 байта хотираи фаврй кор карданро мухдйё сохта метавонистанду халос. Разряднокии микропротсессорхои муосир бошад ба 64 бит ва такти кориашон ба даххо гигагертс баробар аст. Албатта ин нишондихандахо ва имкониятхои микропротсессорхо хади охирони онхо нест. Шумо хатман шохиди он хохед гашт, ки бо рушди навбатии илм ва технологияи инноватсионии истехсолот пас аз мудцати начандон зиёди вакт ин нишондихандахои микропротсессорхо ба самти боло тагйир хоханд ёфт.

Моделхои хозиразамони микропротсессорхо кобилияти беандоза хуби хисоббарорй доранд. Вале барои хисоббарорихои баъзе синфи масъалахои математики ва мухдндисй, хусусан хангоми истифодаи ададхои хакикй, микропротсессорхои пуриктидортар ё микропротсессорхои иловагии сопротсессор номидашаванда зарур аст. Сопротсессор- протсессори иловагие мебошанд, ки барои х;алли масъалахои махсус пешбинй шудааст. Масалан, сопротсессори математики микросхемаест, ки ба протсессори марказй дар халли масъалахои мураккаби математики ёрй мерасонад.

Х,амин тарик, яке аз роххои асосии рушд ва навсозии микропротсессорхо то хануз зиёд намудани такти корй ва разряднокии онхо ба хисоб мерафт. Вактх,ои охир истехсолкунандагони маъруфи микропротсессорхо барои зиёд намудани мах,сулнокии кори компютер истифодабарии якчанд протсессорро ба рох монда истодаанд. Умед аст, ки ин тарзи корбарй имкониятхои коркарди компютерии иттилоотро ба маротибахо афзун хохад кард ва нуфузи компютерй фардиро хамчун воситаи асосии коркарди иттилоот боз хам баландтар хохад бардошт.

12

Page 13: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

Саволхо:1. Микропротсессор чист?2. Таъйиноти микропротсессор аз чй иборат аст?3. Нишондих,андах,ои микропротсессорхо кадомх,оянд?4. Такти кории протсессор чист? Он бо мах,сулнокии компютер

чй алок,амандй дорад?5. Разряднокии протсессор чист? Вай аз чй вобаста аст?6. Вазифаи сопротсессор аз чй иборат аст?7. Кадом рохдои баланд бардоштани мах,сулнокии компютерро

медонед?

ф ь Супориш:1. Матнй мавзуъро бодик^т хонед ва онро Haiyi кунед.2. Намуди микропротсессорхои компютерхои синфхонаи

мактабатонро муайян намоед.

1.1.3. ХОТИРА

Дар раванди кор бо компютер зарур аст, ки иттилоот, яъне барномахои хал л и масъалахо, додахои онхо, натичахои мобайнй ва нихой тавассути ягон воситаи техникй хифз гарданд (нигох дошта шаванд), то ки дар холатхои зарурй ба онхо мурочиат кардан ва онхоро дастрас намудан имконпазир бошад.Барои амалй намудани ин максад ба дастаи компютер сахтафзорхои гуногуни нигахдорандаи иттилоот хамрох карда мешаванд, ки онхоро хотирахои компютер мегуянд.

Иттилооти дар хотираи компютер нигахдошташаванда, аз кабили аломат (харф, ракам, рамз), тасвир, садо ва гайра аввал дар шакли пайдарпайии ракамхои 0 ва 1 рамзбандй мегарданд ва баъд дар хотира нигох дошта мешаванд. Хднгоми аз хотира хондани иттилоот бошад, баръакс вай аз шакли дуй ба шакли маъмулй баргардонида мешавад ва баъд дар экран нишон дода мешавад.

13

Page 14: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

Хотираи компютер гуфта мацмуи сахтафзоруоеро меноманд, ки ощо барои нига^дории иттилоот пешбинй шудаанд.

Дар раванди эчоди техиологияхои хисоббарорй мухандисон пайваста кушиш намуданд, ки сахтафзорхои хифзи иттилоотро ба мисли хотираи инсон созанд. Онхо дар ин чода ба бисёр муваффакиятхо низ ноил гардидаанд.

Магар инсон метавонад, ки хамаи иттилооти аз мухити атроф даетрас кардаашро беталаф дар хогирааш нигох дорад? Оё дар хотира хифз намудани хар як ходиса, руйдод, вокеъа ва гайра барои инсон зарур аст ё на? Агар зарур бошад, пас чй тавр онро амалй бояд кард? Масалан, оё азёд донистани номи хар як деху куча, кимати функсияхои мураккаби риёзй, мавзеъхои чугрофй, реаксияхои кимиёвй ё нархномахои махсулоти магоза ва гайра хатмист? Агар хатмй бошад, пас ин кадар маълумотномахои ёрирасон, адабиётхои фаннй, сомонахои интернетй, вебсанадхои торнигори анкабути чахонй ва гайра барои чй сохта шудаанд? Вазифаи онхо аз чй иборат аст? Чавоби хар кадоми ин саволхо моро ба таври мутассил ба дарки мафхуми хотираи компютер наздиктар месозад.

Инсон як кисми иттилооти дарёфтаашро дар хотираи доимии худ нигох медорад. Хотираи доимии инсон хамон хотираи асосй, азалй, яъне биологии он (майнаи cap) аст, ки онро хотираи дохилй низ номидан мумкин аст. Кисми дигари иттилоотро инсон дар барандагон ва нигахдорандагони моддй хифз менамояд, ки онхоро хотирахои берунии инсон номидан мумкин аст. Ба хотирахои берунаи инсон дафтархои ёддошт, албомхои расмхо, китобхо, фитахо, дискхо, флеш-коргхо ва гайра дохил мешаванд. Гарчанде хотираи дохилии инсон хосиятхои нодири хифзи иттилоотро сохиб бошад хам, вале хачми гунчойиши он нисбат ба хачми гунчойиши хотирахои берунааш хеле хурд аст.

Аз дигар тараф, агар инсон барои дарёфти итгилооти зарурй аз хотирахои берунааш як микдор вакти зиёдтар сарф намояд, он гох барои дарёфти иттилоот аз хотираи дохилиаш

14

Page 15: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

вакти камтар сарф менамояд ва ё онро дар бисёр холатхо фавран дастрас мекунад. Вале яке аз афзалиятхои асосии хотираи беруна дар он зохир мегардад, ки дар он иттилоотро ба муддати дуру дароз нигох доштан мумкин аст. Х,амзамон аз он нафарони зиёде бахра бардошта метавонанд.

Махз ана хамин тарзи таксимоти хотира дар компютер низ мавриди истифода карор гирифтааст. Барои нигахдорй ва хифзи иттилоот дар компютер аз намудхои хеле зиёди хотирахо истифода мебаранд, ки онхоро аз руйи принсипи истифодаашон ба хотирахои дохилй ва берунй чудо кардан одат шудааст. Айнан ба мисли хотираи дохилии инсон хотираи дохилии компютер низ ба таври фаврй дастрас аст. Лекин, мутаассифона, хачми он нисбатан махдуд аст. Корбарй бо хотираи беруна вакти зиёдтарро талаб кунад хам, аммо дар он хачми хеле зиёди иттилоотро нигох доштан имконпазир аст.

Дар расми поёнй таснифи хотирахои компютер аз руйи таъйиноташон оварда шудааст. Акнун ба тавсифи умумии кулли хотирахои компютер шуруъ мекунем.

Амалхои маъмултарини корбурд бо хотирахои компютер ин хондани иттилоот аз онхо ва сабт намудани (навиштани) иттилоот ба онхо ба хисоб меравад. Барои мурочиат намудан ба сохаи муайяни хотира аз сурогаи махсуси он истифода мебаранд.

Дар мавриди хондани хиссаи иттилоот аз хотира (масалан, додахои ададй дар хисоббарорихо, калимахо дар тахияи санадхои матнй, садо дар тахияи санадхои аудиой ва гайра) нусхаи он ба протсессор интикол меёбад, ки дар он чо бо ин хиссаи иттилоот амалхои мушаххас ичро карда мешаванд. Баъди хондан хам иттилоот, то вакте ки ба чойи он иттилооти дигар сабт карда нашавад, дар хамон сохаи хотира бетагйир бокй мемонад.

15

Page 16: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

дожили

— Щ

РЭМ 1

Дискх,ои винчестери

Диск*ои магнити

Фитах,ои магнити

Хднгоми сабти (навиштани) хиссаи иттилоот вай дар хотираи компютер тах,ти ягон номи мушаххас нигох дошта мешавад. Агар иттилоот тахти як ном якчанд маротиба сабт карда шавад, он гох хар дафъа он чойгузини додахои пештараи худ мегардад. Хдмин тавр, иттилооти мавчудаи хотира то замоне нигох дошта мешавад, ки агар ба чойи он иттилооти дигар навишта нашавад. Яъне амалхои хондан ва навиштани иттилоот дар хотираи компютер бо амалхои хондан ва сабт кардани суруду мусикй дар фитахои магнитофон хеле монанд аст.

Амали хондани иттилоот аз хотираи компютер, ин раванди гирифтани иттилоот аз сох,аи муайяни хотира ба сурогаи муцарраршуда мебошад. Амали навиштани иттилоот ба хотираи компютер, ин раванди цойгиркунии он дар сох,аи муайяни хотира та^ти сурогаи мушаххас мебошад.

Амалхои хондан ва сабти иттилоотро дар якчоягй тарзи мурочиаткунй ба хотираи компютер ё амали дастрасй ба хотира мегуянд. Аслан ин чо манзур вакти дастрасй ё зудкории хотира мебошад. Зудкории хотира гуфта х,ади вацтеро меноманд, ки дар он муддат х,иссаи минималии иттилоот дар

16

Page 17: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

хотира навишта ё аз он хонда мешавад. Барои бахисобгирии хосияти зудкории хотира вохидхои ченаки вакти дастрасй ба иттилоот - миллцсотщ, лщкросопия ва наносония истифода бурда мешаванд.

Хосияти дигари хотира хачм ё i унчошшш он ба хисоб меравад. Ин хосият имконият медихад, ки хачми максималии иттилооти дар хотира чойгиршавандаро псшакй муайян намоем.

Тавре аз синфи 7 медонем, вохиди хурдтарини ченаки бахисобгирии иттилоот г (bit/binary digit - раками дуй) мебошад. Хднгоми корбурди компютерй одатан на аз бит, балки аз вохиди калонтар - fuui i (1 byte = 8 bit) истифода мебаранд. Дар як байт метавон яке аз 256 аломатро (28=256) рамзгузорй кард. Масалан, рамзи адади 5 ба 00000101 ва рамзи харфи лотинии ба 01001100 баробар аст.

Гунчойиши хотираи компютер низ бо байтхо чен карда мешавад. Гуфтан мумкин аст, ки як байт ба як аломат баробар аст. Барои ба хачми хотираи компютер бахо додан аз ченакхои калонтари байналмилалй истифода мебаранд:

1 байт (byte) = 8 бит;1 Кбайт (килобайт) = 2ю байт;1 Мбайт (мегабайт) = 220 байт;1 Гбайт (гигабайт) = 230 байт;1 Тбайт (терабайт) = 240 байт;1 Пбайт (петабайт) = 250 байт;1 Эбайт (эксабайт) = 260 байт;1 Сбайт (секстибайт) = 270 байт.

Гунчойиши хотираи компютер гуфта мщдори максималии иттилооти дар он нигох,дошпшшавандаро меноманд.

. Тавре пештар кайд кардем, хотираи дохилй хотираи асосии компютер ба хисоб рафта, дар шакли микросхсмаи интегралй (чип) сохта мешавад ва дар слота махсуси платай системавй насб мегардад. Хусусиятхои асосии хотираи дохилй дар киёс бо хотираи берунй ин зудкории

17

Page 18: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

бенихоят баланд ва х,ачми нисбатан махдуди он мебошад. Хотираи дохилй дар навбати худ ба панч намуди дигари хотирахо чудо мешавад: доимй,CMOS-хотира, фаврй, Кэш- хотира ва видеохотира.

Протсессор хангомикорбарй бо барномахои татбикй асосан бо ду гурухи додахо сару кор дорад, ки онхоро мувофикан додахои муваккатй ва додахои доимй мегуянд. Додахои муваккатй хангоми зарурат аз хотираи берунй ба хотираи фаврй ё кэш-хотираи компютер чег зада шуда, дар онхо нигох дошта мешаванд. Ин додахо дар ин хотирахо то замоне бокй мемонанд, ки агар корбурди онхо ба охир нарасад ё чараёни кувваи барк катъ нагардад. Нас аз канда шудани компютер аз кувваи барк тамоми иттилооти ин хотирахо ба пуррагй пок (хазф, нест) мегарданд.

Хотираи доимй. Додахои доимй ба таври хамешагй дар сохаи дигари хотираи дохилии компютер, ки онро хотираи доимй мегуянд, нигох дошта мешаванд. Хотираи доимии компютер аз чараёни кувваи барк вобастагй надорад. Хангоми катъи кувваи барк ё анчоми кори компютер ба иттилооти дар он махфузбуда хавфи нестшавй тахдид намекунад. яъне он дар шакли пештарааш эмин нигох дошта мешавад. Аз ин ру, дар хотираи доимй хануз хангоми сохтани компютер баъзе иттилооти бисёр хам мухими системаи компютерй сабт гардида ва махфуз нигох дошта мешавад.

Дар хотираи доимй асосан барномахое нигох дошта мешаванд, ки онхо дурустии тарзи кори сахтафзорхои марказии компютерро санчиши тестй мегузаронанд ва огози кори системаи амалиётиро ташкил менамоянд. Ин навъ барномахоро корбарон имконияти тагйир додан надоранд. Онхо танхо барои хондан дастрас мебошанду халос. Махз мувофики хамин хосияташ хотираи доимиро ROM хотира (Read only memory - хотира барои танхо хондан) хам мегуянд.

18

Page 19: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

Иттилооти хотираи доимй аз тарафи ширкати истехсолкунандаи компютерй фардй ворид карда мешавад ва танхо як маротиба сураг мегирад.

Мундаричаи ROM-po БИОС (BIOS/Basic Input-Output System) - системаи пойгохди дохилкунй ва хоричкунй ташкил медихад. Барои тагйир додани параметрхои конфигуратсияи компютер барномаи махсуси танзимкунй - SETUP хизмат мерасонад, ки вай тавассути БИОС дастрас карда мешавад.

Хамин тарик,, хотираи доимй гуфта навъи хотираи дохилиеро меноманд, ки он барои х,амеша нигох; доштани барнома^ои пойгоуии низоми дохилкунй ва хорицкунии иттилоот ва санцидани дурустии тарзи кори сахщафзорх;ои ба ин мацсад пешбинишуда хизмат мерасонад.

CMOS-xomupa. Ба гайр аз ROM дар компютерхои фардй хотираи цачандон калони дохилии дигаре мавчуд аст, ки он барои нигохдории интихобхои конфигуратсияи компютер хизмат мерасонад. Ин хотира нимдоимй буда, CMOS-хотира ном дорад. Вай аз руйи технологияи CMOS (Complementary matal-oxide semiconductor) сохта шуда, крбилияти истеъмоли энергияи шиддаташ хеле пастро дорад. Азбаски CMOS-хотира бо аккумулятори махсус мучдххаз аст, бинобар он иттилооти дар он махфузбуда хангоми хомушкунии компютер низ тагйир намеёбад. Аз аккумулятори ин хотира дар баробари дигар чузъхои компютер, масалан соати компютерй низ бахраманд аст.

Хотираи фаврии компютер хотираест, ки он бевосита бо микропротсессор сару кор дорад. Микропротсессор аз вай барнома ва маълумотхои заруриро мехонад, кор карда мебарояд ва натичахоро аз нав ба он равон мекунад. Суръати кори ин хотира бенихоят баланд аст, вале бо катъ гардидани кори компютер тамоми иттилооти дар он махфузбуда хазф мегардад. Азбаски иттилооти дар хотираи фаврй чойгирбударо хангоми корбарй бо компютер доимо дастрас кардан мумкин аст, бинобар он вайро RAM-хотира

19

Page 20: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

(RAM/Random access memory) - хотираи хамеша дастрас мегуянд.

Барномахои истифодашаванда бевосита аз хачми хотираи фаврии компютер (RAM) вобастаанд. Хангоми хурд будани хачми RAM кисми зиёди барномахо ё умуман кор намекунанд ва ё хеле суст кор мекунанд. Барои дар мухити системаи амалиётии Windows кор кардан бояд хачми RAM акаллан ба як гигабайт баробар бошад. Агар ин хачм зиёдтар бошад, он гох хам дар Windows ва хам Linux хеле хуб кор кардан мумкин аст. Барои дар сервери шабакаи махаллй бо иттилооти графики ё видеофилмхо кор кардан хотирахои4, 8, 16 гигабайт ва зиёдтар лозим аст.

Микросхемахои хотирахои фаврй (платахо) дар дастгохи махсус тайёр карда мешаванд. Хар яке аз ин платахо дар слотхои платай системавии компютер насб мегарданд. Платай системавй якчанд слоти насби RAM-хотирахоро дорад. Агар дар он якчанд RAM насб карда шавад, он гох мувофикан хачми хотираи фаврии компютер низ хамон кадар зиёд мегардад.

Хотираи фаврй гуфта навъи хотираи дохилиеро меноманд, ки дар он иттилооти айни замон корбарандаи микропротсессор нигох, дошта шудааст.

К эш -хот ира. Барои аз хотираи фаврй боз хам тезтар дастрас намудани иттилоот дар баъзе компютерхо хотираимахсуси бенихоят зудамале истифода мешавад, ки онро кэш-хотира (cache - махфигох, анбор) мегуянд. Кэш-хотира дар байни микропротсессор ва хотираи фаврй чойгпр шуда, нусхаи баъзе китъахои RAM-po дар худ нигох медорад ва барои зиёд кардани махсулнокии

20

Page 21: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

кори компютер хизмат мерасонад. Микропротсессор пеш аз чустучуйи иттилоот аз хотираи фаврй аввал онро дар кэш- хотира мечуяд ва бо хамин тарз вакти дастраскунии иттилоотро хеле кутох мегардонад.

Дар компютерхои муосир ду намуди кэш-хотирахо мавриди истифода карор дода шудаанд. Кэш-хотираи дохилй - дар таркиби микропротессор насб гардидааст. Кэш-хотираи берунй - дар платай системавй насб гардидааст.

Видеохотира. Намуди дигари хотираи IBM PC видеохотира аст. Ин хотира як кисми хотираи фаврии компютерро ташкил дода, барои нигахдории тасвири иттилооти экранй хизмат мерасонад. Вай дар шакли микросхемаи электронй истехсол шуда, асосан вазифаи таъминотчии тасвири иттилоот аз RAM ба экранро ичро мекунад. Видеохотира одатан дар хайати видеонозир чой дода мешавад.

Хотираи берунии компютер барои ба муддати дуру дароз нигох доштани иттилооти табиати гуногундошта хизмат мерасонад. Анчоми кори компютер барои хифзи иттилооти ин навъ хотира хавф эчод карда наметавонад. Хдчми ин навъ хотирахо низ аз хачми хотирахои дохилй метавонад якчанд маротибахо зиёд бошад. Масалан, агар хачми хотираи фаврии компютерхои муосири мобилй 4 гигабайтро ташкил дихад, он гох хачми хотираи берунии он (дар шакли HDD - диски винчестер) метавонад ба 640 гигабайт баробар бошад, ки он аз хачми хотираи фаврй 160 маротиба зиёдтар аст.

Дар компютер имконияти зиёдкунии хачми хотираи берунй хамеша вучуд дорад. Ин раванд ба он монанд аст, ки дар китобхона барои гузоштани китобхои нав боз як рафи китобмонии дигар илова карда мешавад. Вале дастрасй ба иттилооти хотираи берунй метавонад нисбат ба дастрасй ба иттилооти хотираи дохилй вакти зиёдро талаб намояд. Яъне

21

Page 22: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

суръати дастрасй ба хотираи берунй нисбат ба хотираи фаврй камтар аст.

Ба сифати хотирахои берунии компютерхои муосир дискхои навъи винчестер, дискхои гуногунхачми магнитй, дискхои лазерй (нурй), флэш-кортхо, фитахои магнитй ва дигар барандагони иттилоот истифода бурда мешаванд. Барандаи иттилоот туфта одатан объекта модиеро меноманд, ки вай имкони нигавдории иттилоотро дорад. Сахтафзорхои хотирахои берунй навъхои гуногуни дискдонхо ва дигар тачхизотхоеанд, ки ояхо аз барандагони мувофик хонда гирифтани иттилоот ва дар онхо сабт намудани иттилоотро анчом дода метавонанд.

Ф Саволхо:1. Хотира „чист? Рнро шумо чй тавр тасаввур мекунед?

Таъйиноти асосии хотира аз чй иборат аст?2. Чанд намуди хотирахои компютериро медонед?3. Барои чй хотирахои компютериро ба хотирахои дохилй ва

берунй чудо мекунанд?4. Кадом навъхои хотирахои дохилии компютериро медонед?

Хотирахои беруниро чй?5. Вохидхои ченаки иттилоот кадомхоянд? Вохидхои гунчойиши

хотираи компютер чй?6. Фарк,и хотираи фаврй аз кэш-хотира дар чист?7. Намудхои дастрасй кадомхоянд?8. Чаро хотирахои компютерро RAM, ROM, CMOS, Кэш ва гайра

меноманд?9. Видеохотира барои чй хизмат мерасонад?

Ф Супориш:1. Матнй мавзуъро бодик,кэт хонед ва онро на^л кунед.2. Якчанд мисоли мукрисаи хотирахои компютерро бо хотираи

инсон биёред.3. Номи хотирахои компютерро дар шакли схема ва чадвал

биёред ва вазифаю нишондодхои онхоро номбар кунед.4. Мафхумхои бит, байт, Кбайт, Мбайт ва Гбайтро маънидод

кунед ва бузургихои 125 Кбайт, 247 Мбайт, 369 млн байт, 872 Гбайт ва 613 млрд бигро ба ченакхои дигар баргардонед.

22

Page 23: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

1.1.4. Д астгохдо и сабти иттилоо т

Дисков. Тавре аллакай медонем дар компютерхои фардй вазифаи хотираи беруниро дискхо ва дигар барандагони иттилоот ичро менамоянд. Онхо барои сабт намудан, аз як компютер ба дигар компютер нусхабардорй кардан ва дуру дароз ё муваккатан нигох доштани иттилоот хизмат мерасонанд. Винчестер, диски магнитй-оптикй, компакт-диск, дискет ва гайра ба гурухи дискхои компютерй дохил мешаванд.

Иттилоот тавассути дастгохи сабт (дискдон - гункунандаи магнитй ё нурй) дар дискхо сабт карда мешавад ё аз онхо хонда мешавад. Одатан дискдонхои дискет, компакт-диск ва винчестер дар блоки системавй чойгиранд. Дискетхо ва компакт-дискхо ба дискдонхояшон озодона гузошта ва гирифта мешаванд. Вале, азбаски винчестер дар дохили блоки системавй васл карда шудааст, ин амалиётро бо он ' гузаронидан

гайриимкон аст.

Дискепщоро вобаста аз диаметрашон ба ду намуд - 5,25 дюймагй (133мм) ва 3,5 дюймагй (89мм) чудо мекунанд. Дискетхои 5,25 дюймагй холо кариб истифода намешавгнд. Доираи

истифодаи дискетхои 3,5 дюймагй низ хеле танг гаштааст. Х,ачми дискет аз намуди он ва зинии сабт - DD (Double Density - зичии дучанда), HD (High! Density - зичии баланд) вобаста аст:

Намуди дискет Гунчойиши дискет5,25 дюйм 3,5 дюйм

DD 360 Кбайт 720 КбайтHD 1,2 Мбайт 1,44 Мбайт

23

Page 24: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

Дискетхо бо кабати магнитй пушонида шудаанд. Сабту хондани иттилоот тавассути онхо ба тарзи кори магнитофон шабохат дорад. Агар дар фитаи магнитй иттилоот дар пайрохаи махсус cap то сари фита сабт гардад, он гох дар дискет вай дар якчанд пайроха дар шакли даврахои к'оисч н I рикн сабт мегардад. Хар як пайроха ба секторхо таксим карда шудааст. Ин имконият медихад, ки иттилоот дар диск бо норсикчо (кием ба кием) нигох дошта шавад. Хар як пайроха ва хар як сектори он раками тартибии худро дорад.

Дискетхоро барандагони дигари иттилоот - Zip ва Jaz- диекчо (Zip&Jaz Iomega discs) иваз кардаанд. Онхо то солхои 2000-ум хамчун дискхои зудамал ва калонхачм (100 Мбайт - Zip, 1 Гбайт - Jaz) шинохта мешуданд ва сахтафзори асосии и пиколи иттилоот ба хисоб мерафтанд. Бо пайдойиши CD ва флэш-кортхо доираи истифодабарандагони ин навъ дискхо низ каста шуд.

Агар бо ёрии дискет иттилоотро такроран якчанд маротиба сабт кардан ва аз он хондан мумкин бошад, пас бо CD-ROM (Compact Disk - Read Only Memory) ин амалро ичро кардан мумкин нест. CD- ROM танхо барои хондани иттилооти дар

CD махфузбуда пешбинй шудааст. Азбаски иттилоот аз CD- ROM бо ёрии нур (лазер) хонда мешавад, бинобар он ин дискро диски пшики (нурй) низ мегуянд. Гунчойиши ин дискхо бенихоят калон аст. Онхо 640 Мбайт ва аз он хам зиёдтап иттилоотро гунчонида метавонанд. Холо аксарият барномахо, хусусан барномахои калони комплекей, бозихои компютерй, энсиклопедияхо ва гайра бо ёрии компакт-дискхо пахн карда мешаванд. Агар компютер дорой кортхои садой ва тасвири бошад, он гох бо ёрии аудиокомпакт-диск мусикйро шунидан ва бо истифодаи видеокомпакт-диск видеофилмро тамошо кардан мумкин аст.

24

Page 25: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

Винчестер - диски магнитии хдчман хеле калон буда, барои нигох доштани иттилоот ва хондани он истифода бурда мешавад. Винчестерро диски асосии (HDD- Hard disk) компютер хам мегуянд. Дар он одатан системаи амалиётй, дастаи барномахои зуд-зуд истифодашаванда, виройишгарони матнй, трансляторхои забонхои барномарезй, чадвалхои электронй ва гайра нигох дошта мешаванд. Аз хамаи тачхизоти нигохцорандаи иттилоот, ба гайр аз хотираи фаврй, винчестер имконияти зудтари дастрас намудани иттилоотро таъмин менамояд. Одатан ин нишондихандаи винчестер ба 7-20 миллисония (мс) баробар аст. Суръати сабт ва хондани иттилоот низ дар винчестер бисёр баланд (то 5 Мбайт/с) аст.

Диски винчестерро соли 1973 ширкати IBM сохтааст. Номи аввалаи он 30/30 буд. Азбаски ин ракамхо бо нишондодхои кутри (калибр) силохи худкори машхури ширкати Winchester мувофикат мекард, бинобар он вайро Винчестер ном мебурдагй шуданд.

Компютер метавонад якчанд винчестер дошта бошад. Ин имконият зудкории компютерро якчанд маротиба зиёд мегардонад. Винчестерхо аз хамдигар бо нишондодхои зеринашон фарк мекунанд: s fyH^onnm - миедори иттилооти-*ифзшаванда; s зудкорй - вак г̂и дастрасии иттилоот ва суръати хондану сабти он; s интерфейс - намуди нозире, ки диск бо он пайваст аст (асосан

IDE/EIDE ва вариантной гуногуни SCSI: IDE - Integrated Device

25

Page 26: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

Electronics, EIDE - Extended IDE, SCSI - Small Computer System Interface).

Х,ачми винчестерхои аввалин ба 5 Мбайт баробар буд. Кисми зиёди винчестерхои компютерх,ои хозира аз 800 Мбайт cap карда то 640 Гбайт гунчойиш доранд. Имруз винчестерной то 500 Мбайт хачмдошта кухнашуда шумурда шуда, винчестерх,ои 160-320 Гбайт ба чумлаи молнои серистеъмол дохил шудаанд.

Барои тасаввур кардани гунчойиши дискно бояд донем, ки агар дар як санифаи китоб ба нисоби миёна 2500 аломат гунчад, он гох дар диске, ки як Гбайт начм дорад, китоби 400000 санифадоштаро гунчонидан мумкин аст.

Суръати кори диск бо ду нишондод - вакти дастраскуий ва зудии хондану сабти иттилоот ' муайян карда мешавад. Винчестерхои хозира метавонанд дар зарфи 1-2 мс иттилоотро дастрасй корбар гардонанд. Дискхои боз хам зудкоргар ин вактро то ба 0,3-0,5 мс табдил додаанд. Суръати хондану сабти иттилоот бошад, наганхо аз худи диск, балки боз аз интихобхои нозир (контроллер), намуди шина, зудкории микропротсессор ва гайра вобаста аст. Суръати миёнаи сабгу хондани винчестерхои хозира ба 40-50 Мбайт/с баробар аст.

Стример - тачхизогест, ки барои дар фитахои магнитй (magnetic tapes) нигох доштани иттилоот хизмат мерасонад. Стримерхоро бештар барои нигох доштани нусханои эхтиёгии Иттилооти дар винчестер махфузбуда истифода мебаранд. Иттилоот

дар кассетаи (катричи) магнитй сабт карда мешавад. Стримерхо дар истифода хеле одй буда- имконияти аз хама арзонтарини нигохдории иттилоотро доранд. Онхо аз хамдигар бо хачм (аз 20 Мбайт то 40 Гбайт дар як кассета), навъ, интерфейс, суръати сабт ва хондан (аз 100 Кбайт/с то 5 Мбайт/с), эътимоднокии сабт ва гайра фарк мекунанд. Стримерхо дар ду шакл - дохилй ва берунй истехсол карда мешаванд.

26

Page 27: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

Дискхои магнитй-оптикй ба мисли стримерх,о барои иигахдории нусхахои эхтиётии иттилооти гох-гох исгифодашаванда хизмат мерасонанд. Онхо дар истифода нисбат ба кассетахои магнитй бехтаранд. Корбарй бо онхо ба мисли винчестер аст. Гарчанде суръати кории ин дискхо аз винчестер сусттар бошад хам, вале онхоро аз дискдонхояшон озодона гирифтан ва ба он гузоштан мумкин аст. Дискхои магнитооптики иктидори гунчонидани аз 230 Мбайт то 4,6 Гбайт ва хатто аз он хам зиёдтари иттилоотро доранд.

Флэш-корт ба мачмуи хотирахои электронии дархуди (компакт, зич) аз барк новобаста мансуб буда, барои иигахдории иттилооти ракамй пешбинй шудааст. Онро корти хотира низ ном мебаранд. Кортхои хотиравии муосир дар заминаи технологияи флэш-хотира (flash memory) - технологияи нимноколй сохта шудаанд.

Гарчанде гояи сохтани корти хотира хануз соли 1984 аз тарафи мухандисони ширкати Toshiba пешниход шуда бошад хам, онхо аввалин чунин кортро танхо соли 1988 сохта тавонистанд. Мафхуми «флэш» бо ходисаи фотодурахш (flash) алокаманд аст.

(USB) Флэш- Намуди дохилии Навъхои гуногуниНамудаои гуногуни корти дар асоси флгш-корт бо флэщ-хотира>(о

флэш-кортхр флэш-хотира флэш-хотирасохташуда

Принсипи кори корти хотира бо принсипи кори хотираи фаврии компютер бисёр хам монанд аст. Вай тачхизоти хурд, зич, арзок, мустахкам, устувор, зудкор, бо гучойиши васеъ, аз барк новобаста, азнавсабтшаванда ва нигахдорандаи иттилоот

27

Page 28: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

мебошад. Бо он тамоми амалхои маъмули корбарй бо дискхоро, аз кабили навиштан, хондан ва хазфи иттилоот ичро кардан мумкин аст. Камбудии ягонаи флэш-хотирахо дар он аст, ки мухлати истифодаи онхо махдуд (10-20 сол) аст. Ин намуд хотирахо дар шаклхои хеле гуногун ва хачмхои хархела истехсол мешаванд.

Кортхои хотира имруз дар тачхизоти гуногуни электронй, аз кабили фотоаппаратхои ракамй, телефонхои хамрох, иоутбукхо, аудионавозхои ракамии портативй ва гайра хамчун чузъи хатмй насб карда мешаванд. Вактхои охир флэш-кортхо барои интиколи иттилоот аз як компютерй фардй ба дигар компютер ба таври васеъ истифода бурда мешаванд. Бо пайдойиши онхо барандагони пешини иттилоот дискетхо ва стримерхо кариб аз истифода мондаанд. Мавкеъи CD низ руз аз руз танг шуда истодааст. Тибки пешдид барои хифзи иттилоот дар компютерхои фардй технологияи флэш-хотира бояд чойгузини технологияи винчестерй гардад.

Саволхо:1. Кадом дастгохдои сабти иттилоотро медонед?2. Вазифаи дискхо аз чй иборат аст?3. Дискетхо аз руйи кадом технология сохта шудаанд? Онхоро

кадом навъи дискхо иваз кардаанд?4. Ьарои чй винчестерро диски асосии компютер меноманд?5. CD-ROM аз дискхои магнитй-оптикй, винчестер ва дискетхо

чй фарк, дорад? Стример аз винчестер чй?6. Технологияи флеш-кортсозй кадом аст?7. Оё флэш-хотира аз флэш-корт ягон фарк; дорад? Агар ха,

пас чй?8. Фарк,и асосии флэш-корт аз дигар хотирахои берунй дар

чист?

Супориш:1. Матнй мавзуьро бодик^ат хонед ва онро нацл кунед.2. Номи дискхои компютерро дар шакли чадвал биёред ва

нишондодхояшонро номбар кунед.

28

Page 29: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

3. Он диску дискдонхои компютерро, ки дида метавонед, муоина намоед ва дар бораашон маълумот дихед.

4. Дойр ба хар як дастгох,и сабти иттилоот, ки бароятон дастрас аст, дар хачми нимсахифагй нак^и хаттй нависед.

1.1.5. Бандархо

Иртибот байни сахтафзорхои гуногуни дохилкунй ва хоричкунии иттилоот бо блоки системавии компютер тавассути слотхои (портхои) махсус, ки онхоро бандар мегуянд амалй мегардад. Барои баъзе сахтафзорхои аз берун бо компютер пайвастшаванда чойхои махсус чудо карда шудааст, ки онхоро низ бандар мегуянд. Ин мавзеъхо одатан дар паси (пушти) блоки системавии компютерй фардй чойгир шудаанд. Дискдонхои дискхои чандирии магнитй, винчестер ва дискхои нурй (лазерй) бошанд асосан дар дохили блоки системавй насб карда мешаванд.

Бандархои насби сахтафзорхоро ба ду гурух чудо мекунанд: сими - параллелй ва пайдарпай, USB (юэсби), Fire Wire (файр-вайр) ва бесим - инфрасурх, Bluetooth (блутуз).

Бандархои пирапели. Ин намуди бандархо дар иртиботи сахтафзорхое истифода мешаванд, ки онхо барои иттилооти хачми калондоштаро ба масофаи наздик расонидан хизмат мерасонанд. Ба воситаи бандархои параллелй дар як вакт бо ёрии 8 тор сим якбора 8 бит додахо гузаронида мешаванд. Ба бандархои параллелй чопгар (принтер) ва сканер насб карда мешаванд. Микдори бандархои параллелй дар компютер аз як то сето шуда метавонад, ки онхо мувофикан LPT1, LPT2, LPT3 (Line PrinTer- хати чопгар) номгузорй карда мешаванд.

Бандархои пайдарпай барои ба блоки системавй насб кардани муш, модем ва дигар сахтафзорхо хизмат мерасонанд. Ба воситаи торхои ин бандар додахо дар шакли пайдарпай 1 битй

29

Page 30: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

ОTvpeA Тур* R

M ni-£ м ы .п

1 г — . 1

KTr.1 u-Aс 12М 5 " Kluu-O

гузаронида мешаванд. Пайдарпай расонидани додахо барои масофахои дур мувофик аст. Бандархои пайдарпайро аксар вакт бандархои иртиботй низ мегуянд. Микдори онхо дар компютер аз як то чор ададро ташкил карда метавонад. ки онхо мувофикан СОМ1, COM2, COM3 аа COM4 (COMmunication port - бандари иртиботй) номгузорй карда мешаванд.

USB-бандар. Яке аз воситахои пахнгаштатарини замони муосири насби сахтафзорхои миёнасуръат ва камсуръати иттилоотгузаронй

дар компютерхои фардй USB-бандар (USB - Universal Serial Bus) ба хисоб меравад. Дар USB-бандар усули пайдарпайи интик,оли додахо истифода меЛавад. Имрузхо бандари нисбатан зудсуръаттари намуди USB 2.0 мак,оми хоса пайдо намудааст. Дар компютерхои фардй якчандто ин гуна USB-бандархо насб карда шудаанд. Микдори онхоро аз хисоби USB-консентратхо боз хам имконияти зиёдтар намудан мавчуд аст. Хднгоми ба USB-бандар пайваст намудани сахтафзор зарурати азнавборкунии компютер вучуд надорад. Драйвери сахтафзор ба таври худкор ин пайвастшавиро таъмин менамояд.

Ба USB-бандархо сахтафзорхои гуногун, аз кабили чопгар, муш, сафхакалид, флеш-корт, дискдонхо, сканер, телефонхои хамрох ва гайраро насб карда, иртибот баркарор намудан мумкин аст. Хдмин тарик, USB-бандархо бандархои универсалй буда сахтафзорхои навъи гуногунро ба компютер хамрох менамоянд ва имконияти корбарии компютерро якчанд маротиба зиёд мегардонанд.

"о* / лч И ivi'-оиндар. Бандари навъи Fire Wire (IEEE 1394) асосан барои насби сахтафзорхои зудсуръат, масалан,

камерахои раками, истифода мешавад.

Бандари инфрасурхи бесим. Бо ёрии ин навъ бандар интиколи иттилоот аз руйи хати оптикй

30

Page 31: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

(нурй) дар диапазони (фосилаи, доираи) мавчхои инфрасурх ба амал меояд. Айнан бо хдмин усул пулти тачхизоти техникй, аз кабили телевизор, радио, конденсионер, кдндил ва гайра кор мекунад. Доираи мавчиахикунии пултхои идории фосилавй якчанд метрро ташкил мекунад. Барои дастрасии бемонеаи мавч дастгоххои мавчфиристанда ва мавчкабулкунанда бояд ру ба руйи хамдигар чойгир карда шаванд.

Бандархои инфрасурхи бесим одатан барои насб намудани компютер, махсусан компютерхои портативй, бо телефонхои хамрох, ки айнан бо хамин хел бандар мучахдазанд, истифода мешаванд. Ин бандар ба корбар имконият фарохам меоварад, ки бо ёрии телефонй хамрох ба Интернет дастрасй дошта бошад, хеле муфид мебошад.

Насби бесим бо модули Bluetooth. Насби хамагй як адаптери Bluetooth ба компютер имконият медихад, ки дар як вакт кариб бо 100 тачхизоти дар радиуси то 100 метр чойгирбуда робита баркарор намояд. Бо компютере, ки бо модули Bluetooth мучаххаз мебошад, сахтафзорхои гуногунро насб намудан мумкин аст. Масалан, компютерй фардии дар масофаи наздик чойгирбуда бо телефонхои хамрох, чопгархо, муш, сафхакалид ва гайра робита баркарор карда метавонад. Иртиботи додахо тавассути мавчхои радиой дар радифи 2,2-2,4 Ггс ба амал меояд. Яке аз афзалиятхои Bluetooth - иртиботи устувори он ба хис°б меравад. Устувории он новобаста аз мавкеъи чойгиршавии мавчкабулкунанда ва мавчпахшкунанда таъмин карда мешавад. Агар дар компютер модули Bluetooth пешакй насб карда нашуда бошад, пас модули алохидаи онро бо ёрии USB- бандар ба компютер хамрох намудан мумкин аст. Дар компютерхои портативй Bluetooth ба таври васеъ истифода мешавад.

f( * ) | Модули Wi-Fi. Технологияи «вай-фай» (Wi-Fi - Wireless Fidelity - садокати бесим) стандарта иртиботи устувор ба хисоб рафта, барои дастрасии бесими шабакаи саросарии Интернет

©

31

Page 32: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

тавассути компютерхои фардй пешбинй шудааст. Аксарият компютерхои портативй бо модули Wi-Fi мучаххазанд. Барои

^ ЖТш компютеР*ои фардии руйимизй бошадI f l f В | модулхои алохидаи дохилй ва берунй

Р «Ж • истифода бурда мешавад. Вазифаи модулиWi-Fi аз ташкил намудани иртиботи байни компютер ва мавчпахшкунанда (антенна) дар радифи 2,4 Мгс бо суръати аз11 Мбит/с то 54 Мбит/с иборат аст.

Саволхо:1. Бандархо дар компютер кадом вазифах,оро ичро мекунанд?2. Бандархои параллелй аз пайдарпай чй фарх доранд?3. Оё шумо ба воситаи USB-бандар ягон сахтафзорро ба

компютер насб кардаед? Агар ха, пас бигуед, ки ин амал осон аст ё душвор?

4. Кадом навъи бандархои бесими насби сахтафзорхоро бо компютер медонед? Кадомашон бехтар аст?

5. Ба фикри шумо мавчудияти навъхои гуногуни бандархо зарур аст? Агар не, пас дар оянда насби сахтафзорхо бо компютер бояд чй тавр сурат гирад?

Супориш:1. Мавзуъро бодиххат хонда, ахамияти бандархои насби

сахтафзорхоро баён кунед.2. Блоки системавии компютерро аз назар гузаронед ва гуед,

ки дар он кадом навъи бандархо пешбинй шудаанд?3. Монандй ва фархи намуди зохирии бандархои дар

компютер насбшударо дар дафтар нависед.

1.1.6. Длстгохдои ДОХИЛКУНИИ ИТIилоотДастгоххои ба компютер воридкунии иттилоот (input

devices) хеле зиёд ва гуногунанд. Дар байни онхо мухимтаринашон сафхакалид ва муш ба хисоб мераванд.

Сиф.ушиш) (keyboard - клавиатура) яке аз афзорхои асосии дохилкунии иттилооти намудхои харфй ва ракамй мебошад. Хднгоми пахши тугмаи

32

Page 33: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

дилхохи он аввал иттилооти аломатй ба рамзи дуй табдил дода мешавад ва баъд аз он рамзи аломатй пахшкардашуда ба компютер ворид карда мешавад.

Хар як тугмаи сафхакалид сарпушеро мемонад, ки зери он калиди миниатурй (механики ё мембранавй) нойгир шудааст. Микропротсессори махсус, ки дар сафхакалид васл гардидааст, вазъи ин калидхоро ба хисоб мегирад ва пас аз хар як пахшкунию рахокунии онхо ба компютер маълумоти заруриро интикол медихад. Ин маълумотхо тавассути системаи амалиётй коркард мешаванд.

\ \ \• • • • • •_У

1 I I1 1*1' I* 1' (• !■ 1° (- I- 1 ' 1 ~ ж ~ 1 г

•• ••

-= \аА* |: \Ц w I ,.с I Г «ффф «

- 1‘.ы мм- ы К »

- 1- 1 1 I •И Е ■ •Яке аз намудхои сафхакалиди компютерй фардй

Мувофики вазифахояшон тугмахои сафхакалидро ба панч гурух чудо менамоянд: харфй-ракамй. функсибиа ш ракамиа махсус, мудирияти курсор ва ёрирасон. Гарчанде барномахои гуногун вазифаи баъзе тугмахои сафхакалидро бо тарзхои ба худ хос тагйир дода тавонанд хам, вале дар-аксарият мавридхо онхо амалхои якхеларо ичро менамоянд. До л о коидахои умумитарини истифодаи тугмахои сафхакалидро дида мебароем.

Блоки харфи-раками. Ин блок дар кисми мобайну поёнии чапи сафхакалид чойгир аст. Хангоми пахши тугмахои ин блок дар экран харфхои алифбои кириллй ё лотинй (вобаста аз речаи интихобшуда), ракамхо ё аломатхои махсус пайдо мешаванд.

Агар речаи кори сафхакалид бо алифбои лотинй бошад, он гох хангоми пахши тугмахои ин блок дар экран аломатхои дар кисми чапу болоии тугмахо чойгирбуда (харфхои лотинй ва баъзе аломатхои китобатй) пайдо -мешаванд. ~Ии -к.онда ба

33

Page 34: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

тугмахои сатри якуми блок (тугмахои ракамдор) дахл надорад. Хднгоми пахши тугмахои ин сатр (дар хар ду реча) аломатхои поёнии тугмахо (асосан ракамхо ва аломатхои ~ - =) пайдо мешаванд. Барои хосил намудани аломатхои болоии сатр (аломатхои махсус) бошад, тугмахои онхоро дар якчоягй бо тугмаи ёрирасони «шифт» (Shift - лагжондан, тагйир додан) -

пахш намудан лозим аст. Истифодаи тугмаи чап ё рости

ахамият надорад.

шжя» **»*•* ***м

• «««Ж

Якчоя пахш намудани ду ва ё зиёда тугма маънои онро дорад, ки тугмахои ёрирасонро пахш карда истода, дар айни замон тугмаи асосиро низ пахш кардан лозим аст. Дар чунин мавридхо аз ангуштони хар ду даст истифода бурдан мувофик

34

Page 35: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

аст. Агар хднгоми гайрифаъол будани тугмаи

тугмахои харфии блок дар якчояги бо тугмаи fshiftj пахш карда

шаваид, он гох дар экран харфхои калони алифбои чорй ва дар мавриди фаъол будани ин тугма, баръакс харфхои хурд хосил мешаванд.

Агар речаи кори сафхакалид бо алифбои кириллй бошад, он гох хангоми пахши тугмахои харфии ин блок дар экран аломатхои дар кисми росту поёнии тугмахо (харфхои кириллй ва баъзе аломатхои махсус) чойгирбуда пайдо мешаванд.

Барои аз як реча ба речаи дигари кори (аз алифбои кириллй ба лотинй ё баръакс) гузаштан комбинатсияи тугмахои ёрирасонро истифода бурдан лозим аст. Истифодаи навъи комбинатсия аз *райвери сафхакалид вобаста аст. Баъзе драйверхо пахши якчояи тугмахои JetrjJ ва jjjjjSJ, дигарашон

ва j j ^ ^ j ва гайраро талаб менамоянд.

Агар матн танхо аз харфхои калон иборат бошад, он гох бо пахши тугмаи ёрирасони (кэпслок) ин корро ба

осонй анчом додан мумкин аст. Худи маънои caps lock низ бакайдгирии харфхои калон аст. Дар мавриди фаъол будани речаи харфхои калон дар сафхакалид индикатори махсуси Сaps

фурузон мегардад. Агар дар ин холат тугмахои харфии блок дар якчоягй бо тугмаи jshiftj пахш карда шаванд, он гох

тавре кайд кардем, дар экран харфхои хурд пайдо мешаванд. Яъне, ин реча баръакси речаи мукаррарй кор мекунад. Пахши гакрории тугмаи fcapsu5f| речаи харфхои калонро бекор

мекунад ва индикатори хамномаш низ хомуш мегардад.Дар маркази кисми поёнии блоки харфй-ракамй тугмаи

дарозтарини сафхакалид - «фосила, чойи чолй- пробел» чойгираст. Новобаста аз речаи кори сафхакалид ё пахши тугмаиин тугма хамеша як вазифа - фосилагузориро (партофтани мавкеи холиро) ичро менамояд.

35

Page 36: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

Тугмахои функсионалй. Сабаби функсионалй ном гирифтани ин тугмахо аз он иборат аст, ки онхо вобаста аз системаи амалиётй ва барномаи татбикии дар айни хол истифодашаванда метавонанд вазифахои (функсияхои) гуногунро ичро намоянд.

| FI F2 F3 F4 j F5 F6 F7 F8 F9 F10 F11 F12^

Тугмах,ои функсионалй одатан дар кисми болоии сафхакалид, пеш аз блоки харфй-ракамй чойгир шуда, бо харфхои FI, F2, F12 ишорат карда мешаванд. Баъзе барномахо вазифаи ин тугмахоро дар якчоягй бо пахши тугмахои ёрирасони jjcwjj ё Jw tj ва ё jjshlftj низ муайян

месозанд. Дар аксарият барномахо пахши тугмаи ба экран баровардани системаи маълумотдихандаро таъмин менамояд.

Тугмахои мудирияти курсор. Тугмахои

|нотёТ|, |Ё п ? |. |pgUp|, |pgDn^ ТУГМаХОИ МуДИрИЯТИ (ИДОрИИ)

курсор (kursor) ном доранд. Ин тугмахо дар байни блокхои харфй-ракамй ва ракамии махсус чойгиранд. Х,ангоми пахши ин тугмахо курсор мавкеъи худро дар экран тагйир медихад. Курсор - нишонаест, ки дар экран ба воситаи он мавк,еи амалиётгузаронй муайян карда мешавад. Дар хар як барнома курсор метавонад шакли ягон фигураи геометрии мушаххасро кабул намояд. Масалан, одатан дар виройишгарони матнй вай шакли хатчаи амудй, дар дигар барномахо шакли хатчаи милт- милткунандаи уфукй, дар баъзеи дигарашон шакли мураббаъ ё секунча ва гайраро дорад. Самти тугмахои тирчадори сафхакалид самти харакати курсорро дар экран нишон медиханд. Микдори пахши ин тугмахо микдори мавкеъхои харакати курсорро ба ин ё он самт ба танзим меорад. Вазифаи ин тугмахо чунин аст:

~ кучонидани курсор ба як мавкег fia самти чап-> кучонидани курсор ба як мавцеъ ба самти рост ? кучонидани курсор ба як сатр Ой самти болп

36

Page 37: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

4 кучонидани курсор ба як сатр ба самти поёнHome кучонидани курсор ба аввали сатр (Ноте - ибтидо, хона)End кучонидани курсор ба охири сатр (End - инти^о, охир)

PgUp кучонидани курсор ба як сафха (экран) ба боло (Page Up)PgDn кучонидани курсор ба як сафх,а ба поён (Page Down)

Хангоми дар якчояги бо тугмахои ёрирасони jctrij. ва

Г'"*", пахш намудани тугмахои идоракунандаи курсор вазифахояшон тагйир меёбанд. Масалан, пахши якчояи тугмахои ва курсорро ба аввали матнй санад ва

пахши тугмахои о ва бошад, ба охири матнй онравона месозад.

Блоки рацамии махсус. Ин блок дар кисми рости сафхакалид чойгир аст. Тугмахои он вобаста аз речаи кориашон метавонанд ду вазифаро ичро намоянд: масалан, агар тугмаи jjsu!mLocTJ пахш карда шуда бошад, он гох ин блокбарои дохилкунии ракамхои 0, 1,2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9 ва амалхои арифметикии + - * I хеле созгор аст. Дар ин маврид индикатори хамноми тугма низ дар сафхакалид фурузон аст. Хангоми хомуш будани индикатор тугмахои ин блок вазифаи тугмахои идоракунии курсорро ичро менамоянд.

Таъйиноти тугмахои ёрирасон ва махсус:S ё - барои хазфи аломат ё фрагменти матнй

Чудокардашудаи тарафи рости курсор (Delete - х,азфкунй);^ ё - барои хазфи аломат ё фрагменти матнй

Чудокардашудаи тарафи чапи курсор (Backspace - бозгашт);ё J£n*ertJ| - агар фаъол бошад, он гох аломатй мавчуда бо

аломатй дохилшаванда иваз карда мешавад. Дар холати акс, аломатй мавчуда ба як мавк,еъ ба тарафи рост мелагжад ва чойи онро аломатй дохилшаванда мегирад (Insert - миёнагузорй, иловкунй, хамрохкунй);Г - \ ё - вазифахои зиёд дорад. Масалан, барои дохил

кардани фармон, гузаштан ба сатри нав, ба охир расонидани матнй абзатс ва гайра хизмат мерасонад. Ин тугма (Enter -

37

Page 38: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

дохилкуни) дар ду блок - х,арфи-рак^ми ва ракрмии махсус такрор мешавад;

^ - лагви ичройиши фармон, амалиёт ё тарки речаи чориибарнома (Esc - гурехтан, пинх,он шудан, бекор кардан);

s щтаьд - х,ангоми тахрири матн - гузаштан ба мавк,еи нави

табулиронй (одатан якбора ба 8 мавк,еъ). Дар баъзе барномахо пахши ин тугма гузаштан аз як майдон ба майдони дигар, аз як сутунба сутуни дигар ва гайраро ифода мекунад;

^ - барои чопи иттилооти чории экран ё нусхабардориииттилооти мавчудаи экран ва ба буфери мубодила равон кардани он (Prtsc/PrintScreen - чопи экран);

^ Р Ч . p h if t i - ин тугмах,о вазифаи аник; ва ягона надоранд.Онх,о одатан бо дигар тугмахр якчоя пахш карда шуда вазифахои онхрро тагйир медих,анд (Ctrl, control - идоракунй, назораткунй, Alt - интихоби алтернативй, Shift - чойивазкунй). Интугмах,о ба мисли тугмах;ои Ц п ^г|, |реЦ jjns j, jp u j вагайра дар сафх,акалид ду маротибагй такрор меёбанд.

Танзими сафхакалид. СО Windows ва Linux дорой имкониятхои васеи танзимкунии мухити кории худ мебошанд. Максад аз танзими система - ташкил намудани мухити мусоид ва пурсамари кори аст.

Тарзи танзимро дар мисоли СО MS Windows дида мебароем. Пешакй кайд мекунем, ки тарзхои танзими система ва объектхои он дар намунахои гуногуни СО Windows метавонанд аз хамдигар фарки куллй дошта бошанд. Бинобар он расмхои поёнй ва микдори тугмахои равзанахои робитавии овардашуда метавонанд дар компютерй шумо каме дигархелтар бошанд.

Объектхои асосии танзимшавандаи Windows - воситахои идорй ва оройишии он мебошанд. Онхоро бо ёрии менюи асосии система, афзорхои лавхаи мудирият (идоракунй), менюхои матнй-динамикии объектхо, чузъхои идории равзанахои робитавй ва замимахои система ба танзим овардан мумкин аст. Х,ангоми истифодаи фармони Огоз^ Лавхаи мудирият (Пуск^Панель управления) дар экран равзанаи чузъдони лавхаи мудирият пайдо мешавад. Дар майдони кории

38

Page 39: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

ин равзана нишонаи объектной танзимшаванда оварда шудаанд. Х,ар як объект бо ёрии имкониятхои равзанаи худ танзим карда мешавад.

Настройка параметров компьютера

ы Значки области уведомлений — Клавиатура

Л Панель задан и меню "Пуск"

Параметрыиндексирования

* Подключения к удаленным рабочим Почта

О Программы по умолчанию 9 Распознавание речи

* Система ■ Счетчики и средства

^ Мыл;., пш Параметры пагхж Персоналимии*

j j np .cn™ . «рЛ ом в

Родительский контроль Ш Свойства обозреватели

Я Устранение неполадок

J jjg p Центр обновленийW Windowsи Центр управления

■ 9 ! сетями и общим

Электропитание

Устройства и принтеры

Центр поддержки

| Шифрование диска ' Ktloctew

^ пользователей

(1|к^ Центр см и ф о н и ти м

Шрифты

к и региональные

гаиютБарой танзими сафхакалид дар

равзанаи лавхаи мудирият нишонаи «Ф- Клавиатура | DQ П а х ш б 0 ЯД намуд.Дар натича равзанаи робитавии Хосиятхои сафхакалид (Свойства:Клавиатура) кушода мешавад.Равзана аз ду тугмаи кабатй - Суръат (Скорость) ва Тачхизот (Оборудование) иборат аст. Ба воситаи тугмаи якум суръати такрори худкори аломатхои сафхакалид ва зудии лаппиши курсор дар экран ба танзим оварда мешаванд. Тугмаи дуюм барои интихоби навъи сафхакалид ва холату хосиятхои он (стандарта будан ё набудан, тавассути бандар бо компютер пайваст шудан ё нашудан, муътадил кор кардан ё накардан) хизмат мерасонад. Хднгоми фаъол будани тугмаи кабатии Тачхизот дар равзанаи робитавии Хосиятхои сафхакалид тугмаи амрии Хосиятхо пайдо мешавад, ки он барои ба танзим

39

Page 40: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

овардани хосиятхои сафхакалид имкониятхои зиёдтарро фарохдм меорад.

Муш. Кайд кардан зарур аст, ки новобаста аз имкониятхои хеле зиёд доштани сафхакалид, бо ёрии он дар экран тагйир додани кисми ягон фигураи геометрй ё тасвири графикии дигар хеле душвор аст. Вале ичрои ин гуна амалиёт тавассути дастгохи махсуси дохилкунии иттилоот, ки муш ном дорад, тамоман осон аст.

Аз 11 м кон иятхои муш (mouse - мышь) кариб хамаи барномахои муосир ба таври васеъ истифода мебаранд. Гарчанде бо ёрии он дохилкунии иттилооти намуди матнй ва раками номувофик бошад хам, вале вай дар дохил кардан ва тагйир додани иттилооти намуди графики бехамтост.

Холо дар баробари муш тачхизотхои дигар - трекбол, грекиойт, лавхаи сенсорй ва гайра руйи кор омадаанд, ки онхо аслан ивазкунандаи баъзе вазифахои муш ба хисоб мсраванд. Азбаски ба воеитаи хамаи ин тачхизотхо ин ё он чузъи экран нишон дода мешавад, бинобар он онхоро дар якчоягй механизм- нишондихандахо мегуянд.

Дар комнютерхои фардии болои мизй аз муш бештар истифода мебаранд. Муш манипулиюрест (афзори зуд харакаткунанда), ки зери кафи дасти инсон бахузур мегунчад. Ранги муш одатан хокистарранг аст. Вай ду ё се тугма дорад. Х,ангоми дар хамворй (болои миз ё колинчаи пластики) ба ин ё он тараф харакат додани муш дар экран мувофикан аломате ба харакат медарояд, ки онро нишондихандаи муш ё мушнамо (mouse pointer) мегуянд. Муш махз барои идоракунии нишондихандааш хиз\*ат мерасонад. Мушнамо вобаста аз

40

Page 41: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

барномаи чори ё амалиёти ичрошаванда метавонад шаклхои гуногунро кабул намояд. Одатан дар экран вай дар шакли тирчаи ба тарафи чап моилбуда ^ пайдо мешавад. Агар хангоми хдракат муш ба канорхои хдмворй наздик шавад, он гох кифоя аст, ки онро бардошта ба чойи мувофиктаре гузорем ва корро давом дихем.

Мушхоро аз руйи сохташон ба гуруххо чудо мекунанд:■ механикй;■ механикй-нурй;■ нурй.

Дар таги мушхои механикй одатан саккочае чойгир аст, ки хангоми дар хамворй ба харакат даровардани муш вай чарх мезанад. Хднгоми чархзании саккоча бо ёрии датчикхои (хабаррасон) махсуси муш дойр ба самти харакати он ба экран сигнал равон карда мешавад ва дар натича дар экрани компютер мушнамо ба харакат медарояд.

Мушхои нурй механизми мураккаб ба хисоб рафта, бо видеокамераи миниатурй ва тачхизоти махсуси нурафкан чихозонида шудаанд. Тачхизоти нурафкан ба самти харакати муш ранги сурх меафканад. Видеокамера бошад бо суръати аз Г5001 то 6000 кадр дар як сония руйи хамвории муш харакаткунандаро расмгирй менамояд. Микропротсессори махсус ду кадри охирони расмхоро мукоиса намуда, аз руйи онхо самти харакати мушро муайян менамояд, ки он сабабгори ба харакат омадани мушнамо дар экран мегардад.

Мушхои механикй-нурй хосиятхо ва имкониятхои харду навъи мушхои тафсиршударо доро мебошанд.

Тугмаи асосии муш тугмаи чапаш ба хисоб меравад. Аз тугмаи росташ дар мавридхои махсус истифода мебаранд. Бо рохи танзим вазифаи тугмахои чапу ростро (масалан, барои шахсони чапдаст) иваз кардан мумкин аст.

Амалиёти асоситарини бо ёрии муш анчомёбанда:1. Интихоби объект - нишондихандаи мушро ба болои нишонаи

объект гузоштан ва тугмаи чапро зуд пахш (click) карда cap додан. Ранги нишонаи объекти интихобшуда равшантар мегардад.

41

Page 42: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

2. Ичрои амалиёт - нишондих,андаи мушро ба болои нишонаи объект гузоштан ва тугмаи чапро зуд-зуд ду маротиба пахш (double click) карда cap додан.

3. Чойивазкунии объектно - нишондих,андаи мушро ба болои нишонаи объект гузоштан, тугмаи чапро пахшкунон нишонаро ба мавк,еи нави экран кучонидан (drag) ва тугмаро cap додан.

чории муш, тарзиТанзими муш. Агар интихобхои харакати он дар колинча ё нишондихдндааш дар экран моро каноат нанамояд, метавонем хосиятхояшро тагйир дихем.Барои ин кифоя аст, ки дар равзанаи лавхяи мудирият аз

нишонаи муш 1 7 Мышь истифода барем. Дар натича равзанаи робитавии Хосиятхои муш (Свойства: Мышь) кушода мешавад. Дар ин равзана панч (дар баъзе вариантхо то хашт) тугмаи кабатй пешбинй шудааст: Тачхизот (Оборудование), Тугмахои муш (Кнопки мыши), Мушнамохо (Указатели) Интихобхои мушнамо (Параметры указателя), Чойгузин (Перемещение), Чархак (Колесико).

Бо ёрии ин тугмахои кабатй, ки пас аз пахши хар кадомаш равзанаи робитавии Хосиятхои муш намуди ба худ хосро сохиб мешавад, муайян кардани тугмаи асосии (чап ё рост) муш, интихоб кардани бузургии фосилаи байни пахшкунихои дукарата ва секаратаи ин тугма, интихоб намудани шакли мушнамо дар экран, муайян кардани хассосияти мушнамо нисбат ба харакаташ дар колинча, тагйир додани суръати реаксияи мушнамо ва дигар интихобхо ва имкониятхои мушро ба танзим овардан мумкин аст. Пас аз муайянкунии интихобхотугмаи амрии J ^ | ё (Татбик карда шавад)-ро дар

равзана пахш кардан зарур аст.

42

Page 43: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

• Саволхо:1. Вазифахои сафхакалид кадомхоянд?2. Тугмахои сафхакалидро шартан ба чанд гурух чудо

менамоянд?3. Оё вазифахои тугмахои сафхакалид доимо якхелаанд ё

вобаста аз барномахо тагйир ёфта меистаид?4. Блоки харфй-ра^амй дар кадом цисми сафхакалид чойгир аст

ва кадом вазифахоро ичро менамояд?5. Пахши якчояи ду ё се тугма чй маъно дорад?6. Чй гуна аз харфхои хурди алифбои чорй ба харфхои калони он

гузаштан мумкин аст?7. Кадом усулхои аз речаи алифбои лотинй ба кириллй ва

баръакс гузаштанро медонед?8. Тугмахои функсионалй кадом вазифахоро ичро менамоянд?9. Тугмахои идории курсор кадомхоянд? Онхо дар кадом куюми

сафхакалид чойгиранд?10. Вазифахои муш аз чй иборат аст?11. Кадом манипулятору метавонанд баъзе вазифахои мушро

иваз намоянд?12. Амалиёти умумие, ки бо ёрии муш ичро карда мешаванд,

кадомх,оянд? *13. Равзанаи хосиятхои сафхакалид аз кадом тугмахои цабатй

иборат аст? Равзанаи хосиятхои муш чй?14. Функсияи тугмахои чап ва рости мушро чй гуна иваз кардан

мумкин аст?

Супориш:1.Матни мавзуъро бодик^ат хонед ва онро нак/ i кунед.2.Вазифаи тугмахои идории курсор ва тугмахои ёрирасону

махсуси сафхакалидро дар шакли чадвал тасвир намоед.3. Тугмахои сафхакалиди компютерро пахш кунед ва бинед, ки

дар экран чй ходиса руй медихад.4.Дар синфхонаи кемпютерй амалиётхои асоситарини кор бо

мушро ичро намоед.5.Аз менюи асосии MS Windows истифода бурда хосиятхои

сафхакалид ва мушро тагйир дихед.6.Тавассути равзанаи хосиятхои муш функсияи тугмахои чапу

рости муш, фосилаи байни пахши дукаратаи тугмаи асосй ва шаклхои нишондихандаи мушро ба танзим оред.

43

Page 44: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

1.1.7. ДАСТГОХХОИ ХОРИЧ.КУНИИ и т т и л о о т ij Мухимтарин дастгоххои хоричкунии иттилоот аз

Щ у компютер (output devices) монитор ва чопгар ба х.исоб мераванд.

Монитор яке аз кисмхои асосии компютери фардй (КФ) буда, барои ба экран баровардани иттилооти матнй ва графикй хизмат мерасонад. Бо ёрии монитор раванди дохилкунии иттилоот ба хотираи компютер низ зери назорат гирифта мешавад. Мониторро дисплей (display - намойиш) хам мегуянд. Азбаски корбари компютер вакти зиёди худро махз дар назди монитор мегузаронад, бинобар он барои таъмин намудани амнияти узвхои бадани худ у бояд аз мониторхои баландсифат истифода барад.

Экранной найчаашон электронй-нури, Мониторхо дар ду шакл истехсол карда мешаванд - НЭН (найчаашон электронй-

нурн) ва ДК1У1 (дисплейяшон кристалли моеъ). Мониторхои НЭН шаклан ба телевизор монанданд. Дар онхо низ чун дар телевизор намойишхо бо ёрии кинескоп (найчаи

электронй-нурй) нишон дода мешавад. Вале сохти дохилии онхо аз хамдигар фарки калон дорад. Телевизор тачхизоти зехнй ба хисоб меравад. Вай сигналхои тавассути антенна кабулкардаашро аввал рамзкушой менамояд, баъд аз халалхои радиой полойиш медихад ва пас аз он пешкаши тамошобинон мегардонад. Гарчанде монитори компютер намойишро нисбат ба телевизор сахехтар тасвир карда тавонад хам, вале вай видеосигналро бо ёрии симхо дар намуди тайёр аз видеонозир мегирад.

Х,оло технологияи НЭН барои КФ бо арзиши камтарин сифати бехтарини намойишро таъмин мекунад. Чузъи мухимтарини ин навь мониторхо кинескопи онхо ба хисоб меравад. Кинескоп аз найчаи гермегикии шишагин иборат буда, дохили он вакум аст. Яке аз охирхои найча, ки дарози борик аст, даханаи кинескоп ва охири дигари он, ки кушоду

44

Page 45: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

хамвор аст, экрани кинескопро ташкил медиханд. Шишаи найча аз дохил бо кабатй люминофор пушонида шудааст. Люминофор- модаест, ки хангоми онро бо заррахои заряднок бомбаборон кардан аз худ рушной хорич менамояд ва дар натича дар экрани монитор тасвири зарурй хосил мегардад.

Мониторхои НЭН дар ду намуд истехсол карда мешаванд: ранга ва монохромй (сиёху сафед). Мониторхои монохромй кариб аз байн рафтаанд. Дар компютерхои фардй моделхои гуногуни мониторхои ранга истифода бурда мешаванд: CGA (Color Graphics Adapter - Адаптери графикии ранга), EGA (Enhanced Color Adapter - Адаптери рангаи васеъкардашуда), VGA (Video Graphics Array - Массиви видеографики).

Кинескопхо (НЭН) аз руйи шакли экранашон ба се навъ чудо мешаванд- сферикй, силиндрй ва хамвор. Руйи экранхои сферикй барчаста буда, хамаи нуктах,ои (пикселхои) он нисбат ба пушкаи электронй дар фосилаи баробар чойгир шудаанд. Ин гуна НЭН тасвири баландсифатро таъмин карда наметавонад. Аз ин ру, нархи мониторхо бо НЭН аз хама арзон мебошад.

Экрани силиндрй шакли сектори силиндрро дорад: аз руйи амуд - хамвор ва аз руйи уфук - мудаввар. Бартарии ин навъ экран нисбат ба экранхои маъмули хамвор - равшании зиёд ва дурахши ками он ба хисоб меравад. Тамгаи асосии тичории ин навъ экранхо Trinitron ва Diamondtron мебошад.

Дар оянда шояд технологияи НЭН-ро технологияхои плазмй ё ДКМ иваз намоянд.Ин технологияхо аз сабаби гаронии нархашон имруз татбики худро танхо дар ноутбукхо ва мониторхои махсусгардонидашудаи истехсолй (хамагй 10%) ёфтаанд. Вале мониторхои хамворэкран (Flat Square Tube) ва дисплейхои кристалли моеъ (LCD-монитор - Liquid Crystal Display) технологияхои ояндадор ба хисоб мераванд.

45

Page 46: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

Мониторх;ои дисплейяшон кристалли моеъ (ДКМ ). Экрани монитори LCD аз модаи сианофенил сохта шудааст. Ин

мода дар холати моеъ кдрор дошта, баъзе хосиятхои чисмх,ои кристаллиро дар худ дорад. Тарзи кори ДКМ ба ходисаи поляризатсияи сели рушной асос ёфтааст. Хднгоми баландшавии шиддати баркй тамоюли молекулахои кристаллхо тагйир ёфта, онхо дар экран тасвири заруриро хосил мекунанд. Бартарии технологияи ДКМ аз днгар технологияхо дар он аст, ки

экран бо фокуси аъло таъмин буда, дар он тахрифхои геометрй, якчояшавии рангхо ва ларзиш ё милт-милткунии экран ба чашм намерасад.

Кристаллхои моеъ татбики аввалини худро дар днсплейи калкуляторхо ва соатхои электронй ва баъдтар дар монитори компютерхои портативй ёфтаанд. Имруз онхо ба таври васеъ дар LCD-дисплейхои компютерхои фардии руйи мизй истифода мешаванд. Тибки бахои коршиносони ширкати DisplaySearch дар ояндаи наздик (пас аз 5-7 сол) LCD- дисплейхо ё пурра иваз мегарданд ва ё бо тачхизоти зерин мучаххаз гардонида мешаванд:

• микродисплей;• дисплейной нурафкани дар заминаи

маводх,ои органики (LEP) сохташуда;• дисплейной дар заминаи эмиссияи

автоэлектронии FED (Field Emisson Display) сохташуда;

• дисплейной поликристаллии кремниявии LTPS (Low Temperature

PolySilicon) бо истифодаи х,арорати паст;• дисплейх,ои плазмавии PDP (Plasma Display Panel).

Нишондодх^ои мониторов. Яке аз нишондодхои мухими мониторхо андозаи экрани онхо ба хисоб меравад. Андозаи экранро аз руйи бузургии диагоналаш муайян месозанд ва бо дюймхо чен мекунанд. - ченаки дарозй буда ба 25,4 мм

46

Page 47: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

баробар аст. Аввалин LCD-дисплейхо бисёр хурд (8 дюйм) буданд. Х,оло андозаи онхо барои ноутбуков 15 дюйм ва компютерхои фардии руйи мизй 20 ва зиёдтар дюймро ташкил медихад. Умуман андозаи мониторхо ба 15-21 дюйм баробар аст.

Нишондоди дигаре, ки сифати намойиши мониторро муайян месозад андозаи нуктаи тасвиркунии он аст. Ин нишондод бояд аз 0,28 мм зиёд набошад. Барои мониторхои сифаташон баланд андозаи нуктаи тасвиркунй ба 0,25-0,26 мм баробар аст. Агар ин нишондод 0,31-0,39 мм бошад, он гох монитор сифатан паст хисоб карда мешавад. Истифодаи ин гуна монитор барои чашм хатарнок аст.

Нишондоди навбатии монитор имконияти халкунандагии он аст, ки бо микдори нукгахои ба самтхои уфукй ва амудй пахншаванда чен карда мешавад. Видеосигнале, ки аз видеонозир ба монитор равон карда мешавад шакли тури росткунчаро дорад. Дар буриши сатру сутунхои ин тур нуктахои ранга хосил мешаванд. Х,ар кадар микдори нукгахои тур зиёдтар бошад, хамон кадар сифати тасвиркунии монитор низ бехтар мешавад. Масалан, халкунандагии 640x480 маънои онро дорад, ки тасвири экранй аз 640 нукта ба самти уфукй, 480 нукта ба самти амудй ва дар мачмуъ аз 640x480=307200 нукта иборат аст. Барои монитори 17 дюймй, ки нуктаи тасвиркуниаш ба 0,25-0,26 мм баробар аст, халкунандагии 1280x1024 нишондоди хуб ба шумор меравад.

Монитор видеосигналхоро сатр ба сатр инъикос менамояд, яъне вай аввал катори якуми нуктахоро ба экран бароварда баъд ба катори дуюм мегузарад. Барои аз як катори нуктахо ба катори оянда гузаштан ва баръакс ба катори болой бозгаштан, видеонозир ба монитор сигналхои идоракунии махсусро равон мекунад.

Зудии шкдор/сони сигналхои идоракуниро аз цатори нуцтаХ'Ои додашуда ба цатори нуцтах,ои навбатй (поёнй) зудии паункунии уфуцй ё <)ии сотри мегуянд. Зудии сигналхои идоракуниро аз цатори нуцтауои додашуда ба цатори нук,та*;ои болой (пешина) зудии паункунии амудй ё дни кадри мегуянд.

47

Page 48: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

Агар бузургии сатрй барои хамоханг сохтани видеонозир ва монитор пешбинй шуда бошад, он гох зудии кадрй пеш аз хама ба инсон дахл дорад, чунки ин зудй микдори ивазшавии тасвирро дар экран ифода мекунад. Хднгоми кам будани бузургии зудии кадрй чашмони инсон милт-милткунй ва ларзиши тасвирхоро дар экран эхсос мекунад, ки он чашмро зуд монда ва хатто дарднок мегардонад. Дар вакти зудии кадрй ба 75-80 герс баробар будан ларзиши тасвирхо дар экран гум мешавад. Зудии кадрии 80-герса нишондоди хуби монитор ва 85-герса хубтар шумурда мешавад. Зудихои кадрии аз 70-72 герс кам буда барои саломатии инсон хатарноканд. Одатан л ар речаи кории матнй экрани монитор ба 25 сатр ва 80 сутун ва дар графикй ба 480 сатр ва 640 сутун баробар аст. Ин ададхо вобаста ба модели монитор метавонанд тагйир ёбанд.

^ Эзох: Герс вощди ченаки зудии лаппиши раванди даврй буда, дар як сония ицрошавии як даври равандро ифода менамояд.

Хдмин тарик, тасвири мониторро ба охир расонида. як нуктаро кайд менамоем, ки агар дар тани монитор тамгаи Energy Star мавчуд бошад, он гох метавонед дилпур бошед, ки ин монитор кувваи баркро сарфа менамояд ва ба шумо дуру дароз хизмат мекунад. Илова бар ин, агар монитор ба стандартхои чахонии ТСО'92 ё ТСО'95 мувофикат кунад, он гох вай, албатта, сохиби функсияи захиракунии энергия мебошад. Мониторхои навъи НЭН вобаста аз андозаи экранашон аз 65 то 140 Вт, навъи ДМК аз 25 то 70 Вт (ба хисоби миёна 35-40 Вт) ва плазмавй аз 250 то 500 Вт энергияи баркро истеъмол мекунанд.

Тчпшми /крана монитор. Х,ангоми кор бо компютер имконият хает, ки нишондодхои экрани мониторро мувофики талаботхои худ ба танзим орем. Барои ин дар лавхаи идоракунии система нишонаи ^ 3крл"|-по пахш мекунем. Дар натича равзанаи )кран пайдо мешавад.

48

Page 49: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

ДОМ ДШ иМ СТ(ММИЦЙ Удобство чтения с экранаМ о ж н о MMOHMTfc [ Щ М |р f W C t t И д р у г » 1Л М М Н Т М H I м р в й ^ l w 4 | ) H ОДИН И ] и м

я * р * и « т р о « Д /М f p«M«MMOf О уШЛ/ШНФШЯ м о сти м р о м я и с п о л м у й т о э к р а н н у ю л у п у ,

Н ктройм ОрКОСТИ

01 Кимброш цитм Ностройво я ц т м г р п !

ф Млл***—100%

© Средний-125%

Просмотр

Н оСТрО Й М ТОКСТ4 C i o o ^ y p o

Другой рш л шр шрифта (точовюдюйы)

См. 1вжжеУ с г р о й с т ы и п р и н т е р *

Тавассути лавхди чапи равзанаи Экран интихобх,ои хдлкунандагй, дарачаи равшанй, гунчойишй, рангй ва дигар параметрх,ои экранро ба танзим овардан мумкин аст. Бо ёрии к,исми рости равзана бошад имконияти андозаи хуруф ва дигар чузъхри экранро тагйир додан вучуд дорад.

Савол*о:Вазифаи монитор намчун к,исми КФ аз чй иборат аст?Мониторхр дар чанд шакл истехрол карда мешаванд? Кадомхр? Фарк;и монитор^ои навъхри НЭН ва ДКМ дар чист?Телевизор ва монитори навъи НЭН чй умумият доранд?Кадом намудхри мониторхри НЭН-ро медонед?Кинескопхр аз руйи шакпи экранашон ба чанд навъ ЧУДО мешаванд? НЭН-хри сферикй, силиндрй ва х,амвор чй умумият ва чй фарк, доранд?Кристаллхри моеъ татбик,и аввалини худро дар дисплейи кадом тачх,изотх,о ёфтаанд? Хрло чй?

9. Ба мониторхр аз руйи кадом нишондодхряшон бахр дода мешавад?10. Андозаи нук^аи тасвиркунии монитор чист? >^алкунандагии он чй?11. Кадом андозахри нукргаи тасвиркунии монитор барои чашми инсон

хатарнок аст?12. Экрани мониторро чй тавр танзим кардан мумкин аст?13. Андозаи экрани мониторро бо чй чен мекунанд? Дюйм чист? 14.3удии сатрй ва зудии кадрии сигналхри идории монитор чист?

8 .

49

Page 50: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

‘ Супориш:1. Матнй мавзуъро бодик,к,ат хонед ва онро нак,л кунед.2. Нишондодхри мониторх,ои синфро омузед ва онх,оро дар

шакли чадвал тасвир намоед.3. Равзанаи танзими экранро кушоед, имкониятхри онро

санчед ва аз худ кунед.

1.1.8. Ч о п г а р Чопгар (printer - принтер) дастгохест, ки барои дар когаз

чоп намудани иттилоот хизмат мерасонад. Ба воситаи чопгар натанхо иттилооти матнй, балки графикиро низ хорич намудан мумкин аст. Чопгархо низ ба мисли мониторхо иттилооти тасвиршавандаро х,ам дар намуди ранга ва хам сиёху сафед хорич карда метавонанд. Чопгархои ранга аз чопгархои мукаррарй киматтаранд. Чопгархо вобаста аз тарзи корашон матритсавй, рангпошанда ва лазерй мешаванд.

Чопгари матритсавй солхои 80-ум ва аввали солхои 90- уми асри гузашта аз хама чопгари пах,нгаштатарин ба хисоб мерафт. Сифати чопи он нисбат ба чопгархои навъи дигар паст буда, хангоми чопкунй вай садои баланд мебарорад. Азбаски нархи он аз дигар намуд чопгархо арзонтар аст, бинобар он ин чопгарро то холо дар баъзе корхонаву муассисахо вохурдан мумкин аст.

Принсипи кори ин чопгар чунин аст: кисми чопкунандаи он, ки аз катори сузанчахои борики металлии ба таври амудй чойгирбуда иборат аст, бо самти сатри чопшаванда харакат менамояд. Дар вакти зарурй сузанчахо аз болои лентаи ранг ба

50

Page 51: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

когаз зарба мезананд ва ташаккулёбии аломату тасвирхоро таъмин менамоянд.

Чопгари рангпошанда холо барои компютерхои фардй намуди аз хдма пахнгаштатарин ба шумор меравад. Тавассути ин чопгар тасвири аломату расмхо бо ёрии микрокатрахои рангини махсус ташаккул меёбанд, ки онхо ба воситаи найчахои борики дар кисми чопкунанда мустахкамкардашуда ба когаз пошида мешаванд. Дар кисми чопкунандаи ин чопгар аз 50 то 200 чунин микронайчахо мавчуданд. Дар чопгари рангпошанда низ ба мисли чопгари матритсавй кисми чопкунандааш ба самти уфукй харакат менамояд. Пас аз чопи хар як сатри тасвир когаз аз руйи самти амудй ба пеш харакат мекунад. Дар натича дар когаз пай дар пай тасвири зарурй пайдо мешавад. Сифати чопи чопгархои рангпошанда аз матритсавй хеле баланд аст. Хднгоми чопкунй онхо садои зиёд хам намебароранд. Бо ёрии ин чопгархо чопи рангаи аз хама арзонтарро хосил кардан мумкин аст.

Чопгархои лазерй сифати аз хама баландтарини чопи ранга ва сиёху сафедро таъмин менамоянд.Сифати чопи ин чопгархо ба чопи типографй хеле наздик аст. Дар чопгархои лазерй принсипи ксерографй истифода бурда мешавад. Тасвири аломату расмхо ба когаз ба воситаи барабани махсус гузаронида мешавад, ки ба он заррахои хокаи (тонери) электризонидашуда мечаспанд. Фарки ин чопгар аз дастгохи ксерокопй дар он аст, ки барабани чопкунандаи он ба воситаи фармони компютер бо нури лазерй электризонида (заряднок) мешавад. Чопгархои лазерй аз хамаи дигар намуди чопгархо суръати баландтари чопкунй дошта, барои чоп когази махсусро

51

Page 52: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

талаб намекунанд. Масалан, суръати чопи чопгархои лазерии фардии HP LaserJet 5L ё 5Р одатан дар як дакика 4-5 сахифаро ташкил медихдд. Дар чопгарх,ои офисии HP LaserJet 4 ё 5 бошад, ин адад ба 8-12 сахдфа мерасад.

Саволхо:1. Чопгархр чй вазифа доранд?2. Чанд намуди чопгархрро медонед?3. Чопгархри матритсавй чй тавр кор мекунанд?4. Чопгархри рангпошанда аз матритсавй чй фарк, доранд?5. Принсипи кори чопгархри лазерй чй гуна аст?

& Супориш:1. Дар бораи чопгархр ва намудхри онхр фикратонро дар

дафтар нависед.2. Агар дар синфхонаи компютериатон чопгар мавчуд бошад,

он гох, намуди он ва нишондодхряшро номбар кунед.3. Тарзи истифодаи чопгарро бо ёрии муаллим омузед.

1.1.9. КИСМХОИ ИЛОВАГИИ КОМПЮТЕРДар компютерхои фардй ба гайр аз тачхизоти комплекта

асосй боз имконияти пайваст кардани тачхизоти иловагй низ вучуд дорад.

. Модем ва факс-модем. Барои тавассути компютер аз шабакаи саросарии Интернет (Internet) ё махаллии корхона истифода бурдан, бо почтаи электронй кор

кардан, равон ё кабул намудани факс ва гайра зарур аст, ки он бо модем ё факс-модем мучаххаз бошад. Модем (modem) - тачхизотест, ки ба воситаи шабакаи телефонй иттилоотро аз як компютер ба компютерй дигар интикол медихад. Факс-модем - тачхизотест, ки якбора имкониятхои хам модем ва хам аппаратхои факсиро дар худ дорад ва барои бо дигар тачхизоти хамчинси худ ё аппаратхои мукаррарии телефаксй барпо намудани мубодилаи тасвирхои факсималй хизмат мерасонад. Кисми зиёди модемхои нав дорой хусусиятхои факс-модеманд. Баъзе модемхо дорой имкониятхои садой буда, метавонанд ба

52

Page 53: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

сифати чавобдихдки худкор хизмат расонанд. Модемхо дар ду намуд - дохилй (платай электронии ба шинаи ISA пайвастшуда) ва берунй (хдмчун тачхизоти алохида) истехсол карда мешаванд.

■>*Фь- Плата^ои аналогй-рацамй ва рацамй-аналогй. Дар бисёр сохахо - техника, тиб, биология ва гайра баъзан лозим

меояд, ки сигнали датчикхо ба компютер дохил карда шуда, дар асоси онхо раванд идора карда шавад. Масалан, дар табобатгох ба бемори дарди дил датчике гузоштан мумкин аст, ки тавассути он кардиограммаи бемор мунтазам ба компютер ворид гардад. Дар мавриди хуручи касалй компютер ба таври худкор метавонад табибонро огох созад. Ва ё агар дар гармхона ба компютер датчикхои харорати хаво, намй ва таркиби гази хаво ченкунандаро пайваст кунанд, он гох дар асоси маълумоти аз онхо дастрасшаванда дар гармхона микроикдими бехтаринро таъмин кардан мумкин аст.

Барои амалй гаштани ин максад платай махсус хизмат мерасонад, ки он сигналхои аналогии аз датчик дастрасшударо ба сигналхои ракамии компютерй табдил медихад. Чунин платаро табдилдихандаи аналогй-ракамй мегуянд. Барои идора кардани афзорхои беруна бошад аз платай ракамй-аналогй истифода мебаранд, ки вай баръакс иттилооти ракамиро ба сигналхои аналогй табдил медихад. Дар компютерхои имруза функсияхои хар ду платаро як платай умумй ичро менамояд.

Воситах,ои чандрасонай (мултимедиа). Мафхуми мултимедиа бо калимаи лотинии media - мухит (барандаи иттилоот) алокаманд аст. Мултимедиа имконияти бо иттилооти табиати гуногундошта кор карданро фарохам меорад. Онро дар забони точикй чандрасона мегуянд. Агар воситахои мукаррарии компютер имконияти танхо бо иттилооти намуди матнй ва ададй кор карданро фарохам оранд, пас чандрасона шароит мухайё месозад, ки аз садо ва тасвир (аудио- ва видеоиттилоот) лаззат барем:■S мусик,й, суруд, сухан ва дигар намуд иттилооти савту садой

айнан хосил, сабт ва шунида мешавад;

53

Page 54: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

s расму график, видеоролик, филми аниматсиони ва дигар намуд видеоиттилоот сах,ех, сохта, намойиш дода ва дида мешавад.

Воситахои садой (микрофон - microphone, системахои акустики,t колонкахо) ва тасвирии компютерро (камераи банаворгирии раками ва гайра) барномахои чандрасонай

... истифода ва идора мекунанд.

V Дастгохдои коркарди графиков. Вактхои охир як катор тачхизоти нави коркарди графикхои компютерй ихтироъ шудаанд, ки бо ёрии онхо ба компютер дохил намудани маълумотхои графикй тамоман осон гардидааст. Мухимтарини ин навъ сахтафзорхо сканер, фотокамераи ракамй, плоттер, дигитайзер ва гайра ба хисоб мераванд.

Сканер (scanner) - тачхизотест, ки ба таври худкор иттилооти матниву графикиро аз когаз ба

компютер дохил менамояд. Вай сахифахои матниро низ хамчун раем аксбардорй мекунад. Компютер бо ёрии системаи барномахои махсус аломатхои матн ва чузъхои расму графикхои тавассути сканер дохилшударомешиносад ва кор карда мебарояд. Сканерхои хозиразамон Хатто матнхои дастнависро низ ба компютер дохил карда метавонанд.

Сканерхо хам ба мисли дигар тачхизотхо дар намудхои мухталиф офарида мешаванд: дастй, руйимизй, планшета, барабанй, ранга, сиёху сафед ва гайра. Аксбардорй дар сканер ба таври худкор бо ёрии нурй рушной амалй гардонида мешавад. Манбаъи нур аз як тарафи тасвир ба тарафи дигари

54

Page 55: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

он мутассил ба х,аракат дароварда шуда иттилоот аксбардорй карда мешавад.

Сканерхо татбики васеи худро дар сохаи нашриёт, системахои балоихагирй, мултипликатсия ва гайра ёфтаанд. Аз онхо дар тайёр намудани маводхои аёнй, ки барои намойишномахои ифтитохй, хондани маърузахо, баромадхои таблиготй, реклама ва гайра заруранд, истифода мебаранд.

Хусусиятхои фарккунандаисканерхо инхоянд:

- дара^аи шинохти (дарёфти) ранг - сиёху сафед, хокистарй, ранга;

- дак,ик;ии аксбардорй - 200, 300, 600, 1200 нукд1а/дюйм\- таъминоти барномавй - шинохти матн,

дастхат, чузъи тасвир;- навъи сохта дастй, руйимизй, планшетй.Фотокамерой ракшами аз фотоаппарати

мукаррарй бо он фарк мекунад, ки тасвир на дар фотоплёнка (методи кимиёвй), балки дар микросхемаи хотираи он (методи ракамй) ба кайд гирифта мешавад. Тасвир, пеш аз он ки ба хотираи фотокамера фиристода шавад, аввал дар матритсаи ДАЗ (дастгохи алокаи заряднок - ПЗС/прибор с зарядовой связью) сабт карда мешавад.

Матритсаи ДАЗ аз мачмуи катакхо (пикселхо) иборат аст. Рушноие, ки ба ДАЗ меафтад дар он заряди электрикиро ба вучуд меорад. Бузургии заряд аз шиддати рушной вобаста аст. Тасвир ба пикселхои матритса таксим карда мешавад. Барои хосил кардани тасвири ранга, пеш аз матритса полойишгарони рангй гузошта мешаванд. Х,ар як полойишгар дар яке аз кисматхои сурх, сабз ё кабуди спектри нурй рангеро ба кайд мегирад. Дар заминаи ин се ранги пойгохй протсессор тасвирро ба пуррагй хосил менамояд.

Нишондихандаи асосии фотокамерахои ракамй - микдори пикселхои матритсаи ДАЗ мебошад. Барои фотокамерае, ки дар расми болой оварда шудааст, ин нишондод ба 2,1 млн.

55

Page 56: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

пиксел баробар аст. Нишондоди рангфиристй барои тасвирхои хокистарй 8 бит ва ранга аз 10 бит боло мебошад.

Парвандахои тасвирхо дар формата зичкардашудаи JPEG нигох дошта мешаванд. Зичкунй метавонад андозаи парвандаро аз дах то сад маротиба хурд намояд. Бояд дар назар дошт, ки дар раванди зичкунй сифати тасвир метавонад кохиш ёбад.

Барои сабти тасвир дар фотокамера аз хотираи дохилии он ё аз барандагони иттилоотии навъи Compact Flash (Type I, Type II) card, Ultra Compact Flash card ва гайра истифода мебаранд. Гарчанде чисман хачми ин барандагон хеле хурд ва истеъмоли энергияашон бисер кам бошад хам, вале гунчойиши онхо хеле калон (то якчанд гигабайт) шуда метавонад.

Плоттер - тачхизоти графиксоз буда барои дар когаз ва лулахои полиэтиленй тасвир намудани раем, навиштачот ва графику нащпахои компютерй хизмат мерасонад. Плоттерро (Plotter) бештар дар системахои худкори лоихакашй (CXJI) истифода мебаранд. Вактхои охир вай дар муассисахои таблиготиву ташвикотй ба яке аз сахтафзорхои асосй табдил ёфтааст. Осори фаъолияти ин муассисахо ородихандаи тамоми кучаву хиёбонхо ва лавхахои рекламавии ташкилоту корхонахо ва созмону ширкатхо гаштаанд. Плоттер дар ду намуд - барабанй (бо когаз ё маводи полиэтилении лулапеч) ва планшетй (бо вараки ватман) истехсол карда мешавад.Плоттерхои аввалин бо к,алам ва ранг кор мекарданд. Х,оло онхо ба мисли чопгархо дар шаклхои рангпошанда ва лазерй истехсол карда мешаванд.

Дигитайзер низ тачхизоти графиксоз аст, вале вай барои ба компютер дохил намудани тасвири эчодшудаистода хизмат мерасонад. Дигитайзерро планшетй графикй низ мегуянд. Ин сахтафзор хам ба мисли плоттер бештар дар CXJ1 мавриди истифода карор дода шудааст. Аз он

56

Page 57: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

рассомон низ хангоми кашидани расму манзарахои табиат (пейзажхо) васеъ истифода мебаранд. Яке аз хусусиятхои дигитайзер дар он аст, ки хднгоми бо ёрии он кашидани раем координатхои нуктаи чорй ба таври худкор ба компютер дохил мегарданд.

Саволхо:1. Модем ва факс-модемхо чй гуна тачхизотанд?2. Кадом воситахои чандрасонаиро медонед?3. Плоттер аз дигитайзер чй фарк, дорад? Кадоми онхоро дар СХЛ

бештар истифода мебаранд?4. Платахои аналогй-рак^мй ва рак^мй-аналогй дар кучо ва чй тавр

татбик, мешаванд?5. Барои коркарди иттилооти графикй аз кадом тачхизотхо

истифода мебаранд?6. Сканерхо дар кадом шакпхо истехсол мешаванд? Вазифаи

асосии онхо аз чй иборат аст? Хусусиятхои ф арк^нандаи онхо дар чист?

7. Фотокамераи ракамй аз фотоаппарати мук^ррарй чй фарк, дорад?

& Супориш:1. Матни мавзуъро бодик^ат хонед ва онро нак̂ л кунед.2. Сахтафзорхои иловагии мавчудаи синфи компютериро бо

ичозати муаллим мушохида кунед ва параметрхояшонро дар дафтар нависед.

3. Якчанд сахифаи чопй ва расму графикхои тайёрро бо ёрии сканер аз когаз ба компютер аксбардорй кунед ва ба сифати иттилооти аз нав хосилшуда бахо дихед.

4. Дар мавриди мавчудияти фотокамераи ракамй якчанд расми манзарахои табиат ва устодону хамсабак,онатонро гиред ва ба компютер гузаронед.

57

Page 58: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

Бахши 2ТЕХНОЛОГИЯМ ИТТИЛООТЙ

ВА ИРТИБОТЙ

Боби 1

Т е х н о л о г и я м

КОРКАРДИ ИТТИЛООТИ МАТНЙ

2.1.1. ВИРОЙИШГАРОН ВА ПРОТСЕССОРОНИ МАТНЙ

Бо боварии том метавон гуфт, ки сохди басо хам дастрасу маъмул ва васеътарини татбики компютери фардии чахони имруза - ин эчодкунй, нигахдорй ва расонидани санадхои матнй, ба монанди мактубу маколахо, варакаву хисоботхо, роману достонхо ва гайра ба шумор меравад. Барои тайёр намудани санадхои матнй ду гурухи барномахо - виройишгарони магнй ва протсессорони матнй хизмат мерасонанд. Тавассути виройишгари матнй санад сохта, тахрир карда, аз назар гузаронида ва дар хотира сабт карда мешавад. Виройишгарон хусусан хангоми навиштани матнй барномахои компютери бехамтоянд. Протсессорони матнй дар баробари ичрои амалиёти зикршуда, инчунин матнро форматбандй менамоянд. Тарзи инъикос ва цойгиркунии матнро дар санад форматбандй мегуянд. Ба амали форматбандй - татбики хуруфхо бо андоза, ранг ва намудхои гуногун, радифбандии кисмхои матн дар экран, ба матн хамрох кардани объектхои барномахои дигар, аз кабили чадвалхо, тасвирхо, графикхо ва гайра дохил мешаванд.

Баъзе протсессорони матнй виройишгарони навъи WYSIWYG (What You See Is What You Get - Хар он чизе, ки мебинй, онро дар хамон шакл мегирй) мебошанд. Ин навъ протсессорон мувофикати пурраи санади экранй ва нусхаи чопии онро таъмин менамоянд.

Дар фасли мазкур шумо, хонандагони азиз, бо барномахое шинос хохед шуд, ки онхо дар мухити кории системахои амалиётии MS Windows ва Linux фаъолият

58

Page 59: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

менамоянд ва тавассути онхо хдм санадхои сода ва хам мураккабро тайёр намудан мумкин аст.

Формати парвандахои матнй. Парвандахои (файлхои) матнй намуди аз хама маъмули додахои чахони компютерй ба шумор мераванд. Имруз вобаста ба татбики ин парвандахо якчанд мушкилот мавчуд аст.

Якум - барои дар забонхои мухталиф тайёр намудани санадхо микдори бенихоят зиёди аломатхо заруранд. Барномарезони амрикой асосан аз стандарта US ASCII (Рамзбандии стандарта амрикоии мубодилаи иттилоот) истифода мебаранд, ки бо ёрии он бо 256 (28 - барои як аломат як байт) аломат кор карда мешавад. Вале барои аз ин стандарт истифода намудани дигар забонхо ин микдор аломат камй мекунад. Бинобар он холо чахон ба таври мутассил ба рамзбандии стандарти Unicode гузашта истодааст, ки дар он барои иигахдории як аломат ду байт (216) чудо карда мешавад. Ин стандарт имконият медихад, ки якбора 65 536 аломатй гуногун рамзбандй карда шавад.

Мушкилоти дуюм асосан Хангоми аз як’навъ компютер ба дигар навъ кучонидани санадхои матние руй медихад, ки онхо график, диаграмма, тавзех ё сарлавхахои бо хуруфоти гуногун форматбандишударо дар бар гирифтаанд. Системахои гуногун на хамеша метавонанд форматбандихои хархеларо айнан кабул намоянд. Ин мушкилот хангоми тавассути Интернет пахнкунии санадхои онлайнй ва чандрасонай (мултимедиавй) боз хам мушкилтар мегардад. Аз ин ру, аксарият санадхои матнй дар шакли одй (plain text) пахн карда мешаванд, ки онхо аз нишонагузорихо (markup) орианд.

Ба номи парвандахои тавассути виройишгарон сохташуда, ба таври худкор кисми иловагии махсус хамрох карда мешавад, ки дар онхо маълумот оид ба тарзи нишонагузории матн махфуз аст. Масалан, кисми иловагии номи парвандахои бо ёрии виройишгарони одй сохташуда «.txt», виройишгари Lyx - «.lyx», протсессори Word дар формати MS Word - «.doc», дар RTF - «.rtf», забони нишонагузори HTML - «.html» ва гайра (Sanad.txt, Kor.doc, korl.rtf, zebo.html, karim.lyx) мебошад.

59

Page 60: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

Имруз дар чахон навъхои мухталифи виройишгарон ва протсессорони матнй мавриди истифода карор дода шудаанд. Дар зер, ба сифати мисол, номи якчандтои онхо оварда шудааст:

• NotePad - виройишгари хеле одй буда, дар таркиби СО Windows аст.

• McEdit - компоненти менечери парвандаии me (Midnight Commander) аз СО Linux буда, ба мисли виройишгари Edit аз MS DOS аст.

• KEdit- виройишгари хеле одй буда, дар таркиби KDE Linux аст.• KWrite - виройишгари нисбатан пуркуввати KDE Linux мебошад.• Emacs - менечери парвандай ва виройишгари матнй буда,

макрофармон (макрос) сохта метавонад. Дар тамоми навъхои Unix, аз чумла Linux мавчуд аст. Онро дар MS Windows низ истифода бурдан мумкин аст.

• MS Word - протсессори матнй аз MS Office.

• StarWriter - протсессори матнй аз StarOffice. Ба Wcra монанд буда, х,ам дар мух,ити СО MS Windows ва х,ам СО Linux якхела кор мекунад.

• LyX - протсессори матнй (KLyX дар KDE) буда, фармонхои ТеХ ва LaTeX-po к,абул карда метавонад.

• Netscape Composer - протсессори матнй буда, фармонхои HTML-po к^бул карда метавонад. Намунахояш х,ам барои СО MS Windows ва х,ам СО Linux мавчуданд.

В и р о й и ш г а р о н и м а т н и и о д н и м у \и т и СО W in d o w s

Виройишгари NotePad (Дафтарчаи ёддошт - Блокнот) яке

аз барномахои стандартии СО Windows буда, барои пешдиди парвандахои матнии намуди «.txt», сохтани санадхои на чандон калон ва азхудкунии тугмахои сафхакалид хизмат мерасонад.Онро бо ёрии силсилафармони — ОгозК Хамаи барномахо^ Стандартна Дафтарчаи ёддошт (Пуск^ Все

60

Page 61: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

программы► Стандартные ►Блокнот) менюи асосии система ба кор даровардан мумкин аст.

Тарзи дохилкунии матн бо ёрии NotePad хеле одй аст. Барои ичрои ин амал бёштар аз блоки харфй-ракамии сафхакалид истифода мебаранд. Х,ангоми ба канори рости равзанаи барнома расидани матн тугмаи ЩЦЦ-ро пахш кардан лозим аст. Барои ба таври худкор аз сатр ба сатр гузаронидани матн фармони менюи равзана - Формат^Гузариш аз руйи калимахо (Формат^ Перенос по словам) хизмат мерасонад. Мавкеи аломатхои матн дар сатр бо ёрии курсор - « | » муайян карда мешавад.

Тавассути NotePad матнй санадро танхо бо ёрии як намуд хуруф дохил кардан мумкин аст. Гарнитури хуруф, андоза ва тарзи зухури он (маъмул, моил, гафс ва гафсу моил) бо ёрии фармони Формат^Хуруф(Формат^Шрифт) идора карда мешавад.Санади сохташуда бо ёрии фармони Парванда^Нигахдорй хамчун... Файл^Сохранить как...) дар хотираи компютер хифз карда мешавад. Номи парванда дар майдончаи Номи парвандаи (Имя файла) равзанаи робитавии Нигахдорй хамчун (Сохранение как) дохил карда мешавад. Пас аз дохилкунии ном бояд тугмаи амрии Сабт (Сохранить) пахш карда шавад.Агар шумо ба парвандаи санад ягон номи мушаххас нагузоред, он гох барнома ба таври худкор ба он Бе H O M .tx t

(Безымянный.txt) ном гузошта, онро дар чузъдони Санадхо (Документы) нигох медорад.Барои иигахдории парвандаи санадхои тахриршуда кифоя аст,

а я я ж р п ш СО W isdom а п . Май протсессори пури н м ори MS Woad Ы аумор

Ия

и

61

Page 62: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

ки фармони Парванда^Сабт (Файл^ Сохранить) амали гардонида шавад. Агар хангоми кор тугмаи функсионалии [Ц] пахш карда шавад, он гох ба таври худкор ба матн таърихи руз ва вакти чорй илова карда мешавад. Барои кушодани парванда фармони Парванда^ Кушодан... (ФайлЮ ткрыть...) хизмат мерасонад.

Виройишгари матнии WordPad хам замимаи стандартии СО Windows аст. Вай варианта содатари протсессори пуриктидори MS Word ба шумор меравад. WordPad

виройишгари матнй буда, барои сохтан ва тахрир кардани санадхо пешбинй шудааст. Фарки WordPad аз NotePad дар он аст, ки санадх,ои бо ёрии он сохташударо бо тарзхои гуногун форматбандй кардан ва ба онхо объектхои графикиро илова намудан мумкин аст. Ин барномаро низ ба мисли NotePad тавассути фармони Огоз^Хамаи барномахо ̂ Стандартна WordPad омодаи кор месозанд.

Дар сатри менюи барномаи WordPad ба гайр аз бандхои Асосй (Главная) ва Намо (Вид) хамчунин тугмаи пойгохии он - ■SB чойгир шудааст, ки пас аз пахши он равзанаи виройишгар шакли навро сохиб мегардад. Тавассути тугмахои амрии ин равзана имконияти ичро намудани амалиёти асосии корбарй бо санадхои матнй пайдо мегардад: сохтани санади нав; кушодани санади мачуда; сабти санад; чопи санад; пешдиди санад;тагйир додани х,ошиях,ои сах,ифаи санад; бастани санад ва гайра.

Хдмнн тарик, барои ичрои ин ё он амал аввал тугмаи Е Я -р о пахш карда, баъд аз зерменюи пайдошуда банди заруриро амалй гардонидан лозим аст. Масалан, барои сабт намудани парвандаи санади нав пас аз пахши тугмаи Е И банди Нигахдорй хамчун-ро

62

Page 63: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

интихоб карда аз зерменюи навбатй навъи форматеро баргузидан зарур аст, ки санад бояд дар он сабт карда шавад. Бояд зикр намуд, ки тавассути виройишгари WordPad санадхои матниро дар форматной файлии *.txt, *.rtf, *.docx, *.odt (Open Document Text) сабт кардан ва кушодан мумкин аст.

Барои тагйир додани формата санад аз афзорхои тасмаи (лентаи, навори) зери менюи равзанаи барнома истифода бурдан мумкин аст, ки он хднгоми фаъол будани банди Асосии меню ба чашм мерасад. Масалан, ба воситаи ин афзорхо интихоб намудани хуруфи дилхох, тагйир додани андоза ва ранги онро ба осонй анчом додан мумкин аст. Радифбандии гуногуни матнй санад нисбат ба сафха низ бо ёрии ин афзорхо имконпазир аст. Барои донистани вазифаи хар як афзор (тугма) кифоя аст, ки нишондихандаи мушро ба болои онхо гузорем ва маълумоти лахзавии пайдошударо зуд хонем. Мухим он аст, ки пеш аз истифодаи ин ё он афзор фрагмента матнй форматшаванда бояд чудо карда шавад.

Барои ба матнй санад чогузорй кардани санаи руз, тасвирхо ва объектхои тавассути дигар барномахо сохташуда кифоя аст, ки дар тасмаи афзорхо сартугмаи Миёнагузорй (Вставить) пахш ва аз лавхаи пайдошуда тугмаи мавзуии муносиб интихоб карда шавад. Тавассути афзорхои дигари тасма абзатсхои матнро ба таври худкор ракам ё нишонагузорй кардан мумкин аст.

Хднгоми интихоби банди Намой менюи барнома шакли тасмаи афзорхо ва микдори воситахои он тагйир меёбад. Бо ёрии ин афзорхо асосан намуди зохирии равзанаи барнома ва микдори чузъхои онро тагйир додан мумкин аст. Хамчунин афзорхои тасма дар ин маврид барои кучониши матн аз як сатр ба сатри дигари санад, микёсгирии матнй сахифахо нисбат ба равзанаи барнома ва гайра хизмат мекунанд.

Воситахои чустучу ва ивазкунии калимаву фрагментхои матн раванди эчод ва виройиши санадхоро дар WordPad хеле осон ва кисман худкор мегардонад.

63

Page 64: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

Саволхо:1. Санадх,ои матнй чй тавр сохта мешаванд?2. Протсессорх,ои матнй аз виройишгарони матнй аз чй фарк, доранд?3. Форматбандии матн чй маъно дорад?4. Барномаи NotePad виройишгар аст ё протсессор?5. Оё дар матнй санади бо ёрии NotePad сохташуда х,уруфх,ои гуногунро

истифода бурдан мумкин аст?6. Барои дар винчестер сабт намудани матнй санади NotePad аз кадом

фармон истифода мебаранд?7. Барномаи WordPad аз NotePad чй фарк, дорад?8. Бо ёрии WordPad чй тавр абзатсх,ои матнро рак^мгузорй кардан мумкин

аст?9. Боз кадом виройишгар ё протсессорони матниро медонед?

& 'Супориш:1. NotePad-po ба кор омода созед ва дар мавзуи «Точикистон -

ватани ман» 15 чумлаи начандон калон эчод кунед.2. Парвандаи санадро дар чузъдони хусусии худ бо номи «Ватан»

сабт намоед.3. Аз менюи асосии MS Windows истифода бурда WordPad-po

омодаи кор созед ва дар мавзуи «Муаллими ман» парвандаи начандон калон тартиб дихед.

4. Абзатсх,ои матнй санадро бо ёрии х,уруфх,ои андоза ва рангх,ои гуногундошта форматбандй намоед ва онро бо номи «Муаллим» дар диск нигох, доред.

2.1.2. В и р о й и ш г а р о н и м а т н и и о д и и м у х и т и СО LinuxК Edit - виройишгари матнии дар мухити СО Linux

коркунанда буда, дар истифода хеле одй, созгор ва зудкор аст. Он бо ёрии фармони kedit-и сатри амрй ё тавассути менюи асосии KDE омодаи кор сохта мешавад. Тарзи дохилкунии матн дар KEdit аз дигар виройишгарони матнии одй фарки чиддие надорад. Хама гуна амалиёт бо матн тавассути меню ва лавхди афзорхои равзанаи барнома ичро карда мешавад.

Лавхаи афзорхои виройишгар дорой тугмахои амалиёти парвандай (сохтан, кушодан, сабт кардан), виройиш (нусхагирй, миёнагузорй, буридан), чоп ва интиколи почта

64

Page 65: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

кушодани равзанаест, ки он нусхаи санади чориро дар бар гирифтааст. Дар банди Г’узаштани (Перейти) меню имконияти нишонагузорй илова гардидааст, ки тавассути он чустучуйи фрагмента зарурии матн тезонида мешавад. Банди Виройиши (Правка, Редактирование) меню ба гайр аз фарогирии фармонхои стандартии виройиш, инчунин имконияти дар матн. миёнагузорй кардани мухтавои санади гайрро (дигарро) дорад. К Write метавонад бо Дафтари лагв (Журнал отмен/повторов) хамоханг бошад ва аз он истифода намояд. Тавассути Дафтари лагв як катор амалиёти аллакай ичрошударо лагв (бекор) кардан мумкин аст.

Список отмененных действий Список, повторов! хчрпд Г “ie-feTr-vi

LineNew LineSelection Overwrite Delete Line Setection Ovetwnte

I QETcpwTt. oTMewagtiipe ядйстаме

тЩ

| Закрыть 1

Дар банди Афзор (Инструменты) имконияти насб/лагви фосилахо ва хамрохкунии тавзехоти навъи кисми васеъшудаи номи санадхо мавчуд аст. Умуман имкониятхои танзими KWrite аз KEdit хеле зиёд аст. Дар ин виройишгар амалиёти фарогири рангии калимабандй ва фармонхои нишонасози (синтаксиси) забонхои барномарезй - С, C++, Java, HTML ва гайраро насб намудан, тарзи зухур, андоза, рамзбандй ва ранги хуруфро тагйир додан ва дигар амалхоро ба танзим овардан мумкин аст. Масалан, тавассути банди Танзими (Настройки) менюи виройишгари KWrite ба дарозии сатр (хангоми фаъол будани амали гузариш аз руйи калима), микёсгирии чадвал, дарачаи лагв, фосилагузорй ва интихобхои баргузин (мачмуй ва амудй) махдудият гузоштан мумкин аст. Хамчунин бо ёрии ин банд барои кисми зиёди фармонхо - сайри курсор, амалиёти парвандай, виройиш, баргузин, чустучу, чойгузин, гузариш ва

67

Page 66: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

Бо ёрии менюи 1анзим (Настройки) ва бо истифода аз хуруфхои дорой гарнитур ва шаклхои гуногун намуди зохирии виройишгарро тагйир додан мумкин аст. Виройишгар имконият медихдц, ки ранги хуруф ва заминаи он, параметрхои имлосанч, микдори аломатхо дар сатр ва гайра тагйир дода шаванд. .

Виройишгари К Write низ аз чумлаи виройишгарони одиест, ки барои эчоди матнй беформат пешбинй шудааст. Он бо ёрии фармони kwrite-и сатри амрй ё тавассути менюи асосии KD1 омодаи кор сохта мешавад.

ndl*x -btri-W |м fc.’AV'tr ■ ■ Ш Н Г а Т о X| Пдомт* Инструмент»! H^cTpoMut Помош»

Ашт

< t 1 t l e » K W r i t e < / t i t l e »

<bo<ty>

1>Та.у>иргари K W n le < ti 1><!■>>Tsxpnр~.ри K W r i* n o аз ^ м п » и т«.фмргарони о д д и к т . аа барои j -рд иматми 6 еформа! пеаГ’инй шудэаст О н бо ерии фармони <b»kvrtTte<.'ti»-и с-ат ( v амрй е тавассути менюи асосии К О Е омодаи кср сохтамешаеад --« /b o d y » А< / h t n l >

Азбаски виройишгари KWrite виройишгари навъи синтаксисгаро ба шумор меравад, бинобар он аз он бештар дар эчоди матнй фармонхои нишонасоз ва барномахои компютерй истифода мебаранд. Ин маънои онро дорад, ки KWrite калимабандихои махсус ва фармонхои нишонасозро бо ранг чудо карда метавонад. Ин холатро аз расми равзанаи виройишгар низ баръало дидан мумкин аст.

KWrite аз нуктаи назари мухити корй (интерфейс) ба KEdit монанд аст. Он низ сатри меню ва лавхаи афзор дорад. Дар банди Парвандаи (Файл) менюи KWrite ба гайр аз зербандх,ои стандартии монанди KEdit боз зербанди Намуди н:f (Новый вид) илова гардидааст. Вазифаи ин зербанд

66

Page 67: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

гайра тугмахои зудамали сафхакалидро вобаста кардан мумкин аст.

McEdit виройишгари таркибии менечери парвандаии Midnight Commander (rnc) ба хисоб меравад. Вале он х,амчун замимаи мустакил низ метавонад тавассути фармони mcedit-и сатри амрй ба кор огоз намояд. Зохиран ин виройишгар бо виройишгари Edit-и мачмуи утилитхои (барномахои махсус) Norton Commander (пс аз мухити СО MS DOS) хеле монанд аст.

Сайр аз руйи матнй санади McEdit бо ёрии тугмахои идории курсори сафхакалид ва истифодаи муш амалй мегардад. Барои гузаштан ба сатри ояндаи матн пахши тугмаи ||EnteHl зарур аст.

Дар чадвали зерин вазифаи бандхои меню ва баъзе комбинатсияи тугмахои корбарй бо матн оварда шудааст:

^̂ шшншвшдаCtrl+y Х,азфи сатр F6 Чойизазгкунии

фрагменти баргузидаCtrl+u Лагви амали охирони

виройиш F8 Х̂ азфи сатри чори

Ins Миёнагузорй/чойгузин(insert/overtype) Ctrl+f Сабт дар парванда

F7 Чустучу Shift+F5 Хондан аз парванда

Shift+F7 Такрори амали охирони чустучу Shift+F4 Сохтани парвандаи

навF4 Чойгузин F2 Сабти парванда

F3 Пахши якум - нишони огози блок, пахши дуюм - охир F10 Анчоми кор

F5 Нусхагирии фрагменти баргузида

Саволхо:1. Виройишгари KEdit чй гуна виройишгар аст? KWrite чй? Фарк^

ин виройишгарон аз виройишгарони NotePad ва WordPad дар чист?

2. Виройишгарони KEdit ва KWrite чй умумият ва чй фарк, доранд?3. Вазифаи Дафтари лагв дар чист?4. Тарзи кори виройишгари McEdit бо кадом виройишгарон

монанд аст?

f a Супориш:1. Санади нави аз се абзатс иборатбуда созед. Нусхаи абзатси

охиронро ду маротиба дар поёни матн гузоред. Ду сатри

68

Page 68: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

охирони матнро х,азф кунед. Санчиши имлой гузаронед. Санадро miskedit.txt номгузорй кунед ва дар диск сабт намоед.

2. Санади тавассути NotePad эчодшударо бо ёрии KEdit кушоед. Агар матн дуруст хонда нашавад, рамзбандии онро тагйир дих,ед.

3. Санади тавассути NotePad эчодшударо аз рамзбандии win ба koi8 баргардонед ва бо номи нав сабт кунед. Санади навро бо ёрии виройишгари KEdit кушоед.

4. Санади miskedit.txt-po кушоед, ба он тагйирот ворид кунед ва бо номи miskwrite.txt дар диск сабт намоед.

5. Санади miskwrite.txt-po тавассути Win-1251 аз нав рамзбандй кунед ва онро бо номи miswin.txt дар хотира ниго* доред. Санади навро бо ёрии виройишгари NotePad кушоед.

6. Тавассути менечери парвандаии т с мух,тавои санади бо ёрии NotePad сохташударо аз назар гузаронед. Санадро бо номи mismedit.txt сабт кунед ва ба кори т с анчом бахшед.

2.1.3. П р о т с е с с о р и м а т н и и M S W o r d

Имкониятх;ои M S Word. Дар катори виройишгарони матнй барномаи Microsoft Word барои Windows

(Microsoft Word for Windows), ки онро MS Word ё кутохтар Word хам ном мебаранд, виройишгари аз хама пуриктидортарин ва машхуртарини матнй ба хисоб меравад. Word дар мухити кории СО Windows амал мекунад. Ин барномаро, ки вазифахои беандоза зиёдро ичро карда метавонад протсессори матнй хам мегуянд. Протсессори Word ба бастаи барномахои Microsoft Office дохил мешавад.

Word афзори бехамтои эчод ва коркарди мактуб, санадхои расмй ё хизматй, хисобот, нишонаваракхои муассисавй (бланка), саволнома (анкета), макола ва китобчахост. Асоси санадсозии Word-po системаи колабхо ва сабкхои махсуси форматбандй ташкил медиханд, ки тавассути онхо ташаккули ягонаи санадхои матнй ба рох монда шудааст. Word виройишгари намуди WYSIWYG аст, яъне мухтавои санади он дар экран ва когаз як хел аст.

69

Page 69: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

Аз руйи пешфарз Word парвандахои матниро дар формата хосаи дуии MS Word (кисми иловагии номи санадаш *.doc ва *.docx аст) нигох медорад. Тафсири матнии ин формат RTF (Rich Text Format - Расширенный текстовый формат - Формата матнии муфассал) ном дорад. Парвандахои дар ин формат сабтшударо виройишгарони ширкатхои гайри Microsoft низ хонда метавонанд. Азбаски сохтори формати RTF матнй аст, бинобар он аз нуктаи назари фарогирии вирусхои компютерй он нисбат ба формати DOC безарартар аст. Намунахои чадиди MS Word санадхоро дар формати нишонагузори абарматн (.html ё .htm) низ нигох дошта метавонанд.

Бо ёрии MS Word амалиёти зеринро ичро кардан мумкин аст:■ дохилкунии матнй санад ба воситаи сафхакалид;■ истифодаи хуруФхои гуногуни андозаашон тагйирёбанда;■ виройиши матнй санад;■ ислох,кунии худкори ралатхри имлой ва грамматики;■ форматбандии матнй санад;■ истифодаи ч а д в а л , диаграмма ва графику расмхо дар матнй

санад;■ хамрохкунии объектхри дигар барномахои амалй ба матнй

санад;■ нигохдории матнй санад дар диск;■ нусхабардории матнй санад ва бо дигар ном сабт намудани он;■ дар когаз чоп намудани матнй санад ва гайра.

Тарзхои воридшавй ба Word. Якчанд роххои бакордарории барномаи Word вучуд дорад:^ Истифода аз менюи асосии Windows бо пахши яккаратаи муш:

Огоз^ Хамаи барномахои Microsoft Office^ Microsoft Word.s Истифода аз чузъдони Компю тери мизи корй бо пахши

дукаратаи муш: Компю тер^Диски O P rogram Files» Microsoft Office ►Office 14 ►Winword.

S Истифода аз парвандаи MS Word ё ярлики он. Агар дар равзанаи фаъол (мизи корй ё ЧУЗЪД °НИ дилхох,) ба нишонаи парванда ё ярлики он бо ёрии муш таъсири дукарата расонем, он гох, дар экран аввал равзанаи барномаи MS Word ва баъд дар дохили он равзанаи санади ин парванда кушода мешавад.

70

Page 70: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

Ба гайр аз рохдои номбурда боз усулхои дигари кушодаии равзанаи барномахо, дар холати хусусй MS Word, вучуд дорад. Интихоби ин ё он усул аз одати корбари компютер вобаста аст.

Равзанаи M S Word. Огози кори протсессори матнии Word- дар экран пайдошавии равзанаи он аст. Шояд дар экрани монитори шумо баъзе чузъхои равзанаи дар расми поёнй овардашуда дида нашаванд. Ё шояд намуди равзанаи экрани шумо каме дигар хам бошад. Агар шумо вазифаи фармонхои менюи Word ё афзорхои онро донед, он гох дар вакти дилхох намуди зохирии равзанаи экрани худро ба намуди равзанаи мазкур мувофик карда метавонед.

Тавре аз раем дида мешавад, равзанаи Word чузъхои асосии зеринро дороет: сатри сарлавха, сатри меню, тасмаи афзорхо, хаткашхои идорй, майдони корй, тасмахои тобдихй ва лавхаи холатнамо.

Сатри сарлавхаи равзанаи MS Word намуди зеринро дорад:

71

Page 71: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

[W] I *5 ' О H I » Синфм 8 (2013 ) [Р еж и м огр ан и ченн о й фун... а 0 S3

Вазифаи афзорхои тарафи чапи ин сатр: !Ш1 - корбарй бо равзана (баркароркунй, чойгузини экранй, андозасозй,гункунй, пахнкунй, пушидан), ш - лагв (бекор) кардани амали

- бозгардони амали лагвшуда, - сабткунйс*

ичрошуда,

дар диск, т̂ - танзими лавхди дастрасии фаврй. Вазифаи афзорхои (тугмахои амрии) тарафи рост: 11“Й - гункунии равзана дар шакли тугма ва гузоштани он дар лавхаи масъалахои MS Windows, - гункунии равзана дар шакли аз экран хурдтар,

- беруншавй аз Word, яъне бастани равзана. Хднгоми пахши тугмаи ЙШ андозаи равзанаро ба таври дилхох тагйир додан мумкин аст. Азбаски андозаи он аз андозаи экран хурдтар мегардад, бинобар он дар ин маврид вайро дар экран чойгузин кардан мусоид аст. Шакли худи ин тугма ба таври худкор тагйир ёфта, намуди ЫЙ-ро мегирад ва пас аз пахш вай ба шакли пештарааш баргашта, андозаи равзана низ аз нав бо андозаи экран баробар мегардад. Дар кисми мобайнии сарлавха номи санади матнй (масалан, Синфи 8 (2013 ) ва номи барнома, яъне Microsoft Word оварда мешаванд. Хднгоми хурд будани андозаи равзана бо истифода аз тарзи лагжониш махз бо ёрии хамин кисми сатр равзанаро дар экран чойгузин кардан мумкин аст.

Чузъи дигари равзана сатри менюи Word ба шумор меравад:

Главная Вставка Разметка страницы Ссылки Рассылки Рецензирование Вид л jQ

Меню аз 8 банди доимй - Парванда (Файл), Асосй (Главная), Чогузорй (Вставка), Нишонагузори сахифа (Разметка страницы), Пайвандхо (Ссылки), Ирсол (Рассылки), Такриз (Рецензирование), Намо (Вид), 2 банди иловагии корбарй бо чадвалхо - Тархкаш (Конструктор), Амсила (Макет), 1 банди иловагии корбарй бо тасвирхо - Формат ва 2 тугмаи амрии *!_ -

72

Page 72: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

Тасмагундор ва - Маълумотномаи Microsoft Word иборат аст.

Х,ар як банди меню барои ичрои мачмуи амалхои синфи муайян вобаста карда шудааст. Хднгоми пахши банди дилхох намуди тасмаи афзорхои поёни меню тагйир меёбад ва дар тасма он афзорхое руйи кор меоянд, ки онхо барои гузаронидани амалиёти навъи мушаххас кодиранд. Бандхои иловагии меню танхо хангоми корбарй бо чадвалхо ( Гархкаш, Амсила) ва расмхо (Формат) намудор мегарданд. Агар чадвали чорй расмхоро низ дарбар гирифта бошад, он гох дар сатри меню хар се банди иловагй намудор мегарданд.

Дар чадвали поёнй намудхои гуногуни тасмаи афзорхо хангоми фаъол будани бандхои мухталифи менюи барнома оварда шудааст. Ранги заминаи номи банди фаъол сафед аст.

73

Page 73: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

Хангоми фаъол будани банди Парвандаи меню шакли равзанаи асосии Word ба куллй тагйир меёбад (расми поёнй) ва тавассути афзорхои он ичрои амалхои асосии корбарй бо парвандаи санади матнй имконпазир мегардад.

в-» - 0U(>

Сведения: Синфи 8 (2013)fcVOKMS WmfoMUtaoeaM та*ср\Сям+я №Сат+я I <2ВД4ос

0 6 « е « врем* т р м ш 382 и

I

ДобавитьДобавить

Сегодня. 12—

02-0213 11:_

2403 04 l i . . .

Намуди равзанаи Word рангами фаъол будани банди Парвандаи меню

Дар мобайни равзанаи асосии Word тасвири вараки когаз намудор аст. Он майдони кории протсессори матнй мебошад. Дохилкунй ва тахриркунии матнй санад махз дар майдони корй амалй гардонида мешавад. Дар кисми болой ва тарафи чапи майдони корй хаткашхои идорй чойгир шудаанд, ки вазифаи онхо аз муайян кардани андозаи хакикии матнй санад (дар вараки когаз) иборат аст.

74

Page 74: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

Барои аз равзана хазф ё ба он хамрох, намудани хаткашхо банди Намой меню хизмат мекунад.

Тасмаи афзорхо бо ёрии тугмаи амрии------ Тасмагундормуваккатан аз экран нопадид гардонида мешавад. Барои бозгардони тасма ин тугмаро - такроран пахш кардан лозим аст. Аслан вакте тасмаю хаткашхои равзанаро аз он хазф менамоянд, ки агар барои корбарй бо матн майдони васеътари корй зарур бошад.

Ч,узъи дигари равзана - ин тасмаи тобдихй мебошад. Он барои намойиши он кисми матнй санад хизмат мерасонад, ки вай дар айни хол дар экран намудор нест. Тасмахои тобдихй ба мисли хаткашхо амудй ва уфукй мешаванд. Онхоро кариб дар хама равзанахои Windows вохурдан мумкин аст.

Ш ■ ~ ЕЛавхаи холатнамои равзанаи барнбма барои нишон

додани вазъи кунунии протсессори матнй пешбинй шудааст.Страница: 187 из 254 | Число слое. 52 499 ШШ

Дар он раками сахифаи чорй, микдори умумии сахифахои санад, микдори калимахои санад, речахои корбарй (нишонагузории сахифа, хондан, вебсанад, сохтор ва хомнавис) бо санад, микёсгирй ва дигар маълумоти чолиби протсессори матнии Word ба кайд гирифта мешаванд.

Тарз^ои беруншавй аз Word. Барои корро бо Word ба охир расонидан кифоя аст, ки дар сатри сарлавхаи барнома тугмаи амрии i f e ^ пахш карда шавад. Хдмчунин бо истифода аз фармони Парванда^Беруншавй (Файл^Выход) ё пахши якчояи тугмахои |§ | ЦЦ-и сафхакалид низ ин корро анчом додан мумкин аст. Агар шумо тагйиротхои охирини парвандаи санадро пешакй дар диск сабт накарда бошед, он гох барномаи Word ба воситаи равзанаи робитавии махсус шуморо дар ин хусус огох месозад.___________________________________

^ Сохранить ] | Ышоофанягь { { О п т а

75

Page 75: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

Барои сабткунй шумо бояд тугмаи амрии Нигахдорй (Сохранить), барои сабт накардани санад - тугмаи Нигох надоштан (Не сохранять) ва барои бозгашт ба майдони кории барномаи Word - тугмаи Лагв (Отмена)-ро тахш намоед.

Саволхо:1. Протсессори Word-po чй тавр ба кор даровардан мумкин аст?2. Тарзх,ои анчомдих,ии кори Word кадомхрянд?3. Ба воситаи Word кадом амалиётро ичро намудан мумкин аст?4. Чузъхри асосии равзанаи барномаи Word кадомхрянд?5. Менюи барномаи Word аз кадом бандх,о иборат аст?6. Бо кадом тарз тасмаи афзорх,оро дар равзана аз як шакл ба

шакли дигар иваз мекунанд?7. Вазифах,ои сарлавхаи равзанаи Word аз чй иборат аст?8. Чй тавр хаткашхои уфук,й ва амудии равзанаро фаъол ва

гайрифаъол гардонидан мумкин аст?9. Вазифаи тасма^ои тобдихй ва Лавхаи х,олатнамо дар чист?

Супориш:1. Матнй мавзуъро бодик^ат хонед ва бартарихри протсессори

матнии Word-po нисбат ба виройишгарони матнии NotePad ва WordPad номбар кунед.

2. Бо якчанд тарз Word-po ба кор дароред. Тарзи барои худ мувофикро муайян кунед.

3. Бо ягон тарз равзанаи барномаи Word-po пушед ва онро аз нав кушода такроран бо дигар тарз пушед.

4. Равзанаи Word-po кушоед ва чузъхои онро номбар кунед.5. Бандхои менюи барномаро бо навбат фаъол гардонед ва

ивазшавии намуди тасмаи афзорхоро аз назар гузаронед.6. Нишондихандаи мушро ба болои хар як тугмаи тасмаи афзорхо

гузоред ва таъйиноти онхрро номбар кунед.7. Бо ёрии тасмахои тобдихии уфук,й ва амудй матнй санадро ба

болою поён ва чапу рости майдони корй тоб дих,ед.8. Цузъхои лавхаи хрлатнамои равзанаро дар экран шарх, дих,ед.

2.1.4. М а ф х у м х о и а с о с и и M S W o rd Барои бо барномаи Word кор кардан, ба корбарони компютерхои фардй донистани мафхумхои зерин зарур

аст:

76

Page 76: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

• сах,ифаи чопй ва интихобх,ои (параметрхри) он;• абзатс ва нишондодх,ои он;• х,уруфх,о ва нишондодх;ои онхо;• форматбандии аломатх,о ва абзатсхр.

Са.\ифаи чопй ва интихоб^ои он.Сахифаи чопии компютерй амсоли вараки когазе мебошад, ки дар он- матнй санад чоп карда мешавад. Сахифа дорой интихобхои зерин мебошад:

• андозаи сахифа;• х,ошияи чапи сахифа;• х,ошияи рости сахифа;• х,ошияи болоии сахифа;• х,ошияи поёнии сахифа.

Андозаи сахифаи чопй бо ёрии кимати бар ва баландии он муайян карда мешавад, яъне бархбаландй. Х,ангоми нашр намудани китобу дастурх,о, рузномаю мачаллах,о ва гайра когазхои андозаашон гуногун истифода мешаванд. Стандарта колаб ва андозаи когазх,ои чопй чунин аст:

1флаб Андоза, мм Андоза, дюйм 1̂ олаб Андоза, мм Андоза, дюйм

АО 1189x841 4 6 - х 33^ 4 8

А4 297x210•з 1

11- х 8 -4 4

А1 841x5941 3

33— х 2 3 - 8 8

А5 210x148 1 V ,7 8 - х 5 - 4 8

А2 594x4203 1

2 3 - х 16— 8 2

А6 148x105 5— х 4— 8 8

АЗ 420x297 1 3 1 6 - х ц ±2 4

А7 105x74 4 - х 2 - 8 8

Хотиррасон менамоем, ки 10мм=1см ва 1дюйм=2,54см=25,4мм аст. Хошиях,ои чап ва рост, боло ва поёни сах,ифаи чопй он кисмхои когазро ташкил медиханд, ки дар онхо матн чоп карда намешавад. Одатан андозаи хошияхо бо мм ё см чен карда мешавад.

Абзатс ва нишондод^ои он. Матнй санад аз мачмуи абзатсхо иборат аст. Абзатс гуфта як ё якчанд сатр^ои ба %ам

77

Page 77: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

алоцаманди матнро меноманд, ки ощ о як фикри томро ифода менамоянд. Таърифи мазкур таърифи маъмули абзатс аст. Мо бо ин таъриф тавассути фанни забони модарй шинос хдстем. Дар Word фахмиши мафхуми абзатс каме дигархелтар аст.Мафхуми абзатс дар ин чо бо пахши тугмаи ЦтеЦ алокаманд аст. Яъне хар гуна сатреро, ки пас аз дохилкунии он тугмаи |fcnterj| пахш карда шуда бошад, дар Word абзатс мегуянд. Агар тугмаи [̂ nteril пас аз як аломат хам пахш карда шуда бошад, онро низ дар Word абзатс мегуянд. Якчанд маротиба пай дар пай пахш кардани тугмаи ||ётёг]1 якчанд абзатсро ифода менамояд. Дар ин мавр ид аслан якчанд сатрхои холй партофта мешавад.

Раванди ба сатрхо таксим намудани матнй «цохилкардашударо MS Word ба ухдаи худ мегирад. Мазмуни матнй сатри санад барои протсессор ягон ахамияте надорад. Одатан аз тарафи чапи сатри якуми абзатс якчанд мавкеи холй партофта мешавад, ки онро фосилаи абзатс мегуянд. Абзатс ба гайр аз фосила боз дорой нишондодхои зерин мебошад:

• сарх,ади чапи абзатс;• сарх,ади рости абзатс;• фосилаи байни сатрх,ои абзатс.

Мавкеи когаз, ки аз он cap карда сатрхои абзатс (ба гайр аз сатри якум) чойгир карда мешаванд, сархади чаи ва мавкеи когаз, ки дар он сатрхои абзатс ба итмом мерасанд, сархади рости абзатсро ташкил менамоянд. Фосилаи байни ду сатри хамсояи абзатс бо пункт чен карда мешавад:

1 пункт = 1/72 дюйм = 25.4 мм/72» 0.35 мм Дар чопи санадхои нашрй барои муайян намудани

фосилаи байни сатрхои абзатс аз мафхумхои 1 фосила, 1.5 фосила ва 2 фосила истифода мебаранд:

1 фосила=6 пункт=6/72дюйм=1/12дюйм«2.1 мм1.5 фосила=9 пункт=9/72дюйм= 1 /8дюйм~3.1 мм2 фосила=12 пун кт=12/72дюйм = 1 /6дюйм~4.2 мм

Чунонки аз расми поёнй дида мешавад, абзатс дар байнисархадхои чап ва рости сахифаи чопй чойгир шудааст. Дар холати хусусй сархади чапи абзатс бо хате, ки хошияи чапи сахифаро чудо менамояд, хамчоя шуда метавонад. Сархади рости абзатс бошад метавонад бо хате, ки хошияи рости сахифаро чудо намудааст, хамчоя шавад. Дар чунин мавридхо

78

Page 78: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

мегуянд, ки абзатс дар байни хошияхои чап ва рости сахифаи чопй чойгир шудааст.

Хуруфхо ва нишондодхои онхо. Microsoft Word имконият медиадд, ки матнй санад бо хуруфхои (шрифт - font) гуногуни андозаашон тагйирёбанда тайёр карда шавад. Масалан, Times New Roman, Times New Roman Tj, Times New Roman Cyr, Arial, Arial Cyr, Arbat, AcademyC, PragmaticaC ва гай^а намунаи хуруфхои компютериро ташкил медиханд.

ХУРУФ ‘ ин тарзи навишти аломатхои алифбои абощои гуногун мебошад.

Фосилаи абзатс

-*-*Маакеи когаз. ки аз он cap карда сатрхои абзатс (ба гайр аз сатри якуми он) чойгир карда мешаванд, сарчади чапн абзатсро ташкил менамояд. Мавкеи когаз, ки дар он сатр.\ои абзатс ба итмом мерасанд, сар\лди рости абзатсро ташкил менамояд. Фосилаи байни ду сатри хамсояи аб

атсро бо ёрии пунктх,о муайян мекунанд.

£ Сарчади чаш абзатс Сарцади рости абзатс]

Намуди абзатс ва нишондодх,ои он

Дар варианта русии Microsoft Windows хуруфхое истифода бурда мешаванд, ки онхо асосан барои алифбохои лотинй ва русй пешбинй шудаанд. Х,уруфхои мавчуда бевосита алифбои точикиро дарбар намегиранд. Вале холо хуруфхои махсусе сохта шудаанд, ки онхо имконияти бо алифбои точикй кор карданро мухайё намудаанд. Масалан, бо ёрии х,уруфх,ои Arial Tj, Courier New Tj, Times New Roman Tj хам бо алифбои точикй, хам русй ва хам лотинй имконияти кор кардан вучуд дорад. Илова бар ин ширкати Microsoft дар вариантхои чадиди СО MS Windows шаш харфи алифбои точикй - г, й, к, у, X, ч-ро вориди система намудааст. Ин имконият медихад, ки харфхои мазкур бевосита аз сафхакалид ворид карда шаванд.

79

Page 79: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

Дар навбати худ х,ар як хуруф метавонад дар якчанд намуд зохир шавад. Мацмуи намуд^ои зууури ууруфро гарнитури %уруф меноманд. Гарнитур чор намуди асосии зохиршавй - маъмул, гафс, моил, зерхаткашила ва комбинатсияи байни онхоро дарбар гирифта метавонад.

Яке аз нишондодхои асосии хуруф баландии он ба шумор меравад. Баландии хуруфх,ои компютерй тагйирёбанда (true type) буда, аз руйи баландии харфхои хурдашон (кегл) муайян карда мешавад. Кегл ба мисли фосилаи байни сатрхои абзатс бо пунктхо чен карда мешавад. Дар нашрияхо хуруфхое истифода бурда мешаванд, ки баландии онхо ба 8, 10, 12, 14, 16 пункт баробар аст.

Форматбандии аломатх;о ва абзатсро. Форматбандии матн гуфта тагйирдщии намуди зощрии онро меноманд. Х,ангоми форматбандй мазмуни матн бетагйир мемонад. Масалан, калимаи «Точик»-ро бо чанд тарз форматбандй кардан мумкин аст: ТОЧ.ИК, ТОЦИК, Точик. Тоцик ва гайра. Тавре ки мебинем харфхои калима иваз нашудаанд, танхо тарзи навишти онхо тагйир ёфтааст.

Кайд кардан зарур аст, ки барои форматбандии кисми мушаххаси матн хдтман бояд он пешакй чудо карда шавад. Фалсафаи протсессори матнии Word низ хдминро такозо мекунад: «Аввал фрагменти матнро чудо намо, баъд фармонро ба он татбик кун!».

Дар Word асосан аз ду намуди форматбандй истифода мебаранд: форматбандии аломати алохида ва форматбандии абзатс. Агар ба форматбандии аломат - интихоби хуруф, андоза ва тарзи зохиршавии он дохил шавад, он гох ба форматбандии абзатс илова ба интихоби хуруф, андоза ва тарзи зохиршавии он инчунин муайянкунии фосилаи сатри якуми абзатс, хошияхои сахифаи чопй (болой, поёнй, чап, рост), интихоби тарзи радифбандии матн дар сахифа (аз чап, аз рост, дар марказ ё мутассил дар сатр), муайянкунии фосилаи байни абзатсхо ва гайра дохил мешаванд. Махз пас аз форматбандии матн санад намуди зарурй ва муносибро мегирад.

80

Page 80: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

Хдмин тарик, тамоми кореро, ки хднгоми сохтани санад ичро кардан лозим меояд, шартан ба се мархала таксим мекунанд. Аввал матнй санадро бо ёрии сафхакалид дохил мекунанд. Баъд онро виройиш медиханд. Сонй онро форматбандй мекунанд.

Саволхо:1. Мафхумхои асосии барномаи Word кадомхоянд?2. Сахифаи чопии компютерй чист? Кадом интихобхои

сахифаро номбар карда метавонед?3. Абзатс чист? Фосила ва нишондодхои абзатс чй?4. Х|ангоми чопи санадхо аз кадом фосилахои байни сатрй

истифода мебаранд?5. Х,уруф гуфта чиро мефахмед? Кадом хУРУФ^ои Word-po

номбар карда метавонед?6. Гарнитури ХУРУФ чист? Баландии аломатхои хуруфро бо чй

чен мекунанд?7. Мафхуми форматбандиро чй тавр мефахмед?8. Оё форматбандии аломат аз форматбандии абзатс ягон

фарк^ чиддие дорад?

Супориш:1.Дар дафтар стандарти формат ва андозаи когазхои чопиро

биёред.2. Бо истифода аз мавзуъ вобасатагии байни вохидхои ченаки

(пункт, дюйм, см, мм) фосилаи байни сатрхои матнй санадро муайян намоед.

3. Х,исоб кунед: 24 пункт ба чанд мм, дюйм ва фосила баробар аст. Х,амин гуна хисобкуниро барои 36, 48, 72 ва 100 пуню- низ гузаронед.

4. Барномаи Word-po омода сохта, дар майдони кории равзанаи ягон парвандаи санади тайёри он интихобхои сахифаи чопй (андоза ва хошияхои сахифа), микдори абзатсхо ва фосилаи байни сатрхои онхоро муайян намоед.

81

Page 81: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

2.1.5. С а н а д с о з и д а р M S W ord

w

Тавре пештар кайд карда будем, то имруз вариантхои хеле зиёди протсессори Word руйи кор омадаанд. Агарчи тайёр намуди санади матнй бо ёрии ин вариантхои Word аз хамдигар кам фарк, кунанд хам, вале афзорхои

санадсозии онхо дар хар як варианта баъдй инкишоф ёфтаанд. Аз ин ру, тарзи омода сохтани санади матниро дар мисоли протсессори матнии Microsoft Word 2010 мефахмонем.

Раванди санадсозй дар Microsoft Word 2010 хеле осон ба рох, монда шудааст. Кифоя аст, ки санади нави холй кушоем ва ба дохилкунии матн хусни огоз бахшем. Барои кушодани санади нав банди Парвандаи менюи равзанаи Word-po пахш карда, фармони Сохтан (Создать)-ро амалй гардонидан зурур аст. Дар натича дар кисми марказии равзанаи нави кушодашуда колабхои имконпазири санадхои матние, ки бо истифода аз онхо хамин гуна санадхоро дар Word сохтан мумкин аст, намудор мегарданд. Масалан, колаби китобча, бюллетен, варака, бланк, мактуб, пайгом, арзнома, макола, ёддошт, таквим, карордод, эълон, хисобот, форма, ифтихорнома, сипоснома, чадвал, даъватнома, руйхат, сертификат, корти шиносой ва гайра чанде аз ин колабх,о ба шумор меравад.

Мо барои сохтани санади нави матнй аз руйхати колабхои дастрасй равзана колаби Санади нав (Новый

Page 82: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

документ)-ро интихоб менамоем ва ба нишонаи он бо ёрии муш таъсири дукарата мерасонем. Пас аз ин дар экрани компютер равзанаи санади нави Word пайдо мегардад. Айнан хамин натичаро пас аз интихоби колаби Санади нав бо пахши нишонаи Сохтан (Создать), ки дар тарафи рости ин равзана чойгир аст, хосил кардан мумкин аст.

Тарзх;ои дохилкунй ва виройиши матн дар Word. Раванди дохилкунии матн бо ёрии виройишгари Word бисёр сода аст. Матнй тавассути сафхакалид дохилшуда хамон лахза дар майдони кории равзана намудор мешавад. Мавкеи аломати навбатиро дар экран курсори матнй муайян месозад. Курсори матнии Word - « |» шакли хати рости амудиро дорад. Матнй санад аз як сатр ба сатри оянда ба таври худкор гузаронида мешавад. Барои ба абзатс интихо бахшидан кифоя аст, ки тугмаи ||Enterj| пахш карда шавад.

Тахрири матн низ дар Word он кадар кори душвор нест. Барои ба матнй мавчуда илова намудани фрагменти нави матн, курсорро ба мавкеи зарурй кучонида, матнй навро дохил кардан кифоя аст. Аслан, дар раванди дохилкунии матнй санад эхтимолияти содир намудани галатхо хамеша вучуд дорад. Барои ислох намудани галатхои содиршуда, пеш аз хама, мо бояд дар доираи матнй санад курсорро сайр кунонида ба мавкеи зарурй гузошта тавонем. Курсор аз мавкеи чорй ба мавкеи дигар бо ду тарз кучонида мешавад:

• бо ёрии муш - нишондихандаи мушро ба мавкеи лозимии матн гузошта, тугмаи чапи мушро пахш кардан лозим аст;

• бо ёрии тугмахои сафхакалид:

В ба як мавк,еъ ба тарафи чап кучонидани курсор I Paqelld кучонидани курсор

ба як экран ба боло

□ба як мавк,еъ ба тарафи рост кучонидани курсор PageDown! кучонидани курсор

ба як экран ба поён

0 кучонидани курсор ба сатри болой I Ctrll |Homej кучонидани курсор

ба ибтидои матн

0 кучонидани курсор ба сатри поёнй 1 Ctrl 11 Eni^ кучонидани курсор

ба интих,ои матн

83

Page 83: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

кучонидани курсор ба интихри сатр

х,азфи аломати тарафи чапи курсорlEndl «-Backspace

кучонидани курсор ба ибтидои сатр l~Peil

х,азфи аломати тарафи рости курсор

iHomel

ПМисоли 1: Матнй зеринро бо ёрии сафх,акалид ба компютер дохил менамоем ва бо ёрии он имкониятх;ои MS Word-po меомузем.

Хунарманди мумтоз ва мутриби хушовоз QМуси^й ва шеър бо ^амдигар сахт алок,аманданд. Бо шунидани он

кас мутаассир мешавад ва ру^аш болида мегардад. Шоирони бузурги форсу точик Рудакй, Хусрав, Н°мй, ^илояй, Саъдй, Х,офиз ва гайра ин жанр^ои бадеиро дар тарбияи инсон хеле мо^ирона истифода бурдаанд. Q

Холо мо суруди асилро мешунавем, он гуна суруде,’ ки сухан бо мусику чун ду дарё бо ^амдигар омезиш ёфтаанд. Q

Боз омадам ба куйи ту, эй каъбаи умед, П Эй модаре, ки со^ати’ цонам сарои туст. У Боз омадам, ки буса занам бар мазори ту, У Эй киблае, ки чону дили ман фидои туст .... УСуруди аз замири к;алби санъаткор беруномада, агар мазмуни

баланду ох,анги хуш дошта бошад, он гох; он ^амеша ба дили шунаванда рох, меёбад. Мутриби хушовоз, ^офизи мумтоз, Хунарманди мардумии Точикистон устод Зафар Нозим сарояндаи мах;з х,амин гуна суруд^ост. У

Зафар Нозим хрфизи пухтакор буда, услуби хоси сарояндагй ва мактаби мусик,ии худро дорад. У сурудхряшро хеле самимию дилчасп месарояд. Дар интихоби шеър ва эчоди ох;анги равону дилнишин махррати бемисл дорад. Матнй аксари суруд^ои устод Зафар Нозим аз эчодиёти шоирон - Саъдй, Хофиз, Чомй, Бедил, Хилолй, Хайём, С.Айнй, М.Турсунзода, Б.Рах,имзода, Бозор Собир ва шеъру таронахри халк,й интихоб шудаанд. У

Шунидани сурудхри «Эй сорбон», «Бигзор то бигирям», «Муяссар шуда бошад», «Модар», «Офтоб», «Ук,оби ку^й», «Табассум дар лабат», «Адабгох,и мух,аббат», «Чоно ба ноз мерафт» ва гайра касро ба дунёи хаёлот ва андешахри фалсафаи зиндагй мебаранд. У

Эй сорбон, о^иста рон, к-ороми чонам меравад, У Он дил, ки бо худ доштам, бо дилситонам меравад. У

Тарзх,оч сабти санади Word дар диск. Пас аз кисман ё пурра дохил намудани матнй санад онро дар диск ё дигар барандаи иттилоот сабт намудан зарур аст. Матнй санадро тахти ягон ном дар шакли парванда нигох медоранд. Хднгоми

■ Сохат - масохдт, арса, фарохи, худуд, дойра, даргох, сахна

84

Page 84: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

истифодаи навбатии парванда онро аз хотира бо ёрии номаш меёбанд.

Агар матнро бори аввал сабт карданй бошем, он гох кифоя аст, ки дар сатри сарлавхаи равзанаи Word тугмаи И-ро пахш намоем ё фармони менюи ПарвандаЖигахдорй хамчун (Файл ►Сохранить как)-ро амалй гардонем. Дар хар ду маврид х,ам дар экран равзанаи робитавии Сабти санад (Сохранение документа) пайдо мешавад. Тавассути майдончаи Номи санад (Имя файла) ба чойи номи муваккатии Docl корбар бояд номи аслии парвандаро дохил намояд. Майдончаи Навъи парванда (Тип файла) барои дар форматхои гуногун сабт намудани парванда хизмат мерасонад. Номи чузъдони фаъоле, ки парванда дар он бояд сабт гардад, дар сатри сурогавии (сатри дуюм) равзана оварда мешавад. Зерчузъдонхо ва парвандахои дохили ин чузъдон дар майдони кории равзана нишон дода мешаванд. Барои интихоби дигар чузъдон майдони чустучуйи тарафи чапи равзана хизмат мерасонад. Бо ёрии он муайянкунии диск ва чузъдоне, ки дар он парвандаи мазкур бояд нигох дошта шавад, хеле мувофик аст.

Чузъдони интихобшуда дар майдони кории равзана пайдо мешавад. Барои кушодани он тугмаи чапи мушро ду маротиба пахш кардан лозим аст. Сабти парванда бо пахши тугмаи амрии Сабт кардан (Сохранить) хусни анчом меёбад. Дар натича матнй санад бо номи кайдшуда дар чузъдони муайяншудаи диски мушаххас нигох дошта мешавад. Тугмаи Лагв (Отмена) барои матнй санадро сабт накарда, аз нав ба холати пештараи корй баргаштан хизмат мерасонад.

ПМисоли 2: Талаб карда мешавад, ки матнй дар мисоли 1 овардашуда дар диск сабт карда шавад. Барои ичрои ин супориш дар равзанаи робитавии Сабти санад диски D:-po интихоб менамоем. Бо истифодаи тугмаи рости муш дар майдони кории ин равзана чузъдони нав месозем ва ба он Мутриби хушовоз ном мегузорем. Баъд чузъдони Мутриби хушовозро мекушоем ва дар майдончаи Номи парвандаи

85

Page 85: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

равзана Зафар Нозим менависем. Пас аз пахши тугмаи Сабт кардан парванда бо номи Зафар Нозим дар чузъдони Мутриби хушовози диски D: (винчестер) нигохдошта мешавад.

Азбаски парвандаи санад аллакай сох,иби ном гаштааст, бинобар он дар тахрирхри навбатй барои аз нав сабт кардани он кифоя аст, ки тугмаи Н -и сатри сарлавх,а ё тугмахри ]Shiftj |F 12|-и сафх,акалид пахш карда шаванд. Дар ин мавридхр дигар дар экран равзанаи робитавии Сабти санад пайдо намегардад ва ба чойи матнй пештараи санад матнй аз нав тахрирёфтаи он нигох, дошта мешавад.

Акнун бо ёрии менюи Word фармони зеринро дохил мекунем: Парванда^Беруншавй (Файл►Выход). Дар натичаи ичрои ин фармон кори протсессори Word катъ мегардад ва равзанаи он пушида мешавад. Айнан хамин амали пушидани равзанаро бо истифода аз тугмаи амрии JSj-и сатри сарлавхаи Word ичро кардан мумкин аст.

Барои аз нав кушодани парвандаи сабтшуда виройишгари Word-po аз нав ба кор омода месозем. Дар ин маврид система ба таври худкор ба сохтани санади нав шуруъ менамояд ва ба он номи рамзии Санад 1 (Документ 1)-ро медихад. Мо аз фармони Парванда^С^Кушодани

(Файл ► & Открыть) меню истифода мебарем. Дар экран равзанаи робитавии Кушодани санад (Открытие документа) пайдо мешавад, ки шакл ва тарзи корбарй бо он айнан ба мисли равзанаи сабти санад аст. Тавассути ин равзана номи диск ва чузъдони заруриро интихоб менамоем. Барои кушодани парвандаи санад кифоя аст, ки дар майдони кории равзана бо ёрии муш ба нишонаи он ду маротиба таъсир расонем ва ё дар майдончаи Номи парванда (Имя файла) бо яке аз усулхои имконпазир номи парвандаро дохил кунем ва тугмаи амрии Кушодан (Открыть)-ро пахш намоем.

Бо тарзхои дигари кушодани парвандахо мо пештар шинос шуда будем. Хрло як тарзи дигари зуд кушодани парвандахои ба наздикй истифодашударо дида мебароем. Фармонхои зеринро амалй мегардонем: Парванда^ Бастан (Файл►Закрыть) - парвандаи санади чорй (яъне Санад1) баста мешавад. ПарвандаЮхиринхо (Файл^Последние) - руйхати

86

Page 86: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

якчанд парвандах,ои охирон истифодашуда дар экран намоён мегардад.

ЕЧООММП T-.CDMKW Ce

1ХЯГ)е\к*лмсч •ап^о^п.чмггкмлсмм* иам.

£\иоммло1 *асащсл\*о>̂ш>исос-*«в* км. XKCfeow м м •КомммбфооДО

смтамило* *c\ccMtov\xcMHto»ax>3MiMM * c v p « .« о м > я и

счкямлся • с\<омюу'Дочи»о̂ хо* мо* «о.фь*.

емгомило* »асом̂о̂<с̂ас»м*̂1мтш̂дс». Цртшра ии*»1<.КОМИЯСЯ • C X C *L O *\lc r*^ '# + o t* *rm *'M ^

> CmMv *^ t ‘ЛОМАЛО* *С\«& М иО Дап

^ tMCOMUOl •С\ШМШМЧСопмк v В И Ш И <C4<C3M10VS<BW

■* «̂ймиойфодймимчкмv йлСмфи!J С м«Р «М 0Ш >

#^ lmpmmc* »одс*а.о%ми»ыс̂ %̂м •• ' -

Аз руйхат номи парвандаи заруриро интихоб мекунем. Микдори парвандахои руйхатро ба танзим овардан мумкин аст.

Агар хангоми кор дар компютер якбора якчанд санади матнй кушода шуда бошад, он гох барои гузариш аз равзанаи як санад ба равзанаи санади дигар, ба гайр аз лавхаи масъалахои Windows, инчунин бевосита аз равзанаи санади дар айни хол дар экран дидашаванда ин корро анчом додан мумкин аст. Барои ин афзори Гузариш ба равзанаи дигари (Перейти в другое окно) банди Намой меню хизмат мерасонад. Пас аз пахши нишонаи ин афзор номи парвандахои фаъол бо тартиби муайян, аз руйи алифбо, тагбатаг пайдо мешаванд. Хангоми пахш кардани номи парвандаи дилхох равзанаи он дар экран пайдо мешавад.

87

Page 87: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

Саволх,о:1. Матнй санади Word-po чй тавр ба компютер дохил менамоянд?2. ^ангоми дохилкунии матн пахши тугмаи Enter чиро

мефах,монад?3. Виройиши матн гуфта чиро дар назар доранд?4. Курсори матнй барои чй хизмат мекунад? Онро бо кадом тарзхр

ба мавк,еъх,ои гуногуни матн гузоштан мумкин аст?5. Х,ангоми дохилкунй ва тахриркунии матн тугмахои Backspace ва

Del кадом вазифахрро ичро менамоянд?6. Барои чй матнй санадро дар диск сабт мекунанд?7. Оё сабти якуми парвандаи санад аз сабтх,ои минбаъдаи он ягон

фарк;и чиддие дорад?8. Кадом тарзх,ои сабти парвандаи санадх,о мавчуданд?9. Чй тавр парвандаи санадро дар чузъдони зарурй чойгир

намудан мумкин аст?10. Равзанаи кушодани санад аз равзанаи сабти он чй фарк;

дорад?11.Кадом тарзхри кушодани парвандаи санадх,о мавчуданд?12 .0ё дар протсессори Word дар як ea«j бо якчанд санад кор

кардан мумкин аст?

w iw ' Супориш:1. Матнй «Х,унарманди мумтоз ва мутриби хушовоз»-ро бо ёрии

сафхакалид ба компютер дохил намоед.2. Барои дар хотираи компютер нигох, доштани матнй дохилшуда,

онро бо ягон номи шартй сабт намоед.3. Аз воситахои виройиши матн истифода бурда, матнй

«Х,унарманди мумтоз ва мутриби хушовоз»-ро айнан бо услуби дар мавзуъ овардашуда чойгир намоед.

4. Равзанахои робитавии кушодани санад ва сабти санадро бо навбат кушоед ва монандиву тафовути онхоро дар дафтаратон к^йд кунед.

2.1.6. Ф о р м а т б а н д и и m a t h д а р MS W o r d

Г |п | Тарщои баргузини матн. Мо дар мавзуи гузашта боI---- 1 тарзхои дохилкунии матнй санад, роххои кучониданикурсор аз як кием ба кисми дигари матн ва механизми

Page 88: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

виройиши матн шинос шуда будем. Барои тарзхои форматбандии матнро аз худ кардан бошад, мо бояд аввал бо тарзхои баргузини (хоста чудо карда гирифтани) матн шинос шавем.

Дар Word хар гуна кисми матнро, аз аломати алохида cap карда то матнй саросари санад, баргузидан мумкин аст. Барои ичрои ин амал хам аз имкониятхои муш ва хам аз сафхакалид истифода мебаранд. Кисми баргузидаро аз кисмхои дигари матн ба осонй фарк кардан мумкин аст. Одатан ранги кисми баргузидаи матн - «инверсияи» ранги кисмхои бокимондаи матнро ташкил медихад, яъне агар матнй санад дар заминаи сафед бо ранги сиёх дохил карда шуда бошад, он гох ранги кисми баргузидаи матн - сафед ва ранги заминаи он сиёх мегардад.матнй рангаш гайрисиёхро Word ба таври худкор муайян месозад.

Кисми матнй санадро фрагменти матн низ мегуянд. Фрагментхои матнй дар намуди сатрй ё росткунчавй дода мешаванд. Фрагменти сатрй аз пайдарпайии сатрхои матн иборат буда, фрагменти росткунчавй бошад, як кисми росткунчашакли матнро ташкил медихад.

Тарзи баргузини фрагменти сатрй бо ёрии сафхакалид:

1. Курсорро ба ибтидои сатри якуми фрагмент гузоштан.2. Тугмаи g -и сафх,акалидро пахш кардан.3. Бо ёрии тугмахри идоракунии курсор фрагментро баргузидан.

Фрагменти сатриро бо ёрии муш тезтар баргузидан мумкин аст. Барои ин нишондихандаи мушро ба ибтидои сатри якуми фрагмент мегузорем ва тугмаи чапи мушро пахшкунон нишондихандаро то сатри зарурй ба самти поён мелагжонем. Амали баргузинро аз сатри охирони фрагмент низ огоз кардан мумкин аст. Барои ин нишондихандаи мушро ба интихои сатри охирони фрагмент, мегузорем ва онро хангоми пахши тугмаи чапи муш ба самти бол о мелагжонем. Барои бекор намудани амали баргузини фрагмент тугмаи jEscl-и сафхакалид ё берун аз

Масалан, чумлаи мазкур баргузида аст.

89

Page 89: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

худуди фрагменти баргузида тугмаи чапи мушро пахш кардан кифоя аст.

Тарзи баргузини фрагменти росткунчавй бо ёрии сафхакалид:

1. Курсорро ба кунчи чапи фрагмент гузоштан.2. Тугмахои |Ctrl|, [Shift! ва (F^-po якчоя пахш карда, аз нав cap

додан.3. Бо ёрии тугмахои идоракунии курсор фрагментро ЧУД° кардан.

наши и гочикон ояд хаме, ли Сомониён

Фрагментисатрй

Бар Душанбе - пойтахти гочикон--------Тахти бахти гочикон ояд хаме. Фрагменти

росткунчавй ____

Тарзхои дигари баргузини фрагментхои матнй низ вучуд доранд. Масалан, барои ягон чумла, калима ва ё аломатеро баргузидан, аввал курсорро аз пеш ё аз паси он мегузоранд ва баъд тугмаи ]Shift|-po якчоя бо тугмахои идоракунии курсор истифода мебаранд.

Хднгоми истифодаи муш асосан ду тарзи баргузинро татбик мекунанд: лагжониш ва пахши тугмаи чап. Бо тарзи лагжониш мо аллакай шинос хастем. Баргузини фрагмент бо истифода аз тарзи пахши тугмаи чапи муш бошад, аз микдори пахшкунй ва мавкеъи матн вобастагй дорад. Дар мавриди истифодаи ин тарз амали баргузин нисбат ба хама тарзхои дигар зудтар ичро мегардад. Вале аз корбари компютер дар ин маврид талаб карда мешавад, ки у тугмаи чапи мушро ду ва се маротиба дуруст пахш карда тавонад. Масалан, барои баргузини калима мушнаморо ба болои аломати дилхохи он гузошта, тугмаи чапи мушро пайдарпай (дар лахзаи ками вакт) ду маротиба пахш карда, зуд cap додан лозим аст. Агар тугмаи чапи мушро се маротиба пахш карда cap дихем, он гох тамоми матнй абзатсе, ки ин калима ба он тааллук дорад, чудо карда мешавад.

Барои баргузини фрагментхои нисбатан калон аз хати чудокунии матн истифода мебаранд. Хати цудокунй - фосилаест, ки дар дошили тарафи чапи майдони кории санад

90

Page 90: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

цойгир буда, рангами мушнаморо ба он гузоштан шакли

нишондщанда намуди ^ -ро мегирад. Шакли I ё ^ доштани мушнамо маънои холо ба хати чудокунй нарасиданро дорад. Агар хошияи чапи сахифа дар экран нонамоён бошад, он гох аз тасмаи тобдихии уфукй истифода бурда, матнро ба тарафи рост, то намоён гаштани хошия, лагжонидан лозим аст.

Агар мушнамо хати чудокуниро дастрас карда бошад,

яъне он аллакай шакли ^ -ро кабул карда бошад, он гох пахши яккаратаи тугмаи чапи муш ба баргузини як сатр (сатре, ки нишондиханда дар мукобилаш истодааст), пахши дукарата - ба баргузини абзатс ва пахши секарата - ба баргузини матнй саросари санад оварда мерасонад.

Баргузини тамоми матнй санадро бо ёрии фармони менюи Word - Асосй^БаргузинКБаргузини саросар(Главная ► Выделить ► Выделить все) низ амалй гардонидан мумкин аст.

О * е - е - ч - * « I» « ллыиг, АаБ( АаБСВ АаБбВ А а Б Б . 4V !*" * "‘ ■ • « • * «. * А * • Д Ш 9 я | а | J5 - «*• □ • 1 к м . . I r m . ) < ) » « limvmm. - — п-----*

С= _ _ 1 8*

Агар нишондихандаи муш хати чудокуниро д! бошад, яъне он аллакай шакли <*-ро кабул карда Ч о*™*

Тарзхои нусхагирй, цойгушн ва х,азфи матн. Дар Word амалиёти нусхагирй, чойгузин ва хазфи саросари матнй санад ё фрагментхои алохидаи онро бо тарзхои гуногун ичро намудан мумкин аст. Яке аз тарзхои маъмули ичрои ин амалиёт истифодаи буфери мубодилаи системаи амалиётии MS Windows ба хисоб меравад. Буфери мубодила (Буфер обмена - Clipbord) к,исми махсуси хотираи фаврии компютер аст, ки дар он иттилоот мувак,к,атан нигох; дошта мешавад. Хосияти асосии буфер дар он аст, ки иттилооти дар он махфузбударо такроран якчанд маротиба истифода бурдан мумкин аст. Илова бар ин буфери мубодила имконият медихад, ки иттилооти тавассути як барнома сохташуда ё табдилёфтаро барномаи дигар низ

91

Page 91: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

истифода бурда тавонад. Дар наслхои нави системаи амалиётии MS Windows якчанд (то 24-то) буфери мубодила мавчуд аст.

Х,амин тарик, бо ёрии буфер барномахои татбикии гуногуни СО MS Windows метавонанд байни худ мубодилаи иттилоот баркарор намоянд. Х,ангоми ба буфери мубодила равон намудани иттилооти нав иттилооти пешинаи он лагв (бекор) мегардад.

Афзорхои корбарй бо буфери мубодила дар кисми аввали тасмаи афзорхои банди Асосии менюи барномаи MS Word оварда шудаанд: X - Буридан (Вырезать), 4=) - Нусхагирй (Копировать), * -Форматгирй аз руйи намуна (Формат по образцу), б - Ч,огузорй (Вставить).

• Натичаи амали пахши тугмаи Jt хазфи фрагменти баргузида аз матн ва ба буфери мубодила чойгир намудани он аст.

• Натичаи амали пахши тугмаи Ife нусхагирии фрагменти баргузидаи матн ва ба буфери мубодила чойгир намудани онаст.

• Натичаи амали пахши тугмаи <9 нусхагирии формати фрагменти баргузидаи матн ва татбик,и он дар дигар фрагменти матн аст.

• Натичаи амали пахши тугмаи 0 гузоштани фрагменти матнй дар буфер махфузбуда ба мавк,еи крйдшудаи санад аст.

Барои аз матн хазф намудани фрагменти баргузида, кифоя аст, ки дар сафхакалид тугмаи |)«й) ё backspace! пахш карда шавад. Умуман, бо ёрии тугмахои сафхакалид натанхо амалиёти дар боло номбурда, балки амалиёти зиёди дигарро низ ичро кардан мумкин аст. Илова бар ин як амалро метавон бо чанд тарз ичро намуд. Масалан, пахши якчояи тугмахои поёнй ичрои амлиёти зеринро таъмин менамоянд:

- ба буфер равонкунии нусхаи фрагменти баргузида;^ - ба буфер равонкунии нусхаи фрагменти баргузида;

___ _ - ба буфер равонкунии нусхаи фрагменти хазфшуда;■ IShiftj ва |5ё} - ба буфер равОнкунии нусхаи фрагменти

хазфшуда;■ |Ctrj ва 0 - чогузории фрагменти матн аз буфер;■ |Shift| ва [ins| - чогузории фрагменти матн аз буфер.

■ Ctrl ва■ Ctrl ва■ Ctrl ва

92

Page 92: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

Барои фрагменти матнро аз як мавкеъ ба мавкеи дигари матн кучонидан, кифоя аст, ки аввал фрагментро чудо кунем ва баъд тугмаи чапи мушро пахшкунон онр9 то мавкеи нави матн лагжонем.

Дар раванди кор бо фрагментхои матн баъзан тасодуфан фрагментхои зарурй хазф (нест, нобуд) мегарданд ё фрагментхои нозарур ба матн хамрох карда мешаванд. Дар чунин мавридхо набояд ошуфтахол гашт. Бояд дар хотир дошт, ки хар гуна амалиёти ичрошудаи номатлубро имконияти зуд лагв кардан вучуд дорад. Барои бекоркунии амалиётиичрошуда тугмаи И -I - Лагви сатри сарлавхаи равзана хизмат мерасонад. Барои аз нав баркарор кардани (бозгардони)амалиёти лагвшуда, тугмаи 1^ Ч - Такроркуни (Повторить)хизмат мерасонад. Х,ар дуй ин амалро ба воситаи тугмахои сафхакалид низ ичро кардан мумкин аст: (АЙ) ва |BackSpacel - лагв кардан, [F4| - бозгардон.

Тарзх;ои форматбандии матн. Х,ангоми баёни мавзуъхои гузашта дойр ба мухимияти амали форматбандй сухани зиёде гуфта шуда буд. Дар хаки кат ин амал хеле мухим аст, чунки махз пас аз форматбандии матн санад метавонад намуди зохиран чолибро ба худ кабул кунад. Тавре кайд гардид, Word имконият фарохам меоварад, ки амали форматбандй аз аломати алохида cap карда то матнй саросари санад татбик карда шавад. Вале набояд фаромуш кард, ки пеш аз амали форматбандй бояд амали баргузини кулли матн ё фрагменти алохидаи он ичро карда шавад. Хднгоми форматбандии калима ё аломати алохидаи он аз хуруфхои гуногуни андозаашон тагйирёбанда, тарзхои зохирсозии ин хуруфхо, татбики рангхои хархела, усулхои мухталифи чойгиркунии онхо нисбат ба хамдигар ва гайра истифода бурдан лозим меояд.

Интихоби навъи ХУРУФ ва андозаи он.Барои корбарй бо хуруфхо блоки Хуруфи (Шрифт) тасмаи афзорхои банди Асосии менюи барнома

- К *•!!.• Г» (ж|# 1 . * «. «• « • -Д-

а]

93

Page 93: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

хизмат мерасонад. Х,ар як чузъи ин блок афзори тавоноест, ки тавассути он бо хуруфхо ин ё он амалро ичро кардан мумкин аст. Масалан, афзорхои сатри якуми блок (аз чап ба рост) т.т« NtwRo -1_ барои интихоби навъи хуруф, 16 'I- андозаи он,

зиёдкунии андозаи хуруф, £J - камкунии андозаи он, ' I - табдилдихии тарзи навишти матн (танхо бо харфхои хурд ё танхо бо харфхои калон ва гайра), 2J • лагви формати чории фрагменти матн ва ба формати маъмулй бозгардонидани он хизмат мерасонанд. Интихобхо тавассути секунчачахои пахлуи ин афзорхо амалй гардонида мешаванд. Хднгоми пахш кардани ягон секунчача руйхати зерафзорхои афзори интихобшуда намоён мешавад. Хдр як зерафзор барои ичрои як амали мушаххас вобаста карда шудааст.

Айнан хамин тавр афзорхои сатри дуюми блоки хуруфхо барои тагйир додани тарзи зухури хуруф аз намуди чорй ба намуди j4 |- гафс, j j - моил, * |-зерхаткашида, HJ- хаткашида, гузоштани аломатхои Jjj - зерсатр ва - сарсатр, _ | - параметри татбики аниматсия, - рангрезии матн ва - интихоби ранги хуруфи матн мавриди истифода карор дода мешаванд.

Афзори дар кисми поёнии кунчи рости блок чойгиршуда -барои кушодани равзанаи робитавии Хуруф пешбинй

шудааст. Имкониятхои ин равзанаи робитавй аз имкониятхои блоки хуруфхои тасмаи афзорхои банди менюи асосии равзанаи барномаи виройишгар хеле зиёдтар мебошад. Ин равзана бо ёриии ду тугмаи кабатй - ХУРУФ (Шрифт) ва Иловагй (Дополнительно) идора карда мешавад. Расми овардашуда намуди ин равзанаро хангоми фаъол бадани тугмаи кабатии Хуруф муаррифй мекунад. Тавре аз раем дида мешавад, барои корбарй бо хуруфхо воситахо ва афзорхои бисёре пешбинй шудаанд. Бо ёрии онхо натанхо навъи хуруфхо, андоза ва тарзи зухури онхо идора карда мешавад, балки имконияти бо харфхои ранга чоп намудани санад,

94

Page 94: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

оройиш додани матн бо зерхатхои намуди гуногун ва интихоби хуруфхои гайримаъмул фарохам оварда мешавад.

Шакли зохирии хуруфро бо ёрии майдончаи Зохирбандй (Начертание) муайян мекунанд, ки он дар кисми марказии равзана чойгир аст. Пас аз баргузидани хуруфи лозимй, шакли зохирй ва андозаи он тугмаи jOkj-po пахш намудан лозим аст. Махз чунин тарзи корбарй бо хуруфхо тарзи асосй, устувор ва бехатар аст.

Хангоми фаъол будани тугмаи кабатии Иловагй намуди равзана ба куллй тагйир меёбад ва афзорхое руйи кор меоянд, ки онхо барои микёсгирй ва фосиласозихои байни аломатхои калима ва ичрои дигар амалиёт хизмат мерасонанд.

Тавре пештар ошной пайдо намуда будем, мафхуми форматбандии абзатс аз муайянкунии фосилаи байни сатрхои он, байни абзатси мазкур бо абзатсхои дигар, муайянкунии фосилаи он нисбат ба канорхои вараки когаз, муайянкунии фосилаи сатри якуми он нисбат ба канори чапи матн, радифсозии матн дар сахифаи чопй (аз чап, аз рост, дар марказ, баробаррадифй дар сатр) ва гайра иборат аст. Баъзе аз ин амалиётро бо ёрии чузъхои идоракунии блоки Абзатси тасмаи афзорхои банди Асосии сатри менюи барнома ва кисми дигарашро бо ёрии равзанахои махсуси робитавй ичро намудан мумкин аст.

Вазифаи афзорхои блоки Абзатс чунин аст: s j - нишонагузории руйхати абзатсхо, е_| - ракамгузории руйхати абзатсхо, 2 J ' ракамгузории руйхатхои бисёрсатха, jjjj - фосилакамкунй, - фосилазамкунй, j j j - танзими руйхати

S * 1= • l i I It

С • 9 ■ *1 • I А . Q •____________ Абзац________________fV

95

Page 95: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

матнй ё додахои ададй аз руйи тартиби зиёдшавиашон, J J - инъикоси аломатхои дар чоп ноаён, *j- радифбандй аз чап, _■]- радифбандй дар марказ, - радифбандй аз рост, ■) - радифбандии дар сатр мутассил, j j j - фосиласозии байнисатрй, » I- заминасозии рангаи матн, a j - худудсозй ва рангпуркунй, ^ |- кушодани равзанаи робитавии Абзатс.

Барои дар экран ё варак бехтар чойгир намудани матнй санад баъзе корбарони компютер аз тарзи гузоштани мавкеъх,ои иловагии холй истифода мебаранд. Бояд кайд намуд, ки ин тарзи халли масъала чандон самарабахш нест. Тарзи бехтари корбарй ин истифодаи имкониятхои гуногуни форматбандй аст. Масалан, тугмаи О-Фосилазамкунй барои ба тарафи рост зиёд намудани фосилаи сархади чапи матнй абзатс ва тугмаи Э-Фосилакамкуий баръакс, барои кам намудани фосилаи сархади чапи матнй абзатс хизмат мерасонанд.

Равзанаи робитавии абзатс. Айнан ба мисли равзанаи робитавии ХУРУФ равзанаи Абзатс низ дар радифбандии матнй абзатсхои санад аз афзорхои блоки абзатси тасмаи меню авлотар дониста мешавад. Равзанаи робитавии Абзатс тавассути тугмаи кушода мешавад. Ин равзана низ бо ёрии ду тугмаи кабатии Фосиласозй (Отступы и интервалы) ва Мавкеъсозй дар сахифа (Положение на странице) идора карда мешавад. Дар расми мазкур тугмаи кабатии Фосиласозй фаъол аст. Тавре аз раем дида мешавад, равзана ба чор блок таксим карда шудааст. Блоки якум Умумй (Общие) ном дошта, барои радифбандии абзатс нисбат ба сахифаи чопй хизмат мерасонад. Блоки дуюм Фосила (Отступ) ном дошта, барои фосиласозихо аз тарафи чап ва рости абзатс ва фосилаи сатри якуми он пешбинй шудааст. Блоки сеюм низ Фосила (Интервал) ном дошта, барои фосиласозихо аз боло ва поёни абзатс ва байни

96

н

И» Н т

а [ц.и

Page 96: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

сатрхои он пешбинй шудааст. Ва блоки чоруми равзана Пешдид (Образец) ном дошта, барои пешдиди натичахои амалиёт пеш аз татбики онхо ба абзатс хизмат мерасонад. Хангоми фаъол будани тугмаи кабатии Мавкеъсозй дар сахифа шакл ва мазмуни равзана тагйир меёбад.

Барои каму зиёд намудани фосилаи байни абзатсхо ва байнисатрии онхо на аз тарзи партофтани сатрхои холй, бо истифода аз пахши тугмаи ||Enterj|, балки аз имкониятхои равзанаи Абзатс истифода бурдан лозим аст.

Дар майдончаи сатри якуми (первая строка) блоки Фосилаи (Отступ) равзана калимаи не (нет) навишта шудааст. Ин маълумот гувохи он аст, ки холо сатри якуми абзатс фосила надорад. Барои муайянкунии фосилаи сатри якуми абзатс секунчачаеро, ки дар тарафи рости майдонча чойгир аст, пахш менамоем. Дар натича номгуйе пайдо мегардад, ки дар он ба гайр аз калимаи не боз иборахои Фосила ба пеш (Отступ) ва Фосила ба кафо (Выступ) мавчуданд. Нишондихандаи мушро ба ибораи Фосила ба пеш гузошта тугмаи чапи онро пахш менамоем. Дар майдонча низ ибораи Фосила ба пеш пайдо мегардад. Баъд дар майдончаи дигар, ки ба (на) ном дорад, ягон адад, масалан 1,5см дохил мекунем. Ин адад фосилаи сархади чапи абзатсро то ибтидои сатри якуми он нишон медихад. Ин нишондодро бо ёрии тирчахои дар тарафи рости майдонча чойгирбуда каму зиёд намудан мумкин аст. Айнан хамин тавр, хангоми истифодаи ибораи Фосила ба кафо сатри якуми абзатс нисбат ба сатрхои бокимондаи он ба тарафи чап ба микдори 1,5см мелагжад.

Майдончаи байнисатрии (междустрочный) блоки сеюми равзанаи Абзатс барои муайянкунии фосилаи байни сатрхои абзатс пешбинй шудааст. Фосилахои байнисатрй ченакхои Як фосила (Одинарный, 6 пункт»2.1 мм), 1,5 фосила (1,5 строки), Ду фосила (Двойной) ва дигар ченакхои анику тагйирёбандаро доранд. Корбар мувофики табъи худ ва талаботхои чопи санад яке аз ин нишондодхоро баргузида метавонад.

97

Page 97: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

Барои тагйир додани фосилаи байни абзатсхо майдончахои Пеш (Перед) ва Паси (После) блоки сеюми равзана хизмат мерасонанд. Бо ёрии ин майдончахо кимати ададии фосилахои пеш аз абзатси ё баъди абзатсй дохил карда мешаванд. Барои интихоби ин ё он ченак аз секунчачахои ёрирасони ин майдончахо истифода мебаранд ва ё кимати ададии фосилаи байниабзатсиро бевосита дар ин майдончахо дохил мекунанд. Кимати ин ададхо бо пункт чен карда мешавад.

Баъзе амалиёти форматбандии матнро бо ёрии хаткашхои идории уфукй ва амудии равзанаи барнома бо истифода аз муш ичро кардан бехтар аст. Масалан, аз имкониятхои хаткашхо истифода бурда, кимати хошияхои чап ва рости матн, сатри якуми абзатс, мавкеъхои чадвалсозии абзатс, хошияхои болой ва поёнии матн нисбат ба канорхои варак, фосилаи байни сатрхо ва гайраро тагйир додан мумкин аст.

Саволхо:1. Амалиётхои асосии форматбандии матн кадомхоянд?2. Чаро матнй санадхоро форматбандй мекунанд?3. Равзанаи робитавии Хуруф барои чй хизмат мерасонад?4. Ба форматбандии аломати алохида, калима ва фрагмент

кадом амалиёт дохил мешавад? Ба форматбандии абзатс чй?5. Бо ёрии равзанаи робитавии Абзатс кадом амалиётро бо

абзатсхои матнй санад гузаронидан мумкин аст?6. Чанд тарзи аз як куюми матн ба дигар к^смхои он гузаштанро

медонед? Барои гузариш истифодаи сафхакалид осон аст ё муш?

7. Баргузини матн чй маъно дорад? Оё амалхои чудо кардан ва баргузидаи баробаркувваанд?

8. Фрагменти матн чист? Чанд намуди фрагментхоро медонед?9. Калима, абзатс ё фрагменти алохидаи матнро чй тавр ЧУДО

мекунанд?10.Хати чудокунии матн чист? Аз он чй тавр истифода мебаранд?11 .Буфери мубодила чист?12. Кадом тарзхои нусхагирй, чойгузин ва хазфи фрагменти матнро

98

Page 98: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

медонед?13.К|абл аз нусхагирй, чойгузин ё х,азфи фрагменти матн кадом

амалро бояд ичро кард?14. Амалиёти нусхагирии фрагменти матн аз х^зфи он чй фарк,

дорад?15.Барои фрагменти матнй баргузида пахши тугмаи рёЦ аз пахши

якчояи тугмах,ои ghlft] ва gel] чй фарк; дорад?16.Чй тавр фрагменти матнро аз як мавк,еъ ба дигар мавк,еи матнй

санад кучонидан мумкин аст?

17.Кадом вак г̂ аз тугмахри [ Н ва истифода мебаранд?

4 ВЬ Супориш:1. Парвандаи Зафар Нозимро ба кор омода созед.2. Аз имкониятхри хати чудокунии матн истифода бурда, сатр ва

абзатси алох,идаро баргузинед. Матнй саросари санадро бо се тарз чудо кунед.

3. Аз имкониятхои форматбандии Word истифода бурда, матнй парвандаи Зафар Нозимро ба намуди зерин биёред ва онро бо номи нави Зафар Нозим-1 сабт намоед:

ХУНАРМАНДИ МУМТОЗ ВА МУТРИБИ ХУШОВОЗ Муси^й ва шеър бо х^мдигар сахт алок^манданд. Бо шунидани он кас мутаассир

ва ру^аш болида мегардад. Шоирони бузурги форсу тоник Рудакй, Хусрав, Ч°мй, Хилолй, Саъдй. Хофиз ва гайра ин жанрх,ои бадеиро дар тарбияи инсон хеле мо^ирона истифода бурдаанд.Холо мо суруди асилоо мешунавем. он гуна суруде. ки сухан б о мусики

чун ду даоё бо хамдигар омезиш ёфтаанд.

Боз омадам ба куйн ту, эй каъбаи умед. Эй модаре, ки сохати нонам сарои туст.

Боз омадам, ки буса замам бар мазори ту. Эй киблае, ки нону дили май фидои туст ....

Суруди аз замири крлби санъаткор беруномада, агар мазмуни баланду оцанги хуш дошта бошад, он гох, он камеша ба дили шунаванда рох меёбад. Мутриби хушовоз, Кофизи мумтоз, Хунарманди маодумии Точикистон устод 3ad>ao Нозим сарояндаи махз хамин гуна сурудхост. /

Зафар Нозим хоф изи пухтакор буда, услуби хоси сарояндагй ва мактаби мусикии худро дорад. 9 сурудхояш ро хеле самимию дилчасп месарояд. Дар интихоби ш еър ва эчоди охаиги равоиу дилнишин махорати бемисл дорад. Матии аксари сурудхои устод Зафар Нозим аз энодиёти ш оирон - Саъдй. Хофиз, Цомй, Бедил, Хилолй, Хайём, С.Айнй, М .Турсуизода, Б.Рахимзода, Бозор Собир ва шеъру таронахои халкй интихоб шудааид.

Ш у н и д а н и с у р у д х о и «э й с о р б о н », «Би гз о р то б и г и р я м », «М у я с с а р ш у д а б о ш а д », «М о д а р », «Оф т о б », «У^ОБИ КУХЙ», «Та б а с с у м д а р л а б а т », «а д а б г о х и МУ^АББАТ», «Цоно б а н о з м е р а ф т » ва г а й р а к а с р о б а д у н ё и х а ё л о т в а а н д е ш а х о и ф а л с а ф а и з и н д а гй м е б а р а н д .

ЭЙ СОРБОН, ОХИСТА РОН, К-ОРОМИ ЧОНАМ МЕРАВАД,Он ДИЛ, КИ БО ХУД ДОШТАМ, БО ДИЛСИТОНАМ МЕРАВАД.

4. Ч у з ъ д о н и Точикистонро кушоед ва бо ёрии фармони Парванда» Сохтан^Санади нав санаде сохта ба он Компютер ном гузоред.

99

Page 99: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

5. Матнй зеринро тавассути сафхакалид дохил намоед ва онро дар парвандаи Компютер сабт кунед:Компютер - пеш аз хама як намуд мошин аст. Он бо дигар мошинхои дар рузгори хонаю

мактаб, накриёту истехсолот ва дигар сокацои ик/писодиёту ичтимоиёт истифодашаванда хеле монанд аст.

Хосияти аз хама- асосии компютер ин суръати беандоза баланди х,исоббарории он мебошад. Худи мафхуми компютер низ махз бо хамин хосияти он алохаманд аст: computer - кисоббарор. Тасаевур кунед, ки компютерхои аввалин дар як сония метавонистанд садко хазор ададхоро ба хам цамъ созанд. Компютерхои хозиразамон бошанд, метавонанд дар як сония миллиард ва аз он низ зиёдтар ададхоро чамъ намоянд.

Компютерхо дар баробари хеле зудкор буданашон, боз тачхизоти беандоза боэътимод ба шумор мераванд. Фархи компютер аз инсон дар он аст, ки компютер хисоббарорихоро зудтар ва аникгпар ичро менамояд ва якчанд соат ё хатто рузхо бе танаффус кор карда, аз хастагй шикоят наменамояд.

Дигар арзиши хеле мухими компютерхо аз он иборат аст, ки онхо имконияти кабул кардан, нигох доштан ва истифода бурдани иттилооту фармонхоро доранд Ин хосияти компютерхо онхоро ба мошинхои бехамто ва бемислу монанд табдил додааст.

Хосияти марказО ва мухимтарини компютер дар он аст, ки он мошини одй набуда, балки мошини электрона аст. Махз аз хамин сабаб хам, онро мошини электронии хисоббарор (МЭХ) мегуянд. Компютерхо хамаи еазифахояшонро бо ёрии барномахо ба таври худкор, яъне бе иштироки одам ичро менамоянд. »

6. Бо матнй дохилкардашуда амалиёти зеринро гузаронед:■ Ч°йи матнй абзатс^ои сеюм ва панчуг^и санадро иваз

намоед.* Нусхаи матнй абзатси якумро дар охири санад се маротиба

пай дар пай чойгир кунед.■ Ду абзатси охирони матнро х,азф кунед.■ Цойи чУмлах,ои абзатси якумро иваз намоед ва аз нав

онхоро ба чойи худ гузоред. /■ Амалиёти ичрошударо лагв кунед ва матнй санадро ба

х,олати аввалааш баргардонед.7. Парвандаи санадро дар диск сабт кунед ва корро бо Word ба

охир расонед.

2 . 1.7 . Х у д у д с о з й в а о р о й и ш и м а т н д а р M S W o r d

Аксар вакт чорчубахои атрофи фрагменти матнй санад, хатхои зерсатри фрагмент, оройиши рангаи заминаи

матнй он ва дигар чузъиёт ба санад намуди зохирии дилкаш ва хатто пурдабдаба ато мекунанд. Хамаи ин амалхо дар Word хеле осон ичро мегарданд. Барои ин кифоя аст, ки чун анъана аввал абзатс ё фрагменти зарурии матн чудо карда шавад ва баъд тугмаи a j - худудсозй ва рангпуркунии блоки Абзатси тасмаи афзорхои банди Асосии менюи барнома пахш карда шавад. Агар хангоми корбарй дар мавкеъи чойгиршавии

100

Page 100: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

■ i»s

/ ДМ101

тугмаи -> |дигап тугма, масалан, тугмаи Ш|ё *]ё * | ва гайра намоён бошанд, он гох, аз пахши ин тугмахо истифода бурдан лозим аст. Чунки вобаста аз чузъхои матнй воридшудаи санад дар мавридхои гуногун ин мавкеи блок метавонад бо яке аз афзорхои имконпазир банд бошад. Вале натича хамеша як чиз аст - дар экран пайдо шудани мачмуи афзорхои худудсозй ва рангпуркунй.

Пас аз интихоби банди охирони руйхати пешниходшуда, яъне - Х,удудсозй ва рангпуркунй ... (Границы и заливка...) цар экран равзанаи робитавии хамноми ин банд кушода мешавад. Ин равзана аз се тугмаи кабатй - ХУДУД (Граница), Сахифа (Страница), Рангпуркунй (Заливка) ва якчанд майдончаю тугмахои амрй иборат аст. Дар расмхои поёнй шаклхои равзана хангоми фаъол будани ин ё он тугмаи кабатй эварда шудааст.

и -■ -S -■ —9 -

1*— —га------------ 1

1 \»

- вт а

: тs а

~ а!j> МИНИН ,

\ш- 0 ■* а -BI —Я -

_ — 7 ГГ я■пни-

:~та а

1 —и—г.—

Равзанаи Худудсозй ва рангпуркунй хангоми фаъол

будани тугмаи кабатии Худуд

Равзанаи Худудсозй ва рангпуркунйхангоми фаъол будани тугмаи

кабатии Рангпуркунй

Равзанаи Худудсозй ва рангпуркунй хангоми фаъол

будани тугмаи кабатии Сахифа

Хар як чузъи равзана барои ичрои вазифаи мушаххас [ешбинй шудааст. Хангоми пахши тугмаи кабатии ХУДУД ;узъхои равзана имконият медиханд, ки махз худудхои бзатсхои баргузидаи матн оройиш дода шаванд. Чузъхои тйдончаи Навъи худуд (Тип) барои интихоби шакли чорчубаи трофи абзатс хизмат мекунанд. Намуд, ранг ва гафсии орчуба бо ёрии чузъхои майдончаи дигар - Навъи хат (Тип) [уайян карда мешаванд. Раванди амалиёти ичрошаванда ба аври худкор дар майдончаи Пешдид (Образец) намойиш дода

101

Page 101: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

мешавад. Агар намунаи баргузидаи худуд кобили кабули корбар гардад, он гох у метавонад тугмаи амрии |Ок)-ро пахш намояд.

Х,ангоми пахши тугмаи кдбатии Сахифа бошад, чузъхои равзанаи Худудсозй ва рангпуркунй барои оройиши худуди сахифахои яклухти санад хизмат мерасонанд. Тавре аз расми дуюм дида мешавад, шакли нави равзана дар ин маврид аз шакли пешинаи он танхо бо майдончаи иловагии Раем (Рисунок) фарк, мекунад. Ин майдонча имконият медихад, ки худуди сахифахои матн бо ёрии раемхои гуногун оройиш дода шавад.

Ва нихоят, хангоми пахши тугмаи кдбатии Рангпуркунй чузъхои майдончаи Рангпуркунии равзанаи Худудсозй ва рангпуркунй имконият медиханд, ки бо истифода аз рангхои гуногун заминаи абзатс ва сахифахои алохидаи санад оройиш дода шаванд. Ба воситаи майдончаи Накшу нигор (Узор) заминаи баргузида метавонад бо накшхои дилчасп зиннат дода шавад.

Сарсаф^а ва посафх^а. Баъзан лозим меояд, ки дар х,ошияи болой ё поёнии сах,ифаи чопии санад ба гайр аз раками сах,ифа боз маълумоти дигари иловагй - ба мисли санаи руз, вакти чорй, номи санад, кием, боб, банд, зербанд ва гайра гузошта шаванд. Маълумоте, ки дар уошияи болоии (поёнии) сауифаи санад цой дода мешавад, сарсафх;а (посафх^а) ном дорад. Сарсафхд ва посафхдро дар якчоягй колонтитул низ мегуянд.

Барои ба матн хдмрох, намудани колонтитул афзорхои блоки Колонтитулхои(Колонтитулы) тасмаи афзорх,ои банди Ногузории (Вставка) менюи барнома хизмат мерасонанд. Блоки колонтитулхо аз се зербанд иборат

102

Page 102: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

аст: Сарсафха (Верхний колонтитул), Посафха (Нижний колонтитул) ва Раками сахифа (Номер страницы). Барои ба матнй санад хдмрох, намудани сарсафха ё посафха барномаи Word колабхои стандартй ва гайристандартии худро пешниход менамояд. Руйхати ин колабхо хангоми пахши секунчачаи пахлуи рости зербандхо намудор мегардад.

Масалан, кдсме аз колабхои стандартии сарсафха дар ин раем оварда шудааст. Сарсафхаи китоби дарсии мазкур, ки вай дар сахифахои чуфт ва токи китоб аз хамдигар фарк дорад, бо ёрии хамин афзорхо сохта шудааст. Тартиби ба матн хамрох кардани посафха низ айнан ба мисли раванди хамрохкунии сарсафха аст. Фарки ягона дар он аст, ки дар ин маврид иттилооти зарурй дар хошияи поёнии сахифаи санад пайдо мегардад.

Расми зерин, ки як намунаи сарсафхаи китоб аст, дар натичаи интихоби яке аз колабхои руйхати колонтитулхо ва дар мавкеъхои муайяни он дохил намудани иттилооти зарурй хосил шудааст.

2013 QТехнологияи информатсиони

Верхний колонтитул !

Барои тахрири колонтитул кифоя аст, ки дар сахифаи дилхохи санад ба болои он бо ёрии муш таъсири дукарата расонем. Дар натича, майдони корй барои корбарй бо колонтитул фаъол гашта, барои матнй асосй гайрифаъол мегардад. Пас аз анчоми тахрири колонтитул ба болои мавкеи дилхохи матнй асосии санад бо ёрии муш таъсири дукарата расонида, майдони асосии кориро фаъол гардонидан мумкин аст.

Ракамгузории сахифахои матнй санадро бо ёрии зербанди Раками сахифаи (Номер страницы) блоки колонтитулхо пиёда гардонидан мумкин аст. Пас аз баргузини ин зербанд дар экран майдончаи интихоби мавкеъи ракамгузории сафхахо пайдо мешавад. Бо ёрии

103

& Номар страницы *

Q Вверху страницы

9 Внизу страницы

9 Нш долях страницы

У ГсфЧМ «сложениеi t f Формат номеров страниц...

& Удалить номере страниц

Page 103: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

зербандхои ин майдонча раками сахифахоро дар хошияхои болой ё поёнй, аз чап, аз рост ё дар марказ ва дигар мавкеъхои сахифа гузоштан мумкин аст. Хднгоми интихоби ин ё он зербанд барнома ба таври худкор вариантхои гуногуни гузоштани ракамхои сахифахои санадро пешниход менамояд.

Саволхо:1. Оё шумо тарзи кушодани равзанаи робитавии Худудсозй ва

рангпуркуниро медонед? Вай аз чанд тугмаи кабатй иборат аст?2. Фарк,и тугмахри цабатии )^удуд ва Сахифаи равзанаи ^удудсозй

ва рангпуркунй дар чист?3. Сарсафх,а ва посафх,а гуфта чиро мефах,мед?4. Бо кадом рох, ба матн сарсаф^а ё посафх,а х,амрох, кардан мумкин

аст? Оё сарсафх,а аз посафх,а ягон фарк,и чиддие дорад?5. Чй тавр ба сах,ифах,ои матнй санад рак,ам гузоштан мумкин аст?

Супориш :1. Матнй мавзуъро бодик^ат хонед ва имкониятхои тугмахои

кдбатии равзанаи робитавии Худудсозй ва рангпуркуниро азхуд кунед.

2. Тарзи сохтани сарсафха, посафха ва рак,амгузори ба сахифаи санадро фах,монед.

3. Аз имкониятхои равзанаи Худудсозй ва рангпуркунй истифода бурда, матнй парвандаи Зафар Нозим-1-ро бо истифодаи х,уруфх,ои андозаи 14 пункт ба намуди поёнй биёред. Дар сахифахои матнй он сарсафха ва посафха гузоред ва онро бо номи нави Зафар Нозим-2 сабт кунед.

ХУВАРМАНДИ МУМТОЗ ВА МУТРИБИ ХУЦЮВЩ

Муси^й ва шеър бо ^амдигар сахт ало^аманданд. Бо шунидани он кас мутаассир ва ру^аш болида мегардад. Шоирони бузурги форсу точи к Рудакй, Хусрав, Чомй, Хилолй, Саъдй, Хофиз ва гайра ин жанр^ои бадеиро дар тарбияи инсон хеле мо^ирона истифода бурдаанд.Коло мо суруди асилоо мешунавем. он гуна су руде, ки сухан бо мусикй чун ду дарё бо камдигар омезиш ёфтаанд.

Боз омадам ба куйн ту, эй каъбаи умед, Эй модаре, ки сохати нонам сарои ту ст.

Боз омадам, ки буса занам бар мазори ту, Эй киблае, ки чону лили май филон туст ....

104

Page 104: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

Суруди аз замири к,алби санъаткор беруномада, агар мазмуни баланду ох,анги хуш дошта бошад, он гох, он х,амеша ба дили шунаванда рох, меёбад. Мутриби хушовоз, х,офизи мумтоз, Кунаоманди маодумии Точикистон устод ЗасЬар Нозим сарояндаи мах,з х,амин гуна сурудх,ост.

Зафар Нозим хофизи пухтакор буда, услуби хоси сарояндагй ва мактаби мусикии худро дорад. У сурудх,ояшро хеле самимию дилчасп месарояд. Дар интихоби шеър ва эчоди оханги равону дилнишин махорати бемисл дорад. Матнй аксари сурудхои устод Зафар Нозим аз э ч о д и ё т и шоирон - Саъдй, Хофиз, Чомй, Бедил, Х,илолй, Хайём, С.Айнй, М.Турсунзода, Б.Рахимзода, Бозор Собир ва шеъру таронахои халкй интихоб шудаанд.

ШУНИДАНИ СУРУДХ.ОИ «ЭЙ СОРБОН», «БИГЗОР ТО БИГИРЯМ», «М у я с с а р ШУДА БОШАД», «МОДАР», «ОФТОБ», «УКОБИ КУ*Й», «ТАБАССУМ ДАР ЛАБАТ»,«АДАБГО^И МУХАББАТ», «ЧОНО БА НОЗ МЕРАФТ» ВА FAHPA КАСРО БА ДУНЁИ ХАЁЛОТ ВА АНДЕШАХОИ ФАЛСАФАИ ЗИНДАГЙ МЕБАРАНД.

ЭЙ СОРБОН, ОХИСТА POH, К-ОРОМИ НОНАМ МЕРАВАД, Он ДИЛ, КИ БО ХУД ДОШТАМ, БО ДИЛСИТОНАМ МЕРАВАД.

2 . 1 . 8 . Чд д в а л с о з и д а р м а т н й с а н а д и M S W o r d

Рисунок Картинка Фигуры SmartArt /

Чадвоп. Х,ангоми санадсозих,ои матнй баъзан талаб карда мешавад, ки маълумотхои ададй ва графики

дар шакли чадвалхо пешкаш карда шаванд. Ч,идеал гуфта тури аз campy сутун^о иборатбудаеро меноманд, ки дар буриши о) ix, о катащо %осил шудаанд. Дар катакхои чадвал матн, адад, раем ва дигар навъхои иттилоотро нигох, доштан мумкин аст.

Барои ба матнй санад хдмрох, намудани чадвалхо аз блоки Чддвали тасмаи афзорхои банди Ч,огузории менюи барномаи Word истифода бурдан лозим аст. Пас аз интихоби ин блок дар экран воситахои чадвалсози руйи кор меоянд. Тавре аз раем дида мешавад, ба гайр аз майдони Чадвалгузорй (Вставка таблицы) протсессори Word инчунин афзорхои дигари

II“ II- - - и

~ 1Г ~_ ||__

Н г г“ II- - -

__ II__

т —\г~ i H H

_IL_1

__ II__«

Э влмитъ таблицу.

2 i Ц а р ко до ъ табтмцу

£ Преобразовать в таблицу...

Э 1аблица Excel

йЗ 2*спр*сс-таблицы

105

Page 105: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

чадвалсозиро пешкаш менамояд, ки хар кадоми онхо воситаи тавонои чадвалсозй ба шумор меравад. Ин афзорхо дар поёнй майдони Ч,адвалгузорй чой дода шуда, барои ичрои амалхои зайл пешбинй шудаанд: а йстиить таблицу... | . g0 ёрии равзаначаи махсуси робитавй

микдори сатру сутунхои чадвали омодашаванда муайян карда мешавад, |af ы»Рисоит> таблицу | _ ёрии калами махсус имконияти кашидани чадвали алохида ё чузъхои чадвали мавчуда мухайё мегардад, ЯШ ИШ ИШ йШ - фрагменти матнй чудошуда ба шакли чадвал табдил дода мешавад, а 1«бшм _ 5 а хаВрИ худкор чадвали электронии Excel руйи кор меояд ва ба матнй санад хамрох мегардад, j д ашжс-яами» ‘ | - чадвалхои таъчилй-стандартии Word,ки онхоро мувофики талаботхои худ тахрир кардан мумкин аст, ба матнй санад хамрох карда мешаванд.

Нишондихандаи мушро ба болои майдони Ч,адвалгузорй оварда, тавассути методи лагжонидан микдори сатру сутунхои чадвали сохташавандаро, ки шакли ададии онхо ба таври худкор дар кисми болоии майдон пайдо мешавад, муайян кардан мумкин аст. Ин амал хангоми пахши тугмаи муш ба анчом мерасад ва хамчун натича дар экран чадвали дархостй намудор мегардада

Таблица 4*5 □□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□

□□□

□□□

□пп

п

Х,аНГОМИ интихоби зербанди а Встав>,ть таблицу... |.и блокиЧ,адвал дар экран равзанаи робитавии Ч,адвалгузорй (Вставка таблицы) пайдо мегардад. Тавре аз расми поёнй дида мешавад, дар майдончаи Микдори сутунхо (Число столбцов:) адади 5 ва дар майдончаи Микдори сатрхо

106

Page 106: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

(Число строк:) адади 2 ба кайд гирифта шудааст. Ин маънои онро дорад, ки пешакй микдори сутунхои чадвали сохташаванда 5-то ва микдори сатрхояш 2-то муайян карда шудааст. Барои иваз намудани ин ададхо тирчахои тарафи рости майдончахо хизмат мерасонанд. Хднгоми пахши тирчаи Т адади майдонча кам ва хангоми пахши ▲ - зиёд карда мешавад. Пас аз муайянкунии микдори сатр ва сутунхои чадвал тугмаи jOtq-po пахш намудан лозим аст. Дар натича чадвали андозааш муайяншуда ба матнй санад илова карда мешавад.

Барои аз як сутуни чадвал ба сутуни ряндаи он гузаштан аз пахши тугмаи Tab ва баръакс барои ба сутуни пешина баргаштан аз пахши якчояи тугмахои Shift) ва Е ё§ истифода мебаранд. Барои дар дохили сатру сутунхои чадвал сайр кунонидани курсор бошад, аз тугмахои идории курсор истифода бурдан мувофиктар аст.

Уисло столбцов:

Число строк:

Автоподбор ширины столбцов

Ф постоя инея: [А*1,0

© по содержимому

© ПО ширин* окне

П По умолчанию для новых таблиц

игтошт-«и■ ■■ ■ ; Я

•Чапа» Мпач

Барои амалиётгузаронй бо катакхои чадвал, сатр ё сутунхои он ва ё умуман кулли чадвал аввал онхоро чудо бояд намуд. Дар ин маврид сафи бандхои менюи барнома бо ду банди дигар - Тархкаш (Конструктор) ва Амсила (Макет) пурра мегардад. Хангоми интихоби банди Тархкаш афзорхое руйи кор меоянд, ки онхо барои муайян намудани сабкхои чадвалсозй, худудсозихои рангаи худ кор ва дастии чадвалхо, рангпуркунии заминаи онхо, интихоби сабкхои махсус барои сарсатру сарсутунхо

107

Page 107: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

ва посатру посутунхои чадвал ва гайра пешбинй шудаанд. Масалан, пас аз интихоби яке аз афзорхои блоки Сабкх,ои надвалсозй (Стили таблиц) дар экран намунахои сабкхои зиёде пайдомешаванд, хар кадоми онхо ба худ як намуди хоса дорад. Корбари компютер мувофики табъу завки худметавонад яке аз ин сабкхоро дар чддвалсозихои матнй санадаш истифода барад.

Афзорхои банди Амсилаи менюи барномаи Word барои

S on мачмуи калони амалиёт бо чузъхои чадвал хизматГ м м й f c n a u а х ш а л р м ш Онм Ь с ш м Р м и м д а я м feu >ш*пщ м ш т * Q

й | | | и ^ В л и т ь о н в у И О в и А и и Л ^ ж и Q < X S 2 см 5 Э 3 3 K z I А ! ^ o p c w и«лк««пв

ЛОювримкШ» ' фктлит iP « A M * M t o 4 в 4 ^ Л (^в 1 р в в м м и « т. « М № к т а м а а и я р а л м м (Tom с з р т * м » аlaokiw . Фктпьелряв м̂гомдбср • d d d ^ f-*>ccw-nj

Ш М Й Стром) И ЛМвцЫ 4 О б И Д О И М fe lM p lM ta ft Ц ш м м м Д м ш *

мерасонанд. Бо ёрии онхо катакхо, сатру сутунхо ва худи чадвалро дар шакли яклухт чудо кардан, ба онхо чузъхои нав аз чапу аз рост ё аз болову аз поён илова намудан, чадвалро ба зерчадвалхо таксим кардан, ду ва зиёда катакхо ё сатру сутунхои хамсояро яксозй кардан, онхоро хафз намудан, чузъхои чадвалро бо тарзхои мухталиф радифбандй кардан, самти матнро дар чузъхои чадвал тахти кунчхои гуногун тагйир додан, додахои чадвалиро аз руйи зиёдшавй ё камшавиашон танзим намудан, иттилооти чадвалро ба матн табдил додан, дар катакхои чадвал хисоббарорихоро бо истифода аз формулахо анчом додан ва дигар амалхоро ичро кардан имконпазир аст.

Хднгоми интихоби зербанди Хосиятхои (Свойства) тасмаи афзорхои банди Амсилаи меню дар экран равзанаи

iiI *

93339тяааа ШШШ В̂̂ ав

:::::

ЦЙ вменить стиль таблицы...

Щ Очистить

т Создать стиль таблицы...

108

Page 108: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

робитавии Хосиятхои чадвал (Свойства табицы) пайдо мешавад. Ин равзана дорой 5 тугмаи кдбатй мебошад: Чадвал (Таблица), Сатр (Строка), Сутун (Столбец), Катак (Ячейка) ва Матнй кайди мавкеъ (Замещающий текст). Дар вакти пахшкунии тугмаи кабатии дилхох дарунмоя ва афзорхои равзана тагйир меёбанд. Бо ёрии имкониятхои ин равзана тамоми амалиётеро, ки барои корбарй бо чадвалхо ва чузъхои онхо зарур аст, ичро намудан мумкин аст. Намуди равзанаи робитавии Хосиятхои чадвал мувофикан хангоми *фаъол будани тугмахои кабатии Чадвал, Сатр ва Катак дар расмхои поёнй оварда шудааст.

Дар мавриди пахш кардани ду тугмаи кабатии бокимонда низ мувофикан симои равзанаи робитавй тагйир меёбад. Масалан, бигузор бари ягон сутуни чадвалро тагйир додан лозим бошад. Мантикан фахмост, ки барои ин бояд мо тугмаи кабатии Сутунро пахш кунем. Вале пеш аз ичрои ин амал мо бояд аввал курсорро ба сутуни мушаххас гузорем ва баъд ин тугмаро пахш намоем.

Айнан хамин тавр, барои тагйир додани баландии сатрхои чадвал аз тугмаи кабатии Сатр ва барои иваз намудани андоза, радифсозй ва тагйир додани иттилооти катакхои чадвал аз тугмаи кабатии Катак истифода мебаранд. Масалан, баъзан чадвал дар як сах,ифаи чопй намегунчад, вале мо мехохем, ки сатри якуми он ба хайси сарлавхаи чадвал дар дигар сахифахо низ намудор бошад.

109

Page 109: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

Барои амалй гаштани ин максад аз равзанаи Хосиятхои чадвал дар вакти фаъол будан тугмаи кабатии Сатр истифода бурдан лозим аст. Тавре аз расми мувофик дида мешавад, тахти мафхуми Параметрхои (Параметры) равзана ду сатри амрй - «Гузаронидани сатрхо ба сахифаи навбатй ичозат дода шавад» ва «Хамчун сарлаха дар хар як сатр такрор карда шавад» корор дода шудаанд. Барои ичрои максади гузоштаи мо фахмост, ки сатри дуюми амрй бояд фаъол бошад, яъне дар мураббаъчаи назди он бояд байракча гузошта шуда бошад.

%исоббарорих;ои чадвали. Дар бисёр мавридхо лозим меояд, ки чадвали дар санади матнй истифодашаванда, имконияти ичрои хисоббарорихои одитаринро дошта бошад. Барномаи Word чунин шароитро фарохдм оварда метавонад. Word дар раванди хисоббарорихои начандон душвори чадвалии санади матнй бо истифода аз формулахои одитарини риёзй, ки чузъи таркибии чадвалхои он аст, ингуна масъалахоро хал менамояд.

Барои осонии кор сутунхои чадвал бо харфхои лотинии А, В, С... ва сатрхояш бо ракамхои 1, 2, 3... ишорат карда мешаванд. Номи (сурогаи) катаки алохидаи чадвал бо номи сутун ва сатре вобаста карда мешавад, ки ин катак дар буриши онхо чойгир шудааст. Масалан, Н15 - сурогаи катакест, ки дар буриши сутуни Н ва сатри 15 чойгир шудааст.

Формулахои чадвалй бо аломати = (аломати баробарй) o f o 3 меёбанд. Масалан, ба воситаи формулаи =АЗ+В2 кимати катакхои АЗ ва В2 бо хамдигар чамъ карда мешаванд ва суммаи онхо дар катаке нишон дода мешавад, ки дар он ин формула чойгир шудааст.

Бигузор чадвал дорой додахои зерин бошад:Номгуйимахсулот

Вохидиченак

Микдоримах,сулот

Нархи як вохиди махсулот (сомонй)

Даромад аз фуруши

махсулотРавган литр 400 2Гушт кг 500 3,5Шакар кг 600 1,6Собун дона 1000 0,5

110

Page 110: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

Тавре мебинем, хдмаи катакхои сутунхои чадвал, ба гайр аз сутуни охирони он, бо маълумотхо пур карда шудаанд. Барои хисоб намудани микдори даромад аз фуруши махсулот, дар катакхои сутуни охирони чадвал бояд чунин формулахо чойгир карда шаванд:Номгуйи Вохиди Микдори Нархи як ВОХ.ИДИ Раромад азмахсулот ченак махсулот мах,сулот (сомонй) фур> 'ни махсулотРавган литр 400 2 = ' 2*02Гушт кг 500 3,5 = C3'D3Шакар кг 600 1,6 =С4 D4Собун дона 1000 0,5 =С5'05

Барои амалй гаштани ин максад, курсорро ба катаки Е2 мегузорем ва аз блоки Додахои банди менюи Амсилаи равзанаи Word афзори А®орму*»_|.ро интихоб менамоем. Дар натича дар экран равзанаи робитавии Формула пайдо мегардад. Дар майдончаи кайди формулахои равзана формулаи =Sum(LEFT) оварда шудааст. Бо ёрии ин формула бояд кимати хамаи катакхои дар тарафи чапи катаки Е2 чойгирбуда чамъ карда шаванд ва суммаи онхо дар ин катак навишта шавад. Вале, азбаски мувофики талаботи масъалаи додашуда зарурати истифодаи ин формула вучуд надорад, бинобар он ба чояш ифодаи

Бокатакхои бокимондаи сутун низ ин амалиётро такрор менамоем. Дар натича, масъала халли худро меёбад. Яъне:

WФормула^

формула:

|= S U M ( lf f r ] r

Формат уисла:

Вставить функцию: Вставить закладку:

ок

=C2*D2-po дохил ва тугмаи |Ок|-ро пахш мекунем.

111

Page 111: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

Номгуйимахсулот

Вохидиченак

Микдоримахсулот

Нархи як вохиди махсулот (сомонй)

Даромад аз фуруши

махсулотРавган литр 400 2 800Гушт кг 500 3,5 1750Шакар кг 600 1,6 960Собун дона 1000 0,5 500

Агар шарти масъала хисобкунии суммам умумии даромад аз фуруши махсулотро низ талаб мекард, он гох, моро лозим буд, ки аз формулаи =Sum(Above) истифода барем. Дар ин маврид, дар охири чадвал сатри нав илова карда, нишондихандаи мушро ба катаки охирони ин сатр гузошта, формулаи =Sum(Above)-po дохил кардан лозим буд. Хулоса, агар ин талаботхо ичро карда шаванд, он гох чадвал намуди зеринро мегирад:

Номгуйимахсулот

Вохидиченак

Мицдоримахсулот

Нархи як вохиди махсулот (сомонй)

Даромад аз фуруши махсулот

Равган литр 400 2 800Гушт кг 500 3,5 1750Шакар кг 600 1,6 960Собун дона 1000 0,5 500Сумма 4010

Кайд кардан бамаврид аст, ки тарзи виройиш ваформатбандии додахои чадвали аз матнй мукаррарй хеле кам фарк дорад. Фарки асосй дар он аст, ки агар дар матнй мукаррарй амали форматбандй бо фрагмент ё абзатсхои алохидаи матн гузаронида шавад, он гох дар чадвал ин амалро бо сатру сутунхо ё катакхои алохидаи он гузаронидан лозим аст.

1. Чадвал чист?2. Сатру сутунхои чадвал чй гуна номгузорй карда мешаванд?

Катакх,ои он чй?3. Ба матнй санад чадвалхрро чй тавр х,амрох, менамоянд?4. Кадом тугмахои сафхакалид барои гузаштан аз як сутун ба

сутуни дигари чадвал ва аз як сатр ба сатри дигари он хизмат мерасонанд?

5. Бо с а т р у сутунхои чадвал кадом амалиётро гузарониданм у м ки н аст?

112

Page 112: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

6. Равзанаи робитавии Хосиятхои чадвал кадом вазифах,оро ичро менамояд?

7. Зарурати истифодаи формулах,о дар чадвал чист?8. Формулах,оро бо кадом тарзх,о ба катакхри чадвал дохил

кардан мумкин аст?

'1 > Ё Ь

2 .

Супориш : ’**•'1. Матнй мавзуъро бодик,к,ат хонед ва усулхри дар чадвал татбик,

намудани формулахрро нак^ кунед.Бо истифода аз маводи мавзуъ мустак,илона чадвале созед, ки он дорой 12 сатр ва 5 сутун бошад. Дар он маълумоти зеринро дойр ба 12 хонандаи пешк,адами синфатон дохил намоед: разами тартибй, ному насаб, чине, фанни дустдошта, бозии дустдошта. Чадвали сохташударо дар хотираи компютер х,амчун парвандаи Фаъолони синф сабт намоед.Ба чадвали мавчуда се сатри нав илова кунед ва онро бо маълумоти се хонандаи дигари синфатон пурра гардонед.Чадвали охирони мавзуъро мустак;илона ба намуди зерин биёред:

4.

5.

ЧАДВАЛИ ДАРОМАД АЗ ФУРУШИ МАХСУЛОТ

Номгуйимахсулот

Вохиди Микдори ченак v махсулот

Равган литрГушт кгШакар

Нархи як вохиди

23,5

0,5

И

2.1.9. ^ а м р о х к у н и и о б ъ е к т х о б а м а т н й M S Word

Х,амрох,кунии раемх^о. Барномаи Word шароит фарохам меорад, ки ба матнй санад тасвирхои бо ёрии дигар барномахо пешакй тайёркардашударо низ хамрох кунем. Ба ин гуна тасвирхо раемхои стандартии

бастаи барномахои MS Office, раемхои тавассути виройишгарони графикии Paint, CorelDraw, Fotoshop ва раемгираки ракамию дигар барномахо сохташуда дохил мешаванд. Барои амалй гардонидани ин максад аз

113

Page 113: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

афзорх,ои зерини блоки Тасвирхои (Иллюстрации) банди менюи Ч,огузории Word истифода бур дан лозим аст: Раем (Рисунок), Мусаввара (Картинка), Шаклхо (Фигуры), SmartArt, Диаграмма, Сурат (Снимок).

в аE9D

Рисунок Картинка Фигуры SmartArt Диаграмма Снимок

_Иллюстрации

Масалан, пас аз интихоби зербанди Раем (МРисунок) дар экран равзанаи робитавии Расмгузорй (Вставка рисунка) пайдо шуда, имконияти аз парвандахои расмй ба матнй санад гузоштани раемхои тайёр мухайё мегардад. Тарзи чустучуйи парвандахоиграфикию расмй ба мисли чустучуйи дигар парвандахо сурат мегирад. Барои ин бо ёрии сатри сурогавии равзанаи Расмгузорй ё майдони чузъдонхои тарафи чапи он чузъдони зарурй ёфта мешавад ва аз дохили он расмй зарурй интихоб карда шуда, ба болои номи (парвандаи) он тугмаи чапи муш пахш карда мешавад. Номи парвандаи расмии интихобшуда ба таври худкор дар майдончаи Номи парванда (Имя файла:) инъикос мегардад. Х,ангоми пахш кардани тугмаи амрии Гузоштан (Вставить) дар мавкеъи чойгиршавии курсори матнй расмй интихобгардида пайдо мешавад.

Хднгоми интихоби зербанди Мусаввара (Ь* Картинка) бошад, дар экран силсилаи категорияи раемхое намудор мегарданд, ки онхо ба бастаи барномахои MS Office мансубанд. Барои ба матнй санади Word хамрох

114

Page 114: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

намудани расми мувофик, пеш аз хдма дар матн мавкеи гузоштани расмро муайян намудан лозим аст. Баъд бо ёрии майдончахои Чустучу (Искать) ва Нустучуйи объектхои (Искать объекты) равзанаи робитавии Мусаввара категорияи ба мавзуъ тааллукдоштаро фаъол гардонида, аз байни раемхои пайдогардидаи он расми заруриро баргузидан лозим аст. Пас аз баргузини раем тугмаи чапи мушро ба болои он пахш намудан кифоя аст, ки расми мазкур дар мавкеи зарурии матн чогузорй карда шавад.

Х(шрох;кунии объектной OLE. Барномаи Word инчунин имконият медихад, ки ба матнй санад объектхои махсуси OLE номидашаванда хамрох карда шаванд. OLE (Object Linking and Embedding) дар забони точикй маънои механизми пайвасткунй ва гузоштани объектхоро дорад. Объектной OLE васоити васеъгардонии имкониятхои Word ба шумор рафта, барномахои дигари дар мухити Windows коркунандаро .^амчун цисми таркибй ба он тобеъ мегардонанд.

Барои хамрохкунии объектхои OLEзербанди ***06ъекг '-и тасмаи афзорхои банди Ч,огузории менюи Word хизмат мерасонад. Пас аз пахши тугмаи секунчачаи пахлуии он зербандхои сатхл навбатии банди Объект кушода мешаванд, ки номи яке аз онхо Объект буда, номи дигаре Матн аз парванда (Текст из файла...) мебошад. /

Х,ангоми интихоби зербанди Матн аз парванда имконияти ба матнй санади чорй хамрох намудани матнй дилхох санади дигари бо ёрии протсессори Word тайёркардашуда, ки дар дискхои компютер махфузанд ва ё ба воситаи дигар барандагони иттилоот дастрас карда мешаванд, пайдо мегардад. Тарзи чустучу ва интихоби матнй санади зарурй ба таври маъмулй, яъне тавассути равзанаи робитавии Парвандагузорй (Вставка файла)

115

Page 115: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

J •

к ьфю ним rw шилип* гиг

&*иям* «СИфКОЧйсянфика Ю М Л И ю г

сурат мегирад. Бо ёрии чузъдонхои ин равзана парвандаи зарурй интихоб карда мешавад. Номи парвандаи баргузида ба таври худкор дар майдончаи Номи парванда инъикос мегардад. Пахши тугмаи Гузоштан “ ба раванди хамрохкуний матнйсанади баргузида ба матнй санади чорй хусни интихо мебахшад.

Айнан хамин тавр хамрохкунии объектхои OLE ба матнй санади чорй сурат мегирад. Ин амал тавассути равзанаи робитавии Объектгузорй ичро карда мешавад, ки он пас аз пахши зербанди Объекти банди Объект ба экран бароварда мешавад. Х,ар як объекти OLE ягон вазифаи муайянро ичро менамояд. Масалан, объекти Microsoft Equation 3.0 имконият медихад, ки ба матнй санади Word формулахои математики хамрох карда шаванд. Бо ёрии объекти Диаграмма Microsoft Graph бошад, дар санад графику диаграммахои шаклхои гуногундошта сохтамешаванд. Объекти«Слайд MicrosoftPowerPoint» барои ба санади Word хамрохнамуданитавассутисохташудамерасонад.монанд

слаидхоиPowerPoint

хизмат Ба хамин

объектхои

I I— ----I ьмГммГк*__ *

a - , . , .

«Документ Microsoft Word», «Лист Microsoft Excel», «Текст OpenDocument», «Презентация OpenDocument» вагайраро ба матнй санади чорй хамрох кардан мумкин аст.

Барои ба мавкеи кайдшудаи санади матнй гузоштани объекти OLE аз номгуйи майдони Навъи объекти (Тип

116

Page 116: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

0>

объекта) равзанаи робитавии Объектгузорй номи объекти ба матн хамрохшаванда интихоб карда мешавад. Пас аз пахши тугмаи Ok бевосита дар дохили санади Word барномае омодаи кор мегардад, ки тавассути он ин объекти баргузида сохта шудааст. Виройиши объектхои OLE низ ба мисли фрагменти дилхохи матнй санад бевосита аз дохили барномаи MS Word амалй карда мешавад. Барои ин кифоя аст, ки ба маводи объекти OLE ба воситаи муш ду маротиба таъсир расонем. Д ар натича равзанаи барномаи ба объект тааллукдошта кушода мешавад ва барои коркарди объект тамоми имкониятхо фарохдм меоянд.

Х,амрох,кунии шакл.\ои геометрй.Барномаи Word имконият медихад, ки ба матнй санад шаклхои (фигурахои) геометрй - хати рост, чоркунча, давра ва гайра илова карда шаванд. Барои амалй гардонидани ин максад аз афзори S* Шаклхои (Фигуры) блоки Тасвирхои (Иллюстрации) банди менюи Ч,огузории Word истифода бурдан лозим аст. Дар натичаи интихоби ин афзор дар экран лавхаи шаклхои геометрй, аз кабили хатхои рост ва качи бетир ва тирдор, шаклхои махсуси самтсоз, блок-схемахои алгоритмй, шаклхои тавзехотй ва хар гуна фигурахои ситорашакл ва тасмашакл пайдо мешаванд. Тартиби ба матнй санад хамрох намудани ин шаклхои геометрй хеле сода аст:

и \ ч а в о 4 г г Ф О ач.'Ч < > А

\ \ \ т. т. X г□ o o o o ® i t k 3 o o

О @ 0ПО©О®Л<!> ^ ОС >СН>© С ) { >

Ф Ф О •& « О ♦ *Г>1Г» .К Л

о©**Q О о О О П & {У о о са и о о о с I ® ® х « д у а в QSCDQSSPpi)AA|9J/aiai?ja на -Е дз л (JD

к,айди мавк,еъи шакя дар сах,ифаи матнй санад; интихоби шакли зарурй; кашидани шакл бо ёрии муш.

117

Page 117: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

Дар расми зерин якчанд намунаи шаклхои геометрй оварда шудааст, ки онхоро дар матнй санад ба таври васеъ истифода бурдан мумкин аст.

S H Е в V>T ♦Барои тагйир додани андозаи шакли (фигура)

кашидашуда ба он ба воситаи мушнамо таъсир бояд расонид. Дар натича, дар хатхои худудии сохаи шакл нуктахои идории махсусе пайдо мегарданд, ки махз бо ёрии онхо тарх ва андозаи шаклро тагйир додан мумкин аст. Дар ин маврид хамчунин тугмахои лавхаи Сабки навиштачот (Стили надписей) ■ ■ ■ - руйи кор меоянд, ки бо истифода аз онхо ранги заминаи шакл, хатхои худудии он, дарачаи гафсй ва дигар интихобхои шаклро иваз намудан мумкин аст.

Хамроцкунии объектной Word Art. Дар байни афзорхои тасмаи банди Ч,огузории менюи барнома афзоре хает, ки бо ёрии он ба матнй санади Word объекти тавассути барномаи Word Art сохташударо илова ва тахрир кардан мумкин аст.Ин афзор тугмаи -4 wordArt -| аст.Word Art барномаест, ки ба матщои начандон калон тасвири бадей мебахшад. Х,ангоми пахш намудани тугмаи A wordArt - 1 дар экран равзанаи мачмааи Word Art кушода мешавад. Дар майдони ин равзана услубхои гуногуни навишти матнхо оварда шудаанд. Корбар метавонад аз байни онхо ягон услуби ба максад мувофикро интихоб намояд ва тугмаи мушро пахш кунад. Дар натича дар экран равзанаи дигар пайдо мегардад, ки он равзанаи Тагйирдихии матнй WordArt (Изменение текста WordArt) ном дорад. Дар майдони кории ин равзана ба чойи

ш»т р,*** I w

VktM WordArt NwMrt *%тл M M \ W

mean «■*< JkUrt WomArt j *

Ы И \wUrt AflttA mm miS?I \ *

{ *

118

Page 118: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

---- ---- | _шлтi Ш *т. Гшт"Г- ------- йЫ8ШИ

Поместите здемаштекст

навиштаноти стандартии «Матнй худро ин ногузоред» (Поместите здесь ваш текст) матнй заруриро дохил намуда, тугмаи Ш р° пахш бояд кард. Пас аз ичрои ин амал матнй дохилшуда бо услуби баргузида ба матнй умумии санади MS Word хамрох карда мешавад.

Набояд фаромуш кард, ки барномаи Word Art барои дохилкунии матнхои хачман ‘Тначандон калон истифода бурда мешавад. Онро бештар хднгоми оройиши бадеии сарлавхаи санадхо мавриди истифода карор медиханд.

Ш т т

Саволхо:1. Чанд тарзи хамрох кардани расмй бо ёрии дигар барномахо

сохташударо ба матнй санади Word медонед?2. Объекти OLE чист?3. Чй тавр дар матнй санади Word аз объектхои OLE истифода

мебаранд?4. Барои сохтани шаклхои геометрй кадом афзор пешбинй шудааст?5. Чй тавр шаклхои геометриро ба матнй санад хамрох кардан

мумкин аст?6. Оё расмхои тавассути дигар барномахо сохташударо тагйир

додан мумкин аст?7. WordArt чй гуна барнома аст? Онро чй тавр истифода мебаранд?

Супориш:1. Матнй мавзуъро бодиедат хонед ва таъйиноти афзорхои блоки

Тасвирхои банди Чогузории менюи Word-po шарх дихед.2. Парвандаи Компютерро кушоед ва ба матнй он ягон расмй

мувофик, хамрох кунед.3. Аз имкониятхои объекти M icrosoft Equation 3.0 истифода

бурда, формулахои дар поён овардашударо бо ёрии муаллим созед ва онро бо номи Формула дар диск сабт намоед:

119

Page 119: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

sin jc = —1, x = ------ v2rm, n e Z log . b - — log ab ( a * l , m * 0, a,b> 0)2 " m

- - l Z = i 2 2

— + — = 1 5 5

ax2 + bx + с = 0, i

x, = -- b + jD

D = b2 - 4ac > 0,

-b -J 52 a 2 a

4. Парчами ЧУМХ,УРИИ 'Гочикистонро кашед ва онро бо номи Парчам дар хотираи компютер сабт кунед.

5. Аз имкониятхои Шаклх,ои геометрй истифода бурда расми дар тарафи рост бударо созед.

ИсгшфвЯ*®*£'™

2.1.10. И н т и х о б х о и с а ф х а и ч о п и д а р MS W o r d

Мо бо нишондодх,ои асосии сахифаи чопй аллакай шинос хастем. Х,оло бо тарзхои муайянкунии

интихобхои (параметрхои) сахифаи чопй шинос хохем шуд.Агар хохем, ки матнй санад дар вараки когаз тибки

талаботи пешниходшуда чоп шавад, бояд мо интихобхои муносиби сахифаи чопиро муайян намоем. Барои амалй гаштани ин максад афзорхои зерини блоки Интихобхои сахифа (Параметры страницы), ки ба банди Нишонагузори сахифаи (Разметка страницы) менюи равзанаи барнома тааллук доранд, хизмат мерасонанд: Хошияхо О -поля , Тамоюл А ориентация - |

Андоза i' j I Сутунсозй н колоню» -| Гусастагихо ^ р<ирывы -| Ракамгузории caipxo Mhom»p^ctpo«J Кучонишхо J Р«сст«но»1М переносо» - |

Ба гайр аз ин афзорхо барои кор бо сахифахои чопй инчунин афзорхои дигари Тагматни сахифа d подложи» -| Ранги сахифа

ва Х,удудхои сахифахо ££21122211 пешбинй шудаанд, ки онхо ба блоки Заминаи сахифа (Фон страницы) тааллук доранд.

120

Page 120: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

Хдмаи он амалхоеро. ки бо ёрии ин афзорхо ичро карда мешаванд, тавассути равзанаи робитавии Интихобхои сахифа (Параметры страницы) низ анчом додан мумкин аст. Ин равзана бо пахши афзори

ки дар кисми поёнии кунчи рости блок чойгир шудааст, ба экран бароварда мешавад. Равзанаи мазкурро се тугмаи кабатй - Х,ошияхо (Поля), Андозаи варак (Размер бумаги) ва Манбаъи варак (Источник бумаги) идора мекунанд.Хангоми пахши хар кадоми онхо равзана шакл ва мазмуни худро тагйир медихад.

Масалан, хангоми пахши тугмаи кабатии Хошинхо равзанаи робитавии Интихобхои сахифа шакли дар расми тарафи рост овардашударо дорад. Тавре аз раем дида мешавад, дар ин маврид равзана ба 4 блок такси м шудааст.

Блоки якум Хошияхо (Поля) ном дошта аз 6 майдонча иборат аст: Болой (Верхнее:), Поёнй (Нижнее:), Чап (Левое:), Рост (Правое:), Муковабандй (Переплет:) ва Мавкеъи муковабандй (Положение переплета:).Чор майдончаи аввала барои M l хошиягузорихои ихтиёрй аз боло, аз поён, аз чап ва аз .рости сахифаи чопй пешбинй шуда, дутой охирон хангоми • хошиягузорихо барои муайян кардани бари муковаи санад ва мавкеъи чойгиршавии мукова (аз тарафи чап ё аз кисми болоии санад) хизмат мерасонанд. Вобаста аз интихоби мавкеъи чойгиршавии мукова андозаи хошияи чап ё болоии сахифаи чопй метавонад ба таври худкор тагйир ёбад.

Маълумоти дохили майдончахоро бо ду тарз тагйир додан мумкин аст:❖ Бо ёрии тирчах,ои t£|. Тирчаи болои барои зиёд намудани

нишондоди (адади) дохили майдонча ва тирчаи поёнй барои кам кардани ин нишондод хизмат мерасонанд.

❖ Бо ёрии сафх,акалид.' Аввал ба воситаи мушнамоба майдонча таъсир мерасонем ва баъд бо ёрии сафх,акалид адади заруриро дохил мекунем.

121

Page 121: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

Блоки Тамоюл (Ориентация) барои интихоби тарзи гузоштани сахифаи чопй дар санад хизмат мерасонад. Сахифаи чопиро бо 2

тарз - китоби ва албоми т гузоштан мумкин аст. Барои аз як тарз ба дигар тарз гузаштан, кифоя аст, ки ба болои нишонаи тарзи макбул пахш намоем.

Аз блоки сеюм, ки Сахифахо ном дорад, хангоми аз якчанд сахифа иборат

Л

0

____ j S будани санад истифода мебаранд. Х,ошиябандии|иК8Д1М8ми« сахифахои санад вобаста аз шакли сахифабадй дарL—--------^ санад метавонад тагйир ёбад. Раванди сахифабандйдар санад. бо яке аз шаклхои ё Маъмул (Обычный) ё\ошиябандии оинасон (Зеркальные поля) ё Ду сахифа дар як варак (2 страницы на листе) ва ё Брошюрашакл (Брошюра) сурат мегирад.

Инъикоси Образец

Применить: ко всему документу Н

хамаиамалиётгузаронихои блокхо ва тагйиротхои бо сахифахои чопй руйдиханда дар блоки Намунаи пешдид (Образец) намойиш дода мешавад, ки он блоки чоруми равзана аст. Агар намунаи пешдиди хошиябандихо кобили кабул бошад, он гох бо истифода аз майдончаи Татбик кардани(Применить) ин блок намунаи мазкурро Ба тамоми санад (Ко всему документу) ё аз мавкеи кайдшудаи санад То охири санад (До конца документа) татбик кардан мумкин аст.

Пас аз аник кардани хошиябандихои сахифахои чопй тугмаи [oij-и равзанаи робитавии Интихобхои сахифаро пахш намудан зарур аст. Бо хамин раванди муайянкунии хошияхои сахифаи чопй ба охир мерасад.

Хангоми пахш кардани тугмаи кабатии Андозаи варак (Размер бумаги) равзанаи робитавии Интихобхои сахифа шакли расмй дар поён чойгирбударо мегирад. Тавре дида

122

Page 122: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

г

I P S '

мешавад, дар ин чо 3 блоки идорй - Андозаи варак (Размер бумаги:), Когаздихй (Подача бумаги:) ва Намунаи пешдид (Образец) амал мекунанд. Аз номи блоки якум хувайдост, ки он барои муайян кардани формата варак (майдончаи якум) ва андозахои сахифаи чопй пешбинй шудааст.Андозахои сахифаи чопй тавассути майдончахои дуюм - Бари варак (Ширина) ва сеюм - Баландии варак (Высота) муайян карда мешаванд.Блоки дуюм барои интихоби тарзи когаздихй дар чопгар (худкор ё дастй) ва блоки сеюм айнан ба мисли пештара барои инъикос намудани намунаи пещдиди тагйиротхо бо андозахои сахифаи чопй хизмат мерасонанд. »

Нихоят, хангоми пахш кардани тугмаи кабатии Манбаъи когаз (Источник бумаги) равзанаи робитавии Интихобхои сахифа шакли расми дар тарафи рост чойгирбударо мегирад. Равзана дар ин маврид аз блокхои Бобтакеимкунй (Начать раздел),Колонтитулмонй (Различатьколонтитулы), Радифбандии амудии сахифа (Вертикальное выравнивание страницы) ва Намунаи пешдид иборат аст. Тарзи корбарй бо ин блокхо айнан ба мисли блокхои дигари равзанаи робитавии Интихобхои сахифа сурат мегирад.

■ Mir В

_ - а д иРецах;ои пешдиди матн, Санади Word-po бо ёрии речахои

гуногун аз назар гузаронидан мумкин аст, ки онхо аз хамдигарфарки калон доранд. Аслан 5 речаи пешдиди матнй санад мавчуд аст, ки онхоро бо ёрии афзорхои блоки

I В @ 1Режим Веб-докуме»<Т Структур* Черновик

■I просмотра документ»

123

Page 123: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

Речахои пешдиди санади (Режимы просмотра документа) банди Намой (Вид) менюи барнома дастрас кардан мумкин аст: Сафхабандй (Разметка страницы), Речаи хониш (Режим чтения), Санади электронй (Web-документ), Сохтор (Структура) ва Хомнавис (Черновик). Ин нишонахо дар лавхаи Х,олатнамои равзанаи виройишгар низ такрор меёбанд ва дастраскунии онхо аз он чой осонтар ва зудтар анчом дода мешавад.

Гузариш аз як реча ба дигар речаи пешдиди матнй санад

ба воситаи пахши тугмахои т=111ашаш|Ув амали гардонида

мешавад. Дар речаи Сафхабандй И матнй санад чунонки чопи он дар когаз сурат мегирад, айнан хамон тавр дар экран инъикос меёбад. Дар ин реча тамоми намудхои форматбандии матнро баръало дидан мумкин аст.

Речаи хониш 1 а барои пешдид ва хондани матнй санад бо пахнои экран пешбинй шудааст. Дар ин реча тасмаи афзорх,о аз равзана бардошта мешавад, андозаи майдони хониш васеъ мегардад, мухити хуби дидани матн фарохам оварда мешавад ва имконияти ба матн хамрох кардани тавзехоти шакли махсус пайдо мегардад. Ба гайр аз ин, дар ин реча, якчанд хизматрасонихои дигар, аз кабили чустучуйи матн, чудокунии рангаи матн, тарчумаи фрагменти матн (аз русй ба англисй) ва гайра руйи кор меоянд.

Речаи Санади электронй барои дар экран дар шакли вебсафха дидани матнй санад пешбинй шудааст. Санадхои электронии ба воситаи шабакахои компютерй интиколшаванда махз дар хамин реча нигох дошта мешаванд. Дар ин реча мафхуми форматбандии матн маънии аслии худро гум карда, сатрхои матнй нисбат ба холатхои мукаррарй дарозтар инъикос карда мешаванд.

’ ггкРечаи Сохтор ИН барои азназаргузаронй, сохтан ва

тагйир додани сохтори санад хизмат мерасонад. Сохтори санад- ин тарзи чойгиршавии цисмх,о ва зерцисм^ои санад мебошад. Масалан, сарлавхаи бобхои китоб ва параграфу

124

Page 124: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

зерпараграфхои он дар якчоягй бо кисми матнй ба онхо тааллукдошта сохтори китобро ташкил. медихднд. Хангоми корбарй бо ин реча афзорхои коркарди сохтори санад низ дар экран пайдо мешаванд.

Зинашакл будани сарлавхахои санади дилхохро (масалан, китобро) бо ёрии мундаричаи он баръало дидан мумкин аст. Бо ёрии имкониятхои речаи Сохтор низ танхо сарлавхахоро ба экран бароварда, матнхоеро, ки ба онхо тааллук доранд, муваккатан пинхон нигох доштан мумкин аст. Хамчунин дар ин реча дарачаи бартарияти сарлавхахоро тагйир дода, бандхои онро ба зербанд ва зербандхоро ба бандхо табдил додан мумкин аст. Дар чунин мавридхо хангоми аз як мавкеи санад ба дигар мавкеи он кучонидани сарлавхахо, ба таври худкор хамаи зерсарлавхахои ин сарлавха низ якчоя бо матнх,ояшон ба мавкеи нав мекучанд.

Речаи Хомнавис йШ барои пешдиди матнй нотамоми санад ва зуд тахрир намудани он хизмат мерасонад. Дар ин реча баъзе чузъхои санад, масалан, сарсафхаву посафха, инъикос намегарданд.

Новобаста аз он ки дар кадом речаи пешдиди матн кор мекунем, хамеша имкон дорем, ки микёсгирии инъикоси матнй санадро дар экран тагйир дихем. Дар ин маврид андозаи матн ва тарзи чойгиршавии он дар сахифа тагйир наёфта, танхо андозаи экрании он тагйир меёбад. Микёсро бо ёрии афзори

микёсгирии лавхаи Х,олатнамо тагйир

додан мумкин аст. Адади П Н микёси чории пешдиди матнй

санадро ифода мекунад. Тугмаи Ш барои бо кадами 10 кам

кардани микёси чорй, тугмаи баръакс, барои бо кадами 10

зиёд кардани микёси чорй ва афзори тездавак барои зуд каму зиёд кардани бузургии микёси чорй хизмат мерасонанд. Хангоми ивазкунии микёси пешдид намуди зохирии матнй тахриршаванда низ тагйир меёбад.

125

Page 125: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

Хамаи амалиёти микёсгирии инъикоси матнй санадро дар экран бо ёрии афзорхои блоки Микёси (Масштаб) тасмаи банди Намой менюи Word низ ичро кардан мумкин аст. Дар ин маврид ба гайр аз истифодаи бевоситаи афзорхои блоки мазкур, инчунин равзанаи робитавии Микёс метавонад ба кори микёсгирй мусоидатнамояд, ки он бо ёрии афзори кушода мешавад.

Ф Саволхо:1. Интихобхои асосии сахифаи чопй кадомхоянд?2. Интихобхои сахифаи чопиро чй тавр тагйир медиханд?3. Кадом тугмахои ^абатии равзанаи робитавии Интихобхои

сафхаро медонед?4. Тугмаи кабатии Хошияхо барои муайянкунии кадом

интихобхои сахифаи чопй хизмат мерасонад?5. Дар кадом маврид аз тугмаи кабатии Андозаи когаз

истифода мебаранд?6. Чй тавр матнй санадро дар шакли сахифаи албомй ба чоп

баровардан мумкин аст?7. Дар Word чанд речаи пешдиди матнй санад вучуд дорад?

Онхо чй ном доранд?8. Кадом тарзхои аз як реча ба дигар речаи пешдиди матн

гузаштанро медонед?9. Речахои Сафхабандй ва Сохтор аз х,амдигар чй фарк,

доранд?10.Дар кадом маврид аз речаи Санади электронй истифода

мебаранд?И.Вазиф аи микёсгирии матнй санад дар речахои пешдид аз чй

иборат аст? Мик,ёсро чй тавр тагйир додан мумкин аст?

Супориш:1. Матнй мавзуьро бодиккат хонед ва чузъхои равзанаи

Интихобхои сафхаро ба хотир гиред.2. Парвандаи Компютерро кушоед ва аз равзанаи Интихобхои

сафха истифода бурда, интихобхои сахифаи чопии онро чунин тагйир дихед:

126

Page 126: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

• хошияи чап - 3,7см;• хошияи рост - 2,5см;• х,ошияи болой - 3,0см;• х,ошияи поёнй - 1,8см;• андозаи когаз - А4 (21x29,7);• тамоюли чопкунй - китобй.

3. Интихобхои чории сахифаи чопии парвандаро ба тамоюли албомй баргардонед.

4. Матнй парвандаро бо номи нави Компютер-1 дар диск сабт намоед.

5. Матнй санади парвандаи Зафар Нозим-ро кушоед ва онро бо ёрии хамаи речах,ои пешдид инъикос кунед. Бинед, ки хангоми гузариш аз як реча ба речаи дигар матнй санад дар экран чй тавр инъикос меёбад. Ба фикри шумо дар кадом реча матнй санад бештар инъикос шуд?

6.Бо истифода аз афзори Ч равзанаи робитавии Микёсро кушоед ва имкониятхои онро муста^илона азхуд намоед.

2.1.11. Ч оп и с а н а д д а р M S W ord

Пешдиди цисм^ои матн то чоп. Тавре аз мавзуъхои пешин маълум аст, барои аз як кисми матнй санад ба дигар

1 Й КисмХои он гузаштан, бештар аз тугмахои идории курсор истифода бурдан лозим меояд. Тарзи дигари

мувофик ва зудтари сайркунй дар худуди матнй санад - ин истифодабарй аз имкониятхои муш аст. Барои сайркунй кифоя аст, ки нишондихандаи мушро ба мавкеи зарурии матн гузорем ва тугмаи чапи онро пахш намоем. Курсор ба мавкеи кайдшуда мекучад. Ин амалиётро вакте ичро кардан мумкин аст, ки агармушнамонамуди I - хати рости амудиро дошта бошад. Агар мушнамояке аз намудхои $ ё ^ -ро дошта бошад, он гох дар ин мавкеъ дохил кардани матн

127

Page 127: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

имконнопазир аст ва пахши тугмаи муш ба ичрои дигар амал оварда мерасонад.

Агар матнй санад яклухт дар экран нагунчад, он гох лозим меояд, ки барои дидани кисми зарурии он кулли матнро ба самтхои болову поён ё чапу рост тоб дихем. Ин амалиётро бо ёрии тасмахои тобдихии уфукй ва амудй ичро намудан мумкин аст. Дар канорхои тасмаи тобдихй тугмахои самтдор

j J LL .iJ z i ва дар мобайнаш чузъи тездавак __Л чойгиршудааст. Андозаи тездавак вобаста аз таносуби андозаи матнй санад бар андозаи кисми матнй дидашаванда метавонанд тагйир ёбад.

Барои матнро ба самти рост ё чапи экран лапконидан аз

таСмаи тобдихии уфукй истифода мебаранд. Тугмахои М ва матнро ба як мавкеъ ба самти мувофик мелагжонанд. Чузъи тездавак бошад, матнро зуд ва якбора ба якчанд мавкеъ ба самти чап ё рост тоб медихад. Яъне, агар хохем, ки матнро зуд ба ин ё он самт кучонем, нишондихандаи мушро ба болои тездавак Л14 мегузорем ва тугмаи чапи мушро пахшкунон онро ба тарафи зарурй мелагжонем. Хднгоми дар экран намоён гардидани кисми зарурии матн тугмаи чапи мушро cap медихем.

Барои ба якчанд мавкеъ ба самтхои чап ё рост

кучонидани матн, нишондихандаи мушро ба болои тугмаи Ж ё

L t мегузорем ва тугмаи чапи мушро хамон микдор пахш карда cap медихем. Барои кием ба кием ба самти рост ё чап кучонидани матн, нишондихандаи мушро аз тарафи рост ё чапи чузъи тездавак мегузорем ва тугмаи чапи мушро то пайдо шудани кисми зарурй такроран пахш карда cap медихем.

Айнан хамин тавр, аз тасмаи тобдихии амудй истифода бурда, матнро ба самтхои боло ё поёни экран тоб додан мумкин аст. Агар барои тобдихй тездавак истифода бурда шавад, он гох хангоми харакати тездавак дар пахлуи он раками сахифае нишон дода мешавад, ки бо сардихии тугмаи чапи муш бояд

128

Page 128: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

матнй он дар экран намоён шавад. Тугмах,ои Ш ва Ш мувофикан матнро ба микдори яксатрй ба самтхои боло ва поён мекучонанд. Пахши тугмаи чапи муш аз болотар ё поёнтари чузъи тездавак бошад, ба кучонидани матн ба микдори якэкранй ба самтхои боло ё поён оварда мерасонад.

Пас аз ёфтани кисми матнй зарурй барои виройиши он кифоя аст, ки нишондихдндаи мушро ба мавкеи тахриркунй гузорем ва тугмаи чапи онро пахш намоем. Курсори матнй дар мавкеи кайдшуда пайдо мегардад.

Бояд кайд кард, ки матнй санад ба гайр аз харфхо, ракамхо ва аломатхои нуктаву вергул, хитобу савол ва гайра боз аломатхои махсусеро дарбар мегирад, ки онхо аломагхои чопнашаванда ном доранд. Ба чунин аломатхо аломати фосила (пробел - нуктачаи сиёх • ), аломати охири абзатс (f), аломати чадвалй (-») ва гайра дохил мешаванд. Хусусияти ин аломатхо дар он аст, ки онхо хангоми чопи матнй санад дар когаз ноаён буда, вале аз руйи зарурат, масалан, хангоми азназаргузаронии матн, онхоро дар экран дидан мумкин аст.

Барои дар экран инъикос намудани ин аломатхо кифоя аст, ки тугмаи Щ - Аломатхои чопнашаванда (Непечатаемые символы) дар тасмаи афзорхои банди Асосии менюи барнома пахш кардашавад. Пахши дубораи тугмаи Li] ин аломатхоро дар экран нонамоён мегардонад.

Пешдиди чопи сафх;а. Пас аз он ки матнй санад дар шакли матлуб тайёр карда шуд, онро метавон дар когаз чоп кард. Барои шакли сахифахои чопии санадро айнан дар когаз тасаввур кардан, протсессори Word имконият мухайё месозад, ки пешакй онро дар экран дар хамон шакл бинем.Речае, ки ин амалиётро дар

129

©г»» ©">ф |100*| ©по© г » ©Ороимолмый: 100% рД

AaBbCcDdHeXxYyZzAaBbCcDdEeXxYyZlAiBbCcDdEeXxYyZzA*BbCcDdEeXxYyZxAaBbCcDdEeXxYyZzAaBbCcDdEfXxYyZzAaBbCcDdEeXxYyZz

С _I] С

Page 129: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

амал татбик месозад, речаи пешдиди матнй санад ё речаи микёсгирй ном дорад, ки бо он мо дар мавзуи гузашта шинос шуда будем. Тавре медонем, барои ба ин реча гузаштан якчанд ровдо вучуд доранд. Масалан, кифоя аст, ки дар тасмаи афзорх,ои банди Намой менюи Word тугмаи Ч пахш карда шавад. Дар натича равзанаи робитавии Микёс ба экран бароварда мешавад. Бо ёрии имкониятхои микёсгирии ин равзана сахифахои матнй санадро бо шаклхои гуногун аз назар гузаронида, боварй х,осил мекунем, ки хдмаи чузъхои матн дар мавкеъхои муайяншуда чойгиранд, ягон раем ё чадвал аз худудхои мукарраршудаи хошияхои сахифахои чопй берун нарафтаанд ва гайра.

Агар 6 афзори аввалаи равзанаи пешдиди матнй санад барои микёсгирихои матнйпешбинй шуда бошанд, он гох афзори хафтуми он барои дар як экран иъикос намудани якчанд сахифаи матнй санад хизмат мерасонад. Аз ин афзор вакте истифода бурдан бехдар аст, ки агар мо пеш аз чоп якбора дар экран мухтавои якчанд сах,ифаи санадро дидан хохем. Пас аз пахши ин афзор дар экран росткунчаи чадвалшакле пайдо мешавад, ки тавассути он имконияти баргузини микдори сахифахои дидашавандаи матн тавлид меёбад. Микдори сах,ифах,оро дар росткунчаи хосилшуда бо усули лагжонидани мушнамомуайян кардан мумкин аст. Барои дар экран дидани ду сахифаи матн дар ин росткунча бояд ду чузъи сафхдмонандро интихоб намуд, барои се сахифа - се чузъ ва хдмин тарик якчанд сах,ифах,ои матнро ба кайд гирифтан мумкин аст.

(3) несколько страниц:

130

Page 130: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

Дар мавриди кобили кабул будани тарзи чойгиршавии иттилооти сахифахои чопии санад, онро барои чоп ба чопгар равон кардан мумкин аст. Дар холати акс, ба матнй санад ислохот дохил намудан ва амалиёти гузаштаро такрор кардан лозим меояд.

Чопй матнй санад дар когаз. Барои чопй санад бояд аз байни зербандхои банди Парвандаи менюи барнома зербанди Чоп кардан (Печать) интихоб ва пахш карда шавад. Бо пахши ин зербанд бевосита дар равзанаи Word афзорхои чопкунй ва намунаи сахифахои чопй инъикоси худро меёбанд.

Тавре аз раем дида мешавад, дар ин маврид равзанаи Word ба 3 кием таксим шудааст: кисми якум - зербандхои банди Парвандаи меню, кисми дуюм - афзорхои корбарй бо чопгар ва интихобхои сахифаи чопй, кисми сеюм - равзанаи пешдиди матнй санад то чоп. Азбаски тарзи истифодаи кисмхои якум ва сеюмро мо амалан борхо санчидаем, бинобар он таввачухи худро асосан ба кисми дуюми равзана равона месозем.

Кисми дуюми равзана дар навбати худ ба 3 блок таксим мешавад: Чоп (Печать), Чопгар (Принтер) ва Танзим (Настройка). Баёни ин блокхоро аз охир, яъне аз блоки сеюм, cap мекунем.

131

Page 131: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

Бо ёрии блоки сеюм, яъне Танзим (Настройка) хам тарзи чопи сахифахоро дар чопгар ва хдм параметрхои сахифахои чопиро ба танзим овардан мумкин аст. Се майдончаи аввала барои танзимкунии тарзи чопи сахифахо дар чопгар ва чортои бокимонда барои танзими сахифахои чопй хизмат мерасонанд. Бо хдмаи майдончахои танзими параметрхои сахифахои чопй мо аллакай шинос хастем. Яъне мо чй будани тамоюли сахифаи чопй (китобй ё албомй - майдончаи чорум), формати варак ва андозахои он (майдончаи панчум), фосилабандии хошияхои сахифа (майдончаи шашум) ва дар як варак чоп намудани якчанд сахифа (майдончаи хдфтум)-ро медонем.

Аз ин ру, кайд мекунем, ки бо ёрии майдончаи якум хдмаи матнй санад ё ягон кисми муайяни онро ба чоп равон кардан мумкин аст. Дар мавриди зарурати чопи сахифахои алохидаи санад, раками онхоро бо ёрии сафхакалид ба зермайдончаи поёнй ин майдон дохил кардан лозим аст.

Майдончаи дуюми блок барои танхо дар як тараф ё харду тарафи когаз чоп намудани сахифахои чопй хизмат мерасонад. Агар матнй санадро аз як нусха зиётар чоп кардан зарур бошад, он гох тавассути майдончаи сеюми блок тарзи ба нусхахо чудо карда гирифтани сахифахои чопшавандаро ба танзим овардан мумкин аст.

Блоки дуюми кием аз як майдонча иборат буда, Чопгар (Принтер) ном дорад. Бо Принт„ - фёрии ин блок навъи чопгарва параметрхои раванди ( Samsung Universal Print Driverчоп ба танзим оварда не подключенмешаванд. Махз пас аз

НастройкаНапечатать асе страницы Напечатать весь документ

Страницы: j ©

p f i Односторонняя печать ^ Ы Печатать только на одной с~

р м Разобрать по копиям1W U 3 ц з и з _ *1

Книжная ориентация * '

[ Л д4I- J 21 см *29,7 ем

Последние настраиваемые - Левое: 2 см Правое: 2 см

j 2 страницы на листе

132

Page 132: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

анчоми кор бо ин блок чопгар бо компютер пайваст мегардад ва барои чопкунй омода гардонида мешавад.

Блоки сеюм низ, ки аз як майдонча иборат буда, Чоп (Печать) ном дорад, блоки анчоми амали чопкунй ба хисоб меравад. Агар параметрхои сахифахои чопй ва тарзи чопкунии ин сахифахо дар чопгар аллакай ба танзим оварда шуда бошанд, он гох, якбора аз ин блок истифода бурдан мумкин аст. Яъне, бо ёрии майдончаи тарафи рости блок микдори нусхахои санади чопшавандаро муайян карда, тугмаи тарафи чапи блок - Чопро пахш кардан кифоя аст. Бо хамин раванди чопй санад ба охир мерасад.

1. Кадом тарзхри аз як к,исми матн ба дигар к,исмх,ои он гузаштанро медонед?

2. Дар гузариш ба к,исмх,ои гуногуни матн истифодаи сафх,акалид бех,тар аст ё муш?

3. Дар равзанаи санади Word мушнамокадом шаклх,оро гирифта метавонад? Х,ангоми кадом шакли нишондих,анда курсорро аз як мавк,еъ ба мавк,еи дигари матн кучонидан мумкин аст?

4. Тасмах,ои тобдих,ии уфук;й ва амудй кадом вазифах,оро ичро мекунанд?

5. Чузъи тездаваки тасмаи тобдих,й чй вазифа дорад?6. Ба аломатх,ои чопнашавандаи матн кадомхр дохил мешаванд?

Онх,оро чй тавр дар экран намоён гардонидан мумкин аст?7. Таъйиноти речаи пешдиди чопй санад дар чист?8. Чй тавр мух,тавои якчанд сах,ифаи матнй санадро пеш аз

чопашон дар экран дидан мумкин аст?9. Кадом тарзх,ои чопй матнй санадро медонед?

Супориш:1. Парвандаи Зафар Нозимро ба кор омода созед.2.Ба речаи пешдиди матнй санад гузаред ва бо ёрии афзорх,ои

#Печать

Печать

Копии: « :

133

Page 133: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

микрсгирй андозаи матнро 200% гардонед.3.Аз имкониятхои тасмахри тобдих,й истифода бурда, к,исмхри

гуногуни матнй парвандаро ба самтхри чапу рост ва болову поёни экран тоб дих,ед.

4 .Аз тугмаи й истифода бурда микдори абзатсхри матнро муайян кунед.

5. Андозаи матнро дар экран ба 100% табдил дих,ед ва парвандаи чориро пушед.

6.Дар мавзуи «Душанбе - пойтахти Точикистон» санади дорой 25 Чумла тартиб дих,ед.

7. Барои нигахдории санади нав дар диски D: чузъдони Точикистон созед ва парвандаи санадро бо номи Душанбе сабт кунед.

8. Матнй парвандахри Зафар Нозим-1, Зафар Нозим-2,Компютер-1 ва Фаъолони синфро пай дар пай дар экран дар речаи пешдиди чопи санад аз назар гузаронед ва дойр ба фарк,и ин реча аз речахри мук^ррарй андешахри худро иброз доред.

9.Агар шакли зох,ирии матнй санадхри номбурда ба шумо писанд оянд, он гох, бо ёрии муаллим онхрро дар когаз чоп намоед.

Супориш ба устоди фан:)^ар як хонандаро вазифадор кунед, ки оид ба сохтани

санадхри мухталифи маъмулй - ариза, эълон, корти шиносой, реферати фаннй ва чопи онхр дар когаз, кори инфиродй ва мустак^лона ичро намоянд!

2.1.12. П р о тс е с с о р и м а т н и и O O W r iter

OpenOfftce.org. Яке аз бастахои барномахои офисии пуриктидори замони муосир бастаи барномах,ои озодасоси офисии OpenOffice.org ба шумор меравад. Ин баста системаи барномахои мукаммал буда, дар коркарди санадхои электронй яке аз воситахои мухимтарин шинохта шудааст. OpenOfTice.org метавонад санадхои мухталифро дар аксарият форматхои маъмул хонад ва сабт кунад. Масалан, вай санадхои тавассути

134

Page 134: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

MS Office сохташударо, аз кдбили парвандахои MS Word, MS Excel, MS PowerPoint, парвандахоро дар форматхои RTF, HTML, XHTML, DocBook, парвандахои матнии одии дорой рамзбандихои гуногунро бе ягон мушкилот мавриди истифода карор дода метавонад. OpenOffice.org имконият медихад, ки санадхои мураккаби расму графикдор дар формати маъмули pdf сохта шаванд ва дар формати маъмули Macromedia Flash (swt) намойиш дода шаванд.

OpenOffice.org дар сохтани системахои мураккаб дорой хама гуна чузъиёти зарурй мебошад. Он бо пойгохи додахо кор карда метавонад. Забони барномарезии хусусии OOBasic дорад, ки вай ба MS Visual Basic for Application хеле монанд аст. Барномахои тавассути Java сохташударо ичро карда метавонад.

OpenOffice.org дар мухити кории мачмуи калони системахои амалиётй - cap аз MS Windows 98 то MS Windows Vista, Linux ва гайра кор карда метавонад. Дар ин гуна мавридхо намуди зохирии замимахо ва формати парвандахои истифодашаванда бетагйир мемонад ва имконият фарохам меояд, ки фаъолияти муштараки санадхои корбарони дар системахои амалиётии гуногун коркунанда, таъмин карда шавад.

Дар бастаи OpenOffice.org барномахои зерин шомиланд:• Writer - протсессори матнй ва виройишгари HTML;• Calc - чадвали электронй;• Draw - виройишгари графикй;• Impress - системаи намойиш;• Math - виройишгари формулахо;• Модули дастрасй ба додахо.

Бояд кайд намуд, ки хуруфи сарлавха ва меню, ранг ва намуди зохирии равзанаи барномахои OpenOffice.org аз системаи амалиётй ва менечери равзанахое вобаста аст, ки тавассути онхо ин баста ба кор дароварда шудааст. Вале тарзи чойгиршавй ва истифодаи чузъхои баста барои системаи амалиётии дилхох ягона аст.

135

Page 135: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

Виройишгари матнии ОО Writer. Огози кори виройишгари матнии ОО Writer - дар экран пайдошавии равзанаи асосии он аст.

Мутобики пешфарз равзанаи виройишгар чузъх,ои стандартии зеринро дороет:

• Сарлавх,а• Лавх,аи меню• Лавх,аи функсияхр• Лавх,аи матнй• Лавх,аи асосии афзорх,о• Хаткашх,ои амудй ва уфук;й• Лавх,аи хрлатнамо.

Равзанаи асосии OOWriter дорой имкониятхои васеи дархостхои танзимй мебошад. Корбар метавонад онро чунон идора намояд, ки хангоми кораш тасвири бехтарини экрании санад ба осонй таъмин гардад. Мутобики пешфарз доимо дар сарлавха номи парвандаи чорй намудор аст. Номи санадро тавассути силсилафармонхои менюи Парванда ► Хосиятхо ► Тасвири сарлавха тагйир додан мумкин аст.

136

Page 136: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

Танзими цузъх;ои интерфейс. шшжа=шш=шса=шттИдоракунии тарзи зухури равзана тавассути f менюи Намо ё пахши тугмаи рости муш амалй гардонида мешавад. Бо истифода аз ин | тарз чузъи зарурии дилхохро ба равзана илова ё нозарурро аз он хазф кардан мумкин аст. Айнан хамин амалхоро бо мачмуи тугмахои стандартй низ гузаронидан мумкин аст. Танзими нисбатан мураккаби интерфейсро ба воситаи менюи Афзорхо ►Танзим ичро кардан мумкин аст. Корбар метавонад яке аз се навъи зухури OOWriter- стандартй, шакли фарогири экран ё речаи Web- нишонагузориро интихоб намояд. Гузариши байни речавиро фармонхои Намо^-Пахнои экран ё Намо^-Реча^ Web-сахфахо таъмин мекунанд. Гузариши байни речахои стандартй ва фарогири экранро бо пахши якчояи тугмахои |Ctrl|. [Shift]. Щ низ амалй гардонидан мумкин аст.

Микёсгирии матн. Тавассути лавхди хрлатнамои санад микёсро бо тарзхои гуногун тагйир додан мумкин аст:

s Бо истифода аз фармонх,ои менюи Намо^- Парной экран

s Дар лавх,аи х,олатнамо ба болои андозаи мик,ёс ду маротиба пахш намудани тугмаи чапи муш

S Х,ангоми бо чархи тобдих,й мучахдаз будани муш, якчоя пахш кардани тугмаи |Ctrl| ва тоб додани чарх

S Истифода аз ZoomBox дар лавх,аи асосии санад.

Рохнамой дар матн. Рохнамой аз руйи матн амалест, ки тавассути муш ё сафхакалид курсори матнй чойяшро аз як мавкеи матнй санад ба мавкеи дигари он иваз мекунад. Дар OOWriter низ айнан ба мисли MS Word тарзи якум бо ёрии тасмахои тобдихй амалй гардонида мешавад. Тавассути тездавак ва тугмахои самтдори тасмахои тобдихй кисми матнй дар экран инъикосшударо ба болою поён ё чапу рост лагжонидан мумкин аст.' Агар муш бо тугмахои иловагй ё чархи тобдих,й мучаххаз бошад, он гох аз онхо низ истифода бурда, чунин чойгузинро таъмин кардан мумкин аст.

137

Page 137: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

Тарзи дуюми чойгузини курсори матнй бо ёрии тугмахои самтдори идораи курсор - а 0 ̂э э ва тугмахои IlHomejl- lEnd-и сафхакалид амалй гардонида мешавад. Х,ангоми пахши тугмахои курсор мувофикан ба микдори як аломат ба самти чап ё рости сатри матн чой иваз мекунад. Х,ангоми пахши тугмахои :ij, [rj бошад, курсор мувофикан ба микдори як сатр ба самти боло ё поёни матн чой иваз мекунад. Тугмахои

ва [pgDrjl курсорро якбора ба микдори як сафха (экран) ба боло ё поён мекучонанд. Тугмахои ;Ноте ва [Ёпс| бошанд, мувофикан барои кучонидани курсор ба ибтидо ва интихои сатри матн хизмат мерасонанд. Тугмахои идории курсорро якчоя бо тугмаи jctrj низ пахш кардан мумкин аст. Дар ин маврид, пахши якчояи тугмаи [ctirj бо Q|, (►] курсорро мувофикан ба микдори як калима ба тарафи чап ё рости сатр мекучонад. Пахши якчояи тугмаи Ictrj бо тугмахои ваPgDnj бошад, курсорро мувофикан якбора ба ибтидо ва интихои матнй санад мекучонанд.

К,оидах,ои асосии кор бо матн. Барои дохилкунии матн зурур аст, ки ё санади нав сохта шавад ва ё санади мавчудаи ОО Writer куш ода шавад. Санади навро бо истифода аз фармонхои Парванда ►Сохтан^-Санади матн сохтан мумкин аст. Баъд курсорро ба он мавкеи санад чойгир кардан лозим аст, ки тавассути сафхакалид ба он чо матнро дохил кардан мехохем. Х,амчун пешфарз речаи чогузорй мавриди истифода карор дорад, яъне матнй пас аз курсорбуда якчоя бо матнй нав дохилшуда ба тарафи рост харакат мекунад. Барои матнй мавчударо бо матнй нав иваз кардан, зарур аст, ки бо пахши тугмаи jlnsertj речаи чогузорй ба речаи ивазкунй тагйир дода шавад ё майдони «вст»-и лавхаи холатнамо фаъол гардонида- шавад.

Хангоми дохилкунии матн, дар хусуси ба сатри оянда кучонидани давоми матн фикр хам набояд кард. Ин амалро OOWriter ба таври худкор ичро мекунад. Аз тугмаи llente rll ба

138

Page 138: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

мисли MS Word танхо хднгоми кдйди охири абзатс истифода бояд бурд. Умуман, тартиби нисбатан мусоиди кор чунин аст:

• Матнро дохил кардан• Галатх,ои имлой ва синтаксисиро ислох, намудан• Матнро форматбандй кардан.

Худпуркунй ва худформатгирй. Пас аз дохилкунии ягон хиссаи калима ОО Writer варианта давомдихии онро пешниход мекунад. Ин амал тавассути хосияти худпуркунииOpenOffice.org татбикмегардад. Агар корбар бо варианти пешниходшуда розй бошад, он гох тугмаи [jEnterjJ-po пахш мекунад, дар холати акс, дохилкунии калимаро давом медихад.Ин тарзи кор хусусан хангоми дохилкунии мафхумхои дароз ё калимахои забонхои хоричй хеле муфид аст, хоса барои онхое, ки чопкуниро холо хуб аз худ накардаанд.

Агар дар матн калимахои бо комбинатсияи харфхои якхела саршаванда зиёд бошанд, он гох тавассути пахши якчояи тугмахои [C tr l |Tab| ё [Shift], [ c t r j Ifab j онхоро аз номгуйи калимахои ёддошти OOWriter баргузидан мумкин аст. Барои танзими раванди худпуркунй силсилафармонхои Афзорхо ► Худгасхехгар/ Худформатгир ► Баохиррасониикалима хизмат мерасонанд. Банди Ивазкунии менюи Афзорхо бошад, раванди худислохкунии галатхои нисбатан маъмулу зуд-зуд руйдихандаро ба танзим меорад. Масалан, агар хангоми дохил кардани калима сахван ягон харфе партофта шавад ва ё ба чойи харфи зарурй тугмаи харфи дигар пахш карда шавад, он гох OOWriter имлосанчиро интизор нашуда, онро ислох менамояд.

Баргузини матн. Дар OOWriter барои баргузини (хоста гирифтан, чудо карда гирифтан) матн якчанд тарзхои алтернативй пешбинй шудааст. Агар тугмахои идории курсор якчоя бо тугмаи Ishifj пахш карда шаванд, он гох баргузини

139

Page 139: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

аломат андар аломатй матнро таъмин кардан мумкин аст. Дар мавриди пахши ин тугмахо бо комбинатсияи тугмахои Ictrll, |Shift| бошад, баргузини матн бо сахехии то як калима таъмин карда мешавад. Комбинатсияи тугмахои |Shift|. |PgUp| хоста гирифтани матнро ба микдори як сахфа ба боло ва |Shift| |PgDn| - як сахфа ба поён таъмин менамояд. Хдмаи матнй санадро тавассути комбинатсияи тугмахои Щ 0 ё банди менюи Виройиш^ Баргузини саросар чудо карда гирифтан мумкин аст.

Амали баргузини матн бо ёрии муш хеле осон аст. Масалан, агар тугмаи чапи мушро пахшкунон нишондихандаи онро ба тарафи рост ё чап лагжонем, он гох ба баргузини матн бо сахехии то як аломат ноил хохем гашт. Пахши дукаратаи муш баргузини калима ва секарата баргузини сатрро таъмин менамояд. Хангоми пахши якчояи тугмаи чапи муш ва |Shift| фрагменти матн аз мавкеи курсор то мавкеи мушнамобаргузида мешавад. Тугмаи |Ctrl|-po пахшкунон, бо ёрии тугмаи чапи муш фрагментхои матнро дар чойхои гуногуни санад баргузидан мумкин аст. Ин тарзи баргузинро баргузини гурухй мегуянд.

Речахои баргузини матнро тавассути пахши навиштахои зерини лавхаи холатнамо низ тагйир додан мумкин аст:❖ СТАНД - ре^аи маъмули баргузин;❖ РАСШ - речаи васеъкардашудаи баргузин;❖ ДОБАВ - речаи баргузини гурух,ии матн.Гузариши байни речахои СТАНД ва ДОБАВ-ро бо пахши тугмаи [F8| н и з таъмин кардан мумкин аст. Бо матнй баргузида имконияти гузаронидани амалхои зерин мавчуд аст:■ Нусхагирии матн ба буфери мубодила - ичрои фармони

Виройиш^-Нусхагирй ё пахши тугмахои |Ctrl|, § ва ё пахши тугмаи рости муш ва интихоби банди Нусхагирй.

■ Чогузории матн аз буфери мубодила - ичрои фармони Виройиш^-Цогузорй ё пахши тугмахои |ctrl|, 0 ва ё пахши тугмаи рости муш ва интихоби банди Чогузорй.

❖ Х,азфи матн - ичрои фармони Виройиш^-Буридан ё пахши тугмахои lctrl|, § ва ё пахши тугмаи рости муш ва интихоби банди Буридан.

■ Чойгузини матн - тугмаи чапи мушро пахшкунон фрагменти баргузидаи матнро аз мавк,еи чорй ба мавк,еи дигар лагжонидан ва тугмаи мушро cap додан.

140

Page 140: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

Сабти санад. Санадро бо ёрии фармони Парванда ► Сабт кардан ё пахши тугмаи Сабт кардани лавхаи функсияхо ва ё пахши тугмахои |Ctrl|, @-и сафхакалид дар хотираи компютер нигох доштан мумкин аст. Хангоми сабти аввалини санад равзанаи робитавии Нигохдорй хамчун (Сохранить как) кушода мешавад, ки тавассути он корбар метавонад номи парванда ва аз руйи зарурат навъи онро нишон дихад. Бо анчоми сабти санад тугмаи лавхаи афзор гайрифаъол мегардад.

Номгузории парвандаи санад тавассути майдончаи Номи парвандаи (Имя файла) равзанаи робитавй амалй гардонида мешавад. Барои гузаштан ба чузъдони (папкаи) дилхох кифоя аст, ки дар номгуйи чузъдонхо ба номи он ду маротиба таъсир расонем. Барои мураттабсозии санадхо аз руйи навъ маълум аст, ки банди Навъи санадро (Тип файла) бояд пахш намуд.

Тугмаи гузариш ба сатхи болой ■ хангоми гузаштан ба чузъдони волидайнй (болой) истифода мешавад. Агар онро аз як сония зиёдтар пахш намоем, он гох менюе пайдо мешавад, ки он барои ба якчанд сатх ба боло гузаштан шароит мухайё месозад.

Тугмаи навбатй ш барои дар чузъдони чорй сохтани чузъдони нав хизмат мерасонад. Дар ин маврид талаб карда мешавад, ки номи чузъдони навро дохил намоем ва эчоди онро тасдик кунем.

Ф Саволх,о:1. Фарки OpenOffice.org аз MS Office дар чист?2. Бастаи OpenOffice.org-po кадом барномах,о ташкил медихрнд?3. Виройишгари матнии OOWriter бо MS Word чй умумият ва аз

141

Page 141: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

он чй фарк, дорад?4. Чузъх,ои асосии равзанаи OOWriter кадомх,оянд?5. Ба воситаи OOWriter кадом амалиётхрро ичро намудан мумкин

аст?6. Дар OOWriter мик,ёсро бо кадом тарзх,о тагйир додан мумкин

аст?

Супориш:1. Равзанаи асосии OOWriter-po кушоед ва бо истифода аз

дархостхри танзимии он, мувофик^ диди худ, тасвири бех,тарини экранро таъмин кунед.

2. Матнй парвандаи MS Word - Зафар Нозимро бо ёрии OOWriter кушоед ва тавассути фармони Парванда*-Хосиятхо^-Тасвири сарлавх,а номи санадро Зафар Нозим-ОО гузоред.

3. Бо истифода аз фармонх,ои Намо* Парной экран ё Намо*Реча*\УеЬ-са*фахо гузариши байни речахри стандартй, шакли фарогири экран ё речаи Web-нишонагузориро таъмин кунед.

2.1.13. СОДИРСОЗЙ ВА ВОРИДСОЗИИ с а н а д х о д а р O O W r it e r

Содирсозии санадро. OOWriter санадхои сохтаашро ба гайр аз формати хусусии худ, метавонад дар форматхои маъмули зерин содир созад:

■ Намуна^ои гуногуни Microsoft Word;■ Rich Text Format (rtf);■ Намунах,ои 3-5-и формати StarOffice;• Парвандаи матнй;

html ва xhtml;■ Формати компютерхои кафидастй бо СО PalmOS ва PocketPC.

Дар холати умумй, барои содирсозии санад зарур аст, ки фармони Санад ►Нигохдорй хамчунро амалй гардонем ва дар равзанаи сабткунй навъи санади содиршаванда нишон дихем. Барои содирсозй дар формати парвандаи матнии мукаррарй бошад, бояд навъи санадро хамчун Матнй рамзбандишуда интихоб ва номи санадро дохил кунем, тугмаи Сабт карданро

142

Page 142: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

пахш ва дар равзанаи Интихобхои полойишгари ASCII навъи рамзбандии заруриро ба кайд гирем.

Содирсозй ба PDF. Х,ануз аз намунаи 1.1-и OOW iter cap карда, санадхо дар формата PDF (Portable Document Format - Формата кучониши санадхо) содир карда мешаванд. PDF формата умумитарини тасвири электронии санадхо ба шумор рафта, дорой имкониятхои оройиши хуруфи, сафхабандй ва графики мебошад. PDF махсули ширкати Adobe аст. Санади формата PDF-po тавассути компютери навъи дилхох ва- танхо дар хамон шакли сабтшуда дидан ва чоп кардан мумкин аст. Зиёда аз он, санади ин форматро бо ёрии системаи амалиётии дилхох дидан мумкин аст, хатто дар мавриде, ки агар ин СО хуруфхои дар санад истифодашударо сохиб набошад хам.

Барои санади мавчударо ба парвандаи формата pdf табдил додан, кифоя аст, ки дар лавхаи функсияхо тугмаи Содирсозй ба PDF-po пахш намоем ва дар равзанаи робитавй номи парвандаро дохил кунем. Менюи Санад ►Содирсозй ба PDF барои муайян кардани интихобхои парванда хизмат мерасонад. Пас аз кушодашавии равзанаи робитавй номи парвандаро дохил менамоем ва тугмаи Содирсозиро пахш мекунем. Бо ёрии равзанаи робитавии навбатй бошад, сохаи содирот ва интихобхои бехтаркунонии онро муайян мекунем.

Дар СО Linux санадхои формата pdf-po тавассути барномахои xpdf, Ghostview ё KghostView аз назар гузаронидан мумкин аст.

Воридсозии санадхо. OOWriter метавонад санадхои хама форматхои дар боло зикршударо (содиротй) ворид низ созад. Барои воридсозии санад зарур аст, ки фармони Санад►Кушодан амалй гардад ва дар равзанаи робитавии Кушодан навъи санади воридшаванда нишон дода шавад.

143

Page 143: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

Барои кушодани санадхои матнии одии рамзбандишудаи аз Latin 1 фарккунанда, зарур аст, ки навъи онхоро хамчун Матнй рамзбандишуда нишон дихем ва тавассути равзанаи робитавй намуди рамзбандии заруриро интихоб кунем.

Чопи санад. Чопгархо тавассути менюи Парванда ► Интихобхои чоп... ба танзим оварда мешаванд. Барои чопифаврии санад тугмаи махсуси лавхаи функсияхо - Ш хизмат мерасонад. Пас аз пахши ин тугма бевосита санад ба чоп дода мешавад. Агар санадро бо интихобхои махсус чоп кардан лозим бошад, он гох аз фармони Санад ►Чоп... ё пахши тугмахои [ctrlj, ш истифода мебаранд. Баъд, тавассути равзанаи робитавии кушодашуда навъи чопгарро баргузидан ва бо ёрии тугмаи Хосиятхои он интихобхои заруриро амалй гардонидан мумкин аст. Тавассути фармони Санад► Пешдиди сафха чун дар когаз шакли пеш аз чопии мухтавои санадро дидан мумкин аст. Дар ин маврид, санад хосияти гайривиройишй мегирад ва дар лавхаи афзор он афзорхое пайдо мешаванд, ки барои насби хосиятхои азназаргузаронии матн заруранд.

Равзанаи пешдиди сафх,а. Чор афзори аввалаи равзана барои гузариши байни сафхахои пешдидшаванда хизматмерасонанд. Афзорхои якум ва дуюм, мувофикан, сахифахоро яктогй ба тарафи чап ва рост варакгардонй мекунанд. Афзорхои сеюм ва чорум бошанд, барои азназаргузаронии ибтидо ва интихои санад истифода бурда мешаванд. Афзорхои оянда барои насби микдори (ду/чор) сафхахои пешдидшавандаи экран ва мурочиаткунй ба равзанаи робитавии Танзими пешдид заруранд. Тавассути равзанаи танзими пешдид экранро ба микдори зарурии сатру сутунхои сафхадор таксим кардан мумкин аст. Афзорхои навбатии равзанаи пешдиди сафха барои азназаргузаронии санад бо пахнои экран ва чопи пешдид хизмат мекунанд.

144

Page 144: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

Тавассути пахши тугмаи Пешдид бо парной экран лавхахои меню, афзор ва тасмахои тобдихй хазф гардида, танхо лавхаи пешдид бокй мемонад. Ду тугмаи пеш аз охир, мувофикан, имконият фарохам меоваранд, ки санад ба чоп равон карда шавад ва интихобхои пешдид танзим карда шаванд. Ва нихоят, тугмаи Бастани пешдиди сафхаи лавхаи афзор барои ба речаи мукаррарии корй баргардонидани виройишгар хизмат мерасонад.

Бо ёрии имкониятхои равзанаи Пешдиди сафха матнро чунон ба чоп равон кардан мумкин аст, ки дар як вараки стандартй якчанд нусхахои хурдкардашудаи сахифахои санад гунчад. Барои ин лозим аст, ки аввал тавассути тугмаи Интихобхои сафха: якчанд сафха микдори зарурии сахифахоро дар варак муайян намоем ва баъд тугмаи Чоиро пахш кунем. Ин тугмахо дар лавхаи матнии кисми поёнии равзана чойгир шудаанд.

Имлосанцй. Пас аз дохилкунй ва сабти матн, онро санчидан зарур аст.Х,атто дар мавриди худбоварй ва эътимоди комил доштан ба мохирии худ низ, аз санчиши имлои матн даст кашидан дуруст нест. Новобаста ба ин, хангоми дохил кардани кисме аз матнй санад, OOWriter имлосанчии худкорро ба рох мемонад. Имлосанчиро дар речаи дастй низ амалй гардонидан мумкин аст. Барои ин лозим аст, ки тугмаи Худсанчиши имлои лавхаи асосии афзор пахш карда шавад ё силсилафармони Афзорхо ►Имлосанч^ Худсанчиши имло мавриди истифода карор дода шавад. Дар ин маврид, зери калимахое, ки OOWriter онхоро аз фарханги худ дарёфт накардааст, хати сурхи мавчй кашида мешавад. Агар ба болои чунин калимахо нишондихандаи мушро гузошта, тугмаи рости онро пахш кунем, он гох тавассути менюи матнй намунахои тарзи ислохи онхо пешкаш мегардад:

145

Page 145: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

- дархости робита барои санчиши дурустбаёнй;■ ба фарханг хамрох кардани калима;■ ба эътибор нагирифтани калима дар тамоми санад;■ худивазкунии калима бо яке аз калимах,ои дар меню

пешнихдцшуда.

Дар мавриди санчиши дурустбаёнй бо истифода аз речаи дастй бошад, лозим аст, ки дар тарафи чапи лавхди асосии афзор тугмаи Худсанчиши имло пахш карда шавад ё силсилафармонхои Афзорхо ► Имлосанч ► Санчиш мавриди истифода карор ёбад ва ё дар сафхакалид тугмаи 7̂] пахш карда шавад. Санчиш аз мавкеи чории курсор ofo3 мегардад. Нишонаи пас аз майдончаи Калима (Слово) чойгирбуда, вазъи калимаро нишон медихад. Калимаи аз нуктаи назари корбар дурустро, ки виройишгар зераш хат кашидааст, ба эътибор гирифтан лозим нест. Агар ин калима дар матн якчанд маротиба вохурад, он гох калиди Доимо беэътиборро (Пропускать всегда) насб кардан лозим аст. Дар мавриди сахван нодуруст навишта шудани калима, тавассути майдончаи Калима тарзи дурусти онро дохил намудан ва ё аз номгуйи Намунахо (Варианты) калимаи мувофикро интихоб кардан лозим аст. Агар пас аз интихоби намуна тугмаи Ч,ойгузин пахш карда шавад, он гох калимаи баргузида бо калимаи галатомада танхо дар мавкеи мазкур ва дар мавриди пахши тугмаи Ч,ойгузини пурра, дар тамоми матнй санад иваз карда мешавад.

Тугмаи Тезаурус барои ба фарханг хамрох намудани синонимхои калима хизмат мерасонад. Робитаи мазкурро тавассути силсилафармонхои менюи Афзорхо ►Тезаурус ё пахши тугмахои Ictrj, [F7| амалй гардонидан мумкин аст. Дар ин маврид талаб карда мешавад, ки барои чойгузин ягон калимае дохил карда шавад. Инчунин, бояд зикр намуд, ки дар ин холат система на хамаи забонхоро кабул менамояд.

Тугмаи Интихобхо барои насби дархостхои интихобй ва лугатхое хизмат мерасонад, ки онхо дар санчишхои имлой ва хичокучонй мавриди истифода карор дошта бошанд. Интихобхои мазкурро тавассути силсилафармонхои менюи

146

Page 146: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

Афзорхо^ Интихобхо... ►Танзими забон^Услуб низ насб кардан мумкин аст.

Агар калима дуруст навишта шуда, вале т о . хол дар фархднг мавчуд набошад, он гох онро ба номгуйи лугатхо илова кардан мумкин аст. Барои ин кифоя аст, ки аз майдончаи Фарханг банди зарурй интихоб ва тугмаи Илова кардан пахш карда шавад. Пас аз ин калимаи мазкур натанхо дар санади чорй, балки дар дихох санад дуруст хисоб карда мешавад. Агар имлосанчиро танхо бо як кисми матн ичро кардан лозим бошад, пас онро пеш аз санчиш бояд баргузид.

Тавре аллакай кайд шуд, баъзан калимахои дуруст навишташуда низ, нодуруст муаррифй мегарданд. Ин аз он сабаб низ рух дода метавонад, ки агар забони санад нодуруст интихоб шуда бошад. Барои ислохи ин камбудй, зарур аст, ки аввал калимаро баргузинем, баъд тугмаи рости мушро пахш кунем ва аз менюи матнй банди Хуруфро интихоб кунем, сонй тавассути калиди Хуруфи равзанаи робитавии Аломатхо (Символы) забони мувофик бо калимаи мазкурро нишон дихем.

Ин робита тавассути менюи Формат ►Хуруф низ имконпазир аст. Масалан, дар фарханги стандарта калимахои дар таркибашон харфи §-дошта вучуд надоранд. Бинобар ин, хангоми дохилкунии матнй санад кулли чунин калимахо нодуруст хисоб карда мешаванд. Дар ин гуна мавридхо, барои санчиши матнхои харфи |ё)-дошта фархангхои иловагиро насб менамоянд, ки онро тавассути Мохири насби фархангхои нав амалй гардонидан мумкин аст.

Саволхо:1. OOWriter санадх,оро ба гайр аз формати хусусии худ боз бо кадом

форматхр метавонад содир созад? Ворид чй?2. Чй тавр тавассути OOWriter санадх,оро ба формати pdf табдил

147

Page 147: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

додан мумкин аст?3. Оё тарзхри чопи матнй санад дар OOWriter аз MS Word ягон фарк,и

Чидцие дорад? Кадом тарзхри чопро дар OOWriter медонед?4. Таъиноти речаи пешдиди чопи санад дар чист? Ин реча аз речаи

х,амноми MS Word-аш чй бартарй дорад?5. Вазифаи Мохири насби фарх,ангх,ои нав аз чй иборат аст?

Супориш :1. Парвандаи Зафар Нозим-ОО-ро кушоед ва бо истифода аз

силсилафармони А ф зорхои И м лосанн^Х удсанчиш и имлоимлои онро санчед.

2. Агар намуди зох,ирии матн ба шумо писанд ояд, он гох, онро ба формати pd f табдил дих,ед ва дар когаз чоп намоед.

2 .1 .1 4 . Ф о р м а т б а н д и и с а н а д х о д а р O O W r it e r

Амали форматбандй дар OOWriter айнан ба мисли MS Word аст. Дар ин чо низ кисмхои мазмундори санадро бо хуруфи хархела, дар намуди ранга ва бо тарзхои мухталифи зухури хуруфхо оро медиханд, аз фосилахои абзатсй ва байнисатрй истифода мебаранд ва амсоли инхо дигар амалхоро бо матну чадвалу графикхо ичро мекунанд. Масалан, одатан сарлавхаи санадро нисбат ба матнй одй бо андозаи калонтар хуруфчинй менамоянд ва онро дар мобайни сахифа чойгир мекунанд. Номи расмхоро бо харфхои моил чоп мекунанд. Раками сахифахоро дар кунчи рости кисми поёнии онхо чойгир мекунанд ва гайра. Ба к,исму;ои муайяни санад бахшидани интихобхои оройиширо форматбандии матн мегуянд.

Форматбандй метавонад « катъй » ё « сабкй » бошад. Хднгоми форматбандии катъй ба ягон кисми мушаххаси санад- аломат, калима, абзатс ё сахифа интихобхои мушаххасу муайяни инъикосёбй бахшида мешавад. Дар ин маврид, форматбандй бо сохтори мантикии санад ягон алокамандие надорад. Хангоми форматбандии сабкй бошад, на намуди зохирии фрагменти мушаххаси санад, балки намуди зохирии ягон кисми мантикии он - сарлавха, матнй асосй, пайванд,

148

Page 148: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

сарсафха ё посафха тасвир карда мешавад. Тасвири оройиши щеми машпикии муайяни санадро сабк мегуянд.

Хангоми истифодаи сабкхо санад мантикан нишонагузорй мешавад, яъне сохтори он эчод мегардад. Ба кайд гирифта мешавад, ки кадом чиз дар санад сарлавха аст, кадом чиз матнй асосист ва кадом чиз ягон чузъи дигар аст. Х,ар як чузъ намуди зохирии худро бо сабке мутобик мегардонад, ки он барои вай муайян шудааст.

Истифодаи нишонагузории мантикии санад ва форматбандии сабкй корро бо санадхои калону мураккаб осон мегардонад ва имконият фарохам меоварад, ки бисёр кадамхои коркарди матн - сарлавхасозй, сайр ба кисмхои гуногуни санад, тагйирдихии оройиш ва гайра худкор ва осон гардонида шавад.

Форматбандии аломатхо. Барои форматбандии аломатхо онхоро баргузидан ва менюи Формат ► Хуруфро мавриди истифода карор додан лозим аст. Баъд, тавассути равзанаи робитавии Аломатхо метавон хуруфи зарурй, андоза ва тарзхои зухури он, воситахои таъсирбахши оройиш, мавкеи гурухи аломатхо дар сатр ва гайраро интихоб ва амалй намуд. Барои тезонидани раванди форматбандй баъзе бахшхои ин равзана дар лавхаи махсуси форматбандй такрор ёфтаанд. Бо ёрии ин лавха навъи хуруф, андоза, тарзхои асосии зохиршавии он ва рангхоро интихоб намудан мумкин аст. Агар хохед, ки ба лавха тугмахои навро илова ё баръакс, баъзе аз онхоро хазф намоед, пас ба болои он бо тугмаи рости муш таъсир расонед ва аз менюи пайдошуда банди Нишон 1 додани тугмахоро интихоб кунед.

Форматандии абзатс. Зери мафхуми абзатс (аз калимаи немисии absetzen - тела додан, дур кардан) кисми сохтории матн дар назар дошта мешавад, ки вай аз як ё якчанд чумла иборат буда, як микромавзуи томро ифода менамояд. Абзатсхо аз хамдигар бо шуда, интихояшон бо аломати махсус кайд карда мешавад.

149

Page 149: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

Барои форматбандии абзатс баргузидани он шарт нест. Кифоя аст, ки курсор дар мавкеи дилхох,и он гузошта шавад ва фармони Ф ормат ► А б за тс ё банди Абзатси менюи матнии тавассути пахши тугмаи рости муш пайдошуда, амалй гардонида шавад.

Бо ёрии равзанаи робитавии Абзатс тамоми интихобхои форматбандии абзатсро ба танзим овардан мумкин аст. Ба ин гуна интихобхо фосилахои байнисатрй, фосила дар сатри якум ва тамоми абзатс, чадвалбандй ва чорчубабандй, заминагузории абзатс ва гайра дохил мешаванд. Аз руйи пешфарз тугмах,ои радифсозии абзатс дар лавхаи афзор чой дода шудаанд. Тугмаи тагйирдих,ии речаи чадвалбандй дар тарафи чапи хаткаши уфукй чойгир аст. Пай дар пай пахш кардани он ба ивазшавии навъи чадвалбандй меорад:■ Аз чап - матн аз тарафи чапи абзатс махдуд гардида, аз мавк,еи

Чории чадвалбандй ба тарафи рост давом дода мешавад;■ Аз рост - матн аз тарафи рости абзатс махдуд гардида, аз

мавкеи чории чадвалбандй ба тарафи чап давом дода мешавад;■ Дар мобайн - матн аз мавк;еи чории чадвалбандй муттасил ба

тарафх,ои чап ва рост давом дода мешавад;■ Баробаррадифй - матн то аломатй чУДокУнанДа (майдони

Аломат) аз тарафи чапи мавк,еи чории чадвалбандй ва баъди аломат аз тарафи рости мавк,еъ давом дода мешавад.

Муайянкунии кучониш^о. Дар аксари мавридхо, хангоми истифодаи радифсозии муттасил фосилаи байни калимахои матн меафзояд. Ин холат махсусан дар мавриди зиёд истифода бурдани калимах,Ои дарозхачм руй медихад. Дарчунин мавридх,о аз тарзи кучониши кисми калима ба сатри дигаристифодамебаранд. Барои он ки OOWriter дар матн имконияти гузоштани кучонишро дошта бошад, зарур аст, ки тавассути силсилафармонхои

Ч П К < ) 11** |>ГМ О ( О В (1'у« < К И Й ) л!Слово L. ."■р"*™ 1

Отмена

Далее

Удалить

Спдаеке

150

Page 150: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

менюи Афзорхо► Интихобхо...^Танзими забон ► Забонхо дармайдончаи гурухи забонхо калимаи Гарбй ва дар хосияти забонхо - Русиро насб намоем.

файл Правка Вид Вставка Фориат Сервис Qkho Справка

GT & а Ш E S I * % ЕЯ <* ♦ ш а ш 3

(основной текст | Ariel zi Г°"3 ©1 «■ * к % 1 ® 1 ^ % % 1 ш шоГоШ Ш 1 ' ' ■ 1 1 • ■ * ■ 1 ■ 9

Кучониши кисми калимахоро аз сатри чорй ба сатри навбатй ба таври худкор ё дастй ташкил намудан мумкин аст. Кучониши худкор тавассути хосиятхои абзатси равзанаи робитавии Абзатс амалй гардонида мешавад. Дар ин маврид бояд дар бахши Гузоштани кучонишхои тугмаи кабатии Дар сафха калиди Худкор фаъол гардонида шавад. Барои гузоштани кучонишхои дастй (тавсиягй, нарм), курсорро ба мавкеи зарурй мегузоранд ва бо пахши тугмахои |Ctrl|, Q ин амалро ичро мекунанд. Бо ёрии функсияи Гузоштани кучонишхои менюи Афзорхо бошад, хамаи калимахои имконияти кучидан доштаро чустучу кардан мумкин аст.

Аломати § мавкеи имконпазири кучонишро ифода менамояд. Аломати 9 бошад, мавкееро нишон медихад, ки бояд дар он чо хатман кучониш ичро гардад. Барои амалй гардонидани кучониш тугмаи Кучонидан ва катъгардонии он - тугмаи Лагв хизмат мерасонанд. Тугмаи Оянда гузаришро ба калимаи навбатй, бе ичрои амали кучониш дар калимаи чорй, таъмин менамояд. Бо ёрии тугмаи Х,азф тарзи кучониши пештар барои калима муайяншуда бекор карда мешавад. Барои он ки калима дар матн хеч гох кучонида нашавад, зарур аст, ки номи онро бо иловаи (бевосита пас аз номи калима) аломати Q ба фарханг хамрох намоем.

Форматбандии сафх;а. Барои форматбандии сахифа банди менюи Формат ►Сафха хизмат мекунад. Тавассути равзанаи робитавии Сабкй сафха метавон тамоюли сахифа (китобй ё албомй), андозаи варак, мавчуд будан ё набудани колонтитул ва дигар интихобхоро муайян кард.

Ракамгузории саф \а\о, колонтитул. Фарки ракамгузории сахифахо дар OOWriter аз баъзе виройишгарони дигари матнй дар он аст, ки дар ин чо раками сахифа кисми бевоситаи

151

Page 151: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

колонтитул ба шумор меравад. Тавре аз омузиши протсессори MS Word медонем, колонтитул сатри маълумотй буда, дар боло ё поёни матнй асосй чой дода мешавад. Колонтитули

болоиро сарсафха ва поёниро посафха мегуянд. Дар колонтитул ба гайр аз раками сахифа, боз маълумотй дилхохи дигар - номи санад ё бобхои он, муаллифи санад, таърихи эчоди он ва гайраро чой додан мумкин аст.

Барои ракамгузории сахифахои матн сарсафха ё посафхаро фаъол гардонидан лозим аст, ки ин амал тавассути фармони Миёнагузорй^ Сарсафха ё Миёнагузорй ► Посафха ва хамчунин бо ёрии равзанаи робитавии Сабки сафха ичро карда мешавад. Баъд аз фаъол гардидани колонтитул тавассути фармони Миёнагузорй ►Майдонхо^ Раками сафха сахифахои санад ба таври худкор ракамгузорй карда мешаванд. Агар хангоми ичрои ин фармонхо колонтитул фаъол набошад, он гох раками сахифа дар мавкеи чории курсор пайдо мегардад.

Форматбандии руйхатх1о.OOWriter имконияти васеи форматбандии руйхатхоро дорад.Вай метавонад ба руйхатхои мураккаб ва дохили хамдигари дарачахои гуногун ракамгузорй ё нишонагузорй кунад. Барои форматбандии руйхат курсорро ба абзатсе гузоштан лозим аст, ки ин амал бояд аз он cap шавад. Баъд, вобаста аз намуди руйхат, дар лавхаи матнй бояд яке аз тугмахои Ракамгузорй ё Нишонагузорй (маркер) пахш карда шавад. Дар натича, аз абзатси чорй cap карда хамаи абзатсхои бокимонда ба руйхат табдил дода мешаванд.

152

Page 152: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

Х,ангоми кор бо руйхат лавхаи матнй намуди худро тагйир медихдд. Дар кунчи рости вай дар шакли тирча тугмае пайдо мешавад, ки бо ёрии он лавхди матнии ракдмгузориро насб ё хдзф намудан мумкин аст. Лавхди мазкурро насб намуда, тавассути он дарачаи дар дохили хамдигар чойгиршавии руйхатхо, намуди зохирй ва тарзхои нишонагузории матнро ба танзим овардан мумкин аст. Лавхаи матнии ракамгузориро бо ёрии тугмаи функсионалии |F12| н и з ба экран баровардан мумкин аст. Равзанаи робитавии Ракамгузорй/Нишонагузорй бошад, метавонад хангоми пахши тугмаи рости муш, тавассути менюи матнй ва ё бо ёрии менюи Формат ►Ракамгузорй/ Нишонагузорй кушода шавад.

Кор бо сабк.\о. Хднгоми сохтани санади нави дилхох ба таври худкор тавассути колабхои стандартии OOWriter мачмуи сабкхои дохилкунии матн ба кор омода мегарданд. Аз руйи пешфарз дохилкунии матн бо сабки Маъмул (Обычный) шуруъ мешавад.Дар майдончаи сабкхо, ки дар кисми чапи лавхаи матнй чойгир аст, дар ин лахза танхо номи хамин сабк инъикос мегардад. Барои нишонагузории мантикии санад Мохири сабкхоро ба кор дарорвардан лозим аст, ки вай бо ёрии тугмаи функсионалии Fill ё фармони Формат^ Мохири сабкхо амалй гардонида мешавад.

Дар тарафи чапи кисми болоии лавхаи афзорхои Мохири сабкхо (Стили абзаца) панч тугма мавчуд аст, ки онхо барои гурухбандии сабкхо пешбинй шудаанд: абзатс, аломат, фрагмент, сахифа ва руйхат. Дар тарафи рости лавха бошад, се тугмаи дигар чойгир аст, ки онхо барои эчоди сабкхои хусусии

Е р О Ш Шн я и я г

<Ь и*

Основной текст с отступом Основной текст.Paragraph Отправитель ОтступыПервая строка с отступомПодзаголовокПодписьПолучательПриветствиеПродолжение нумерации 1 Продолжение нумерации 2 Продолжение нумерации 3 Продолжение нумерации 4 Продолжение нумерации 5 Продолжение списка 1 Продолжение списка 2 Продолжение списка 3 Продолжение списка 4 Продолжение списка 5 Разделитель предметного указателя Рисунок

Ш"3

153

Page 153: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

корбарон хизмат мерасонанд: рангрезии сабкй, сабксозй аз баргузин ва навсозии сабк аз руйи намуна Дар майдони кории равзана раванди ичрои сабкхои гурухи чорй, мутобики хусусияти банди бакайдгирифтаи номгуйи сабкхо, ки дар кисми поёнии равзана чойгир аст, пай дар пай инъикос меёбад. Агар дар номгуй банди Худкор (Автоматически) баргузин гардад, он гох Мохири сабкхо кушиш ба харч медихад, ки барои санади виройишй мачмуи сабкхои мувофикро худаш баргузинад.

Барои бахшидани сабки нави мушаххас, курсорро ба абзатс ё сахифаи зарурй гузошта, аз равзанаи Мохири сабкхо сабки мувофикро баргузида, тугмаи |lEnteHl ё мушро (ду маротиба) пахш кардан лозим аст. Барои бахшидани сабк ба аломат ё гурухи аломатхо бошад, аввал онхоро ба таври стандарта баргузида, баъд амалхои бокимондаро пай дар пай ичро кардан лозим аст.

Тарзи бо сабкхо кор карданро дар мисоли ракамгузории сахифахо дида мебароем. Бояд кайд намуд, ки пас аз ичрои амалиракамгузорй дар сахифаи якуми санад низ ракам пайдо мешавад. Вале, дар аксарияти мавридхо ракамгузории сахифаи якум нозарур шуморида мешавад. Барои хазфи раками ин сахифа бояд сабки Сахифаи якумро бахшид: Мохири сабкхо ► Сабкхои сахифа ►Сахифаи якум ►|1ЕпЧ1-

Дар колаби стандартй микдори зиёди сабкхо махфузанд ва барои виройиши санад, амалан хамеша, аз байни онхо сабки мувофикро дастрас кардан мумкин аст. Аммо мавридхое низ руй медиханд, ки мачмуи сабкхои стандартй барои оройиши санад ё кисми он нокифоя шумурда мешавад. Лозим меояд, ки сабки мавчуда тагйир дода шавад ё сабки нави мувофик сохта шавад. Тарзи одитарини сохтани сабки нав - истифода аз функсияи Сабксозй аз баргузинхои Мохири сабкхо аст. Барои

154

Page 154: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

ин, тавассути форматбандии кдтъй ба абзатс, аломат ё сахифа формати зарурй бахшида, хиссаи матнй додашударо баргузида, дар лавхаи афзорхо тугмаи Сабксозй аз баргузинхоро пахш кардан лозим аст. Баъд, бо ёрии афзорхои равана номи сабки навро дохил карда, тугмаи ^ - р о пахш кардан лозим аст. Пас аз ин, ба бахшхои зарурии санад ин сабки навро бахшидан мумкин аст.

Айнан, хамин тавр, ба сабки дилхох тагйирот дохил кардан мумкин аст. Барои ин, кисми матнй заруриро баргузида, ба он сабки намунавии тагйирпазирро бахшидан лозим аст. Баъд, бо ёрии форматбандии катьй ба сабк тагйирот дохил намуда, тугмаи Навсозии сабк аз руйи намунаи Мохири сабкхоро пахш кардан лозим аст. Дар натича, сабк шакли заруриро мегирад.

Барои танзими махини сабкхо аз имкониятхои равзанаи виройиши сабкхо истифода мебаранд. Ин равзана тавассути силсилафармонхои менюи Формат ► Сабк ► Каталог ►Тагйир додан кушода мешавад. Агар бо тугмаи рости муш ба болои сабки зарурй пахш карда, аз менюи матнии пайдошуда банди Тагйир доданро интихоб кунем хам, ин равзанаро кушодан мумкин аст.

Мачмуи сабкхои дар раванди кор бо санад эчодшударо якчанд маротиба мавриди истифода карор додан мумкин аст. Инчунин, сабкхоро аз дигар санадхо ворид сохтан ва ё онхоро дар колаб нигох доштан мумкин аст. Барои аз санади дигар ворид сохтани сабк ичрои фармони Формат ► Сабкхо ►Ба кор омода сохтан, пахши тугмаи |Аз парванда! ва баргузини санади зарурй талаб карда мешавад. Сабкхои омодасохта ба Мохири сабкхо илова карда мешаванд.

К,олабх,о. Барои истифодаи бисёркаратаи сабкхо имконияти колабхо бештар аст. Парвандае, ки дорой цузъ^ои форматбандии

155

Page 155: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

санад буда, вале худи матнродарбар намегирад, цолаб ном — ______ :дорад. Х,ангоми дар заминаи j „=Р-колаб сохтани санади нав, вай 1 ______сабку интихобхои сахифа (андозава тамоюл), макросх,ои васлшуда, майдонхо ва дигар бузургихоро аз он ба мерос мегирад. Дар баробари ин, худи колаб (шаблон) аз тагйироти тасодуфй хамеша эмин аст. Колабхоро хднгоми сохтани санадхои якчинса - мактуб, барчасб, корти шиносой ва гайра истифода бурдан бехтар аст.

Барои сохтани колаби нав бояд санади заруриро баргузид, сабкхои дар он истифодашударо санчид ва матну сабкхои нозарури онро хазф кард. Вале бояд дар ёд дошт, ки сабкхои мутобики пешфарз омодагаштаро хазф кардан мумкин нест. Барои осонии чустучу ва идора кардани колаб ба он тавассути силсилафармонхои менюи Парванда► Хосиятхо^ Тасвир► Сарлавха бояд ном гузошт. Сабти колаби нав бо ёриис и л с и л а ф а р м о н х о и м е н ю и ........................... .. * *П а р в а н д а ^ К о л а б х о ^ С а б г кардан амалй гардонида мешавад.Д а р р а в з а н а и р о б и т а в и и кушодашуда чузъдони (папкаи)дар он колаби нав сабтшавандаро -ЁЕ.--------- -------------------------нишон додан лозим аст. Бароисохтани чузъдони нав тугмаи Идора хизмат мерасонад. Тавассути равзанаи бо ёрии ин тугма йушодашуда барои колабхо чузъдонхои нав сохта, онхоро байни ин чузъдонхо кучонидан мумкин аст. Колабхои дар хотира сабтшударо дар эчоди санадхои нав истифода мебаранд. Барои ин, ичрои фармони Парванда ► Сохтан ► Колабхо ва санадхо ва баргузини колаби зарурй кифоя аст.

Одатан ба аксари корбарон интихобхои аз руйи пешфарз омодакардаи OOWriter макбул нест. Дар чунин холатхо онхоро бо колабхои дигари пешфарзй иваз мекунанд. Барои ин равзанаи робитавии Идораи колабхоро кушода, колаби

СЗП«*-н:;СЗ 'г"*ы инг»х1т шлтм..

3*хяоог ииотои.

Цктройки АСЙККра

"3

156

Page 156: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

заруриро интихоб карда, тугмаи рости мушро пахш ва сатри Аз руйи пешфарз колаб сохтанро фаъол гардонидан лозим аст. Акнун, хангоми эчоди санади нав интихобхои зарурй омодаи кор мегарданд.

Рох,намоГ1 дар санад. Хангоми коркарди санадхои хачман калон, баъзан дар муайянкунии мавкеи чории матн ва чойивазкунии фаврй аз як кисми матн ба кисми дигари он, бо душворихо ру ба ру шудан мумкин аст. Барои осонгардонии кор бо матнхои бисёрсафхагй дар OOWriter афзори махсус - Рохнамо пешбинй шудааст. Онро бо ёрии тугмаи функсионалии р5] ё тугмаи Рохнамои лавхаи функсияхо ва ё пахши дукаратаи раками сахифа дар лавхаи холатнамо ба кор даровардан мумкин аст. Рохнамо (Навигатор) мундарицаи интерактивии санад буда, дар он бо тарзи зинавй уамаи цузъ^ои дар санад истифодашаванда нишон дода мешаванд.

Дар кисми болоии равзанаи Рохнамо лавхаи функсияхо чойгир аст. Объектхои имконпазири санад дар маркази равзана номбар карда мешаванд. Номгуйи санадхои фаъол бошад, дар руйхати базерафтандаи кисми поёнии равзана оварда мешаванд.

Барои чойгузини фаврии объектхои санад равзанаи Рохнамой(Навигация) хизматмерасонад. Ин равзана бо ёрии лавхаи функсияхои Рохнамо ё тугмаи тарафи рости кисми поёнии тасмаи тобдихии амудй ба кор омода сохта мешавад. Бо ёрии равзана чузъи зарурии санадро (масалан, Сахифа ё

3© & ® F Э] □ i Г® 1щ у д j

Таблицы ВрезкаГ рафичвские объекты OLE объекты

43 Закладки \ Ш \ Разделы

Ш А Г иперссылки Ijtel Ссылки

Ш 1Щ| Указатели 3 Примечания ф Г рафичвские объекты

jooo-manual.hrs-correct.sxw (активный) JlJ

157

Page 157: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

Объекти графики) баргузида, тавассути тирчахои 11 (ба боло) ё■ (ба поён) байни чузъхои интихобшуда сайр кардан мумкин аст.

Барои ба сахифаи зарурй гузаштан, раками онро дар майдончаи лавхаи функсияхо дохил намуда, тугмаи [jEmeJ-po пахш кардан кифоя аст.

Тавре кайд кардем, дар майдони марказии Рохнамо чузъхои имконпазири матн намойиш дода мешаванд. Объектхои дар санад истифодашаванда дар намуди руйхати кушодашаванда тасвир меёбанд. Тавассути тугмаи чапи муш ба руйхат ду маротиба таъсир расонида, сохтори зинашакли объектхоро дидан мумкин аст. Бо ёрии гурухи афзорхои кунчи рости лавхаи функсияхо бошад, ин объектхоро чойгузин кардан ва сатхи онхоро тагйир додан мумкин аст.

Коркарди санадхои кириллй. Хднгоми кор бо парвандахои дорой аломатхои кириллй, баъзан душворихо рух медиханд. Яке аз чунин душворихо - нодакик табдил ёфтани парвандахои MS Office дар формати OpenOffice.org ба шумор меравад. Барои дуруст инъикос ёфтани чунин парвандахо, онхоро хатман тавассути OOWriter кушодан ва куллан баргузидаи лозим аст. Баъд, бо ёрии лавхаи менюи Афзорхо ►Макросхо^-Макрос равзанаи робитавии Макросро кушодан зарур аст. Сонй, аз номгуйи макросхои равзана бахши Афзорхоро баргузида, барои табдили санадхои матнй, бо пахши тугмаи Ичро кардан, макроси RecodeCyrDoc-po фаъол гардонидан лозим аст. Барои табдили чадвалхои электронй бошад, пайдарпайии амалхои номбурдаро бо макроси RecodeCyrSheet ичро кардан кифоя аст.

1. Амалиётх,ои асосии форматбандии матн дар OOWriter аз х,амин гуна амалиётхо дар MS Word чй тафовут доранд?

2. Форматбандии «к^тъй» чист? Форматбандии «сабкй» чй?3. Форматбандии абзатс аз форматбандии сафх,а чй фарк, дорад?

Аз аломат, калима ва руйхат чй?

158

Page 158: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

4. Вазифаи Мох,ири сабк*о аз чй иборат аст? Вазифаи Рох,намо чй?

5. К,олаб чист? Аз он кадом вак^ истифода бурдан муфид аст?

т е Э ■ Супориш:1. Матнй мавзуъро бодик^ат хонед ва фармонхои асосии

форматбандиро дар OOWriter ба хотир гиред.2. Аз имкониятхри форматбандии OOWriter истифода бурда,

матнй парвандаи Зафар Нозимро ба шакли дилкаш биёред ва онро бо номи нави Зафар Нозим-5 сабт намоед.

Супориш ба устоди фан:Шогирдонро вазифадор кунед, ки он^о мустакилона санадхои

маъмули дар MS Word сохтаашонро (ариза, эълон, корти шиносой, реферати фаннй ва гайраро) аз нав дар OOWriter созанд ва дар когаз чоп кунанд!

2.1.15. В и р о й и ш г а р и ф о р м у л а в и и O O M a th

Барномаи OOMath барои сохтан, тах,рир кардан ва форматбандии формулахо ва ифодахои риёзй пешбинй шудааст. Гарчанде аз ин барнома асосан хамчун виройишгари формулахои санадхои матнй истифода баранд хам, вале формулахои тавассути он сохташударо дар дигар намуди санадхо низ чойгир кардан мумкин аст. Илова бар ин, формулахои бо ёрии OOMath сохташударо хамчун санади алохида ба кайд гирифтан мумкин аст. Дар расми поёнй намуди умумии равзанаи виройишгари формулавии OOMath, ки тавассути протсессори матнии OOWriter ба кор омода гардидааст, оварда шудааст. Дар равзанаи ин виройишгар майдони барномавии нишонагузор, лавхаи Интихоби (Выбор) афзорхои формуласоз ва якчанд формулаи тайёри бо ёрии ин афзорхо сохташударо, ки рамзан дар дохили варак чойгир карда шудаанд, дидан мумкин аст.

Асосх;ои кор бо виройишгари формулавй. Барои ягон формуларо дар санад гузоштан айнан ба мисли протсессори

159

Page 159: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

матнии MS Word аз силсилафармонхои менюи протсессори матнии OOWriter Миёнагузорй^ Объект ►Формула истифода бояд бурд. Дар натичди ичрои ин фармонхо дар экран равзанаи виройишгари формулавии OOMath пайдо мешавад. Барномаи OOMath х,ангоми сохтани формулахо аз забони махсуси нишонагузор истифода мебарад. Масалан, нишонаи %beta барои сохтани харфи юнонии бета (|3) хизмат мерасонад.

$айл Правка 0ид Формат Сервис MyMenu Окно Спаавка

(Di'OOffice.orgyJocs, plugs, etclMathVnar^j. §§ G f И S ' ■ Й Л & t e в | ** % i и W

Г Г ....= mav c'i \ J - "Cl и - tP + " )

с Л = max CU , - ,тс и I - (р + < /)

с 'иc . j = max си

с, и , + M x„yj)

color Ыис{Ч(м=_(Ч) {4«ИЯ№») * *m«i( ahzn l le ft tbrace stack {

{с {i-1 j } { downarrow} V %sigma} =

X wwW ПЛПЯ

I

i f 1Г ------ -------- --—..—..- r ~ r -

Бо ёрии виройишгари OOMath се тарзи формуласозиро амалй гардонидан мумкин аст:

• насби бевоситаи рамзх,ои барномаи забони нишонагузор дармайдони барномавии виройишгари формулавй;

• барои дар ягон мавцеъи санади матнй гузоштани аломатириёзии зарурй, истифода бурдан аз менюи матнй;

• пахш кардани аломати риёзии зарурй дар лавхаи Интихоби(Выбор) виройишгари формулавй.

Менюи матнй ва лавхаи Интихоб барои дар равзанаи виройишгари OOMath ба аломати риёзии баргузида мувофик гузоштани рамзи нишонавй хизмат мерасонанд. Менюи матнй чун анъана бо пахш кардани тугмаи рости муш дар ягон мавкеъи холии майдони кории виройишгари формулавй фаъол гардонида мешавад. Тарзи баргузини аломати риёзй аз руйхати

160

Page 160: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

меню ва гузоштани он дар мавкеъи муайяншудаи санад бо пахши тугмаи чапи муш амалй мегардад.

Истифодаи афзорхои лавхди Интихоб низ одист. Хднгоми дар лавхди Интихоб пахш кардани аломати риёзии зарурй, вай дар равзанаи виройишгари формулавй зухури худро дар шакли нишонаи барномавй меёбад ва дар равзанаи санади OOWriter бошад, ба аломати (ишорати) риёзии мувофик табдил дода мешавад. Масалан, нишонаи lint <?>-и виройишгари OOMath инъикоси худро дар равзанаи санади

OOWriter дар намуди j> 0 меёбад.

Хднгоми корбарй бо виройишгари формулавй, нишонахои <?> бо аломатхо ё ифодахои мувофик иваз карда мешаванд. Масалан, нишонаи барномавии 5times4 <?> ба адади 5.4 иваз карда мешавад.

Ифодахои риёзй. Хднгоми нишонагузорихои ифодахои риёзй бештар аз кавсхои фигуравй истифода мебаранд. Масалан, барои он ки суМмаи х+у ба зери аломати решай квадратй ворид карда шавад, лозим аст, ки дар виройишгар нишонаи sqrt{.x+j} дохил карда шавад. Дар экран натичаи амали ин нишона дар намуди j x + у инъикоси худро меёбад.

Аломатхои кавсхо хамеша чуфт навишта мешаванд: left <намунаи 1̂ авс><матни дохили к^вс> right <намунаи к^вс>

Хангоми формуласозй натанхо аз кавсхои фигуравй, балки аз дигар намуди кавсхо низ истифода мебаранд. Кавсхои навъхои гуногун дар равзанаи виройишгар чунин инъикос карда мешаванд:

• [ ] - кавси квадратй;• ( ) - кавси маъмулй;• <харф>Ьгасе - кавси фигуравй;• <xapф>angle - кавси кунчй;• <харф>Ппе - кавси рости модулшакл.

Дар ин чо зери мафхуми харф харфхои лотинии L (барои кавсхои чап) ё R (барои кавсхои рост) дар назар дошта шудааст. Масалан, навишти Ibrace иф одаи риёзии дилхох,

161

Page 161: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

rbrace бо формулаи {ифодаи риёзии дилхох} баробаркувва аст.

Агар зарурат ба дохилкунии кавсх,ои киёсшаванда пеш ояд, он гох, мувофикан барои кавсхои рост ва чап, аввал калимахои Right ва Left-po навишта, баъд як мавкеи холй партофта, сонй ишорати кавси мувофикро дохил кардан зарур аст. Яъне, right <кавси рост> ва left <кавси чап>.

Агар зарурат ба сохтани танхо як чузъи кавс вучуд дошта бошад (масалан, дар мавриди тасвири системаи муодилахо танхо кавси чап зарур аст), он гох ба чойи кавси нозарур калимаи попе навишта мешавад. Масалан, фрагменти барномаи

left Ibracestack {муодилаи 1

#муодилаи2 #муодилаи 3}

right попе

баробаркувва аст бамуодилаи 1 муодилаи 2 муодилаи 3

Микдори мавкеъхои холй (пробелхо) ва кучониши сатрхои дар формулахо пешбинишуда ба натичах,ои нихой ягон таъсир расонида наметавонанд. Масалан, ифодаи

x={-b+-sqrt {bA2-4ac}}over {2a} ва ифодаи х ={ -b +- sqrt { b л2 - 4ас }} over { 2а } ба натичаи ягонаи зерин моваранд:

— b ± л]ь2 - 4асх = --------------------------

2 аБарои таквияти аёнияти формуласозй тавсия дода

мешавад, ки дар худудхои мувофик аз кучониши сатрхо истифода бурда шавад. Масалан, системаи муодилахоро дар як сатр низ дохил кардан мумкин аст:left ( align/{ stack {муодилаи 1 #муодилаи 2 #ва гайра} }right попе

162

Page 162: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

Вале, агар вай дар шакли поёнй дохил карда шавад, он гох аёнияти dfi ба дарача меафзояд ва раванди формуласозй барои хонанда фахмотар мегардад:

left ( alignl{stack {муодилаи 1 #муодилаи 2 #муодилаи 3 #ва гайра

• }}right попе

Сумма ва интеграл^о. Рамзхои барномавии sum ва int. ки ифодагари аломатхои риёзии сумма ва интеграл мебошанд, метавонанд сохиби параметрхои from ва to бошанд. Онхоро дар шаклхои якчоя ва алохида истифода бурдан мумкин аст.

Ф арм он Натича

sum from { п = 1} to infinity { a_n + 1 overn*2}oo 1

n = l И

sum from { a in A } { a A3 } 2>3a e A

int from a to b { x A2 + 1 over x d x }! ( x ! + x ) x

int from %alpha { r(%theta)eA{i%theta} d %theta } \r(0)e,ed0a

Матритса^о. Барои тасвири формулахои матритсавй рамзи барномавии matrix хизмат мерасонад. Масалан, барои дар шакли рамзхои барномавй тасвир кардани матритсаи

(А =

а Ъ>

d .

163

Page 163: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

сатри A -le ft (matrix {a #b # # с # d} right ) мувофик меояд, ки дар ин чо аломатй # барои аз якдигар чудо кардани сутунхои як сатр ва аломатхои # # бошанд, барои аз сатри пешина чудо кардани сатри чорй хизмат мерасонанд.

Барои гузаштан ба сатри нав, ба гайр аз фармони m atrix боз аз фармони newline низ истифода бурдан мумкин аст.

Нишонах,ои радифсоз. Аксар вак,т масъала танхо аз он иборат нест, ки ифодахои формулавии зарурй сохта шаванд, балки боз дар он аст, ки ин ифодахо дар санад дуруст ва чолиб мураттаб гарданд. Барои амалй гаштани ин максад рамзхои барномавии поёнй, ки онхоро фармонхо низ ном мебаранд, метавонанд кумак расонанд.

1. Фармонх,ои радифсозии чузъх,о:• Alignl <?> радифсозй аз тарафи чап;• Alignr <?> радифсозй аз тарафи рост;• Alignc <?> радифсозй аз мобайн.

2. Барои дар якчанд сутун чойгир кардани чузъх,о аз фармониmatrix истифода бурдан лозим аст.

3. Барои чогузории байни аломатхри ифодаи формулавй азаломатх;ои «'», «~» ё комбинатсияи «shift+пробел» истифода бурдан лозим аст.

Мисолхо:

Формула М а т н й ф ормула

Sn=l+r+r:г+...+r/,

rSn=r+...+i/ '+rp+1

( l- r )S „ = l- r n+I

п 1 1 — г

matrix {S_«#{}={}# alignl l+r+r*2+dotsaxis + г лп## rS_n # { } = { } # alignlr+dotsaxis+r *n+r A {n+1} # # ( l-r)S_n# {}={}# alignl 1 - гл{и+/} # #S_n # {}= {}# alignl {l-r*{n+l}}over{l-r}

}

Рацамгузории формулах;о. Барои сохтани формулахои ракамдор зарур аст, ки ба сатри нав гузарем, фармони /л-ро

164

Page 164: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

дохил кунем ва тугмаи F3-po пахш намоем. Дар натича, масалан, мо метавонем формулахои ракамдори зеринро дар экран бинем:

Е=тс2 (1)5 = 1,2i f f > 6мм (2)

Тавре аз фанни физика маълум аст, формулаи (1) формулаи Эйнштейн ном дорад. Тибки назарияи нисбияти Эйнштейн энергияи чисм (Е) ба хосили зарби массаи он (т) ва квадратй суръати рушной (с) баробар аст. Бо ёрии формулаи (2) бошад, гафсии девори редуктор, ки ба талаботхои технологии гудозиш, устувории сатхи зарурй ва дарачаи сахтии тан (корпус) чавогу аст, хисоб карда мешавад. Дар ин формула Т - лахзаи (момент) тобдихии вали беруншаванда (сустхаракат) мебошад.

Ракамхои ин формулахо дар шакли майдон нигох дошта мешаванд. Барои тавассути ракамхо бо худи формулахо пайваст шудан (масалан, «аз формулаи (1) мебарояд, ки...»), бо ёрии менюи виройишгар амалхои зеринро ичро кардан лозим аст:

> Ч огузорй^П ай ван д и чоррох,а;> Пахши тугмаи кабатии Пайвандх,о;> Зери сарлавх,аи Навъ баргузини сатри Матн;> Зери сарлавх,аи Интихоб баргузини раками формула;> Зери сарлавх,аи Ф ормат баргузини Пайванд;> Пахши Цогузорй;> Тайёр!

Акнун дар мавриди илова кардани формулахои ракамдор, хамаи ифодахои формулавй ба таври худкор аз нав ракамгузорй карда мешаванд ва пайвандхо низ навсозй мегарданд.

Дар интихо барномаи зеринро, ки longspot дар форуми OOoForum.org/ Ru.OpenOffice.org Math чой додаст, ба хайси мисол меорем:

color blue { alignl { matrix {

165

Page 165: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

c_{i,j}л {downarrow} # '= ' # max { alignl

left Ibrace stack { {c_{i- l,j}л {downarrow} %sigma} # {c_{i-l,j}(% rh o+ % sigm a)}} right none

} # #c_{i,j}A {rightarrow} # '= ' # max {alignl

left Ibrace stack {{c_{i,j-l}л {rightarrow}'% sigm a} #{c_ {i,j-1} Y%rho+%sigma)}} right none }##c_{i,j} # '= ' #max {alignl

left Ibrace stack {{c_ {i,j}A {downarrow}} #{c_ {i,j}л {rightarrow}} #{c_{ i- l ,j- l} '+'%delta(x_{i},y_ {]})}} right none

}}

}}

Дар нусхаи асди ин барнома сатри якум намуди зеринро дорад: « size 30 color white{ alignl { ». Дар натичаи ичрои ин барнома дар экран системахои зерин инъикос мегарданд: , ,

cfj = max \cU j - al c/-l,y ~(p + a )

c~*j = maxjсГу-l - O'C i , j - 1 - (p + v)

k ,ci j = max- CZ

+ ^ X i,y j )

166

Page 166: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

Саволх,о:1. Барои чй барномаи OOMath-po виройишгари формулавй

меноманд?2. Виройишгари формулавии OOMath-po чй тавр омодаи кор

гардонидан мумкин аст?3. Кадом тарзхри формуласозиро бо ёрии OOMath медонед?4. Дар сохтани формулахр к^всхр чй сах,м доранд? Чанд намуди

к^всхри формуласозро медонед?5. Калимахри Right ва Left дар сохтани формулахо чиро ифода

мекунанд?6. Ишоратхри риёзии сумма ва интегралро бо ёрии кадом

фармонхри OOMath сохтан мумкин аст? Боз кадом фармонхри формуласозиро медонед?

7. Радифбандии чузъх,ои формула^оро бо ёрии кадом фармонхр анчом додан мумкин аст?

8. Матритсахрро дар OOMath чй тавр месозанд?9. Оё формулахрро ракрмгузорй кардан мумкин аст? Агар х,а,

пас чй тавр?

& Супориш:1. Матнй мавзуъро бодик^ат хонед ва фармонх,ои асосии

формуласозиро дар OOMath ба дафтар кучонед.2. Бо истифода аз имкониятхри формуласозии протсессори

матнии Word якчанд формулахри риёзиро дар компютер созед. )^амин формулахрро такроран бо ёрии фармонхри виройишгари OOMath созед. Ба фикри шумо бо ёрии кадом барнома сохтани формулахр осонтар аст?

167

Page 167: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

Боби 2

ТЕХНОЛОГИЯИ КОРКАРДИ ИТТИЛООТИ ГРАФИКИ

Бахши 2ТЕХНОЛОГИЯИ ИТТИЛООТИ

ВА ИРТИБОТЙ

2 .2 Л . Г р а ф и к и к о м п ю т е р й

Графиксозии компютерй яке аз самтхои замонавии татбики технологияи иттилоотй ба хисоб рафта, аз он натанхо рассомон ё дизайнерони касбй, балки хдр нафари хохишманд низ метавонад бо ёрии компютерй фардй ба таври васеъ истифода барад.

ЭЗОХ: Дизайн (англ. design) - сабк ё санъати оройишдих,й. Дизайн (лот. designare) - ченкунй. Дизайнер - мух,андис-тарх,каш, оройишгар, зебоисоз.

Дарвокеъ, имруз ягон сохаи иктисодиёт, илм, маориф, тандурустй, кишоварзй, хизматрасонй ё корхона, идора, муассиса, ташкилот ва созмони алохидаеро номбар кардан мушкил аст, ки вай аз ин ё он имконият ё дастоварди графиксозии компютерй бахравар нагашта бошад. Татбики одитарини технологияи графики компютериро дар маводхои нашрии рузномахо, мачаллахо, варакдхо, буклетхо ва гайра ба осонй дарёфтан мумкин аст. Агар ширкатхои бузург дар бисёр мавридхо халли масъалахои оройишй ва графикии худро бар души хадамотхои махсуси дизайнерй вогузор намоянд, пас ширкатхои нисбатан хурдтар халли чунин масъалахоро асосан бо ёрии нармафзорхои дар ихтиёрдоштаашон ба рох мемонанд.

Тахлилхои оморй аз он шаходат медиханд, ки дар замони муосир кариб 90 фоизи вакти барномарезони касбиеро, ки ба эчоди барномахои татбикии истифодаи умум машгуланд, махз графиксозии компютерй банд менамояд. Масалан, бе

168

Page 168: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

истифодаи графики компютерй ягон барномаи чандрасонай кор карда наметавонад. Яъне графики компютерй ба чузъи таркибии барномахои чандрасонай табдил ёфтааст. Корхонахои рекламавй, матбаахо ва нашрияхо низ фаъолияти эчодии худро дар заминаи барномахои графикй ба рох мондаанд.

Зарурияти истифодаи васей воситахои барномавй- графикии муосир аз бисёр чихат ба рушди бемайлони Интернет алокамандй дорад. Дар ин раванд, махсусан, сахми торнигори чахонй (WWW), ки дар шабакаи саросарй даххо миллион Web- сафхахоро бо дизайнхои дилкаш ва нотакрор пайваст намудааст, хеле назаррас мебошад.

Хрло барои татбики графики компютерй теъдоди калони нармафзорхо руйи кор омадаанд,.ки хар кадомашон нисбат ба якдигар имконият, бартарй ва норасоихои ба худ хосро доро мебошанд. Ин барномах,о метавонанд тавассути ягон системаи амалиётии мушаххас мавриди истифода карор дода шаванд. Принсипи графиксозй (расмкашй, оройишдихй ва гайра) низ дар ин барномахо метавонанд аз хамдигар фарк дошта бошанд. Инъикоси тасвирхои бо ёрии онхо сохташуда дар экрани монитор ва чопи онхо дар когаз хам метавонанд мохиятан аз хамдигар ба куллй фарк кунанд.

Хусусият\ои форматной графикй. Тавре аз синфи 7 медонем, дар санадхо иттилооти дилхох дар шакли пайдарпайии байтхо нигох дошта мешавад. Хдр як байт метавонад киматеро аз фосилаи 0 то 255 кабул намояд. Тарзи тасвири иттилоотро бо ёрии пайдарпайии байтхо формати парванда меноманд. Пас формати графикй - ин тарзи тасвири иттилооти графикй мебошад. Тарзхои ифода намудани тасвирхои графикй ба имкониятхои амалиётии виройишгар, чопгар ва хачми хотираи компютер таъсир мерасонанд. Дар холати умумй аз се навъи рамзбандии иттилооти графикй истифода мебаранд: растрй, векторй ва фракталй.

Х,ангоми истифодаи формати растрии графиксозй

169

Page 169: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

андозаи тасвири дар экран инъикосшаванда хдм аз руйи самти уфукй (width - аз чап ба рост) ва хдм амудй (height - аз боло ба поён) ба росткунчачахои хеле хурди пиксел (pixel/picture element - элемент изображения), яъне чузъи раем, номидашаванда таксим карда мешавад. Хдр кадар микдори пикселхои тасвир зиёд бошад, мувофикан хамон кадар андозаи онхо хурдтар мегардад ва дар экран тасвир хамон кадар дакиктар инъикос меёбад. Масалан, имконияти гунчойиши монитори 15-дюйма ба 1024x768 пиксел баробар аст. Хдр як пиксели тасвир дар парвандаи графикии мувофик рамзбандй карда мешавад ва маълумот оид ба ранги хар кадоми онхо ба кайд гирифта мешавад. Ва хамин тарик, тасвири додашуда ва андозаи он дар парвандаи графики растрй дар шакли мачмуи пикселхои ба таври уфукй ва амудй таксимшуда нигох дошта мешавад.

Дар формати вектории графиксозй бошад, тасвир бо ёрии фигурахои одни геометрй - нукта, хати рост, хати кач, дойра, росткунча ва гайра, бо истифода аз формулахои математики, сохта мешавад. Дар ин гуна мавридхо зарур аст, ки навъ ва координатхои пойгохии хар як фигураи дар тасвир истифодашаванда - масалан, координатхои охирхои порча ё координатхои марказ ва диаметри дойра ва гайра пешакй маълум бошад. Ин тарзи рамзбандй бештар дар офаридани раемхое мавриди истифода карор дода мешавад, ки онхо ба осонй дар шакли комбинатсияи фигурахои одни геометрй тасвир меёбанд. Масалан, дар накшакашихои техникй ва гайра.

Формати фракталии графиксозй низ ба мисли формати графики векторй хисобшаванда мебошад, вале дар хотираи компютер барои он рамзбандии иттилоот истифода намешавад. Тасвир ба воситаи муодила ё системаи муодилахо сохта мешавад. Аз ин ру, хангоми истифодаи формати графики фракталй дар хотираи компютер ба гайр аз формула дигар хеч чизро нигох доштан зарур нест. Кимати коэффитсиентхои муодилавиро тагйир дода, шакли тасвирро ба куллй дигаргун сохтан мумкин аст. Имкониятхои графиксозии фракталиро бо

170

Page 170: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

истифода аз хисоббарорихо бештар дар тархрезии намой табиати зинда ва х,ангоми ба таври худкор офаридани раемхои гайриодй мавриди истифода карор медиханд.

Дар самти графиксозии компютерй мафхуми имконияти халкунаидагй (resolution - разрешающая способность, разрешение) яке аз мафхумхои марказй ба хисоб меравад ва хеле зиёд истифода мешавад. Аз ин мафхум бештар хангоми корбурди хосиятхои объектхои гуногун истифода мебаранд. Аз ин ру, донистани фарки байни имконияти халкунандагии монитор, чопгар ё худи тасвир хеле зарур аст.

Имконияти халкунандагии экран - яке аз хосиятхои системаи компютерй ба хисоб рафта, аз монитор, видеокорт ва тарзи танзими системаи амалиётй (масалан, Windows) вобастагй дорад. Имконияти халкунандагии экран бо пикселхо андоза карда мешавад. Вай андозаи тасвирро, ки бояд бо пуррагй дар экран чойгир карда шавад, ифода менамояд.

Имконияти халкунандагии чопгар хосиятхои асосии чопгарро дарбар гирифта, микдори нуктахои алохидаеро, ки дар ягон кисми вохиди дарозй ба чоп бароварда мешаванд, ифода менамояд. Вай бо ёрии вохиди ченаки dpi (dots per inch - число точек на дюйм - микдори нуктахо дар як дюйм) чен карда мешавад. Имконияти халкунандагии чопгар андозаи тасвирро хангоми чопи он аз руйи талаботхои сифати додашуда ё баръакс сифати чопи тасвирро тибки андозаи додашуда муайян месозад.

Имконияти халкунандагии тасвир аз хосиятхои худи тасвир иборат аст. Тасвирхое, ки ба воситаи виройишгархои графикй сохта мешаванд ва ё бо истифода аз сканер аксбардорй карда мешаванд, бо ёрии микдори нуктахо дар як дюйм (dpi) чен карда мешаванд. Масалан, барои он ки тасвир дар экран инъикос ёбад, бояд имконияти халкунандагии он ба 72 dpi баробар бошад. Барои тавассути чопгар ба чоп баровардани он бошад, имконияти халкунандагии тасвир бояд на кам аз 300 dpi-ро ташкил намояд. Климата имконияти халкунандагии тасвир дар парвандаи он нигох дошта мешавад.

Аксар вакт хангоми тасвири ягон предметеро сохтан, тархи объектеро кашидан ё акси мавчудаеро тахрир намудан, хатман масъалаи интихоби воситаи расидан ба ин ё он максади гузошташуда ба миён меояд. Дар чунин мавридхо кушиш ба харч додан лозим аст, ки пеш аз хама аз имкониятхои дар

171

Page 171: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

ихтиёрдошта дуруст ва пурра истифода бурда шавад. Барои ин дар таркиби бастаи барномахои стандартен системахои амалиётии .муосир хатман ягон виройишгари графикй низ хамрох карда мешавад. Вале барои бо сифати баланд ичро кардани баъзе амалхои графикй ва рушд додани малакаи тасвирсозии худ корбари компютер бояд аз барномахои бастахои офисии гуногун ва касбии графикй низ истифода бурда тавонад.

Х,амин тарик, бо графики компютерй кор карда тавонистан маънои натанхо самаранок идора карда тавонистани барномаи муайяни графиксоз дар назар дошта шудааст, балки илова бар ин дар сохаи тасвирсозй ва нигахдории иттилооти графикй доштани дониши мукаммал ва мушаххаси корбарй низ дар мадди аввал гузошта мешавад.

Ф Саволхо:1. Оё графиксозии компютерй дар рушди чах,они муосир ягон

сах,ме дошта метавонад?2. Имконияти х,алкунандагии экран чист? Аз чопгар чй?3. Имконияти х,алкунандагии тасвир аз имконияти

х,алкунандагии экран ва чопгар чй фарк; дорад?4. Чанд навъи графиксозиро медонед? Хусусиятх,ои асосии

форматх,ои графикй кадомхрянд?5. Дар формати растрии графиксозй тасвир чй гуна сохта

мешавад? Дар формати векторй чй?6. Фарк,и асосии графики растрй аз графики векторй дар чист?7. Барои чй дар графики формати фракталй рамзбандии

иттилоот истифода намешавад?8. Иттилооти графикиро дар компютер чй тавр рамзбандй

мекунанд ва нигох, медоранд?9. Оё формати тасвир ба сифат ва андозаи он таъсир расонида

метавонад?

Супориш:1. Матнй мавзуъро бодик^ат хонед ва дойр ба хусусиятхри

форматхри графикй нак,пи хаттй нависед.

172

Page 172: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

2. Аз воситахри расмкашии MS Word истифода бурда, бо ёриихатхри рост, кач, доирахр, росткунчахр ва гайра ягон раем кашед.

3. Равзанаи ягон виройишгари графИкии дар ихтиёрдоштарокушоед ва нусхаи расми бо ёрии MS Word тайёркардаатонро ба он кучонед. Микрси расмро калон карда ба он чиз бештар ах;амият дихрд, ки тасвири он ба воситаи нук^ахр чй тавр инъикос карда мешавад.

2.2.2. ТОБИШХОИ РАНГИ

Одатан хднгоми тасвирсозй дар компютер ба гайр аз донистани андозаи тасвир, боз дастрас намудани маълумот оид ба микдори рангхре, ки дар парванда рамзбандй карда шудаанд, хеле мух,им аст. Ранги хдр як пиксел бо ёрии микдори муайяни битхр рамзбандй карда мешавад. Яъне компютер дар мавриди корбарй бо рангхр низ бо вохидхои хурдтарини иттилоот сару кор дорад.

Тавре маълум аст, хдр як бит метавонад яке аз ду кимат - 1 ё 0-ро кабул намояд. Вобаста ба он, ки барои ифодаи ранги як пиксел чандто бит чудо карда мешавад, тарзхри гуногун ва мувофики рамзбандии рангхр руйи кор меоянд. Масалан, бе душворй дарк намудан мумкин аст, ки агар барои рамзбандй як бит иттилоот истифода бурда шавад, он гох, дар хдр як пиксел танхо ё ранги сафед (кимати 1) ва ё ранги сиёх, (кимати 0)-ро чойгир намудан имконпазир асту халос. Рамзбандии рангиеро, ки дар он барои тасвири як нуцта тащо як бит иттилоот истифода бурда мешавад, рамзбандии монохромй меноманд.

Мщдори иттилоотеро, ки барои рамзбандии ранги нуцтаи тасвир истифода бурда мешавад, амиции ранг меноманд.

Амикии ранги тасвирхри ранга бо ёрии 4, 8, 16 ё 24 бит иттилоот чен карда мешавад. Масалан, агар дар рамзбандии нуктаи тасвир чор бит иттилоот истифода шавад, он гох бо ёрии комбинатсияи ракамхри дуии 0000, 0001,..., 1111 шонздах, (24=16) ранги гуногунро рамзбандй кардан имконпазир мегардад. Ва агар барои амикии ранг 8 бит истифода бурда

173

Page 173: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

шавад, он гох 28=256 (аз 00000000 то 11111111) ранги гуногунро рамзбандй кардан имконпазир мегардад.

Агар хангоми ченкунии амикии ранги тасвири ранга аз 16 бит иттилоот истифода бурда шавад, он гох имконияти рамзбандии 216=65536 ранги гуногун мухайё мегардад. Дар ин маврид чунин рамзбандиро рамзбандии ратной баланд (high colors) ном мебаранд. Ва хдмин тарик, агар дар рамзбандй аз 24 бит истифода баранд, он гох тасвирро бо ёрии 224= 16777216 ранг, тобиш ва сояхои рангии имконпазир тавсиф додан мумкин аст. Чунин иктидори ранги барои таъмин намудани олитарин фаъолияти касбии дилхох рассоми мохир басанда аст. Ин тарзи рамзбандиро (24 битро) рамзбандии рангхои асил (true colors) меноманд.

Кайд кардан бамаврид аст, ки агар дар парванда барои рамзбандии хар як пиксел 24 бит иттилоот чудо карда шуда бошад, холо ин маънои онро надорад, ки хамаи рангхои имконпазир ба пуррагй дар мачмааи ранги (палитра) чойгир карда шудаанд. Чунки барои амалй гардонидани ин максад имкониятхои техникии чории мониторхо низ даст намедиханд.

Тарзи тацсим намудани ранг^оро ба компонентной асосй модели ранги меноманд. Дар графиксозии компютери се модели ранги - RGB, CMYK ва HSB истифода бурда (*$. мешавад.

Модели рангии RGB.Усули аз хама маъмули рамзбандии рангхо ин модели RGB мебошад. Дар ин модел ранги дилхох бо ёрии комбинатсияи тобишхо ва чилои се ранги асосй - сурх (red), сабз (green) ва кабуд (blue) сохта мешавад. Яъне, рангхои сурх, сабз ва кабуд дар модели RGB рангхои таркибиро ташкил медиханд. Кимати тобиши хар яке аз ин се ранг як байт (ададе аз фосилаи 0 то 255) гунчойиш дошта, ба воситаи ду раками системаи 16-й (аз 00 то FF) тасвир карда мешавад. Ва бо хамин рох хар як ранг ба воситаи се чуфт раками 16-й (ба мисли

174

Page 174: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

санадхои HTML) ифода карда мешавад. Аз модели RGB бештар дар рангсозии экрани мониторх,о ва телевизорхои хонагй истифода мебаранд.

ПМисол: Дар забони HTML рамзи ранги сиёх; - 000000, сафед- FFFFFF, зард - FFFF00 ва гайра к,абул шудааст. Барои х,осил кардани ранги зарди тира (торик), баландии тобиши рангхри сурх ва сабз бояд якхела кам карда шаванд, яъне А7А700.

Хар кадар кимати рамзии ранги таркиби калон бошад, худи ранг низ хамон кадар дар экран равшантар (пурчилотар) тасвир карда мешавад. Хднгоми омехтакунии ду ранги таркибии пурчило ранги хосилшуда низ пурчило тазлид меёбад.

Модели рангии CMYK. Тарзи корбарй бо модели рангии CMYK ба мисли расмкашии мукаррарй аст, яъне бо истифода аз мачмааи рангхо ва вараки когаз. Аз ин модел бештар вакте истифода мебаранд, ки агар тасвирро дар когаз чоп кардан зарур бошад. Рангхои таркибии (асосии) модели CMYK рангхои осмонй (cyan), гулобй (magenta), зард (yellow) ва сиёх (black) ба хисоб мераванд.Ин рангхо дар натичаи аз ранги сафед кам намудани тобиши рангхои таркибии модели RGB хосил мешаванд. Дар модели CMYK, баръакси натичахои модели RGB, таквият бахшидан ба тобиши рангхои таркибй - ба паст гардонидани равшании ранги хосилшуда оварда мерасонад. Аз модели CMYK бештар хангоми рангсозихои типографй истифода мебаранд.

Модели рангии HSB. Тавре маълум гашт системахои рангии RGB ва CMYK бо махдудиятхои сахтафзорхо (монитори компютер - барои холати RGB ва рангсозии типографй - барои холати CMYK) мувофик гардонида шудаанд. Яъне ин моделхо асосан тамоюли техникй доранд. Модели рангии HSB бошад, хеле сода офарида шуда, асосан тамоюли зехнй дорад. Яъне он махз барои рушди истеъдоди инсон равона гардидааст.

175

Page 175: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

Модели рангии HSB дорой се компонента зерин мебошад:• тобиш (hue - тон) - шакли мушаххаси зухури ранг;• пуррагй (saturation - насыщенность) - шидцати серии тобиши

ранг;• дурахши ранг (brightness of the colour - яркость цвета) -

дарачаи баландии чилои ранг.

Ин модели ранги дар он виройишгарони графикие татбик карда мешавад, ки онхо на барои коркарди тасвирхои тайёр ё нимтайёр, балки барои ба таври дастй сохтани тасвирхои нав пешбинй шудаанд. Ин гуна барномах? чунон мухити эчодии рассомро таклид мекунанд, ки вай вокеан ба мухити аслии кории мох,ир хеле шабохат дорад. Дар онхо тамоми афзорхои касбии рассом (калам, мукалам, фломастер, хатпоккунак ва гайра), маводхои ранги (акварел, гуаш, равган, туш, пастел ва гайра) ва воситахои тасвирсозй (матоъи заминавии тасвир, картон, когази шолй ва гайра) пешбинй шудаанд.

Дар модели рангии HSB кимати ранг хамчун векторе, ки аз маркази дойра ибтидо мегирад, интихоб карда мешавад. Нуктаи марказии дойра ранги сафед ва нуктахои сархадии он рангхои шаффоф доранд. Равиши вектор тобишхои рангиро муайян сохта, бо дарачахои кунчй ифода карда мешавад. Дарозии вектор пуррагии рангро ифода менамояд. Дурахши ранг бо ёрии тири алохида тасвир карда мешавад.

Рассом асари бадеии худро аввал бо ёрии модели HSB эчод мекунад. Баъд вобаста аз он ки вай ин асарро бо ёрии эран ба намойиш гузоштан мехохад ва ё дар когаз (матоъ) чоп намуда, фотонамойиш ташкил кардан мехохад, тавассути яке аз моделхои RGB ва ё CMYK онро коркард менамояд.

Саволхо:1. Рамзбандии ранг гуфта чй дар назар дошта шудааст?2. Рамзбандии монохромй чист? Вай аз рамзбандии ранга чй фарк,

дорад?3. Амикии ранг чист? Барои тасвирхои ранга кадом амикии рангро

истифода бурда мешаванд?4. Агар амикии ранги тасвир 4 битро ташкил ди^ад, пас ба воситаи

176

Page 176: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

он чанд ранги гуногунро рамзбандй кардан мумкин аст? Бо ёрии 8 бит, 16 бит, 24 бит чй?

5. Модели рангй чист? Чанд навъи моделхри рангиро медонед?6. Дар кадом мавридхр аз модели рангии RGB истифода бурдан

бех,тар аст? Аз модели рангии CMYK чй?7. Модели рангии HSB аз моделхри RGB ва CMYK чй фарк, дорад?8. Оё шумо маънои тобиш, пуррагй ва дурахши рангро медонед?9. Агар шумо рассом мебудед аз кадом модели рангй бештар

истифода мебурдед?

Супориш;1. Матнй мавзуъро бодик,к,ат хонед ва дойр ба хусусиятхри

асосии рамзбандй ва тобиши рангхр дар дафтар Haiyin хаттй нависед.

2. Дар компютер ягон тасвири тайёрро фаъол гардонед ва бо ёрии он мафхумхри ранг, рамзбандии ранг, модели рангй, тобиши ранг, пуррагии ранг ва дурахши рангро ба якдигар фах,монед.

2.2.3. Г'р а ф и к х о и р а с т р й в а в е к т о р й

Вазифахои виройишгарони графикй. Компютерхо дар ибтидои пайдойишашон ба истифодабарандагон имконияти сохтани объектной графикиро пешнихдц карда наметавонистанд. Он вакт ба экран танхо аломатхо - хдрфхо, ракамхо ва рамзхои махсусро баровардан мумкин буд. Вале аз хамон даврахо cap карда одамон кушиш ба харч медоданд, ки компютерро хамчун тачхизоти рассомй низ истифода баранд. Масалан, барномарезон бо ёрии барномаи компютерй ва тавассути аломатхо расми Мона Лизаи рассомй машхури дунё Леонардо да Винчиро офарида буданд. Баъдтар одамон ба компютер кашидани тасвирхои одй - нукта, хати рост ва давраро ёд доданд. Мониторхо он вакт танхо рангхои сиёху сафедро инъикос карда метавонистанду халос.

Имруз сохтани тасвирхо дар компютер ба воситаи барномахои махсусе ба рох монда шудаанд, ки онхоро виройишгарони графикй меноманд. Виройишгари графикй

177

Page 177: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

му.\ити амалие мебошад, ки барои тах,ия ва тахрири тасвирхои графики пешбинй шудааст.

Графики растрй. Дар графики растрй (raster - панчара) тасвир бо ёрии мачмуи нуктахои ранга сохта мешавад. Тасвири компютерии графики растрй дар шакли матритсаи росткунча ифода карда мешавад. Дар буриши сатру сутунхои матритса катакхо хосил мешаванд, ки онхо аслан нуктахои алохидаи тасвир мебошанд. Сатру сутунхо ва катакхои матритса ба тури нуктахо монанд аст. Аз ин ру, ин гуна турро харитаи растрй ва чузъхои алохидаи онро (нуктахоро) пиксел мегуянд. Х,ар кадар андозаи пикселхои харитаи растрй хурдтар бошанд, дар экрани компютер тасвир хамон кадар сахехтар намойиш дода мешавад. Азбаски чашми инсон нуктахои аз хад хурди экранро чудо карда наметавонад, бинобар он вай харитаи растриро хамчун як тасвири яклухт кабул менамояд. Агар хангоми микёсгирии тасвир андозаи он калон карда шавад, он гох аз нуктахои алохида иборат будани тасвирро баръало эхсос кардан мумкин аст.

Харитаи растрй массиви сеченакаеро мемонад, ки бо ёрии ду ченаки аввалаи он, мувофикан, координатхои пикселхои тасвир дар хамворй ва ченаки сеюм - ранги пикселхо муайян карда мешаванд. Азбаски хангоми сохтани тасвир дар графики растрй формулахои математикй истифода намешаванд, бинобар он бояд имконияти халкунандагй ва андозаи тасвир дода шаванд.

Графики растрй имконият медихад, ки хусусиятхои асосии раем - равшанй, шаффофй ва амикии ранг нигох дошта шавад. Бо ёрии он тамоми навъи рангхои тасвирро, ки ба рангхои табий хеле наздиканд, ифода кардан мумкин аст. Аз хамин сабаб хам тасвирхои растрй бо аксхои аслиашон бисёр монанд мешаванд.

Тасвирхои бо ёрии сканер нусхабардоришуда ва фотокамераи ракамй аксбардоришуда низ тасвирхои растрй

178

Page 178: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

мебошанд. Ин гуна тасвирхоро пеш аз хама бо ёрии барномахои графики растрй ва инчунин барномахои графики векторй, х,ангоми табдилдихии тасвирхои векторй ба растрй, хосил намудан мумкин аст. Дар ин гуна мавридхо форматхои гуногуни парвандахои графики растрй руйи кор меоянд, ки хар кадомашон тарзи махсуси рамзгузории иттилооти графикиро истифода мебаранд.

Дар чадвали поёнй нишондихандахои асосии баъзе форматхои графикй, ки бештар мавриди истифода карор дода мешаванд, оварда шудааст.

ФорматМиедори

максималиибит/пиксел

Микдори максималии рангдо

Андозаи максималии тасвир, пиксел

BMP 24 16 777 216 65535 х 65535

GIF 8 256 65535 х 65535

JPEG 24 16 777 216 65535 X 65535

PCX 24 16 777 216 65535 х 65535

PNG 48 281 474 976 710 656 2 147 483 647 х 2 147 483 647

TIFF 24 16 777 216 х^магй 4 294 967 295

Аз форматхои овардашуда дар Интернет асосан • дутоашон - GIF ва JPEG истифода бурда мешаванд.

Формати GIF (graphics interchange format - формати мубодилаи графикй) яке аз форматхои маъмули графикй ба х,исоб рафта, аз сахтафзорхои компютерй вобастагй надорад. Ин формат барои дар шакли фишурда (зич) нигох доштани тасвирхои растрй пешбинй шудааст. Дар як парвандаи он якчанд тасвирро нигох доштан мумкин аст. Аз ин ру, онро бештар барои сохтан ва иигахдории тасвирхои аниматсионй (мачмуи кадрхо) ва расмхое истифода мебаранд, ки заминаи онхо шаффоф аст. Формате GIF-po рассомон барои дастй кашидани расмхо хеле зиёд истифода мебаранд. Махдудияти асосии формати GIF - ин микдори нисбатан камтари рангхои (то 256-то) дар тасвир истифодашавандаи он мебошад. Ин микдор ранг барои корбурди интернета пурра басанда аст, вале барои ичрои корхои касбии полиграфй, албатта, кифоягй намекунад.

179

Page 179: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

Формати JPEG (joint photographic experts group - гурухи муштараки экспертони акс) формати дигари машхури графикй ба хисоб рафта, хамчун усули самараноки нигахдории тобишхои баланди рангии тасвир истифода бурда мешавад. Дар ин формат барои ифода намудани тобишхои рангии тасвир зиёда аз 16 миллион рангро истифода бурдан мумкин аст, ки ин микдор ранг барои анчом додани сахехтарин амалхои тасвирсозй кифоягй мекунад. Дар формати JPEG алгоритми фишурдани тасвир бе талафдихии иттилоот истифода бурда мешавад. Аз ин ру, хангоми дар экран кушодани тасвир вай дар шакли аслиаш инъикос карда мешавад. Яъне дар он шакле, ки пеш аз фишурдан (сабткунй) карор дошт. Барои хамин хам аз формати JPEG бештар хангоми нигахдории аксхо ва тасвирхое истифода мебаранд, ки онхо тавассути рангхои гуногун сохта шудаанд.

Графики векторй. Ч,УЗЪ* ° И асосии графики векторй объектхои геометрй мебошанд. Ба сифати объект шаклхои одни геометрй - примитивхо (росткунча, дойра, эллипс, хат ва нукта), фигурахои таркибии бо ёрии ин примитивхо сохташуда ва гайра кабул карда шудаанд.

• иуцт* росткунч* сплайн

Яке аз объектхои мухими графики векторй сплайн мебошад. Сплайн - хати качест, ки бо ёрии он дигар фигурахои геометрй сохта мешаванд. Масалан, хуруфи намуди ТгуеТуре ва PostScript махз ба воситаи сплайнхо сохта шудаанд.

Графики векторй нисбат ба дигар графикхо бартарихои зиёде дорад. Бартарии асосии ин график дар он аст, ки тавассути он шакл, ранг ва мавкеъи объектхои таркибиро дар фазо бо ёрии формулахои математики ифода кардан мумкин аст. Дигар бартарии он дар сарфаи чой хангоми сабти тасвир дар диск эхсос карда мешавад. Ин вобаста ба он аст, ки дар диск на худи тасвир, балки маълумотхои формулавй оид ба тасвир нигох дошта мешавад. Дар ин навъ график шархи тавсифхои рангй тамоман ба андозаи тасвир таъсир намерасонанд.

Объектхои графики векториро бо осонй табдил, тагйир ва интикол додан мумкин аст, ки ин амалхо ба сифати тасвир ягон

180

Page 180: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

таъсир намерасонанд. Амалхои микёсгирй, тобдихй ва качкунии объектхо ба воситаи ду ё се табдилдихдаои одии векторй ичро карда мешаванд. Графики векторй фрагментхои графики растриро низ дарбар гирифта метавонад.

Хдмин тарик, виройишгари графики векторй ба тархкаше монанд аст, ки дар он тасвирхо ба воситаи чузъхои содаи пешакй тайёркардашуда - примитивхои графикй сохта мешаванд.

(Ъ ☆ «=> — Оо j o ф е з

Раванди виройиш дар формати графики векторй аз илова намудани объектхои нави тайёр ба тасвир ва тагйирдихии андоза ва намуди зохирии онхо иборат аст. Хангоми сохтани ягон объект, интихобхои онро, аз кабили андоза, мавкеъи чойгиршавй ва кунчи тобдихиро барнома ба таври худкор муайян менамояд.

Саволхо:1. Виройишгари графикй чй гуна барнома аст ва чй вазифа дорад?2. Чанд намуди графики компютериро медонед?3. Графики растрй чй гуна график аст? Тасвирхо дар ин навъи

график чй тавр сохта мешаванд?4. Харитаи растрй чист?5. Г рафики растрй аз дигар графикхр чй бартарй ва чй норасой дорад?6. Кадом форматной иигахдории графикхоро медонед?7. Формате GIF чй гуна формат аст? Аз он кай истифода бурдан

муфид мебошад?8. Формати JPEG аз формати GIF чй фарк; дорад? Кадом вак;т

истифодаи он муфид хисобида мешавад?9. Чаро як навъи графикро графики векторй меноманд?10. Примитив чист? Примитивхо кай истифода мешаванд?11. Г рафики векторй нисбат ба графики растрй чй бартарихо дорад?

Супориш:1. Матнй мавзуъро бодиодат хонед ва дойр ба графикхои растрию

векторй дар дафтар нак^и хаттй нависед.

ОВ

181

Page 181: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

2. Аз имкониятхои расмкашии MS Word истифода бурда, хаткой рости гуногун, росткунчахр, мураббаъхо, давраю доирахо ва ситорачахо кашед.

3. Бо ёрии муаллими фан дар экран ягон тасвирро ба воситаи форматхои JPEG ва GIF кушоед ва хар фарк,ияте, ки ба чашматон мерасад ба якдигар гуед.

2.2.4. В и р о й и ш г а р и г р а ф и к и и P a in t

, » Барномаи Paint - яке аз виройишгарони графикии одитарини мухити СО MS Windows ба шумор меравад.

Гарчанде афзорхои ин барнома имкониятхои васеи сохтани расмхои дарачаи касбиро надошта бошанд хам, вале омузиши

он хамчун барномаи стандартии СО MS Windows хангоми истифодаи виройишгарони графикии пуриктидори CorelDraw, Fotoshop ва гайра беандоза калон аст.

Барномаи Paint бо ёрии силсилафармонхои Огоз^Хамаи барномахо^ Стандартй ► Paint( П уск ► Все

182

Page 182: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

программы^ Стандартные ►Paint) омодаи кор гардонида мешавад. Пас аз ичрои ин фармонхо дар экран равзанаи барнома кушода мешавад, ки намуди умумии он дар расми болой оварда шудааст.

Тавре аз раем дида мешавад, дар равзанаи Paint ба мисли дигар равзанахои барномахои мух,ити Windows ба гайр аз майдони корй ва тасмахои тобдихии уфукию амудй боз сатри сарлавха, сатри меню ва тасмаи афзорхо мавчуд аст. Сатри менюи барнома аз ду банди номдор - Асосй (Главная) ва Намо (Вид) ва як банди беном иборат аст.

Банди беноми менюи Е Ш Paint хамсони банди Парвандаи (Файл) MS Word буда, барои кушодан, сохтан, нигох доштан, чоп кардан ва дигар амалиёти вобаста ба корбурди парвандахои графикй пешбинй шудааст. Вобаста ба он ки кадом банди номдори меню фаъол аст, тасмаи афзорхо шакл ва мазмуни худро ба хамон банд мувофик мегардонад. Намуди дар раем овардашудаи равзана хангоми фаъол будани банди Асосии менюи Paint аксбардорй гардидааст.

с и п д а т - 0 * 4 . 1[Чл/сосЗгъд:-,^ .о о о о о о -(5-в-йоооой

O'tmnm-

Д т Д И г И И ! ' I« я j

Тасмаи афзорхо дар ин маврид аз 7 блок - Буфери мубодила (Буфер обмена), Тасвир (Изображение), Афзорхо (Инструменты), Мукаламхо (Кисти), Фигурахо (Шаклхо - Фигуры), Гафсй (Толщина) ва Рангхо (Цвета) иборат аст. Дар хар як блок мачмуи афзорхо ва маводхои гурухи муайян чамъ оварда шудааст.

Афзорхои блоки Буфери мубодила айнан ба мисли блоки хамноми протсессори MS Word кор мекунанд. Афзорхои блоки Тасвир барои чудо кардани сохаи муайяни тасвир, тагйир додани андозаи он, тахти кунчхои гуногун тоб додани тасвир, буридани кисми он ва дигар амалхо пешбинй шудаанд. Чузъхои блокхои Афзорхо ва Мукаламхо асосан барои ичрои амалхои раемкашй хизмат мерасонанд. Афзорхои ин блокхо - калам, мукаламхои андозахои гуногун, хатпоккун, микёсгир, матнгузор, рангпуркун ва гайра мебошанд, ки вобаста аз

183

Page 183: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

Ч □ □ Линейки

0 Линии сеткиУВ4ЛНЧН1ь

% </ Строка состояния экран

Масштаб Показать или скрыть Показать 1

хдссосияти амалиётгузаронй андоза ва гафсии онхоро тавассути афзорх,ои блоки Гафсй тагйир додан мумкин аст. Чузъхои мачмааи рангй бошанд, дар блоки Рангхо гирд оварда шуда, барои интихоб намудани ранги асосии тасвир (пахши тугмаи чапи муш) ва ранги заминаи раем (пахши тугмаи рости муш) хизмат мерасонанд. Агар дар тасвирсозй татбики шаклхои тайёри геометрй лозим бошад, он гох аз афзорхои блоки Шаклхо истифода бурдан зарур аст.

Х,ангоми фаъол будани банди Намой менюи Paint тасмаи афзорхо шакли тарафи ростро кабул мекунад. Афзорхои тасма дар ин маврид барои тагйир додани микёси равзана, гузоштан ва гирифтани хаткашхо, тури хатй, сатри холатнамо ва дигар амалхои вобаста ба тагйир додани намуди зохирии равзанаи барнома хизмат мерасонанд.

Пеш аз хама бояд кайд намуд, ки барномаи Paint виройишгари графики растрй мебошад. Дар Windows ба гайр аз виройишгарони графики растрй, боз виройишгарони графики векторй амал мекунанд.Усулхои кор бо ин виройишгарон аз хамдигар ба куллй фарк доранд. Агар чузъи хурдтарини тасвири экранй дар виройишгарони графики растрй нукта (пиксел) ба хисоб равад, он гох дар виройишгарони графики векторй чунин чузъхоро хатхо (рост, кач) ташкил медиханд, ки онхо ба воситаи функсияхои математикй ифода карда мешаванд.

Пеш аз огози кор бо Paint мо бояд андозаи тахминии расмй сохташавандаро муайян созем. Андозаи раем бо ёрии майдончахои Бар (Ширина) ва Баландии (Высота) равзанаи робитавии Хосиятхои тасвир (Свойства изображения) муайян карда мешавад, ки он тавассути зербанди Хосиятхои (Свойства)

184

Свойства изображения

Атрибуты файла

Дата сохранения: НедоступноРазмер на диске: НедоступноРазрешение 120 х 120 точек на дюйм

Единицы измерения Цветность

I <0 дюймы О черно-белое1 © сантиметры ф цветное

® точки

Ширина: Высота: 1066

По уыолыанию [ OK I I Отмена 1la.. — «... 1 ........ 1 L............_J—;—)

Page 184: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

банди беноми менюи барнома кушода мешавад. Вохиди ченаки андоза метавонад дюйм, сантиметр ё нукта бошад. Хангоми кор дар экран мо бояд ба хдйси ченак нукта ва хангоми чопи раем дар когаз - сантиметрро интихоб намоем. Амали раемкашй дар дохили андозаи интихобшудаи майдони корй анчом дода мешавад.

Дар чадвали зерин шакл ва таъйиноти баъзе афзорхои раемкашии Paint-po пешкаш мекунем:

Xi ШЯ ; И

Нудокунаки сохаи ихтиёрй.Барои чудокунии сох,аи намудаш ихтиёрй хизмат мекунад. Бо сох,аи чудо шуда амалиёти кучониш, нусхагирй ва х,азфро ичро кардан мумкин аст.

o j

Эллипссоз. Дар кашидани фигурах,ои эллипешакл истифода мешавад. Агар х,ангоми раемкашй тугмаи jShiftl низ пахш карда шавад, он го>̂ давра х,осил мешавад.

т Чудокунаки сохаи ростку нча. Тарзи кораш бо афзори болой монанд аст.

Росткунчасоз. Дар кашидани фигурах,ои роскунчавй истифода мешавад. Амали раемкашй + |Shiftj = мураббаъ.

£ j

Хатпоккунак. Ранги расмро бо ранги заминаи он иваз менамояд. Л) Хаткаши рост. Барои

кашидани хатх,ои рост хизмат мерасонад.

Рангрезак. ХУДУДИ сарбастаро бо ранги интихобшуда пур мекунад. ш

Хаткаши кач- Барои кашидани хатх,ои качи суфта хизмат мерасонад.

Ранггузин. Аз мачмуи рангх,ои истифодашуда, якеро ба ранги чорй табдил медихдц.

а |Хуруфсоз. Барои ба раем х,амрох, кардани матн хизмат мекунад.

Мицёсгир. Мик;ёси чузъи расмро тагйир медих,ад.

Бисёркунчасоз. Даркашидани бисёркунчаи ихтиёрй истифода мешавад.

LJ Калам. Барои кашидани хати (рост, кач) ихтиёрй хизмат мерасонад. н Рангпошак. Дар оро додани

раем, бо тарзи рангпошй, истифода мешавад.

UМукалам. Тарзи кораш бо тарзи кори к,алам монанд аст. Андозааш тагйирёбанда аст.

о |Хамворкунчсоз. Даркашидани росткунчаи кунчх,ояш суфта истифода мешавад.

W Саволхо:1. Вазифаи виройишгарони графикй аз чй иборат аст?2. Кадом виройишгарони графикиро медонед?3. Виройишгари графикии Paint-po чй тавр ба кор омода

месозанд?

185

Page 185: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

4. Равзанаи Paint аз равзанаи дигар барномахо чй фарк, дорад?5. Оё вазифаи тасмаи афзорхр ва мачмааи рангии Paint-po

медонед?

Супориш:1. Матнй мавзуъро бодикдет хонед ва дойр ба виройишгари

графикии Paint фикратонро накл кунед.2. Таъйиноти афзорхои Paint-po дар шакли чадвал биёред.3. Аз имкониятхои Paint истифода бурда, расми Парчами

Чумхурии Точикистон, телевизор ва чойнику пиёларо кашед ва ба парвандахои онхо мувофикан номхои Парчам, Телевизор ва Чойник гузоред.

4. Раемхои дар тарафи рост овардашударо дар Paint созед.

2.2.5. В и р о й и ш г а р и г р а ф и к и и X P a in t

Айнан ба мисли виройишгари графикии Paint, ки барномаи стандартии СО MS Windows аст, дар СО Linux виройишгари графикие бо номи XPaint амал мекунад. XPaint низ барои сохтан ва виройиши расму графикхои растрй пешбинй шудааст. XPaint новобаста ба одй буданаш, дорой мачмуи афзорхое мебошад, ки тавассути онхо тасвирхои на он кадар мураккабро сохтан ва тагйир додан мумкин аст. Ин барнома дар равзанаи СО Linux бо ёрии фармони xpaint ба кор омода гардонида мешавад.

Баъди ба кор шуруъ намудани Xpaint равзанаи он бо мачмуи зарурии афзорхои раемкашй ва лавхаи идорй, ки имкониятхои корбарй бо парвандахоро таъмин менамояд, пайдо мегардад.

186

Page 186: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

Афзорхои асосии XPaint. Менюи парвандаи графикии Xpaint-po х,ангоми пахши тугмаи File дастрас кардан мумкин аст, ки он дорой бандхои зерин мебошад:• New Canvas - сохтани сахифаи нав бо андозаи 640x480

пиксел.• New With Size - сохтани сахифаи нав аз руйи андоза ва

микёси додашуда.• Open - кушодани равзанаи парвандаи графикии мавчуда.• Load Clipboard - кушодани равзанаи парвандаи тасвири

зарурй ва чогузорй кардани тасвир (ja сахифаи чорй.• Quit - беруной аз XPaint.

Хангоми сохтани сахифаи нав ,ё кушодани сахифаи мавчуда равзанае пайдо мегардад, ки дар он бевосита худи сахифа, якчанд банди меню ва ду мачмааи рангй - асосй ва ёрирасон чойгир шудааст. Мачмаахои рангй аз чузъхое иборат мебошанд, ки бо ёрии онхо рангхои навро барои афзорхои расмкашй интихоб намудан мумкин аст.

Мачмааи афзорхои расмкашй. Барои интихоби афзори дилхох кифоя аст, ки бо ёрии муш ба тугмаи он таъсир расонем:

Мукалам. Афзори асосии расмкашй.

Хатпоккунак. Афзори тозакунии к^смхри нодаркори тасвир. Ранги к^сми нодаркорро бо ранга заминаи тасвир иваз менамояд.

Калам. Афзори асосии хаткашй. Гафсии хатро бо ёрии менюи Line тагйир додан мумкин аст.

щКалами хатканда Бо самти харакати курсор хати канда-канда мекашад. Fафсии хатро бо ёрии менюи Line тагйир додан мумкин аст.

□Чудокунак. Чудокунии сох^и росткун^а. Мушнаморо ба яке аз кун^ои соха гузошта, то кунчи мукрбил лагжонидани муш. Агар амал якчоя бо пахши тугмаи Shift ичро карда шавад, сохаи мураббаъ хрсил мегардад.

1 ЕЧудокунаки сохаи ихтиёрй. Дар хрлати мувофи^ наомадани нук^аи ибтидой бо нук^аи интшдай соха бо хати рост пайваст карда мешаванд.

И Чудокунаки сохаи бисёркунча. Бо ёрии мушнамо пай дар пай кунч*;ои бисёркунчаро пахш кардан лозим аст. Дар натича кунчхр бо ёрии хатхри шикаста пайваст мегарданд.

а Рангпошак Афзори рантоши ранга додашуда.

Г%1 Рангпуркунак. Сохаи сарбастаро бо ранга додашуда пур мекунад.

187

Page 187: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

I3 ■ Рангрезаки фадиенти. Ранги асосии сох^и сарбастро бо таври мутассил ба ранги ёрирасон иваз мекунад.

0 Катрачаконак. Амали он ба мисли мукэлам аст, вале вай ба чойи расмкашй рангчаконй мекунад.

ЕЭ Матнгузор. Барои ба раем х,амро^ кардани матн хизмат мерасонад.

Порчасоз. Барои сохтани порчахри хати рост истифода мешавад. Хангоми сохтани порчаи хатхри амудй, уфук^ ва диагонали бояд тугмаи муш бо тугмаи Shift якчоя пахш карда шавад.

э : Нурафкан. Мушнамо мавкри нук^гаеро муайян месозад, ки вай нур меафканад. Хар як пахши минбаъдаи муш ба тавлиди нури нав меоварад.

3 Камонкаш. Барои камоншакп пайваст намудани ду нук^а мушнаморо аз як нук^а то нук^аи дигар кашидан зарур аст. Барои кашидани камони давра тугмаи муш ва Shift бояд якчоя пахш карда шавэнд.

0 Хати шикаста. Хар як пахши тугмаи чапи муш нук^аи нави шикастани хатро ифода мекунад.

□Росткунча. Барои кашидани росткунчахр истифода мешавад. Агар бо тугмаи Shift якчоя истифода шавад, мураббаъ хреил мегардад.

□: Росткунчаи рангкардашуда Мушнаморо аз як кунчи диагонали то кунчи

мукрбили он кашидан лозим аст.

Эллипс. Барои кашидани фигурахри эллипешакл истифода шуда, хрнгоми якчоя бо тугмаи Shift истифода бурдан давра хреил мешавад.

а Эллипси рангкардашуда. Мушнаморо ба ягон нук^аи ихтиёрй мегузорем ва то хреил шудани эллипси андозаи зарурй тупиаи чапи мушро пахшкунон онро мекашем

и Бисёркунча. Барои кашидани бисёркунчаи ихтиёрй истифода мешавад.

Iа Бисёркунчаи рангкардашуда. Барои кашидани бисёркунчаи рангкардашудаи ихтиёрй истифода мешавад.

ы Фигура. Бо ёрии мушнамо кашидани хати качи дилхох;. Дар хрлати cap додани тугмаи чапи муш нук^аи аввала бо нук^аи охирон пайваст мегардад ва фигураи сарбастаи ихтиёрй сохта мешавад. *

Iн Фигураи рангкардашуда. Барои хреил намудани фигураи ихтиёрии дохилаш рангкардашуда истифода мешавад.

Равзанаи кории XPaint дорой чузъхои зерин мебошад:■ нусхаи калонкардашудаи варак;и расмкашй;■ сатри меню - барои амалиётгузаронй бо тасвир;■ ду мачмааи рангй ва тугмахои корбарй бо онхо.

Барои огози тасвирсозй кифоя аст, ки афзори мувофикро интихоб намоем ва дар вараки расмкашй бо он кор кунем.

188

Page 188: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

Барои интихоби ранги мушаххас бошад, зарур аст, ки дар мачмааи рангй бо тугмаи чапи муш аломатй ранги заруриро пахш кунем.

Акнун имкониятхои бандхои менюи сохаи кории барномаро дида мебароем.

Зерменюи File. Ин банди меню имконияти сабт намудани иттилооти гуногуни графикиро, ки бо расмхо алокамандй доранд, мухайё месозад.

Зерменюи Edit. Банди мазкури меню барои ичро намудани амалхои асосии корбарй бо сохахои чудокардашуда ва буфери мубодила истифода мешавад.

Зерменюи Region як катор фармонхои корбарй бо сохаи чудокардашударо дар бар мегирад:• Flip X Axis. Барои сох,аи чудокардашуда аз руйи тири

уфук^ нисбат ба марказ инъикоси ойнагй х;осил менамояд;

• Flip V Axis. Барои сохаи чудокардашуда аз руйи тири амудй нисбат ба марказ инъикоси ойнагй х,осил менамояд;

• Rotate By. Сох,аи чудокардашударо тах,ти кунчхри 45°, 90° ва 180° тоб медих,ад;

• Rotate... рангами интихоби ин банд майдончае пайдо мегардад, ки бо ёрии он сох,аи чудокардашударо тах,ти кунчи дилхох, тоб додан мумкин аст. Агар хангоми тобдих,й тугмаи Shift-po низ истифода барем, он гох, тобдих^ бо кодами 15° ичро мегардад;

• Crop to Region... рангами ичрои ин фармон танхр сох^и чудокардашудаи тасвир интихоб гардида, сохлой бок^мондаи раем партофта мешаванд.Лагеи ин амал гайриимкон аст;

• Reset. Бозгардони андоза ва мавк;еъи аввалаи сох,аи чудокардашуда.

Зерменюи Filter. Ин банди меню барои коркарди полойишии тасвирхо пешбинй шудааст:

• Reset. Бозгардони шакли пештараи тасвир;• Repeat Last. Татбики такрории полойиши

истифодашудаи охирон;• Invert Иваз намудани ранги чорй ба ранги мукрбили он (масалан,

сафед ба сиёх, ё баръакс);

Repeat Last_______InvertSharpen___________Smooth...Directional SmoothDespecide...________Edge Detect Emboss Oil Paint..Add Noise...Spread...Plxellze,.,BlendSolarize...__________Normalize Contrast... Quantize Colors... Turn Into Greyscale

Flip X Axis Flip Y Axis

189

Page 189: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

• Sharpen. Баланд бардоштани сифати тасвир;• Smooth. Кох;иш додани сифати тасвир. Х,ангоми интихоби ин

полойиш параметре пурсида мешавад, ки к,имати он бояд адади ток, бошад;

• Directional Smooth. Ба таври мутассил ко^иш додани сифати тасвир;

• Despeckle... Хазф намудани тобишх;ое, ки х,ангоми аксбардории сканерй х,осил шудаанд. Кимати параметр бояд адади ток, бошад;

• Edge Detect. Тобишсозии намуди бурчии канорх,ои раем;• Emboss. Ба ранги хокистарй табдил додани ранги чории тасвир;• Oil paint.. Ба рангхои равганин табдил додани рангхри чории тасвир;• Add Noise... Илова намудани нук;сонх,ои тасодуфй дар раем.

Тасвир тобиши гандумгун мегирад;• Spread... Ин полишгар ба таври тасодуфй х,ар як нук^аро бо нук^аи

наздик хобидааш иваз менамояд;• Pixelize... Кох,иш додани имконияти х,алкунандагии тасвир;• Solarize.. Бех,тар гардонидани тобиши

расме, ки бо сифати паст аксбардорй шудаасТ;

• Normalize Contrast. Возех,гардонии кумати параметрх,ои тасвир (контраст - рангхои мухолифи якдигар. Масалан, сиёху сафед);

• Quantize Colors... Тагйир додани микдори рангх,ои тасвир;

• Turn into Greyscale. Табдил додани расмй ранга ба расмй сиёху сафед.

t Зерменюи Image. Ин банди меню руйхати он амалиётхоеро дар бар мегирад, ки онхо барои тагйир додани шакл ва ранги тасвири чории равзанаи расмкашй пешбинй шудаанд. Мачмуи рангй дар равзанаи махсусе пайдо мешавад, ки он бо ёрии тугмаи Select Color Range (Интихоби мачмуи рангй)-и равзанаи корй фаъол гардонида мешавад.

Ф Саволхо:1. Таъйиноти виройишгари XPaint дар чист?2. Виройишгари графикии XPaint аз Paint чй фарк, дорад?

Кадоме аз онх,о барои корбарй мувофик^ар аст?

. % M atch I

§

Value | l l ip .812 |

Red I i J b « 1

G reen | l ll?0 7 |

Blue I I 1 |a9 |Pixel Delta |

R ed V ariance J - J | 45 1Green V ariance L J — i|e* . JBlue V ariance L I — Ik»5 П

| Ok || Apply || C ancel|

190

Page 190: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

3. Виройишгари графикии XPaint-po чй тавр ба кор медароранд?

4. Чанд ЧУЗЪИ равзанаи кории XPaint-po медонед? Онх,о кадомхрянд?

5. Менюи парвандаи графикии Xpaint-po чй тавр дастрас кардан мумкин аст?

6. Банди менюи Файли XPaint дорой чанд зерменю эст?7. Кадом тарзх,ои интихоби мачмааи афзорхри рпсмкашии

XPaint-po медонед? Чй тавр афзори заруриро or одаи кор гардонидан мумкин аст?

8. Афзори мукдлам аз крлам чй фарк, дорад?9. Зерменюи Edit барои ичрои кадом амалх,о пешбинй шудааст?

Зерменюи Region чй?10. Коркарди полойишии тасвирх,оро бо ёрии кадом банди к еню

анчом додан мумкин аст?11. Барои тагйир додани шакл ва ранги тасвири чории равзанаи

расмкашй афзорхри кадом банди меню хизмат мерасонанд?

Супориш:1. Фигурахои геометрии секунча, дойра, давра ва росткунчаи

рангкардашударо созед ва аз имкониятхои матнгузорй истифода бурда, номашонро дар кусми поёнии онх,о нависед.

2. Расми «Гулдон бо дастаи гул»-ро созед.3. Аз рангпуркунии градиентй истифода

бурда, манзараи шафакро созед.4. Бо ёрии XPaint расмх,ои тарафи

ростро кашед:5. Тасвирх,ои сохташударо дар диск

сабт кунед.

2.2.6. В и р о й и ш г а р и г р а ф и к и и O O D r a w

' Виройишгари графики вектории OpenOffice Draw КЯ| / барномаи бастаи OpenOffice буда, хамчун афзори

мукаммали тасвирсозй дар байниистифодабарандагони компютер машхур аст. Ин барнома дорой як катор хидматрасоних,оест, ки бо ёрии онхо тамоми намудхои тасвирхоро - аз диаграммахои одй ё блок-схемахо cap карда, то мусавварахои бадеии сеченака ва расмхои мураккаби

191

Page 191: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

техники сохтан мумкин аст. Вазифаи асосии OODraw сохтани раемхои векторй ва содироти онхо ба форматхои маъмул, аз чумла вебсафххо мебошад. Бо ёрии ин виройишгар хар гуна санади OpenOffice.org - санади матнй, чадвали электронй ё намойишномаро бо раемхои баландсифат оро додан мумкин аст.

Намуди расмро. Тавассути OODraw натанхо тасвирхои векторй, балки растриро хам офаридан мумкин аст. Раемхои растрй аз микдори муайяни нуктахо иборат буда, тасвир бо ёрии комбинатсияи нуктахо ташаккул дода мешавад. Раемхои растрй микёсгирй намешаванд, яъне пас аз тагйир додани андозаи онхо сифаташон паст мешавад. Аз тарафи дигар, азбаски раемхои растрй аз мачмуи нуктахо иборатанд, бинобар он аз як барнома ба дигар барнома хеле хуб интикол меёбанд.

Раемхои векторй бо ёрии объектхо - хатхо, росткунчахо, даврахо, градиентхо ва гайра сохта мешаванд. Ин гуна раемхо раемхои растриро низ хамчун объект дарбар гирифта метавонанд. Микёсгирии ин навъ графикхо олй буда, дар лахзаи дилхох онхо метавонанд бо халшавандагии дарачаи зарурй ба навъи растрй табдил дода шаванд. Махз хамин хосияти раемхои векторй онхоро хангоми расмсозии санадхо аз раемхои растрй афзалиятноктар мегардонад. Дар баробари ин, хангоми содиррти санад ба ягон формати барои OpenOffice.org бегона, раемхои векторй на хамеша имконияти мавриди истифода карор доштанро доранд. Дар чунин лахзахо онхо ба растр табдил дода мешаванд.

Барномаи OODraw, пеш аз хама, барои сохтани раемхои векторй пешбинй шудааст. Барои кор бо тасвирхои растрй бошад, дигар замимахо, масалан GIMP, хизмат мерасонанд. Дар мавзуи мазкур асосан раемхои векторй мавриди мухокима карор меёбанд. Расмх,ои растрй танх,о аз нуктаи назари истифодаи онхо дар таркиби тасвирхои векторй ва табодули вектор ба растр дида баромада мешаванд.

192

Page 192: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

Принсипи кор бо барнома. Намуди умумии равзанаи асосии барнома дар расми болой оварда шудааст. Дар кисми болои равзана сатри менюи барнома чойгир шудааст. Поёнтар аз он лавхахои функсияхо, абарпайвандхо ва объектно, аз тарафи чап дар шакли амудй - лавхаи афзорхо, каме росттар - хаткаш, боз поёнтар - лавхахои аломатхо, рангхо ва дар охир, дар кисми поёнии равзана лавхаи холатнамо чойгир шудаанд. Тавассути силсилафармонхои менюи Намо^ Лавхаи аломатхо аз байни ин лавхахо дилхохашонро дар равзана бокй мондан ё бардоштан мумкин аст.

к / -+ Н в Т

О Ш В * - й ".Лавх,аи афзорхои тасвирсозй

Чузъхои лавхахо метавонанд дар навбати худ лавхахои кандашударо дар бар гиранд, ки дар ин хусус тирчахои сабзи секунчамонанд маълумот медиханд. Хднгоми пахши аломатй лавхаи кандашуда дар экран равзанаи лагжони алохида пайдо мешавад. Дар кисми марказии равзанаи асосии барнома вараки

' Ь 6ДГ/18,58 Л е д » х а д о Г * » ^ ( Б маП Т Г

193

Page 193: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

кории раем чойгир аст. Микёсгирии инъикоси вараки корй ба воситаи силсилафармонхои менюи Намо^Микёсгирй ё бо ёрии афзори Микёсгирии лавхди афзорхо муайян карда мешавад.

Примитивной графикй гуфта объектхои минималии графикиро меноманд, ки бо ёрии онхо раемхои векторй сохта мешаванд (ба мисли он ки бино ба воситаи хиштхо бунёд мегардад). Примитивхои графикии OODraw зеринхоянд:

■ хат ва тир;■ росткунча;■ давра, эллипс, камон, сегмент ва сектор;• хати кач;■ хати пайванд;- объекти сеченака (мукааб, кура, силиндр ва

гайра);• матн.

Тавассути функсияи комбинаторй ва амалхои мантикй примитивхои графикй метавонанд объектхои мураккабтар низ бошанд. Дар ин хусус баъдтар сухан меравад.

Сохтани примитивх;ои графикй. Барои сохтани примитиви мушаххас дар лавхаи афзорхо ба тугмаи мувофики гурухи примитивхо ба воситаи муш таъсир расонида, баъд аз руйхати пиктограммахои равзанаи лапкони пайдошуда пиктограммаи примитиви заруриро баргузидаи лозим аст. Дар натича речаи сохтани примитив фаъол мегардад, ки тавассути он бо ёрии муш чойгиршавии нуктахои асосй ва масофаи байни онхоро муайян кардан мумкин аст. Примитивхои гуногун микдори гуногуни интихобхо доранд. Масалан, хати рости одй ду интихоб дорад ва хати кач - микдори хеле зиёд. Акнун хусусиятхои сохтани примитивхои алохидаро дида мебароем.

Хатх;о ва mupxto. Барои сохтани хат нуктахои ибтидо ва интихои онро дар вараки раем нишон додан зарур аст. Нуктаи ибтидои хат бо пахши тугмаи чапи муш ба кайд гирифта мешавад. Баъд тугмаро cap надода, мушнаморо ба нуктаи интихои хат мегузорем ва тугмаи мушро cap медихем. Дар натича хат сохта мешавад.

Хати пайванд. Ин объект низ ба мисли хати одй сохта мешавад. Хусусияти хати пайванд аз он иборат аст, ки вай кобилияти ба объектхои дигар пайваст шуданро дорад.

шта в в а в в

# в в + в лУ в В В

194

Page 194: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

Бинобар он хднгоми сохтани хати пайванд ба чойи нишон додани ибтидо ва интихои хат ягон объектро нишон додан мумкин аст. Барнома нуктаи бехтарини ба объект пайваст шудани хатро худаш муайян менамояд.

Росткунцах;о. Дар ин маврид мавкеи ду куллаи мукобили хамдигари росткунчаро нишон додан лозим аст.Куллаи якум бо пахши тугмаи чапи муш муайян карда мешавад. Баъд тугмаи мушро пахшкунон мушнаморо ба мавкеи куллаи дуюми росткунча мегузорем, фигураро ба кайд мегирем ва тугмаро cap медихем.

Даврах^о, эллипсх1о, камонх;о, сегментх;о ва сектор^о. Барои сохтани давра ва эллипс кифоя аст, ки бо ёрии ду нукта ва пахшу кашидани нишондихандаи мушу cap додани тугмаи чапи он андозахои ин примитивхо нишон дода шаванд. Дар мавриди сохтани камон, сегмент ва сектор бошад, илова ба ду нуктаи кайдшуда, боз дар контури ин примитивхо бояд ду нуктаи дигар бо пахшу сардихии одии тугмаи чапи муш нишон дода шаванд.

Объектной сеченака. Объекти сеченакаи дилхох бо нишон додани андозаи максималии он дар яке аз ду ченак (тараф) сохта мешавад.Объекти сеченака бо ёрии таносубхои кайдшуда сохта мешавад, ки онхоро танхо пас аз сохтани объект иваз кардан мумкин аст. Пирамида Твр Лаймвма

Матн. Барои сохтани матн ба мавкеи зарурии варак бо тугмаи чапи муш таъсир расонидан лозим аст. Дар мавкеи кайдшуда барои дохилкунии матн кадр ва курсори матнй пайдо мешаванд. Агар матнро дар дохили чорчуба сохтан лозим бошад, он гох аввал худи чорчубаро бо нишон додани ду нукта (пахш кардан-кашидан-сар додани тугмаи рости муш) месозанд ва баъд матнро дохил мекунанд. Барои он ки матн хамаи сохаи чорчубаи нишондодашударо фаро гирад, барнома андозаи хуруфро ба таври худкор муайян месозад.

Куб

£ф«ра бияинар Д.*» * d *

■ 9 О Д'

/ / \I

195

Page 195: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

Тавзех, - ин чорчубаи тирчадорест, ки барои шарх, додани ягон кисми раем хизмат мерасонад. Вай тавассути пахш кардан- кашидан-сар додани тугмаи рости муш сохта мешавад. Барои дар дохили чорчубаи тавзех, гузоштани матн ба девори чорчуба ба воситаи тугмаи чапи муш таъсири дукарата расонидан лозим аст. Х,ангоми дохилкунии матн андозаи чорчуба ба таври худкор тагйир меёбад.

Кацхатхои Бете, xamxtou кашидашуда, бисёркунцахи. Риёзидон ва мухдндиси фаронсавй Пйер Безйе барои мошинх,ои металлбурй бо истифода аз муодилахои тригонометрй усули махсуси одй ва дар айни хол хеле чандирии тасвири контурхри мураккабро эчод намуд. Ин усул номи качхатх,ои Безйеро гирифт ва баъд бо туфайли содагй ва чандирии худ ба яке аз методхри мухимтарини графики компютерй табдил ёфт.

Качхатхри Безйе бо ёрии якчанд нуктахо ва хатхри равонкунанда сохта мешаванд.Нуктахое, ки аз руйи онхо качхатхри Безйе сохта мешаванд, нуктах,ои такягохй ном доранд. Х,ар кадоми онхр бо ёрии ду порча тобиши тахрик мегиранд. Порчахо дар расанда ба нуктаи такягох,ии качхати Безйе чойгир шудаанд. Онхр хатхои равонкунанда ном доранд. Дарозии хдр кадоми онхр хамии сегменти качхати навбатй ё пешинаро ифода намуда, кунчи байни расанда ва качхат бошад, самтро аз нуктаи такягох ба ду тараф муайян месозад.

Х,ангоми сохтани качхат дар OODraw, бо ёрии тугмаи чапи муш пай дар пай нуктахои такягохии хат нишон дода мешаванд. Агар пас аз пахши тугмаи муш, дар мавриди сохтани нуктаи такягохй, тугма cap дода нашавад, он гох, кунч ва дарозии равонкунандаро муайян кардан мумкин аст. Вале агар тугма cap дода шавад, он гох дарозии равонкунанда баробари сифр кабул карда мешавад ва ин гуна нукта ба нуктаи кунчй табдил меёбад. Равонкунандаи нуктаи такягох,ии якум бошад, бояд хдтман нишон дода шавад, вагарна амалиёт бекор карда мешавад. Ва пахши дукаратаи тугмаи чапи муш ба кашидани качхат х,усни анчом мебахшад.

Бояд кайд кард, ки дар огози сохтани качхат дарозии равонкунандахо ба харду тараф якхелаанд. Бузургии дарозии

196

Page 196: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

равонкунандахоро дар алохидагй, бо ёрии афзори виройиши нуктахо, вале танхо пас аз сохтани качхат, тагйир додан мумкин аст. Агар дар раванди сохтани качхат тугмаи |Shift| низпахш шуда бошад, он гох ин имконият фарохам меоварад, ки кунчхои ба 45 дарача каратй зери назорат карор дошта бошанд.

Барои сохтани качхати сарбаст аз тугмаи |Ajt] истифода бурдан мумкин аст. Вале бояд ёдовар шуд, ки хангоми кор дар системаи X Window тугмаи [АЙ] метавонад аз тарафи менечери равзанахо мавриди истифода карор гирад, ки дар чунин лахзахо ичрои амалиёти болой гайриимкон мегардад. KDE бошад, чун пешфарз барои чойивазкунии равзана аз иттиходи тугмаи Alt ва тугмаи чапи муш истифода мебарад. Новобаста ба ин, качхатро сарбаст кардан мумкин аст, агар [Alt] пас азтугмаи рости муш пахш карда шавад. Танхо дар ин маврид бо сарбаст гаштани качхат инчунин нуктаи такягохии охирин ба нуктаи кунчй табдил меёбад. Ин камбудиро бо ёрии афзори виройиши нуктахо хеле зуд бартараф кардан мумкин аст. Баро.и рафъи камбудии X Window дар мавриди истифодаи тугмаи [\It] бошад, шумо метавонед, аз чумла, танзими менечери равзанахоро барои истифодаи дигар модификатор дархост намоед.

Хати кашидашуда низ аслан качхати Безйе аст. Фарки асосй танхо дар он аст, ки микдори нуктахои такягохй, бузургй ва кунчи равонкунандахо аз тарафи барнома ба таври худкор муайян карда мешаванд. Барои сохтани хати кашидашуда кифоя аст, ки тугмаи чапи мушро пахшкунон качхати дилхохро кашем.

Сохтани бисёркунча аз бакайдгирии хамаи куллахои он иборат аст. Бакайдгирии куллаи дуюм - ин cap додани тугмаи пахшкардашудаи чапи муш мебошад, вагарна амалиёт бекор карда мешавад. Дигар куллахо бо пахши одй ва куллаи охирон- бо пахши дукаратаи тугмаи чапи муш ба кайд гирифта мешаванд. Дар ин чо низ, ба мисли качхатсозй, аз тугмахоива |Shift| истифода бурда, мувофикан бисёркунчаро сарбаст гардонидан ва кунчхои ба 45 дарача каратиро хосил намудан мумкин аст.

197

Page 197: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

W Сзволхр:1. Вазифах,ои барномаи OODraw аз чй иборат аст? Ин барнома

аз дигар виройишгарони графики чй фарк, дорад?2. Расмх,ои растрй дар OODraw чй тавр сохта мешаванд?

Расмхои векторй чй?3. Виройишгари графикии OODraw-po чй тавр омодаи кор

гардонидан мумкин аст?4. Примитиви графикй чист? Кадом примитивхрро медонед?5. Оё тарзхои сохтани примитивхри графикиро дар OODraw

медонед?6. Чй тавр дар OODraw матнро сохтан мумкин аст?7. Качхати Безйе чист? Онро чй тавр сохтан мумкин аст?

Супориш:1. Матнй мавзуъро бодиккат хонед ва дойр ба тарзхои

тасвирсозй дар OODraw нак^и хаттй нависед.2. Равзанаи OODraw-po кушоед ва таъйиноти афзорхои онро

дар шакли чадвал биёред.3. Аз имкониятхои OODraw истифода бурда расмй Нишони

Чумхурии Точикистон, хонаи орододашудаи сеошёна ва ягон мазараи кухиро кашед.

4. Х,амаи супоришхои барои виройишгари графикии Paint додашударо дар OODraw ичро кунед.

2.2.7. Т а г й и р д и х й , а н д о з а г и р й ва ЧОЙГУЗИНИ ОБЪЕКТНО ДАР OODRAW

Модификатсияи (тагйирди.хии) объектной графикй. Хар як объект - бигузор аллакай тагйирдодашуда, комбиниронидашуда, табдилдодашуда ё танхо

примитиви графикй бошад - аз мачмуи нишондодхои муайян, ба мисли андоза, ранг, кунчи гардиш, гарнитур, андозаи хуруф ва гайра иборат аст. Аз нуктаи назари модификатсия объектхоро ба се гурух чудо мекунанд:

• объектхои графикие, ки тавассути соха (куюми зиёди объектхо) тавсиф мешаванд;

• объектхои графикие, ки тавассути хосиятхои хусусй (хат, хати пайванд, тавзех) тавсиф мешаванд;

• объектхои матнй - тавассути матнй одй тавсиф мешаванд.

198

Page 198: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

• »«

Барои интйхобхои объектро тагйир додан, аввал онро бо ёрии муш баргузидан лозим аст. Амали баргузинро барнома бо рох,и ба сохди чойгиршавии объект гузоштани нукгахои квадратй тасдик менамояд. Примитивхои тавассути соха тавсифшуда ва объектхои матнй бо майдони аз хашт нуктаи мураббаи рангашон сабз чудо карда мешаванд, ки онхо нуктах,ои асосии объектро нишон медиханд. Ранги нукгахои майдони примитивхои бокимонда фирузагй мебошад.

Агар тугмаи чапи муш дар якчояги бо тугмаи (Shift пахшкарда шавад, он гох якбора якчанд объектро баргузидан мумкин аст. Дар ин маврид хамаи объектхои баргузида ба воситаи як майдони хаштнуктагй чудо карда мешаванд ва тамоми амалиёти оянда ба кулли ин объектхо татбик мегардад.

Сохаи чудокунии объектро васеъ гардонидан, чояшро иваз кунонидан ва чарх занонидан мумкин аст. Васеъшавии сохаи матнй одй андозаи худи матнро тагйир намедихад. Дар тамоми холатхои бокимонда тагйирёбии андозаи сохаи чудокунй ба микёсгирии объект меоварад.

199

Page 199: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

Андозагирй ва цойгузин. Нукта-куллахои сохди росткунчаи объект барои тагйирдихии мутаносиби андозаи объект аз руйи хар ду ченак ва нуктахои дар тарафхои росткунча чойгирбуда, барои тагйирдихии андозаи он танхо аз руйи як ченак хизмат мерасонанд. Барои ичрои ин амалиёт кифоя аст, ки нуктаи заруриро бо ёрии тугмаи чапи муш «капем», сохаро ба самти зарурй пахн ва ё, баръакс, чамъ кунем ва тугмаи мушро cap дихем.

w ........

Барои объектхои намуди дуюм бошад, хангоми тагйирдихии адозаашон нуктахои назоратй истифода бурда мешаванд - такрибан ба мисли тагйирдихии андозаи соха, вале дар ин маврид тагйирдихии андоза мувофики коидахои худи объект амалй мегардад. Масалан, барои тавзех, дарозкунии тирчаи нишондихандааш ба тагйирёбии сохаи эзох таъсир намерасонад.

Чахорчубаи сохаиобъекти матнй майдони дохилкунии матн ва дарозии сатрро муайян месозад. Фарки вай аз матнй дар дохили чахорчуба навишташуда дар он аст, ки тагйирдихии андозахои он ба тагйирёбии андозаи хуруфи матн намеоварад. Вале дар мавриди дуюм бошад, вобаста аз андозаи матн ва хуруфи он ба таври худкор андозаи чахорчуба низ тагйир меёбад, то ки вай фарогири пурраи матн бошад.

Барои чойгузини объект, кисми дилхохи онро бо тугмаи чапи муш пахш кунед, тугмаро пахшкунон объектро ба чойи зарурй кучонед ва тугмаро cap дода, тагйиротро ба кайд гиред.

Матчи объектно. Кариб хама объектхо (ба гайр аз объектхои сеченака) бо ин ё он тарз метавонанд матнро дар бар гиранд. Албатта, барои объектхои матнй, ин функсияи асосй ба шумор меравад, вале барои объектхои бокимонда, он иловагй аст.

200

Page 200: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

Агар ба объект ба воситаи тугмаи чапи муш таъсири дукарата расонем, он гох, курсори матнй пайдо мешавад, ки тавассути он матнй объектро дохил кардан ё матнй мавчудаи онро тахрир кардан мумкин аст. Хосиятхои онро ба мисли объектхои матнй бо ёрии афзорхои лавхди объектхо, менюи формат ё бо воситаи фармонхои менюи матнй тагйир додан имкон дорад.

Таъсирбахшй. Барои бо объектхо гузаронидани амалиёти хдрхела, аз кабили чархзанй, инъикоси оинавй ва гайра лавхаи Таъсирот (эффект, самара, таквият) хизмат мерасонад.

Бо баргузинии афзори чархзанй нуктахои чудокунии объект даврашакл мегарданд. Вобаста аз намуди объекти баргузида хдр як нукта имконияти дастрасии функсияхои гуногунро фарохдм меоварад. Х,ангоми мушнаморо ба нуктаи зарурй овардан, вай намудашро дигар карда, бо хамин амалиёти имконпазирро муаррифй менамояд. Гайр аз ин, дар вакти ичрои амалиёт дар лавхаи холатнамо ном ва маълумотй пурра оид ба амали чорй пайдо мегардад. Агар барои объекти баргузида накши ба нуктаи назоратй мувофикоянда татбикнопазир бошад, он гох мушнамо шакли давраи хатзадаро мегирад.

Нукта-куллахои росткунчаи сохаи чудокунй барои дар пахнои варак нисбат ба марказ чарх занонидани объект истифода мешаванд. Марказ дар намуди даврачаи Х-шакл дар экран инъикос мегардад. Аз руйи пешфарз маркази чархзанй дар маркази сохаи чудокунй чой дода шудааст, вале онро бо ёрии муш ба нуктаи дилхохи сахифа кучонидан мумкин аст. Нукта-куллахои сохди чудокунии объектхои сеченака имконият медихднд, ки онхо дар хамвории варак чарх занонида шаванд.

Нуктахои дар тарафхои сохаи чудокунии объект чойгиршуда барои ба самти мувофик тагйир додани андозаи объект истифода мешаванд. Барои объектхои сеченака ин нуктахо имконият медиханд, ки онхо дар хамвории бо хамвории варак перпентикуляр ва бо

201

Page 201: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

♦■

л

fL /L Jk

тарафи нуктаи назоратиро дар баргирифтаи сохаи росткунчаи чудокунии объект параллел чойгирбуда, чарх занонида шаванд.

Лавхаи Таъсирот инчунин дар ичрои дигар амалиёт бо объектхо, аз кабили деформатсия, инъикоси оинавй дар тахти кунчи дилхох, объектсозй бо усули чархзанонии прототипихамвор, танзими шаффофй ва <► ♦гайра имконият фарохам меоварад.

Виройиши нуцтах;о. Речаи виройиши нуктахоро бо ёрии афзори Виройиши нуктахои лавхаи объектхо (ё хосиятхо), банди Виройиши нуктахои менюи матнй ё тугмаи [Щ-и сафхакалид ба кор омода сохтан мумкин аст. Ин реча барои объектхои тавассути качхати Безйе сохташуда низ дастрас аст. Аз ин ру, кисми зиёди объектхоеро, ки ба виройиши

DRAW09» Область...

Хакет...

1» Положение и размер.

Я Ведагтцюва»** точек

Л OWBOIM...

я Абзац..

Расположение ►В ьф ащ аам *Отражеще ►

Описание,,. В иногоуголы**;

Цмеаи»-- В контур

Редактировать спеь... 4 } В ipexxepxaw объект

X ^резать В вастровое изображе***Копировать В метафайл

iJS Вставить

нуктахояшон зарурат пайдо мешавад, бо ёрии банди Табодули менюи матнй ба качхати Безйе табдил додан мумкин аст.

Дар речаи виройиши нуктахо бо истифода аз афзорхои виройишгари нуктахо, ки дар лавхаи объектхо пас аз фаъолгардонии ин реча пайдо мешаванд, навъи нуктаро тагйир додан, качхатро сарбаст кардан ва нуктаро илова ё хазф намудан мумкин аст. Хднгоми бо ёрии тугмаи рости муш баргузидани нуктаи зарурй имконияти тагйирдихии кунч ва андозахои хати равонкунандаи нуктаи такягохии интихобшуда

202

Page 202: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

пайдо мешавад. Хамин тарик, дарачахои гуногуни хамии хатро аз тарафхои мухталифи ин нукта хосил намудан ва бо худи нуктахои такягохй амалхои чойивазкунй, хазфу иловакунй ва ивазкунии навъи онхоро анчом додан мумкин аст. Faftp аз ин, дар лавхаи Виройиши нуктахо афзорхои сарбаст кардан ё кушодани качхат ва ба качхати Безйе табдил додани хат мавчуданд.

Барои бехтаргардонии кор OODraw се намуди нуктахои такягохиро фарк мекунад:• Гузариши симметрй - нуктаи 'такягохй бо порчах;ои равонкунандаи

дарозиашон якхела. Хангоми тагйирёбии дарозии яке аз равонкунандахри гузариши симметрй равонкунандаи дуюм низ дарозиашро тагйир медихад. *

• Гузариши равон (мунтазам) - нуктаи такягох^и маъмул бо равонкунанда^ои дарозиашон гуногун ва дар апохдцагй ислох,шаванда.

• Нуктаи кунчй - нуктаи такягох,ие, ки качхат дар он гуё каниш пайдо мекунад. Порчахри равонкунандаи нуктаи кунчй метавонанд дар як хат нахобанд ва дарозихри гуногун дошта бошанд.

Нуктаи такягохии заруриро баргузида бо ёрии афзорхои лавхаи Виройиши нуктахо навъи онро ба осонй тагйир додан мумкин аст.

Саволхо:1. Дар OODraw интихобхри объектро чй тавр тагйир медих,анд?2. Амали андозагирй аз чойивазкунй чй фарк; дорад?3. Кадом усулхри ба объектно бахшидани такриятро медонед?4. Чй тавр дар OODraw речаи виройиши нукта^оро ба кор омода

сохтан мумкин аст?5. Чанд намуди нуктах,ои такягох,иро медонед?

Супориш:1. Матнй мавзуъро бодик,к,ат хонед ва дойр ба тарзхри

тагйирдих,й, андозагирй ва чойгузини объектхр дар виройишгари графикии OODraw нак,пи хаттй нависед.

2. Росткунчаи рангпуркардае созед ва бо истифода аз имкониятхои OODraw онро ба мисли доираи дар мавзуъ овардашуда пай дар пай тагйир дих,ед ва ба он >̂ ар гуна такриятхр бахшед.

203

Page 203: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

2.2.8. М а в к е ъ б а н д и ва г у р у х б а н д и и о б ъ е к т х о д а р O O D raw

Хосиятхои со.\а. Дар холати мавчудияти сохаи объект онро бо ёрии афзорхои лавхаи объектхо зуд ба танзим овардан мумкин аст: силсилафармонхои менюи

Формат ►Соха ё банди Сохаи менюи матнй (контекстй). Сохаи объект метавонад дар шаклхои гуногун зохир ёбад, бесоя тасвир шавад ва шаффоф бошад. Онро бо тарзхои рангпуркунй, пуркунии градиента, штрихй ё растрй таквият бахшидан мумкин аст. Амалхои соягузорй ва шаффофибахшй низ, дар навбати худ, ба таври хос танзим карда мешаванд. Онхоро мувофикан бо ёрии т>гмахои кабатии равзанаи хосиятхои соха ёфтан мумкин аст.

ш

ЩЯЯЯЯШШШШШШШШШШШШК2|— |*И»<СЩ»Ж»ЙЙТ01ИИ прими I_______________________________

< т — * 11 ....

1U

Ш

i z iГ neewrpt Пв«елру

» ......... a l С » »|ац— «д *

пвавнаавпввннаавнвваи ДА____ I « 1 0 ~ il

Хосиятхои хат. Хар як объекти OODraw дар таркиби худ хат дорад. Хатто матн низ чорчубаи худро дорад, ки вай аз руйи пешфарз дида ‘намешавад. Хатхоро бо ёрии щ щ м ц афзорхои лавхаи объектхо, ^ ^силсилафармонхои менюи ^Формат ►Хат ё банди Хати ^менюи матнй ба танзим овардан мумкин аст. Дар чунинмавридхо ба онхо рангхои ‘ гуногун бахшидан, рангимавчудаашонро тагйир додан, бузургии гафсиашонро муайянкардан, онхоро беранг (шаффоф) гардонидан вахудудхояшонро бо тирчахои мухталиф таъмин намудан мумкинаст.

Хосиятхои матн. Намуд ва хосиятхои объектхои матнй ва объектхои дар таркибашон матнбударо тавассути афзорхои

204

Page 204: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

лавхди объектно, менюи Формат ва менюи матнй (контекстй) тагйир додан мумкин аст.

Хосиятхои матн бо ёрии афзорхои лавхаи объектхо, силсилафармонхои менюи Формат ►Матн ё банди Матнй менюи матнй ба танзим оварда мешаванд. Мах,з бо хамин тарз муайян карда мешавад, ки андозаи матн бо чорчубаи андозахояш пешакй додашуда мутобик карда шавад ва с баръакс, андозахои д ичорчуба мувофики матнй дохили он тагйир дода мешавад. Хднгоми ба экран баровардани матн бошад, татбик шудан ё нашудани таквиятхои гуногуни самарабахши сатри равон низ дар хдмин чо муайян карда мешавад.

------- _ opmOfHce.org Draw _ 0 Ка > Ш Л 8«. « я к **ятх Сщршк ЙЦшюш O««o Сп„ш1

1 - Е . В в В К _ "9 fg * Сl i t - F = r » l В 0ч,raг,•

' 8 10 1

§3*Е\!

ИЗ О ,й| 32 34 36 38

Описание...Названм«...

« Сдзуапвроевть CbUflMfU-GРазгруппировать Alt >Ctr!+Shift-*-G

№ BjOR В группу . F3т BbUOA ДО группы ClrUP3

« м д а я гк с м +stoft+KРачбнть АП *<~tr!+Shift«-Kt m r v m *

РМрИ»

-мт-п, я » » » I »НГ«' гц Л ~т«т»гД / - > а о т -----♦ - f t -о « - Г -я ч > J u i i i iM <м • саМя1/1 й ш т

- ®-— ’ а < а а ; 2 2 « : Г в

Барои тагйирдихии хосиятхои аломат ва абзатс бандхои хамномашон - Аломат ва Абзатс дар менюи матнй ва менюи Формат хизмат мерасонанд.

Мавцеъбандии объектно. OODraw барои мавкеъбандии объектхо бо афзорхои пуриктидор мучаххаз гардонида шудааст. Дар аксарият мавридхо зарурати нисбат ба хамдигар, сахифа ё хат радифсозии объектхо пеш меояд. Барои ичрои ин амалхо афзорхои лавхахои Мураттабсозй ва Радифсозй ва

205

Page 205: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

хамчунин банди Таксимкунии менюи матнй ва ё меюи Амалиёт хизмат мерасонанд. Барои давдисдн чогузории объектхо бошад, афзорхои лавхаи хосиятхо ёрй мерасонанд.

Радифсозй. Бо ёрии афзорхои мувофики лавхаи чудошавандаи Радифсозй хар гуна объект метавонад нисбат ба хошияхои сахифа радифбандй гардад. Барои радифсозй дар мобайн ва канорхои варак ба самтхои уфукй ва амудй афзорхои алохидаи радифсозй мавчуд аст. Агар тугмаи jShift|-po пахшкунон якбора якчанд объектро баргузинем, он гох бо ёрии афзорхои номбурда онхоро нисбат ба канорхо ё маркази сохаи чудокунй радифсозй кардан мумкин аст.

Мураттабсозй. Вобаста аз тартиби офариниш объект метавонад кисми ягон объект ё объектхои дигарро пушонад ва ё аз тарафи ягон объект ё объектхои дигар пушонида шавад. Барои идораи тартиби чойгиршавии объектхо аз руйи каъри ишголкардаашон афзорхои лавхаи чудошавандаи Мураттабсозй истифода бурда мешавад.

Лавха бо афзорхое муччахаз аст, ки онхо объектро якбора ба мавкеи аввал меоранд ва ё ба мавкеи охир мебаранд, тартиби пай дар пайи чойгиршавии объектхоро нисбат ба х,амдигар тагйир медиханд (пеш ё пас аз объект), мавкеи чойгиршавии объектро нисбат ба объекти мушаххас муайян месозанд. Инчунин дар лавха имконияти чойивазкунии ду объект, аз руйи каъри чойгиршавиашон, пешбинй шудааст.

Тацсимкунй. Ин функсия имконият фарохам меоварад, ки якчанд объект нисбат ба хамдигар тавре радифсозй шавад, ки масофаи байни онхо нисбат ба контур ё маркази ин объектхо баробар бошад. Дар ин маврид объектхои канории занчир чой иваз намекунанд.

Барои истифодаи функсияи мазкур аввал се ё зиёда объектро баргузида, баъд банди Таксимкунии менюи матнй ё менюи Амалиётро омода сохтан зарур аст.

Мавкеъбандии <)акики объектно. Лавхаи хосиятхои OODraw як катор воситахои мусоид ва осонкунандаи тарзи чойгиркунии дакики объектхоро нисбат ба хамдигар ё варак дороет. Мавкеъбандии дакик аз хисоби дар майдони раем дар намуди нуктахо ё хатхо сохтани нишонахо ё маркерхои махсус амалй гардонида мешавад, ки онхо дар оянда метавонанд барои мавкеъбандии нисбатан осони объектхо истифода шаванд. Чунин нишонахо пайванд ном доранд.

206

Page 206: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

OODraw аз якчанд намуди пайвандхо истифода мебарад:• Тур - майдони сах,ифа бо тур пушонида мешавад. Х,ангоми

фаъол будани ин пайванд объектхрро мутлакр аз руйи гирех^ои тур чогузорй ё мик,ёсбандй кардан мумкин аст;

• Хати равонкунанда - уфук,й ё амудй. Барои ин намуд пайвандро сохтан зарур аст, ки бо тугмаи чапи муш хаткаши уфук;й ё амудиро пахш кунем ва хатро кашолакунон ба магк,еи зарурии варак, гузорем:

> Майдонх,ои сах,ифа;> Чорчубаи объектхр;> Гирехдои объектно.

• Пайванди корбар - пайвандсозй дар намуди хат ё нукта бо сах,ех,ии то миллиметр дар мавк,еи дилхох,и варак, арзёбй 'иуда, он бо ёрии силсилафармон^ои менюи ГузоштанЬ- Хат/Ну ктаи пайванд амалй мегардад.

Барои фаъол ё гайрифаъол гардонидани хдр намуд пайванд афзори мувофик мавчуд аст:• Барои тур;• Барои хаткой равонкунанда;• Барои майдонхри сах,ифа;• Барои чорчубахр ва гирех^ои объектхр.

Агар пайванд фаъол гардонида шавад, он гох, объект хангоми чойивазкуниаш ба он наздик мешавад, ки ин мавкеъбандии дакики объектро хеле осон мегардонад. Барои таквияти аёният пайвандро инъикос ё пинхон кардан мумкин аст. Лавхаи хосиятхо бо афзорхое мучаххаз гардонида шудааст, ки онхо гузариши байни инъикоси визуалии ду навъи пайванд ва чахорчубахои равонкунандаи объектро хангоми чойивазкуниашон таъмин менамоянд:

•Тур;• Хатх,ои равонкунанда;• Равонкунадах,ои хатх,ои чах,орчубаи объект х,ангоми

Чойивазкунй;• Табдили объектх.0.

Дар OODraw хар гуна объект вобаста аз навъи худ метавонад ба ин ё он форма табдил дода шавад. Намунахои имконпазирро аз менюи матнии Табодул ёфтан мумкин аст. Ин меню вобаста аз навъи объекти баргузида намунахои гуногунро пешниход менамояд. Масалан, барои объектхои сеченатанхо ду намуна, вале барои росткунча аллакай хафт намуна мавчуд аст. Хангоми табодули объектхо метавонанд чунон объектхои наве хосил шаванд, ки онхо тамоман

207

Page 207: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

хосиятхои дигар дошта бошанд ва нисбат ба объекти аслй ба навъи тамоман дигар дахл дошта бошанд.

Гурухбандии объектно. Барои якбора бо якчанд объект ичро намудани амалиёт аз функсияи гурухбандй истифода бурдан муфид аст. Барои сохтани гурух зарур аст, ки аввал тугмаи [Shiflfl-po пахшкунон якчанд объектро ба кайд гирем ва баъд банди Гурухбандии менюи матнй ё менюи Амалиёт ва ё тугмахои [Ctr| [Shift]), [с|-ро истифода барем.

Агар шумо ба сифати гузариши забонии сафхакалид аз комбинатсияи [ctrj, [Shiftfl истифода намоед ва бинед, ки ин

дар замимахо истифода

он гох, гузариши

комбинатсия аксарият мавриди карор дорад танзими забониро бо истифода аз тугмаи [Caps Lock| анчом дихед. Ин нисбатан пурмахсултар аст. Дар ин маврид бакайдгириирегистри гузариш__азруйи |Shifl|l, [Caps Lock;

1---------■ ---------------------------------------------90 » у и м ч м м

6 1и * * . . .

9 ) Q fa e c ib ...

М » ГЪжмиеиие и размер.

Очрот». .

Я

Прмбраммм» »

-. ПМГ1Г:'ЯГ--.'СГ1Г'.ЛУ: .л;:-3»

О б кМ и м *r v

муайян карда мешавад.Гурухи эчодшуда худро доимо хамчун якчанд объекти

баргузидаи ягонаи чорй муаррифй менамояд. Бартарии гурух нисбат ба баргузини одни якчанд объект пеш аз хама дар тагйирнопазирии он аст. Ин имконияти фаромуш кардани баргузини ягон объектро пеш аз гузаронидани амалиёт аз байн мебарад.

Бо ёрии банди Гурухчудокунии менюи матнй ё менюи Амалиё! ва ё комбинатсияи тугмахои [Alj [Ctrl [Shift}|, [С| гурухро аз нав ба объектхои алохида таксим кардан мумкин аст. Барои виройиши объектхои ба гурух шомилбуда шарт нест, ки гурухро таксим кунем. Барои ичрои ин амалиёт амалх,ои ба гурух ворид ва аз он хорич шудан хизмат мерасонанд, ки онхо бо ёрии бандхои Воридшавй ба гурух ва Содиршавй аз гурухи менюи матнй ё менюи Амалиёт ва ё тугмахои сафхакалид амалй гардонида мешаванд.

ва Ctrj|, Щ-и

208

Page 208: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

Агар берун аз сохаи гурух тавассути муш таъсири дукарата расонем, он гох аз гурух содир ва баръакс, ба сохаи объекти дилхохи дар гурух шомилбуда таъсири дукарата расонем, он гох ба гурух ворид мешавем. Пас аз воридшавй ба гурух объектхои ба он шомилнабуда нисбатан тираранг инъикос меёбанд. Ин амал барои он ичро мегардад, ки объектхои ба гурух тааллукдоштаро аз объектхои гайр ба осонй фарк кардан ва таъмини имконоти речаи индикатсия ёфтани объектро дар гурух таъмин намудан мавчуд бошад.

Яксозии объектно. Ба мисли амали гурухбандй амали яксозии объектхо низ хеле осон ичро мегардад. Барои яксозии якчанд объект зарур аст, ки аввал тугмаи Shift-po пахшкунон якчанд объектро ба кайд гирем ва баъд банди Яксозии менюи матнй ё менюи Амалиёч ва ё тугмахои »Ctr| Shift), Ц-ро истифода барем.

Дар тафовут аз амали гурухбандй, хангоми яксозй аз мачмуи объектхои баргузида як объекти наве сохта мешавад, ки вай дорой хосиятхои нав мебошад. Комбинатсияи хосилшуда хамчун мерос хосиятхои объекти аз хама аввал сохташуда ё аниктараш дар мачмуъ аз паси дигар объектхо чойгирбударо кабул мекунад. Ба мачмуъ танхо обектхоеро хамрох кардан мумкин аст, ки онхо ба качхати Безйе табдил дода мешаванд.

Дар мавкеъхои буриши объектхои комбинатсия сурохихои равшан пайдо мешаванд. Ин яке аз хосиятхои амали яксозист, ки имконияти таксимкунии комбинатсияро фарохам меоварад.

Методи мазкурро инчунин барои муттахидсозии муваккатии объектхо, пеш аз бо онхо ичро намудани амалхои мантикй, низ истифода бурдан мумкин аст. Комбинатсияи хосилшударо дар вакти дилхох бо ёрии банди Азкамчудокуиии комбинатсияи менюи матнй ё менюи Амалиёт ва ё тугмахои Alt|, jCtrj, Shift). 'Kj ба объектхои алохида чудо кардан мумкин аст.

Дар раванди яксозй баъзе навъи объектхо ба качхати Безйе табдил дода мешаванд. Бинобар он новобаста ба он ки комбинатсияро хамеша аз нав ба объектхо чудо кардан мумкин аст, амали яксозй пурра баргарданда нест.

209

Page 209: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

Амалхои мантики бо объектно. OODraw имконият медихад, ки объектно мантикдн чамъ, тарх ва бурида шаванд.Барои ичрои амалхои мантики зарур аст, ки аввал тугмаи Shift-po пахшкунон якчанд объектро ба кайд гирем ва баъд бо ёрии бандхои Х,амчоякунй, Гархкунй ё Бурриши менюи матнии Формахо ё менюи Амалиётй Формахо амали заруриро ичро кунем. Дар натича объекта нав сохта мешавад, ки вай аз байни объектхои баргузида хосиятхои объекта аз хама каъртар чойгиршударо ба мерос мегирад.

Амалхои мантикй барнагарданда мебошанд. Бинобар он рохи ягонаи лагви амалхои мантикй - ин истифода аз функсияи лагви OODraw ба шумор меравад, ки вай танхо тавассути менюи Виройиш^Лагв ё комбинатсияи тугмахои (Ctrl), jz ] дастрас аст.

Номгузории объектно.Барои содагардонии кор бо раемхои сохторимураккабдошта дар OODraw ба баъзе навъи объектхо имконияти номгузорй кардан пешбинй шудааст. Номи чунин объектхо хар дафъа хангоми баргузиданашон дар лавхаи холатнамо пайдо мешавад. Еайр аз ин, объектхои номгузоришуда бо ёрии Рохнамо хамчун чузъхои алохидаи сохтори раем намойиш дода мешаванд. Амали номгузорй танхо ба гурухи объектхо ё объектхои гузошташуда, аз кабили расми растрй, объекта OLE, формула ва гайра чойиз аст.

Сабкхои графикй. Ба мисли санади матнй, раем низ сабк дошта метавонад, вале танхо як намуд - графикй. Сабки графикй аз мачмуи фарогирандаи кимати махсусиятхои (атрибутхои) тамоми объектхои графикии мухталиф иборат аст. Х,ангоми ба ягон объект татбик намудани сабк, кимати

в д а и ® я эШнншвшщшИми!’****

•т% •l,»r •

ftp—— |й •! >* Iтшш1 в

тФ

210

Page 210: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

хусусиятхои ин объект мувофики нишондодхои сабкй мазкур аз нав муайян карда мешаванд.

Сабкхои графикиро хусусан хангоми сохтани расмхои мураккаби чузъхои такроршавандадошта татбик намудан басо созгор аст. Онхо хангоми накшакашй, эчоди схемахои гуногун, диаграммахо ва гайра ивазнашавандаанд.

Барои сохтани сабкхои графикй, модификатсияи онхо, татбик ва хазфашон аз хама бехтар истифода бурдани Мохири сабкхо ба шумор меравад. Онро тавассути фармонхои менюи Формат ►Сабк, тугмаи Е и |ё афзори Васл/Басти Мохири сабкхои лавхаи функсияхо ба кор омода сохтан мумкин аст. Бо ёрии Мохири сабкхо объекти алохида ё гурухи объектхоро баргузида, ба воситаи пахши дукаратаи муш ба банди зарурии равзанаашон, сабкй дилхохро ба осонй татбик кардан мумкин аст.

Барои тагйир додани худи сабк, кифоя аст, ки ба он ба воситаи муш таъсир расонем ва аз менюи поёнафтанда банди Тагйирдихиро баргузинем. Тагйирот дар сабк осори худро ба хамаи объектхои графикие, ки ин сабк ба онхо татбик шудааст, мегузорад.

Саволхо:1. Сох,аи объектх,ои OODraw-po чй тавр ба танзим овардан

мумкин аст?2. Хосиятхои матнро дар OODraw чй хел тагйир медих,анд?

Хосиятхри хатро чй?3. Чй тавр дар OODraw мавкеъбандии объектхрро анчом додан

мумкин аст?4. Амали радифсозй аз амали мураттабсозй чй фарк, дорад?5. Мавкеъбандии дак,ик,и объектхр гуфта чиро мефах,мед?6. Объектх,ои OODraw-po чй тавр гурухбандй кардан мумкин аст?

Яксозй чй?7. Бо объектхр кадом амалх,ои мантик,иро гузаронидан мумкин

аст?8. Оё объекти алох,идаи OODraw-po номгузорй кардан мумкин

аст? Чй тавр?9. Вазифаи Мохири сабкхои OODraw аз чй иборат аст?

211

Page 211: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

Супориш:1. Матнй мавзуъро бодик,к£т хонед ва дойр ба тарзхри

виройиши нук^ахр, танзими сох;ах,о, хосиятх,ои хат ва матн, амалхри радифбандй, мураттабсозй ва мавк,еъбандии дак;ик^ объектх,о дар дафтаратон нак^и хаттй нависед.

2. Бо истифода аз афзорхри OODraw расми мактаб ва синфхонаи компютериатонро кашед ва ба он^о так,виятх,о бахшед.

3. Х,амаи супоришх,ои барои виройишгари графикии XPaint додашударо дар OODraw ичро кунед.

2 .2 .9 . В и р о й и ш г а р о н и г р а ф и к и и A d o b e P h o t o s h o p в а C o r e l D r a w

Ти.хриргари графикии Adobe Photoshop. Ин тахриргари графикй барои коркарди тасвирх,ои растрй пешбинй шуда, дар байни барномахои графики растрй мавкеи

марказиро ишгол менамояд. Хангоми баходихй ба сифати тасвирсозии барномахои графики растрй низ арзиши онхо дар мукоиса бо хамин барнома муайян карда мешавад.

Ба тасвирхои растрй расмхои тавассути фотокамерахо гирифташуда, слайдхо, видеокадрхо, кадрхои графикимултипликатсионй ва гайра дохил мешаванд.

,Бо ёрии барномаи Adobe Photoshop манзараи дилхохро дар экран тасвир намудан ва ин мусавварахоро бо аксхо ё нусхаи тасвирхои дигар омезиш додан, тарзхои гуногуни шакливазкуниро татбик кардан, инчунин тасвирхоро тасхех ё васл намудан мумкин аст.

Б

212

Page 212: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

Вале бояд кдйд кард, ки вазифаи аввалиндарачаи Photoshop на аз сохтани тасвирхо, балки аз коркарди онхо иборат аст. Аз ин ру, хангоми огози кор бо ин барнома аввал ворид кардани тасвири зарурй талаб карда мешавад. Тасвирро бо якчанд тарз ба барнома дохил кардан мумкин аст. Масалан, ба воситаи сканер, фотокамераи раками, ягон тачхизоти махсуси воридотии дигар ва ё хамчун парвандаи графикй - Парванда ►Кушодан (Файл^ Открыть) ё Парванда ►Ворид (Файл ► Импорт).

Adobe Photoshop дорой мачмуи калони табдилгарони (конвертер) форматхои мухталиф мебошад. Бинобар он вай кариб бо хамаи форматхои парвандахои графикй кор карда метавонад.Х,ангоми аз парванда хондани иттилооти графикй табдилгар онро ба формати хусусии Adobe Photoshop табдил медихад.Хангоми сабти иттилоот ба парванда бошад, табдилгар табдилдихии баръаксро ичро менамояд.

Adobe Photoshop аз имкониятхои зерин бахраманд аст: s хондан ва сабти тасвирх,о дар форматной гуногуни

нигахдорандаи парвандах,ои графики; s микёсгирии тасвирх,о барои коркарди баъдии чузъх,о; s тасх,ех,и тобишй ва рангии тасвир; s барх,амдих,ии нук,сонх,ои тасвир (ретуш);s бо ёрии мачмуи мук^ламхр таъмин намудани расмкашии

дастй;s таъмин намудани расмкашй бо ёрии примитивх,ои графики

векторй;S истифодаи тарзхои гуногуни рангпуркунии фрагментх,ои

тасвир;J барои расмкашй ва рангпуркунй истифода бурдани ранги

дилхо^;

я яц чР Л ч S .

А ф зорхои чудокунй,

Й В 5 -

к V. 'ОГ.Щ.

А ф к р ц о и расмкашй, ранг ва нуфюнпфшонй

т. 4. Д

Аф зорхои сархдлрозй. натнмааисй а сохтани прим итивно и графикй

Э.Л О Ч

Аф зорхои ери расой

■%Аф зорхои интихобмуиии ранги аоосй ва замимавй

-J J Тугмахои рацвхои вор

эза Тугмахои ра<ФХРИ

Тугмахои тахриркунй дар k n a g tR a a ^

213

Page 213: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

s ч°йгузин, нусхагирй, часпонидан, буридан ва х,азфи фрагменти дилхох,и тасвир;

S тобдих,й, инъикоси ойнавй ва табдилдих,ии фрагменти тасвир; s ташкили сохтори бисёрк^батаи тасвир; s чойгузин ва х,азфи крбатхр;S татбики таъсирх,ои (эффект) муойинашаванда (визуалй) ва

полойишхр ба фрагментх,ои тасвир (партавафканй, х,ачмсозй, соясозй, тахрифсозии фазой, услубсозии бадей ва гайра);

s ба тасвир х,амро>; намудани матн.

Равзанаи Photoshop. Дар равзанаи асосии Photoshop як ё якчанд равзанаи тасвирхои гуногунро сохтан мумкин аст.Чузъхои стандартен равзанаи барнома, ки хоси хдмаи замимахои Windows мебошанд - сатри сарлавха, менюи системавии функсияхо ва сатри холатнаморо ташкил медихднд. Ба чузъхои хусусии тахриргар лавхаи афзорхо. лавхаи хосиятхои афзорхо ва мачмаахои ичрои фаврни функсияхо дохил мешаванд.

Равзанаи асосии Adobe Photoshop аслан барои виройиши

214

Page 214: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

тасвир пешбинй шудааст. Фарки мачмаахои он аз равзанахои робитавй дар он аст, ки онхо метавонанд доимо дар экран мавчуд бошанд. Агар мачмаае айни хол зарур набошад, онро бо ёрии тугмахои идории равзана хазф намудан мумкин аст. Барои аз нав баркарор намудани мачмаа калидфармони менюи Равзана (Окно) хизмат мерасонад.

Лавхаи амудии афзорхои равзанаи тахриргар аз мачмуи афзорх,ои гуногуни коркарди тасвирхо иборат аст. Барои хар як тарзи коркарди тасвир афзори махсус пешбинй шудааст. Афзорхое, ки вазифаашон бо хамдигар наздик аст, дар блокхо муттахид карда шудаанд.

АФЗОРХО ТАЪЙИНОТИ АФЗОРХОЧудокунии росткунчавй, байзавй (тухмшакл), сатри ва сутунйЧудокунии дастй, бо ёрии бисбркунча ва аз руйи хатхри сархадй Чудокунии лекселхои монанд

Харакатдихии фрагменти чудошуда в кабатй тасвир ТасвирбурйРасмкашй бо ёрии мукалам ва цалам Примитивхои векторй

Ранглуркунии соча бо ранги ясосй в градивнти рангхо ■ 'Хатлоккунакхои асосй ва заминавй

Хатлоккунак барои тозакунии пикселхои монанд

Нусхасозии (клонсозй) фрагменти раем, цолибгарй бо накшуиигорМолиши ангуштй, рахнакунй (шустан), таквиятбахшйМуиавваркунй, тирагардонй, тагйирдихии серии рангМатнхои уфукй яя амудй

Никоби матнхои уфукй ва амудй

Рангсозй аз руйи рант пиксел Харакатдихии тасвир дар экран Микёсгирй

г~! г-, .» k - j

m 1 Н ШI

N * i

4

i o . a .

Л ь ГШL J

& 7 У .

&Л it

■у Ш

T IT.

f?

215

Page 215: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

S Сатри меню - аз микдори гуногуни бандхри бозшаванда иборат аст, ки дар онх,о тибк,и меъёрхри муайян фармонхри зарурй муттахдц гаштаанд. Дар тарафи рости он се тугмаи идории андозаи равзанаи санади чорй чойгиранд.

S Лавхаи стандартй - аз мачмуи тугмахри экранй иборат аст, ки онхр бо санад фармонхри стандартиро (сохтан, кушодан, нусха бардоштан, чогузорй кардан ва гайра) ичро менамоянд.

S Лавхаи хосиятх,о - аз мачмуи тугмахри экрании намудор ва нестшаванда (вобаста ба амали корбар) иборат мебошад. Дар лах,заи дилхох,и вазъи чорй дар ин лавх,а афзорхри аз х,ама зарурй пайдо мешаванд.

^ Майдони кории барнома - сох,аест, ки >̂ амаи амалиёти бо объекти графикй ичрошавандаро корбар дар он 40 амалй мегардонад. Дар маркази он варак;и когази раемкашй чойгир аст. Тасмахри тобдих,й ва хаткашхои ченкунй барои корбурди тасвир хизмат мерасонанд. Мачмааи рангии барнома дар тарафи рости майдон чойгир аст. Санади тахриргари CorelDRAW метавонад аз микдори гуногуни сах,ифахр иборат бошад. Барои аз як сахифа ба дигар сахифа гузаштан, тамгачахри (ярликча) ин сах,ифахр хизмат мерасонанд, ки он^о дар к,исми поёнии майдон чойгир шудаанд.

S Лавхаи афзорх,о - аз мачмуи тугмахои экранй иборат мебошад, ки х,ар кадомашон ягон афзори корбурди варак;и кориро ифода менамояд. Одатан ин лавх,а дар тарафи чапи майдони кории барнома чойгир аст.

S Сатри холатнамо - барои инъикоси маълумотхри хидматрасон пешбинй шудааст.

Афзорхои асосй ва таъйиноти онхо дар чадвали поёнй оварда шудааст. Тавре аз чадвал дида мешавад, афзорх,ои асосии кории CorelDraw-po шаклхои гуногуни геометрй - росткунчахо, эллипсх,о, бисёркунчахо ва хатх,ои рост ташкил медих,анд. Расмх,ои нисбатан мураккаб ва шавковарро бо ёрии хатх,ои кач сохтан мумкин аст. Аммо бо ёрии муш - «дастй» кашидани тасвирх,о, шакли зарурй ва дилхохро таъмин карда наметавонад. Аз ин ру, CorelDraw имкониятх,ои гуногуни тахриркунии хаткачхоро пешних,од менамояд, ки тавассути онхо тарх,и тасвири пешакй сохташударо ба гояти камол расонидан мумкин аст.

Роххои гуногуни рангкунии раемхо яке аз хусусиятхои мухими барномаро ташкил медиханд. Истифодаи пайдарпайи якчанд гузариши рангй, накшу нигорй ва сохтори имконият фарохам меоваранд, ки раемхои мукаммал офарида шаванд.

218

Page 216: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

Дар ин росто, бахусус татбики таквиятсозихои рангии CorelDraw диккатчалбкунанда мебошад. Масалан, таквияти Фишурдан (Выдавливание - Extrude) ба объекти хамвор шакли хачмй бахшида, таквияти Кабат (Оболочка - Envelope) шакли объектро чунон тагйир медихад, ки он бо хатхои сархадии кабат мутобик гардонида шавад.

Воситахои корбарй бо матнхо боз яке аз хосиятхои мухими барномаро муаррифй менамояд. Масалан,навиштачот ё сарлавхаро кач кардан, тоб додан ё дар хаткачи дилхох чойгир кардан амалхои мукаррарии CorelDraw ба шумор мераванд. Ба гайр аз ин, шакли харфхои алохидаи матнро тагйир додан, микёсгирй кардан, тоб додан ва чойгузини онхо низ хеле осон ичро карда мешаванд.

Ба расмхои CorelDraw натанхо тасвирхои растриро илова кардан мумкин аст, балки андозаи онхоро тагйир додан, расмбурихои шаклиро амалй гардонидан ва расмхоро дар чорчубахо чойгир кунондан, кисме аз амалиётхои одни ин виройишгар мебошанд.

Саволхо:1.Тах,риргари графикии Adobe Photoshop барои коркарди кадом намуди

тасвирро пешбинй шудааст?2. Вазифаи аввалиндарачаи Photoshop аз чй иборат аст?3. Равзанаи кории Photoshop аз кадом чузъх,о иборат аст?4. Вазифаи лавхаи хосияти афзорх,ои Photoshop аз чй иборат аст?

А Ф ЗО Р В А З И Ф А И А Ф З О Р

!ЫТирча - интихоб ё ^аракати объект

ЬГире* - тах,рири шакли объект

ЛПурбин - микёсгирии тасвир

КЦалам - сохтани хаткой рост ва ка^ * ,

к Расмкашй

ц, Росткун^а - сохтани объектной росткун^а

ч Эллипс - сохтани объектной гирд ва тухмшакл

щ Бисёркун^а - сохтани бисеркун-^а ва чадвал

в Сохтани объекти шаклидодашуда

А Матн - навиштан ватазфири матн

* Гузариши интеракгивии байни объекгхр

*Нусхабардории ранги объект

<1 Абрис - тагйирди^ии хатори сархадии объектно

>- Тагйирди^ии параметрам рангрезйРанфезии интерактивй - рантошй

219

Page 217: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

5. Чаро х,ангоми бахрдих,й ба сифати тасвирсозии барномахри графики растрй арзиши онхр бо Photoshop мукриса карда мешавад?

6.Ба тасвирхри растрй расмхри бо ёрии кадом тачх,изот сохташуда дохил мешаванд?

7.Табдилгар чист?8. Чй тавр Photoshop бо аксарият форматхри парвандахри графикй кор

карда метавонад?9. Ретуш чй гуна амал аст?10. Виройишгари вектории CorelDraw чй гуна тахриргар аст?.11. Кадом имкониятхри CorelDraw-po медонед?12. Ба воситаи Мудирияти рангдои CorelDraw рангсозии кадом

тач^изотро ба танзим овардан мумкин аст?13. Тавассути равзанаи CorelDraw кадом амалхрро анчом додан

мумкин аст?14. Оё шумо афзорхри асосии CorelDraw-po номбар карда метавонед?15. Расмхри мураккабро тавассути кадом афзорхри CorelDraw сохтан

мумкин аст?16. Так,виятсозихри рангии CorelDraw барои ичрои кадом амалхр

истифода мешаванд?17. Так;вияти фишурдан ба объект чй гуна хосият мебахшад? Так,вияти

к^бат чй?18. Дар CorelDraw бо матнхр кадом амалхрро анчом додан мумкин

аст?19. Оё ба расмхри CorelDraw тасвирхри растриро илова кардан

мумкин аст? Чй тавр?

Супориш:1. Матнй мавзуъро бодик^ат хонед ва дойр ба тахриргарони

графикии Photoshop ва CorelDraw нак,пи хаттй нависед.2. Расми «Чуфти гул*р»-ро бо ёрии афзорхри тахриргари графики

растрии Photoshop ва раЪми «Гуруби офтоб дар кул»-ро бо ёрии воситахри рангпуркунии градиентии* тахриргари графики вектории CorelDraw созед.

3. Тасвирхри сохташударо дар диск сабт кунед.

220

Page 218: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

Бахши 2 ТЕХНОЛОГИЯИ ИТТИЛООТИ

ВА ИРТИБОТЙ

БобиЗТЕХНОЛОГИЯИ КОМГ1Ю i ЕРИИ

НАМОЙИШСОЗИ

З.ЗЛ. Б а р н о м а х о и н а м о й и ш с о з

Гарчанде тавассути экрани компютер кариб тамоми амалиёти зарурй ва дилхохро анчом додан мумкин бошад хам, вале хангоми хондани лексия ва пешниход кардани маводи таълимй, дар конфронсхои илмй ё таълимию методй хондани маърузахои илмй ё методии намойишй, пешниход намудани лоихахои фармоишй ё намойишхои таблиготй дар семинархо ё симпозиуму чаласахо ва гайра аллакай имкониятхои экрани компютер нокифоя аст. Дар чунин мавридхо одатан ба компютер проектори электронй насб мекунанд, ки бо ёрии он тасвири экрании компютерро якчанд маротиба калонтар намудан ва намойиш додан мумкин аст.

Имруз кариб хамаи синфхонахои таълимии компютерй, толорхои лексионй, кабинетхои фаннй, мачлисгоху намойишгохло, толорхои семинарй, конфронсй ва гайра пешакй бо тахта, экран ва проекторхои электронй муччахаз гардонида шудаанд. Аммо барои дар шакли дастрас, оммафахм ва шавковар пешниход намудани мухтавои маърузахо ё матнй лексияхо онхоро бо ёрии барномахои махсус тайёр

221

Page 219: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

кардан ва намойиш додан лозим аст. Синфи ин гуна барномахоро тахриргарони намойишсоз меноманд.

Бариомсщое, ки барои сохтан, тах,рир кардан ва пешнщод намудани намойишх,ои таълимй, илмй, лоиуавй, таблиготй ва гайра пешбинй шудаанд, тахриргарони намойишсоз номида мешаванд.

Экрани сайёр Проектори электрони Компютерй фарди

Намойишсозй яке аз воситахои тавоно ва асосии маркетинг ва рекламаи чахони муосир ба шумор рафта, дар заминаи он фаъолияти корхонахои нав ба кор огозкунанда, сифати махсулоти онхо, навъхои хизматрасонии ширкатхои сайёхй, тарзи ташкили тахсил дар муассисахои таълимй ва гайра барои назарандозй ва хулосабардорй пешкаши умум гардонида мешавад.

Барномахои намойишсоз дорой имкониятхои тахия, тахрир ва намойиш додани санадхои махсус мебошанд. Бо ёрии онхо, хамчунин, санадхои тавассути дигар барномахо эчодгардидаро, аз кабили: иттилооти матнй, графикй, формулавй, расмй, чадвалй, суруду мусикй ва гайраро барои мураттабсозии намойиш муттахид сохтан ва пешкаши истифодабарандагон ё тамошобинон гардонидан мумкин аст.

Тахриргарони намойишсоз дар мух,ити кории тамоми системахои амалиёти, масалан MS Windows ё Linux, кор карда метавонанд. Мо дар ин боб бо баъзе барномахои намойишсози бастаи OpenOffice низ шинос хохем шуд, ки онхо дар харду системаи амалиётй хам муътадил кор мекунанд. Аз ин барномахо истифода бурда, намойишномахои сатхи зарурй ва слайд-филмхои гуногунро офаридан мумкин аст.

Бо ёрии тахриргарони намойишсоз, пеш аз хама, мазмуни иттилооти матниро ба шакли дастрас ва аёнй овардан мумкин

222

Page 220: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

аст. Барои худкор сохтан ва ба рох мондани раванди зудкори намойишсозй дар ин барномахо колабхои тайёри намунавй ва мавзуъхои стандартии пешакй сохташуда пешбинй шудаанд. Ба истифодабарандагони компютер намунахои касбии намойишхо ва дизайнхои мавзуй пешкаш карда мешаванд.

Барномахои намойишсоз барои чадвалсозй, раемкашй ва диаграммасозй дорой тамоми воситахои зарурй мебошанд. Дар раванди намойишсозй ба слайдхои он хамеша имконияти илова намудани чаззобиятхои овозй ва аниматсионй вучуд дорад. Намойишх,ои тавассути ин барномахо тайёршударо дар шакли санадхои электронй бо ёрии шабакаи саросарии компютерии Интернет ба оламиён пахн намудан мумкин аст.

Вазифахои барномахои намойишсоз:• идора намудани раванди намойиш;• муайян ва идора намудани пайдарпайии намойиши слайдхр ва

гузариши байни онхр;• интихоби шакли зох,ирии слайдхр;• корбарй бо матнхр, чаДвалх,о, тасвирхри графикй, сабтхри

овозй ва видеой;• истифодаи объектхри протсессорхри матнй, чадвалхри

электронй, Internet ва гайра.Имкониятхо ва хосиятхои намойишхо: 6

• аз мачмуи слайдхр иборат будан;• бо ёрии мох,ири намойишсоз тайёр намудани слайдхри

худкор;• тавассути параметрхри сох,аи корй муайян намудани андоза

ва тамоюли слайдхр;• ба слайдхр вобаста кардани хусусиятхри хосаи намойишй;• бо истифода аз намунахри оройишй тагйир додани хосиятхр

ва сохтори рангй, заминавй, х,уруфй ва гайраи слайдхр;• муайян намудани тарзи ч°йгиркунии иттилоот дар слайд:

сарлавх,а, матн, раемхр, чадвалхр, навиштачот ва гайра;• илова намудани таассуротхри (так,вият, эффект)

аниматсионй, садой, намудоршавй, хомушшавй, фосилавй ва гайра ба слайдхри намойиш.

Мафхумхои калидии технологияи намойишсозй:Намойиш (presentation - презентация) - мачмуи слайдхо,

воситахои пешниходкунй, маводи таксимшаванда, матнй

223

Page 221: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

лексияхо ва накднаи баромад, ки ба мавзуъи муайян бахшида шудаанд ва дар парвандаи махсус нигох дошта мешаванд.

Слайд (slide) - чузъи алохидаи намойиш мебошад. Х,ар як слайд метавонад иттилооти шакл ва хосиятхои гуногундоштаро дар бар гирад: сарлавха, матн, график, диаграмма, чадвал, раем, дигар объектхои тасвирй ва чандрасонай. Слайдхоро ба воситаи чопгар дар когаз ё наворхои шаффоф чоп намудан мумкин аст.

Маводи таксимшаванда - слайдх,ои намойиш, ки дар як сафхаи когаз дар шакли яктогй, дутогй, чортогй, шаштогй ё хаштогй чоп карда шуда, бо максади хаттй пешниход намудани маъруза пахн карда мешавад.

Конспекти маъруза - шакли хурдкардашудаи тасвири чопии слайд дар матнй маъруза, ки дар рафти намойиш ва баромади маърузачй ба иштирокчиёни махфил таксим карда мешавад.

MS PowerPoint - барномаи машхури намойишсоз аз MS Office.OOImpress - барномаи машхури намошеоз аз OpenOffice, ки

хам дар мухити СО MS Windows ва хам СО Linux якхела кор карда метавонад.

Саволхо:1. Дар кадом мавридх,о андозаи экрани компютер

наметавонад чавобгуйи х,алли масъала бошад?2. Намойиш чист? Слайд чй? Барномаи намойишсоз чй?3. Мафх,умх,ои калидии технологияи намойишеозй

кадомхоянд?4. Вазифаи асосии барномахои намойишсоз аз чй иборат аст?5. Шумо оид ба кадом имкониятхои барномахои намойишсоз

маълумот доред?6. Кадом барномахои намойишеозро номбар карда

метавонед? Онхо дар мухити кадом системахои амалиётй кор карда метавонанд?

7. Барои ташкил намудани намойиш аз кадом сахтафзорхоро истифода мебаранд?

8. Бо кадом ма^сад намойишеозй мекунанд?

# . s Супориш:1. Мавзуъро бодиэдат хонед ва имкониятхову вазифахои

барномахои намойишеозро номбар кунед.2. Мафхумхои калидии технологияии намойишеозиро таъриф

224

Page 222: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

дих,ед.3. Дойр ба намойишсозй нак,шаи баромад созед ва дар асосй он

маъруза нависед.4. Барои баромади худ конспект ва маводи так;симшаванда созед.

3.3.2. Б а р н о м а и н а м о й и ш с о з и M ic r o s o ft Po w e r Po in t

Барномаи PowerPoint махсули ширкати Microsoft буда, шомили бастаи барномахои Microsoft Office мебошад ва яке аз нармафзорх,ои замонавй ва

мукаммали тайёр намудани намойишхо, баромадхо ва слайд- филмхо ба шумор меравад. Ба мисли дигар барномахои MS Office PowerPoint-po бо якчанд тарз омодаи кор гардонидан мумкин аст:

S истифода аз менюи асосии Windows, бо таъсири яккаратаи муш: Огоз (Пуск - Start)^XaMan барномахо (Все программы - АП programs)^MS Office^Microsoft Office PowerPoint 2010;

s истифода аз имкониятх,ои мизи корй. Агар дар мизи корй тамгаи (ярлик) Microsoft PowerPoint мавчуд бошад, он гох, бо пахши дукаратаи тугмаи чапи муш барномаи PowerPoint-po ба кор даровардан мумкин аст;

S истифода аз парвандаи дилхох,и тавассути PowerPoint сохташуда. Агар дар равзанаи фаъол (мизи корй ё чузъдони дилхох,) ба нишонаи парванда бо ёрии муш таъсири дукарата расонем, он гох, дар экран аввал равзанаи барномаи MS PowerPoint ва баъд дар дохили он равзанаи он парванда кушода мешавад.

Равзанаи кории PowerPoint ва цу’зъх,ои он. Баъди ба кор шуруъ намудани PowerPoint дар экран равзанаи асосии он пайдо мегардад. Равзанаи кории PowerPoint айнан ба мисли дигар замимахои Microsoft сохта шудааст ва аз чузъхои зерин иборат мебошад: сагри сарлавха, сатри меню, тасмаи афзорхо, майдони корй, сохаи слайдхо, лавхаи холатнамо, майдони кайдхои слайд ва афзори микёсгирй.

225

Page 223: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

Менюи PowerPoint аз 9 банди доимй - Парванда, Лс л Ч,огузорй. Тазйии (Дизайн), I узаришхо (Переходы), Аниматсия. Намойиши слайдхо (Показ слайдов), Такриз, Намо. 2 банди иловагии корбарй бо чадвалхо - Тархкаш. Амсила, 1 банди

_ _ £> иловагии корбарй бо тасвирхо ?>ор ва 2 тугмаи амри:

О п- Тасмагундор ва _ _ - Маьлумотномаи Microsoft PowerPointиборат аст.

Х,ар як банди менюи барнома, ба мисли MS Word, барои ичрои мачмуи амалхои синфи муайян вобаста карда шудааст.

Гласная Вставка Дизайн Переходы Анимация Показ слайдов Рецензирование Вид £>

Х,ангоми пахши банди дилхох намуди тасмаи афзорхои поёнй меню тагйир меёбад ва дар тасма он афзорхое руйи кор меоянд, ки онхо барои гузаронидани амалиёти навъи мушаххас кодиранд. Бандхои иловагии меню танхо хангоми корбарй бо чадвалхо аг ва расмхо Do.jm:i намудор

226

Page 224: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

мегарданд. Агар чадвали чорй расмхоро низ дар бар гирифта бошад, он гох, дар сатри меню хар се банди иловагй намудор мегарданд.

Хангоми интихоби банди дилхохи менюи равзана тасмаи афзорхо шакли ба худ хосро мегирад ва дар он мачмуи афзорхое руйи кор меоянд, ки онхо барои ичрои амалхои вобаста ба хамон банд пешбинй шудаанд,

Н * ' « И Щ И » - « - л » “f t £ ■■ Е - * * 3 -ы - л -

B L -С< Х з - * ' > * < * • « * • • 4 - ■ ]

СиЙДЬ. ШРИФТ г.

■ ш ■ ■ -

Абзац* • • " " Г ” " а -

Ьпяш* ДниАл гч

Maii l

Прорезами*а чС*мг Пммвмие , Параыпры

А а*»»- Р«*»5чипР *ДаммяниАпъ С

Период к атому «•AW Врамапошв

1, «4* » Начало^ Триггер J } Длительное

Параметры До*ММк>Ффемое • —‘-т — • V Анимация по о6р»к« Л 1адер*ка

МКШИ|

2 ' » Переместит» n«UA * ▼ Переместить «перед

А Sffi Вюемемагоречяюеплрааамцфтиа

ммпмики■ *

наоройм Монитор*

Ш>АМИП. -■ 3|Ма>М Далее

1»— »«•

ш \ ш т л и ш ш s:П«

Ш I «3* Й5 3~3S «SStU-

презентации Рекииы образцы Показать « I масштаб цвет мм атт» cape...

227

Page 225: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

Хднгоми фаъол будани банди Парвандаи меню шакли равзанаи асосй ба куллй тагйир меёбад ва тавассути фармонхою афзорхои он ичрои амалхои асосии корбарй бо парвандаи намойиш имконпазир мегардад.

йяи*» gptuftm мтш#** Л < рмт* С**

сеть

s3

Сведения: Презентация!

Пемкпрббтл*

пйу* Ш иегуг екрышь,и шмшп*

tMffriyN?fptutmwe* fwitmtum

Пкцод) p<tcfW6cJfit*t4(ttM&A ббщ & б Л6€ТуП* к *1бМу « М /» У Ш 6 $ х6 # *М у о *e ft, *Г6 6H C4&P***■ С »бМ ш д&хушт» и

■ СбЛфХШМ4, К61*рб*

WWWHMWMK

Ctrikft**

РниеЦ Еще не с =Числа слайдов 1Число скрнТшх слайдов бН«*аиие Пре1?кГTtf* ДобавитКгЛггОрии Добави1

СМШШШ А*1Ы

ИЗМлвн Свгодий

Cosit* СггоднйНапечатан Никогда

Ctfttnttttf Пй1Ш6+*14М

| Ш И йМт> -

Майдони кории барнома дар кисми рости равзана чойгир шудааст. Дар он дарунмояи слайди чорй инъикос карда мешавад. Тавассути ин майдон раванди слайдсозй асосан огоз меёбад. Ба слайди чорй сарлавхд, зерсарлавха ва матн хамрох карда мешавад. Дар мавридхои зарурй, мувофики мавзуъ, ба онраем, чадвал, диаграмма ё --------------------дигар объектхои графикй,

; филм, сабти ОВОЗ, Сарлав*аи слайд

аниматсия, абарпайванд зияем.. <«*, ва гайраро илова кардан мумкин аст. Махз дар хамин майдон равандхои тахрир, оройиш ва таквиятбахшй ба слайдхо ба вукуъ мепайванданд. Дар расми тарафи рост шакли холии слайди якум ва слайдхои баъдии намойиш оварда шудаанд.

С ар лавхаи слайд

• Матнй слайц

•s М ft

228

Page 226: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

Дар тарафи чапи майдони кори сохаи слайдхо чой дода шудааст, ки он бо ёрии ийЛй- *1 - тугмахои кабатии Слайдхо (Слайды), Сохтор (Структура) ва тугмаи амрии Пушидан (Закрыть) идора карда мешавад. Тугмахои кабатй барои бо сохтори намойиш ва слайдхои он кар гуна амалиёт гузаронидан (масалан, тагйир додани тартиби ичрои слайдхо, иваз намудани мавкеъи чойгиршавии онхо, сохтани слайди нав, аз сохтори матнии слайд ба ангораи (эскиз, макет) слайдхо гузаштан, нусхагирй, хазфкунй,ноаёнгардонии слайдхо ва гайра) пешбинй шудаанд.Тугмаи амрии ■ бошад, барои пушидани сохаи слайдхо ва васеъ намудани андозаи майдони кории равзана хизмат мерасонад. Барои баркарор намудани соха аз имкониятхои лавхаи холатнамо истифода бурдан лозим аст.

Дар поёнй майдони кории равзана майдончаи кайдхои слайд чойгир шудааст. Дар ин майдонча корбар оид ба мухтавои слайди мазкур баъзе андешахо, тавзехоти худ ё матнй пурраи слайдро ба кайд мегирад, ки онхо хангоми намойиш ба экран бароварда намешаванд. Вале хангоми дар когаз чоп намудани слайдхои намойиш сахифахои матнии майдончаи кайдхо пурра ба чоп бароварда мешаванд.

З а » —тки к с л а й д у

Лавхаи холатнамо дар кисми поёнии равзанаи барнома чойгир буда, дар он ба гайр аз иттилоот оид ба вазъи кунунии равзана, инчунин тугмахои идории речахои инъикоси намойиш

ва афзори микёсгири майдони кори - | пешбинй шудаанд.

229

Page 227: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

Тасмахои тобдихии амудй ва уфукй хангоми дар экран нагунчидани андозаи слайдхо ба таври худкор фаъол мегарданд. Хаткашхои ченкунии амудй ва уфукй, тури хаттй ва дигар афзорхои идории майдони кориро корбар мувофики табъу завки худ ва тибки зарурат метавонад намудор ё ноаён гардонад.

Тугмахои идории речахои инъикоси намойиш дар MS PowerPoint чунин номгузорй шудаанд:[5- речаи маъмул (обычный);

- речаи ба навъдо чудокунии слайдхо (сортировщик слайдов);- речаи хониш (режим чтения);

- речаи намойиши слайдхо (показ слайдов).

Речаи маъмул хангоми бакордарории барнома ба таври худкор фаъол гашта, фарогири тамоми раванди намойишсозй мегардад. Коркард ва тахрири слайдхо низ дар хамин реча сурат мегиранд. Равзанаи кории барнома хам махз дар хамин ин реча ба се кием - майдони корй, сохаи слайдхо ва майдончаи кайдхои слайдхо чудо мешавад, ки вобаста ба амалиёти чорй андозаи кисми дилхохро тагйир додан мумкин аст.

Речаи ба навъхо чудокунии слайдхо тарзхои дар экран чойгиркунии слайдхоро идора менамояд. Ин реча имконият медихад, ки дар экран якбора хамаи слайдхои намойиш аз назар гузаронида шаванд ва дар холати зарурй онхо чойгузин, нусхабардорй ё хазф карда шаванд.

Речаи хониш барои корбарй бо матнй слайдхо - хуруфчинй, тахрир ва форматбандй мувофик аст. Равандхои мазкур дар ин реча зудтар анчом дода мешаванд.

Речаи намойиши слайдхо барои пешдиди интихоии слайдхои намойишнома дар компютер ва тамошои онхо дар экрани калон хизмат мерасонад. Яъне речаи намойиш речаи натичавй буда, махз тавассути он намойиш пешкаши умум гардонида мешавад.

230

Page 228: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

Саволхо:1. Барномаи PowerPoint чй гуна барнома аст? Бо ёрии он кадом

амалхрро анчом додан мумкин?2. Чанд тарзи ба кор омода намудани PowerPoint-po медонед?3. Равзанаи кории PowerPoint аз кадом чузъхр иборат аст?4. Кадом чузъхри равзанаи MS PowerPoint дар равзанаи MS Word

ба чашм намерасанд?5. Менюи PowerPoint аз чанд банд иборат аст? Кадомхр?6. Барои чй хангоми интихоби бандхри менюи равзана тасмаи

афзорхр шакли худро тагйир медихдц?7. Вазифаи майдони кории барнома аз чй иборат аст? Вай дар

кадом кусми равзана чойгир мебошад?8. Сох^и слайдхр дар кадом кугсми равзана чой дода шудааст? Вай

аз кадом тугмахри кабатй иборат аст?9. Тугмахри кабатй чй вазифа доранд?10. Майдончаи к,айдхри слайдро кадом вак^ истифода мебаранд?

Вай дар кадом куюми равзана чойтр шудааст?11. Оё вазифахри лавхаи хрлатнаморо медонед?12. Дар PowerPoint чанд речаи инъикоси намойиш пешбинй

шудааст? Кадомхр? Аз кадом реча кадом вак^ истифода бурдан бех^ар аст?

Супориш:1. Матнй мавзуъро бодик^ат хонед, равзанаи PowerPoint-po кушоед

ва чузъх,ои онро номбар кунед.2. Барномаи PowerPoint-po бо якчанд тарз ба кор омода гардонед.3. Бандхри менюи барномаро бо навбат фаъол гардонед ва

зербандхрю фармонхри онхрро аз назар гузаронед.4. Андешаи худро оид ба фарк^ байни бандхри менюи барномахри

Word ва PowerPoint баён созед.5. Речахри инъикоси намойишро номбар кунед ва тарзи кори х,ар

кадоми онхрро амалан дар равзанаи PowerPoint санчед.

3.3.3. Т а р з х о и т а н з и м н а м у д а н и Po w e r P o in t

Барномах,ои системаи амалиётии Windows ба корбар имконият медихднд, ки вай мувофики табъу завки худ намой равзанахоро ба танзим орад ва барои худ

мухити кории (интерфейс) мувофик ва рохат созад.

231

Page 229: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

Ба танзим овардани барнома маънои онро дорад, ки шакли зохирии равзанаи барнома ва мачмуи афзорх,ои бандхои менюи он тагйир дода мешаванд. Дар барномаи намойишсози PowerPoint низ чунин имконият вучуд дорад. Дар он раванди танзим хеле осон ва хатто худкор ташкил карда шудааст.

Интихобхои (параметрхо) кории PowerPoint-po бо ёрии банди Парвандаи меню ва зербанди Интихобхои он ба танзим овардан мумкин аст. Пас аз пахши тугмаи а ****** I ляп экран равзанаи робитавии Интихобхои PowerPoint (Параметы PowerPoint - Options PowerPoint) пайдо мешавад.

П»р#УГфЫ POWtfPolflt [j ? i g j & y

ОбшивI r j f r Основные параметры для работы с PowerPoint.

В?1 Пока»ы»еть мини-паиель инструменте* при выделении

W\ Включить динамические просмотр1

Цветове* схеме: Серебристы Г * 1

1 Н

Лихие* нестройна M icrotoft Office

Имя полмоютеле: Q

Ииииимы:

Прееописеиие

Сокреиеиие

Я|ЫК

Дополнительно

нестройке ленты

Панель быстрого доступ*

надстройки

Центр упрееление ^опасностью

[ ° * J С Отвна

Равзанаи робитавии Интихобхои PowerPoint аз ду кием иборат аст: номгуйи бандхои интихоб (тарафи чап) ва интихобхо ё афзорхои танзимшавандаи ба банди мушаххас тааллукдошта (тарафи рост). Бандхои интихобхои PowerPoint хамчун Умумй (Общие), Имлосанчй (Правописание), Сабткунй (Сохранение), Забон (Язык), Иловагй (Дополнительно), Танзими тасмаи афзорхо (Настройка ленты), Лавхаи дастрасии фаврй (Панель быстрого доступа), Болосохт (Надстройка) ва Маркази идораи амният (Центр управления безопасностью) номгузорй шудаанд.

Хднгоми фаъол будани равзанаи робитавии интихобхо хамчун пешфарз хамеша банди Умумии он кушода (расми болой) мешавад. Интихобхои ин банд мухити умумии кории

232

Page 230: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

PowerPoint-po ба танзим меоранд. Масалан, бо ёрии интихобхои он хангоми ичрои амали чудокунй минилавхаи афзорхоро намудор ё ноаён гардонидан, воситаи азназаргузаронии динамикиро фаъол ё гайрифаъол гардонидан, тавассути схемаи рангии барнома ранги пойгохии равзанаро муайян кардан ва дигар амалхои хусусияти умумидоштаи барномаро ба танзим овардан мумкин аст.

Зербандхои банди Имлосанчи равзанаи робитавии интихобхо барои танзими интихобхои худбадалкунй (худивазкунй),худтасхехкунй, худимлосанчй, форматбандии матн, истифодаи лугатхо ва дигар амалиёти вобаста ба корбурди матнхо пешбинй шудаанд. Масалан, хангоми интихоби зербанди Параметрхои худбадалкунй, яъне Парванда^ИнтихобхоЖараметрхои худбадалкунй (Файл^ Параметры^Параметры автозамены) равзанаи махсуси дигаре фаъол мегардад, ки он низ, дар навбати худ, аз якчанд зербанд иборат аст. Тугмахои кабатии ин равзана барои иваз намудани руйхати параметрхои он хизмат мерасонанд. Намуди мазкури дар раем овардашудаи равзана хоси тугмаи кабатии Худбадали он мебошад.

Дар ин маврид равзана ба корбар имконият мухайё месозад, ки вай тугмахои худбадалкуниро намудор ё ноаён гардонад, галатхои тасодуфии калимахои матнро ба таври худкор ислох намояд (масалан, харфи якуми чумларо ба харфи калон табдил дихад, аз ду харфи калони ибтидоии калима харфи дуюмашро ба хурд иваз намояд), баъзе тугмахои харфиро бо аломатхои формулахои математикй

233

Page 231: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

вобаста намояд ва гайра. Аз имкониятхои зербанди мазкур истифода бурда, чумлахои дар матн зуд-зуд такроршавандаро бо ёрии пайдарпайии ду-се аломат рамзбандй намудан ва хангоми пахши ин аломатхо ба таври худкор онхоро ба чумлаи зарурй иваз намудан, имконпазир мегардад.

Масалан, дар расмй зерин тарзи бо ёрии пайдарпайии харфхои «ти» рамзбандй намудани мафхуми «технологияи иттилоотй» нишон дода шудааст. Хднгоми аз сафхакалид пай дар пай ворид кардани харфхои т ва и ба таври худкор дар мавкеъи чойгиршавии курсор ибораи технологияи иттилоотй пайдо мешавад.

ВУ1 Заменять при вводе

заменить: на: ф обычный iencr © форматированный текст

ти | технологияи иттилоотй■ 1 I .........................II ........... ....■!■■■■........... ...................................... ......................

Танзими хосиятхои нигахдории санадхои намойиширо бо ёрии имкониятхои банди Сабткунй (Сохранение) ичро мекунанд. Бо ёрии ин равзана интихобхои нигахдории намойишхо, интихобхои тахрири худмухтори намойишхо, интихобхои якчоякунии санади намойишхо ва гайраро ба танзим овардан мумкин аст. Яке аз интихобхои мухими ин банд - муайян намудани чузъдонест, ки дар он намойиш пас аз мудцати муайяни вакт ба таври худкор сабт карда мешавад. Масалан, корбар метавонад барои хифзи махсули эчоди______худ бо ёрии зербанди

- -_ri - им I пас аз хар 5 дакика сабтиАвтосохранение каждые

худкори санади намойишро дар чузъдони муайяншуда ба рох монад.

Банди Забони равзанаи робитавй танзими забонии намошро ба ухда дорад. Аз имкониятхои ин банд истифода бурда забони

234

Page 232: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

тахрири санади намойиш, забони маълумотнома, забони интерфейси барнома ва гайраро интихоб ё мукаррар кардан мумкин аст. Хамчунин тавассути ин банд аз абарпайвандхои Microsoft истифода бурда, забонхои дигарро ба барнома илова ё аз он хазф намудан мумкин аст.

Яке аз бандхои мухими танзими интихобхои намойишсозй дар PowerPoint банди Иловагй ба шумор меравад. Бо ёрии ин банд хосиятхои зерини барномаро танзим ва чур намудан мумкин аст: параметрхои тасхехкунй, буридан, нусхагирй, чойгузин, сифати тасвир, андозагирй, экран, намойиши слайдхо, чоп, хамрохкунии овоз ва гайра.

Аслан максад аз тайёр намудани намойиш, чопи он дар когаз нест. Намойиш барои тамошо дар экрани компютер ё экранхои калонтар (бо ёрии проектори электронй) сохта

Печать

1̂ 1 Фоновая печатьн Печатать щрифты TrueType как графикуIH Печатать внедренные объекты с текущим разрешением принтера Н Высокое качествоП Выравнивать прозрачные рисунки с текущим разрешением принтера

мешавад. Аммо баъзан зарурати чопи намойиш дар когаз низ пеш меояд (хамчун хомнавис, маводи таксимотй ва гайра). Дар ин гуна мавридхо, барои танзими амалхои вобаста ба чопкунии намойиш, дар барномаи PowerPoint аз фармонхои Парванда^ Интихобхо^Иловагй^Чоп (ФайлК Параметры^Дополни- тельно^ Печать) истифода мебаранд. Дар натича зербандхои

Page 233: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

зерини блоки Чопро фаъол ё гайрифаъол гардонидан мумкин аст:

> Чопи заминавй (Фоновая печать);> Чопи хуруфхои TrueType хамчун тасвири графикй (Печатать

шрифты TrueType как графику);> Чопи объектхои татбицшуда бо имкониятхои нории

халкунандагии чопгар (Печатать внедренные объекты с текущим разрешением принтера);

> Сифати баланд (Высокое качество);> Х,амрадифсозии тасвирхои шаффоф бо имкониятхои нории

халкунандагии чопгар (Выравнивать прозрачные рисунки с текущим разрешением принтера).

Якчанд параметри иловагии дигар танзими чопи санади намойишро бевосита хднгоми раванди чопи он дар чопгар ба хисоб мегиранд: истифодаи танзимхои каблии чоп, муайянкунии андозаи слайд бо андозаи сахифаи чопй, муайянкунии рангхои чопии намойиш, чоп кардан ё накардани слайдх,ои пинхон (махфй), чорчубасозии слайд ва гайра.

Барои ба чоп■» а

баровардани дарунмояи намойиш бошад, мисли тахриргари матнии MS Word кифоя аст, ки аз комбинатсияи тугмахои сафхакалид (Ctrl+P) ё фармонхои Парванда^Чоп

___ с

(Файл^ Печать) истифода барем. Дар натича дар экрани компютер равзанаи робитавии интихоби чопгар ва хосиятхои чопи намойиш фаъол мегардад. Бо ёрии ин равзана навъи чопгар, микдори нусхахои чоп, тарзи чоп, ранги чоп ва гайраро ба танзим овардан мумкин аст.

Вазифаи бандхои танзими тасмаи афзорхр ва лавхаи дастрасии фаврй аз номашон хувайдост. Онхо барои ба тасмаи

■ »0~_____________ '

Ш арсЛш

llm i mrwm тг [.тЛм i*

С тЛ т* |ф ̂ Н*пем*тет* 1 сл*Дд и* <траииис -

" " и з U 3 из

Ш г~ '

236

Page 234: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

афзорхо хамрох намудани ягон афзори нав ва ё баръакс, аз он хазф намудани афзорхои дар айни ход нолозим, пешбинй шудаанд. Ба хар як корбар имконият дода мешавад, ки равзанаи барнома ва афзорхои онро барои худ мувофик созад. Бо ёрии ин бандхо корбар инчунин имконият дорад, ки тасмаи афзорхои хусусии худро эчод намояд ва дар он афзорхоеро чой дихад, ки онхо дар раванди намойишсозии вай бештар мавриди истифода карор доранд. Тартиби чойгиршавии афзорхоро дар тасма худи корбар муайян мекунад. Ба мачмуъ ва хар як афзори хусусй низ вай метавонад мувофики диди худ номгузорй кунад.

^ Таваччух: Дар хотир бояд дошт, ки хангоми танзими равзанаи барнома и ч р о и нодурусти х,ар гуна амалиёт метавонад ба фалач гаштани система оварад. Бинобар. он хангоми танзимкунй эхтиёткор бошед!

F i r йU Сам»

1. Ба танзим овардани барномаи PowerPoint чй маъно дорад?2. Интихобх,ои кории PowerPoint-po бо ёрии кадом банди меню ба

танзим овардан мумкин аст?3. Равзанаи робитавии интихобхои PowerPoint аз чанд к,исм иборат

аст? Кадомхр?4. Оё бандх,ои интихобхри PowerPoint-po номбар карда метавонед?5. рангами фаъол будани равзанаи робитавии интихобх,о х,амчун

пешфарз кадом банди он кушода аст? Барои чй?6. Интихобхои банди умумии PowerPoint барои ичрои кадом вазифахо

пешбинй шудаанд?

237

Page 235: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

7. Зербандх,ои банди имлосанчи равзанаи робитавии интихобх,о барои танзими кадом интихобх,о хизмат мерасонанд?

8. Худбадалкунй чй гуна амал аст? Худтасх,ех,кунй чй?9. Рох,и бо ёрии пайдарпайии якчанд аломат рамзбандй намудани

ибораю чумлах,о кадом аст?10. Чй тавр хосиятхои нигахдории санадхои намойиширо ба танзим

овардан мумкин аст?11. Вазифаи банди забони равзанаи робитавй аз чй иборат аст?12. Методи забонхри иловагиро ба барнома х,амрох ё аз он хазф

намудан кадом аст?13. Тавассути банди иловагии барнома кадом хосиятхои равзанаро

танзим кардан мумкин аст?14. Барои интихоби навъи чопгар, муайян кардани микдори нусхахои

чоп, тарзи чоп, ранги чоп ва дигар амалхои вобаста ба чопй санади намойиш истифодаи кадом банди барнома 6ex;Tap аст?

15. Оё вазифаи бандхои танзими тасмаи афзорхо ва лавхаи дастрасии фавриро медонед?

16. Чй тавр корбар метавонад тасмаи афзорхри хусусии худро созад?

Ф х' ш Супориш:1. Матнй мавзуъро бодик^ат хонед ва онро на1ф кунед.2. Равзанаи робитавии интихобхоро кушоед ва аз бандхои он- бо

навбат истифода бурда, вазифахояшонро омузед.3. Оид ба тарзи танзими равзанаи PowerPoint Haiyin хаттй нависед.4. Тарзи ч о й г и р ш а в и и афзорхрро дар намунахои тасмахри афзорхо

омузед ва барои худ тасмаи хусусии афзорхое созед, ки дорой 15 афзор бошад. Ба афзорхои тасма номхои точикй гузоред.

3.3.4. Н а м о й и ш с о з и д а р P o w e r P o in t

Дар барномаи PowerPoint намойишхоро бо тарзхои гуногун сохтан мумкин аст. Махсусан дар мавриди ба таври стандартй бакордарории барнома (Огоз^ Хамаи

Барномахо^ MS Office^ Microsoft Office PowerPoint 2010) дарэкран слайди аввали намойиши сохташаванда бо номи<11 осзгнтация 1 пайдо мешавад.

Парвандахои намойиши номхои иловагии ва дошта, колаби пешфарзи намойиш - мебошад. Корбарбо истифода аз имкониятхои барнома, махз дар хамин колаб метавонад махорат ва малакахои намойишсозии худро аз хама

238

Page 236: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

бештар истифода барад ва такмил дихдд. Барои амалигардонии ин максад барномаи PowerPoint имкониятх,ои фаровон дорад. Истифодаи онхо махсусан дар банакшагирии намойиш, гояву мазмун ва банду басти слайдхои намойиш бисёр муфид мебошад.

Барои сохтани намойиши нав асосан аз фармонхои менюи асосии барнома - Парванда^Сохтан (Файл►Создать) истифода мебаранд. Дар ин маврид система дар речаи робитавй ба корбар тарзхои гуногуни сохтани намойишро пешниход мекунад. Корбар аз байни онхо тарзи ба худ мувофики

Доступные шаблоны и томы

+ (9 Домой ► Образцы шаблоне*

Викторина Городской фотоальбом Знакомство с PowerPoint классический фотоальбомДНО

О бучение Отчат о состоянии проекта Рекламный буклет Современный фотоальбом

намойишеозиро интихоб мекунад. Дар майдончаи тарафи

239

Page 237: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

рости равзана росткунцаи варакмонанд бо номи Намойиши нав (Новая презентация) ва дар зери он тугмаи Сохтан (Создать) пайдо мешаванд. Пахши тугмаи Сохтан огози намойишсозиро ифода мекунад.

Равзанаи робитавии болой аз блокхои Колабхо ва мавзуъхои дастрас (Доступные шаблоны и темы) ва Колабхои Office.com (Шаблоны Office.com) иборат аст. Имкониятхои блоки якум аз захирахои худи компютер вобастагй дорад ва ба онхо такя карда, дар сохтани намойишхо мавриди истифода карор дода мешавад. Имкониятхои блоки дуюм бошад, ба мавзуъхои динамикй ва колабхои намойишии доимо тачдидшавандаи сомонаи Microsoft Office вобастагй дорад. Хангоми пайваст будан ба шабакаи Интернет корбарон метавонанд дар тахияи намойишхои худ аз ин имкониятхо ба таври васеъ истифода баранд. Афзорхои лавхаи рохнамои (навигация)

*■ fl домой ^ равзанаи робитавии намойишсозй барои аз як банд ба банди дигари ин блокхо гузаштан хизмат мерасонанд.

Тарзхои сохтани намойиш бо истифода аз колабх[о ва мавзуъхои дастрас. Яке аз тарзхои аз хама маъмул ва дастрастарини сохтани намойиш - ин истифода аз афзори Намойиши нав (Новая презентация) ба шумор меравад.Ин тарзи намойишсозй хеле осон буда, одатан нафарони навомуз корро махз аз истифодаи хамин тарз огоз мекунанд. Колаби пешфарзи ин тарзи намойишсозй Normal.thmx мебошад. Тарзи дигари намойишсозии одцй - истифодабарй аз Колабхои корбурди охирон (Последние шаблоны) мебошад. Бо интихоби ин методи намойишсозй руйхати колабхои маротибахои охир дар хамин компютер истифодашуда руйи кор меоянд. Корбар мувофики масъалаи гузошташуда яке аз колабхои руйхатро хамчун намуна кабул ва дар асосй он ба мураттабсозии намойиши худ огоз мекунад.

Хангоми интихоби тарзи истифода аз Намунаи колабхои (Образцы шаблонов) равзанаи намойишсозй барнома якчанд колабхои пешфарзиро, ки ба мавзуъхои мухталиф бахшида шудаанд, пешкаш менамояд. Мазмуни ин намунахо фарогири мавзуъхои мушаххас буда, шакли слайдхои

240

Page 238: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

онхо бо мазмунашон мувофик кунонида шудаанд. Дар аксарият слайдхои намунахо тавсия ва дастурхо оид ба тарзи истифодаи ин колабхо оварда шудаанд. Корбар метавонад бо ворид намудани баъзе тагйиротхо онхоро бо мавзуъи худ мутобик созад. Масалан, дар намунаи колаби Бозии саволу чавоб (Викторина) оид ба раванди сохтани намойишномаи ин бозй иттилооти пурра оварда шудааст. Дар ин намуна натанхо дар бораи истифодаи колаб, балки оид ба тарзхои саволгузорй ва баргардонидани чавоби мувофик, оид ба намунаи саволхо ва дигар чихатхои ташкили ин бозй иттилооти муфид оварда шудааст.

Колаби Мавзуъхо (Темы), тибки номаш, ба мавзуъхои мухталифи намойишеозй бахшида шудааст.Ин тарзи намойишеозй ба корбар сабку услубхои

i d

гуногуну шавковарн хамчун пешфарз офаридашударо барои тархрезии намойиши нав пешниход менамояд.

х п в

а

А*

Колабхои ман (Мои шаблоны) дигар тарзи намойишеозиро дар бар мегирад. Дар он асосан руйхати колабхои намойишеози хусусии корбар нигох дошта мешавад. Барои колабхои дустдоштаи худро дар чузъдони Колабхои ман чойгир намудан, аз фармонхои менюи барнома - Парванда^Сабт хамчун истифода бурдан лозим аст. Пас аз номгузорй кардани парвандаи колабхо, дар майдончаи Намуди парвандаи равзанаи робитавии нигахдории санад амалй гардонидани банди Колаби PowerPoint хатмист.

Колаби «Аз санадхои мавчуда» {Из□существующего документа) дар асоси парвандаи

намойиши пештар сохташудаи корбар ё умуман _____санадхои намойишии мавчудаи компютер сохтани намойишхои навро пешниход менамояд.

Раванди намойишеозй мархалахои зеринро дар бар мегирад:• интихоби мавзуъ;

241

Page 239: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

• банак,шагирии сохтори намойиш;• интихоби тарзи инъикоси намойиш дар экран;• муайян намудании к,исмх,ои матнии намойиш;• интихоби сабк ва тобишх;ои рангии намойиш;• илова намудани объектхри графикй, сабт^ои овозй ва

видеоклипщ• муайян намудани тарзи гуселонидани слайди чорй ва намудор

гардонидани слайди навбатй;• муайян намудани фосилаи давомнокии х,ар як слайд ва дар

мачмуъ худи намойиш;• бах,исобгирии такриятхри аниматсионй дар слайдхри намойиш;• муайян намудани слайдаои ноаён;• илова намудани кайдхр ва замимахр ба слайдх,ои намойиш.

Барои амалй сохтани ин мархалахо аз тамоми имкониятхои бандхои менюи равзанаи PowerPoint истифода бурдан лозим меояд. Масалан, бо ёрии банди Тазйин (Дизайн) интихобх,ои сахифаи чопй, тамоюли инъикоси слайдхои намойиш ва кайдх,ои онхо дар сахифа, мавзуъхои намойишсозй, сохтори рангии мавзуъ, истифодаи навъи хуруфхо дар слайдхои мавзуъ, интихоби сабкхои заминавй барои слайдхо, гойиб ва хозир гардонидани расмхои заминавии слайдхо ва гайраро амалй сохтан мумкин аст.

о aПараметры Ориентация «границы слайда- ■ Аа

t . г ~

Юцмга *-

[»]э*»«л. *

<J| Стили фона *

О Скрыть фоновые рисунки

Г-щнапра ф Щ * Темы •о н Гш

Барои ичрои амалх,ои номбурда кифоя аст, ки аз ягон блоки банди Газйин зербанди зарурй интихоб карда шавад. Пас аз интихоби ин ё он зербанд амали интихобот метавонад давом ёбад. Аз мачмуи имкониятхои азнавпайдогардидаи зербанд барои корбар интихоб намудани зербандхои навбатй пеш меояд. Дар баъзе мавридхо, хангоми интихобкуних,о, барои амалишавии баъзе равандхо барнома равзанахои робитавии худро пешкаш мекунад. Дар холатхои дигар бошад, раванд бо пахши одии тугмаи чапи муш табики худро меёбад.

Х,амин тарик, гарчанде дар назари аввал раванди намойишсозй хеле осон намояд хам, вале барои сохтани намойиши пурмазмуну чолиб аз корбар махорат, малака,

242

Page 240: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

тачриба ва дониши муайян талаб карда мешавад. Дар аксар мавридхо, вобаста ба мазмуни намойиш, дар он ба гайр аз иттилооти навъи матнй, хдмчунин чадвалу графикхо, диаграммаву шаклхои геометрй, тасвиру наворхо, чузъхои аниматсионй ва чандрасонаиро чойгир кардан лозим меояд.

Одатан, дар слайди аввали намойиш номи мавзуъ ва маълумот оид ба маърузачиро чойгир мекунанд. Барои ба слайдхо илова намудани сареафха ва посафха аз фармони Чогузорй^ Колонтитулхо (Вставка^ Колонтитулы) истифода мебаранд. Иловакунии номи намойиш, таърихи руз. раками слайдхо ва

дигар иттилоот тавассути имкониятхои тугмаи кабатии Слайди равзанаи робитавии Колонтитулхо амалй гардонида мешавад. Масалан, иттилооти дар посафхаи зерин овардашуда, пешакй дар MS Word тайёр карда шуда, бо усули нусхабардорй (Ctrl+C) ва чогузорй (Ctrl+V) ба MS PowerPoint кучонида шудааст.

Барои ба намойиш илова кардани слайди навбатй, ба гайр аз роххои дигар, инчунин пахши якчояи тугмахои Ctrl ва М хизмат мерасонанд. Сохтори слайдхои баъдй аз слайди Ё аввала фарк мекунад. Пеш аз хама, дар хар кадоми онхо гузоштани сарлавха пешбинй шудааст. Дар майдони Магни слайд иттилооти

”3 l i ^ матнии пешакй омодагаштаро1 §5 гузоштан мумкин аст. Ин амалро

бевосита бо ёрии худи виройишгари намойишсоз ~— тт’?»'1!? низ имконияти анчомдихй вучуд дорад. Дар майдони Магни слайд натанхо иттилооти матнй, балки имконияти дохилкунии

Чадвалгуэор (Вставить таблицу)

Л Диаграмма гуэор (Добавление диаграммы)Мусаааарагуэори SmartArt (Вставить рисунок SmartArt)гасвиргузори парвандаи (вставить рисунок из файла)Мусаваарагуэор(Картинка)Наворгузори чандрасонай (Вставить клип мультимедиа)

243

Page 241: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

иттилооти навъи дилхох, мавчуд аст. Барои ин афзорхои (пиктограммахо) маркази ин майдон хизмат мерасонанд.

Хднгоми интихоби афзори Чдлвалгузор равзанаи робитавии махсус пайдо мешавад, ки бо ёрии он микдори сатру сутунхои чадвалро муайян кардан мумкин аст. Пас аз пуркунии чадвал, дар кадамхои навбатй, ба он яке аз сабкхо ва тарзхои зохиршавиро татбик кардан мумкин аст.Интихоби афзори Диа1 раммагузор бошад, боиси пайдошавии равзанаи робитавии хамномаш мегардад. Тарзи корбарй бо афзорхои ин равзана айнан ба мисли хамин гуна равзанахои робитавии MS Word ва MS Excel мебошад.

Агар дохилкунии иттилоот дар шаклхои сохтори, блок-схемавй ва ё хамчун чузъхои алохидаи слайд талаб карда шуда бошад, он гох аз афзори Мусавварагузори SmartArt истифода бурдан муфид мебошад. Равзанаи робитавии SmartArt шаклхои дилкаш ва чолибро пешкаш менамояд, ки истифодаи онхо намо ва мояи слайдхоро бой ва рангин месозанд. Айнан хамин тавр аз дигар афзорхои майдони Матнй слайд истифода бурдан мумкин аст.

Умуман, раванди намойишсозиро дар PowerPoint ичрои мантикии пайдарпайии амалхои худпешниходшаванда таъмин менамояд. Пас аз хосил намудани малакахои камтарини намойишсозй хдр як корбар метавонад мустакилона ба эчод намудани намойишхои мавзуъй шуруъ кунад.

Саволхо:1. Бо ёрии барномаи PowerPoint намойишхрро чй тавр месозанд?2. Шумо кисми иловагии номи парвандахои намойишхрро

медонед?3. Барои сохтани намойиши нав аз кадом фармонхри менюи

асосии PowerPoint истифода бурдан лозим аст?4. Равзанаи робитавии огози намойишсозй аз кадом блокхр иборат

244

Page 242: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

аст?5. Блоки крлабхр ва мавзуъхри дастрас аз блоки крлабхри

Office.com чй фарк, дорад? Имкониятхои ин блокхр бештар ба чй вобастаанд?

6. Оё тарзи аз х;ама маъмули сохтани намойишро медонед? Колаби он чй ном дорад?

7. Колаби «намойиши нав» чй гуна крлаб аст?8. Гояи намойишсозй аз руйи крлабхри корбурди охирон дар чист?9. Дар кадом мавридхр намойишсозиро тибк,и намунаи колабхри

равзанаи намойишсоз ба ро^ мемонанд?10. Колаби «Мавзуъхр» аз дигар крлабхри намойишсоз чй фарк,

дорад? «Колабхри ман» чй?11. Истифодабарй аз крлаби санадхои мавчудаи намойишй чй тавр

ба рох, монда мешавад?12. Кадом марх,алахои раванди намойишсозиро номбар карда

метавоиед?13. Барои амалй сохтани марх,алахри намойишсозй чй бояд кард?14. Бо ёрии банди тазйини (дизайн) менюи PowerPoint кадом

амалхрро анчом додан мумкин аст?15. Оё шумо пас аз мутолиаи ин мавзуь метавонед ба намойишсозй

шуруъ кунед?

Супориш :1. Барномаи PowerPoint-po ба кор омода созед.2. Дар равзанаи робитавии аввали барнома тугмаи «намойиши

нав»-ро пахш кунед ва х,амаи зербандхри онро омузед.3. Дар мавзуи «Протсессор^ои матнй» се слайд созед.4. Барои х,ар як слайд ранги асосй ва заминавй интихоб намоед.5. Барои х,ар як слайд навъи х,уруфи алох,ида истифода баред

ва онхрро чунин номгузорй кунед:• слайди якум - «Протсессори матнй - воситаи асосии тайёр

намудани санадхри матнй»;• слайди дуюм - «Виройишгарони матнии мух,ити MS Windows»;• слайди сеюм - «Протсессори матнии MS Word».

3.3.5. Н а м о й и ш с о з й д а р б а р н о м а и O O I m p r e s s

Барномаи намойишсози OpenOffice.org Impress ба бастаи барномахои OpenOffice тааллук дорад. Бо ёрии ин барнома аз намойишхо парвандахои формати PDF сохтан ва онхоро ба формати Adobe Flash (SWF) баргардонидан мумкин аст. Impress инчунин метавонад санадхоро дар якчанд формат, аз

245

Page 243: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

чумла формати MS PowerPoint - *.ppt намойиш дихдд, тахрир кунад ва нигох, дорад. Гарчанде дар худи OpenOffice.org C ommunity Build колабхои зиёди намойишсозй мавчуд набошад хам, ин норасоиро аз Интернет пурра гардонидан мумкин аст. Корбарони OOImpress метавонанд дар компютери худ «Open Clip Art Librar\ »-po насб намоянд, ки он дорой галереяи калони тасвирхои намойишсозй мебошад. Ин гуна хизматрасонихоро дистрибутивхои (барномахои системавй) G N l /Linux Debutn. Gentoo ва Ubuntu низ, ки дорой бастаи openclipart мебошанд, таъмин карда метавонанд.

Огози кори OOImpress. Хднгоми дафъаи аввал ба кор омода сохтани OOImpress дар экран равзанаи Мохири намойишсоз пайдо мешавад.

Macrep npeieHTdUHM

7m© (V n ao npejern.

О »о

В Цихжэтр □ 1

< с Назад

Равзанаи робитавии Мо*ири намойишсоз рангами интихоби навъи кор

Бо ёрии бандхои тарафи чапи равзанаи якуми мохир яке аз се навъи намойишро баргузидан мумкин аст:• «Намойиши холй» - сохтани намойиши нав;• «Намойиши крлабй» - намойишсозй бо ёрии крлаб^ои тайёр;• «Кушодани намойиши мавчуда» - намойишсозй дар заминаи

ягон намойиши мавчуда.

246

Page 244: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

Дар кисми поёиии тарафи рости равзана ду сатре мавчуд аст, ки метавонанд фаъол ё гайрифаъол бошанд. Сатри якум (Пешдиди намойиш - Просмотр) барои пайдо кардани тасаввуроти пешакй дойр ба намуд ва мазмуни намойиш пешбинй шудааст. Сатри дуюм (Ин робита дигар инъикос нашавад - Больше не показывать этот диалог) барои манъи амали худнамойишдихй дар боркунихои навбатии барнома хизмат мерасонад.

Гузариш ба равзанахои ояндаи Мохири намойишеозро пахши тугмаи Ба пеш » (Далее » ) таъмин менамояд. Дар кадами дуюми намойишеозй сабкй слайдсозй ва тарзхои инъикоси намойиш муайян карда мешаванд.

!

Справка Отмена « Назад Далее » Готово

М аею р прозем тации

Презентация нового продукта

Выберите стиль слайда

Презентации

«Оригинал > Предложение стратегии

Способ отображения презентацииОригинал © На зкване

О Пдежа О Слайд

ОЕ̂ иага0П росиотр

Интихоби сабкй слайодои намойиши нав бо ёрии Мохири намойишсоз

Дар кадами сеюм бошад, интихобхои гузариши байни слайдхои намойиш муайян карда мешаванд.

Page 245: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

Мастер пре!ентацни

Выберите тая омечы спама

2***Г1Г 6е> *♦#*»• iotбарк»

Внбчрите тип преьемтави0 0»умтми» lfc-такая О flp то—»»»'ночи

?лдп'»> а ид чр1н>ц|од iyj A iHTentM ccTbfM yjfci |0 0 :0 0 : ICt

Поготнп £ rwysa*

«Н»<

УНРаагЛ Стяеиа Готово

Интихоби так,виятбахши ва суръати ивазшавии слайдхои намойиш

Пахши тугмаи Омодаи мохир ба кушодани равзанаи робитавии эчоди слайд меорад.

H D - * » I* ' • . fc » * ,

05>s1 оsгахг

Лавх,аи масъалах;о

Майдони корй

Л

- Чтш*ш

mu

□ ВMSI £51

□ Idl a , *

Й Л 1

S i L5*im

248

Page 246: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

Тавассути ин равзана номи слайд, намуди зохирй ва хосиятхои он муайян карда мешаванд. Барои иловакунии слайди нав кифоя аст, ки бо тугмаи рости муш ягон мавкеи холии равзанаро пахш ва аз менюи матнй бандхои Слайд ►Слайд гузошта шавад интихоб гардад. Ин амалро бо ёрии фармонхои менюи Гузоштан ►Слайд низ ичро кардан мумкин аст. OOImpress имконият медихад, ки бо ёрии фармонхои менюи Гузоштан ►Такроркунии слайд нусхаи слайди мушаххас ба сифати слайди нави намойиш илова карда шавад.

Реца^ои кории намойишхо. Дар OOImpress 5 афзори идораи речаи кор бо намойишхо пешбинй шудааст.

Режим рисоиичя Режим структуры Режим прииечйЙй Режим тезисов Сортировщик слайдов

Речаи расмкашй барои пешдид, оройиши расмй ва виройиши слайди алохида хизмат мерасонад. Хангоми интихоби ин реча дар кисми поёнии экран, дар тарафи чапи тасмаи тобдихии уфукй, тугмахои кабатй (бо номи слайдхо) намоён мешаванд. Барои гузариши байни слайдхо кифоя аст, ки тугмаи кабатии мувофик пахш карда шавад.

Афзори оянда барои ба речаи сохтории слайдхо гузаштан пешбинй шудааст. Дар ин реча слайдхо дар шакли номгуйи иерархй (зинашакл) тасвир меёбанд. Сатхи якуми иерархй - худи слайдхо ба хисоб рафта, дар экран танхо сарлавхаашон инъикос меёбад. Барои ба слайди дилхох гузаштан, ба ягон чузъи он пахш кардан кифоя буда, дар ин маврид сарлавхаи слайдро низ тахрир кардан мумкин аст. Барои илова кардани слайди нав зарур аст, ки матнй онро дохил намоем ва худашро хамчун сатхи якуми иерархй тасвир кунем. Барои тагйир додани сатхи иерархй аз пахши тугмахои Tab, Shift+Tab ё имкониятхои лавхаи афзорхо истифода бурдан лозим асг.

Афзори речаи тавзехот имконият медихад, ки слайд бо шарху эзох пурра гардонида шавад. Матнй тавзехро танхо дар хамин реча дидан мумкин аст. Хангоми намойиши слайдхо, дар экрани тамошо, матнй тавзех намоён намешавад.

249

Page 247: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

Речаи тезисхо барои дар як сахифа чойгир кардани слайдхо ва тасвир намудани мазмупи мухтасари онхо хизмат мерасонад. Дар тарафи чапи кунчи поёнии равзанаи барнома лавхаи афзорхое чойгир шудааст, ки вай барои ба слайдхо илова намудани замина хизмат мерасонад. Агар мо аз речаи замина ба речаи слайдхо ё баръакс, аз речаи слайдхо ба речаи замина гузаштан хохем, он гох бояд аз ду тугмаи аввала истифода барем. Заминае, ки ба слайд тавассути ин реча илова карда мешавад, ба таври худкор ба хамаи слайдхои бокимондаи намойиш низ нусхабадорй мешавад. Вале имконияти онро тахрир кардан мавчуд нест. Ба сифати замина, масалан, ягон навиштачот ё расмро истифода бурдан мумкин аст. Барои инъикос ёфтан ё наёфтани замина дар ягон слайди мушаххас, бояд ба он бо тугмаи рости муш таъсир расонд ва аз менюи матнй бандхои Слайд ►Сабкй слайдро интихоб намуд. Бо ёрии равзанаи робитавии навбатии Сабкй слайд муайян каран зарур аст, ки ба слайди мазкур замина илова карда шавад ё на. Тавассути хамин равзанаи робитавй, инчунин, яке аз сабкхои имконпазирро баргузидаи мумкин аст. Барои ичрои ин амал тугмаи Корбариро пахш карда, аз руйхат сабкй заруриро баргузида, интихобро тасдик кардан кифоя аст.

Афзори навбатй речаи танзимгари слайдхо ном дошта, барои идораи тартиби чойгиршавии слайдхо пешбинй шудааст. Барои гагйир додани тартиби чойгиршавии слайдхо кифоя аст, ки онхоро бо усули лагжониш аз мавкеи додашуда ба мавкеи зарурй кучонем.

Кор бо слайдхо. Барои корбарй бо слайдхо лавхаи афзорхои асосй, ки дар тарафи чапи равзана чойгир аст, хизмат мерасонад. Афзори шакли тирчадошта барои баргузини объектхо пешбинй шудааст. Афзори навбатй, ки намуди вараки когази пурбиндорро дорад, барои тагйир додани микёси санад хизмат мерасонад. Менюи вай аз якчанд тугма иборат аст, ки тавассути онхо микёси бехтарини санадро интихоб кардан мумкин аст. Гурухи афзорхои навбатй барои ба слайд гузоштани объектхои гуногун, аз кабили матн, фигурахои

250

Page 248: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

росткунча, эллипс, давра, объектхои сеченака, хатхои рост, кач, самтдор ва пайвасткунанда хизмат мерасонанд.Ь / - * в « Т £ / в « а

Барои тагйир додани вазъи объект гурухи афзорхои дигар истифода мешаванд. Масалан, барои тобдихии объект аввал онро баргузидан лозим аст. Баъд, ба тугмаи тобдихй таъсир расонида, бо ёрии аломатхои (маркер) сурхи дар атрофи объект пайдошуда онро ба самтхои гуногун тоб додан мумкин аст.

Барои радифсозии амудй ва уфукии объект дар сахифа афзори навбатй хизмат мерасонад. Афзори Нобачогузорй имконияти ба тартиби кабатии объектхо таъсир расониданро таъмин менамояд.

Гурухи чузъхои ба объектхо таквиятбахшанда имкон медиханд, ки намойишнома гуворо ва таъсирбахш пешниход карда шавад. Ин гурух дар паси тугмаи Гаквиятхо нихон аст. Тавассути тугмахои баргузини таквиятхо объекти оройишёбанда интихоб мегардад. Тугмаи якум барои тарзи намудоршавии слайд ва дуюм барои интихоби таквиятхои матн хизмат мерасонад.

Аз руйхати ба поён афтандаи категорияхои таквиятхо категорияи зарурй интихоб карда мешавад. Дар хамин чо суръати ичрои таквият низ муайян карда мешавад. Барои баходихй ба натичахо тугмаи пешдидро пахш кардан лозим аст. Агар натичахо каноагбахш бошанд, он гох пас аз пахши тугмаи Ьахшида шавад самараи мазкур ба объект татбик карда мешавад. Пас аз пахши тугмаи Тартиб дар экран номгуйи тартибхои инъикоси объектхо (дар слайди намойиш) пайдо мешавад. Тартиби чориро тавассути лагжонидани объекти интихобшуда тагйир додан мумкин аст.

Пас аз эчоди слайд онро тахрир кардан мумкин аст. Сарлавхаи слайд бо рохи пахш кардани объекти Иловакунии

251

Page 249: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

сарлав\а тахрир карда мешавад. Хосиятхои матн бошад, бо амалишавии яке аз бандхои менюи матнй тагйир дода мешавад. Масалан, банди Матн имконият медихад, ки хосиятхои матн муайян ва таквияти навъи «сатри равон» (бегущая строка) илова карда шавад. Бо ёрии тугмаи кабатии Матн бошад, хосиятхои чахорчуба - андоза ва чогузории матн, макаррар карда мешавад. Тугмаи кабатии Сатри равон барои иловакунии таквиятхои аниматсионй ба матн хизмат мерасонад.

Барои ба слайд илова кардани раем, бояд ба пиктограммаи «хонача» таъсир расонем ва аз равзанаи робитавии кушодашуда расми заруриро баргузинем. Пахши тугмаи рости муш дастрасиро ба чунин хосиятхои раем таъмин менамояд:> Матн... - тасвир бо иловаи таквиятхои матнй таъсирбахш гардонида

мешавад.> Мавк,еъ ва андоза - бо ёрии ин сифату хосият мавк;еъ, андоза, гардиш

ва хамии тасвир муайян карда мешавад.> Андозаи ибтидои - андозаи аввалаи тасвир муайян карда мешавад.> Рангсозй - имконият медихад, ки к,аъри тобишхои рангии тасвир

муайян карда шавад.> Танзим - сатхи объектро дар гурух муайян мекунад.> Радифсозй - мавк,еи объектро дар слайд (аз чап, дар марказ, аз рост,

дар боло, дар мобайн, дар поён) муайян мекунад.> Тамоюл - имконият медихад, ки тасвир дар шакли амудй ё уфуку

инъикос карда шавад.> Табдилдихй - имконият медихад, ки тасвир ба бисёркун^а, контур,

объекти сеченака, чисми чархзананда ё растр табдил дода шавад.> Номгузории объект - имконият медихад, ки объектхо номгузорй карда

шаванд.> Так,вият (эффект) - воситахои таъсирбахшандаи объект пайдо

мешавад.Илова ба объектгузорй, ба слайд замина низ мукаррар

кардан мумкин аст. Барои ин аз бандхои Слайд ►Интихобхои сафхаи менюи матнй истифода бурдан ва дар равзанаи робитавии пайдошуда тугмаи кабатии Заминаро пахш кардан лозим аст. Пуркунии замина тавассути калид анчом дода мешавад, ки вай киматхои зеринро кабул карда метавонад:❖ Бе замина - пуркунй вучуд надорад.❖ Ранг - замина бо ранги яктобиша муайян карда мешавад.❖ Замина бо рангпуркунии градиентй - махзани бойи градиентхо

пешниход карда мешавад.❖ Рахрахкашй - имконияти баргузидани ранги замина ва

муайянкунии рангу геометриям раем мухайё мегардад.

252

Page 250: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

❖ Bitmap - интихоби васеи тасвирхои заминавй пешнихрд карда мешавад. Дар ин маврид х,ар як пуркунй метавонад хосиятхои худро дошта бошад.

.Лавхаи намойишхо афзори созгори идоракунии слайдхо мебошад. Тавассути тугмаи Слайдгузории он равзанаи аллакай барои мо шиноси эчоди слайди нав кушода мешавад. Тугмаи Сабки слайд равзанаи робитавии ба слайд бахшидани сабки муайянро мекушояд. Тугмаи Такроркунии слайд бошад, ба намойиш слайде илова мекунад, ки вай нусхаи слайди чорй аст.

Агар слайдеро тасхех кардан ё байни якчанд слайд гузаришхои гуногунро ичро кардан лозим бошад, он гох аз фармонхои менюи Намойиш ►Гузариши слайд истифода бурдан зарур аст. Дар натича, равзанаи робитавии танзими самарахои гузариш махз барои хамин слайд кушода мешавад. Вай ба равзанаи робитавии танзими самарахои гузариши умумии слайдхо хеле монанд аст, вале он бо иловаи тугмаи идораи вакт фарк мекунад. Бо ёрии ин тугма вакти ивазшавии байни слайдхои хамсояро мукаррар кардан мумкин аст. Ивазшавй метавонад ба таври худкор, нимхудкор ва дастй ичро шавад.

Барои ба тамошо пешкаш кардани намойиши эчодшуда кифоя аст, ки фармонхои менюи Намойиш ►Намойиш истифода гардад ё комбинатсияи тугмахои Ctrl ва F2 пахш карда шавад.

1. Барномаи намойишсози OOImpress ба бастаи барномахри кадом офис тааллук, дорад?

2. Бо ёрии OOImpress намойишхрро ба парвандахри кадом форматх,о табдил додан мумкин аст?

3. рангами орози кори OOImpress барои чй дар экран равзанаи мохири намойишсоз пайдо мешавад? Мох,ир чанд маротиба зух,ур мекунад?

4. Бо ёрии равзанаи якуми мох,ир бо чанд навъи намойишхо кор бурдан мумкин аст? Кадомхр?

5. Гузариш ба равзанахри ояндаи мохири намойишсозро чй тавр амалй гардонидан мумкин аст?

6. Кладами дуюми намойишсозй барои ицрои кадом амалхр пешбинй шудааст? Цадами сеюм чй?

П р е з е н ~ . w X

ta aj №

253

Page 251: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

7. Пахши кадом тугмаи мох,ири намойишсоз ба кушодани равзанаи робитавии эчоди слайд меорад?

8. Тавассути равзанаи робитавии эчоди слайд кадом амалхр анчом дода мешаванд?

9. Дар OOlmpress чанд афзори идораи речахри корбарй бо намойишхр пешбинй шудааст?

10. Барои пешдид, оройиш ва виройиши слайди алох,ида имкониятхои кадом реча хизмат мерасонанд? Барои тагийри сохтори слайдхо чй?

11. Афзорхри речаи тавзехрт чй вазифа доранд?12. Речаи тезисно аз речаи танзимгари слайдхр чй фарк, дорад?13. Чй тавр намойишномаро гуворо ва таъсирбахш гардонидан

мумкин аст?14. Слайдх;ои намойишро бо ёрии афзорхри кадом лавх,а идора

мекунанд?15. Чй тавр намойиши дар OOlmpress сохташударо дар экрани

калон тамошо кардан мумкин аст?16. Амалиётхри асосии намойишеозй дар OOlmpress аз х,амин гуна

амалиёт^о дар MS PowerPoint чй тафовут доранд?

1. Матнй мавзуъро бо диодат хонед ва дойр ба барномаи OOlmpress нак,пи хаттй нависед.

2. Дар заминаи матнй нак^и хаттй дар OOlmpress намойишномае созед, ки он иборат аз 12 слайд бошад.

3. Слайдх,ои намойишро бо расмх,о, чаДвалх,° ва дигар объектно пурра гардонед ва ба онх,о такрият^ои аниматсионй бахшед.

4. Оид ба мазуъх,ои китоби дарей намойишномаи чолиб

Супориш ба устоди фан:1. Шогирдонро вазифадор кунед, ки онх,о мустак^лона

санадх,ои формулавии дар протсессории матнии MS Word сохтаашонро аз нав дар виройишгари OOMath-и протсессории матнии OOWriter созанд, дар когаз чоп кунанд ва дар заминаи он^о дар OOlmpress намойишномаи иборат аз 10 слайдро тартиб ди^анд.

2. Х,ар як талаба оид ба як мавзуи мушаххаси китоби дарей намойишномаи чолиб созад.

3. Байни талабагон дар мавзуи «Намойиши бех,тарин» озмун гузаронед.

254

Page 252: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

Огоз зБахши 1. ВОСИТАХОИ ИТТИЛООТОНИ

Боби 1. САХТАФЗОРХО

1.1.1. Компютер воситаи коркарди иттилоот 41.1.2. Микропротсессор 91.1.3. Хотира 131.1.4. Дастгохдои сабти итгилоот 231.1.5. Бандар*) . 291.1.6. Дастгохдои дохилкунии иттилоот 321.1.7. Дастгох^ои хоричкунии иттилоот 441.1.8. Чопгар 501.1.9. Кисмхои иловагии компютер 52

Бахши 2. ТЕХНОЛОГИЯИ ИТТИЛООТИ ВА ИРТИБОТИ Боби 1. ТЕХНОЛОГИЯИ КОРКАРДИ ИТТИЛООТИ МАТНИ

2.1.1. Виройишгарон ва протсессорони матнй 582.1.2. Виройишгарони матнии одии м ух,ити СО Linux 642.1.3. Протсессори матнии MS Word 692.1.4. Мафх,умх,ои асосии MS Word 762.1.5. Санадсозй дар MS Word 822.1.6. Форматбандии матн дар MS Word 882.1.7. Худудсозй ва оройиши матн дар MS Word 1002.1.8. Чадвалсозй дар матнй санади MS Word 1052.1.9. Хамро^кунии объектно ба матнй MS Word 1132.1.10. Интихобх;ои саф^аи чопй дар MS Word 1202.1.11. Чопи санад дар MS Word 1272.1.12. Протсессори матнии OOWriter 1342.1.13. Содирсозй ва воридсозии санадхо дар OOWriter 1422.1.14. Форматбандии санадхо дар OOWriter 1482.1.15. Виройишгари формулавии OOMath 159Бахши 2. ТЕХНОЛОГИЯИ ИТТИЛООТИ ВА ИРТИБОТИ Боби 2. ТЕХНОЛОГИЯИ КОРКАРДИ ИТТИЛООТИ ГРАФИКИ2.2.1. Графики компютерй 1682.2.2. Тобиш^ои рангй 1732.2.3. Графикхои растрй ва векторй 1772.2.4. Виройишгари графикии Paint 1822.2.5. Виройишгари графикии XPaint 1862.2.6. Виройишгари графикии OODraw 1912.2.7. Тагйирдих,й, андозагирй ва чойгузини объектно дар OODraw 1982.2.8. Мавк,еъбандй ва гурухбандии объектно дар OODraw 2042.2.9. Виройишгарони графикии Adobe Photoshop ва CorelDraw 212Бахши 2. ТЕХНОЛОГИЯИ ИТТИЛООТИ ВА ИРТИБОТИ БобиЗ. ТЕХНОЛОГИЯИ КОМПЮТЕРИИ НАМОЙИШСОЗИ3.3.1. Барномахои намойишсоз 2213.3.2. Барномаи намойишсози Microsoft PowerPoint 2253.3.3. Тарз^ои танзим намудани PowerPoint 2313.3.4. Намойишсозй дар PowerPoint 2383.3.5. Намойишсозй дар барномаи OOlmpress 245

255

Page 253: Ф.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматовmavod.tj/mybook/books/711472718706266.pdfФ.С. Комилов, Д.С. Шарапов, Н.М. Исматов ТЕХНОЛОГИЯМ

Муаллифон: Комилов Файзалй Саъдуллоевич Шарапов Дилшод Саъдуллоевич Исматов Набичон Мухаммадчонович

Мухаррир: Салмонов Бурхон

ТЕХНОЛОГИЯМ иттилооти Синфи 8

F.S. Kornilov, D.S. Sharapov, N.M.Ismatov. Information technology. Handbook for 8 classes of secondary schools. - Dushanbe, 2013. - 256 pp(in tajik)

Мухаррири техники: Набборов Абдукаюм

Сахифабанд: Кодиров Эргаш

Муассисаи нашриявии «Маориф ва фархднг»-и Вазорати маорифи Цумхурии Точикистон.

Ба чоп 00.00.2013 имзо шуд. Андозаи когаз 60x90 ui6. Когази офсет. Чопи офсет. Хдчм 16 чузъи чопй. Адади нашр 50000. Супориши №38

Дар матбааи КВД «Сарбоз» чоп шудааст.